De Konvo. Een uitgave van de KNNV Amersfoort e.o. nr. 49 april 2014

De Konvo Een uitgave van de KNNV Amersfoort e.o. nr. 49 april 2014

Van de redactie Een spectaculaire openingsfoto, gemaakt door Henny de Bruin op zaterdagmiddag 28 maart, rond 13.15 uur. Twee slechtvalken die vanaf de Lieve Vrouwetoren al schreeuwend en vechtend in een vrije val terechtkwamen en elkaar pas een meter of tien boven de grond los lieten. Waarna ze pal over het hoofd van de fotograaf in de Breestraat heen vlogen. Zo goed als zeker was het een vreemde valk zijn die 'onze' valk wilde wegjagen.

Vogelexcursie Stille Kern De Stille Kern in Zuid Flevoland is het doel van een excursie van de Vogelwerkgroep, op zaterdag 25 april. De deelnemers gaan onder begeleiding van Henk Bokkers op zoek naar zomerzangers en rietvogels, zoals de Roerdomp. Met wat geluk wordt de Nachtegaal gehoord.

Nachtegaal

Vertrek om 9.00 uur vanaf het parkeerterrein van chauffeurscafe De Tweede Steeg aan de Hogeweg. De kosten bestaan uit het delen van benzinekosten. Opgeven bij Henk Bokkers via telefoonnummer 06-54622698 uiterlijk op donderdag 23 april. Voor aanmelders na die tijd is er geen gegarandeerde plaats in een van de auto’s. Wie op eigen gelegenheid gaat moet in de Tomtom Bingelweg Zeewolde intikken. Route: vanuit Amersfoort richting Nijkerk via de A28. Afslag Nijkerk/Lelystad. Einde afslag richting Lelystad. Over hoge brug Flevoland in. In Flevoland bij de eerste rotonde linksaf richting benzinestation. Achter benzinestation parallelweg (Nijkerkerpad) volgen. Na enkele kilometers bij voorrangsweg rechtsaf over de brug. Daarna, na ruim een kilometer, rechtsaf de Bingelweg op. (Dit is ook het navigatie adres). Hier parkeren. De wandeling start rond 9.15 uur.

Minicursus zoogdieren De Natuuracademie verzorgt op 29 april en 2 mei een minicursus over zoogdieren in onze regio. Je moet dan denken aan reeën, hazen, konijnen, vossen, eekhoorns en boommarters. De wolf vergeten we nog even. Er is vooral aandacht voor leefgewoontes, waar ze leven, wie hun vijanden zijn en hun relatie met mensen. Dan krijg je te horen dat boommarters gek zijn op eekhoorns. Maar dan wel om ze op te eten. Interessant is ook te horen hoe natuurbeheerders tegen deze dieren aankijken. Zien zij die graag of zien zij ze liever vertrekken en waarom? Kortom, veel boeiende verhalen uit het veld.

De cursus wordt gegeven door Roland Peltzer, oud-medewerker bij Alterra in Wageningen en thans vrijwilliger zoogdierenonderzoek bij o.a. Het Utrechts Landschap. De locatie: het CNME Landgoed Schothorst, Schothorsterlaan 21 te Amersfoort. De cursus bestaat uit twee delen: woensdag 29 april van 19.30 tot 21.30 uur binnen en zaterdagmorgen 2 mei buiten. Locatie en tijdstip worden die woensdag bekend gemaakt. Opgeven via [email protected]. De kosten bedragen € 15,--, inclusief een korte hand-out. Leden van KNNV en IVN, afdelingen Amersfoort, krijgen 5 euro korting. De Natuuracademie is een samenwerking van CNME Landgoed Schothorst en de regionale afdelingen van KNNV en IVN in Amersfoort en omgeving.

