pagina 1 van 5
De herorats van Apopo: het knagend geweten van bart weetjens zaterdag 11 februari 2012, 03u00
'Bill Gates heeft het niet zo voor ratten'
wenn © WENN Ratten die een terrein in Mozambique doorsnuffelen, op zoek naar landmijnen. Ratten die in een lab in Tanzania speekselstalen besnuffelen, op zoek naar tbc-bacillen. Het werkt en er zijn al duizenden mensenlevens mee gered, al het is geen gezicht. Wie bedenkt zoiets? Bart Weetjens, een industrieel ontwerper uit Berchem. Met zijn kortgeschoren schedel en zijn zwarte kimono ziet Bart Weetjens er een beetje uit als een zenboeddhist. Dat treft: hij is het ook, hij is zelfs zenpriester. 'Ik draag die kimono altijd, hij symboliseert waar ik voor sta. Het boeddhisme heeft niets met georganiseerde religie te maken, wel met waarden, met herverbinden, met de omgeving in de breedste zin van het woord. Alles wat ik doe, gaat over de band tussen ecologie en economie, dat is mijn drijfveer.' Bart Weetjens komt uit een - gematigd - katholiek nest, een achtergrond waartegen hij zich in zijn adolescentie enthousiast heeft afgezet. 'Ik heb na mijn studies zelfs even in de marginaliteit geleefd', zegt Weetjens. 'Niet dat ik geen vangnet had, mijn ouders waren er altijd voor me, maar toch: ik wist niet van welk hout pijlen te maken, ik liep erbij als een hardleerse punker/new waver.' Met een rat op zijn schouder, ongetwijfeld? 'Toch niet', lacht hij. 'Toen ik jonger was, heb ik wel verwoed allerhande knaagdieren gehouden, maar die interesse is pas later teruggekeerd.' Weetjens kwam met het zenboeddhisme in contact toen hij 21 was, via een affiche in een lokale supermarkt. 'Die affiche bevatte nauwelijks informatie, maar ze straalde een rust uit die mij aantrok. Er stond een telefoonnummer bij, ik heb meteen gebeld.' Dat telefoontje heeft zijn leven bepaald. Een kwarteeuw later woont hij met vrouw en twee dochters in Tanzania en is hij samen met zijn studiegenoot Christophe Cox de drijvende kracht achter Apopo, een 'sociaal bedrijf' dat ratten africht om in Tanzania en Mozambique landmijnen te detecteren in de grond, en tbc-bacillen in speekselstalen van patiënten. Hoe hij daar in godsnaam bij is gekomen? 'Simpel: een combinatie van mijn twee passies: knaagdieren en Afrika.' Het is in ieder geval een succesformule gebleken. De 'herorats' van Apopo zijn wereldberoemd: Weetjens mocht twee jaar geleden een keynote uitspreken op de fameuze TEDconferentie (Technology, Entertainment, Design); hij begeeft zich haast elk jaar tussen de groten der aarde op het World Economic Forum in Davos en Apopo prijkt sinds vorige maand op de
http://destandaard.be/Artikel/PrintArtikel.aspx?artikelId=M43M1PS6
13/02/2012
pagina 2 van 5
24ste plaats in de top-100 van beste ngo's van The Global Journal. Hebt u zich zodra u in contact kwam met het zenboeddhisme op sociaal geëngageerde projecten gestort? 'Nee, ik heb eerst als industrieel ontwerper gewerkt, onder meer bij het busbedrijf Van Hool, op de afdeling prototypes. Daar kon ik me nog in vinden: openbaar vervoer, één verbrandingsmotor voor 54 mensen... Maar toch kon ik er niet aarden. De manier waarop wij in het Westen bedrijf voeren, het ongeconnecteerd streven naar winst, het missen van het geheel, ik kan er niet mee om. Economie en ecologie horen samen, je kunt ze niet los van elkaar zien. Dat is ook de boodschap die ik elke keer weer in Davos probeer te verkondigen. Weinig mensen hebben er oren naar, moet ik toegeven, maar ik ben elke keer weer blij dat ik er de kans toe krijg.' Is Apopo dan een voorbeeld van hoe het wel moet? 'We gebruiken onze technologie in de eerste plaats om landmijnen te detecteren en om tbc op te sporen, in dienst van anderen, dus. Het is niet onze ambitie om daar winst uit te puren. Nu is het wel zo dat onze technologie ook in de traditionele economie bruikbaar is, in sectoren waar je wel degelijk commerciële waarde kunt creëren. Daar proberen we nu werk van te maken, om die winsten dan weer te investeren in onze sociale projecten, welteverstaan.' Aan welke sectoren denkt u dan? 'We experimenteren met het opsporen van gesmokkelde tabakswaren voor douanediensten, en met salmonelladetectie in de voedingsindustrie. De mogelijkheden zijn legio, maar we zijn daar nogal selectief in.' 