De grote recessie. Een tijdperk van verhevigde klassenstrijd vangt aan

een brochure van de Linkse Socialistische partij

De grote recessie Een tijdperk van verhevigde klassenstrijd vangt aan

2 euro

W WWW.SOCIALISME.BE W W. S O C I A L I S -



De Grote Recessie

Inhoudstafel Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 De historische context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 De economische cyclus voorbij? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 De grote crash . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 De Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 De euro in crisis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 De grote recessie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Interne devaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Algemene stakingen op de agenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Het Vietnam van Obama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 It’s the economy, stupid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Mexican Wave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 De redders van het kapitalisme... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 België: land van melk en honing. Al veertig jaar groeivertraging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Sociale zekerheid trakteert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Commercialisering van de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 De grijze tijdbom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Arm en rijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Zijn onze lonen te hoog? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 De staat ontvetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 We staken teveel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 De limieten van verdeel-en-heers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Politieke herschikking in Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 De PS als redder van België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Deelakkoorden niet meer straffeloos verkwanselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Burgerij ongeduldig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Wie is de zondebok? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 ABVV - “Zijn het die praatjes weer” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 ACV. Van wat van ons is, blijf je af . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Ruimte voor een nieuwe arbeiderspartij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

De Grote Recessie





Voorwoord Dat is de politieke resolutie van het 12e congres van LSP sinds het splitsingscongres van februari 1992 met Vonk. Het is opnieuw een lange resolutie geworden van 35 bladzijden. Dat komt omdat ze de recessie beschrijft die LSP al lang had zien aankomen, maar steeds weer uitgesteld werd om redenen die worden toegelicht in de tekst. We hadden het eerder al over de enorme uitbreiding van krediet en de financiële sector. In “Na een woelig 2007 naar een explosief 2008!”, de tekst geschreven voor de districtscongressen van januari 2008 (zie IB nr. 28), ontrafelen we de financiële crisis. De congrestekst van oktober 2008, “Crisis vereist aanpassing economische politiek, klassenstrijd zal de aard ervan bepalen” legt de dynamiek achter de crisis in de reële economie uit (zie IB nr.30). De teksten “De aanhoudende crisis van het wereldkapitalisme” en “2010 wie zal de systeemcrash betalen?” leggen de politieke, sociale, ecologische en economische gevolgen ervan uit, zowel voor het wereldkapitalisme als voor België (zie IB nr. 34). In “De Grote Recessie” wordt dat thema verder uitgediept. Hierin illustreren we hoe het wereldkapitalisme er juist door die enorme uitbreiding van de financiële sector, tijdelijk in geslaagd is de onderliggende tegenstellingen onder te sneeuwen. Zonder de specifieke krachtsverhouding tussen arbeid en kapitaal die ontstond na de val van de stalinistische regimes in het Oosten, was dat onmogelijk geweest. Die nieuwe krachtsverhouding en haar gevolgen voor de arbeidersbeweging en haar organisaties begrijpen, was cruciaal om ons niet te laten meeslepen in tijdelijke stemmingen zoals die beschreven in het tweede hoofdstuk van de tekst. De stelling van Trotski in zijn overgangsprogramma van 1938, dat de crisis van de mensheid in essentie herleidt kan worden tot de crisis van de leiding van de arbeidersbeweging, blijft overeind. We moeten hier echter aan toevoegen dat de koof tussen het bewustzijn en de materiële omstandigheden, groter is dan ooit in de geschiedenis van onze stroming. Dat komt door de val van het stalinisme en de sociale, politieke en organisatorische gevolgen ervan voor de arbeidersbeweging. Het verklaart waarom de burgerij, ondanks de diepe crisis van haar systeem, nog niet geconfronteerd werd met machtige socialistische bewegingen van de arbeidersklasse. De crisis heeft echter wel al de autoriteit van het kapitalisme en haar instellingen ondermijnd. De toenemende kloof tussen arm en rijk, tussen de wetenschappelijke en technische mogelijkheden en het weinige dat het kapitalisme daarmee kan realiseren en de voordurende aanvallen op de levensstandaard en de arbeidscondities, dwingen de arbeidersklasse steeds meer om in verzet te komen. Het bewustzijn van de arbeidersbeweging ontwikkelt niet gelijkmatig, maar heeft doorgaans de neiging om in sprongen aan te knopen bij de materiële omstandigheden. De potentiële kracht van de arbeidersbeweging is niet alleen intact gebleven, maar zelfs fors toegenomen. Maar door het verdwijnen van massale arbeiderspartijen, zelfs al was het maar in de vorm van burgerlijke arbeiderspartijen, verliep het proces van bewustwording in de



arbeidersbeweging in vergelijking met vorige periodes in de jaren ’30 en de jaren ’70, tot nog toe eerder in slow motion. Het ideologisch failliet van de officiële arbeidersleiders heeft bovendien ruimte gelaten voor kleinburgerlijke populisten. Die proberen de arbeidersbeweging te verzwakken door ze te verdelen op basis van racisme, seksisme en homofobie en door de religieuze en nationale tegenstellingen uit te spelen. We begrijpen dat sommigen daardoor verward en gedemoraliseerd zijn. Het zou een illusie zijn geweest indien we hadden verondersteld dat alle sporen van de erfenis van de voorbije periode nu al zouden uitgewist zijn. Het zal nog enige tijd vergen vooraleer het puin geruimd is dat ons nagelaten werd door de val van de monsterlijke stalinistische regimes en het verraad van de sociaal democratische leiders. Maar ook van deze nederlaag zal de arbeidersklasse zich herstellen. Reformistische en links reformistische illusies zullen ook nu weer deel zijn van het proces. Maar de materiële basis ervoor is vandaag onvergelijkbaar zwakker dan in de naoorlogse periode. Het bewustzijn mag dan al achteruit gegooid zijn, niettemin zijn de ervaringen met de sociaaldemocratie en het stalinisme deel geworden van het collectieve geheugen van de klasse. Zonder de complicaties te willen negeren of onderschatten, denken we dat de linkse socialisten hierdoor, meer dan in het verleden, een gehoor zullen vinden. Het zal echter een in praktijk en theorie geschoold kader vergen en een ideologische standvastigheid om die kansen ten volle te benutten. Hoewel de Linkse Socialistische Partij, net zoals haar zusterpartijen in het Committee for a Workers’ International, sterker staat dan ooit, mogen we onze verworvenheden nooit als vanzelfsprekend beschouwen. Het is een dagelijkse strijd om de partij en haar militanten voortdurend op scherp te stellen, zowel wat betreft haar inzicht in de objectieve processen als haar capaciteit om erin tussen te komen. “De Grote Recessie” moet ons daarin bijstaan. Het bevat de samenvatting van onze collectieve ervaring, een pak concrete, cijfermatige en van bronvermelding voorziene illustraties van onze analyses en een indicatie van de meest waarschijnlijke ontwikkelingen. Het is een werken strijdinstrument waarvan we hopen dat onze leden en sympathisanten de komende twee jaar veelvuldig gebruik zullen maken. Eric Byl

Deze tekst werd geschreven in augustus 2010 en gestemd op het Nationaal Congres van LSP op 29 oktober - 1 november.

De Grote Recessie

De historische periode “Het kapitalisme is sinds een dertigtal jaar terminaal”, aldus de Amerikaanse geschiedkundige, socioloog en econoom, Immanuel Wallerstein in maart 2010. “De crisis, de ‘structurele’ crisis als je wil, betekent het verschijnen van moeilijkheden die niet meer opgelost kunnen worden binnen het kader van het systeem; enkel nog door het te overstijgen… Ik denk dat de mogelijkheden om te accumuleren de limieten bereikt hebben… Ik voorzie de mogelijkheid dat we niet uit deze chaos geraken voor 2050. Maar op een bepaald moment zal het systeem omslaan. In de ene of de andere zin.” In welke zin? Ofwel naar een meer democratisch systeem met grotere gelijkheid, ofwel naar een meer hiërarchisch en ongelijker systeem dat het behoud van privileges en rijkdom garandeert. (1) Daarmee vervoegt Wallerstein het groeiende aantal commentatoren dat, op één of andere wijze, de historische analyse van het CWI benadert, namelijk dat het kapitalisme de afgelopen 30 jaar in de greep was van elementen van depressie (2). Onder depressie verstaan wij een lange periode van economische stagnatie of neergang, gekenmerkt door een structureel hoge werkloosheid. Die economische stagnatie drukt zich uit in het achterblijven van de vraag op de productiecapaciteit en in een daling van de winstvoet (3), vooral in de industriële productie, waardoor de mogelijkheden voor winstgevende investeringen beperkt zijn. We lichtten dit toe in onze vorige congrestekst, van oktober 2008, aan de hand van een massa cijfergegevens. (4) Het betekent echter niet dat er geen groei meer mogelijk was. In dezelfde tekst leggen we uit hoe de kapitalisten, na goed zes à negen jaar zoeken naar een nieuw economisch beleid in antwoord op de stagflatie van het midden van de jaren ’70 (5), uiteindelijk aanbelandden bij wat we later zouden kennen als neoliberalisme. Versterkt door de val van het stalinisme zorgde dit voor herstel van de winstgevendheid. Maar in tegenstelling tot de structurele groeiperiode van 1950 tot 1975, was de winst deze keer niet zozeer het gevolg van een toename van de productiviteit, die ondanks de toepassing van informatietechnologie in de ontwikkelde kapitalistische landen middelmatig bleef. Het winstherstel was vooral te wijten aan het opdrijven van de uitbuitingsgraad door middel van managementtechnieken, delokalisaties, flexibilisering en liberalisering en door forse belastingsverminderingen voor bedrijven en privatisering van overheidsbedrijven.

De enorme winsten die dat opleverde, werden niet geïnvesteerd in verbetering van de productie, maar vooral speculatief aangewend. Ze werden aangeboden als goedkope leningen aan de arbeiders en hun gezinnen, vooral dan de Amerikaanse, om hen aan te sporen niet enkel hun huidig loon, maar ook het loon dat ze in de toekomst nog moeten verdienen, al te spenderen. Samen met financiële spitstechnologie zoals het mobiliseren van slapend kapitaal, onder andere via pensioenfondsen, zorgde dit voor een enorme uitbreiding van de financiële sector. Daardoor raakten de fundamentele problemen van stagnatie van de productie en het achterop blijven van de vraag tijdelijk ondergesneeuwd. De ergste economische crisis van het wereldkapitalisme sinds de jaren ’30 en de financiële crisis die hem op gang trok sinds de tweede helft van 2007, hebben die onderliggende zwakte van het kapitalisme opnieuw bloot gelegd. Die zwakte is niet nieuw, ze bestaat al sinds het midden van de jaren ’70. Ze is te verklaren doordat de kapitalistische eigendomsverhoudingen en productiewijze een rem zijn geworden op de wetenschappelijke en technische mogelijkheden. Na WOII had de toepassing van nieuwe technologie en wetenschap, van massaproductie en massaconsumptie, van Fordisme, althans in de ontwikkelde kapitalistische landen tot welvaart en bijna volledige tewerkstelling geleid. Sinds het midden van de jaren ’70 leiden innovaties in wetenschap en techniek echter vooral tot uitstoot van arbeiders en armoede. In het VK bedroeg de gemiddelde werkloosheidsgraad tussen 1950 en 1969 1,6% tegenover 6,7% tussen 1970 en 1993 (6). In België bleef de werkloosheid tot 1974 onder de 70.000, in ’75 explodeerde ze naar 175.000 (7).

(1) Le Soir 4 maart 2010. I. Wallerstein °1930, voormalig professor aan de Columbia universiteit en de McGill universiteit van Montreal. Directeur van het Centrum Fernand Braudel dat de Economie, Historische Systemen en Beschavingen bestudeert en onderzoeker in Yale. We zijn het overigens dikwijls oneens met Wallerstein. In 1997 schreef Peter van der Biest een polemiek tegen diens wereldsysteemanalyse onder de titel “de Tao van Wallerstein”. (zie: http://socialisme.be/marxisme/tao.html), het bestaat helaas alleen in het Nederlands. (2) Zie daarvoor ook “De aanhoudende crisis van het wereldkapitalisme. Politieke, sociale en ecologische gevolgen en taken voor de arbeidersbeweging” Resolutie goedgekeurd op het Internationaal Uitvoerend Comité van het CWI van december 2009, gepubliceerd in Info- en discussiebulletin nr. 34 van januari 2010 blz. 3 (3) We gebruiken de term “depressie” hier in haar klassieke betekenis en dus niet in de betekenis die het kreeg na de economische instorting van 1929 – 1933, namelijk van een economische contractie van 10% of meer en van 25% of meer in het geval van een grote depressie. De winstvoet drukt de hoeveelheid winst uit per geïnvesteerde eenheid kapitaal (4) Vooruitzichten voor 2009 – 2010: “Crisis vereist aanpassing economische politiek. Klassenstrijd zal de aard ervan bepalen.” Info- en discussiebulletin nr. 30 oktober 2008 (5) Stagflatie: het gelijktijdig voorkomen van economische stagnatie en inflatiecijfers van 10% en meer (6) Economics – John Sloman, Penguin, 2004. Blz. 811 (7) Evolution démographique et avenir de la sécurité sociale en Belgique, Philippe Corten, ULB 2004

De Grote Recessie





Er wordt nu nogal meewarig neergekeken op de economieën van de voormalige stalinistische staten. Die kenden nochtans eveneens hun periode van enorme expansie. De economie van de Sovjet-Unie was in 1939 maar liefst 80% groter dan 10 jaar tevoren. In diezelfde periode kenden de Amerikaanse en de Franse economie nauwelijks enige groei, de Italiaanse en de Britse economie bleven steken op een groei van 20%, die van Duitsland op bijna 40% en zelfs de sterkst groeiende kapitalistische economie, die van Japan, groeide in diezelfde periode maar met 60%, en dat was dan nog hoofdzakelijk omwille van het specifieke Japanse systeem van sturing door de overheid.(8) De fundamentele zwakte van de stalinistische landen manifesteerde zich echter al vroeg in de jaren ’60, namelijk het onvermogen om op basis van bureaucratische controle wetenschappelijke en technische vernieuwing op brede schaal toe te staan in een geplande economie. Toch duurde het nog enkele tientallen jaren vooraleer de erosie van die systemen leidde tot hun uiteindelijke ineenstorting. Wallerstein trekt een andere historische vergelijking. “De krachtige groei van China, en ook India en andere

groeilanden, verhoogt het aantal mensen dat een deel van de koek krijgt; dat maakt het overleven van het kapitalisme nog moeilijker en onzekerder. Het gebeurde ook met het feodaal systeem: om allerlei redenen verdeelden teveel mensen op een bepaald moment de koek; en het systeem is in elkaar gestuikt.”(9) Op die manier gesteld, zou men nog de indruk krijgen dat Wallerstein vindt dat vooral niet teveel mensen in de geproduceerde rijkdom mogen delen. Hoe dan ook, met de vorming van handelssteden, de plundering van kolonies, het ontstaan van manufacturen en de ontluikende industrialisatie, nam het gewicht van de derde stand, handelaars en industriëlen, de sansculottes en het aantal geruïneerde boeren toe. Tegelijk botsten de nieuwe economische vereisten, steeds harder aan tegen de beperkingen van de feodale privileges. Omdat het feodalisme, zelfs onder de verlichte despoten, daaraan niet tegemoet kon komen, gooiden de derde stand, de sansculottes en de arme boeren het uiteindelijk omver. Op analoge manier drijft de groei van China, India en andere, eveneens het aantal doodgravers van het bestaande systeem op, in dit geval het kapitalisme, tot op het punt waarop het voor dat systeem ondraaglijk wordt.

De economische cyclus voorbij? Wat nu evident lijkt, of toch minstens aannemelijk, werd Duitsland van het Wirtschaftswunder, in Griekenland van het tot voor enkele jaren nog weggelachen of in het beste geval Grieks economisch mirakel, in Spanje van de recordjaren etc… met vervangende schaamte afgewimpeld. Een recessie zoals In het Verenigd Koninkrijk was de werkloosheid teruggelopen in de jaren ’70, laat staan een depressie zoals in ’29 – ’33, tot 1,6% tegenover 13,4% in de depressiejaren tussen ’21 en dat was toch te gek om in te beelden. “Het centrale probleem ’38. Volgens Martin Wolf zouden zich in de 27 jaar van 1945 van depressiepreventie is opgelost” beweerde Robert Lucas, tot 1971 slechts 38 crisissen hebben voorgedaan, die bovendien Nobelprijswinnaar (1995) en professor aan de universiteit van minder intens waren dan de 139 crisissen die zich voordeden Chicago, in 2003. De economische in de 24 jaar tussen 1973 en 1997.(11) cyclus van expansie en contractie Aan de illusie dat economische cycli tot “Voor het eerst sinds 1917 leven was naar verluidt weliswaar niet we in een wereld waarin eigendom het verleden behoorden, kwam echter een afgeschaft, maar toch op zijn minst einde met het decennium van stagflatie in en vrije markt beschouwd worden getemd. “Herleid tot op het punt als fundamentele principes; waarin 1970. dat het eerder een storing was, dan de vervelende aspecten van een een cruciale kwestie”, aldus huidig Deze keer, zoals alle vorige keren, was men marktsysteem – ongelijkheid, FED-voorzitter Ben Bernanke in echter slimmer. Men had aan risicospreiding werkloosheid, onrechtvaardigheid 2004. (10) Zelfs in onze eigen rangen gedaan door onbetrouwbare leningen in - aanvaard worden als feiten.” groeiden twijfels, niet noodzakelijk stukjes te verdelen en te verpakken in over de economische cycli, wel over PAUL KRUGMAN fondsen en effecten; door de uitgifte van het depressiekarakter van de huidige CDO’s, Collateralized Debt Obligations periode. Had de informatietechnologie of onderpand voor schuldvorderingen; niet de basis gelegd voor een nieuwe expansie? Zouden China, door allerlei financiële afgeleiden als opties, futures, swaps en de groeilanden of het eengemaakte Europa de rol van de VS als forwards; door het verzekeren van obligaties bij monolines of motor van de wereldeconomie niet kunnen overnemen? kredietverbeteraars etc. Kredietbeoordelaars of ratingbureaus stonden bovendien in voor een ‘onafhankelijke’ beoordeling In de jaren ’60 hadden economen zich ook al afgevraagd of van risicokrediet. De bomen leken tot in de hemel te groeien. Via de economische cycli een verschijnsel van het verleden waren. allerlei hefboomconstructies leken de mogelijkheden oneindig. Men ging toen door de Golden Age van 1950 - 1973, zo genoemd Bovendien hanteerden centrale bankiers de geldkranen als naar een vorige expansieperiode van het kapitalisme (1870 tot nooit tevoren. Voor wie toch nog achterdochtig was, wees men 1914). In Frankrijk sprak men van de Trente Glorieuses, in erop dat de onderliggende economische structuur in die mate (8) Maddison “The World Economy” (= File:PIB 1929-1939.gif) (9) Le Soir 4 maart 2010 (10) The Return of Depression Economics – Paul Krugman, Penguin Books 2008 (11) Fixing Global Finance – Martin Wolf, Yale University Press 2009. Wolf is redacteur bij de Britse Financial Times, hoofd van de economische sectie en heeft een wekelijkse column in Le Monde.



De Grote Recessie

veranderd was, dat aanhoudende vooruitgang waarschijnlijk leek. Bovendien versterkte de politieke context wereldwijd het zelfvertrouwen van de kapitalisten. Paul Krugman in The Return of Depression Economics: “Gedurende anderhalve eeuw deed het idee van socialisme dienst als intellectueel kristallisatiepunt voor diegenen die niet blij waren met het lot dat de markt hen toebedeeld had. Nationalistische leiders beriepen zich op socialistische idealen als ze buitenlandse investeringen blokkeerden of buitenlandse schulden verwierpen; vakbonden gebruikten socialistische retoriek om hogere lonen te eisen en zelfs zakenlui beriepen zich vaag op socialistische beginselen als ze handelstarieven of subsidies eisten… Maar wie kan nu nog zonder verpinken het woord socialisme gebruiken? Als deel van de babyboomgeneratie, kan ik mij de tijd herinneren hoe van de idee van revolutie, van moedige mannen die de geschiedenis vooruit stuwden, een zekere betovering uitging. Nu is het nog slechts een ziekelijke grap.” “De waarheid is dat het hart van de oppositie tegen het kapitalisme verdwenen is. Voor het eerst sinds 1917 leven we in een wereld waarin eigendom en vrije markt beschouwd worden als fundamentele principes; waarin de vervelende aspecten van een marktsysteem – ongelijkheid, werkloosheid, onrechtvaardigheid – aanvaard worden als feiten. Zoals in het Victoriaanse tijdperk is het kapitalisme veilig, niet omwille van haar successen, maar omdat er geen aannemelijk alternatief is. Die situatie zal niet eeuwig blijven duren. Er komen andere ideologieën, andere dromen, en ze zullen eerder vroeger dan later ontstaan naarmate de huidige economische crisis zich doorzet en verdiept. Maar tot nu toe heerst het kapitalisme over de wereld zonder uitdager.” Intussen zijn op dat laatste na, zowat alle elementen die hadden bijgedragen aan de schijnbaar eindeloze groei van het kapitalisme, in hun tegendeel omgeslagen. In de congrestekst van oktober 2008 wezen we erop hoe CDO’s voortaan financiële clusterbommen worden genoemd, hoe kredietverbeteraars in hun val miljoenen obligaties met zich meesleurden en hoe een zogenaamde credit-crunch ontstond doordat banken geen leningen meer durfden uitgeven. Alle krantenredacties doken in hun archieven en ze vonden er een bijna eindeloze reeks van financiële crisissen. Ze kwamen tot de vaststelling hoe gelijkaardig die allemaal wel zijn, hoe telkens een fase van enorme overdrijving aan de crash vooraf ging, een fase waarin een kloof ontstond tussen beurswaarde en de reële waarde van de bedrijfsactiva. Zoals bij ieder koopwaar wordt de prijs van financiële effecten bepaald door de onderliggende, reële (ruil)waarde. Bij een koopwaar is dat de in geld uitgedrukte maatschappelijk noodzakelijke hoeveelheid arbeidstijd nodig om de koopwaar te produceren. De prijs is nooit de exacte weerspiegeling

ervan. Door monopolievorming, kartelafspraken, gespeculeer of gewoon door een tijdelijke verstoring van het evenwicht tussen de vraag en het aanbod, wijkt hij ervan af. Maar de prijs keert wel telkens terug naar de reële waarde en hoe groter de afwijking, hoe brutaler de correctie. De onderliggende waarde van een effect wordt bepaald door de waarde van de activa die ze vertegenwoordigt en de te verwachten meerwaarde die ze zal opleveren. Wordt die laatste overschat, dan ontstaat een kloof tussen de beurswaarde en de reële waarde, die vroeg of laat gecorrigeerd moet worden. De markt is echter een zeer chaotisch systeem. “Of ze nu hedge funds heten, of investment trusts, of private equity, verzekeraars of pensioenfondsen: als ze te lang mooie winsten boeken, zullen ze uiteindelijk al te graag deelnemen aan een zeer gemakkelijk spelletje: de handel in gebakken lucht.” Schrijft De Tijd in september 2008 in volle financiële crisis.(12) Kortom, overdrijvingen zitten ingebakken in het marktsysteem. Paul Huybrechts, voorzitter van de Vlaamse Federatie van Beleggingsclubs, wijst er in een column voor de Tijd op dat de financiële markten de jongste dertig jaar in verhouding tot de reële economie in omvang zijn verdubbeld. In 1980 bedroeg de omzet op de wisselmarkten elf keer de wereldhandel, vandaag is dat 73 keer! (13) Er klopt iets niet aan onzichtbare hand van Adam Smith, net als aan zijn stelling dat het algemeen belang er het best mee gediend is als iedereen zijn eigenbelang nastreeft. (14) Alsof hij dit wou illustreren vraagt KUL hoogleraar Paul De Grauwe zich in De Standaard van 29 januari 2010 kwaad af “hoe kunnen we ervoor zorgen dat het kapitalisme gered wordt uit de greep van de kapitalisten?” Aanleiding daartoe waren de bonussen voor de top van AB Inbev toen die de afdanking van 300 werknemers had aangekondigd. De Grauwe is niet de enige aanhanger van de vrije markt die af en toe last heeft van zijn geweten. Onder leiding van Bill Gates en Warren Buffet hebben 40 miljardairs uit de VS schriftelijk beloofd de helft van hun fortuin weg te schenken aan liefdadigheid. “Willen de

(12) Vijf paniekpieken uit een ver verleden, De Tijd, 16 september 2008 (13) De Tijd – 21 augustus 2010 (14) Adam Smith (1723 – 1790), klassiek econoom wiens economische opvattingen aan de basis liggen van het klassieke liberalisme

De Grote Recessie





rijken een betere wereld? Probeer eens door eerlijker lonen en belastingen te betalen”, schrijft journalist Peter Wilby daarop in The Guardian op 5 augustus 2010 en een dag later schrijft Labour politicus Lian Byrne in dezelfde krant “De terugkeer van bedrijfswinsten is goed nieuws. Maar we moeten ervoor zorgen dat de Britse arbeiders hun deel krijgen in het herstel.” De redenen daarvoor zijn niet ver te zoeken. “Als we niet

snel corrigeren en er een te grote onrechtvaardigheid blijft bestaan tussen de geprivilegieerden en de rest, komen er nieuwe klappen. Op den duur zou de straat wel eens kunnen reageren omdat mensen vinden dat politici hen niet meer vertegenwoordigen. Het is naïef te denken dat het straatoproer van de 19de eeuw zich niet kan herhalen”, zegt de Vlaamse successchrijver Erwin Mortier in een interview in De Tijd van 31 december 2009.

De grote crash In de teksten “Na een woelig 2007 naar een explosief 2008!” en “Crisis vereist aanpassing economische politiek, klassenstrijd zal de aard ervan bepalen” zijn we uitgebreid ingegaan op de aanleiding voor de kredietcrisis en op de dieper liggende oorzaken.(15) De financiële luchtkastelen waren niet beperkt gebleven tot de VS, maar hadden zich verspreid naar heel de wereld. In oktober 2008 ging de financiële sector van IJsland over kop, 70% van de bedrijven en 40% van de gezinnen waren van de ene dag op de andere technisch gezien failliet. Het BBP nam er in 2009 met 6,5% af. In december 2009 moest de oliestaat Abu Dhabi tussenkomen om de vastgoedzeepbel van buurstaat Dubai te onderstutten. De juiste schade teweeggebracht door de financiële crisis is onmogelijk vast te stellen, maar volgens de Asian Development Bank is wereldwijd in de loop van 2008 alleen al wellicht bij de 50.000 miljard $ aan financieel vermogen in rook opgegaan.(16) In datzelfde jaar bedroeg het BBP, de waarde van alle goederen en diensten die werden geproduceerd in de loop van het jaar, in ‘s werelds grootste economie, de VS 14.440 miljard $. In september 2008 relativeerde Robert Solow, eveneens Nobelprijswinnaar (1987), de doemberichten. “Elke vergelijking met de Grote depressie is voorlopig overtrokken Vergeet niet dat in het jaar 1930 het bruto nationaal product met 40% terugviel en dat de werkloosheid opliep tot 25%. We verkijken ons met zijn allen op wat gebeurt in de financiële sector, maar relevanter is wat de fall-out naar de reële economie zal zijn.” (17) In april 2009 kwamen Barry Eikengreen en Kevin O’Rourke van de universiteit van Californië echter tot de vaststelling dat de terugval van de economie tot dan sneller verliep dan in de jaren na ’29. (18) Dat gold voor de industriële productie, maar vooral voor de wereldhandel en de terugval van de beurskoersen. In tegenstelling tot de jaren ’30 pompten de centrale banken deze keer echter massaal veel geld in de economie. Er werd voor niet minder dan 14.000 miljard $ besteed aan reddingsoperaties om het financiële systeem te redden, de rente zakte tot bijna 0% waardoor geld extreem goedkoop werd en bovendien werden maatregelen genomen als quantitative easing, eigenlijk het bijdrukken van geld. Daardoor werd een scenario als dat tijdens de Grote Depressie vermeden, maar de onderliggende zwakte werd er niet door weggewerkt.

