DE GRENS VOORBIJ Gevolgen accijnsverhoging gedistilleerd
DE GRENS VOORBIJ Gevolgen accijnsverhoging gedistilleerd
- eindrapport -
Auteurs: Drs. G.E. Kruis Mr. drs. A. Schreijenberg
Regioplan Beleidsonderzoek Nieuwezijds Voorburgwal 35 1012 RD Amsterdam Tel.: +31 (0)20 – 531 53 15 Fax : +31 (0)20 – 626 51 99
Amsterdam, mei 2013 Publicatienr. 2356
© 2013 Regioplan, in opdracht van de commissie Gedistilleerd Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Regioplan. Regioplan aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
INHOUDSOPGAVE
Samenvatting ...........................................................................................
I
1
Inleiding 1.1 1.2 1.3
........................................................................................... Achtergrond........................................................................ Onderzoeksactiviteiten ....................................................... Leeswijzer ..........................................................................
1 1 1 3
2
Nederlands accijnsbeleid ................................................................ 2.1 Tarieven ............................................................................. 2.2 Europese vergelijking ......................................................... 2.3 Marktontwikkelingen...........................................................
5 5 7 8
3
Enquête grensstreekbewoners....................................................... 3.1 Bekendheid ........................................................................ 3.2 Prijsverschillen ................................................................... 3.3 Grensoverschrijdende aankopen ....................................... 3.4 Bepalende factoren ............................................................ 3.5 Toekomstverwachting ........................................................
9 9 9 9 11 11
4
Gevolgen accijnsverhoging voor detailhandel ............................. 4.1 Gevolgen voor groothandels en importeurs ....................... 4.2 Gevolgen voor slijterijen .....................................................
13 13 14
5
Gevolgen voor economie en schatkist .......................................... 5.1 Impact op sector en economie ........................................... 5.2 Gevolgen voor de schatkist ................................................
21 21 24
Geraadpleegde bronnen ...........................................................................
27
Bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3
29 31 35 39
........................................................................................... Resultaten Consumentenenquête ..................................... Resultaten enquête slijterijen ............................................. Illustratie prijsverschillen Duitsland – Nederland ...............
Samenvatting
Omzetdaling
De gevolgen van accijnsverhogingen op gedistilleerde dranken zijn in het kader van dit onderzoek gepeild onder groothandels, importeurs en slijterijen. De omzetdalingen die groothandels/importeurs noteren in het eerste kwartaal van 2013 variëren van 1,5 tot meer dan 10 procent. Slijterijen rapporteren omzetdalingen van 5 tot 10 procent. Met name bedrijven in de grensgebieden hebben te kampen met forse omzetdalingen.
Goedkoper in Duitsland
Vooral in het grensgebied met Duitsland zijn omzetdalingen volgens de ondernemers te wijten aan grensoverschrijdende inkopen van zowel consumenten als horecaondernemers. Nederland heft hogere accijnzen op gedistilleerd en hanteert een hoger btw-tarief, waardoor gedistilleerde dranken in Duitsland aanzienlijk goedkoper zijn.