Slijmzwam of heksensnot door Arie van den Bremer Half maart was ik in een bos op de Veluwe op zoek naar mossen en toen vond ik een liggende, dode, dikke boomstam met iets slijmerigs. Het leek op een slijmzwam want daarvan weten we dat die soms opvolgende levensvormen hebben. Er lagen ongeveer tien hoopjes zwarte glimmende bolletjes - een centimeter groot - die op kaviaar leken, soms gekoppeld aan een slijmachtige substantie van ongeveer twee centimeter lang. Niemand kon er een naam aan geven en daarom de foto’s naar Naturalis in Leiden gestuurd. Die kwam met een wel heel verassende oplossing. De letterlijk tekst was als volgt: 'Deze massa, welke meestal op de grond gevonden wordt, samen met zwarte eitjes, betreffen de resten van darmen van

padden en kikkers, door reigers uitgespuugd'. Geen slijmzwam dus. Met dit gegeven kom je op internet wel verder. Het verschijnsel heet sterrenschot of heksensnot. Ik had van dat sterrenschot foto’s gemaakt. Er lag bij nader inzien ook een lijk van een kikker tussen, maar ik heb daar toen geen aandacht aan gegeven. Dat lijk had dus de sleutel naar de oplossing moeten zijn. Het was nog geen dag oud. Daarom waren die eitjes ook nog zo gaaf. Het moet een vrouwtjeskikker zijn geweest want een mannetje heeft geen eitjes. Sterrenschot of heksensnot is een voorjaarsfenomeen. De geleiachtige substantie ontstaat wanneer een reiger (of andere predator) een zwangere wijfjeskikker heeft opgegeten. In de kikker zit in het voorjaar geconcentreerd kikkerdril, maar in de maag van de reiger zwelt dat op.

De eitjes zitten in een soort geleiverpakking, (hydrofiele ei-omhulsels) dat eenmaal in aanraking met water opzwelt tot wat we kennen als kikkerdril in een sloot. De vogel wordt hier misselijk van en braakt dat uit. Dit braaksel vinden we in het voorjaar vaak op plaatsen langs het water. Dieren die op kikkerachtigen jagen en daarbij soms sterrenschot achterlaten zijn reigers en ooievaars, marterachtigen zoals de bunzing en verder ook vos, buizerd, zwarte kraai, meeuwen en anderen. In dit geval lag het sterrenschot in een naaldbos op een oude omgevallen dikke boomstam. Er was in de hele omgeving geen water te bekennen en de kikker en zijn predator moeten dus van ver zijn gekomen. We zullen nooit weten welke predator voor mijn mooie foto’s heeft gezorgd. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

plantensoorten uitgelegd aan de hand van voorbeelden en met gebruik van de stereomicroscoop. Tijdens de excursie krijg je veel soorten in het veld te zien. Het theoriedeel heeft plaats in De Schoolsteeg te Leusden. Docent: Arie van den Bremer, auteur van het basisboek Grassen KNNV. Opgeven via [email protected]. De kosten bedragen € 15. Leden van KNNV en IVN, afdelingen Amersfoort, krijgen 5 euro korting. De Natuuracademie is een samenwerking van CNME Landgoed Schothorst en de regionale afdelingen van KNNV en IVN in Amersfoort en omgeving. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Grassen, Cypergrassen en Russen

Zaterdag 21 februari deden we een poging om roofvogels te spotten. Met vijf personen vertrokken we rond 9 uur uit Leusden. Langs de A 28 deden honderden Kokmeeuwen in het weiland ons uitgeleide. Op richting de Oostvaardersplassen.

De Natuuracademie verzorgt op 3 en 6 juni een minicursus over Grassen, Cypergrassen en Russen. Grasachtigen zijn de meest voorkomende planten. Grassen zijn het belangrijkste voedsel op de aarde. Ze groeien bijna overal en in het bijzonder in vochtige omgevingen. In Nederland komen een paar honderd soorten voor. Wij eten grassen als rogge en tarwe. Veel dieren die wij eten eten ook grassen. Daardoor zijn we dubbel afhankelijk van grassen. Voor een leek zijn alle grassen groen en je kan er hooikoorts van krijgen. Maar als je ze van dichtbij bekijkt zijn het wonderen van vorm en kleur. Grassen zijn de enige planten waarbij de bladeren onderaan aangroeien. Daardoor kan je meerdere keren per jaar hooien. Tot de grasachtigen horen ook de plantenfamilies Cypergrassen en Russen. In de voedselketen zijn ze veel minder belangrijk, maar van dichtbij gezien nog mooier dan grassen. Tijdens de cursus wordt de bouw van de grasachtige