We moeten dat trouwens nuanceren. In een aantal landen zoals de zogenaamde “overgangslanden” in Centraal en Oost-Europa, werden depressiecijfers opgetekend. Tijdens de financiële crisis van 2008 - 2010 daalde het BBP van Letland met maar liefst 26,5% (19), De werkloosheid liep op van 5,4% in november 2007 tot 22,5% in april 2010.(20) Het was het gevolg van kredietgedreven speculatie en vastgoedinflatie. Vergelijkbare cijfers werden opgetekend in de andere Baltische staten en de Oekraïne. In Slovenië, Hongarije, Bulgarije, Roemenië en Tsjechië werd telkens een krimp van 5 tot meer dan 7% opgetekend. Tot voor enkele jaren luidde het nog dat Hongarije de beste leerling van de klas was. Een vastgoedmakelaar deed zijn verhaal in De Tijd van 25 april 2009. “Ik zit al 25 jaar in het vastgoed. Tien jaar geleden kwam ik naar Boedapest om een paar flats te kopen, en weer naar huis te gaan. Maar ik zag het potentieel hier, het leek wel het Hongkong van Europa. Ik ging terug naar Londen, leende er zoveel geld als ik kon, en kocht hier zoveel mogelijk eigendommen. Je moest toen letterlijk om ter snelst naar de verkopers rennen. Het was een explosie, gedragen door buitenlanders.” Ook de Hongaarse overheid begon na 1989 massaal te lenen in het buitenland, bovendien subsidieerde ze een “nestprogramma” om jonge koppels met een gesubsidieerde lening gewaarborgd door de overheid, aan te porren een eigen huis of appartement te kopen. Men ging meestal een lening aan in vreemde munten omdat men die kon krijgen aan een lagere rentevoet. Vooral Oostenrijkse banken en de lokale KBCdochter K&H deden daar gretig aan mee. De internationale kredietcrisis deed de waarde van de Hongaarse munt waarin lonen en uitkeringen worden uitbetaald echter wegglijden. Bijna een miljoen Hongaren moest plots tot de helft meer betalen voor kredietaflossing en doordat de huizenprijzen bij gebrek aan kopers instortten was je huis verkopen geen oplossing. Het land moest ruim 15 miljard € gaan lenen bij het IMF in ruil voor een drastisch besparingsplan. In april 2010 werd de “socialistische” premier weggestemd met nog slechts 19% over tegenover 43% vier jaar eerder. Centrum rechts won de verkiezingen met 52,8% en het extreemrechtse Jobbik behaalde 16,7%. De nieuwe rechtse regering kwam weldra in conflict met het IMF dat hardere bezuinigen eist en het afvoeren van de geplande bankentaks omdat die de economische groei zou afremmen.

(15) Zie Info- en discussiebulletin nr. 28 van januari 2008 en nr. 30 van oktober 2008. Online zijn deze teksten beschikbaar op marxisme.be (in de rubriek “partijdocumenten”) (16) http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aZ1kcJ7y3LDM&refer=home (17) “Vergelijkingen met Grote depressie zijn fel overdreven”, De Tijd - 20 september 2008 (18) “Crisis pakt Grote Depressie in snelheid”, De Tijd – 17 april 2009 (19) IMF - Report for Selected Countries and Subjects (20) European Central Bank - Statistical Data Warehouse



De Grote Recessie

Dat Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en zelfs Aziatische landen op een bepaald moment hun schulden niet langer kunnen afbetalen en door het IMF in curatele worden geplaatst, dat gaat er in Europa nog wel in. Het zegt echter veel over de Europese Unie dat de Oost-Europese lidstaten zonder verpinken hetzelfde regime worden opgelegd. Bij de Oost-Europeanen zal dit een flinke domper zetten op het enthousiasme om toe te treden tot de eurozone. Het gevoel beschouwd te worden als tweederangsburgers zal er alleen maar door versterkt zijn. De hoop ooit volwaardig deel uit te maken van het welvarender

West-Europa is alweer geruime tijd opgeborgen. Sommige Oost-Europese politici, zoals de Roemeense centrumrechtse president Traian Basescu zullen geneigd zijn de vlucht vooruit te kiezen om kost wat kost de voorwaarden voor toetreding te behalen. Die voorwaarden zullen er echter alleen maar strenger op worden. Dat zal onvermijdelijk een deel van de opinie vervreemden. Op politiek vlak zal het polarisatie stimuleren, met politici die uitdrukking geven aan het sociale verzet enerzijds en anderzijds populistische figuren die het verlies aan soevereiniteit aanklagen.

De Europese unie

We stelden eerder dat de enorme uitbreiding van de financiële sector de fundamentele problemen van stagnatie van de productie en het achterop blijven van de vraag tijdelijk ondergesneeuwd had. Dat had belangrijke collaterale effecten. Zoals hierboven werd uitgelegd, creëerde het in de “overgangslanden” gedurende bijna een decennium de illusie dat men op basis van krediet weldra een West-Europese levensstandaard zou bereiken. In de eurozone had het eveneens verstrekkende gevolgen. Hier groeide de illusie dat zwakkere en sterkere economieën in de eurozone naar elkaar toe groeiden, terwijl zich onderhuids eigenlijk net het tegendeel afspeelde. De euro verbindt immers economieën met een groot overschot op de betalingsbalans aan economieën met een belangrijk tekort. Met verschillende munten zou die onevenwichtigheid hersteld worden door een stijging van de wisselkoers van de sterke economieën en een daling van die van de zwakkere. Dat zou een exportvoordeel opleveren voor de zwakkere economieën en investeringen naar die exportsectoren kanaliseren. Het

zou ongetwijfeld doorsijpelen naar de rest van de economie, want als importgoederen duurder worden stimuleert dat de binnenlandse productie. Maar dat gebeurde niet, want binnen de eurozone is geen aanpassing van de wisselkoers mogelijk. Landen als Spanje, Griekenland, Portugal en Ierland liepen daardoor al 20% achter op Duitsland qua competitiviteit.(21) Bovendien staat het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank in functie van de sterkste economieën, hoofdzakelijk Duitsland. Dat zorgde jarenlang voor een relatief sterke euro en een lage rente beleid. In zwakkere economieën met een tekort zorgde dit voor goedkoop krediet. De schijnbare garantie van de euro stond die landen toe te lenen aan een lagere interest. Met een eigen munt hadden ze hun rentevoeten kunnen opdrijven en de vorming van schuldzeepbellen tegengaan o.a. op de vastgoedmarkt, maar dat was binnen de Eurozone niet mogelijk. In mei 2010 hadden de overheid en de privésector uit de zogenaamde PIIGS-landen gezamenlijk voor maar liefst 2744 miljard € schuld uitstaan bij buitenlandse banken, vooral

(21) Paul De Grauwe in La Libre van 27 februari 2010 – L’Euro a besoin d’un minimum de solidarité

De Grote Recessie





Duitse en Franse.(22) Landen die tot de eurozone willen toetreden, verbinden zich tot een zelfopgelegde begrotingsdiscipline. Voorlopig valt men daarvoor terug op de beruchte Maastrichtnormen. Die werden gehanteerd nog voor de eurozone tot stand kwam. Ze bepalen onder meer dat het begrotingstekort van lidstaten niet groter mag zijn dan 3% van het BBP en dat de openbare schuld onder de 60% van het BBP moet blijven. Pogingen om die normen te verstrakken via een stabiliteitspact, waarbij de begrotingen niet langer een tekort mogen vertonen, maar in evenwicht moeten zijn, werden tot nog toe telkens weer door de realiteit ingehaald. Zelfs de sterkste economieën, van Europa slagen er niet in de normen te respecteren, sommige landen, zoals België zijn er zelfs nooit in geslaagd de normen te behalen, al was het maar voor een korte periode. De gemiddelde schuld in de Eurozone bedroeg in 2007 66%, in 2009 is dat opgelopen tot liefst 79% van het BBP. In eerste helft van de jaren 2000 hadden Frankrijk en Duitland regelmatig de begrotingsnorm overschreden, maar de laatste jaren leken ze stand te houden, tot in 2008 (voor Frankrijk) en 2009 (voor beide). (23) Al die inherente zwakheden werden echter bedolven onder een schijnbaar eindeloze lawine van goedkoop krediet. Samen met het wegvallen van “het hart van de oppositie tegen het kapitalisme” creëerde dit de illusie dat de Europese eenmaking een onomkeerbaar proces was. De drijvende kracht achter die illusie is het zeer reële feit dat de Europese kapitalisten gedwongen zijn samen te werken om het hoofd te bieden aan de handelsblokken in Noord-Amerika en Azië. Maar zijn de Europese kapitalisten bereid daaraan hun nationale belangen op te offeren? Zolang de economie een matige groei kende leek dat wel zo omdat de drang tot samenwerking domineerde. Dat ging trouwens veel verder dan de Linkse Socialistische Partij op basis van het kapitalisme voor mogelijk had gehouden. Net zoals over het temmen van de economische cyclus, ontstonden ook over de rol van de nationale staten allerlei theorieën. Ze zouden verdampen en plaats maken voor het Europa van de regio’s geloofden sommigen. Ze waren door de globalisering achterhaald en het zijn voortaan enkele grote verstedelijkte gebieden die de wereld overheersen, beweerden anderen. Nog anderen zagen in het ontstaan van transnationale ondernemingen het bewijs dat de nationale burgerij had opgehouden te bestaan. Naarmate de uitbuiting toeneemt, neemt ze steeds ingewikkelder vormen aan en hebben de uitbuiters de neiging een anoniem karakter aan te nemen. Daardoor ontstaat de illusie dat de economische onderbouw en de politieke structuur twee van elkaar gescheiden werelden zijn. De idee dat de politieke wereld haar controle over de economische onderbouw is verloren, een idee dat sterk verankerd is in linkse intellectuele middens, ontslaat de politieke vertegenwoordigers van de burgerij van hun verantwoordelijkheid. Europa, de oligarchie van Wall Street en de City van Londen of gewoon de markten zijn zogezegd verantwoordelijk voor het antisociale beleid dat regeringen aan hun bevolking opdringen.

aan van een TASC (24). Dat illustreert zeer goed wie die “markten” wel zijn. Het beschrijft de nauwe relaties tussen sleutelfiguren van het Ierse kapitalisme in 40 belangrijke bedrijven. Het rapport komt tot de conclusie dat 39 personen in 33 van die bedrijven sleutelposities bekleden. Samen zijn ze goed voor 93 directeursposten in die 40 bedrijven en nog eens gemiddeld 10 elk in andere bedrijven. Meer dan de helft van hen zit in de beheerraden van de vier grootste banken. Hun vergoedingen namen de voorbije twee jaar toe met gemiddeld meer dan 40%. Hoewel de zakenelite van Ierland onderling bijzonder verweven is, is er niets ongebruikelijks aan, voegt Paul eraan toe. Het klopt dat intussen zowat 70% van de nationale wetgevingen werd vast geklonken aan internationale directieven of regelgeving. Arbeidsdeling is met de globalisering een internationaal gegeven geworden. Nationale politieke vertegenwoordigers van de burgerij verschuilen zich daar maar al te graag achter. Maar wie heeft al die bevoegdheden uit handen gegeven en met welke bedoeling? Uiteraard zijn het de politieke vertegenwoordigers van de burgerij en dat met de uitsluitende bedoeling om de uitbuitingsgraad verder op te drijven. Wij denken niet dat het proces van internationale arbeidsdeling, van globalisering, flexibilisering, deregulering en privatiseringen zomaar afgerold zal worden tot op het punt waarop men begonnen was. We denken echter wel dat bij een diepe recessie de nationale tegenstellingen opnieuw aan belang zullen winnen tegenover de onmiskenbare drang tot samenwerking. Een volledige Europese eenmaking, zowel politiek als economisch, is onmogelijk op kapitalistische basis. De rijkere landen zullen niet bereid zijn daarvoor de prijs te betalen, en de armere kunnen hun soevereiniteit niet eindeloos opgeven zonder op massale weerstand te stoten. Dat het proces van Europese eenmaking zo ver gevorderd is, komt doordat de tegenstellingen tijdelijk met krediet werden ondergesneeuwd en ook doordat de officiële leiders van de arbeidersbeweging het verzet tegen het liberale project van de Europese Unie niet ernstig organiseerden. Onvermijdelijk zal het proces vanaf een bepaald moment vastlopen. Zoals gewoonlijk breekt de ketting eerst in haar zwakste schakel, in dit geval Griekenland.

Paul Murphy, van de Ierse Socialist Party haalt in zijn artikel “Capitalism has failed us. The case for socialism” een rapport (22) De Tijd – 4 mei 2010, de PIIGS-landen zijn Portugal, Italië, Ierland, Griekenland en Spanje (23) http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/2-22042010-BP/EN/2-22042010-BP-EN.PDF (24) http://www.tascnet.ie/showPage.php?ID=3090&ST=Mapping%20the%20Golden%20Circle

10

De Grote Recessie

De euro in crisis Eind december namen “de markten” de zwakke leerlingen van de eurozone onder vuur en de zwakste van allemaal was Griekenland. Scheepvaart en toerisme zijn er de belangrijkste sectoren. Griekse reders bezitten de grootste vloot ter wereld met meer dan 3.000 schepen, ongeveer 18% van de wereldcapaciteit. Net die sectoren hadden echter fors te lijden onder de wereldwijde recessie. Zoals overal in Europa had de negatieve groei de belastingsinkomsten verminderd en de sociale uitgaven opgedreven. Tegelijk kostten de reddingsoperaties voor banken en andere bedrijven handenvol geld. Daardoor steeg de openbare schuld tot 115% van het BBP, samen met Italië het hoogst van heel de eurozone. Jarenlang toegang tot goedkoop krediet had in Griekenland, net zoals in Spanje, Portugal en Ierland, de competitiviteit fors uitgehold. Griekenland was een paradijs voor wie snel geld wou verdienen. Belastingsontduiking is er een nationale sport en volgens het Franse dagblad Le Figaro zou de zwarte economie er 40% van het BBP bedragen. Bovendien bleek na het aantreden van de PASOK regering in oktober 2009 dat de vorige conservatieve regering van Kostas Karamanlis haar een begrotingstekort had nagelaten dat niet 6% van het BBP vertegenwoordigde zoals Karamanlis steeds beweerd had, maar 12,7%. Alsof dat niet volstond bleek in februari 2010 dat Goldman Sachs jarenlang de Griekse overheid had bijgestaan om de Europese limieten op overheidsschuld via ingewikkelde constructies te versluieren. Beleggers, onder wie heel wat Europese en Griekse banken, vreesden dat de Griekse overheid haar schulden niet langer zou kunnen afbetalen. Ze trachtten zich te ontdoen van Griekse overheidsobligaties door die onder de prijs door te verkopen. Als andere beleggers die overheidsobligaties van bijvoorbeeld 1000 € aan een interest van 2%, op de secundaire markt kunnen kopen voor 920 €, dan betekent dit, dat ze na een jaar geen 20 €, maar 100 € meer ontvangen dan ze geïnvesteerd hebben, wat neerkomt op een interest van 10%. Als de Griekse overheid dan nieuwe leningen tracht aan te gaan om leningen die hun vervaldag bereikt hebben te vervangen, is ze wel verplicht om een interest aan te bieden die minstens concurrentieel is, zoniet zal ze geen kopers vinden. Op bepaald ogenblik liep de lange termijnrente in Griekenland bijgevolg op tot boven de 10%. Het toppunt is dat juist die banken die door de overheid gered waren, die met staatswaarborg bij de Europese Centrale Bank konden lenen aan een zeer laag tarief, zelf leningen verschaften aan diezelfde overheden aan dat hoger tarief. Aan een dergelijke rentevoet lenen zou onvermijdelijk een rentesneeuwbal hebben teweeg gebracht en ertoe geleid hebben dat Griekenland in wanbetaling moest gaan. Griekenland dreigde voor de eurozone te worden wat Lehman Brothers geweest was voor de kredietcrisis. Wanbetaling zou

niet alleen een economische catastrofe veroorzaken in Griekenland, maar andere PIIGS-landen meesleuren en een explosie van de eurozone veroorzaken. Het zou een stortvloed aan speculatie tegen de obligaties van andere staten veroorzaken, financiële instellingen doen kapseizen en de geldomloop bevriezen. Het zou dezelfde systemische schok veroorzaken als de val van Lehman Brothers, aldus Etienne de Gallatay, hoofdeconoom bij bank Degroof.(25) “Ik stel voor dat iedereen die aan Griekenland geleend heeft een verlies tot 20% slikt.” Om dat te organiseren, stelde De Gallatay voor beroep te doen op de Club van Parijs, een groep van rijke landen die gespecialiseerd zijn in schuldherschikking, maar tot dan enkel in zogenaamde derde wereldlanden. Voor Geert Noels was een snelle Griekse aftocht uit de Eurozone de aangewezen strategie, maar dan wel een ordelijke, waarbij de eurolanden een rugzakje vullen om de overgang te vergemakkelijken. De drachme zou gekoppeld blijven aan de euro, maar via een gecontroleerde vlottende wisselkoers geleidelijk naar haar reële waarde kunnen evolueren. (26) Maar Griekenland was niet het enige probleem. Weldra begonnen de markten zich ook tegen Spanje en Portugal te keren. Het was duidelijk dat men moest tussenkomen. Vooral de Duitse regering deed daar moeilijk over. Uiteindelijk ging ze overstag, maar niet zonder de Griekse regering te dwingen tot een forse interne devaluatie. De BTW werd opgetrokken van 19 naar 21%. Ambtenaren verliezen hun 14de maand. De prijs van alcohol werd opgetrokken met 20%, die van tabak met 65%, de benzineprijs met 33 centimes. Nog was het niet genoeg. Om toegang te krijgen tot een lening van 110 miljard moest 30 miljard bespaard worden. Daarvoor moest ook de 13e maand van de ambtenaren wijken en moesten de pensioenen naar omlaag en de pensioenleeftijd naar omhoog. Het BTW tarief zou naar 23% moeten en de ontslagprocedures moeten vereenvoudigd worden, bovendien moeten enkele sectoren geliberaliseerd worden. De Belg Servaas Deroose, die voor de Europese Commissie, de ECB en het IMF het plan in Athene ging onderhandelen, zegt dat als alles wordt doorgevoerd, dit een revolutie is voor Griekenland. Hij bedoelt een contrarevolutie. (27) Die 110 miljard is trouwens niet gratis, 30 miljard wordt geleend door het IMF. Het tarief daarvan is niet gekend, maar doorgaans vraagt die behalve een reeks bezuinigingsmaatregelen een interest van 3 tot 3,5% voor langlopende leningen. De 80 miljard die de Europese Unie ter beschikking stelt, is een lening aan 5%. Voor België komt dat neer op 3 miljard €, door de overheid geleend aan 1,5% en uitgeleend aan Griekenland voor 5%. Op de looptijd van drie jaar van die lening zou dat België tot 115 miljoen € opleveren.(28) Op die 80 miljard

(25) Le Soir – 11 februari 2010 (26) De Tijd – 9 april 2010 (27) De Tijd – 7 mei 2010 (28) De Tijd – 4 mei 2010

De Grote Recessie



11

Paniek slaat nogal snel over in euforie. “Zeggen dat de eurozone de speculanten op de knieën gedwongen heeft, is wel heel kort door de bocht. Het is veeleer omgekeerd. In enkele maanden tijd sloegen de markten het beeld van een onafhankelijke ECB aan diggelen. En ze kregen gedaan wat 10 jaar muntunie niet kon. Berlijn zal het nooit toegeven, maar voortaan kan Duits belastingsgeld via een ondoorzichtig soort buitenbalansvehikel ingezet worden om de mediterrane putten te delgen. En in ruil zal het mediterrane begrotingsbeleid onder curatele van het ‘noorden’ en het IMF staan”, schrijft De Tijd in haar editoriaal van 11 mei 2010. “Europa komt hier sterker uit dan ooit gedacht”, analyseert Europakenner Hendrik Vos. In werkelijkheid werd na lang twijfelen, toen men net voor Daarmee was het Griekse probleem voorlopig van de baan, de afgrond stond toch maar weer de geldkraan open gedraaid. maar het gevaar van besmetting Hoewel het onmiddellijke gevaar is naar de andere PIIGS was nog niet geweken, wijzen de groeicijfers erop dat “Zeggen dat de eurozone de geweken. Het vereiste een verontrust speculanten op de knieën gedwongen de Europese tweespalt sindsdien alleen telefoontje vanuit het Witte Huis naar heeft, is wel heel kort door de bocht. maar toeneemt. bondskanselier Merkel en president Het is veeleer omgekeerd.” Sarkozy om bovenop de 110 miljard Uiteraard zal men er alles aan doen voor Griekenland een pot van 750 om een herhaling van de Griekse De krant DE TIJD miljard euro aan te leggen om de schuldencrisis te voorkomen. De stabiliteit van de euro te garanderen. Europese Commissie stelt voor dat de Een derde daarvan wordt ter Europese landen haar hun begroting beschikking gesteld door het IMF, de rest hoofdzakelijk door telkens in de lente ter goedkeuring zouden voorleggen. Op die de eurolanden en voor 60 miljard door de Europese Commissie. manier zou men streven naar een convergentie van de nationale Bovendien greep de ECB naar wat men de ‘nucleaire optie’ begrotingen, maar ook van sociaal economische hervormingen noemt. Ze zal staats- en bedrijfsobligaties opkopen en banken en fiscaliteit. De budgettaire normen zouden strikter toegepast de kans bieden onbeperkt geld te lenen aan een tarief van 1%. worden en deze keer zou er wel gesanctioneerd worden, De inzet was niet gering, niet voor niets titelt De Tijd van 11 maar men is er nog niet uit hoe. De reden waarom de mei 2010 ‘We stevenden al weken af op een ramp’. Er werd begrotingsvereisten in het verleden ongestraft bleven, is echter gevreesd voor een regelrechte catastrofe, voor het einde van juist omdat men de twistpunten niet ten top wou drijven. Als de euro, wat de wereldeconomie in een diepe depressie zou men dat in de toekomst wel wil gaan doen, zal dit de krachten onderdompelen. die de Eurozone uiteen drijven enkel versterken. zal Griekenland jaarlijks een interest van 4 miljard € betalen. Dat is wellicht wat men bedoelt als men zegt dat de euro een minimum aan solidariteit vereist. Niet alleen de Griekse arbeiders, maar ook de middenklasse is zwaar ontgoocheld. George Britos, professor economie aan de universiteit in Athene die Papandreou begin dit jaar nochtans had opgeroepen om drastische maatregelen te nemen, drukt dit ongenoegen uit. “Men duwt het land gewoon in een heel lange recessie. En niemand weet hoe lang die zal duren.” (29) Na een inkrimping van -2%, zou de Griekse economie in 2010 met -4% krimpen en in 2011 met -2,5%. (30) In mei 2010 was de werkloosheid al opgelopen tot 12% tegen 8,5% 12 maand eerder.

De grote recessie In de ontwikkelde kapitalistische landen werd een Grote Depressie door massaal geld in de economie te pompen inderdaad vermeden. Maar niet dat we in 2009 geconfronteerd werden met de eerste wereldwijde recessie sinds WOII. Het bruto wereldproduct kromp met -0,9%, dat van de VS met -2,4%, de eurozone met -4,1% en Japan met -5,1%. De wereldhandel kromp maar liefst -11%. Investeringen in de VS tuimelden meer dan -20% achteruit tussen de piek van het tweede kwartaal in 2008 en het derde kwartaal in 2009, dat is dubbel zoveel als bij voorgaande recessies. Een vergelijkbare daling van de investeringen deed zich voor in alle ontwikkelde kapitalistische landen. De structurele werkloosheid, die sinds het midden van de jaren ’70 nooit meer weggeweest is, heeft overal nieuwe records opgetekend. Zelfs de vertekende officiële cijfers in de VS bedragen 9,7% tegen 4,6% in 2007, dat is meer dan een verdubbeling. De crisis heeft er maar liefst 8 miljoen arbeidsplaatsen vernietigd. In de Eurozone loopt de geharmoniseerde werkloosheid volgens de OESO op tot 10,1% in 2010 tegenover 7,4% in 2007, toch ook een toename met 25%, en zelfs in Japan bedraagt de officiële werkloosheid voor het eerst sinds WOII meer dan 5%. De parallel met de jaren ’30 is niet veraf en economen spreken dan ook over de Grote Recessie.

(29) De Tijd – 4 mei 2010 (30) Verklaring Commissie, ECB en IMF over vorderingen Griekenland (en) - Europese Commissie (Persinformatie)

12

De Grote Recessie

Sindsdien houdt een cruciale kwestie economen en politici bezig: vanaf wanneer kan de politiek van stimuli worden stopgezet en de begrotingstekorten worden aangezuiverd zonder de economie daardoor opnieuw in recessie onder te dompelen. De Grote Depressie van de jaren ’30 was nog erger gemaakt doordat de bevoegde autoriteiten aanvankelijk weigerden om geld in de economie te pompen. Pas nadat de nieuwe president Roosevelt vanaf 1933 diens New Deal had gelanceerd, een verzameling van allerlei maatregelen die de economische groei moesten stimuleren, trok de economie opnieuw aan. De werkloosheid, die op enkel jaren tijd van 3% was gestegen tot 25% in 1933, zakte terug naar 14% in 1937. De autoriteiten dachten dat het moment was aangebroken om de monetaire politiek te verstrakken en de begroting te herstellen. De economie ging echter opnieuw in recessie, een zogenaamde dubbele dip of het tweede been van de W, en de werkloosheid steeg opnieuw naar 19%. Uiteindelijk zouden de massale vernietiging van infrastructuur en productiecapaciteit en de opbouw van oorlogseconomieën de basis leggen voor de wederopbouw en de naoorlogse economische expansie. Het is de vrees voor een herhaling van dit scenario dat sommigen doet pleiten voor het verder zetten van de politiek van economische stimulansen. Bovendien zou een te strak saneringsbeleid kunnen uitmonden in een spiraal van deflatie, prijsdalingen die consumenten aanzetten om hun consumptie uit te stellen en de winstgevendheid van de bedrijven aantasten. Japan kampt intussen al meer dan 20 jaar met dit verschijnsel. Met dit in gedachten trok Obama in juni 2010 naar de G20 top in Toronto, om er te pleiten voor een verder zetten van de stimuli. Hoewel het begrotingstekort in de VS vergelijkbaar is met dat van de PIIGS in Europa, en de totale overheidsschuld er evenveel bedraagt als het Europese gemiddelde, heeft de VS als grootste economie ter wereld immers niet de minste moeite om haar schuld te financieren.(31) Obama kreeg de steun van China, dat eveneens waarschuwde voor een te brutale stopzetting van de herstelprogramma’s. Maar het moment zat niet mee. De

staatsschuldencrisis in Europa, in Griekenland in het bijzonder, had net het gevaar aangetoond van oplopende tekorten en mogelijke wanbetaling. En dus moest Obama het afleggen tegen diegenen, vooral uit Duitsland, die zo snel mogelijk willen starten met de afbouw van de begrotingstekorten, zelfs als dat ten koste gaat van de economische groei. Uiteindelijk wordt ernaar “gestreefd” de begrotingstekorten tegen 2013 met de helft te reduceren en tegen 2016 de groei van de overheidsschuld in verhouding tot het BBP te stabiliseren, weliswaar “afhankelijk van de nationale omstandigheden”. Ondanks deze voorzichtige formulering was duidelijk dat de G20 opteerde voor harde besparingen. In tegenstelling tot wat men doorgaans denkt, begint revolutie niet in de basis van de maatschappij, maar aan de top ervan. Naarmate het maatschappelijk systeem vastloopt, ontstaan onder de vertegenwoordigers van de heersende klasse meningsverschillen over de te volgen weg, afhankelijk van de verschillende belangen, condities en het stadium van de crisis. Het verklaart talloze opvallende krantenkoppen. “Duitsland speelt met vuur”, waarschuwt ‘s werelds beroemdste speculant George Soros op 26 juni in De Tijd, maar op dezelfde bladzijde bepleit Melvyn Krauss, van een denktank van Stanford University, het tegendeel en schrijft: “Barack zou Angela beter knuffelen dan kastijden”. Soms gaat dat gepaard met zure oprispingen. Zo stelt Nouriel Roubini, bijgenaamd dr. Doom: “Nu moeten de redders van de banken zelf worden gered.”(32) Philip Stevens, columnist bij de Financial Times, klaagt: “Drie jaar verder, en de markten zijn weer heer en meester”.(33) Raghuram Rajan, hoogleraar in Chicago en auteur: “Hoe ongelijkheid de crisis heeft aangedreven”.(34) Dat zijn maar enkele voorbeelden van journalisten en academici die iets openlijker voor hun mening mogen uitkomen omdat ze geen directe beleidsverantwoordelijkheid dragen. Maar diezelfde tegenstelling leeft uiteraard ook onder bedrijfsleiders en politici. Roekeloos gedrag kan immers verstrekkende gevolgen hebben in een maatschappelijk systeem waarin alles onderling zo sterk verweven is. Bovendien moeten ze rekening houden met de publieke opinie. Vandaar de pleidooien om de bonussen aan banden te leggen, vooral die van traders. Vandaar ook de plannen om de financiële sector te hervormen of ook nog de vermaledijde ratingbureau’s. Vandaar de voorstellen voor een Europese banktaks en een nieuwe bankenwet in de VS. Vandaar ook de stresstest voor banken. In al die gevallen bleek het echter om losse flodders te gaan. Al op 16 september 2009 titelt Le Soir “Les bonus: beaucoup de bruit pour rien”. Op 26 juni 2010 lezen we in De Tijd “Bankenwet VS wordt compromis, harde kantjes regulering zijn afgevijld”. Op 8 juli schrijft diezelfde krant over de Europese financiële hervorming in het vet “gemiste kans”. Op 28 juli tenslotte blijkt alweer in De Tijd dat de banken de nieuwe regels voor financiële industrie hebben uitgehold. “Lobbywerk banken niet zonder succes” titelt de krant.