Grensverkopen Ruim een kwart van de consumenten in het grensgebied met Duitsland koopt gedistilleerde dranken over de grens. De belangrijkste reden om over de grens gedistilleerde dranken te kopen is voor 93 procent van hen de prijs. Ongeveer 92 procent van de consumenten die sterke drank over de grens kopen, koopt eveneens andere boodschappen in Duitsland. Grensoverschrijdende aankopen door consumenten zijn aanmerkelijk toegenomen ten opzichte van de situatie voor de accijns- en btw-verhoging. De verwachting is dat dit bij een verdere accijnsverhoging in 2014 nog meer zal toenemen. Bijna tachtig procent van de consumenten uit het Belgische grensgebied en ongeveer negentig procent van de bewoners van het Duitse grensgebied geven aan hierna vaker sterke drank in het buitenland aan te zullen schaffen. Figuur S1
De ontwikkeling van de verkopen van sterke drank in hectoliters pure alcohol afgezet tegen de accijnstarieven (rechter as)
300000
3000
250000
2500
200000
2000
150000
1500
100000
1000
50000
500 0
0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 binnenlands
buitenlands
premix
Accijns (€ per hlpa)
I
Effecten
Accijnsverhogingen hebben er in het verleden toe geleid dat de Nederlandse sterkedranksector onder druk is komen te staan. In figuur S1 is te zien dat de consumptie van sterke drank in Nederland aanzienlijk is afgenomen nadat de Nederlandse overheid in 2003 de accijnzen op sterke drank verhoogd heeft. Ondanks het feit dat in 2006 de accijnstarieven weer zijn verlaagd naar het niveau van voor 2003 heeft de sterkedrankconsumptie zich niet meer weten te herstellen tot het niveau van voor de accijnsverhoging. Waar in 2002 nog 267.700 hectoliter sterke drank geconsumeerd werd, liggen de consumptiecijfers de afgelopen jaren structureel rond de 210.000 hectoliter (omgerekend naar liters pure alcohol). Een vergelijkbare ontwikkeling is op basis van de bevindingen uit dit onderzoek te voorzien voor 2013 en 2014 naar aanleiding van nieuwe accijnsverhogingen. In de afzetcijfers van producenten en importeurs van gedistilleerde dranken wordt over het eerste kwartaal van 2013 een landelijke teruggang van bijna dertien procent genoteerd (Commissie Gedistilleerd, 2013).
Gedistilleerd
De figuur laat verder zien dat de markt voor Nederlands gedistilleerd harder getroffen wordt dan de markt voor buitenlandse dranken. Waar de verkoop van buitenlandse sterke dranken vrij stabiel blijft, zijn de verkopen van Nederlandse sterke drank in dezelfde periode met ruim veertig procent afgenomen van 163.300 hectoliter pure alcohol in 2000 tot 95.000 hectoliter in 2012.
Gevolgen schatkist
De Nederlandse overheid gaat ervan uit dat de accijnsverhoging die 6 procent bedraagt zal zorgen tot een toename van de accijnsinkomsten van eveneens 6 procent (19 miljoen euro). Dit is echter niet waarschijnlijk, omdat er door een toename van de prijs minder afgezet zal gaan worden. Per procent dat de afzet van gedistilleerde dranken in Nederland daalt nemen de extra accijnsopbrengsten voor de overheid met 3,4 miljoen euro af. Een daling van 5 procent (een voorzichtige schatting op basis van ons onderzoek onder groothandels, importeurs en slijterijen) zal er aldus toe leiden dat de accijnsopbrengsten over 2013 slechts met 2 miljoen euro toenemen ten opzichte van 2012.1 Tevens wordt het voor consumenten in de grensstreek nog lucratiever om sterke drank in het buitenland aan te schaffen. Ten opzichte van 2011 zijn de gederfde overheidsinkomsten als gevolg van grensoverschrijdende aankopen door particulieren fors toegenomen. Waar wij in 2011 schatten dat jaarlijks 30,8 miljoen euro weglekte naar Duitsland en België, is dit bedrag in het eerste kwartaal van 2013 al 16,9 miljoen euro.
1
Hierbij is uitsluitend de accijnsopbrengst over de afzet in 2013 in beschouwing genomen. Doorgeschoven accijnsopbrengsten van afzet uit 2012 en het mogelijk doorschuiven van accijnsinkomsten naar 2014 zijn buiten beschouwing gelaten.