Geen kieken, wel volop andere vogels door Henk Bokkers

Buizerd

Eerst even kijken langs de Dodaarsweg, waar afgelopen winter Blauwe Kiekendieven zijn waargenomen, maar we troffen het niet met de Kiekendieven. Toen we aankwamen waren ganzen bezig omhoog te komen. Niet een paar, maar met duizenden te gelijk. Brandganzen, Grauwe Ganzen en Kolganzen. In een mum van tijd stond er een jeep van Staatsbosbeheer achter ons. Deze man dacht dat wij de ganzen opgejaagd hadden. Ze waren echter al aan het opstijgen toen we aankwamen. Na een korte discussie over het ganzenbeleid in Flevoland, waar ze wel en waar ze niet afgeschoten mogen worden, trokken we verder. Onderweg in bomen en op de grond diverse Buizerden gezien. Ook op de Praambult enkele Buizerden, en we mochten, dicht bij een oud nest, de Zeearend bewonderen. Verspreid over het terrein de vele paarden en herten. Raven kwamen wat dichterbij. Grote Zilverreigers liepen op diverse plaatsen naar voedsel te zoeken. Een paar Knobbelzwanen en opnieuw de nodige ganzen maakten het plaatje compleet. Na uitgebreid te hebben rondgekeken gingen

we naar een nieuw ontwikkelingsgebied langs de Praamweg, Dit gebied heet het Oostvaardersveld en bestaat uit waterpartijen en verwilderde struiken. Hier hebben we een vogelhut bezocht. Op de waterpartijen waren naast de Grote Zilverreiger diverse eendens o o r t e n t e z i e n z o a l s Ta f e l e e n d , Krooneend, Slobeend, Wintertaling en Smient. Verder doorgereden en een paar stops gemaakt langs de dijk tussen Lelystad en Almere. Onderweg werden we verrast door een IJseend. Ook veel Futen, Meerkoeten, Pijlstaarten en Grote Zaagbekken lieten zich goed zien. Op diverse plaatsen dreven nog wat Nonnetjes rond. Het aantal roofvogels bleef beperkt tot een groot aantal Buizerden, een Torenvalk en een Sperwer. Een ander soort roofvogels zijn de Meeuwen. Hiervan waren naast de vele Kokmeeuwen langs de A 28, ook de Zilvermeeuwen, Stormmeeuw en Grote Mantelmeeuw te zien. Als afsluiter even naar het gebouw van de Oostvaarders voor een kop koffie. Het is een mooi gebouw met op de eerste verdieping een prachtig uitzicht over de plassen. Veel soorten vogels die we onderweg al gezien hadden waren daar, totdat, na wat intensief speurwerk op de korte afstand voor in het riet een zevental Watersnippen zichtbaar werden. Hun camouflage is zo goed, dat je er gemakkelijk een paar keer over heen kijkt. Het was een prachtige afsluiter van een mooie dag.

Jonge watersnip

Locaties ijsvogels in en rond Amersfoort 2013, 2014 en voorjaar 2015 door Henny de Bruin en Erik van Beers Samen met Erik van Beers heb ik een lijstje gemaakt van de gebiedjes waar ijsvogels voorkomen in Amersfoort en directe omgeving. Bron: deels uit eigen waarnemingen, deels van waarneming.nl vanaf begin 2013, deels meldingen bij Vogelnet van het laatste jaar). Ik kom nu tot een globale indeling met 21 waarschijnlijke leefgebieden.

1 - Heiligenbergerbeek – Lockhorsterbos
 2 - Heiligenbergerbeek - Park Randenbroek
 3 - Barneveldsebeek bij landgoed Stoutenburg
 4 - Valleikanaal bij Leusden / plasje langs Valleikanaal
 5 - Schammer - telpost
 6 - beken en sloten in en langs Bloeidaal
 7 - Valleikanaal (bij aansluiting beek bij Schuilenburgerweg) / Paardenwed 8 - moerasgebiedje Hooglandsedijk
 9 - De Schans / Eem jachthaven / tuin