(31) OECD Economic Outlook No. 87, May 2010 – begrotingstekorten 2009 in % van het BBP: VS: 11% ; Portugal: 9,4 ; Ierland: 14,3 ; Italië: 5,2 ; Griekenland: -13,5 ; Spanje: 11,2 ; VK: 11,3 (32) De Tijd – 18 mei 2010 (33) De Tijd – 31 juli 2010 (34) De Tijd – 10 augustus 2010

De Grote Recessie



13

interne devaluatie Maar niet alles wat de politici ondernemen wordt uiteindelijk afgezwakt. De besparingstrein wint alleen maar vaart. In Griekenland wordt zoals eerder vermeld de volgende drie jaar 30 miljard bespaard. Spanje verlaagt de ambtenarenlonen in 2010 met 5% en bevriest ze in 2011. Het schrapt de geboortepremies vanaf 2011en zal dat jaar de pensioenen niet aanpassen aan de inflatie. Investeringen in openbare werken worden de komende twee jaar met 6 miljard teruggeschroefd en de BTW stijgt vanaf 12 juli met 2%. Om dat verkocht te krijgen aan de bevolking zullen de ministers dit jaar 15% loon inleveren. De regering hoopt zo 65 miljard te besparen. De Portugese regering trekt het BTW tarief op van 20 naar 21%, de inkomensbelasting wordt opgetrokken met 1% voor wie meer dan 7250 € per jaar verdient en met 1,5% voor wie meer dan 18.000 € per jaar verdient. Investeringen worden teruggedrongen of uitgesteld en de winstbelasting op grote ondernemingen opgetrokken van 25 naar 27,5%. Politici en overheidsmanagers leveren 5% loon in. Italië wil 25 miljard besparen op twee jaar door de lonen van de ambtenaren drie jaar lang te bevriezen en hun pensionering met drie tot zes maand uit te stellen. Voorts wil de regering voor 9 miljard dotaties aan regionale besturen schrappen. Al dat besparingsgeweld leidt ertoe dat de ZuidEuropese economieën de komende jaren wellicht met 0,1% per jaar krimpen en dat de kloof tussen Zuid en Noord in Europa zal toenemen. (35) De Ierse regering is intussen al aan haar derde besparingspakket sinds oktober 2008 toe. De belastingen gaan omhoog en de sociale uitkeringen omlaag. De lonen van ambtenaren dalen met 5 tot 15% en ook in de privésector dalen de lonen. De Britse regering wil 107 miljard £ besparen op vier jaar tijd. Ze wil dat realiseren door een loonstop voor ambtenaren gedurende twee jaar, een inkrimping van de budgetten voor alle overheidsuitgaven met 25% tegen 2015, op gezondheidszorg en ontwikkelingssamenwerking na. Voorts de bevriezing van de kinderbijslag gedurende drie jaar, een afbouw van huursubsidies en een strengere medische controle voor wie arbeidsongeschikt is. De BTW wordt opgetrokken van 17,5 naar 20%. Er komt een bankentaks van 2 miljard £ en een

vermogensbelasting die 1 miljard £ moet opleveren. De toelage voor de koninklijke familie wordt bevroren op 7,9 miljoen £. De vennootschapsbelasting wordt wel verlaagd met 4% tot 24%. Hongarije plant naast de door het IMF bestreden bankentaks een bevriezing van de lonen van de ambtenaren. Roemenië zal op twee jaar tijd het aantal ambtenaren verminderen met 100.000, en dat terwijl hun lonen al met 25% gedaald zijn. Vanaf 1 juli stijgt de BTW van19 naar 24%. Hoe sneller de besparingstrein in de zwakkere economieën loopt, hoe sneller ook de sterkere economieën in de uitgaven snijden. De Duitse regering wil 82 miljard besparen op drie jaar tijd, onder meer door de kinderbijslag af te schaffen voor langdurig werklozen en leefloontrekkers. Verwarmingspremies worden afgeschaft en premies voor groene energie verminderd. De legerdienst wordt teruggebracht tot zes maand. Een nucleaire taks op de verlenging van de levensduur van kerncentrales moet jaarlijks 3 miljard opbrengen. Bondskanselier Merkel en haar ministers zien wel twee jaar lang af van loonsverhoging. De Nederlandse regering wil de volgende twee legislaturen 30 miljard besparen, onder meer door de pensioenleeftijd op te trekken naar 67 jaar, door te besparen in de gezondheidszorg en door te schrappen in overheidsbestellingen. Bovendien blijkt dat een aantal pensioenfondsen, in België de tweede en de derde pijler, die in Nederland instaan voor het grootste deel van het pensioen, door de financiële crisis in moeilijkheden zijn gekomen. Ze beslisten dan maar om de uitkeringen te verminderen waardoor meer dan een half miljoen gepensioneerden 1% tot 14% minder zullen krijgen. Frankrijk wil een vermindering van het aantal ambtenaren en de bevriezing van hun lonen, de afschaffing van fiscale voordelen en de vermindering van de werkingskosten van de ministeries. Voorts een vermindering van de uitgaven voor werklozen, studenten, gehandicapten en thuiswerkers. Tenslotte wil Sarkozy de pensioenleeftijd optrekken die nu op 60 jaar ligt. In België is men er nog niet uit, maar volgens het planbureau is een inspanning vereist van 5 miljard per jaar om het begrotingstekort tegen 2012 terug te dringen tot -3%. (36)

algemene stakingen op de agenda Al die besparingen komen bovenop het neoliberale beleid van de voorgaande decennia waardoor het aandeel van de loontrekkenden in het nationaal inkomen al zo een 10% teruggelopen was. Uiteraard dragen we nog steeds de erfenis mee van de vorige periode: de verburgerlijking van de voormalige burgerlijke arbeiderspartijen – de sociaaldemocratie en de meerderheid van de communistische partijen -, de verrechtsing van de vakbondsleidingen, de omvorming van de vakbonden tot dienstenbonden, de terugloop van de syndicalisatiegraad in een meerderheid van de ontwikkelde kapitalistische landen en de afwezigheid van een breed socialistisch bewustzijn. Het zal tijd vergen vooraleer die erfenis volledig op de achtergrond verdwijnt. Maar hoe groot de rem van de officiële leiders op de

arbeidersbeweging mag zijn, toch zullen de materiële condities hen dwingen om steeds weer in verzet te komen. Intussen zijn de Griekse arbeiders al aan hun 6de algemene staking toe. Het klopt dat Papandreou zich erop kan beroepen dat de rechtse regering Karamanlis verantwoordelijk is voor de crisis, maar diens krediet is niet oneindig. De vakbondsleiders worden systematisch uitgejouwd, de leiders van Syriza en KKE hebben geen antwoord en spijts alle bewegingen houdt de regering haar besparingskoers aan. Dat heeft uiteraard een effect, maar tot nog toe volstond het niet om de beweging te demoraliseren. De sociale gebeurtenissen in het najaar zullen explosief zijn. Bovendien zullen de Griekse arbeiders vervoegd worden

(35) De Tijd – 24 juni 2010 “groeikloof splijt eurozone in tweeën” (36) De Tijd – 23 juni 2010; De Morgen – 1 juni 2010; Le Soir - 7 juli 2010

14

De Grote Recessie

door de arbeiders van andere Europese landen. Op 21 mei 2010 betoogden 60.000 autoarbeiders, mijnwerkers en ambtenaren, met inbegrip van duizenden agenten, en ook studenten en gepensioneerden in Boekarest. De vakbonden waren verplicht een algemene staking van de openbare diensten uit te roepen op 31 mei waaraan 70% van het onderwijzend personeel deelnam en 45% van het gemeentepersoneel van Boekarest. Cipiers en verplegers staakten uit solidariteit 1 dag mee. Het moet wel indruk hebben gemaakt, want Dominique Strauss-Kahn van het IMF stelde daarop voor aan de Roemeense autoriteiten veeleer de taksen op te trekken dan de lonen van de ambtenaren zo drastisch te drukken, maar de Roemeense overheid hield voet bij stuk. De regering die slechts over een nipte meerderheid beschikt, is totaal geïsoleerd. Op 8 juni 2010 gingen twee miljoen werknemers van de Spaanse openbare diensten in staking, gevolgd door een algemene staking in Baskenland op de 29ste juni en de vakbonden hebben voor 29 september een algemene staking voor heel het land uitgeroepen. In de opiniepeilingen loopt Zapatero fors achter op zijn belangrijkste concurrent van de conservatieve partij. De Franse president Sarkozy probeert wanhopig zijn populariteit die op een dieptepunt staat op te tillen na het schandaal rond partijfinanciering door zich te profileren op veiligheid en racisme. Op 4 september zullen meer dan 50 organisaties, waaronder de belangrijkste vakbonden, betogen tegen diens verdeel- en heersstrategie. Nog voor september zijn acties aangekondigd in het onderwijs en een interprofessionele actiedag op 7 september tegen de geplande pensioenhervorming. De Ierse regering Fianna Fail/Greens is elke steun verloren. In de peilingen haalt Fianna Fail geen 20% meer, Labour staat op een historisch hoogtepunt van 32% en wordt wellicht tweede na de belangrijkste oppositiepartij Fine Gael, waarmee ze wellicht de volgende coalitie zal vormen. In Italië grijpt een beklangrijkebelangrijke polarisatie plaats tuissentussen de leiders van de belangrijkste vakbondscentrale CGIL en de meer radicale metaalcentrale FIOM die een aantrekkingspool is geworden voor heel links. CGIL heeft al

De Grote Recessie

een grote betoging aangekondigd voor de Europese actiedag op 29 september, maar vooral de betoging georganiseerd door FIOM “open voor de sociale deelname van het publiek”, een bedekte oproep aan alle arbeiders en linkse krachten, zal een belangrijk moment worden. Zelfs in Duitsland, in Berlijn en Stuttgart, betoogden 45.000 arbeiders, jongeren en werklozen vijf5 dagen na de aankondiging tegen het besparingsplan van Merkel dat door 79% van de bevolking als sociaal onrechtvaardig wordt beschouwd. Volgens de peilingen zou de regerende coalitie vandaag minder dan 40% behalen. In een hele reeks Europese landen staan algemene stakingen op de agenda. Hoe dan ook staat er op Europese schaal een hete herfst voor de deur, die al meteen op 29 september een eerste hoogtepunt zal bereiken. In principe stelt een algemene staking de kwestie van de macht. In dit geval zal het eerder de vorm van protest aannemen. We moeten daar rekening mee houden in de formulering van onze eisen. Een algemene staking op zich, zal niet volstaan. Het grote verschil deze keer met voorgaande periodes is dat er geen breed socialistisch bewustzijn bestaat, net zomin als massapartijen die daarin een rol kunnen spelen. Met de tijd zal de arbeidersklasse uit ervaring tot socialistische conclusies komen, maar het gebrek aan een dergelijk bewustzijn vandaag is een enorme rem, en dat op een ogenblik dat het kapitalisme haar onvermogen illustreert om zelfs nog maar aan de basisbehoeften van de mensheid te voldoen. De arbeidersklasse is bijgevolg niet voorbereid om een antwoord te bieden op het feit dat hun voormalige leiders de logica van de markt hebben aanvaard. Het zal praktische ervaring en het opbouwen van nieuwe linkse massapartijen vergen om een socialistisch bewustzijn onder bredere lagen te laten inzinken, maar wat jaren vergt in periodes van sociale kalmte kan zeer snel ontwikkelen in periodes van verhevigde klassenstrijd. Marxisten kunnen met een correct programma van overgangseisen dit proces versnellen



15

Het vietnam van Obama Dat Obama het in Toronto op de G20-top moest afleggen tegenover diegenen die pleitten voor een einde aan de politiek van stimulansen, had niet enkel te maken met timing, maar ook met de verzwakking van de positie van de VS. “Change” is in de praktijk een stuk lastiger gebleken, dan velen hadden afgeleid uit diens presidentiële campagne. Men verandert immers geen systeem alleen maar door wat te verschuiven in het politiek personeel, zelfs niet als dat de president van Amerika is. Om diens systeem van universele gezondheidszorg erdoor te krijgen, moest Obama danig inbinden dat veel kiezers ontgoocheld zijn. Ook de buitenlandpolitiek wil niet echt vlotten. Hij verscheen op de G20 met een economische politiek die hij er in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden niet eens door krijgt omwille van het gefilibuster van de republikeinen. En intussen zijn lokale overheden en bedrijven in de VS zelf massaal aan het besparen uit vrees voor een golf van faillissementen. Van de 5.170 miljard $ pensioenverplichtingen van de 50 staten van de VS zou slechts 1.940 miljard $ beschikbaar zijn. De schuldgraad van California bijvoorbeeld zou geen 8, maar 37% van het regionaal product belopen indien rekening wordt gehouden met de pensioenverplichtingen. Illinois heeft de pensioenleeftijd voor toekomstige werknemers opgetrokken van 60 naar 67 jaar. In California zullen werknemers van de overheid voortaan een fors hogere bijdrage betalen voor het pensioenfonds. (37) In juli 2010 zouden 48.000 banen verloren gegaan zijn in de deelstaten en bij de lokale overheden, daardoor komt het totaal van de laatste 3 maanden op 102.000.(38) Men verwacht zelfs dat er de komende twee jaar bij de lokale overheden die werk verschaffen aan 20 miljoen mensen, 15% van de beroepsbevolking, tot 500.000 banen zullen verdwijnen.(39) Heel wat lokale overheden en deelstaten laten hun personeel minder werken voor minder loon. Andere zetten druk op de vakbonden om loon in te leveren in ruil voor jobbehoud. Het lesgevend personeel van de universiteit van Hawaï aanvaarde een inlevering op de lonen van 6,7%. Albuquerque betaalt haar ambtenaren 1,8% minder. Soldaten in Vermount aanvaardden een inlevering van 3%. Uit een bevraging blijkt dat 51% van de steden die de enquête invulden de lonen van hun ambtenaren hadden bevroren of verlaagd. GM betaalt nieuwe werknemers 14$ per uur, de helft van oudere werknemers. Sub-Zero, een producent van koelkasten, diepvriezers en ovens dreigde met sluiting van enkele van haar vestigingen en de afdanking van 500 werknemers indien het personeel niet akkoord was met een loonsvermindering van 20%. Zelfs de muzikanten van de Seattle Symphony moesten een loondaling van 5% slikken.

Atlanta besloot heel haar openbaar transport te sluiten.(40) In Colorado Springs werd een derde van de straatverlichting afgesloten. In 120 districten in de VS zijn de scholen maar vier dagen per week meer open om te besparen.(41) Ergens bestond de ijdele hoop dat tegen de tijd dat de herstelprogramma’s op hun einde lopen, de private sector de rol zou overnemen, maar ook dat valt dik tegen. Obama mag dan wel lichtpuntjes zien, onder meer de creatie van 183.000 banen in de industrie in de eerste 7 maand van dit jaar, maar die verbleken als men het hele plaatje bekijkt.(42) Economen spreken van een jobloos herstel. In maart bedroeg de gemiddelde werkloosheidsduur 31,2 weken, het hoogste cijfer sinds daarover statistieken worden bijgehouden in 1948. Wie op de arbeidsmarkt komt, levert naar verluidt per procentpunt werkloosheidsgraad op het moment van afstuderen 6 à 7% loon in gedurende het eerste werkjaar. Vijftien jaar later verdient wie afstudeerde tijdens een recessie nog steeds 2,5% minder dan wie afstudeerde in een periode van groei. Bij iedere recessie heeft de VS economie steeds meer tijd nodig om het aantal verloren banen te herstellen. In 1990 – 1991 was dat 31 maanden en in 2001 46. Nu zou in geval van aanhoudend herstel de werkloosheidsgraad in de VS in 2014 nog steeds 8% bedragen tegen 9,7% nu, 16,9% indien men ook de werknemers die niet langer een baan zoeken en de onvrijwillig deeltijdsen meerekent. De VS gaan door een crisis die onvermijdelijk doet terug denken aan die van de jaren ’70. Toen hing de uitzichtloze oorlog in Vietnam als een molensteen rond de nek van de Amerikaanse economie. Dat is vandaag niet anders met de

(37) The New York Times – 19 juni 2010 “In budget crisis, states take aim at pension costs” (38) The New York Times – 6 augustus 2010 “US lost 131.000 jobs as governments cut back” (39) De Tijd – 23 juli 2010 “Staten VS zitten met begrotingsbom”; voor het geschatte aantal ontslagen The Economist – 6 augustus 2010 “Summer of discontent” (40)The New York Times – 3 augustus 2010 “More workers face pay cuts, not furloughs” (41) The New York Times – 6 augustus 2010 “Governments go to extremes as the downturn wears on” (42) De Tijd – 7 augustus 2010 “Obama ontwaart straaltjes hoop in somber jobrapport

16

De Grote Recessie

oorlogsinspanningen in Irak en Afghanistan die dit jaar samen meer dan 170 miljard € zullen vergen. Sinds de aanvang in maart 2003 koste de oorlog in Irak al 4.419 Amerikaanse soldaten het leven en tussen de 100.000 en het miljoen Irakese burgers, al heeft men nooit de moeite genomen om dat te tellen. De Amerikaanse overheid spendeerde in al die tijd al 750 miljard $.(43) De inzet was uiteraard niet gering. In december 2009 veilde de Irakese overheid 10 lucratieve oliecontracten, goed voor een totale reserve van 41,2 miljard vaten. Ondanks de aanhoudende aanslagen en de steeds hangende dreiging van burgeroorlog waren 44 buitenlandse oliefirma’s er als de kippen bij. Bij een vorige veiling hadden een consortium van BP en het Chinese CNPC hun slag geslagen, korte tijd later gevolgd door Exxon Mobil en Royal Dutch Shell.(44) In de internationale pers werd de aftocht van de laatste Amerikaans gevechtstroepen groots aangekondigd, dat moet wel, het is een van de beloftes van Obama die hij wil inlossen voor de parlementsverkiezingen van november aanstaande. Minder aandacht was er voor de 56.000 troepen die achterbleven, waarvan 50.000 zeker tot einde 2011. “Om de Irakese veiligheidstroepen op te leiden”, luidt de officiële versie. De Irakese stafchef liet alvast weten dat diens leger niet klaar zou zijn voor 2020 en de lokale Amerikaanse bevelhebbers laten verstaan dat er op het terrein weinig zal veranderen.(45) Naar Belgische normen is er geen vuiltje aan de lucht, maar het feit dat men er 5 maand na de verkiezingen van maart nog steeds niet in geslaagd is een regering te vormen doet het ergste vermoeden.(46) Zodra de Amerikaanse troepen weg zijn, kan het gevecht tussen sectaire groepen, elk van hen min of meer openlijk gesteund door een of meerdere van de regionale machten pas volop losbarsten. Iran zal haar positie trachten te versterken door zich te baseren op het Sjiitische zuiden, Saoedi-Arabië door zich te baseren op het Soennitische westen, Turkije zal geen Koerdische staat aan haar Zuidoostelijke grens dulden, Israël zal Iran niet zomaar haar positie laten versterken, kortom de labiele stabiliteit van heel de regio kan kantelen. In dat geval mogen de oliemultinationals hun winsten op hun buik schrijven en zou de wereldeconomie in het gedrang komen. Kortom, ze zouden wel willen, maar de Amerikaanse troepen zijn nog niet weg. Zoals we in 2003 al stelden, is het een zaak om een oorlog te beginnen, maar zou het veel moeilijker worden hem te beëindigen. De democratisering van Afghanistan is al evenmin een succes geworden. De herverkiezing van Karzai was ronduit gênant. Dat waren ook de kritieken van opperbevelhebber McChrystal, die intussen werd opgevolgd door generaal Petraeus, de held van Irak. Uit documenten gelekt door Wikileaks bleek bovendien dat de geheime diensten van bondgenoot Pakistan de Taliban naar schuilplaatsen helpt zoeken in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan, dat de VS speciale troepen inzetten om de top van de Taliban zonder proces uit te schakelen en dat zelfs militaire acties tegen Afghaanse burgers niet steeds

op vergissingen berusten, maar een bewuste strategie zijn. Een na een vallen de troepen van NAVO-bondgenoten af terwijl de dodentol steeds groter wordt. Over de Afghaanse doden hebben we alweer geen cijfers, maar de internationale troepenmacht betreurt op 16 augustus voor 2010 al 434 soldaten tegenover 521 vorig jaar. Sinds 2001 zouden er 2002 zijn gesneuveld. Het aanbrengen van 30.000 extra troepen eind vorig jaar, waardoor de VS nu in totaal 100.000 troepen tellen in Afghanistan, heeft de strijd niet doen kantelen.(47) Generaal Petraeus wil zich bijgevolg niet laten vastpinnen op een datum van terugtrekking, normaal nochtans voorzien vanaf juli 2011. Volgens de voorzitter van de Amerikaanse gezamenlijke chefs van staven, admiraal Mike Mullen zou zelfs een plan klaar liggen voor een militaire aanval op Iran, indien dat nodig moest blijken. Hij voegt er wel aan toe dat dit ernstige en onvoorspelbare gevolgen zou hebben voor het MiddenOosten.(48) Maar intussen ziet het er toch naar uit dat grootschalige conventionele interventies zoals in Afghanistan en Irak geleidelijk op hun retour zijn en eerder geopteerd wordt voor clandestiene, vooral goedkopere, oorlogsvoering zoals recentelijk in Jemen. In juni 2010 lanceerde een ‘sustainable defence task force’ dat bestaat uit congresleden van zowel democraten als republikeinen een oproep om de komende 10 jaar 1.000 miljard $ te besparen op defensie.(49) Tegelijk waarschuwen Europese defensiebedrijven voor inkrimping van de defensiebudgetten. Frankrijk alleen al zou de komende 3 jaar 5 miljard willen besparen. Of die besparingen ook werkelijk plaats vinden, valt nog af te wachten.(50) Voor 2011 heeft het Witte Huis al aan het Congres gevraagd om het defensiebudget op te trekken met ruim 2%. De defensiebedrijven zijn alvast op zoek gegaan naar alternatieven. Bob Stevens, topman van Lockheed Martin, ziet ‘significant’ groeipotentieel voor export, vooral in Azië en het Midden-Oosten. Er bestaat trouwens geen twijfel over dat China haar positie als economische grootmacht ook militair zal willen ondersteunen.

