De Kleine Gids Signalering Huiselijk Geweld 2011
Tekst: drs. Dafna Holtzer Met dank aan: Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld GGD Rotterdam-Rijnmond, mr. Lydia Janssen, auteur van De Kleine Gids Ondertoezichtstelling en De Kleine Gids Privacy & beroepsgeheim in de jeugdzorg en drs. Lia Knoet-Vrehen, Commissaris van Politie en portefeuillehouder Huiselijk Geweld in Haaglanden. Grafische vormgeving: De Ploeg Communicatie Omslagontwerp: Reclamestudio Arthur van der Veer Advertentie acquisitie: Kluwer Postbus 23, 7400 GA Deventer Helma Scherpenzeel E-mail:
[email protected] Uitgever: Marcel Rem E-mail:
[email protected] Druk: 1 Samenstellers en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor (de gevolgen van) onvolkomenheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 1307767 4 (Paperback) ISBN 978 90 1308376 7 (eBook versie) NUR 825-512 © 2010 Kluwer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, in fotokopie of anderszins zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan Stichting Reprorecht, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp. Correspondentie inzake overneming of reproductie richten aan: Kluwer, Postbus 4, 2400 MA Alphen aan den Rijn/Kluwer, Postbus 23, 7440 GA Deventer.
VOORWOORD
Ik wil hem niet kwijt ‘Ik heb hem gisteren duidelijk gemaakt dat mijn grens bereikt is. Ik ga zo geestelijk echt kapot. Mijn beste vriend die alles voor me over had en me altijd aan het lachen maakte, is veranderd in iemand die scheldt en slaat en dat de normaalste zaak van de wereld vindt! Ik vind het zo moeilijk allemaal. Mijn eis was dat mijn vriend hulp zou zoeken voor zijn agressie enzo en dat heeft ie gedaan. Dan kan ik hem nu toch niet dumpen? Ik wil hem niet kwijt, waar is die beste vriend gebleven?’ Slachtoffer op forum www.huiselijkgeweld.nl
Waarom laat een slachtoffer zich door de partner slaan en vernederen? Hoe komt het dat huiselijk geweld jaren door kan gaan, zonder dat iemand aan de bel trekt? Bovenstaand voorbeeld illustreert dat slachtoffers vaak niet weg wíllen. Een bekende uitspraak is dat ze willen dat het geweld stopt, niet de relatie. Er spelen ook andere elementen mee, zoals schaamte en loyaliteit aan de partner. Of onzekerheid. Geweld maakt onzeker, slachtoffers voelen zich zwak en durven niet weg te gaan. Ze geloven niet meer in hun eigen kracht en geven zichzelf de schuld. Angst kan een rol spelen: veel slachtoffers zijn ontzettend bang voor de reactie van hun partner als ze besluiten weg te gaan. Of denken dat blijven het beste is voor de kinderen. Huiselijk geweld vindt niet alleen plaats tussen partners, het kan ook zijn dat kinderen bij het geweld betrokken raken, als getuige of als slachtoffer. Daarnaast komt het voor dat kinderen – vaak tieners – gewelddadig zijn naar (een van hun) ouders. Ook ouderen kunnen slachtoffer zijn van mishandeling. Een aparte vorm van huiselijk geweld zijn schadelijke traditionele praktijken, waaronder eergerelateerd geweld. In al deze gevallen zitten slachtoffers en plegers ‘gevangen’ in het geweld. Buitenstaanders moeten hen helpen om uit deze situatie te komen. Maar ja, wie voelt zich geroepen? En wat doe je in zo’n geval? Hoe begin je een gesprek over zo’n beladen onderwerp? Kortom, hoe zorg je dat het geweld stopt?
V
Voorwoord
Er bestaat een grote behoefte aan kennis hoe te handelen in geval van (een vermoeden van) huiselijk geweld. De Kleine Gids Signalering Huiselijk Geweld wil aan deze wens tegemoet komen. De gids is een handzame wegwijzer voor iedereen – buurtbewoner, leerkracht, fysiotherapeut, huisarts, jeugdbeschermer of deurwaarder – die geconfronteerd wordt met een ‘niet-pluisgevoel’ over het welzijn van een gezin. Het boek geeft achtergrondinformatie over huiselijk geweld: de vormen, de signalen, de geschiedenis en het beleid. Daarnaast richt de Kleine Gids zich op praktische informatie: hoe om te gaan met (vermoedens van) geweld achter de voordeur. Ook de aanpak van eergerelateerd geweld komt aan bod. Dit boek is mede tot stand gekomen dankzij de kennis en ervaring van Lia Knoet, Lydia Janssen en Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld GGD Rotterdam-Rijnmond. Ik dank hen voor de inbreng en commentaar op de conceptteksten. December 2010 Dafna Holtzer
VI
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord / V Lijst van afkortingen / XIII Deel I Algemene uitgangspunten / 15 1 Geschiedenis erkenning van huiselijk geweld / 17 1.1
Aandacht voor huiselijk geweld vanuit feministische stroming / 17
1.2
Van pleger-slachtofferdenken naar integrale aanpak / 20
1.3
Aandacht voor eergerelateerd geweld en andere schadelijke traditionele praktijken / 21