Meander ziekenhuis ("Oude Eem")
 10 - Isselt / sloot achter de Waterzuivering / Eem
 11 - Malewetering / fietsbrug Eem / Kleine Melm
 12 - polder Zeldert (o.a. kruising Slaagseweg / Nederzeldertseweg) / vogelkijkhut) 13 - het Waterwingebied bij Rustenburg
 14 - vijver Kattenbroek / Emiclaer, en sloten omgeving
 15 - sloten in Schothorst Noordoost (langs o.a. Sara Burgerhartsingel)
 16 - sloten in Schothorst Noordwest (langs o.a. Amelisweerd / zuidkant van sportpark) 17 - sloten in Hoogland (langs o.a. Pottenbakkerlaan en omgeving)
 18 - sloten in Vathorst Noordwest (omgeving Straat van Corsica / Grenspolder / Compagnieberg met groengebiedje) 19 - sloten in Calveen-oost - o.a. waterpartij langs Astronaut en Oude Zevenhuizerweg 10 - sloten in Nieuwland
 21 - kanaaltje de Laak in Vathorst noord later nog toegevoegd :
 22 – vijver op hoek Maatweg / Bunschoterstraat 23 – Park Schothorst toelichting op de lijst W a a r meerdere namen zijn genoemd, betreft het waarschijnlijk w a a r nemingen van dezelfde ijsvogel. 
 O m d a t ijsvogels een vrij grote r a d i u s k u n n e n hebben (orde van een kilometer volgens de boekjes), zijn meerdere combinaties/ overlappingen niet uitgesloten. 
 Overigens betreft het een indeling

gebaseerd op soms een zeer beperkt aantal losse meldingen (vaak eenmalig), dit zijn dus zeker niet allemaal “broedgebieden”. Waarnemingen van twee 
 ijsvogels tegelijk in het voorjaar kunnen wel een goede indicatie zijn van een broedgebied. 
 Erik heeft een interactieve kaart gemaakt waarop alle waarnemingen zijn aangegeven. 
 Graag nieuwe meldingen van ijsvogels (en vooral van twee tegelijk) aan : [email protected] of als waarneming bij www.amersfoort.waarneming.nl We kunnen dan regelmatig een aangepaste versie van de kaart maken. 
 Wij zijn ook benieuwd naar uw opmerkingen en/of aanvullingen op de lijst en de kaart. 
 20 april 2015 Toelichting op de kaart met ijsvogelwaarnemingen: Per maand is een laag aangemaakt met als stippen de in die maand opgegeven meldingen. Echter alleen die meldingen zijn ingetekend, wanneer de precieze coördinaten bekend waren. Hierdoor zijn een aantal meldingen die via Vogelnet w a r e n gedaan niet ingetekend, maar deze zijn wel

meegenomen in de gebiedjes (zie bijvoorbeeld gebiedje 17). Per jaar zijn de stippen in een aparte kleur aangegeven : geel voor 2013, oranje voor

2014 en rood voor 2014. Dus hoe donkerder hoe recenter. Voor de maanden februari en maart 2015 is een aparte laag gemaakt voor de waarnemingen van twee ijsvogels tegelijk (groene stippen). Dit kan een goede indicatie zijn van een broedgebied – maar de stip is niet noodzakelijkerwijs de nestlocatie.

omdat er bij beide twee ijsvogels tegelijk werden gemeld, terwijl in een naburig gebiedje er ook al twee waren gezien. 


Opvallende zaken, die uit de ijsvogelkaart volgen: Bij gebiedje 1 (Lockhorsterbos) zijn in 2013 eerst veel meldingen en daarna nog maar zelden. Tot plotseling in maart 2015 er weer volop activiteiten worden gemeld, met zelfs twee tegelijk.

Er zijn nu met zekerheid zeven broedparen (door de meldingen van een paartje ijsvogels), maar alleen van enkele kennen we de eigenlijke nestplek. Gezien het aantal overige losse meldingen in de afgelopen maanden zullen er zeker nog wel meer broedparen zijn, zoals waarschijnlijk in de polder Zeldert, in de Schammer/Bloeidaal langs de beken, langs de beek bij Stoutenburg en bij de Malewetering. In totaal zijn er in en rond Amersfoort dus zeker meer dan tien broedgebieden ! 


De gebiedjes 4, 5, 6, en 7 (Valleikanaal en beken bij de Schammer) hebben samen veel meldingen – wat lijkt te duiden op meerdere ijsvogels. Maar eigenlijk is het lastig aan te geven wat de grenzen van de afzonderlijke gebiedjes zijn - ongetwijfeld zal hier sprake zijn van overlappingen. 


De afgelopen weken (in april) zijn er opvallend weinig meldingen van ijsvogels ze zullen nu wel zitten te broeden, dus we moeten een paar weken wachten tot het voeren van de jongen begint. Dan ligt het in de verwachting dat er weer veel meldingen komen. 


