De Konvo Een uitgave van de KNNV Amersfoort e.o. Nummer 36 januari 2014

De Konvo Een uitgave van de KNNV Amersfoort e.o. Nummer 36 januari 2014

Wintergast in het Waterwingebied: een buizerd, lichte vorm

Van de redactie Van alles en nog wat in deze Konvo, zowel van binnen als van buiten de vereniging. Plus enkele losse bijlagen, meegestuurd vanuit praktisch oogpunt. Aangezien het programma Word voor de Mac op de redactiecomputer is gecrashed moesten er hier en daar enige noodgrepen worden uitgevoerd, waardoor de kwaliteit op enkele plaatsen iets minder is dan beoogd. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Mossen in de Schammer door Arie van den Bremer

Na een planten- en korstmosseninventarisatie in de Schammer richt de werkgroep Planten zich nu op mossen. Jan Pellicaan van de Mossenvereniging (BLWG) is bereid ons daarbij te helpen. We hebben het gepland op vrijdag 24 januari van 10.00 tot 12.30 uur. Verzamelen op het parkeerterrein van de hockeyvereniging bij de Schammersteeg. Desgewenst zelf voor drinken en dergelijke zorgen. Neem een loep mee en papier is handig als je iets wilt opschrijven. We gaan afgeplagde delen in en daar kunnen plassen staan. Dus dichte wandelschoenen zijn handig. Laarzen niet, denk ik. Je hoeft niets van mossen te weten. Dit is een moment van kennisoverdracht binnen de KNNV. Geen kosten dus. Laat even weten of je komt. Dat wil ik weten want het risico bestaat dat er bijvoorbeeld sneeuw ligt. Als het niet door gaat meld ik dat via email om 09.00 uur op de dag zelf of eerder. Opgave via [email protected] .

De staartmees komt regelmatig voor in Nimmerdor.

Vogels van Nimmerdor door Gerard van Haaff De afdeling Amersfoort van de Vogelwacht Utrecht verzorgt een broedvogelinventarisatie van het stadsbos Nimmerdor. Momenteel zijn we aan het kijken hoe de winterpopulatie eruit ziet door eenvoudige lijstjes te maken van de nu aanwezige vogelsoorten. Wie wil kan daar aan meedoen. Een komende volledige broedvogelinventarisatie 2014 noopt tot een onderzoekje naar vroegere gegevens. Bij deze de vraag of er verscholen in laatjes of kastjes nog gegevens slingeren die de vogelstand in Nimmerdor belichten? Reageren kan via [email protected]

Uitslag fotowedstrijd

De winnende foto, van Yoke de Haard

door Wim de Lange

deze behoorlijk schuwe dieren op een foto de doorslag gegeven voor de tweede plaats. De fotograaf is wel bekend ;-) .

Samenvatting van het juryrapport fotowedstrijd KNNV afdeling Amersfoort. Aangezien nagenoeg alle foto’s van een goede tot zeer goede kwaliteit waren, heeft de jury vooral ook gekeken naar de bijzonderheid van de foto. En vooral bijzonder in de zin van een ongewone situatie of op andere wijze een bijzondere situatie. De drie juryleden waren het unaniem eens over de foto voor de eerste plaats. Met opmerkingen als ‘een bijzonder moment’, en ‘de actie op het juiste moment gevangen’ was dit onbetwist de winnaar. De foto is van Yoke de Haard. De tweede en derde plaats waren ook al snel bekeken, alleen was men het niet direct eens over welke foto nummer twee en welke foto nummer drie moest worden. Uiteindelijk heeft ook weer de bijzonderheid van de opname van zelfs twee van

Ook nummer drie is, en ik citeer nu uit een van de mails van de jury: “Een juweeltje van een macro-opname en zo enorm scherp en gedetailleerd”. Deze foto is van Arie van den Bremer. Ik wil dan ook vanaf deze plaats namens de jury jullie alle drie feliciteren met de gewonnen prijs. Zie eventueel: http://www.wimdelange.nl/knnvfotowedstrij dleden/index.html .