'Ik ben in Davos benaderd door een grote cosmeticafabrikant, maar die boot houden we af tot we meer weten over hun filosofie. We willen wel geld verdienen voor onze sociale projecten, maar we gaan alleen in zee met bedrijven die onze waarden hanteren: op een harmonische manier aan economie doen. Ik heb in Davos gemerkt dat zulke bedrijven bestaan: Novo Nordisk, bijvoorbeeld, een Deens farmabedrijf. Johnson & Johnson ook. Danone is nog een voorbeeld. Het blijven grote bedrijven die bedrijfsmatig denken, maar ze werken ook aan projecten waar niet alleen zij beter van worden.' Die traditionele industrie kan toch ook zonder uw hulp ratten inzetten voor detectie allerhande? U kwam misschien als eerste op het idee, maar iedereen kan dat toch overnemen? 'Het is niet zo eenvoudig als het lijkt, het loopt makkelijk fout. Zo is er een Israëlisch bedrijfje dat ratten traint om luchthavenbeveiliging te doen, maar ze hebben een totaal foute benadering. De dieren worden angstig als ze explosieven ruiken, omdat ze de geur associëren met een elektrische schok - ze zijn op die manier getraind. Dat is nu precies de weg die wij niet op willen gaan, wij zijn begaan met het welzijn van onze dieren.' U krijgt anders ook aardig wat kritiek van dierenrechtenactivisten. 'Dan toch van extremisten. Er zijn altijd mensen die vinden dat je dieren op geen enkele manier mag gebruiken om mensen te helpen, omdat ze mens en dier evenwaardig achten. Sorry, maar daar kan ik niet bij: als je ratten op een respectvolle manier kunt inzetten om mensenlevens te
http://destandaard.be/Artikel/PrintArtikel.aspx?artikelId=M43M1PS6
13/02/2012
pagina 3 van 5
redden, waarom zou je dat dan niet doen?' Over evenwaardige partners gesproken: is het moeilijk om in Afrika zo'n project uit de grond te stampen en niet de neokoloniale blanke uit te hangen die de arme zwartjes komt helpen? 'We slagen erin die val te vermijden, omdat Apopo is ontstaan uit een interuniversitaire samenwerking in Tanzania. Dat sluit die betuttelende aanpak al meteen uit. Dat gezegd zijnde: je maakt sowieso fouten door de cultuurverschillen, maar daar leer je uit.' Welke cultuurverschillen? 'In Afrika besta je alleen omdat je deel uitmaakt van de groep. Wij, westerlingen, vertrekken vanuit het individu. Dat moet wel botsen. Ik merk dat ook aan mijn kinderen, die in Tanzania zijn opgegroeid. Ik heb dit jaar het rampzalige idee gehad om mijn oudste dochter in België school te laten lopen. Dat lukte niet, ze kon hier absoluut niet aarden. “Iedereen is zo koud,, zei ze, terwijl ik haar zag wegkwijnen. Met kerst hebben we haar teruggehaald. Je ziet het ook aan hoe we met kinderen omgaan: als ze hier tien meter uit onze buurt zijn, slaan we al in paniek. In Afrika niet: iedereen zorgt voor elkaars kinderen, iedereen draagt evenveel verantwoordelijkheid in de groep.' 'Als je met een Afrikaanse insteek een technologie ontwikkelt, kom je ook tot heel andere resultaten dan wanneer je dat met een zuiver westerse bril zou doen. Zonder hen waren we wellicht in allerlei complexe concepten verzand. Hoe minder je verbonden bent met de omgeving, hoe meer je de neiging hebt om alles nodeloos ingewikkeld te maken. Als je ziet hoe eenvoudig ons detectiesysteem voor landmijnen is - een rat, een leiband, een elastiek, meer is het niet daar stonden wij zelf van te kijken. Wij hadden aanvankelijk iets veel ingewikkelders in gedachten, het is alleen door samen te werken met de Tanzanianen dat we hierop zijn uitgekomen. “Het kan toch eenvoudiger,, is een zinnetje dat ik voortdurend te horen kreeg in de ontwikkelingsfase.' Is het niet erg riskant om met zo'n rat aan een leiband door een mijnenveld te lopen? Wat als zo'n beest er eentje mist? 'Nee, het gebeurt allemaal heel systematisch. De dieren lopen in stroken van een halve meter, er is bijna geen risico dat ze een landmijn missen. Natuurlijk is het zo dat je nooit alle mijnen vindt, dat is een illusie. Er zijn tests gedaan in de Verenigde Staten, waarbij duizend mijnen werden verstopt in een terrein van een vierkante kilometer groot, waarna dat terrein met alle beschikbare technieken werd onderzocht. Sensoren, mijnvrije voertuigen, manueel onderzoek... Het terrein werd uiteindelijk zelfs een halve meter afgegraven en die grond daarna gezeefd. En dan nog hebben ze er maar 996 teruggevonden. Onze ratten zijn even efficiënt als al die andere systemen samen.' Het blijft een vreemd gezicht, zo'n groepje mensen dat met ratten aan de leiband in de weer is. 'Het concept is tegelijk catchy en afstotend. Iedereen is er meteen in geïnteresseerd als je erover praat, maar het is een moeilijke pitch om fondsen te werven. Niet iedereen wil investeren in wat zij dan ongedierte noemen. We zijn intussen in brede kring bekend, maar dat is nog wat anders dan steun losweken.'