Karzai

(43) De Tijd – 20 augustus 2010 “De oorlog die fout begon” (44) De Tijd – 11 december 2009 « Irak veilt tien olievelden » (45) Le Soir – 12 augustus 2010 “L’armée irakienne pas prête avant… 2020 » (46) Le Soir – 29 april 2010 “Qui va gouverner l’Irak? Bonne question!” (47) De Tijd – 3 december 2009 « Irakbeleid Bush zindert na in Kabul » (48) De Standaard – 2 augustus 2010 “VS hebben plan klaar voor aanval op Iran” (49) De Tijd – 11 augustus 2010 “Vetgemest Amerikaans leger ontsnapt niet aan hakbijl” (50) De Tijd – 2 juli 2010 “Defensiebedrijven vrezen voor inkrimping militaire budgetten”

De Grote Recessie



17

it’s the economy, stupid Maar het is vooral de economische positie die Obama moet verontrusten. Niet dat de bedrijven slecht presteren. Integendeel, tijdens het tweede kwartaal klopten driekwart van de Amerikaanse bedrijven de prognoses. Het was al het 5de kwartaal op rij dat minstens zeven op de tien Wall Street bedrijven beter presteerden dan verwacht. Daarbij komt dat voor het eerst ook de omzet doorgaans gestegen was, dat de bedrijfswinsten dus niet enkel te wijten waren aan kostenbesparingen. Voor de S&P500 bedrijven was er en winstgroei van 42,8% ten opzichte van het tweede kwartaal van 2009.(51) De democraten willen een deel daarvan afromen door de belastingsverlagingen doorgevoerd onder Bush gedeeltelijk terug te schroeven voor individuen met een minimaal jaarinkomen van 200.000 $ en gezinnen met een minimum jaarinkomen van 250.000 $. De 400 rijkste gezinnen van de VS betaalden in 2007 een effectief belastingstarief van slechts 16,6%. Obama stuit echter op weerstand van de republikeinen die het over een massale banenvernietigende belastingsverhoging voor kleine ondernemers hebben, terwijl er nochtans slechts 3% van de kleine ondernemers voldoende verdienen om door de maatregel getroffen te worden. (52) De illusies in een economische heropleving waren echter van korte duur. De Amerikaanse gezinnen hebben immers hun lesje geleerd en zijn massaal afgestapt van kopen op krediet. Wie kan, tracht zijn schulden af te bouwen en een spaarpotje aan te leggen. De spaarquote is toegenomen van 1% voor de crisis tot 6,4% vandaag. Meer dan de helft van de Amerikaanse beroepsbevolking werd rechtstreeks geraakt door de crisis, hetzij door werkloos te worden, of door minder uren te werken of door loonsvermindering. Bovendien heeft de gemiddelde Amerikaan 20% van zijn vermogen verloren door het kelderen van de huizenprijzen en de aandelenmarkt.(53) Het banenrapport van de VS in juli 2010 luidde het einde in van de kortstondige illusie in een heropleving. Die maand gingen maar liefst 131.000 banen verloren en bovendien bleek dat er in juni 221.000 verloren gingen in plaats van de eerder gemelde 125.000. Het aantal gepresteerde werkuren in de private sector viel na een korte stijging tot gemiddeld 34,2 uur/week in mei terug naar 34,1. Omgerekend komt dat neer op een verlies van 300.000 banen. Tegelijk vielen de gemiddelde uurlonen met 0,1% terug. In de industrie viel de gemiddelde gepresteerde werkweek terug van 40,5 uur naar 40 uur.(54) Blijkt nu dat na een jaar “economisch herstel” minder arbeiders aan het werk zijn in de VS dan ten tijde van het officiële einde van de recessie midden 2009. Doorgaans gaat een heropleving na een periode van recessie nochtans gepaard met een forse opstoot van de tewerkstelling, hoe dieper de recessie was, hoe groter de opleving van de tewerkstelling, maar dat is deze keer niet het geval.(55) Het

kan uiteraard verklaard worden door de lusteloosheid van het herstel, maar het heeft ook te maken met de potentiële sterkte van de arbeidersbeweging. Veel bedrijven en overheden hebben er de voorkeur aan gegeven de arbeidstijd te korten. Waar dat kon hebben ze de lonen effectief verlaagd, maar volgens een studie van onderzoekers voor het Europees stelsel van Centrale Banken in 16 Europese landen, zou “slechts” 3,2% van de bevraagde ondernemingen de lonen hebben verlaagd tijdens de economische en financiële crisis. In 35% van die bedrijven werden de lonen bevroren, nog eens 35% zegt dit in de toekomst zinnens te zijn. In een aantal landen, waaronder België werd uitgebreid beroep gedaan op tijdelijke werkloosheid, daardoor daalde de gemiddelde arbeidsduur in België in 2009 met 1,5% en tegelijk daalde de productiviteit per uur met 1,1%. In de herstelfase van de economie zal eerst de gemiddelde arbeidsduur en de capaciteitsbenutting worden opgedreven vooraleer er aangeworven wordt.(56) Maar of het zover komt, valt nog te betwijfelen. De forse toename van de winsten heeft immers niet gezorgd voor dito investeringen. Europese multinationals hamsteren cash als nooit tevoren, nu al 500 miljard €, een stijging met 30% tegenover eind 2007 aan de vooravond van de crisis. Amerikaanse ondernemingen zouden maar liefst 1800 miljard $ op hun rekening staan hebben, 7% van hun balanstotaal, een historisch record. Waar komt dat geld vandaan? Van drastische kostenbesparingen. Waarom wordt het niet geïnvesteerd? Omdat er geen of onvoldoende winst gemaakt kan worden met productieve activiteiten. In de VS verlaagde de FED haar groeiprognose na het tegenvallende banenrapport van juli 2010 en toen bleek dat het handelstekort in juni met 20% gestegen was. China, dat uit vrees voor oncontroleerbare zeepbellen, onder meer in vastgoed, haar soepele kredietbeleid moest verstrakken, melde een groeivertraging van zowel de kredietverlening, als de industriële productie en de kleinhandelsomzet. De Bank of England verlaagde eveneens haar groeiprognose. (57) Eind juni had de Bank voor Internationale Betalingen gewaarschuwd voor een mogelijk hervallen van de economie “als gevolg van de secondaire effecten van de intensieve zorgen toegepast op de wereldeconomie.” De bank van de centrale banken, gevestigd te Bazel, waarschuwde dat de manoeuvreerruimte voor de overheden fors gekrompen was: “de staten hebben geen geld meer, de rentevoeten hebben hun bodem bereikt en het financiële systeem blijft slechts overeind door de overvloed aan liquiditeit ter beschikking gesteld door de centrale banken.”(58) Enkele dagen later had het Internationaal Monetair Fonds echter haar groeiprognoses opgetrokken en heette het dat het gevaar van een dubbele dip alvast voor 2010 geweken was.(59) Begin juli heette het nog dat de Eurozone ’s werelds zorgenkind was. De opleving was

(51) De Tijd – 29 juli 2010 “Driekwart amerikaanse bedrijven klopt prognoses” (52) De Tijd – 14 augustus 2010 “Help de rijken” (53) De Tijd – 18 augustus 2010 “De nieuwe spaarzaamheid” (54) The Economist – 2 juli 2010 “Labour without force” (55) The Economist – 12 augustus “Lower, not hire, how jobless is this recovery?” (56) Nationale Bank van België – Economisch tijdschrift juni 2010 (57) De Tijd – 12 augustus 2010 “Europese multinationals zitten op record van 500 miljard cash” en “Cashreserves als blijk van wantrouwen en onzekerheid”. (58) Le Soir – 29 juni 2010 “L’économie mondiale pourrait “rechuter” en De Tijd – 29 juni 2010 « Zeer lage rente is risico voor stabiliteit » (59) De Tijd – 6 juli 2010 “Dit jaar geen gevaar meer op double dip” en Le Soir – 9 juli 2010 “Le FMI rehaussde ses prévisions”

18

De Grote Recessie

beschouwd wordt als een veilige belegging. Ondanks de enorme overheidsschuld (199% van het BBP!) moet Japan dankzij haar royaal handelsoverschot immers geen beroep doen op buitenlandse kredietverstrekkers. We vermelden eerder al dat de Chinese economie hapert door de verstrakking van het rentebeleid. Met al haar belangrijkste handelspartners in moeilijkheden, zal ook de Duitse economie vanaf de tweede jaarhelft opnieuw vertragen.

naar verluidt vooral te danken aan de groeilanden en China, ook de VS en Japan herstelden best goed, maar het gevaar kwam van de landenrisico’s in Europa die mogelijk andere delen van de wereld konden aantasten. (60) Nauwelijks een maand later was heel de positie omgeslagen. Begin augustus 2010 bleek de Duitse economie sterk te groeien. De werkloosheidsgraad was er sinds januari afgenomen van 9,1% naar 7,6%, vijf jaar eerder was dat nog 13%.(61) De schuldencrisis in de zogenaamde PIIGS landen heeft de Euro verzwakt en daarmee vooral de Duitse export gestimuleerd. Voor 2010 zou het land een overschot boeken op haar lopende rekening van bijna 200 miljard $, meer dan Japan (169 miljard $) en China (154 miljard $), terwijl het tekort op de lopende rekening van de VS (-560 miljard $) toeneemt en dat van Frankrijk (-49 miljard $), Italië (-72 miljard $), Spanje (-56 miljard $), Griekenland (-27 miljard $) en Portugal (22,3 miljard $) op hoog niveau stagneert.(62) Sommige commentatoren besluiten daaruit dat de onevenwichten die bestonden voor de crisis en er ongetwijfeld aan bijgedragen hebben, niet alleen terug zijn, maar bovendien het wereldwijde herstel bedreigen. (63)

De financiële en economische crisis heeft de schrik er goed in gebracht. Het aantal armen is fors toegenomen. In New York hebben voedselbanken naar verluidt 80% meer afnemers.(64) Geen wonder dat de consumenten achter blijven, nooit eerder waren de rijken zo rijk en de armen zo talrijk. Na het debacle van de afgelopen jaren, kijken velen twee keer uit voor iedere aankoop, zeker voor aankopen op krediet. Tegelijk stijgen de prijzen van voedingsstoffen opnieuw naar recordhoogtes, deels omwille van een daling van de oogst, zoals bij graan, fruit en katoen als gevolg van droogtes. Deels omwille van een stijgende vraag in de groeilanden, maar vooral door speculanten. De prijs van cacao bereikte in juli haar hoogste peil in 33 jaar doordat een firma 7% van de beschikbare markt had opgekocht.(65) Op deze basisproducten na, gegijzeld door speculanten in de hoop daarmee de waarde van hun beleggingsportefeuille te vermeerderen, vreest men echter vooral voor deflatie, voor een daling van de prijzen omdat de vraag achter blijft. Zo zijn Carrefour en Delhaize in België een prijzenslag begonnen naar aanleiding van de heropening van de scholen.(66) Deflatie of dalende prijzen doen de winstmarges inkrimpen en hebben doorgaans een zelfversterkend effect omdat potentiële kopers geneigd zijn hun aankopen uit te stellen in de hoop op verdere prijsdaling. Beleggers lijken alvast op deflatie te anticiperen door massaal overheidsobligaties op te kopen. Men spreekt van een deflatie “trap” of valkuil omdat het eens men erin zit moeilijk is er opnieuw uit te raken. Japan zit er al meer dan 20 jaar in vast.

Door de schuldencrisis is krediet in de zwakkere Europese economieën bovendien duurder geworden. Investeerders lopen die landen nu voorbij en kiezen voor veiliger, noordelijker gelegen en goedkopere oorden. Volgens George Soros maakt Duitsland het door te besparen op de begroting en te weerstaan aan loonsverhogingen moeilijker voor andere landen om hun competitiviteit te herstellen en verergert de Duitse economische politiek bijgevolg de spanningen in de Eurozone. Maar lang zal dat allemaal niet duren. Intussen blijkt dat de huizenverkopen in de VS in juni met 2,6% zijn gezakt in plaats van de verwachte stijging van 4%. De FED werd verplicht haar exitstrategie te heroverwegen door de geldkraan opnieuw open te draaien. De Japanse economie is zo goed als stil gevallen. De Yen staat op zijn hoogste peil in 15 jaar ten opzichte van de $, dat komt omdat de Yen door verontruste beleggers doorgaans (60) De Tijd – 9 juli 2010 “Eurozone blijft ‘s werelds zorgenkind” (61) The New York Times – 3 augustus 2010 “In Germany a broad recobvery is under way” (62) OECD Economic Outlook No. 87, May 2010 (63) Financial Times – 10 juni 2010 “New imbalances will threaten global recovery” (64) Knack – 28 juli 2010 “De beurskoers heeft niks met soep te maken” (65) Le Soir – 22 augustus 2010 “Les prix flambent dans l’alimentaire” (66) De Morgen – 26 augustus 2010

De Grote Recessie



19

Mexican wave Wie er de economische berichtgeving in de burgerlijke pers op naleest, heeft dikwijls het gevoel op een reuzenrad te zitten. Van vandaag op morgen kan de toon omslaan, van euforie naar depressie en weer terug. We kunnen uiteraard veel leren uit de analyses van talloze getalenteerde burgerlijke economisten en journalisten. Niet voor niets beschikken ze over universiteiten, onderzoekscentra en allerlei instellingen waarin de knapste koppen worden samen gebracht. We moeten trachten die analyses te begrijpen, te doorzien en als het enigszins kan, erop te antwoorden ondanks de beperkte middelen waarover we beschikken. Dankzij de globalisering en de informatietechnologie hebben we vandaag toegang tot een onuitputtelijke bron van weldoordachte analyses, onderbouwd met statistieken en talloze studies. Zelfs het beheer van een geheel genationaliseerde en democratisch geplande economie zal in het tijdperk van de globalisering een gedetailleerde kennis daarvan vergen. Maar de onderlinge meningsverschillen van die knappe koppen en het manisch depressieve karakter van de berichtgeving komen niet zomaar uit de lucht vallen. Ze zijn te verklaren door hun onvermogen om de bewegingswetten van het kapitalisme zelf te doorzien, waarvan de limieten al lang door de ontwikkeling van wetenschap en techniek overschreden werden. In een poging om steeds nieuwe bronnen van rijkdom aan te boren golft dit systeem als een Mexican wave over de aardbol. Op haar weg ontrukt het hele bevolkingen aan het platteland om ze werkloos en uitzichtloos op te hopen in de sloppenwijken van reusachtige geürbaniseerde gebieden. Het verstoort ieder mogelijk evenwicht, sociaal, ecologisch, economisch en politiek. Ieder maatschappelijk systeem dat haar rol uitgespeeld heeft, vernietigt op haar manier de mens en zijn omgeving. In de vroegste beschavingen ging dit steevast gepaard met massale volksverhuizingen, de revoluties van toen. Het uitbreken van de pestepidemieën in de middeleeuwse steden was de toenmalige variant op de ecologische catastrofes waarmee we nu moeten afrekenen, alleen gebeurt dat nu op een veel grotere, een industriële schaal. Alexandre Rouillard, van Gauche Révolutionnaire in Frankrijk, beschrijft hoe de aarde voortdurend in beweging is, in de ruimte, maar ook in haar structuur. Hoe bepaalde soorten verdwijnen en andere ontstaan. Wat ons vandaag moet verontrusten is niet die

beweging, maar het ritme ervan. Dat ritme wordt verstoord door de kapitalistische productiewijze waarbij alles moet wijken voor winst. 70. Zelfs al beschikken we niet over voldoende, van de burgerij onafhankelijke, wetenschappelijke middelen om het juiste verband tussen menselijke activiteit en de opwarming van het klimaat na te gaan, toch tonen talloze voorbeelden de onverenigbaarheid van kapitalisme en milieubehoud aan. Wat ecologisten ook mogen beweren, het opleggen van normen en milieutaksen zal de productiewijze van de kapitalisten niet fundamenteel wijzigen. In de hoop op maximaal profijt zijn de kapitalisten bereid soms heel hoog in te zetten. Het meest recente en revolterende voorbeeld daarvan is de catastrofe in de Golf van Mexico veroorzaakt door British Petroleum. Dat is niet zozeer te wijten aan de versoepeling van de milieuwetgeving van de VS, maar vooral aan de winsthonger, waardoor BP is gaan boren op dieptes waar geen enkele bestaande technologie eventuele schade kan herstellen. BP had trouwens een aantal veiligheidsmaatregelen genegeerd, liegt over de hoeveelheid lekkende olie en bestrijdt de olie op zee met voor mens en natuur gevaarlijke chemische producten. Een poging van de regering om gedurende 6 maand alle boringen op zee stil te leggen, werd echter op vraag van 32 oliebedrijven door de rechter afgewezen. Terwijl multinationals op een berg cash zitten en regeringen miljarden toestoppen aan de bankiers om de financiële sector overeind te houden, worden hele bevolkingen weerloos overgeleverd aan steeds frequentere natuurrampen die bij gebrek aan investeringen en onderhoud van infrastructuur steeds grotere catastrofes veroorzaken. De apocalyptische omvang van de recente overstromingen in Pakistan is mee te verklaren door het gebrek aan investeringen in dammen. De bosbranden rond Moskou komen wel heel goed van pas voor de aanleg van een controversiële autosnelweg van St. Petersburg naar Moskou door de groene long van die stad. De bosbranden in Griekenland in 2007 bleken dikwijls aangestoken door bouwpromotoren die de getroffen gebieden op die manier wilden omvormen tot lucratieve bouwpercelen. De bosbranden in Portugal zijn onbeheersbaar door de politiek van privatisering.

de redders van het kapitalisme, eerst japan, dan de vier draakjes, gevolgd door de groeilanden en nu China Het is pathetisch dat het Westers imperialisme al haar hoop moet vestigen op de zogenaamde “groeilanden” om uit haar crisis bevrijd te worden. Wat is er gebeurd met de arbeidsvlijt en de onderdanigheid van de Japanse arbeiders die ons door het Belgische patronaat steeds al na te volgen voorbeeld werden voorgehouden? Wanneer was het alweer dat de 4 Aziatische draakjes, Taiwan, Hong Kong, Singapore en Zuid-Korea, ons dankzij hun bevoorrechte handelsstatus met de VS en massale overheidsinterventie het achterna kijken zouden geven? Hoe

20

zit het nog met groeilanden als Maleisië, Nigeria, Indonesië en Vietnam? Het klopt dat China, dankzij de erfenis van een onder het stalinisme sterk gecentraliseerd staatsapparaat met een infrastructuur opgebouwd onder een bureaucratisch beheerde planeconomie, de voorbije jaren de machinekamer van de wereld kon worden. Dankzij die erfenis was China trouwens in staat de recessie te lijf te gaan met een herstelplan zonder gelijke. Bovenop de 500 miljard $ overheidssteun werden de door de overheid gecontroleerde banken aangezet massaal

De Grote Recessie

krediet te verlenen, in totaal voor een fenomenale 3.000 miljard $. Uiteraard heeft dat effect gehad, maar het heeft meteen een gigantische vastgoedzeepbel gecreëerd en dreigt de economie te overhitten. Als het van het Westen afhangt moet China haar munt in waarde doen stijgen, maar sinds de Chinese overheid op de G20 de belofte aanging haar munt geleidelijk te laten appreciëren steeg de yuan amper 0,8% ten opzichte van de $. Vandaar de onwezenlijke pleidooien door Westerse economen om in China in te voeren wat men in het Westen kost wat kost wil afbouwen: hogere lonen en sociale zekerheid. Doordat de Chinezen geen sociale zekerheid hebben, zouden ze immers geneigd zijn te sparen om niet om te komen van armoede bij ziekte of ouderdom.(67) “In de bedrijven van China stijgen de lonen en het protest. Dat is goed voor China en voor de wereldeconomie”, schrijft The Economist. Het loon van een migrante arbeider bedraagt er een twintigste van het gemiddelde loon in de VS en hoewel de lonen de jongste tijd stijgen, stijgen de verwachtingen nog sneller. In China zegt men dat ze minder bereid zijn “bitterheid te slikken zonder klagen.” “De Chinese arbeiders zijn nooit zo braafjes geweest als men doorgaans denkt. Maar de recente stakingen zijn uitzonderlijk qua frequentie, qua duur en qua doel: de buitenlandse multinationals.” (68) Tot nog toe ging de Communistische nomenclatuur er met de botte bijl in, maar hier zijn ze wat voorzichtiger wegens de aandacht van internationale media. Bovendien is het regime er gerust in dat ze buitenlandse investeerders zal blijven

aantrekken en past het in de officiële politiek om de economie meer in evenwicht te brengen. Zo werden in de meeste Chinese provincies de minimumlonen opgetrokken en het aantal overuren ingeperkt, maar of dat de kloof tussen de stijgende kosten voor levensonderhoud en de koopkracht zal dichten valt nog af te wachten. Het aandeel van arbeiders in het nationaal inkomen bedroeg in 2007 nog 53% tegen 61% in 1990. Bovendien blijft het afwachten in hoeverre de maatregelen ook effectief worden toegepast. De Taiwanese elektronicareus Foxconn had dit jaar al te maken met 10 zelfmoorden onder de werknemers. Uit vrees voor gezichtsverlies in het buitenland besloot het onder meer de lonen te verdubbelen. Bovendien wil Foxconn 300.000 tot 400.000 extra personeel aanwerven om uit te komen op 1,3 miljoen. Maar de operatie gaat wel gepaard met de verhuis van een deel van de productie naar het binnenland, officieel omdat het personeel dat verkiest, in werkelijkheid omdat werknemers er goedkoper zijn. Vooral de staking bij Honda, dat vijf vestigingen heeft in China en uitmondde in de langste stakingsactie ooit, was belangrijk. Honda moest voor een deel tegemoet komen aan de looneisen, maar het moest vooral onderhandelen met een door de arbeiders zelf verkozen eigen delegatie van 16 arbeiders en niet met de kaderleden van de staatsvakbond. Er bestaat geen twijfel over dat de klassenstrijd in China zal toenemen, dat de arbeiders de toegenomen levensduurte zullen trachten te compenseren en dat de lonen zullen stijgen. Dat diegenen die in het Westen de vakbondsrechten trachten in te perken juist daarop rekenen om hun archaïsche systeem te redden is slechts een uitdrukking van de uitzichtloosheid van het kapitalisme.

(67) De Tijd – woensdag 11 augustus “Makke import voedt twijfel over groei China” (68) The Economist – 29 juli 2010 “The rising power of the Chinese worker”

De Grote Recessie



21

België: land van melk en honing Al veertig jaar groeivertraging De Belgische financiële elite, doorgaans geen uitblinker in zin voor innovatie, heeft lustig mee geprofiteerd van de financiële spitstechnologie die heel het maatschappelijk weefsel heeft uitgehold. Veel risico heeft ze daarbij niet genomen. Ze wist immers dat haar politieke vertegenwoordigers in de regering desnoods wel garant zouden staan. Die moesten uiteindelijk zo een 6% van het BBP mobiliseren, 20 miljard euro, om de kwakkelende financiële instellingen overeind te trekken. Die 20 miljard wordt bijgevoegd bij de openbare schuld die opliep van 84,2% van het BBP in 2007, het jaar waarop de financiële crisis begon, tot 100% in 2009.(69) Op enkele weken tijd werd jaren besparingsoperaties teniet gedaan. In ruil “kreeg” de Belgische overheid wel aandelen of in sommige gevallen “winstbewijzen”. Maar die zullen dit jaar niets opleveren. Financiële instellingen keren immers nauwelijks dividenden uit en de beurskoersen halen het niveau niet van de instapkost van de overheid. Intussen zal de overheid wel interest moeten betalen voor de leningen die ze voor die tussenkomst moest aangaan. Bovendien stelde de overheid zich garant voor nog eens 80,4 miljard euro aan rommelportefeuilles en interbancaire leningen, goed voor nog eens 25% van ons BBP.(70) Wie daarop kan rekenen, durft al eens een gokje wagen. Op die garanties hief de overheid in 2009 voor 673 miljoen euro risicopremies, maar dat weegt niet op tegen 900 miljoen euro aan interesten die ze moest betalen voor de leningen die ze daarvoor moest aangaan. We mogen er niet aan denken wat er zal gebeuren indien de betrokken banken ook echt in moeilijkheden komen en de overheid die garanties moet neertellen. Dat is niet eens onwaarschijnlijk, economisten gaan er immers van uit dat Griekenland hoe dan ook op een bepaald moment haar schulden zal moeten herschikken, dat kan een nieuwe golf van staatscrisissen veroorzaken. Tussenin werd Fortis, de grootste bank van België, genationaliseerd, opgedeeld en voor het meest lucratieve gedeelte doorverkocht aan een prijs die ook volgens Luc Bertrand, topman van Ackerman & van Haaren, een fantastische zaak was voor BNP Paribas. Eigenlijk greep de voorbije jaren een kolossale transfer plaats van de reële economie om de putten te delven, geslagen door speculanten, d.w.z. banken, verzekeringsmaatschappijen en bedrijven die er de voorkeur aan gaven hun winst te “beleggen” in plaats van ze te investeren. Als een systeem haar verwezenlijkingen moet afmeten aan de mate waarin ze de schade kon beperken, is dat doorgaans geen teken van goede gezondheid. Dat is nochtans de kern van

alle analyses over de manier waarop de Belgische economie de financiële en economische crisis heeft ondergaan. Die slaagt er sinds de jaren 70 niet meer in om na een crisis weer op te klimmen tot op het niveau van voor de crisis en kent al 40 jaar een systematische groeivertraging.(71) In 2009 daalde het BBP met -2,7%, de uitvoer kelderde met -11,4% en de import met -10,9%. Investeringen liepen fors terug (-4,1%), vooral van de bedrijven (-6,1%), maar ook van particulieren in woningen (2,8%) en dat werd maar gedeeltelijk gecompenseerd door de overheid (+9,6%). De werkloosheid schoot omhoog. Volgens de door het planbureau bijgehouden administratieve gegevens, inclusief oudere werklozen die zijn vrijgesteld van inschrijving als werkzoekende, van 600.700 of 11,7% in 2008 tot 645.700 of 12,5% in 2009. In 2010 zou dat verder oplopen tot 723.000 of 13,9%! Uiteraard zijn dat bijzonder slechte cijfers. De financiële en economische crisis is België niet voorbij gelopen. Maar achter die cijfers zit ook nog een structureel gegeven: een kapitalisme dat steeds minder in staat is wetenschappelijke en technologische vernieuwing op een productieve manier in te zetten. Terwijl de bedrijfsinvesteringen in de periode 19952001 nog met gemiddeld 4,4% toenamen, was dat maar 4% meer in de periode 2002-2008 en voor 2009-2015 zou dat verder zakken naar slechts 1,3%. De groei van het BBP nam in diezelfde periodes af van gemiddeld 2,5% naar 2% en zou in de laatste periode slechts 1,3% bedragen. En voor wie de kranten zou geloven, dit nog: de werkloosheid bedroeg in de periode 1995-2001 gemiddeld 637.900, in de periode 20022008 al 668.300 en voor 2009-2015 zou dat al 703.200 zijn. (72) Een baan voor iedereen die wil werken? Belastingsparadijs Gelukkig voor het Belgische patronaat beschikt ons land nog over een aantal melkkoeien en honingpotten waar het in de voorbije jaren al gulzig van slurpte en die het de komende jaren volledig willen leegzuigen. De overheid bijvoorbeeld. Die zal dit jaar een begrotingstekort opstapelen van -6%. Dat heeft uiteraard te maken met een vermindering van de inkomsten uit belastingen, vooral uit de directe belastingen omdat de crisis voor velen geleid heeft tot verlies van inkomen, maar ook uit indirecte belastingen (o.a. BTW) omdat de consumptie is afgenomen.(73) En voorts met de stijging van de uitgaven, bijvoorbeeld voor werkloosheidsuitkeringen.(74) Maar er speelt ook een ander, meer structureel gegeven mee. Als de inkomsten van werknemers toenemen, nemen ook hun belastingen toe en

(69) Synthese van de economische indicatoren van België – 6 augustus 2010 (70) De Morgen – 25 november 2009 “redding banken kost meer dan ze opbrengt” (71) Knack – 16 december 2009 “Het jaar van de welvaarstval” (72) Federaal Planbureau – Regionale economische vooruitzichten 2009 – 2015 Wie het mocht interesseren – de grof onderschatte geharmoniseerde werkloosheidscijfers van Eurostat die zijn gebaseerd op een enquête naar de arbeidskrachten bedroeg in 2008 7%, in 2009 7,9% (575.000) en bedroeg in juli 2010 8,8% of 601.000, waarvan 130.000 jonger dan 25. Zie daarvoor de Synthese van de economische indicatoren van België – 6 augustus 2010 (73) In 2008 werd door de federale overheid nog voor ruim 52 miljard € aan directe belastingen geïnd en voor 29,9 miljard € aan BTW en registratierechten, in 2009 was dat teruggevallen tot 46,7 miljard € voor de directe belastingen en 28,8 miljard € voor BTW en registratierechten. Zie daarvoor FOD Budget & Beheerscontrole (74) De RVA uitkeringen, goed voor 8,3 miljard € in 2008, bedroegen 9,5 miljard in 2009, zouden in 2010 oplopen tot 9,9 miljard € en in 2011 10,1 miljard € bedragen. FOD Budget & Beheerscontrole

22

De Grote Recessie

de sociale bijdragen, maar dat is niet zo voor iedereen.(75) Tussen 2001 en 2008 zijn de gezamenlijke bedrijfswinsten bijna verdubbeld, van 47 miljard € naar 93 miljard €. Hoewel het officiële belastingstarief 33,99% bedraagt, betaalden de vennootschappen door allerlei kortingen en aftrekken in 2001 nog slechts een reëel tarief van 19,9%, goed voor 9,4 miljard € (in plaats van 15 miljard € indien het wettelijke tarief was toegepast). Tegen 2008 was dat maar 13,6% meer, goed voor 12,7 miljard € (in plaats van 31 miljard €). Aan het reële tarief van 2001 was dat 6 miljard meer geweest of 18,6 miljard in totaal. (76) Vooral de notionele – dat is een obscuur woord voor “virtuele” – intrestaftrek is een aderlating voor de belastingsontvangsten. (77) Het ACV is het effect ervan nagegaan op de jaarrekeningen van 2008 voor de 120 grootste bedrijven, waarvan er 35 gebruik maken van de notionele interest. Samen trokken die voor 5,8 miljard virtuele interest op het eigen kapitaal af van hun belastingsinkomsten. Aan een officieel tarief van 33,99% ontloopt de overheid daardoor voor 1,9 miljard euro inkomsten. Zeven bedrijven trekken zelfs meer interest af dan ze winst boeken, zodat ze helemaal geen belastingen meer moeten betalen. Wat teveel wordt afgetrokken, kan de volgende jaren verder worden ingebracht, zodat soms jarenlang geen belastingen hoeven betaald te worden. Die bedrijven, van de 35, die wel boekhoudkundige winst boekten, betaalden gemiddeld 8,5% vennootschapsbelasting.(78) In 2008 zouden 177.194 ondernemingen, 45% van het totaal, gebruik hebben gemaakt van de notionele interest. Dat zou tot een belastingsaftrek van 12 miljard € hebben geleid, goed voor en totaal belastingsvoordeel voor die bedrijven van 4 miljard €. In 2007 was dat nog maar 2 miljard €. Omdat men beweert dat er ook terugverdieneffecten zouden zijn, doordat ons land daarmee extra investeringen aantrekt of toch minstens het verlies aan investeringen inperkt, schatte men in 2007 met de losse pols het nettoverlies voor de schatkist op 763 miljoen €. (79) De Duitse autofabrikant Audi heeft zijn Belgische afdeling alvast vol cash gepompt om het

gunstige belastingsregime maximaal te benutten. (80) In mei dit jaar verloor de Bijzondere Belastingsinspectie een proces tegen CVC Capital Partners, beter bekend als aandeelhouder van De Post. Die slaagde erin via een ingewikkelde constructie 600 miljoen euro op te strijken zonder 1 cent belastingen te betalen.(81) Zelfs wie tegen de lamp loopt, hoeft in België nog niet te panikeren. Eind 2009 gingen zowel Beaulieu, in een zaak van fiscale fraude die al 19 jaar aansleept, als KBC, in een zaak die al 14 jaar aansleept, vrijuit. Ze waren samen goed voor 800 miljoen € belastingsontduiking. De Société Générale (89 miljoen euro) en de zakenfamilie Santens (200 miljoen €) die tijdens deze zomer allebei betrapt werden, moeten zich dus nog geen zorgen maken. Volgens de verslaggevers van de parlementaire commissie voor de grote fiscale fraude, Jean-Marc Nollet (Ecolo), Alain Mathot (PS) en Raf Terwingen (CD&V), trappelt de strijd tegen de fiscale fraude trouwens ter plaatse. (82) De “zwarte” economie zou in België liefst 17,9% van het BBP vertegenwoordigen volgens Michel Maus, professor fiscaal recht aan de VUB. Binnen de OESO zouden enkel Griekenland (25,2%), Italië (22,2%), Spanje (19,8%) en Portugal (19,7%) nog slechter doen. Duitsland (14,7%), Frankrijk (11,7%) en Nederland (10,3%) doen beter. De zwarte economie zou staan voor ongeveer 60 miljard €, aan een gemiddelde belastingsvoet van 44% komt dat overeen met een verlies van 26 miljard € voor de schatkist. (83) Deze cijfers werden bevestigd door een studie van het departement van toegepaste economie van de ULB (DULBEA) in opdracht van het FGTB. Die toont aan dat de schatkist aan fiscale fraude jaarlijks 16 tot 20 miljard € misloopt. Bovendien zou nog eens 8 tot 10 miljard € verloren gaan aan sociale fraude. (84) Onder internationale druk heeft de uittredende Belgische regering het bankgeheim opgeheven, maar dan wel in een light versie. Die houdt in dat betrokkene, als hij zijn fout erkent, een lagere boete kan bekomen. Bovendien werkte diezelfde regering aan een nieuwe regularisatie, een soort bevrijdende aangifte bis, maar dat werd doorkruist door de verkiezingen.