1e prijs foto 14 2e prijs foto 11 3e prijs foto 3 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Nieuwsbrief Lees je al de landelijke digitale KNNV nieuwsbrief? Aanmelden kan HIER

Een film over natuur in en rond de stad door Henk Groenewoud In 2014 ga ik werken aan een film met de werktitel Groen: een film over natuur in en om de stad. Wie in het voorjaar 2013 mijn wekelijkse minuut bij Vroege Vogels heeft gezien, krijgt een aardige indruk van wat het kan worden: veel verschillende plant- en diersoorten in hun omgeving – in dit geval in een menselijke omgeving. Vaak laten we planten en dieren in een zo natuurlijk mogelijke omgeving zien. Dat is niet moeilijk. Een wegberm wordt vanuit het juiste perspectief een natuurlijke weide of savanne, en een stadspark een natuurreservaat of wildernis. Dat vinden wij mooi: de meest ideale natuur is vaak een natuur zonder mensen en zonder menselijke invloed. In de film Groen wil ik een ander beeld laten zien. Een beeld dat onze drukke, stedelijke omgeving bomvol natuur zit. Dat natuur – die échte natuur – gewoon overal om ons heen is. Een belangrijk verhaal, want Nederland is een dichtbevolkt land dat intensief wordt gebruikt. Toch zijn we er in geslaagd ook bijzonder waardevolle natuur een plek te geven. Die natuur is er niet zomaar vanzelf. Die reageert op de manier waarop wij onze wereld inrichten en gebruiken.

Dassen in Birkhoven. Still uit de film.

Voor televisie of kleine vertoningen

baar gebruik gemaakt van wat zich volgend jaar zal aandienen. Gaan de futen weer bij de Koppelpoort broeden? Zal het Eemwater helder genoeg worden voor onderwateropnames? Kunnen we dit voorjaar op tijd een plek vinden waar vleermuizen zwermen? Zullen de reeën, de vossen zich weer aan de stadsrand laten zien? Loopt de bunzing netjes langs de cameraval, zodat hij goed in beeld komt? De 'oogst' zal voor een groot deel het eindresultaat bepalen - ook daar blijkt de afhankelijkheid van de natuur .

De film wordt met eenvoudige middelen in elkaar gezet, geschikt voor bijvoorbeeld televisie of kleine vertoningen. Mijn ideaal is dat de beelden het verhaal vertellen zodat een voice-over of muziek niet nodig zullen zijn. Zal dat lukken? We zullen zien. De film wordt voor een groot deel in en om Amersfoort opgenomen. Er wordt dank

Op de Facebookpagina www.facebook.com/groeninenomdestad is de voortgang te volgen. Nu zijn dat nog vooral voorbereidingen en eerste experimenten. En hopelijk snel ook wat meer beelden uit Amersfoort en omgeving. Dus kom maar met tips...

Voor meer informatie en opgave voor één of meer minicursussen: www.schoolsteeg.nl bij Natuuracademie.

Centrum voor Natuur en Milieu Educatie (CNM) ‘de Schoolsteeg’ Hamersveldseweg 107 3833 GM Leusden T (033) 496 17 32 E: [email protected]

CNME Landgoed Schothorst Schothorsterlaan 21 3822 NA Amersfoort T (033) 469 52 00  E: [email protected]

KNNV Vereniging voor Veldbiologie Afdeling Amersfoort E: [email protected]

Minicursussen Natuuracademie Meer leren over en genieten van de natuur in en om Amersfoort en Leusden? Volg dan één of meer minicursussen! KNNV Amersfoort (Vereniging voor Veldbiologie), CNM ‘De Schoolsteeg’ uit Leusden en CNME ‘Landgoed Schothorst’ uit Amersfoort organiseren samen 10 minicursussen per jaar onder de vlag van de Natuuracademie. Het belangrijkste ingrediënt van deze minicursussen is het ontdekken van alles wat de natuur ons te bieden heeft en wat je er allemaal zelf mee kan doen in eigen tuin of buurt. Een vliegende start van het jaar met wintervogels, maar later kijken we ook naar bijen, hommels en wespen. Ook bijzondere korstmossen, grassen en het ontstaan van ons landschap komen aan bod. Voor het daglicht verborgen ontdekken we verder in dit cursusjaar tóch de paddentrek, lokale vleermuizen, paddenstoelen en de bodem waarop wij leven. En dat alles is gewoon ‘om de hoek’ te vinden!