http://destandaard.be/Artikel/PrintArtikel.aspx?artikelId=M43M1PS6
13/02/2012
pagina 4 van 5
Wou dat een beetje lukken in Davos? Voelt u zich overigens thuis in dat economische wereldje? (lacht) 'Niet echt, ik ben een antiglobalist die per toeval in het hol van de leeuw is terechtgekomen. Maar ik ga er nu al enkele jaren naartoe, en ik merk toch een mentaliteitsverandering. Veel te traag naar mijn zin, maar toch. Als ik Karen Bell, de ceo van Deutsche Bank, hoor praten over shared value, dan stemt mij dat bijzonder hoopvol. Hoe grimmiger de bedrijfswereld de toekomst ziet, hoe liever ik het trouwens heb. Zij gaan ervan dat economische groei de komende jaren moeilijk, zo niet onmogelijk wordt. Wat ik dan weer een goede zaak vind. Groei op zich is geen doel.' 'Maar om op uw eerste vraag te antwoorden: het is op het World Economic Forum zeker niet makkelijk om fondsen te werven voor onze projecten.' Hebt u ook Bill Gates kunnen spreken, die met zijn Foundation toch zwaar inzet op de bestrijding van tbc? 'Nee, ik heb 'm niet te pakken gekregen. Drie jaar geleden wel, heel kort. Maar het is zijn ding niet, zo blijkt. Zijn Foundation steunt alleen projecten die al op grote schaal werken. Ze hebben wel een budgetlijn voor innovatieve methodes, waarvoor we ons al herhaaldelijk hebben kandidaat gesteld, maar het wordt voorlopig afgeblokt. Het is wellicht een kwestie van tijd. Wat ook tegen ons pleit: Gates heeft het naar verluidt niet zo voor ratten.' (lacht) 'Maar de Bill Gates Foundation gelooft dus niet dat je ons systeem op grote schaal kunt laten werken. We zijn wel het tegendeel aan het bewijzen. Ons systeem met ratten om tbc te bestrijden wordt nu in elf ziekenhuizen in Dar es Salaam gebruikt, binnenkort planten we het over naar Mozambique, waar tbc ook welig tiert.' Het blijft een bizar idee: ratten in een ziekenhuis. 'De dieren komen helemaal niet in een ziekenhuis. We hebben een centraal lab waar alle stalen uit de verschillende ziekenhuizen naartoe worden gebracht. Elke rat zit in een soort glazen kooi, waar tien stalen worden ingeschoven. In zeven minuten kunnen ze veertig stalen screenen, daar heeft een laborant een hele dag voor nodig. Bovendien werken de ratten secuurder.' Het zijn geen gewone huisratten, maar Afrikaanse reuzenratten, kloeke beesten van meer dan een halve meter lang. Vormen die geen gevaar voor de mensen die ermee werken? 'Ze zijn goed gesocialiseerd, ze zijn op geen enkele manier agressief naar hun begeleiders. Onderling zijn ze wel territoriaal, op leven en dood zelfs, je kunt ze niet zomaar bij elkaar zetten. Maar dat hoeft ook niet, voor onze toepassingen.' Wat brengt de nabije toekomst voor de boeiende sector van de rattendetectie? 'Apopo kan alle kanten uit. We zijn nu een pilootproject in Amsterdam aan het opzetten, voor de tabaksdetectie.' Daar zijn jullie nu toch al enkele jaren mee bezig, heb ik de indruk.
http://destandaard.be/Artikel/PrintArtikel.aspx?artikelId=M43M1PS6
13/02/2012
pagina 5 van 5
'Dat klopt, maar het is een kwestie van middelen. Wie in harmonie met de omgeving wil ondernemen, moet over een flinke dosis geduld beschikken. Dat kan tellen als boeddhistische wijsheid, neem ik aan.' (lacht) Tom Heremans
http://destandaard.be/Artikel/PrintArtikel.aspx?artikelId=M43M1PS6
13/02/2012