(75) De patroonsorganisaties klagen steeds weer over de enorme belastingsdruk in ons land. Volgens de Nationale Bank bedroeg die in 2009 in België 43% van het BBP (sociale zekerheid inbegrepen) tegen gemiddeld 40,4% in de eurozone. Dat is hoofdzakelijk het gevolg van een hogere personenbelasting (15,3% van het BBP in België tegen 11,3% in de eurozone). De vennootschapsbelasting levert in België, waar verhoudingsgewijs meer vennootschappen actief zijn, 2,7% van het BBP op tegen 2,2% in de eurozone. Indirecte belastingen, zoals BTW, zijn hier goed voor 12,6% van het BBP tegen gemiddeld 13% in de eurozone. Sociale bijdragen leveren hier slechts 14,7% van het BBP op tegen 15,7% in de eurozone. Kapitaalbelastingen, met onder meer successierechten zijn hier goed voor 0,7% van het BBP en in de eurozone voor 0,4%. (76) ACV zomerblog 19 – 11 augustus 2010 (77) De notionele interest is een fiscaal voordelig statuut, ingevoerd ter compensatie van het verdwijnen van de coördinatiecentra die door de Europese regelgeving vanaf begin 2011 volledig weg moeten zijn. Tot voor de invoering ervan kon een onderneming de interest op geleend geld fiscaal aftrekken op voorwaarde dat de lening diende voor investeringen. De redenering erachter was het stimuleren van investeringen. Door de notionele interest kan nu ook voor investeringen uit eigen kapitaal, waarop in tegenstelling tot leningen uiteraard geen interest betaald wordt, toch een fictieve interest worden afgetrokken van het belastbaar inkomen alsof het om een lening zou gaan. Dat zou een discriminatie wegnemen tussen wie investeert uit eigen kapitaal en wie dat doet door te lenen (leverage). Het zou bedrijven ook stimuleren om het aandeel eigen kapitaal in de onderneming ten opzichte van geleend kapitaal te versterken. De maatregel zette echter niet onverwacht de deur open voor massaal misbruik. (78) ACV Zomerblog 20 – 14 augustus 2010 (79) De Tijd – 10 december 2009 “Helft bedrijven profiteert van notionele intrest” (80) De Tijd – 25 juni 2010 “Audi pompt fabriek Brussel vol cash” (81) De Tijd – 8 mei 2010 “Belastingsparadijs België” (82) Le Soir – 14 mei 2010 “La lutte antifraude patine” (83) Le Soir – 16 juni 2010 “Le Belge, champion de l’argent noir (84) www.DULBEA.org

De Grote Recessie



23

Sociale zekerheid trakteert Het rapport van de Belgische economie was slecht, maar wel beter dan gemiddeld in de eurozone. De gemiddelde inkrimping van de economie bedroeg er in 2009 -4,1%, in Duistland zelfs -4,9% en in Nederland -4%, enkel Frankrijk deed beter met 2,5%.(85) In het eurogebied namen de bedrijfsinvesteringen af met gemiddeld -14,1%, een pak meer dan in België. En hoewel de werkloosheid hier fors steeg, toch steeg ze proportioneel minder sterk dan in de landen van de eurozone. “We hebben in België dan ook een goed uitgebouwd sociale zekerheidssysteem dat de grootste schokken opvangt”, aldus Caroline Ven, in betere tijden kabinetschef van Yves Leterme.(86) Het zijn de “automatische stabilisatoren” zeggen andere, waarmee ze de sociale zekerheid en de loonindexering bedoelen, zonder dat met zoveel woorden te willen toegeven. De Nationale Bank wint er geen doekjes om. Zij stelt dat tijdelijke werkloosheid voor arbeiders, de mogelijkheid om de bediendecontracten onder bepaalde voorwaarden te schorsen en het aanmoedigen van arbeidsduurvermindering de impact van de recessie op de werkgelegenheid hebben gemilderd en wellicht indirect de vraag ondersteunden.(87) Het loonverlies wordt deels gedragen door de betrokken werknemer, deels door de sociale zekerheid. “Alles samen leverden volgens het rapport van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven, de verminderingen van werkgeversbijdragen en loonsubsidies in vergelijking met ’96 het patronaat in 2009 8,4 miljard euro op tegenover 7,8 miljard euro in 2008. Dit jaar zou dat oplopen tot 8,9 miljard euro. Bij de loonsubsidies horen ook de dienstencheques die de gemeenschap dit jaar bijna 1 miljard euro zullen kosten”, schreven we in onze tekst ‘2010 Wie zal de systeemcrash betalen?’ Op die manier wordt de sociale zekerheid voortdurend uitgehold. Vanaf 2012 stevent ze volgens ramingen van het beheerscomité van de sociale zekerheid af op een jaarlijks tekort van minstens 5 miljard euro. Al in juli 2009 trokken de vakbonden in het beheerscomité van de sociale zekerheid hierover aan de alarmbel. Ze vestigden er de aandacht op dat de gemiddelde uitkeringen in vergelijking met het gemiddelde loon fors achterop lopen. Waar in ’80 het gemiddelde pensioen 36,6% bedroeg van het gemiddelde loon was dat in 2008 nog maar 32,7%. Voor een invaliditeitsuitkering liep dat in diezelfde periode terug van 44,6% naar 32,5% en voor werkloosheidsuitkeringen van 47,8% naar 28,3%. (88) Als het

patronaat en rechtse politici klagen dat sommigen zich nestelen in de sociale zekerheid, dan moet daar wel aan toegevoegd worden dat het zeker geen warm nestje is. Het resultaat is een forse toename van de armoede. Volgens de nationale bank, die daarover een studie publiceerde, behoort 15% van de bevolking tot de groep met een hoog armoederisico. De armste 10% van de bevolking zou 3,5% van het beschikbare inkomen bezitten tegen 22,3% voor de rijkste 10%. Vooral alleenstaande ouders, werklozen en ouderen vanaf 65 jaar behoren tot de risicogroepen. Volgens een enquête in opdracht van een aantal vrouwenmagazines zou maar liefst 11% van de bevraagde vrouwen enkel bij hun partner blijven omdat ze het alleen niet kunnen rooien.(89) Tot daar het gelijke kansenbeleid. In Vlaanderen bedraagt de armoedegraad 10,1%, in Wallonië 19,5% en in Brussel liefst 28,2%. (90) Zonder twijfel heeft de jacht op werklozen daarmee te maken. Het aantal schorsingen, tijdelijke en definitieve samen, steeg van 6.000 in 2005 naar 24.000 in 2008. Ondanks het zogenaamde lakse beleid in Wallonië stond het gewest in 2008 in voor 55% van alle schorsingen, Vlaanderen voor 27,5% en Brussel voor 17,5%. Bijna de helft van alle geschorsten was jonger dan 30 jaar. (91) Geen wonder dat het aantal leefloners fors toeneemt, tot 2008 met 2% per jaar, maar in 2009 met 6 à 7% en in 2010 verwacht men een toename met 7 à 8%. In oktober 2009 waren het er 96.362 en dit jaar worden het er wellicht meer dan 100.000.(92) Het aantal geschorste werklozen ten laste van de Waalse ocmw’s is in 2009 met 70% toegenomen. De kost voor de ocmw’s is verdubbeld en de federatie van ocmw’s vraagt een herziening van het “begeleidingsplan” voor werklozen. 43% van de schorsingen is definitief en in 35% van de gevallen gaat het om een schorsing van 4 maand of meer, die meestal wordt omgezet in een van 12 maand.(93) Armoede blijft trouwens niet beperkt tot uitkeringstrekkers. Steeds meer werkenden worden getroffen. “Armoede sluipt ook middenklasse binnen”, schrijft De Tijd.(94) Anderen proberen eraan te ontsnappen door hun inkomen aan te vullen met een bijbaantje, doorgaans met een statuut van ‘zelfstandige’. Het aantal ‘zelfstandigen’ nam tussen 2004 en 2008 met 21% toe, waarvan 60% naast hun zelfstandig bijberoep een voltijdse betrekking hebben en 28% een deeltijdse. (95)

(85) OECD Economic Outlook No. 87, May 2010 (86) Knack – 16 december 2009 “Het jaar van de welvaartsval” (87) Nationale Bank van België – Economisch tijdschrift juni 2010 (88) Standpunt werknemersorganisaties over het budget sociale zekerheid 2010 – 10 juli 2009 (89) Enquête van de koning Boudewijnstichting en Comeva (Libelle, Flair, Femmes D’Aujourd’hui,…) (90) Nationale Bank van België – Economisch tijdschrift juni 2010 (91) Federaal Planbureau – Regionale economische vooruitzichten 2009 – 2015 (92) Le Soir – 15 oktober 2009 “Un job, un toit, un revenu” (93) Le Soir – 20 maart 2010 “Les CPAS wallons flinguent l’Onem” (94) De Tijd – 4 december 2009 “OCMW’s falen bij activering leefloners” Met “middenklasse” wordt hier diegenen bedoeld die nog over een inkomen beschikken in tegenstelling tot de echt armen. Wij definiëren klassen integendeel naargelang hun productieverhoudingen en eigendomsrelatie. Met middenklasse bedoelen we de krimpende groep in de maatschappij die over voldoende productiemiddelen beschikt om haar arbeidskracht niet te koop te hoeven aanbieden, maar over onvoldoende productiemiddelen om het proces van steeds grotere accumulatie te kunnen bijbenen. (95) Le Soir – 5 maart 2010 “Indépendant complémentaire: le boom”, de term ‘zelfstandige’ moet hier met een flinke korrel zout worden genomen. Een courrierdienst met de eigen wagen in plaats van met die van de firma en met het statuut van een zelfstandige die zelf mag opdraaien voor zijn sociale bijdragen, in plaats van dat van een loontrekkende, hoort daar ook bij.

24

De Grote Recessie

Men identificeert armoede meestal met de grote steden. Een recent onderzoek in opdracht van Cera vestigt de aandacht op armoede in plattelandsgemeenten. De afbouw van diensten en voorzieningen zoals De Post, het gebrek aan openbaar vervoer en het gebrek aan middelen voor ocmw’s worden erin aangehaald, naast het verdwijnen van lokale bakkers, kruideniers en slagers uit de dorpskernen. Bovendien trekt het platteland door de lagere woningprijzen kwetsbare groepen aan. Cera formuleert enkele voorstellen, onder meer de creatie van een Sociaal huis of dorpshuis om sociale omgang te bevorderen, gekoppeld aan een lokaal netwerk van diensten en voorzieningen. Voorts netwerken van vrijwilligers en verenigingen om kwetsbare

groepen op te sporen. Dorpsrestaurants voor goedkope en gezonde maaltijden als middel tegen vereenzaming, wijkgezondheidscentra en het toegankelijk houden van sociale huisvesting op het platteland. Stuk voor stuk goede voorstellen, maar waarom dweilen met de kraan open en naast de reguliere economie er een opzetten voor behoeftigen? Zou het niet beter zijn publieke dienstverlening als De Post en het openbaar vervoer te behouden, in plaats van ze te commercialiseren; of de lokale bakker, slager en kruidenier te ondersteunen in plaats van ze weg te laten concurreren door grote ketens; of de gezondheidszorg publiek te organiseren in plaats van ze te privatiseren?

Commercialisering van de zorg Het aantal gezinnen dat intussen recht heeft op de maximumfactuur voor medische kosten blijft oplopen. Ze waren met 623.730 (1,117 miljoen mensen) in 2009, een toename met 15,3% sinds 2007.(96) De gemiddelde factuur voor gezondheidszorg voor een Vlaming bedraagt 1.737 € per jaar. Voor een Waal is dat 1.730 € en voor een Brusselaar 1.672 €. Dat heeft uiteraard te maken met de veroudering van de bevolking en met de medische technologie die steeds duurder wordt. Het heeft echter vooral te maken met de prestatiegeneeskunde. Commercialisering van de zorg zal daaraan niets verhelpen, integendeel. De meest gecommercialiseerde zorg wereldwijd is die van de VS, de kampioen qua gezondheidsuitgaven die er oplopen tot 16% van het BBP tegen goed 10% in België. In ons land neemt de overheid nog 72,6% van de medische uitgaven op zich, net onder het gemiddelde van de OESO landen (72,8%) (97). Van de rusthuissector in Vlaanderen is intussen al 17% in handen van zuiver commerciële instellingen, in Wallonië is dat al 50% en in Brussel 73%. In 2008 heeft de Senior Living

Group op een winst van 35,1 miljoen € maar liefst 28 miljoen uitgekeerd aan de aandeelhouders. (98) De farmaceutische sector bedient zich eveneens rijkelijk uit het budget voor gezondheidszorg. De voorbije 12 jaar zijn de uitgaven voor geneesmiddelen ten koste van het RIZIV en de patiënten jaarlijks toegenomen met 5,3% van 1,7 miljard € naar 3,2 miljard €. Een systeem van openbare aanbesteding zoals het kiwimodel van de PVDA zal hieraan niets wijzigen, het enige effect ervan is dat de belangen van patiënten zullen worden uitgespeeld tegen die van de werknemers in de farmaceutische sector. En dan zijn er uiteraard de hospitalisatieverzekeringen, waarvan de premies de hoogte inschieten. Voor politici zijn dat gedroomde kansen om het groeipad van de gezondheidszorg, vastgelegd op 4,5% in vraag te stellen. Alle Vlaamse traditionele partijen zijn in die logica meegegaan. Maar dat zal niet gebeuren door de prestatiegeneeskunde aan banden te leggen, integendeel de directies en de private aasgieren zullen buiten

(96) De Morgen – 22 juli 2010 (97) De Tijd – 30 juni 2010 “Rijke landen worstelen met medisch budget” (98) “Non profit betoogt. Moeten wij inleveren voor hun crisis? Samen sterk!” op socialisme.be – 8 juni 2010

De Grote Recessie



25

schot blijven. De sanering in de budgetten zal voor nog meer “niches” in de markt zorgen die door de commerciële sector met graagte zullen ingevuld worden. Wie wel zal inleveren zijn personeel en patiënten. Nu al liggen de lonen in de social profit 15% achter op andere sectoren. Politici in Vlaanderen grijpen de explosie van de budgetten in de gezondheidszorg aan om te pleiten voor communautarisering. Jean Hermesse van de Christelijke mutualiteiten pleit daar in een opiniestuk tegen. Hij wijst erop dat meer dan 150.000 patiënten verzorgd worden in een ander gewest dan hun domicilie. Bij een splitsing van de gezondheidszorg zou dat een financiële stroom veroorzaken van 1 miljard €. De kosten van het gewest waar de zorg plaats vindt, zouden dan immers verhaald moeten worden op het gewest van domiciliëring.

Ziekenhuizen zouden hun facturatie moeten aanpassen aan drie systemen. Geneesmiddelen of prestaties die in het ene gewest worden terugbetaald, worden dat niet noodzakelijk in het andere. De administratieve kost die nu 3,8% van het globale budget voor gezondheidszorg bedraagt, zou onvermijdelijk oplopen. De gezondheidszorg in de verschillende gewesten zou in concurrentie treden. Ziekenhuizen in Brussel zouden om te overleven immers minstens 100.000 patiënten uit de andere gewesten moeten aantrekken. De vergoedingen voor artsen en lonen zouden na verloop wellicht verschillen, waardoor zorgverleners naar het best betalende gewest zouden uitwijken, met een tekort in de andere regio’s als gevolg. “De complexiteit zal onbeheersbaar zijn, de kosten zullen stijgen, de toegankelijkheid zal afnemen en de kwaliteit verminderen”, besluit Hermesse. (99)

De grijze tijdbom In het artikel, waar we eerder naar verwezen uit Knack stellen Caroline Ven en Niko Gobbin, van de studiedienst van de CD&V, vast dat het wettelijk pensioen steeds meer een basispensioen is geworden. Ze pleiten ervoor de “verzekeringscomponent” in de sociale zekerheid te verstevigen, onder meer door de uitbouw van de tweede pijler. Kortom: het gewicht van het wettelijke, op solidariteit gevestigde pensioen verminderen ten voordele van het private principe waarbij de grootste betaler het meeste ontvangt. In Nederland is de private pijler nu al dominant. Door de financiële crisis werd die flink dooreen geschud met als resultaat een verlaging van de uitkeringen en een verhoging van de bijdragen.(100) In België versterkt de tweede pensioenpijler het zogenaamde mattheuseffect: wie al meer heeft, krijgt meer. Het Centrum voor Sociologisch Onderzoek van de K.U.Leuven, geleid door professor Jos Berghman, berekende de kost om alle gepensioneerden individueel een inkomen boven de armoedegrens te garanderen op 1,7 miljard €. Dat er wat moet gebeuren is duidelijk. In oktober 2007 schreef Le Soir al dat de gemiddelde pensioenuitkering na belastingen in ons land nog slechts 64,4% van het gemiddelde loon bedroeg. In Griekenland en Nederland was dat meer dan

100%. In Luxemburg wordt aan een gepensioneerde over het totale verloop gemiddeld 664.240 € uitbetaald, tegen 179.056 € in België. Dat is minder dan in Griekenland, dat nochtans gemiddeld een veel lagere levensstandaard kent. Het resultaat is ernaar. Liefst 1 op 4 vijfenzestigplussers leeft onder de armoedegrens. In mei 2010 pakte de uittredende regering dan ook uit met en “groenboek”. Een soort inventaris opgesteld door de pensioenconferentie, samengesteld uit vertegenwoordigers van de patroons, de vakbonden, de regering en de administratie. Tegen september zouden daaruit een aantal voorstellen gedistilleerd worden gebundeld in een zogenaamd witboek. De inzet daarvan wordt echter niet het wegwerken van armoede onder senioren, maar de sanering van ons pensioenstelsel. De hoeksteen achter de argumentatie daarvoor is de vergrijzing, het feit dat er steeds minder actieven zijn om het groeiend aantal inactieven te onderhouden. Men jaagt ons letterlijk de stuipen op het lijf. Le Soir titelt op 25 maart 2010 “de pensioenen in de operatiezaal”. Maar wat dacht je van De Standaard op 17 september 2009: “als de ijsschots smelt” of van Ivan Van De Cloot van Itinera in diezelfde krant: “vergrijzingschok veel groter dan financiële crisis”. In 2000 stonden tegenover iedere 65+’er 4 actieven, in 2060 zouden dat er maar twee meer zijn,

(99) Le Soir – 13 augustus 2010 “Communautariser les soins de santé: avec qquels nénéfices pour les patients ? » (100) Zie daarvoor het artikel van Pieter Brans “De grote Nederlandse pensioenroof!” op socialisme.be – 27 augustus 2010

26

De Grote Recessie

beweert men. Dat indianenverhaal werd al tientallen keren weerlegd, onder andere door Gilbert De Swert in zijn boek “50 Grijze Leugens”. Een blik op de leeftijdspiramide leert ons dat het aantal geboortes in 1964, in volle babyboom, haar hoogtepunt bereikte met 168.000 en in 2002 een naoorlogs dieptepunt van 115.000, een daling met maar liefst 31% (101). Om van te duizelen, ware het niet dat dit ruim gecompenseerd werd doordat de productiviteit per gewerkt uur in diezelfde periode toenam met 215%! (102) Het groenboek schat de totale pensioenuitgaven voor 2008 op 31 miljard euro, toen 8,96% van het BBP. Tegen 2014 zouden die 36 miljard euro bedragen, 46 miljard in 2030 en 50 miljard in 2060. Men stelt dat voor als een uitgavenexplosie, maar eigenlijk vallen die bedragen best mee. Tegen 2014 zou het BBP volgens het federaal planbureau immers zijn toegenomen tot 407 miljard euro.(103) De geschatte 36 miljard euro uitgaven voor pensioenlasten zouden dan 8,84% van het BBP bedragen,

0,12% minder dus dan in 2008. Het BBP van 2030, laat staan van 2060, is onmogelijk in te schatten. We weten echter wel dat we in 1965 elk gewerkt uur 67% productiever waren dan 15 jaar eerder, in 1950, en in 1980 111% productiever dan vijftien jaar daarvoor, in 1965. Sindsdien hapt het kapitalisme naar adem. Toch waren we in 1995 alweer elk uur 36% productiever dan in 1980 en zelfs in het crisisjaar 2009 nog 15% productiever dan in 1995.(104) We betalen de prijs daarvoor met de toename van het aantal hartinfarcten en stress gerelateerde aandoeningen. Als de komende vijftien jaar “maar” even slecht zijn als de vorige, valt 10 miljard extra voor onze pensioenen tegen 2030 dus best mee, de 4 miljard die daar tegen 2060 bij komt, stelt al helemaal niets voor. Maar misschien zijn de politici, de patroons en hun media het met ons eens dat het kapitalisme een archaïsch systeem is, dat nog weinig mogelijkheden tot groei biedt, en dat de dalende trend van de productiviteitstoename die werd ingezet in het midden van de jaren ’70 zich ook in de toekomst verder zal zetten.

Arm en rijk In de zomer van 2010 publiceerde het tijdschrift MO* een interview met Richard Wilkinson, auteur van “The Spirit Level”. Hij komt aan de hand van een vergelijkende studie van massa’s cijfermateriaal in de rijke landen en de 50 staten van de VS tot de conclusie dat het aantal moorden, mentale ziektes, het voorkomen van vetzucht, kindersterfte en tienerzwangerschappen toeneemt met de inkomensverschillen. Niet enkel de armen zijn daar het slachtoffer van, maar iedereen in de betrokken maatschappij komt er slechter uit. Hij stelt ook vast dat egalitaire landen verhoudingsgewijs meer patenten scheppen.(105) Dat de kloof tussen arm en rijk in ons België aanzienlijk is en nog toeneemt, is onmiskenbaar. We hebben al verwezen naar het groeiend aantal mensen dat een armoederisico loopt. Daartegenover staan echter een aantal superrijken. Een van de redenen waarom België ondanks de hoge staatschuld tot nog toe uit de greep bleef van de speculanten, is juist omdat tegenover een arme overheid een rijke bevolking staat. Het financiële vermogen van de Belgische gezinnen bedroeg op 31 maart 2010 liefst 916 miljard €, een historisch record. Aangezien de gezinnen ook schulden hebben, voor 188 miljard € waarvan 147 miljard € aan hypothecaire leningen, blijft daar netto 728 miljard € van over. Dat stemt overeen met 210% van het BBP, het hoogste peil van de eurozone en ver boven Duitsland, Frankrijk en Nederland die allen onder de 130% van het BBP blijven.(106) Als we daar ook het vermogen in

(101) (102) (103) (104) (105) (106) (107) (108) (109) (110)

onroerend goed aan toevoegen, goed voor naar schatting 960 miljard € dan hebben de Belgische gezinnen een totaal netto vermogen van 1700 miljard €, dat is meer dan 500% van de totale overheidsschuld van 337 miljard €. Indien iedereen evenveel zou bezitten, dan zou elke Belg, van de kleinste peuter tot de oudste bejaarde, 65.000 euro bezitten. Die rijkdom is helaas zeer ongelijk verdeeld. Volgens de meest recente wetenschappelijke studie die over de procentuele verdeling ervan bestaat in ons land, van Vuchelen en Rademaekers in 1998, zouden de 10% rijksten goed zijn voor 843 miljard €, de rijkste 50% voor 1477 miljard €.(107) Volgens Marco Van Hees van de PvdA zouden de 1% rijksten 341 miljard € voor hun rekening nemen, meer dan de 60% armsten. Hoe dan ook, België telt intussen 68.800 dollarmiljonairs.(108) De Belgische beursgenoteerde bedrijven keren dit jaar voor 4,4 miljard euro dividenden uit. De traditionele grote families – de Mévius, Van Damme, de Spoelberch, Solvay, Saverys, Frère-Bourgeois, Colruyt, Boël, Beckaert e.a gaan met het leeuwenaandeel lopen.(109) De captains of industry, de managers van de grote bedrijven, hebben zich evenmin tekort gedaan. Carlos Brito was in 2009 goed voor 7,43 miljoen euro, een stijging met 628%. Het nummer twee, alweer Frère, leverde 9,5% in, maar was toch nog altijd goed voor 3,9 miljoen euro. (110)

FOD economie: Structuur van de bevolking volgens leeftijd en geslacht: leeftijdspiramide The Conference Board Total Economy Database Federaal planbureau: economische vooruitzichten 2009-2014 The Conference Board Total Economy Database MO* juli-augustus 2010 “Een pleidooi voor rijkdombestrijding” ING focus nr 4 van augustus 2010 en Nationale Bank van België – Financiële kwartaalrekeningen: 1ste kwartaal 2010 Stefaan Van Hecke – 10 juni 2010 “Vermogenswinstbelasting: rechtvaardiger, eenvoudiger” De Tijd – 23 juni 2010 DeTijd – 26 juni 2010 “AB Inbev, Solvay en Colruyt verwennen families het meest” Le Soir – 27 april 2010 “Les capitaines modèrent peu leurs salaries”

De Grote Recessie



27

Zijn onze lonen te hoog?