2014

Jaar van de eekhoorn Bericht uitgegeven door de Zoogdiervereniging op woensdag 8 januari 2014 Elk jaar vraagt de Zoogdiervereniging extra aandacht voor een van de in Nederland in het wild levende zoogdiersoorten. Na bunzing, egel, wild zwijn, de Nederlandse vleermuissoorten, bever en steenmarter is 2014 het Jaar van de Eekhoorn. Voor de eekhoorn is gekozen omdat het een populaire soort is die veel mensen kennen en die in grote delen van Nederland voorkomt. Naast de inheemse rode eekhoorn (Sciurus vulgaris) komen er in Nederland inmiddels ook twee soorten exotische eekhoorns voor die zich voortplanten: de Siberische grondeekhoorn (Tamias sibiricus) en de Pallas’ eekhoorn (Callosciurus erythraeus). Daarnaast zijn in de loop der jaren een kleine acht andere exotische eekhoorns in het wild waargenomen. Deze zijn in veel gevallen uit gevangenschap ontsnapt. Na een enorme afname in de jaren ‘60 van de vorige eeuw vanwege een virus, heeft de eekhoornpopulatie zich redelijk hersteld. Het lijkt er echter op dat niet overal de dichtheden worden bereikt van voor de sterke afname. Vanaf 1996 worden eekhoorns geteld en in de periode 1996-2012 bleef de populatie stabiel. Naast versnippering van zijn leefgebied vormen de buitenlandse soortgenoten zoals de grijze eekhoorn (S. carolinensis) uit Noord-Amerika en de Pallas’ eekhoorn uit Azië een grote bedreiging. Niet alleen verdringen zij de gewone eekhoorn uit hun leefgebied; zij kunnen ook ziektes overbrengen op onze inheemse eekhoorn.

Tijdens het Jaar van de Eekhoorn laten we zien wat burgers en overheden kunnen doen voor deze soort. Er kan namelijk veel worden gedaan om de eekhoorn een handje te helpen. Bijvoorbeeld door een tuin eekhoornvriendelijk in te richten, met het aanplanten van geschikte bomen en struiken en door het plaatsen van eekhoornbruggen op plekken waar een leefgebied door een weg wordt doorsneden en verkeerslachtoffers vallen. In onze brochure Eekhoorns in de eigen omgeving staan concrete voorbeelden en tips tover wat gedaan kan worden. Daarnaast willen we tijdens het Jaar van de Eekhoorn zoveel mogelijk waarnemingen van eekhoorns verzamelen. Hiervoor organiseren we samen met de Stichting Eekhoornopvang Nederland een eekhoornweekeinde op 17 en 18 mei. Om niet alleen de eekhoorn zelf maar ook zijn sporen te herkennen, komt er een speciale zoekkaart. Aan de zoekkaart koppelen we een lespakket voor kinderen om meer te leren over eekhoorns en zelf buiten op zoek te gaan naar deze soort. Meer informatie staat op de Jaar van de eekhoorn website.

App voor wadvogels Op de gratis app Wadvogels van de Vogelberscherming staan de 180 meest voorkomende vogelsoorten in het waddengebied, inclusief beschrijvingen, illustraties en geluiden. De app(licatie) heeft een determinatiefunctie waarmee in vier stappen de meeste vogelsoorten op naam kunnen worden gebracht. Voorts is er een gps-navigatiefunctie ingebouwd. Deze leidt naar mooie vogelgebieden in het waddengebied. Een getijdentabel toont wanneer het hoogwater is, het tijdstip waarop vogels dichter naar de kant komen. De app is geschikt voor telefoon en tablet. De app Wadvogels is onderdeel van het project Rust voor vogels, Ruimte voor mensen. Het doel daarvan is enerzijds meer rust creëren voor vogels in het wad

Tureluur ................................................................... dengebied door nieuwe broedplaatsen en hoogwatervluchtplaatsen in te richten. Anderzijds wil het project bezoekers meer van wadvogels laten genieten door natuurbeleving dichterbij te brengen. Dit gebeurt niet alleen door nieuwe vogelkijkplekken te creëren, maar ook door het ontwikkelen en verspreiden van gratis vogelherkenningskaarten, verrekijkeruitleenpunten, educatieve posters en borden, animatiefilms en fiets- en wandelroutes. Een demonstratiefilmpje van de app staat op www.vogelbescherming.nl/waddenapp. Overigens bestaat er ook een app voor alle vogels van Europa die zowel geschikt is voor telefoon en tablet. Aan te schaffen via de Playstore of I-tunes (voor de I-phone). Deze app kost rond de 9 euro.