II
1
INLEIDING
1.1
Achtergrond De Nederlandse overheid heeft in het recente verleden de accijnzen op gedistilleerde drank meermaals verhoogd. Dat gebeurde in 2003, waarna de tarieven in 2006 weer naar beneden zijn bijgesteld, en per 1 januari 2013 werden ze opnieuw verhoogd. Daarnaast zijn er plannen voor een aanvullende accijnsverhoging per 1 januari 2014. Het beoogde effect is tweeledig: het ontmoedigen van overmatig alcoholgebruik en hogere accijnsopbrengsten voor de overheid. De Commissie Gedistilleerd wil haar inzicht verdiepen in de werkelijke effecten van de accijnsverhogingen van 2013 en 2014. Regioplan heeft in opdracht van de commissie onderzoek gedaan naar de gevolgen van accijnsverhogingen op gedistilleerde drank voor de Nederlandse economie. Zo is er gekeken welke gevolgen de genomen maatregelen hebben voor de accijnsopbrengst van de overheid en wat de gevolgen zijn voor de slijters en producenten van gedistilleerde dranken. De nadruk ligt hierbij op de effecten die veroorzaakt worden door de toegenomen verschillen met de accijnstarieven in Duitsland. De resultaten van het onderzoek zijn neergelegd in dit rapport.
1.2
Onderzoeksactiviteiten Het onderzoek bestaat uit twee onderdelen: een onderzoek onder consumenten en een onderzoek onder handelspartijen. Het consumentenonderzoek heeft ten doel consumentengedrag vast te stellen en verschillen daarin tussen bewoners van de grensstreken en andere delen van Nederland. Kopen grensstreekbewoners, mede door de accijnsverhoging van 1 januari 2013, meer gedistilleerde drank over de grens? Daarbij is onder andere gekeken naar prijsontwikkelingen en switchgedrag. In totaal hebben 800 respondenten de enquête ingevuld. Het betreft personen die in het afgelopen jaar alcoholische drank gekocht hebben en in het bezit zijn van een rijbewijs. De helft van deze respondenten woont in gemeenten tot 30 kilometer van de Duitse grens. De andere helft woont langs de Belgische grens. In figuur 1.1 is grafisch weergegeven welke gemeenten in ons onderzoek tot de grensstreek gerekend zijn. De resultaten van de enquête worden afgezet tegen de ontwikkelingen in 2011, toen een vergelijkbare consumentenenquête is uitgezet.1
1
Regioplan (2011). Grensoverschrijdende aankoop van drank. Amsterdam: Regioplan.
1
Figuur 1.1
Onderzoeksgemeenten consumentenenquête
Het tweede onderdeel van het onderzoek betreft een bevraging van handelspartijen. Dat is op twee manieren gebeurd. Er zijn telefonische interviews geweest met vijf Nederlandse groothandels en importeurs, waarvan drie gevestigd in de grensstreek. Daarnaast heeft een telefonische enquête onder slijterijen plaatsgevonden. Ruim honderd Nederlandse slijterijen zijn daarbij geïnterviewd, waarvan ongeveer de helft gevestigd in de grensstreek (zie tabel 1.1). Tabel 1.1 Respons enquête naar grensgebied/regio (n=102) Grensgebied / regio Aantal respondenten Grenzend aan België 26 Grenzend aan Duitsland 25 Geen grensgebied 51 Totaal 102 Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
2
Ten slotte zijn de resultaten voorgelegd aan een vertegenwoordiger van een grote slijterijketen. Ook is op grond van de interviews achtergrondinformatie gezocht dat als illustratiemateriaal dient bij de geschetste ontwikkelingen.
1.3
Leeswijzer Dit rapport heeft vijf hoofdstukken. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op het Nederlandse accijnsbeleid en hoe dit zich verhoudt tot de ons omringende landen. In hoofdstuk 3 worden de effecten van accijnsverhoging op consumptiepatronen van consumenten besproken aan de hand van de resultaten van de consumentenenquête. Hoofdstuk 4 gaat nader in op de bevindingen van het onderzoek onder handelspartijen. In hoofdstuk 5 zal nader ingegaan worden op de gevolgen van de accijnsverhoging voor de Nederlandse schatkist en economie.
3
4
2
NEDERLANDS ACCIJNSBELEID
2.1
Tarieven
Differentiatie
De hoogte van het accijnstarief hangt af van het soort product. In Nederland wordt daarbij het onderscheid gehanteerd tussen gefermenteerde dranken (bier en wijn) en niet-gefermenteerde dranken (gedistilleerd). Gedistilleerd is weer onder te verdelen in tussenproducten (zoals port, sherry en vermout) en andere alcoholhoudende producten (zoals jenever). Bij een tussenproduct is ethylalcohol toegevoegd aan alcohol die is ontstaan uit natuurlijke gisting.