Volgens de FOD economie verdient 10% van alle werknemers maximaal 1.807 € bruto, dat varieert naargelang de gezinssituatie van 1.200 tot 1.300 € netto. 50% ontvangt maximaal 2.485 € bruto, goed voor 1.400 tot maximaal 1700 € netto (voor een alleenstaande bediende met 3 kinderen), alweer afhankelijk van de gezinssituatie.(111) Toch pleiten de patroonsorganisaties voortdurend voor het wegwerken van wat ze de loonhandicap noemen, het zou banen opleveren, tot 70.000 extra op vier jaar tijd beweert het VBO. Op de vraag wat er zou gebeuren als alle Europese landen zich in een ‘race to the bottom’ gooien, antwoorden de onderzoekers van het VBO ontwijkend dat een kleine en open economie als de Belgische geen keuze heeft. En voor het geval dat, voegen ze eraan toe dat Europa slechts een speler is in de wereldeconomie en dat de Duitsers dat goed begrepen hebben.(112) Voor de meeste arbeiders is het echter geen spel, maar een bittere strijd voor een leefbare werk- en leefsituatie voor hen en hun gezin. De zogenaamde loonhandicap bedraagt volgens de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven 3,3%. Dat is het percentage waarmee de uurlonen hier tussen 1996, de datum van in werking treden van de Wet op het behoud van de concurrentiepositie, en 2010 sterker stegen dan het gewogen gemiddelde bij onze buurlanden, Duitsland, Frankrijk en Nederland. Houdt men ook rekening met de fiscale loonsubsidies aan de bedrijven dan bedraagt het verschil nog maar 1,65%. Als men alleen het absolute loonniveau in rekening zou brengen, zoals

Unizo en Voka graag doen, bedraagt het verschil 11%, maar de productiviteit is in België veel sneller gestegen dan in de buurlanden. Het verschil in productiviteit met Duitsland bedroeg in 2009 al 18%. De hogere loonkost is trouwens niet ten koste gegaan van de tewerkstelling, integendeel. Tussen 1996 en 2008 nam de tewerkstelling in de privé sector in België toe met 10,4% tegen gemiddeld 4,5% bij de buren en zelfs 7 keer meer dan in “rolmodel” Duitsland. Daar bedragen de loonkosten gemiddeld 49% van de productiekost, tegen maar 38% in België en zelfs maar 27% in de Belgische industrie. Het ACV getrooste zich de moeite om eens tot in Duitsland te gaan kijken. Liefst 20% van alle werknemers verdient er minder dan 10 € (bruto) per uur, 1,15 miljoen werknemers heeft er zelfs minder dan 5 €. Een werknemer in een kapperszaak aan 2,5 € bruto per uur is er volkomen wettelijk. De bezoekers waren in shock. Ze konden er het fenomeen van ‘working poor’ letterlijk aanschouwen. “Uiteraard is Duitsland meer competitief dan België”, zegt het ACV, “maar rekent men ook de sociale dumping mee?” “Economisch is dit een juiste redenering, maar sociaal is die vergelijking echter onverantwoord, sociaal economisch evenzeer, dat is onze redenering.” Het ACV botst hier op de logica van het kapitalisme zelf. Voor wie de technische en wetenschappelijke mogelijkheden ziet, is sociale dumping zowel economisch als sociaal totale waanzin, maar niet voor een systeem dat uitsluitend gericht is op winstbejag, daarin heet dat ‘creatieve vernietiging’.(113)

(111) (112) (113)

FOD Economie persbericht 16 november 2009 “loon naar werken”. Wie dat zelf eens wil narekenen kan dat hier: http://static.tijd.be/geld_beleggen/ rekenmodules/brutonetto/triview_netto_bruto.htm De Tijd – 23 juni “Wegwerken loonhandicap levert tot 70.000 extra banen op” ACV zomerblog augustus 2010 – “onze loonkost is te hoog”

28

De Grote Recessie

de staat ontvetten Het Belgische patronaat heeft wilde dromen. Het zou gezorgd dat onze wegen iedere winter stuk vriezen en iedere maar al te graag eens flink willen snoeien in de uitgaven. zomer smelten, maar ook dat de brandweer onderbemand en Vooral het aantal ambtenaren is een doorn in het oog. Maar onderbetaald is, dat er te weinig crèches zijn, dat er onvoldoende overal waar het zijn tanden wil inzetten, duiken reusachtige beschikbare plaatsen zijn in het onderwijs en dat wie een plaats praktische bezwaren op. Wat kan er nog bespaard worden op vindt, les krijgt in gebouwen die dringend aan renovatie toe justitie? Rechtbanken zijn onveilig, rechters doen uitspraken zijn. Vooral de mededeling eind vorig schooljaar over het op bestelling en er is een enorm personeelstekort. Er is plaatsgebrek in de scholen in diverse grote steden, waarbij vooral dringend behoefte aan hervormingen, maar het mag geen geld in Antwerpen en Brussel, moet bij velen onbegrijpelijk zijn over kosten, integendeel het moet opbrengen. De gevangenissen gekomen. De VUB berekende dat er door de bevolkingsgroei zijn overbevolkt, ze kregen een vernietigend rapport van het in Brussel over vijf jaar 15.000 plaatsen tekort zullen zijn, Europees comité voor preventie van 12.000 in het Franstalige en 3.000 in het foltering, ze zijn regelrechte zeven, Nederlandstalige onderwijs. Tussen 2008 maar ook daarvoor is geen geld. en 2020 zou het aantal jongeren tussen 0 De eengemaakte politie wordt en 14 jaar in Brussel met 50.000 toenemen. geteisterd door schandalen aan de Maar ook in Antwerpen zou de komende top en zelfs bij de staatsveiligheid twee decennia de jonge bevolking wordt gemord over het management. toenemen met 30.000 tot 70.000.(116) Uiteindelijk werd het aantal federale “Heel veel Antwerpse scholen dateren ambtenaren in 2009 ingekrompen van voor de Tweede Wereldoorlog”, met 100. Een derde van de federale zegt Robert Voorhamme, schepen voor ambtenaren die met pensioen onderwijs in Antwerpen, “sindsdien is er gingen werden niet vervangen, redelijk massaal gedesinvesteerd.”(117) goed voor 520 posten minder, maar “Sinds begin jaren 1980 is er een tegelijk werden nieuwe ambtenaren desinvesteringspolitiek gevoerd in de aangeworven bij de politie en in de schoolinfrastructuur want omdat stenen “Sinds begin jaren 1980 is er een gevangenissen. Voor dit jaar wordt desinvesteringspolitiek gevoerd in niet betogen, hebben we daar gesneden”, een gelijkaardige trend verwacht. de schoolinfrastructuur want omdat geeft voormalig onderwijsminister Luc Van Er is een budget voorzien voor 780 stenen niet betogen, hebben we daar den Bossche vandaag toe.(118) aanwervingen, terwijl de uitstroom gesneden.” van gepensioneerden op ongeveer We staan trouwens nog maar aan het begin 2.000 wordt geschat.(114) voormalig onderwijsminister van het probleem. Het capaciteitstekort in LUC VANDENBOSSCHE het basisonderwijs zal binnen 6 jaar ook Het idee van het VBO om het doorsijpelen in het secundaire onderwijs. aantal ambtenaren te verminderen met 70.000 en zo voor 5 Nog 6 jaar later zal het uitgestort worden over de universiteiten miljard euro structurele besparingen door te voeren, is dus en hogescholen die nu al uit hun voegen barsten. Een van de veraf. Het aantal taken voor de overheid neemt alsmaar toe aanleidingen voor de studentenrevolte die mei ’68 in Frankrijk en dat zal niet verminderen met een nieuwe staatshervorming. op gang trok, was het achterblijven van de infrastructuur op Op 10 augustus kondigde Verso (de werkgeverskoepel in de de forse groei van de studentenbevolking. De komende jaren Vlaamse non-profit) op het VRT nieuws met veel bombarie zal onderwijs in de speerpunt staan van de sociale strijd. aan dat de non-profit de komende jaren 120 000 nieuwe Maar intussen maakt de privé sector ook hier handig gebruik jobs nodig heeft. Voor de vakbonden was dit een poging van de onderfinanciering om de ‘niches’ in de markt op te van de werkgevers om hun agenda kracht bij te zetten door vullen via lucratieve contracten gebaseerd op publiek private de publieke opinie wat wijs te maken. De werkgevers willen samenwerking. Enkele voorbeelden van de verspilling die immers raken aan het brugpensioen en het unieke systeem met pps gepaard gaat, waren zo schrijnend dat het Rekenhof van arbeidsduurverkortingdagen. Maar dat neemt niet weg dat meende de Regie der Gebouwen en de overheid op de vingers ook ernstiger bronnen dan Verso ervan uitgaan dat het aandeel te moeten tikken. Blijkt dat het Vlinderpaleis, het Antwerpse van de gezondheidszorg in de totale tewerkstelling in iedere gerechtsgebouw, vier keer meer heeft gekost dan werd geraamd. regio van het land zal toenemen.(115) In Vlaanderen volgens Een zelfde verhaal gaat over het Gentse gerechtsgebouw. Nog socioloog Jan Hertogen niet met 120.000, maar maximum zo een pps project was de bouw van het waterzuiveringsstation 67.533 in de komende 4 jaar. Dat zullen natuurlijk niet allemaal Aquiris, dat in december 2009 het nieuws haalde toen de ambtenaren zijn, maar toch door de overheid gesubsidieerde uitbater, de multinational Veolia, de waterzuivering eenzijdig werknemers. stop zette. De Brusselse regering zal op 20 jaar 1,2 miljard euro betalen voor een station dat 360 miljoen euro heeft gekost. Jarenlange onderinvestering heeft er niet alleen voor (114) (115) (116) (117) (118)

De Morgen – 2 april 2010 “100 federale ambtenaren minder in 2009” Federaal Planbureau – Regionale economische vooruitzichten 2009 – 2015 “Na 30 jaar desinvesteren. Plaatsgebrek in stedelijke basisscholen” Anja Deschoemacker op socialisme.be – 16 april 2010 De Morgen – 10 maart 2010 “Laatste Vlaamse regeringen maakten te weinig geld vrij voor schoolinfrastructuur” De Standaard - 13 maart 2010

De Grote Recessie



29

We staken teveel Op Luxemburg (financiële sector) en Noorwegen (olie) na, blijft de Belgische arbeider gemiddeld de meest productieve ter wereld: 58.50$ per uur. Dat is meer dan zijn collega’s in Nederland (58.25$), Frankrijk (56$) en Duitsland (53.60$). Meer ook dan in de VS (57.23), en uiteraard veel meer dan in Japan (40,33$) of in pakweg het BRIC-land Brazilië (11.48$). Het klopt dat de arbeider in de VS gemiddeld langer werkt, 1742 uur per jaar tegenover 1551 voor de Belgische arbeider. Maar de Belgische arbeider presteert gemiddeld wel langer dan zijn Nederlandse collega (1379 uur), zijn Franse collega (1531 uur) en zijn Duitse collega (1391 uur). Een Griekse collega werkt gemiddeld 2112 uur per jaar, maar hij is veel minder productief (35$ per uur). (119) Geen wonder dat België tot de topbestemmingen behoort voor directe buitenlandse investeringen. In 2008 werd in België in absolute cijfers 110 miljard $ geïnvesteerd vanuit het buitenland, dat was meer dan China (108,3 miljard $) en werd enkel door de VS overtroffen (324,6 miljard $).(120) In 2009 is dat fors teruggevallen, maar toch staat een relatief kleine economie als België, nog steeds op de 9de plaats, met voor 33,8 miljard $ directe buitenlandse investeringen. Duitsland staat 6e, India 8e, Italië 10e, Nederland 12e en BRIC-land Brazilië 13e. (121) Kortom, België is en blijft een belangrijk wingewest, maar die productiviteit heeft ook een keerzijde. De Belgische arbeiders staken veel meer dan het EU-gemiddelde. Voor de periode 2005 – 2009 jaarlijks gemiddeld 78,8 dagen per 1000 arbeiders. Enkel in Denemarken (159,4) en in Frankrijk (132) werd meer gestaakt, al moet daar wel aan toegevoegd worden dat de studie waaruit deze gegevens komen geen cijfers bevat voor Bulgarije, Tsjechië en vooral Griekenland, dat er anders wellicht als primus was uitgekomen. Nederland (5,6), Duitsland (6,2) en Zweden (6,2) bengelen achteraan met het VK (23,8) en Italië (34,8) in de middenmoot.(122) In België heeft de patstelling rond de nationale kwestie en het begin van de recessie de arbeidersbeweging aanvankelijk verlamd, maar in tegenstelling tot de meeste rijke landen is de syndicalisatiegraad niet achteruit gegaan, maar nog toegenomen. Haar potentiële kracht is intact gebleven en de burgerij weet uit ervaring dat als de Belgische arbeidersklasse in beweging komt, ze nog moeilijk te stoppen is. Binnenkort is het 50 jaar sinds de “staking van de eeuw” in ’60 – ’61. We publiceren daar een boek over, geschreven door een arbeider die het van op de eerste linie allemaal meegemaakt heeft. Daaruit zal blijken dat het toen om een algemene staking ging met neiging tot opstand. De burgerij is dat niet licht vergeten. Dat plaatst de uitspraak van Luc Van den Bossche, “stenen betogen niet” in de juiste context. Niet dat er niet bespaard werd bij de overheid, daarover kunnen de ambtenaren voldoende getuigen, maar algemeen werd er de voorkeur aan gegeven dit in schijfjes te doen. Het statuut van ambtenaar wordt uitgehold,

niet door de huidige ambtenaren aan te pakken, maar door voortaan enkel nog contractuelen of zelfs interim-arbeiders aan te werven. Bij de NMBS is men nog altijd aan het proberen om in het statuut in te breken, maar stakingen bij de NMBS nemen dan ook gemakkelijk de allure aan van een algemene staking omdat ze heel het land kunnen plat leggen en dat zelfs met een beperkte deelname. Als het enigszins kon, verkozen politici de confrontatie uit de weg te gaan, deels door goede relaties met de vakbondsleidingen aan te houden, deels ook door een deel van de besparingen te realiseren door investeringen op de lange baan te schuiven en publieke gebouwen voor een habbekrats te koop aan te bieden. De politici onderscheiden zich daarmee niet fundamenteel van het Belgische patronaat, niet voor niets zijn ze er de politieke vertegenwoordigers van. Dat heeft eveneens geleerd dat shocktherapieën in België dikwijls het tegenovergestelde van het beoogde bereiken. Waarom anders zijn er zoveel bruggepensioneerden in België of waarom anders werd de crisis vooral te lijf gegaan met economische werkloosheid? Het is niet toevallig dat het historische politieke instrument van de burgerij een klerikale volkspartij was, de CVP, met een patronale vleugel, een boerenvleugel, een vleugel voor de middenstand en vooral ook een arbeidersvleugel. Haar officiële ideologie was klassenverzoening. De Belgische burgerij heeft uit haar geschiedenis geleerd dat een verstandige verdeel- en heerspolitiek meer oplevert dan rechtstreekse confrontatie. De belangrijkste tegenstellingen die ze daarvoor gekoesterd heeft, zijn de klerikale en de nationale, die ze steeds misbruikt heeft om de klassentegenstellingen achter te verdoezelen. De leiders van de sociaaldemocratie, ook toen dat nog een nationale burgerlijke arbeiderspartij was, hebben die politiek gekopieerd in de hoop daarmee hun reformistische beperkingen te verbergen.

(119) The Conference Board Total Economy Database. Output, Labor and Labor Productivity Country Details, 1950-2009 – January 2010. Deze cijfers verschillen licht van die van de OESO van augustus 2010. Daarin komt België pas op de vijfde plaats en staat Ierland op de derde en de VS op de vierde. Ik denk echter dat er een fout geslopen is in het aantal berekende uren. Hoe dan ook worden de cijfers van The Conference Board als zeer betrouwbaar aanzien. (120) In 2007 bedroegen de directe buitenlandse investeringen in België zelfs 118 miljard $ (121) Unctad, World Investment Report, 2010 (122) Eurofond: developments in industrial action 2005 - 2009

30

De Grote Recessie

De limieten van verdeel-en-heers Maar zoals ieder maatschappelijk proces op een bepaald ogenblik haar limieten bereikt en daardoor aan de controle van haar meesters ontsnapt, stoot ook die verdeel- en heersstrategie op een bepaald moment op haar beperkingen. Voor de burgerij waren de religieuze tegenstellingen een middel om de arbeidersklasse te verdelen, niet om de maatschappij lam te leggen, maar dat was net wat gebeurde ten tijde van de schoolstrijd die haar hoogtepunt bereikte met de mars op Brussel op 26 maart 1955 en uitmondde in het Schoolpact van 20 november 1958. Ook de nationale kwestie ontsnapte meer dan eens aan de controle van de burgerij, onder meer tijdens de koningskwestie, die in maart 1950 in Wallonië leidde tot een algemene staking, en later na de “staking van de eeuw” tegen de eenheidswet. Enkel door de economische groei in de jaren ’60 en de mogelijkheid om nationale akkoorden af te kopen, slaagde men er uiteindelijk in de stabiliteit te herstellen. Door de crisis van de jaren ’70 slonk de financiële marge van de burgerij echter en daarmee ook de materiële basis van het reformisme en de klassenverzoening. Men wou overschakelen van een economische politiek die de vraag stimuleert, een keynesiaanse, naar een politiek gericht op het aanbod, monetarisme. Dat stootte echter op massale weerstand, onder andere de vrijdagstakingen, waardoor het land zo goed als onbestuurbaar werd. Tussen ’77 en ’81 telde het land maar liefst zeven verschillende regeringen. Ook toen bestond de discussie uit twee luiken, enerzijds een staatshervorming, het zogenaamde Egmontpact dat de toenmalige cultuurgemeenschappen wilde omvormen tot gemeenschappen en anderzijds de anticrisiswet die eraan gekoppeld was. Uiteindelijk werd een staatshervorming, de tweede, doorgevoerd met de creatie van drie gemeenschappen en twee gewesten, tegen de zin in van de Franstaligen die ook in Brussel een volwaardig gewest wensen. Toen al wezen de voorlopers van LSP erop dat de opeenvolgende staatshervormingen voor de burgerij slechts

één doel dienden: de lagere overheden responsabiliseren door hen te laten opdraaien voor de besparingen die men er op federaal vlak niet door kreeg. Uiteindelijk kwam een einde aan de instabiliteit met het aantreden van een homogeen rechtse coalitie van christendemocraten en liberalen, de regeringen MartensGol. Die voerden een drastisch besparingsbeleid dat de basis van het ACV dreigde te vervreemden en in 1987 leed tot de val van de regering, waarna een formatieberaad van 146 dagen volgde. De uitdaging was alweer de sanering van de overheidsfinanciën, het herstel van de competitiviteit en een staatshervorming. In ’89, de derde staatshervorming, werd het onderwijs overgeheveld naar de gemeenschappen, die meteen drastisch begonnen snoeien zonder het gevaar te lopen met een nationale beweging geconfronteerd te worden. De desinvestering dateert van toen. Men bereikt eveneens een akkoord over het Brussels hoofdstedelijk gewest en er komt een bijzondere wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de Gemeenschappen en de Gewesten. In ’93 bereikt de overheidsschuld haar hoogste peil, 136% van het BBP. Het Globaal Plan voerde structurele besparingen door. De invoering van een gezondheidsindex die de automatische koppeling van de lonen aan de prijzen uitholt, bijvoorbeeld. Het provoceerde de numeriek grootste staking uit onze geschiedenis, maar werd toch doorgevoerd nadat de vakbondsleiders de stekker uittrokken met het argument dat we toch de meest links mogelijke regering op dat moment niet konden wegstaken. Waar hebben we dat nog gehoord? Het verschil met vandaag is echter dat dit plaats greep vlak na de val van de muur. Het kapitalisme is vandaag veel meer gediscrediteerd dan toen. Vanaf ’93, de vierde staatshervorming of het St. Michielsakkoord, worden de deelstaten rechtstreeks verkozen. In 2001 volgde het Lambertmontakkoord.

Politieke herschikking in Vlaanderen Dertig jaar onafgebroken besparingspolitiek heeft de autoriteit van de kapitalistische instellingen fors ondermijnd, ook die van de politieke instrumenten. Vooral in Vlaanderen, waar de klassentegenstellingen minder op het scherp worden uitgevochten en de zoektocht naar alternatieven zich eerder op politiek vlak vertaalt dan op het syndicale, heeft dit voor aardverschuivingen op electoraal vlak gezorgd. Het Vlaams Belang, VLD, op een bepaald moment zelfs Groen en dan lijst Dedecker en nu de N-VA, scheerden elk om beurten hoge toppen. Kenmerkend was echter vooral de achteruitgang van de twee patijen die de naoorlogse periode gedomineerd hadden, de intussen totaal verburgerlijkte SP.a en vooral de CVP, de voorloper van de CD&V. De onderliggende instabiliteit werd echter gemaskeerd door de kredietgedreven economische groei en de capitulatie van de syndicale leiders, die zich uit onvermogen om zelf een alternatief te formuleren, vastklampten aan

De Grote Recessie

de politiek van stervensbegeleiding van de traditionele partijen. De vakbondsleiders worden meer en meer gezien als deel van het establishment. De leegte die hierdoor ontstond werd ingevuld door populistische avonturiers. De omvorming van de SP naar een loutere kiesmachine heeft bijgedragen aan de verzwakking van de socialistische zuil. Volkshuizen zijn verkocht, gesloten of in het beste geval omgevormd tot cultuurcafés, maar niet langer een sociaal bindmiddel in de arbeiderswijken. De leiders van het ABVV klampen zich nog wanhopig vast aan de restanten van de SP, maar hun basis heeft al lang afgehaakt. Niets aan de politiek van de SP laat vermoeden dat ze de arbeidersbasis van weleer opnieuw aan zich willen binden. De ABVV leiders dwalen als ze hopen dat de SP.a zich zal inschakelen in een terugkeer naar de keynesiaanse economische politiek zoals we die kenden in de gouden jaren ’60 en ’70. Dat was toen



31

mogelijk door de enorme groei van de productie, maar zou nu al snel leiden naar galopperende inflatie. De christelijke zuil heeft nog steeds een sterke potentiële kracht, maar de politieke oriëntatie van de CD&V staat die partij niet langer toe haar posities in de arbeidersbeweging, haar dominantie in het onderwijs en in de ziekenhuizen in te schakelen als een politiek wapen. Ten einde raad greep de partij naar het ultieme wapen: communautair opbod. Wellicht dacht ze dat dit controleerbaar zou blijven. Het leek er immers lang op dat het flamingantisme op haar retour was. De Volksunie leek niet meer levensvatbaar ondanks allerlei gedaantewisselingen en spatte uiteindelijk uiteen. De traditionele Vlaamsgezinde massamanifestaties trokken geen volk meer. Tijd dus voor de CD&V om haar historische achterban terug op te rapen via een kartel met N-VA (2004). Het werd een totale misrekening. Het begrip pyrrusoverwinning kreeg een nieuwe betekenis met de verkiezingsoverwinning van het CD&V/N-VA kartel in de federale verkiezingen van 2007. Wat volgde was de langstdurende formatie ooit in België, 194 dagen, gevolgd door een interim regering Verhofstadt III op 21 december 2007 en dan Leterme I op 20 maart 2008 Van Rompuy I op 30 december 2008 en opnieuw Leterme II vanaf 25 november 2009 en ontslagnemend sinds 26 april 2010. De revelatie bij de Vlaams verkiezingen van 2009 werd voormalig kartelpartner N-VA met 13% van de stemmen. In de federale verkiezingen van 2003, de enige waaraan de partij tot dan op eigen kracht had deelgenomen, had die maar 1 zetel behaald, men had toen nog een uitzondering op de wet voor de financiering van politieke partijen nodig om de partij te redden. De klap voor de CD&V zat er echter nog aan te komen. Die kwam er in de federale verkiezingen van 2010: 27,8% voor N-VA en 27 zetels tegen 17,3% voor CD&V en 17 zetels. N-VA kannibaliseerde de stemmen van zowel het Vlaams Belang als CD&V en Lijst Dedecker. Ondanks de expliciete oproep van het ABVV apparaat bleef SP.a steken op 14,6%. Alle Vlaamse partijen zijn sindsdien geradicaliseerd.

32

Verhofstadt werd ingehaald door zijn verleden. Hij was geëvolueerd van een Thatcheriaan naar een sociaal liberaal, nu wordt hij vriendelijk verzocht opzij te gaan voor een nieuwe lichting harde liberalen aangevoerd door fils à papa Alexander De Croo. Meteen komt een einde aan de illusie om van de VLD de partij van de burgers te maken. Voortaan zal de partij zich opnieuw richten naar de radicalere niche en dat uit zich ook in haar standpunten. Bij het Vlaams Belang vertrekken diegenen die zijn aangetast door de aanhoudende verkiezingsoverwinningen van de voorbije decennia met slaande deuren. Naarmate de crisis toeslaat, blijft er ruimte voor een rechtse populistische, racistische partij met een fascistische kern. Het Belang is zeker nog niet aan haar zwanenzang toe, het blijft een reëel gevaar, maar de komende periode zullen eerst de rekeningen vereffend worden. Bij LDD is het afwachten wie wanneer de boeken dicht doet. Groen tenslotte is al even belust op regeringsdeelname als de SP.a. In Vlaanderen stevenen we hoe dan ook af op een fundamentele hertekening van het politieke landschap. De politieke versplintering is onhoudbaar. Het model van een volkspartij zoals de CVP, gebaseerd op klassenverzoening, heeft haar houdbaarheidsdatum overschreden. Alles gaat in de richting van meer besparen en een harder antisociaal beleid. Hier en daar is er nog een CD&V’er die de meest rechtse voorstellen afblokt, zoals rond de minimumdienst bij stakingen in de openbare sector, maar de algemene teneur is er een van een rechtsere, meer Vlaams gezinde partij. De verkiezingsnederlaag voor de CD&V in 2010 heeft dat proces niet omgekeerd, maar integendeel versterkt. De meest rechtse en Vlaams gezinde gedeelten van de CD&V gluren wellicht nu al in de richting van het meest pragmatische gedeelte van de N-VA. Een nieuwe centrumrechtse formatie met een pragmatisch flamingantisme zou ook een aantrekkingspool kunnen zijn voor liberalen die het niet eens zijn met de koers van De Croo en voor de restanten van LDD en wie weet enkele nog niet te aangebrande dissidenten van het Vlaams Belang.

De Grote Recessie

De PS als redder van belgië Ook in Wallonië en Brussel heeft het besparingsbeleid sporen nagelaten. De crisis in Wallonië dateert trouwens al van veel langer dan in de rest van het land. Ze gaat terug op de sluiting van de mijnen en van de zware industrie. Maar in plaats van de strijd aan te gaan met de Belgische burgerij, heeft de PS een bijzondere soort van reformisme bedreven. Ze trachtte binnen het bestaande bestel extra toegevingen af te dwingen voor Wallonië onder de vorm van subsidies voor de verouderde industrie en een grotere concentratie van openbare diensten. In een groeiende economie is het niet zo heel moeilijk voor kapitalisten om zich aan hun eigen regels en wetten te houden. In een situatie van crisis, wanneer het failliet dreigt, neemt de druk om buiten de lijnen te kleuren echter toe. Cliëntelisme en regelrechte corruptie zijn dan niet veraf meer. Dat was niet het exclusieve voorrecht van de PS, alle traditionele partijen hebben zich eraan bezondigd, maar de condities in Wallonië en de leidende positie van de PS verklaren waarom die partij er meer door getekend was dan andere. De partij heeft met dat imago lang geworsteld. Ze werd er niet alleen in Vlaanderen op afgerekend, maar ook in Wallonië. Alles wat in Wallonië verkeerd liep, was immers de fout van de PS.

toetreedt tot de regering leidt dat tot verkiezingsnederlagen, deels omwille van gebrek aan ervaring, deels uit arrogantie, deels ook omdat blijkt dat ze niet zo anders is dan de andere partijen.