2 Wettelijk kader / 25 2.1
Internationale wetgeving / 25
2.2
Wet maatschappelijke ondersteuning / 26
2.3
Wet op de jeugdzorg / 26
2.4
Wettelijk verplichte meldcode / 27
2.5
Burgerlijk Wetboek: de kinderbeschermingswetten / 28
2.6
Bestuursrecht: Wet tijdelijk huisverbod / 30
2.7
Strafrecht / 30
2.8
Relevante aanwijzingen / 31
2.9
Rechten en plichten van slachtoffers / 32
VII
Inhoudsopgave
3 Aanpak huiselijk geweld / 33 3.1
Opvang en hulp / 33
3.2
Lokale voorzieningen / 36
3.3
Politie en huiselijk geweld / 39
3.4
Aanpak kindermishandeling / 39
3.5
Aanpak van schadelijke traditionele praktijken / 40
3.6
Publiekscampagne / 42
3.7
Verplichte Meldcode voor Huiselijk Geweld en Kindermishandeling / 42
4 Hoe vaak komt huiselijk geweld voor? / 45 4.1
Onderzoek Ministerie van justitie naar huiselijk geweld binnen autochtone gezinnen / 45
4.2
Huiselijk geweld bij minderheden in Nederland / 46
4.3
Politieregistratie / 48
Deel II Huiselijk geweld: vormen, oorzaken en gevolgen / 51 5 Vormen van huiselijk geweld / 53 5.1
Definitie huiselijk geweld / 53
5.2
Partnergeweld / 54
5.3
Kindermishandeling / 59
5.4
Ouderenmishandeling / 62
5.5
Mishandeling van ouders door hun kind(eren) / 65
5.6
Schadelijke traditionele praktijken / 67
6 Oorzaken van huiselijk geweld / 71 6.1
Spiraal van geweld bij paren / 71
6.2
Uiting van machtsverschillen / 77
VIII
Inhoudsopgave
6.3
Risicofactoren / 77
6.4
Geweld van generatie op generatie / 78
6.5
Onzichtbaarheid van huiselijk geweld / 78
7 Gevolgen van huiselijk geweld / 81 7.1
Lichamelijke gevolgen / 81
7.2
Psychische gevolgen / 82
7.3
Gevolgen voor het kind / 82
Deel III Aanpak van huiselijk geweld / 83 8 Signaleren van huiselijk geweld / 85 8.1
Signalen bij partnermishandeling / 85
8.2
Signalen van kindermishandeling / 88
8.3
Signalen van ouderenmishandeling / 93
8.4
Signalen bij eergerelateerd geweld / 95
9 Handelen bij (vermoeden) van huiselijk geweld / 99 9.1
Weerstanden en barrières / 99
9.2
Stappenplan meldcode / 104
9.3
Handelen bij (vermoeden van) eergerelateerd geweld / 110
10 Communiceren bij huiselijk geweld / 117 10.1
Probleemverkennend gesprek / 117
10.2
Omgaan met weerstand / 120
10.3
Communiceren met het kind / 124
10.4
Communicatie met gezinnen uit andere culturen / 127
IX
Inhoudsopgave
Deel IV Sociale kaart en methodieken / 129 11 Steunpunten Huiselijk Geweld (SHG) / 131 11.1
Basis- en plusfuncties / 132
11.2
Taken wettelijk vastgelegd / 133
12 Meldpunt Kindermishandeling (AMK) / 135 12.1
Advies / 135
12.2
Consult / 136
12.3
Melding / 136
12.4
Na een melding / 137
13 Ketenpartners / 139 13.1
Vrouwenopvang / 139
13.2
Bureau Jeugdzorg / 140
13.3
Algemeen Maatschappelijk Werk / 141
13.4
Daderhulpverlening / 141
13.5
Politie / 142
13.6
Geestelijke gezondheidszorg / 143
13.7
Openbaar ministerie en reclassering / 155
14 Methodieken huiselijk geweld / 145 14.1
Hulpverlening aan slachtoffers / 145
14.2
Hulpverlening aan kinderen als getuige of slachtoffer / 147
14.3
Hulpverlening aan plegers / 148
14.4
Hulp voor gezinnen / 149
X
Inhoudsopgave
Bijlagen Bijlage 1: Landelijke instellingen / 151 Bijlage 2: Overzicht schema Steunpunten Huiselijk Geweld / 155 Bijlage 3: Adressen AMK’s / 163 Bijlage 4: Handige websites / 167 Bijlage 5: Literatuurlijst / 173 Begrippenlijst en vaktermen / 177 Trefwoordenregister / 181
XI
LIJST VAN AFKORTINGEN
AMK AMW ASHG BJZ BW BVA CEDAW CJG CTS FSAN GGD GGZ iTBI IVRK KNMG MOgroep NJi NPM-2005 NTG OM OTS RAAK SHG STP Tvcn VGC
Advies- en Meldpunt Kindermishandeling Algemeen Maatschappelijk Werk Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld, tegenwoordig vaker SHG genoemd: Steunpunt Huiselijk Geweld Bureau Jeugdzorg Burgerlijk Wetboek Bureau Vertrouwensarts inzake Kindermishandeling Convention on the Elimination of all forms of Discrimination Against Women, ook wel het VN-Vrouwenverdag Centrum voor Jeugd en Gezin Conflict Tactics Scale Federatie van Somalische Associaties in Nederland Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Geestelijke GezondheidsZorg inflicted Traumatic Brain Injury, beter bekend als ‘shaken-baby syndroom’ Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering van de Geneeskunst Maatschappelijk Ondernemersgroep Nederlands Jeugdinstituut (voorheen NIZW) Nationale prevalentiestudie mishandeling van kinderen en jeugdigen 2005 (Universiteit Leiden, gepubliceerd in 2007) Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde Openbaar Ministerie OnderToezichtStelling De Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling Steunpunt Huiselijk Geweld Schadelijke traditionele praktijken Tolk- en Vertaalcentrum Nederland Vrouwengezondheidscentrum Maastricht
XIII