Tarief gedistilleerd
De hoogste belasting wordt geheven op gedistilleerde dranken. In 2013 ligt het accijnstarief per volumeprocent voor wijn en bier tussen de zeven en acht euro. Het tarief voor sterke drank ligt ongeveer op het dubbele. Tabel 2.1 geeft een overzicht van tarieven voor tussenproducten, bier en wijn.
Tabel 2.1
Accijns op tussenproducten, bier en wijn in euro per hectoliter op drinksterkte
Soort
Ingangsdatum
Tarief per hectoliter
01-04-2002 01-01-2008 01-02-2010 01-01-2013
€ 72,89 € 84,65 € 87,14 € 100,22
Niet-mousserend alcoholgehalte ≥ 15%
01-04-2002 01-01-2008 01-02-2010 01-01-2013
€ 102,68 € 119,24 € 122,75 € 141,17
Mousserend
01-04-2002 01-01-2008 01-02-2010
€ 201,24 € 233,70 € 240,58
Bier (11-15 plato)
01-04-2002 01-01-2009 01-01-2013
€ 25,11 € 32,64 € 35,90
Wijn (11% alcohol)
01-04-2002 01-01-2008 01-02-2010 01-01-2013
€ 59,02 € 68,54 € 70,56 € 83,56
Tussenproducten Niet-mousserend alcoholgehalte ≤ 15%
Bron: tarievenlijst website Douane, 2013
5
Prijsopbouw
In een eerder onderzoeksrapport over de effecten van het Nederlandse accijnsbeleid (Regioplan, 2011) wordt aan de hand van een literfles jenever (35%) inzichtelijk gemaakt welke marge, na accijns en btw, resteert voor de totale productie- en verkoopkosten. Op een fles van 12 euro was dat 4,82 euro, de rest van het bedrag bestaat uit 5,26 euro aan accijns en 1,92 euro aan btw. In 2013 kunnen we deze rekensom opnieuw maken. Momenteel dient op dezelfde fles van 12 euro 5,58 aan accijns en 2,08 btw te worden betaald. Daarmee resteert voor de totale productie en verkoopkosten nog 4,34 euro. Dit is slechts 36 procent van de verkoopprijs en van dit bedrag moet de volledige productieketen van grondstofproducenten en leveranciers van distilleerders tot producenten, importeurs en winkeliers betaald worden. Hierbij is ervan uitgegaan dat de prijzen van gedistilleerde drank ondanks de accijns- en btw-verhoging gelijk zijn gebleven. Het ligt echter in de lijn der verwachting dat, gezien de lage marges, deze verhoging (gedeeltelijk) wordt doorberekend aan de consument. Dit zal gevolgen hebben voor de inkomsten van de overheid. Wanneer een product duurder wordt, zullen consumenten immers geneigd zijn dit product minder te kopen en dit heeft gevolgen voor de btw- en accijnsafdrachten. Bij de accijnsverhoging van 2006 kwam dit effect duidelijk naar voren. Na deze accijnsverhoging namen de verkopen van sterke drank dusdanig af dat de accijnsopbrengsten ondanks de stijging van het tarief daalden.
Ontwikkeling
Tabel 2.2 geeft een overzicht van de accijnstarieven voor gedistilleerd, bier en wijn per liter pure alcohol door de jaren heen. Ook deze tabel maakt inzichtelijk dat een groot deel van de prijs van alcoholhoudende dranken bepaald wordt door accijnzen en belastingen.