Wallonië kent bovendien een veel langere traditie van strijd. Zonder overdrijven kunnen we stellen dat de Waalse arbeidersbeweging in alles wat de arbeiders in België hebben afgedwongen een beslissende rol heeft gespeeld, of dat nu de sociale zekerheid betreft of de collectieve loonsonderhandelingen of het betaald verlof. Vooral het Waalse FGTB is steeds een kwelgeest geweest voor de Belgische burgerij. Om haar dominante positie in Wallonië te behouden, heeft de PS haar discours daaraan aangepast, niet haar politiek. De PS moet de CD&V trouwens niet verwijten het communautaire spook uit de fles gehaald te hebben, in het verleden heeft de PS zelf meermaals uit dit vaatje getapt. Ze was maar al te blij om stemmenkanon en Waals regionalist José Happart in de Europese verkiezingen van 1984 volop uit te spelen. De PS had het voordeel, zelfs bij regeringsdeelname, de verantwoordelijkheid voor het antisociaal beleid steeds te kunnen afschuiven op de “CVP staat” en later op rechts Vlaanderen.

Binnen zijn partij namen de spanningen toe met de voorstanders van een meer sociaal getint liberalisme, de renaissance groep rond de Michels. Bovendien vonden veel oud liberalen dat Reynders te veel ruimte toestond aan het FDF, dat intussen haar positie in Brussel kon versterken. De aankondiging van het FDF dat het ook in Wallonië afdelingen zou opzetten met meer aandacht voor het sociale dan de MR, werd aangevoeld als een kaakslag. In de federale verkiezingen van 2010 werd de MR teruggeslagen tot 22,2%, 18 zetels. Als alles doorgaat zoals werd aangekondigd, staat het voorzitterschap van de MR open zodra regeringsonderhandelingen zijn afgerond. Reynders zou zich niet meer kandidaat stellen, maar of dat de rust in de MR doet terug keren, is nog lang niet zeker.

De PS is al meermaals begraven, maar slaagt er telkens weer in zich te herstellen. De reden daarvoor is dat ze de enige traditionele partij is die nog kan teren op een sociale basis in de arbeidersbeweging, zelfs al is het proces van verburgerlijking ook in die partij al ver gevorderd. Laat dat nu net de reden zijn waarom ze nog de enige partij is die in staat is de federale staat overeind te houden. De federale verkiezingen van 2010 werden een zegetocht voor de PS met 37,6% en 26 zetels. De CDH lijkt in niets meer op de rechts katholieke PSC van destijds. De partij haalde 14,6% en 9 zetels en houdt enkel stand bij de gratie van de PS. Maar dat wil niet zeggen dat de PS met haar politiek van besparingen en privatiseringen helemaal niets heeft ingeboet. Ecolo is er veel beter dan Groen in geslaagd haar klassiek electoraat van ecologisten uit te breiden naar een bredere sociale laag van vooral intellectuele arbeiders die zich verlaten voelen door de PS. Maar telkens als de partij

De MR heeft er alles aan gedaan om in Wallonië en Brussel een interne staatshervorming door te voeren. Daarmee bedoelde het de PS in de oppositie duwen en Wallonië op dieet zetten. Om dat te kunnen trachtten de Franstalige liberalen een grote rechtse formatie te vormen uit een fusie in maart 2002 van hun partij, de PRL, met de MCC (Mouvement des Citoyens pour le Changement), een beweging afgescheurd uit de voormalige PSC, het FDF (Front Démocratique des Francophones) en de PFF (Partei für Freiheit und Fortschritt), de zusterpartij van de PRL in het Duitse taalgebied. In de federale verkiezingen van 2007 werd de MR de grootste partij, met 31,2% tegen 29,5% voor de PS. Reynders moest echter al snel vaststellen dat de PS over meer hefbomen beschikt dan verkiezingen en dat een staatshervorming zonder de PS in België onmogelijk is. Zijn hard liberaal discours naar het model van Sarkozy in Frankrijk stond haaks op de tradities in Wallonië.

De PS lijkt weer voor enige tijd incontournable. Di Rupo slaagt erin als preformateur aan te tonen dat hij en niemand anders in Franstalig België en misschien wel in heel België de man is die het land samen kan houden. Indien de regeringsonderhandelingen alsnog mislukken, moet Di Rupo het minst vrezen voor nieuwe verkiezingen. Dat verklaart waarom hij er niet voor terugdeinsde op 28 augustus 2010 zijn ontslag bij de koning aan te bieden. Het werd, zoals te verwachten was, geweigerd. In Wallonië en Brussel, en zelfs in Vlaanderen, lijkt zijn positie gebeiteld. Al in juli 2010 vond 88,5% van de 1400 Vlamingen die daarover werden gepeild door VTM, dat de PS deel moet uitmaken van de volgende regering.(123) In een peiling door Het Nieuwsblad/ De Gentenaar zei 48% van de Vlamingen Di Rupo ‘eerder wel’ tot ‘heel erg’ te vertrouwen, een stijging met 15%.(124) Zelfs wanneer vanaf het najaar fors bespaard wordt, zullen Di Rupo en de PS met enige geloofwaardigheid kunnen beweren dat ze het ergste vermeden hebben. Toch zal dat niet kunnen verhinderen dat de meest bewuste arbeiders, eenmaal geconfronteerd met drastische besparingen, op zoek zullen gaan naar een links alternatief op de PS.

(123) De Standaard – 16 juli 2010 “Steeds meer Vlamingen zien ‘premier’ Di Rupo zitten. (124) De Standaard – 9 augustus 2010 “Meer vertrouwen in De Wever en Di Rupo”

De Grote Recessie



33

Deelakkoorden niet meer straffeloos verkwanselen Voor De Wever wordt het moeilijker zijn resultaat van 2010 te herhalen. Als er een akkoord komt, zal het nooit genoeg zijn. Niet voor de flaminganten, maar ook niet voor de andere rechtse partijen, die met genoegen zullen trachten De Wever verraad te verwijten. Bovendien zal De Wever als vertegenwoordiger van de meest rechtse partij in de regering, nog meer dan andere partijen de verantwoordelijkheid dragen voor de historische saneringsoperatie die volgt. Dat is wellicht waarom hij opwerpt SP.a en Groen uit de regeringsonderhandelingen te wippen voor de liberalen. Met Maingain tot een akkoord komen over BHV is echter onmogelijk, tenzij hij hoopt dat Reynders alsnog het FDF zou laten vallen. Voor de burgerij gaat het hem om responsabilisering. Als De Wever zegt: “Voka is mijn baas”, dan schrijft hij zich volledig in die visie in.(125) Dat bevestigt Ben Weyts: “de financieringswet moet herzien worden zodat we eindelijk eens de tering naar de nering kunnen zetten.” (126) De overdracht van bevoegdheden is daarbij niet eens het belangrijkste. Uiteraard willen de rechtse Vlaamse partijen hun eigen arbeidsmarktbeleid kunnen voeren en als het enigszins kan, zeggenschap over een eigen vennootschapsbelasting. De essentie is echter een instrument om goede uitvoerders van het besparingsbeleid te kunnen belonen en slechte uitvoerders te sanctioneren. Er zijn intussen al een pak deelakkoorden. Zestien miljard € wordt overgeheveld naar de gemeenschappen en de gewesten. Het zou gaan om 8 miljard € uit de sociale zekerheid, 3 miljard € van de federale overheid en 3 miljard € van de gemeenten en de provincies. De overdracht van de kinderbijslag, goed voor 5,5 miljard € was het meest heikele punt. N-VA en CD&V wilden dat naar de gemeenschappen, “het is immers persoonsgebonden materie”. Eigenlijk blijven zijn zich verzetten tegen Brussel als een apart gewest, voor hen moet dat een hoofdstedelijke regio worden, bestuurd door beide grote gemeenschappen. In Volksunie traditie betekent dit, dat zelfs als je iets niet onmiddellijk kan binnen halen, je er toch op toeziet geen onomkeerbare toegevingen te doen. In een discussie van gemeenschap tot gemeenschap, weegt Vlaanderen het zwaarst. De Franstaligen voelen zich beter beschermd in een discussie van twee gewesten, Brussel en Wallonië tegen één, Vlaanderen. Zijn vrezen dat overdracht van de kinderbijslag naar de gemeenschappen, Brusselse gezinnen voor een verscheurende keuze zou plaatsen. Uiteindelijk (125) (126) (127)



34

werd de kinderbijslag weliswaar overgeheveld naar de gemeenschappen, maar voor Brussel ook toegewezen aan de gemeenschappelijke gemeenschapscommissie die gemeenschappelijke communautaire bevoegdheden beheerd. Op die manier werd die klip omzeild. Ook over BHV en Brussel zouden de contouren van een akkoord min of meer rond zijn. Het zou rekening houden met de Vlaamse vrees voor verfransing door de taalgrens te betonneren en tegelijk de faciliteiten garanderen om de Franstaligen het bestaan als een rechteloze gediscrimineerde minderheid te besparen. De rondzendbrief Peeters zou afgezwakt worden en de benoeming van de burgemeesters in twee fasen geregeld worden door de bevoegdheid niet meer exclusief in Vlaamse handen te laten. De Wever begrijpt ook wel dat er geen alternatief bestaat voor de Franstalige burgemeesters. Een Vlaamse kandidaat die dat electoraal zou kunnen legitimeren, bestaat er niet. De situatie op haar beloop laten, zou de rondzendbrief Peeters en de hele Vlaamse politiek in de rand, op termijn onhoudbaar maken. In ruil willen de Franstaligen de herfinanciering van Brussel, op termijn 500 miljoen €. N-VA en CD&V willen dat echter afhankelijk maken van een preciezer akkoord over de financieringswet, omdat ze twijfelen aan de bereidheid van de Franstaligen om zich aan de 12 principes die daarover afgesproken werden, te houden.(127) N-VA en CD&V willen hun vel duur verkopen. Ze hopen daarmee de kritiek te counteren als er echt een akkoord uit de bus komt, maar we denken wel dat ze een akkoord willen, er is immers geen plan B. Als de regeringsonderhandelingen mislukken, zal De Wever daarvoor verantwoordelijk gesteld worden en kan hij zich aan een forse operatie beschadiging verwachten. Zelfs Voka zal hem het verkwanselen van de al onderhandelde deelakkoorden niet zomaar vergeven. En zelfs indien De Wever in dat geval de verkiezingen zou winnen, dan zou dat de romantische flaminganten in de N-VA zodanig versterken, dat de patstelling onhoudbaar wordt. De Wever zou verplicht worden alle pragmatisme te laten varen en de meest verguisde politicus van Europa worden. Dat is de reden waarom hij zegt dat niemand op nieuwe verkiezingen zit te wachten.

De Standaard – 14 augustus 2010 “Voka is mijn echte baas” Ben Weyts op het journal van één op de ijzerbedevaart in augustus 2010 De 12 principes: 1. De fiscale autonomie van de deelstaten verhogen 2. Geen fiscale concurentie 3.Progressiviteit in de personenbelasting behouden 4.Deelstaten mogen niet structureel verarmen 5.Deelstaten belonen voor goed beleid en straffen voor slecht beleid 6.De federale overheid versterken 7.Solidariteit versterken zodat de sociale zekerheid kan blijven rekenen op voldoende middelen 8.Rekening houden met de specifieke situatie van Brussel 9.Bij de financiering van de gemeenschappen rekening houden met objectieve parameters zoals het leerlingenaantal 10.Solidariteit tussen de deelstaten behouden, maar de perverse effecten van het huidige solidariteitsmechanisme in de financieringswet wegwerken 11.De financiële stabiliteit van alle overheden verzekeren 12.De herziening van de financieringswet moet duurzaam zijn

De Grote Recessie

burgerij ongeduldig Er wacht immers nog een loodzware opdracht. Het aantal faillissementen blijft toenemen. Tijdens de eerste 7 maanden van 2010 werden al 5.696 bedrijven failliet verklaard, nog 3% meer dan in het recordjaar 2009. Niet voor niets vroeg Albert Frère in aanloop naar de verkiezingen de terugkeer naar de rede. “We staan voor een budgettaire inspanning zonder voorgaande”, zei hij. “Er is wel degelijk een risico dat we het Griekenland van het noorden worden. Het kan heel, heel snel gaan op de markten.”(128) Rudi Thomaes van het VBO, meende tien tips te moeten geven “voor een zinvolle staatshervorming”. Hij riep op zich te onthouden van BHV-hoogstandjes en egelstellingen en voorts om de sociale partners te betrekken bij discussies over materies die tot hun verantwoordelijkheid behoren.(129) Een oproep die bij de koning blijkbaar is aangekomen. Jean-Pierre Delwart, van de Waalse werkgeversorganisatie UWE waarschuwde voor “het risico dat een regionalisering van de vennootschapsbelastingen het ondernemerschap bemoeilijkt” en verwees ter illustratie daarvan naar de problemen die bedrijven ondervinden met de verschillende interpretatie door de regio’s van de Europese richtlijnen over milieubeleid.(130) En Philippe Bodson, oud voorzitter van het VBO, verklaarde in Le Soir: ”Wat me verontrust is het principe van overdracht van de vennootschapsbelasting wegens de complexiteit waartoe dit zou leiden.” Hier en daar komt er ‘goed’ nieuws van het economische front. De banken zouden herstellen, maar dan wel dankzij het lage rentebeleid van de Europese Centrale Bank. Daardoor kunnen ze goedkoop geld aantrekken op korte termijn en dat aan ons duur uitlenen op lange termijn. Het aandeel van de financiële sector in de economie groeide daardoor van 5,2% naar 6%. Maar, geeft men toe, dat betekent niet dat hij weer zo gezond is als vroeger. KBC bijvoorbeeld, dat zich voor de crisis had opgeworpen als ‘specialist’ in complexe kredietproducten, wacht nog een aantal rechtszaken van rijke klanten die hun geld terug willen. De industrie had het hardst te lijden van de economische crisis. Het aandeel ervan in de economie daalde van 17,7% naar 16,3%.(131) Dat komt natuurlijk doordat de patroons de crisis aangrepen om delen weg te snijden die op zich rendabel zijn, maar onvoldoende voor de aandeelhouders en de managers. Bij het staaltechnologiebedrijf Bekaert bijvoorbeeld, dat in België onder meer de vestiging in Hemiksem dicht gooide. Voor de sociale kost, onder meer werkloosheidsuitkeringen draait de gemeenschap wel op. Het bedrijf verblufte de markt met een halfjaarlijkse nettowinst voor 2010 van 243 miljoen €, goed voor 9,15 € per aandeel.(132) Liefst 13 van een staal van 20 grote Belgische bedrijven halen intussen een omzet en een bedrijfswinst die groter is dan in 2008.(133) Uit een enquête van SD Worx zou nog slechts (128) (129) (130) (131) (132) (133) (134) (135) (136) (137)

1% van de bedrijfsleiders eraan denken zijn personeelsbestand fors af te slanken, maar dat betekent niet dat de crisis voor de werknemers voorbij is. De besparingsmaatregelen die tijdens de crisis genomen werden, zouden volgens SD Worx aangehouden worden. (134) Bovendien zou ook de bouwsector fors aantrekken. Het aantal toegekende bouwvergunningen zou het hoogste peil bereiken sinds 2006. Dat de anticrisis maatregel om de BTW te verlagen van 21% naar 6% op 31 maart afloopt, zou die opflakkering helpen verklaren. Zelfs als die herleving zou aanhouden, dan nog zitten er voor de arbeidersgezinnen harde tijden aan te komen. De meeste zijn zich daar trouwens bewust van. Uit een peiling afgenomen in maart 2010 door GfK in 11 Europese landen, waaronder België, blijkt dat de meeste Europeanen werkloosheid als hun topbekommernis beschouwen. In België is dat het geval voor 35% van de respondenten, daarop volgen criminaliteit en migratie, elk 18%, op 4 gevolgd door economische stabiliteit met 13%. Op de vijfde plaats komen pensioenen en politieke toestand, beide door 10% aangeduid als belangrijkste bekommernis.(135) De factuur die onze verschillende overheden in volle financiële en economische crisis zo royaal besteed hebben aan het redden van financiële instellingen en bedrijven, staat nog steeds open. Het is daarvoor dat men ons de zwaarste saneringsoperatie uit onze geschiedenis door de strot wil rammen. De aankomende regering moet daartoe 5 miljard per jaar besparen, zoniet loopt het tekort tegen 2014 op tot 24 miljard euro.(136) De enige meevaller is het feit dat de 10 jaarrente historisch laag staat. Ze is tot onder de 3% gezakt. Nooit eerder kon de federale overheid zo goedkoop lenen. De rentelasten op de overheidsschuld zouden daardoor dit jaar 250 miljoen € lager uitvallen dan de geraamde 11,5 miljard €.(137) Maar of dat nieuws wel zo goed is, durven we betwijfelen. Dat beleggers massaal vluchten naar veilig overheidspapier, wijst erop dat ze vrezen voor deflatie, een daling van de prijzen. Dat kan betekenen dat ze een flinke groeivertraging verwachten die bovendien door de gigantische besparingsoperaties wel eens zou kunnen overslaan naar een nieuwe, nog diepere recessie dan die waar we juist uit klimmen. De Belgische economie is een belangrijke leverancier van half afgewerkte producten, vooral aan Duitsland dat tot voor kort via haar export profiteerde van het wereldwijde herstel tijdens het tweede kwartaal van 2010. Sindsdien is zowel in de VS als in Japan de economie zo goed als stil gevallen, en ook de Chinese economie koelt fors af. Dat zal onvermijdelijk de export uit Duitsland afremmen en daarmee ook de vraag naar producten van Belgische toeleveranciers. De burgerij is zich bewust van dat gevaar en brengt alles in stelling om ons daarvoor te laten opdraaien.

De Tijd – 12 juni 2010 “Albert Frère vraagt terugkeer van de rede” De Tijd – 17 juni 2010 “Tien tips voor een zinvolle staatshervorming” De Tijd – 25 juni 2010 “Vlaamse en Waalse werkgevers niet op één lijn” De Tijd – 28 juli 2010 “Gewicht financiële sector herstelt dankzij soepel rentebeleid ECB” De Tijd – 31 juli 2010 “Bekaert verbluft markt met groeicijfers” De Tijd – 4 augustus 2010 “Economisch crisis omgeslagen blad voor meeste ondernemingen” De Morgen – 26 augustus 2010 “Saneringsgolf eindelijk voorbij” De Tijd – 30 juni 2010 “Europeanen maken zich meest zorgen over hun job” De Tijd – 27 juli 2010 “Saneringsoperatie groter dan gedacht” De Tijd – 24 augustus 2010 “Schatkist ziet meevaller van 400 miljoen door lage rente”

De Grote Recessie



35

Wie is de zondebok? De bevolking schrik aanjagen over de betaalbaarheid van de pensioenen maakt daar deel van uit. Het moet helpen om ons langer aan het werk te houden, het aanbod aan werkkrachten op de arbeidsmarkt op te drijven en dat te gebruiken om de lonen te drukken. Een andere beproefde techniek is het zaaien van verdeeldheid, onder meer door ambtenaren voor te stellen als een bende luiaards die te hoge pensioenen trekken en daardoor de pensioenen van de werknemers in de private sector in gevaar brengen. Bruggepensioneerden worden voorgesteld als profiteurs, werklozen als werkschuwen die onder dwang verplicht moeten worden om het even welke baan aan om het even welk loon te aanvaarden. In Wallonië zou men beter eens een voorbeeld nemen aan de vlijt van de Vlaamse arbeider. En Brussel is een geldverslindend monster dat wil leven op de kap van een ander. Alles samen zou men de indruk krijgen dat België, waar de arbeiders tot de productiefste ter wereld behoren, en land is vol profiteurs die niets liever doen dan een ander voor hen te laten werken. Kenmerkend voor al die categorieën is dat ze niet alleen het armste deel van de bevolking zijn, maar ook de overgrote meerderheid. In woorden is de burgerij voor gelijke rechten, tegen homofobie, seksisme en racisme. Carrièrevrouwen, migrante en homoseksuele politici en patroons moeten dat in de verf zetten. De spreekwoordelijke uitzondering bevestigt hier echter de regel. Het is geen probleem om tot een minderheidsgroep te behoren als je materiële positie in de maatschappij gebeiteld zit. Dat wordt het pas als je tot de brede laag behoort, die verplicht is haar arbeidskracht te verkopen om in haar levensonderhoud te voorzien. In een maatschappij waarin degelijke banen steeds zeldzamer zijn en een loon niet langer volstaat om een gezin te onderhouden, kan het bijna iedereen gebeuren in de armoede terecht te komen. Dat is altijd erg, ook voor een katholieke heteroseksuele blanke man in blakende gezondheid. Doorgaans worden diegenen die zich in de zwakste positie bevinden het eerst en het meest getroffen. Niet toevallig zijn vrouwen oververtegenwoordigd in de groep die een armoederisico loopt en migranten oververtegenwoordigd in de werkloosheid. Een studie aan de KUL toonde aan dat holebi’s het hard te verduren krijgen op de werkplaats. Patroons en politici houden moraliserende preken over racisme, seksisme en homofobie bij arbeiders, maar het is hun beleid dat de voedingsbodem ervoor creëert. Denken we maar aan de schaamteloze campagnes tegen de hoofddoeken van moslimmeisjes. Men benadrukt de verschillen tussen Wallonië, Brussel en Vlaanderen. Men slaagt er zelfs in twee verschillende publieke opinies te creëren. Uiteraard verschilt het economisch weefsel van regio tot regio. In Brussel vertegenwoordigen de secundaire bedrijfstakken 11,5% van de economie, terwijl dat in Vlaanderen 29% is en in Wallonië 25,5%. Op een verschillende economische ontwikkeling werd zoals dat steeds het geval is geweest, verschillend gereageerd. Dat is zo tussen de gewesten, maar ook tussen pakweg Antwerpen en Zuid Oost Vlaanderen of Luik en Luxemburg. Op die verschillen in economisch beleid heeft de arbeidersklasse (138) (139)

36

trouwens ook verschillend gereageerd, en ook die verschillen bestaan niet alleen tussen Vlaanderen, Wallonië en Brussel, maar ook tussen Antwerpen en pakweg Zuid Oost Vlaanderen. Openbare diensten en onderwijs vertegenwoordigen 25,8% van de tewerkstelling in Brussel, terwijl dat in Vlaanderen maar 15,4% is en in Wallonië 21,6%. (138) De werkloosheidsgraad bedroeg in 2008 in Vlaanderen 7,4%, tegen 17,1% in Wallonië en in Brussel 20,1%. In 2009 steeg de werkloosheid in Vlaanderen met +14%, in 2010 zal dat +9,7% zijn en in 2011 +6,2%. In Wallonië steeg de werkloosheid in 2009 minder snel, +2,7%, in 2010 zou daar +0,6% bij komen en in 2011 +5,5%. In Brussel nam de werkloosheid in 2009 toe met 6,5% en zou ze in ook 2010 toenemen met 8,8%. In 2011 zou de werkloosheidsgraad daardoor in Vlaanderen 9,6% bedragen, 25% van de jongeren zou niet in staat zijn een job te vinden. In Wallonië zal de werkloosheidsgraad in 2011 18,9% bedragen en in Brussel 22,5%. De totale werkgelegenheid in Brussel bedroeg in 2009 672.400, waarvan 234.000 pendelaars uit Vlaanderen en 125.900 pendelaars uit Wallonië, maar er zijn ook 61.000 inwoners van Brussel die in één van de andere gewesten werken.(139) Als vooral de PS in de communautaire onderhandelingen aandringt op een herziening van de taalvereisten voor werknemers van de openbare diensten in Brussel en die wil vervangen door de tweetaligheid van de diensten, heeft dat hiermee te maken. Terwijl het gemiddelde jaarinkomen in België in 2004 13.222 € bedroeg, was dat in Vlaanderen 14.026 €, in Wallonië 12.357 € en in Brussel 11.309 €. Hogere inkomens en een lagere werkloosheidsgraad leiden onvermijdelijk tot een transfer van middelen uit de sociale zekerheid naar de armere regio’s. Een studie over de geografie van de sociale zekerheid in België door het Centrum voor Sociaal Beleid van de universiteit Antwerpen van juli 2010, nuanceert die transfers. Deze cijfers verbergen immers grote verschillen binnen de gewesten. In de zogenaamde Vlaamse ruit in de randgemeenten tussen Antwerpen, Gent, Brussel en Leuven, met inbegrip van een groot deel van Waals Brabant, ligt het gemiddeld inkomen hoger. Datzelfde fenomeen doet zich trouwens ook voor in de randgemeenten van de centrale steden in Wallonië. De studie besluit dat de draagkracht voor de sociale zekerheid in het centrum van het land ligt. In 2008 bedroeg het maandelijkse gemiddelde inkomen uit de sociale zekerheid per inwoner

Federaal Planbureau – Regionale economische vooruitzichten 2009 – 2015, cijfers voor 2008 Federaal Planbureau – Regionale economische vooruitzichten 2009 – 2015, werkloosheidscijfers volgens de definitie van het planbureau

De Grote Recessie

345 € in Brussel, 374 € in Vlaanderen en 406 € in Wallonië. Door de sterkere veroudering van de bevolking in Vlaanderen zouden de meeruitgaven per inwoner in Wallonië ten opzichte van Vlaanderen echter dalen van 8% naar 5%. Als deze objectieve verschillen in de discussie over de staatshervorming echter worden aangehaald, dan is het niet om de uitkeringen van de Vlaamse werklozen op te trekken of om ouderen vroeger te laten uitstappen en een beter sociaal beleid te kunnen voeren. Integendeel, ook in Vlaanderen zal de tering naar de nering gezet worden. Men wil vooral de arbeiders verzwakken door ze te verdelen, om overal een politiek van sociale afbraak te kunnen voeren. Bovendien wil men de regio’s op die manier verplichten, responsabiliseren heet dat

dan, om zelf hun bevolking het mes op de keel te zetten. Goede leerlingen zullen immers beloond worden en slechte bestraft. De goede leerlingen zullen die beloning echter niet uitdelen aan de arbeiders en hun gezinnen, maar integendeel gebruiken om de concurrentiepositie van de regio nog te versterken, waardoor de slechte leerlingen niet anders kunnen dan volgen. Over de leerstof hoeft men dan niet meer te discussiëren, die schrijft besparen, besparen en nog eens besparen voor. Daarmee wordt meteen de basis gelegd voor de volgende communautaire ronde, want elk compromis dat vandaag bereikt wordt, zal ten koste gaan van nieuwe discriminaties en een verdere verarming van de overgrote meerderheid van de bevolking aan weerszijden van de taalgrens.

ABVV - “zijn het die praatjes weer” De vakbonden zien het gevaarte al aankomen. “Bezuinigingsbeleid, vergeet het” verklaart Anne Demelenne van het FGTB in Le Soir. “De breekbaarheid van het herstel staat geen bezuiningspolitiek toe. Het dreigt de economie in recessie te storten. Drie vierde van de arbeiders heeft minder dan 1600 € netto per maand. Als men aan de openbare diensten raakt, dan raakt men aan de koopkracht en aan betaalbare diensten. Dat is contraproductief.” Op de vraag wat er dan wel moet gebeuren, antwoordt ze met strijd tegen de fiscale fraude, duidelijke voorstellen over de opheffing van het bankgeheim en de afschaffing van de notionele interest. Ze kondigt meteen aan dat het ABVV zal vechten voor kwaliteitsvolle banen omdat er in 2010 15% meer interim-arbeiders zijn en dat dit op zich de kwetsbaarheid van de tewerkstelling aantoont. “We zullen ons verzetten tegen iedere maatregel die de arbeiders of de uitkeringsgerechtigden dreigt te verzwakken.” (140) Rudi De Leeuw herhaalde dat op Radio 1. Op de vraag wat er dan moet gebeuren zegt hij terecht dat de arbeiders niet verantwoordelijk zijn voor de crisis, terwijl ze er toch al voor betaald hebben door werkloosheid en tijdelijke werkloosheid. Hij stelt voor de strijd tegen de fiscale fraude op te voeren en daarvan de helft, 10 miljard €, binnen te halen. En voorts de notionele interest, goed voor 4 miljard €, af te schaffen omdat dit hooguit 100 banen heeft opgeleverd en werk te maken van een taks op financiële transacties. Maar het is niet de eerste keer dat het ABVV met stoere taal uitpakt. Ze deden dat ook al in het voorjaar toen ze hun “relanceplan” lanceerden. “Schrap de economische werkloosheid en het tijdskrediet en steek het geld dat je daarmee uitspaart in de invoering van de vierdagen werkweek”, klonk het toen nog. Wij wezen er dan al op dat dit enkel het scepticisme van de achterban zou versterken als het niet verbonden werd aan een informatie-, mobilisatie- en actieplan. Dat zal nu niet anders zijn.