KNNV Fondswerving Een verzoek van de Stichting Fondsen KNNV 99 procent kans dat u het leuk vindt te kijken naar insecten, vogels of wilde planten… Als lid van de KNNV weet u maar al te goed dat de KNNV het velen mogelijk maakt om vele uren bezig te zijn met natuurstudie en natuurbeleving. Je kunt je hele leven met deze boeiende zinvolle liefhebberij bezig zijn en steeds weer verrassende waarnemingen of nieuwe ontdekkingen doen. Nog onvoldoende mensen zijn zich bewust van de waarde van de natuur. En die natuur is - zeker in deze tijden van bezuinigingen - erg kwetsbaar. Met kerndoelen als natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming speelt de KNNV dus een belangrijke rol in het leren waarderen en veiligstellen van die natuur. Toen de KNNV begin 2013 koos voor het project Haal de natuur in de tuin reageerden veel afdelingen daar enthousiast op met workshops, lezingen, cursussen, wandelroutes en excursies. Ook de komende jaren zijn veel KNNV’ers actief met dit project en andere nuttige activiteiten. Prachtig dat dit gebeurt! De Stichting Fondsen van de KNNV wil dergelijke activiteiten dan ook graag promoten door deze financieel te steunen. Maar de middelen van de stichting zijn beperkt. Graag zien wij ons vermogen groeien om nog meer KNNV-werk dankzij onze financiële steun mogelijk te maken. Vriendelijk verzoeken wij u eens te overwegen of u de Stichting Fondsen kunt helpen met een eenmalige gift of misschien wel een periodieke bijdrage. Met uw gift steunt u ook de natuurbescherming. En omdat Stichting Fondsen van de KNNV de ANBI-status heeft is uw gift fiscaal aftrekbaar. Wilt u meer weten dan is het stichtingsbestuur graag bereid u te informeren.

Bestuur Stichting Fondsen KNNV: Voorzitter: Hein van Bohemen, tel: (015) 3809 940 of [email protected] .Secretaris: Ina Marbus-Hotho, tel: 0229 23 04 19. [email protected] . Penningmeester: Jelle Schuurmans, tel:. 0499 399 429 of [email protected] . Rekeningnr. 498 328 988 t.n.v. Stichting Fondsen van de KNNV te Best. Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel als ANBI nummer 30210090 Zie eventueel ook http://www5.knnv.nl/knnv-portaal/stichting-f ondsen ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Gratis universitaire lezingen Het Studium Generale van de Universiteit Utrecht biedt symposia, lezingen en debatten over allerlei onderwerpen. Daar onder ook onderwerpen op de gebieden van natuur, duurzaamheid en klimaatverandering. Alle bijeenkomsten zijn gratis en zonder reservering toegankelijk. Ze zijn afzonderlijke of in serie te volgen. Iedereen is welkom. De meeste lezingen hebben ‘s avonds plaats aan het Domplein 29 te Utrecht. De lezingen zijn ook via internet te volgen op www.sg.uu.nl/terugzien . Daarnaast worden ze live uitgezonden om 13.00 uur en 20.00 uur. Nadere informatie over het programma, onder meer via een nieuwsblog en een zelf aan te vragen brochure op www.sg.uu.nl . Ook kan hier een tweewekelijkse nieuwsbrief worden aangevraagd.

Ringslangen en Broeihopen door Theo van de Water De ringslang is één van de drie soorten slangen die in Nederland voorkomt, naast de adder en de gladde slang. Het is de grootste slang in ons land met een lengte tot 140 cm. Dit geldt overigens alleen voor de vrouwtjes, want de mannetjes blijven aanzienlijk kleiner, zij worden niet langer dan 90 cm. De basiskleur is olijfgroen-grijs tot bruin met kleine zwarte vlekken. Kenmerkend zijn de twee gele vlekken aan weerszijden van de hals, die soms samenvloeien tot een ring, waaraan de slang zijn naam te danken heeft.