Tabel 2.2 Accijns op gedistilleerd, bier en wijn Soort Ingangsdatum Overige alcoholhoudende producten per liter 01-01-2003 pure alcohol 01-01-2006 01-01-2013
Tarief per liter € 17,75 € 15,04 € 15,94
Jenever (35% alcohol) per liter op drinksterkte
01-01-2006 01-01-2013
€ 5,26 € 5,58
Bier (5% alcohol)*
01-04-2002 01-01-2009 01-01-2013
€ 5,02 € 6,53 € 7,18
Wijn (11% alcohol)*
01-04-2002 01-01-2008 01-02-2010 01-01-2013
€ 5,36 € 6,23 € 6,41 € 7,60
Bron: tarievenlijst website Douane, 2013 * Berekening Regioplan (2013).
6
2.2
Europese vergelijking De accijnstarieven van de Europese lidstaten liggen sterk uit elkaar. Het Nederlandse tarief is ongeveer gelijk aan dat van landen als Frankrijk en Estland. Net als in 2011 zijn er acht landen die hogere accijnzen heffen dan Nederland, terwijl de meerderheid van de Europese Unie een lager tarief hanteert. De Europese koploper is Zweden (zie figuur 2.1).
Figuur 2.1
Accijnstarieven op gedistilleerde dranken in de EU (euro’s per hl pure alcohol)
7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0
Bron: Europese Commissie (2013)
Accijnsverschillen tussen landen leiden tot prijsverschillen. Deze prijsverschillen kunnen zich, mits zij groot genoeg zijn, vertalen naar grensoverschrijdende aankopen. We deden nader onderzoek onder consumenten, groothandels en slijterijen om na te gaan of dergelijke effecten zich daadwerkelijk voordoen en of de meest recente accijnsverhoging daar invloed op heeft gehad. Om die onderzoeksresultaten te kunnen kaderen, presenteren we in tabel 2.3 de accijnstarieven en btw-tarieven in de ons omringende landen (België en Duitsland). Zowel het btw- als het accijnstarief ligt in Duitsland lager dan in Nederland. Het Belgische accijnstarief is hoger dan het Nederlandse, het btw-tarief hetzelfde.
7
Tabel 2.3
Nederland Duitsland België
2.3
Belasting op de verkoop van sterke drank in Nederland, Duitsland en België Accijns per hectoliter pure Btw-tarief alcohol 1.594 21% 1.303 19% 1.962 21%
Marktontwikkelingen Op grond van prijsindexcijfers van het CBS is iets te zeggen over de ontwikkeling van de prijzen van alcoholhoudende dranken door de jaren heen. Tabel 2.4 laat zien dat de prijzen in 2013 sterk gestegen zijn ten opzichte van eerdere jaren. De meest voor de hand liggende oorzaken daarvoor zijn te vinden in de btw-verhoging eind 2012 en de accijnsverhoging begin 2013.
Tabel 2.4 Peildatum mrt-10 mrt-11 mrt-12 mrt-13
Consumentenprijzen alcoholhoudende dranken maart 2010 – maart 2013, Europees geharmoniseerde prijsindex (2005=100) Prijsindex Jaarmutatie (%) 119,03 2,2% 120,94 1,6% 127,7 5,6% 142,28 11,4%
Bron: CBS Statline
Als gekeken wordt naar de afzet van gedistilleerd per maand (in liters consumptiesterkte op grond van 85-90% van de markt) over dezelfde jaren komt een beeld naar voren dat omgekeerd vergelijkbaar is. Waar de prijzen stijgen, daalt de afzet van gedistilleerd.
Tabel 2.5 Peildatum Q1 2011 Q1 2012 Q1 2013
Afzet gedistilleerd per maand in liters consumptiesterkte (op grond van 85-90% van de markt), 2011-2013 Afzet in liters Jaarmutatie (%) 12.551.114 13.217.435 5,3% 11.545.192 -12,7%
Bron: Maandenquête Commissie gedistilleerd, 2013
8
3
ENQUÊTE GRENSSTREEKBEWONERS
3.1
Bekendheid De meerderheid van de grensstreekbewoners is bekend met de accijnsverhoging van 1 januari 2013. Van de consumenten in het Belgische grensgebied is 64 procent op de hoogte. Bewoners van het Duitse grensgebied zijn beter op de hoogte: ruim driekwart van hen (77%) weet dat de accijnzen in Nederland zijn verhoogd.