(140)

De Wever beseft dat. Vandaar ook zijn denigrerende repliek op De Leeuw, “zijn het die praatjes weer?” De ABVV leiding weet immers wel wat de problemen zijn, ze heeft zelfs een aantal voorstellen, maar niet de guts om die voorstellen ook echt te realiseren. Ze praat stoer, maar handelt er niet naar. Het klopt dat de crisis aanvankelijk de arbeidersbeweging lam geslagen had, maar sinds eind 2009 was een kentering opgetreden. In een aantal bedrijven weigerde men zich zo maar naar de slachtbank te laten leiden en het verzet boekte overwinningen. Maar die delegaties moesten vechten met een hand op de rug gebonden, vakbondsleiders bleven veinzen alsof ze de roep naar uitbreiding en offensieve actie niet gehoord hadden. Ze vormden iedere mobilisatie om tot een begrafenisstoet. De ABVV leiding misbruikt abstracte radicale praatjes enkel om haar meest strijdbare achterban te sussen, maar een beweging opbouwen, door ook in te gaan op de concrete dossiers en de uitdagingen die onmiddellijk voor ons liggen en zo de krachtsverhoudingen op te bouwen om de ‘radicale’ eisen ook in praktijk te realiseren, doet ze niet. Als het er echt op aan komt, dan legt ze het lot van de achterban in de handen van de sociaaldemocratie.

Le Soir – 30 augustus 2010 “L’austérité, c’est non!”

De Grote Recessie



37

Die achterban is daar steeds minder mee gediend. De monopoliepositie van de sociaaldemocratische fractie binnen het ABVV staat onder druk. Vooral de SP.a heeft veel krediet bij de achterban verloren. Haar verkiezingsuitslagen maken het de vakbondsleiding er niet gemakkelijker op. Als men er nog zo lang in geslaagd is de meer gepolitiseerde arbeiders in of rond de SP.a te houden, dan was dat vooral met het argument tegengewicht te bieden aan diegenen die hun ongenoegen uitdrukten door een stem naar rechts. Maar dat pakt blijkbaar niet meer. De druk wordt zo groot dat de vakbondsleiding niet anders kan, dan de band met de top van de SP.a anders voor te stellen dan voorheen. Achter de schermen zijn ABVV en SP.a op veel vlakken nog steeds organisch verweven, maar publiek is de top van de vakbond wel verplicht dat eerder voor te stellen als een vriendschapsrelatie, dan als een exclusieve familieband. De tijd dat alleen een trouwe “socialistische” partijsoldaat een goede vakbondsmilitant kon zijn, ligt achter de rug. Dat creëert ruimte voor radicalere stromingen die men vroeger gemakkelijk de mond kon snoeren, maar nu meer gehoor vinden, zeker als ze de band met de SPa in vraag te stellen. Hoewel de PS hetzelfde proces van verburgerlijking ondergaat als de SP.a, heeft de partij niet in dezelfde mate aan krediet bij de syndicale achterban ingeleverd. Maar

daartegenover staat dat de Waalse arbeidersklasse zich nooit heeft willen laten insnoeren in een partijpolitiek korset. In het Luikse bijvoorbeeld, met haar anarcho-syndicale tradities, staat het FGTB erop ‘niet- partijpolitiek gebonden te zijn.” In het verleden was dat meer een excuus om aan haar acties geen politieke gevolgen te moeten verbinden, maar vandaag leidt dit ertoe dat het moeilijker is een militant of zelfs middenkaders uit het apparaat aan te spreken op steun voor radicaal links. In Henegouwen is die anarcho-syndicale traditie veel zwakker, maar dat neemt niet weg dat de ruimte om de PS te bekritiseren er minstens even groot is. In Brussel, dat in het verleden altijd eerder liberaal is geweest, is de band tussen FGTB en PS ook niet zo exclusief als dat ooit in Vlaanderen het geval was met ABVV en SP. Dat wil niet zeggen dat het reformisme en het links reformisme geen noodzakelijke stadia meer zouden zijn in de ontwikkeling van het bewustzijn van de arbeidersbeweging, maar het zal niet meer verlopen via de SP.a en de PS. Die zijn van een relatieve rem op de ontwikkeling van het bewustzijn van de arbeiders, verworden tot een absolute rem. Om opnieuw door de ervaring van de politieke praktijk te gaan, en de reformistische en links reformistische illusies van zich af te schudden, heeft de arbeidersklasse behoefte aan een nieuw breed politiek strijdinstrument, een nieuwe arbeiderspartij.

Acv. van wat van ons is, blijf je af De ABVV leiding verstopt haar reformisme achter een laagje radicaliteit, het ACV komt er openlijk voor uit, althans Claude Rolin in Le Soir.(141) Ook hij zegt dat het niet de arbeiders en de uitkeringsgerechtigden zijn die de crisis hebben veroorzaakt, maar hij besluit wel met zeggen dat men weet dat de crisis moet betaald worden. “In evenwicht” weliswaar, “voor ons geen sprake ervan enkel op de uitgaven in te spelen, er moeten ook inkomsten worden gezocht.” Men moet ermee stoppen te spreken over fiscale lasten, het zijn bijdragen, benadrukt hij en “die moeten minder geheven worden op arbeid en meer op andere inkomsten, uit kapitaal.” Hij wil de notionele interest niet afschaffen, maar hervormen zodat die bijdraagt aan de creatie of het behoud van tewerkstelling. De uitgavennorm voor de gezondheidszorg, van 4,5%, is geen taboe, maar wat overblijft, moet in beheer blijven van de sociale zekerheid. Brugpensioenen zijn enkel bespreekbaar bij de evaluatie van het generatiepact in 2011. Over de staatshervorming waarschuwt hij dat de sociale zekerheid federaal moet blijven. “Ze wordt niet betaald door de politiek. Waar komt ze vandaan? Uit de bijdragen van de factor arbeid. De interprofessionele onderhandelingen moeten eveneens federaal blijven, net zoals het arbeidsrecht.” In tegenstelling tot het ABVV gaat het ACV wel concreet in op de dossiers en op de onmiddellijke uitdagingen die voor ons liggen, maar het doet dat zonder ook maar het minste perspectief te geven over wat erna. Het is alsof het ACV alleen maar schadebeperking kent, alleen maar technische dossiers, maar niet bereid is zelf welk alternatief ook te formuleren. Misschien meer nog dan het ABVV, zit het ACV echter met een reusachtig politiek probleem. Haar traditionele politieke partner is danig (141)

38

naar rechts opgeschoven en danig Vlaams gezind dat het voor het ACV zo goed als onmogelijk wordt, er niet in botsing mee te komen. Er gaat geen congres voorbij of het ACV moet haar relatie met de christendemocratie herdefiniëren. Die is al enige tijd niet meer exclusief. In Wallonië is er van een bevoorrechte relatie met de CDH al helemaal geen sprake meer. Het is niet de eerste keer dat er zich binnen de christelijke arbeidersbeweging radicalere stromingen manifesteren. Binnen het ACW was er in de jaren ’80 de stroming W-KAP, Werkgroep Kristelijke Arbeiderspartij, en nu Beweeg. Sinds 1971 is er ook zoiets als Christenen voor het Socialisme, ontstaan in Chili toen de Unidad Popular en president Allende aan de macht waren, en van daaruit verspreid over heel de wereld. Nooit eerder was de kloof tussen de christendemocratische partij en de christelijke arbeidersorganisaties echter zo diep. Dat is omdat het tijdperk van een grote volkspartij gebaseerd op klassenverzoening, als

Le Soir – 31 augustus 2010 Rolin: “qu’on ne touché pas aux prépensions”

De Grote Recessie

gevolg van de diepe crisis van het kapitalisme, afgesloten is. Tot een formele breuk is het nog niet gekomen, maar dat zit er de komende jaren aan te komen. Intussen lijkt men in het ACV, of toch minstens in enkele centrales, ruimte te laten voor meer geradicaliseerde figuren in het apparaat. Die vormen een tegengewicht voor CD&V getrouwen. Dat

gebeurt uiteraard niet openlijk, eerder door ‘af te stappen van vooringenomenheid’ ten opzichte van andere mogelijke politieke partners, maar aangezien zowat alle partijen deelnemen aan het besparingsbeleid, zal dit pragmatisme onvermijdelijk plaats ruimen voor de vraag naar een nieuwe politieke vertegenwoordiging.

ruimte voor een nieuwe arbeiderspartij Zowel in het ABVV als in het ACV groeit een geradicaliseerde laag die niet langer bereid is zomaar voor alles te moeten opdraaien. De overwinningen bij Bayer, eind 2009 en later Inbev, in het begin van 2010, hebben aangetoond dat vastberaden actie een golf van enthousiasme teweeg brengt bij bredere lagen. De vakbondsleiders zijn daar toen van geschrokken en dat is wellicht ook het patronaat dat sindsdien een voorzichtiger toon aanslaat. Het heet nog wel dat we het met 70.000 ambtenaren minder ook kunnen, en dat er tegen 2020 196.000 ambtenaren op pensioen vertrekken, maar de nadruk ligt toch op het feit dat hier een besparing mogelijk is zonder sociaal bloedbad. Rudi Thomaes gaat nog een stap verder, door te stellen dat ook het VBO bereid is haar bijdrage te leveren aan de saneringsoperatie. “Ik zal een verhoging van de roerende voorheffing op de spaarrente niet toejuichen (van 15% naar 20%), maar het zou me persoonlijk niet shockeren”. Dat laatste kunnen we best geloven. Zo een maatregel zou immers vooral

De Grote Recessie

de kleine spaarders treffen, de arbeidersgezinnen, maar in het VBO zouden ze daar weinig of geen last van ondervinden. Het is onwaarschijnlijk, nu een vermogensbelasting onder één of andere vorm als pasmunt moet dienen om het vel van de arbeidersgezinnen te stropen, hoeveel modellen men intussen al verzonnen heeft om die vermogensbelasting voor gefortuneerden zo onschadelijk mogelijk te maken. SP.a en Groen spreken van een vermogenswinstbelasting en de PvdA van een miljonairstaks. In al die gevallen probeert men ons te overtuigen hoeveel dat wel oplevert en tegelijk hoe haalbaar dat wel is zonder de kapitaalbezitters weg te jagen. Thomaes heeft nu klaar en duidelijk gesteld hoever het patronaat bereid is te gaan: wie bij zijn bank een effectenrekening heeft, mag wat hem betreft 5% meer betalen op de interest. Thats’ it. We moeten hier nog aan toevoegen dat ook het VBO voor de strijd tegen fiscale fraude is “omdat eerlijke mensen betalen



39

voor diegenen die minder correct zijn.” Als morgen de fiscale diensten herbemand worden, huiszoekingen kunnen uitvoeren en sancties mogen opleggen, zullen we dat nog wel zien. Dan zal het VBO wellicht weer vragende partij zijn voor opnieuw een “eenmalige” bevrijdende aangifte. De enige manier om het patronaat en de grote kapitaalbezitters echt te raken, is onteigening en overdracht van onze productiemiddelen aan de gemeenschap onder maatschappelijk beheer en arbeiderscontrole. Om te beginnen vooral in de zogenaamde sleutelsectoren van de economie: het financiewezen, het transport en de energiesector. Maar vooraleer de arbeidersbeweging massaal tot die conclusie komt, zal ze wellicht eerst moeten afrekenen met reformistische en links reformistische illusies. De beste manier om dat te doen is door de praktijk en die wordt enorm versneld door het bestaan van een strijdpartij met een traditie van democratisch debat. We roepen daarvoor op sinds 1996 omdat de objectieve nood eraan zich toen al stelde. Een idee wordt echter pas een maatschappelijke kracht als het gedragen wordt door een brede laag in de maatschappij. We denken dat de voorwaarden daartoe al enige tijd gerijpt zijn.

We hebben geprobeerd om daar tijdens en na de algemene staking tegen het generatiepact via het Comité voor een Andere Politiek uitdrukking aan te geven. CAP strandde echter, vooral omdat na het generatiepact de klassenstrijd terug viel. De meest prominente figuren keerden op hun stappen terug en er ontstond een interne strijd waarbij ieder democratisch debat in de kiem gesmoord werd. Politiek huivert echter van leegte. De PvdA probeert sindsdien, op basis van een reformistisch programma, die leemte met gematigd succes op te vullen. Indien ze haar verkiezingsuitslag van juli 2010 tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 kan herhalen, zal ze haar aantal gemeenteraadszetels kunnen verdubbelen tot verdrievoudigen. Ze zal dan een aantrekkingspool worden voor een beperkte, maar niet onbelangrijke laag. In dat geval zal ze een factor van betekenis worden voor de creatie van een nieuwe bredere arbeiderspartij. Maar om het potentieel volledig te benutten zal de PvdA haar sektarisme ten opzichte van anderen, in het bijzonder LSP, moeten opgeven. In het post stalinistische tijdperk is gevoeligheid voor democratie en strijdbaarheid een voorwaarde op slagen. Door LSP uit te sluiten van dit proces, zou de PvdA de verdenking op zich laden dat ze heimelijk nog steeds het stalinisme koestert. (142)

(142) Een amendement vanuit de non-profit afdeling in Gent maakte duidelijk dat dit punt toelichting vergde. Op het congres werd daarom besloten tot een wat uitgebreider toelichting in een voetnoot.

Dat LSP geïnteresseerd is in feiten, hoeven we na het lezen van deze tekst niet meer te benadrukken. Hij staat vol feiten en cijfers. Alles is echter voortdurend in verandering, evolueert en slaat soms botweg om in het tegendeel. Vandaar dat er verwarring kan ontstaan over de juiste inhoud van specifieke termen. De beste manier om dat te vermijden, is door ze in hun historische context te plaatsen. Met ‘arbeiderspartijen’ bedoelen we een fenomeen vergelijkbaar met dat wat zich voordeed aan het einde van de 19de eeuw. De arbeidersbeweging maakte zich toen politiek los van de liberale partijen en richtte eigen politieke partijen op. In onze brochure over de nieuwe arbeiderspartijen, eigenlijk de tekst van een conferentie in 2003, schetsen we heel dat proces. Het ging toen om massapartijen, met verschillende honderdduizenden leden en vooral om een actieve deelname van talloze arbeiders en jongeren.



We lichten in de tekst voldoende toe waarom processen vandaag eerder nog in slow motion verlopen in vergelijking met voorgaande periodes – de rol van krediet, het verraad van de arbeidersleiders, het gebrek aan een socialistisch alternatief, de terugloop van het bewustzijn. Het potentieel voor een massapartij van de omvang van die op het einde van de 19de eeuw of van de communistische partijen na WOI, zal zich pas na verloop van tijd, onder de hamer van gebeurtenissen, realiseren. Maar intussen bestaat in verschillende landen wel al de mogelijkheid van wat we in de jaren ’90 definieerden als ‘kleine arbeiderspartijen’, partijen met de kenmerken van die hierboven beschreven, maar kleiner in omvang, beperkt tot enkele tienduizenden leden, zoals destijds de PRC in Italië. Om talloze redenen is de PRC die positie opnieuw en helaas definitief, kwijt gespeeld. Formaties als de PSOL in Brazilië en de NPA in Frankrijk, hadden eveneens het potentieel om een ‘kleine arbeiderspartij’ te worden, maar zullen dat stadium mogelijk nooit bereiken. In Nederland heeft de SP het vacuüm ter linkerzijde deels opgevuld, maar ondanks haar aanzienlijk ledenbestand is dat een partij met een hoofdzakelijk passieve basis, eerder een kiesvereniging dan een kleine massapartij in wording. Die Linke zit daar voorlopig nog ergens tussenin.



In deze paragraaf leggen we uit dat de PvdA, als ze haar kiesuitslag van 2010 kan herhalen in 2012, haar 15 lokale verkozenen mogelijk kan verdubbelen of verdriedubbelen. In dat geval zal ze geleidelijk een aantrekkingspool worden voor een beperkte, maar daarom niet onbelangrijke laag. Ze wordt dan meteen een factor van betekenis voor de creatie van een nieuwe partij. Maar als de PvdA meer wil worden dan een Nederlandse Socialistische Partij in het klein - een kleine kiesvereniging - en integendeel een kleine arbeiderspartij wil worden met een actieve deelname, kortom alle potentieel wil benutten, dan zal ze haar sectarisme ten opzichte van anderen moeten opgeven.



Met “anderen” bedoelen we hier niet de vakbondsapparaten of die van SP.a en Groen. Ten opzichte van hen, is het sectarisme van de PvdA al lang omgevormd tot zwijgzame volgzaamheid. We bedoelen evenmin voormalige aanhangers van radicaal linkse groepen die al lang hebben afgehaakt, ook zij zijn al lang welkom bij de PvdA. Restanten van radicaal linkse partijtjes die intussen zodanig verzwakt en verward zijn dat het hen aan wil ontbreekt om nog echt een bedreiging te vormen voor het apparaat van de PvdA zijn eveneens welkom, al was het maar om een schijn van openheid hoog te houden. Allemaal samen, volstaat dat echter niet om de zweem van verdenking ten opzichte van de PvdA, dat ze haar stalinistische streken nog niet verleerd is, volledig uit te gommen. Daarvoor volstaat geen plusteken, maar zal ze ook het sectarisme ten aanzien van reëel bestaande groepen van georganiseerde activisten moeten overboord gooien.



De best gekende, meest solide en zowel onder jongeren als onder syndicalisten ingeplante georganiseerde groep activisten in Vlaanderen is zonder enige twijfel LSP. Niet voor niets willen syndicalisten die er de overstap naar PvdA overwegen, ons graag aan boord en zij vinden ongetwijfeld dat de PvdA daar dan maar de nodige toegevingen moet voor doen. In een aantal sectoren zou het weren van enkele gekende LSP-militanten met syndicale posities, op onbegrip stoten en een actieve deelname van vakbondsactivisten in de weg staan. Dat is onder meer het geval in onderwijs, social-profit, petrochemie, openbaar vervoer en post. Zolang de klassenstrijd op een laag pitje staat en het perspectief van activisten zich hoofdzakelijk richt op het electorale terrein, kan de PvdA daarmee weg komen. Maar zodra de klassenstrijd intenser en algemener wordt, zal de druk op de PvdA voor een opening naar LSP enkel toenemen. Die druk zal uitgaan van vakbondsactivisten, maar zich via hen ook vertalen bij voormalige PvdA kaders die soms met lede ogen moeten aanzien hoe de partij zich steeds meer afwendt van strijd. Niet toegeven aan die druk kan er op termijn toe leiden dat deze lagen de partij verlaten. Daardoor zullen ze de weg vrijmaken voor steeds meer carrièristen die zijn aangetrokken door het perspectief om verkozen te worden. In dat geval zal het electoralisme in de partij enkel toenemen, tot op het punt dat het onderscheid met de andere ‘linkse’ partijen flinterdun wordt en de partij steeds meer gezien wordt als overbodig. In punt 152 werpen we een ballonnetje op over hoe de PvdA dat zou kunnen omzeilen, of ze die kans ook grijpt, ligt niet in onze handen, wij kunnen enkel, zoals de kameraden uit de non-profit afdeling Gent benadrukken, de druk opdrijven door zo goed mogelijk te bouwen.

40

De Grote Recessie

In het verleden waren trotskisten verplicht half clandestien tewerk te gaan. Dat kwam doordat ze te maken hadden met massapartijen, maar ook doordat dissidente opvattingen toen als een gebrek aan loyaliteit werden beschouwd. Voor de partijleiding, toen de sociaaldemocratische burgerlijke arbeiderspartijen en de communistische partijen waar ze over een massabasis beschikten, was het gemakkelijk om ‘onloyale’ militanten uit de beweging uit te zetten. De ervaring met de monolithische partijen van de naoorlogse periode heeft de houding van de meest bewuste arbeiders daarover grondig veranderd. Het bestaan van georganiseerde groepen binnen een groter geheel, die het recht hebben hun eigen identiteit te bewaren, wordt nu aangevoeld als een garantie voor democratie. Het helpt het succes verklaren van Syriza in Griekenland, eigenlijk een koepel van diverse linkse partijen, van het Links Blok in Portugal, aanvankelijk een samenwerking van drie kleinere partijen en van Izquierda Unida, waarin de Spaanse

De Grote Recessie

Communistische partij de grootste fractie is. Het kartel dat LSP aanging met LCR in de Europese verkiezingen van 2009 en met PC, PH en LCR voor de Brusselse gewestverkiezingen in 2009, kreeg een vervolg met het Front des Gauches in de federale verkiezingen van 2010. Dat front functioneert als een kartel van zes kleine partijen en heeft sindsdien op beperkte schaal enig enthousiasme teweeg gebracht. We weten uiteraard niet waar dit uiteindelijk zal belanden, maar wat nu ter discussie staat is en campagne om 2.000 sympathisanten te werven en daarmee het front om te vormen tot een ledenbeweging. Ook dat zal niet onmiddellijk leiden tot de vorming van een nieuwe arbeiderspartij, maar als het Front slaagt, zal dit eveneens en factor van betekenis worden in het proces van opbouw van een nieuwe, bredere strijdpartij van en voor de arbeiders.



41

Succesvol 12de LSP-congres Het congres heeft haar taak volbracht. We hebben zowel een rijke discussie gehad over de crisis van het kapitalisme en de gevolgen ervan voor het leven van arbeiders en hun gezinnen, als de mogelijkheden en taken voor marxisten in deze periode besproken. Het kapitalisme maakt zonder twijfel één van zijn zwaarste crisissen door. Iedere remedie leidt tot nieuwe crisis. Onze jobs, arbeidscondities, lonen, uitkeringen, onderwijs, gezondheidszorg, dienstverlening, ... werkelijk alles komt onder vuur te liggen. Dit stoot op verzet in binnen- en buitenland, we kregen daar op het congres een levend verslag van door syndicalisten van LSP maar ook door de internationale bezoekers, waaronder kameraden van onze Franse, Ierse, Italiaanse en Nederlandse zusterorganisaties. Vooral de beweging in Frankrijk kwam uitgebreid aan bod. Dit had een grote impact op het congres. We beschreven de bewegingen in Griekenland, Portugal, Frankrijk, ... als de voorlopers van toekomstige massale strijdbewegingen op het Europese continent tegen een systeem dat weinig meer te bieden heeft dan werkloosheid en miserie. Een oppervlakkige analyse in België toont slechts een diepe politieke crisis en een publiek debat dat zowat alle maatschappelijke problemen systematisch herleidt tot communautaire problemen. Daarbovenop bleven de vele tientallen syndicale acties en strijdbewegingen van de afgelopen jaren geïsoleerd. Mogelijkheden om de strijd één te maken en de eisen en noden van de arbeidersklasse nadrukkelijker op de agenda te plaatsen werden door de vakbondsleidingen niet aangegrepen en in vele gevallen afgeblokt. Sommigen trekken daaruit de conclusie dat rechts het pleidooi heeft gewonnen en stoppen iedere referentie naar socialisme diep weg. Dat is niet onze conclusie. Dezelfde pro-kapitalistische partijen die vandaag bakkeleien en ons zand in de ogen strooien met hun nationalistisch discours zullen morgen, net als in de ons omringende landen, snijden in de welvaart van arbeiders en jongeren om de welvaart van de rijken op peil te houden. De maskers van deze partijen als verdedigers van het “algemeen belang” zullen vroeg of laat afvallen. Marxisten moeten zich voorbereiden op een intensifiëring van de strijd en op de mogelijkheid dat steeds bredere lagen het kapitalisme meer openlijk in vraag zullen stellen. Strijd alleen zal niet voldoende zijn. Socialisten in de beweging zullen nodig zijn, niet altijd zozeer om zelf het initiatief tot strijd te nemen, maar vooral om het debat aan te zwengelen over hoe we de strijd tegen de kapitalistische agenda kunnen winnen. De totale afwezigheid van een duidelijk socialistisch alternatief op het kapitalisme en een politieke factor dat dit alternatief op de publieke politieke arena verdedigt, is een belangrijke rem tot strijd geworden. Tussenkomen in strijd, initiatief nemen tot strijd en in de strijd een duidelijke socialistisch programma verdedigen, ziet LSP als één van haar centrale taken. De krachten van LSP zijn nog klein, maar wat we gedaan hebben met de geringe krachten en middelen is indrukwekkend. Zowel onder jongeren, als op de werkvloer en in de vakbonden hebben we belangrijke steunpunten uitgebouwd. Steevast is LSP op syndicale en sociale actie present om de beweging te versterken en om de nood aan een nieuwe arbeiderspartij te propageren. Dit is het elan waarop we de komende periode willen verder werken. We zullen de komende maanden ook de interne werking verstevigen door extra aandacht te besteden aan de vorming van een nieuwe generatie van partij-organisatoren. De financiële ophaling van meer dan 13.000€ zal de partij in staat stellen dit werk verder te zetten. Het toonde dat er een groot vertrouwen aanwezig is bij de LSP-leden in de mogelijkheden om de partij te bouwen en in de kracht van de arbeidersklasse om socialisme te realiseren. Els Deschoemacker, nationaal organisator LSP

42

De Grote Recessie

Neem een abonnement op De Linkse Socialist Het blad De Linkse Socialist biedt iedere maand een reeks artikels, verslagen en analyses vanuit de arbeidersbeweging en jongerenstrijd. De traditionele media kiest duidelijk kant tegen de arbeiders en hun gezinnen. Vakbondsmilitanten die het brugpensioen willen beschermen, zouden “conservatief” zijn. Als ze dan nog eens in staking gaan, “gijzelen” ze de hardwerkende Vlamingen. Geen enkel traditioneel media-orgaan laat de arbeiders en jongeren zelf aan het woord. Daarom is een maandblad als De Linkse Socialist belangrijk. Wij laten u wel aan het woord en willen tevens iedere maand een reeks argumenten aanbieden waarmee we kunnen ingaan tegen de heersende neoliberale logica die de verantwoordelijkheid van de problemen bij de slachtoffers ervan legt. Om een dergelijk maandblad te kunnen uitgeven, vragen we ook uw steun. Neem een abonnement om iedere maand een gezonde portie linkse socialistische opvattingen te kunnen lezen. Je kan de werking van ons maandblad bovendien versterken door een steunabonnement te nemen. Een gewoon abonnement kost 20 euro voor 12 nummers, of een doorlopende opdracht van minstens 2 euro per maand. We vragen je echter om zeker een steunabonnement te overwegen aan bijvoorbeeld 30 of 50 euro. Stort op rekeningnummer 001-3907596-27 van ‘Socialist Press’ met vermelding “abonnement”.

Sl u i t a a n b i j L SP - PS L Terugsturen naar PB 131 Molenbeek Sainctelette, Leopold II Laan 44-46, 1080 Molenbeek Naam:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 Ik wil lid worden van LSP/PSL  Ik wil meer informatie  Ik wil uitgenodigd worden op activiteiten  Ik neem een abonnement op De Linkse Socialist (20 euro)  Ik neem een steunabonnement: 50€

Rek. nr.: 001-3907596-27 van Socialist Press

Tel / E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Steun LSP: stort op 001-2260393-78 De Grote Recessie



43