Dat sommige gebiedjes veel meldingen hebben en anderen weinig kan ook veroorzaakt worden door een gebrek aan waarnemers die er melding van maken. In sommige gebiedjes komen “van nature” veel waarnemers/melders (zoals bij de Hooglandsedijk en in de Schammer), waardoor een ijsvogel daar veel vaker gemeld zal worden dan eentje in een woonwijk die alleen bij de omwonenden bekend is, maar die het niet telkens doorgeven.

Beide ouders broeden om beurten, dit duurt circa 3 weken. Daarna worden de jongen gedurende circa 3 weken in het nest gevoerd. Daarna verlaten ze het nest en moeten verder zelf voor hun visjes zorgen. Soms beginnen de ouders dan al snel aan een volgend legsel. 








Enkele stippen staan buiten aangegeven gebiedjes – deels zouden dat misschien andere leefgebieden kunnen zijn (maar niet meegenomen in de lijst), deels eenmalige uitstapjes van een ijsvogel. 


In maart zijn naar aanleiding van meldingen twee nieuwe gebiedjes toegevoegd : gebiedje 22 – de vijver op de hoek van de Maatweg met de Bunschoterstraat, en gebiedje 23 – Park Schothorst. Deze locaties lijken los te staan van gebiedjes in de buurt, vooral

In een goed jaar brengen ijsvogels soms wel drie nesten groot, van elk 4 à 8 jongen. Gelukkig, want zo kunnen ze na een strenge winter waarin veel ijsvogels sneuvelen, de ijsvogelstand weer snel op peil brengen. 
 Uit onze kaart blijkt dat er elk jaar meer gebiedjes in gebruik genomen zijn. Deze stijging is in lijn met de algemene landelijke trend, voornamelijk natuurlijk door de zachte winters van de laatste jaren. Volgens SOVON zullen er in 2015 meer dan 1000 broedparen in Nederland zijn. Dat waren er in 2013 nog maar 340-400 en in 2014 zo’n 650-750. 
 We horen graag van u andere zaken die u opvallen. 


Informatie over de KNNV De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een ver- eniging voor veldbiologie en houdt zich actief bezig met natuurbeleving, na- tuurstudie en natuurbescherming. Jong en oud kunnen er terecht. Onder de le- den zowel vakmensen als liefhebbers die meer willen weten. De KNNV verzorgt excursies, kampen, reizen, lezingen en inventariseert natuurgebieden. Leden ontvangen het verenigingsblad Natura dat zes keer per jaar verschijnt, met informatieve artikelen over natuur, natuurbescherming, boekbesprekingen en nieuws uit de vereniging. KNNVleden krijgen kortingen op boeken uit de eigen KNNV-Uitgeverij. Landelijk bezoekadres Boulevard 12
 3707 BM Zeist
 Postbus 310, 3700 AH Zeist Tel. 030 - 231 47 97
 Fax 030 - 236 89 07
 E-mail [email protected]

ook voor opzeggingen en wel vóór 1 november. Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders kunnen contact opnemen met de redactie. De KNNV Amersfoort heeft een eigen website: www5.knnv.nl/amersfoort. Webredacteur: Wim de Lange E-mail: [email protected] Webmeester: Rogier Foyer
 E-mail [email protected] Bestuur Voorzitter: Joop de Wilde Tel. 033 494 21 26
 E-mail: [email protected] Secretaris: Theo Jacobs Tel. 033-494 17 55 E-mail : [email protected] Penningmeester: H. (Han) Schippers Tel. 033-4805261
 E-mail : [email protected]

Lidmaatschap

Bestuurslid: Arie van den Bremer Tel.033-4325700
 E-mail [email protected]

Het lidmaatschap van de vereniging kost 28 euro per jaar voor leden en 14 euro voor huisgenootleden. Het is mogelijk donateur te worden van de afdeling voor minimaal 10 euro per jaar.

Bestuurslid: E.(Erwin) B. Adema Tel. 033 - 46 57 009
 E-mail: [email protected]

Huisgenootleden ontvangen niet het blad Natura, maar kunnen wel aan alle activiteiten deelnemen. Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, Email : [email protected] . Het gironummer is 64 62 41 ten name van de KNNV afdeling Amersfoort. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden gemeld aan de ledenadministratie. Dit geldt

Bestuurslid: Wim de Lange E-mail:[email protected] ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Colofon De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken. De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets is te melden. Redactie: Kees Quaadgras
 E-mailadres: [email protected]