Ringslang met kenmerkende gele vlek in de hals

De ringslang voedt zich voornamelijk met amfibieën (kikkers, padden en salamanders), die hij met de bek vastgrijpt en vervolgens levend naar binnen werkt. Voor de mens is de ringslang geheel ongevaarlijk. Hij is niet giftig en zal zelden bijten als hij wordt beetgepakt; wel is het mogelijk dat hij ter verdediging een stinkende vloeistof uit de anaalklieren afscheidt, waarvan de stank moeilijk te verwijderen is. De ringslang kent ook vele vijanden, zoals roofvogels (buizerd, kiekendief), ooievaar, reiger en zoogdieren als egel en bunzing. Ringslangen zijn voor hun voedsel gebonden aan een waterrijke omgeving. Daarnaast is een structuurrijke vegetatie van belang die zowel voldoende schuilplaatsen biedt als ook zonnige plekjes (bijvoorbeeld dood hout) om zich in voorjaar en zomer te kunnen opwarmen in de zon (slangen zijn immers koudbloedige dieren). De nabijheid van hoger gelegen (drogere) structuren en gronden, zoals vermolmde boomstronken, houthopen, taluds van houtwallen en spoordijken, bunkers, is eveneens van belang om een droog en vorstvrij plekje te kunnen vinden voor de winter. De ringslang gebruikt warme, vochtige plaatsen om haar eieren af te zetten, zoals rottende boomstronken, composterende bladhopen en mestvaalten. In deze broeihopen kan de temperatuur als gevolg van het rottingsproces flink oplopen (broei), waardoor de eieren zich snel kunnen ontwikkelen. Vanaf eind mei tot half juli gaan de vrouwtjes op zoek naar deze broeiplekken om hun eieren te leggen. Aan het eind van de zomer komen dan de jonge, ca. 15-20 cm lange ringslangetjes tevoorschijn, ruim op tijd voordat rond half oktober de winterslaap begint. Broeihopen Eén van de bedreigingen voor de ringslang is het verdwijnen van geschikte broeihopen, zoals bijvoorbeeld de mestvaalten bij boerderijen. De aanleg van nieuwe broeihopen zou daarom de voortplanting en verspreiding van de ringslang weer gunstig kunnen beïnvloeden.

Geraadpleegde bron: Nederlands soortenregister / RAVON

Informatie over de KNNV

Landelijk bezoekadres

De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een vereniging voor veldbiologie en houdt zich actief bezig met natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. Jong en oud kunnen er terecht. Onder de leden zowel vakmensen als liefhebbers die meer willen weten.

Boulevard 12 3707 BM Zeist Postbus 310, 3700 AH Zeist Tel. 030 - 231 47 97 Fax 030 - 236 89 07 E-mail [email protected]

De KNNV verzorgt excursies, kampen, reizen, lezingen en inventariseert natuurgebieden. Leden ontvangen het verenigingsblad Natura dat zes keer per jaar verschijnt, met informatieve artikelen over natuur, natuurbescherming, boekbesprekingen en nieuws uit de vereniging. KNNVleden krijgen kortingen op boeken uit de eigen KNNV-Uitgeverij.

Het lidmaatschap van de vereniging kost 28 euro per jaar voor leden en 14 euro voor huisgenootleden. Het is mogelijk donateur te worden van de afdeling voor minimaal 10 euro per jaar.

Lidmaatschap

Huisgenootleden ontvangen niet het blad Natura, maar kunnen wel aan alle activiteiten deelnemen.

Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, Email : [email protected] . Het gironummer is 64 62 41 ten name van de KNNV afdeling Amersfoort. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden gemeld aan de ledenadministratie. Dit geldt ook voor opzeggingen en wel vóór 1 november. Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders kunnen contact opnemen met de redactie. De KNNV Amersfoort heeft een eigen website: www5.knnv.nl/amersfoort. Webredacteur: Wim de Lange E-mail: [email protected] Webmeester: Rogier Foyer E-mail [email protected] Bestuur Voorzitter: Joop de Wilde Tel. 033 494 21 26 E-mail: [email protected] Secretaris: B. (Bart) Iping Tel.033-8795070 E-mail : [email protected] Penningmeester: H. (Han) Schippers Tel. 033-4805261 E-mail : [email protected] Bestuurslid: Arie van den Bremer Tel.033-4325700 E-mail [email protected] Bestuurslid E.(Erwin) B. Adema Tel. 033 - 46 57 009 E-mail: [email protected] Bestuurslid: Wim de Lange E-mail:[email protected] ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Colofon De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken. De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets is te melden. Redactie: Kees Quaadgras E-mailadres: [email protected]