3.2
Prijsverschillen
Tarieven
Gedistilleerd valt zoals eerder aangegeven in het hoogste accijnstarief. Per 1 januari 2013 wordt er een tarief van 15,94 euro per liter, per volumeprocent alcohol op geheven. Op een fles rum (40%) van een liter gaat dat om ongeveer 6,38 euro. Ter vergelijking: in Duitsland zijn de accijnzen op een vergelijkbare fles 5,21 euro. Dat is een prijsverschil van 1,17 euro. Daarnaast is het btw-tarief in Duitsland 19 procent, tegen 21 in Nederland. De verschillen met België zijn kleiner. Ten eerste is er geen verschil in btw-tarief. Daarnaast heeft ook België haar accijnzen op sterke drank per 1 januari 2013 verhoogd (met 12%).
Verschil
Geïnterviewde groothandels stellen dat sterke drank gemiddeld per fles 3 tot 4 euro goedkoper is in Duitsland dan in Nederland. Dat beeld wordt onderschreven door advertenties op het internet (zie bijlage 3).
Toename
Ook consumenten hebben de indruk dat sinds de accijnsverhoging op 1 januari 2013 de prijsverschillen tussen landen zijn toegenomen. Van de bewoners van de grensgebieden denkt ongeveer 83 procent dat dat het geval is. Daarbij valt op dat respondenten uit het Duitse grensgebied vaker stellen dat deze verschillen in sterke mate zijn toegenomen.
3.3 Duitsland populair
Grensoverschrijdende aankopen Het percentage consumenten dat aangeeft grensoverschrijdende aankopen te doen, is groter in het grensgebied met Duitsland (ruim 26%) dan in het grensgebied met België (ongeveer 14%). De prijsverschillen tussen Duitsland en Nederland zijn dan ook het grootst. Tabel 3.1 laat de frequenties zien naar grensgebied. Er is ook gevraagd of mensen uit de omgeving van de bevraagde consumenten alcoholhoudende dranken over de grens kopen. In het Belgische 9
grensgebied geeft ongeveer de helft van de ondervraagden aan dat dat het geval is. In het Duitse grensgebied is dat ruim 63 procent.
Tabel 3.1
Hoe vaak heeft u sinds 1 januari 2013 sterke drank vlak over de grens in Duitsland of België gekocht? België (N=400) Duitsland (N=400) Minimaal wekelijks 0% 0,8% 2 tot 3 keer per maand 0,8% 3,0% 1 keer per maand 7,5% 9,0% 1 keer in totaal 5,3% 13,5% Nooit 86,5% 73,8% Totaal 100,0% 100,0% Bron: consumentenenquête Regioplan, 2013
Hoeveelheid
Veel consumenten geven aan dat zij in 2013 méér sterke drank zijn gaan kopen over de grens. Respectievelijk 26 en 30 procent van de consumenten uit het Belgische en Duitse grensgebied geeft aan meer aankopen te doen. Ook komt uit de enquête naar voren dat er per bezoek meer gekocht wordt. In 2011 kocht een meerderheid van de consumenten gemiddeld een of twee flessen per keer. In 2013 zijn consumenten vaker groter in gaan kopen. Dat geldt zowel voor de aankopen in België als in Duitsland.
Aandeel NL
Van de grensoverschrijdende aankopen betreft het grootste deel Duitse of Belgische producten, of andere buitenlandse producten. Het aandeel Nederlandse merken dat in Duitsland gekocht wordt, is in 2013 ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van 2011. In België neemt dat aandeel licht toe. Tabel 3.2 geeft een overzicht van de stand van zaken in 2013.
Tabel 3.2
Welk percentage van de sterke drank die u vlak over de grens in Duitsland of België heeft gekocht was van een Nederlands merk, een Duits of Belgisch merk, of van een ander buitenlands merk? (gemiddelde percentages) België (N=53) Duitsland (N=104) Nederlands 24,8% 16,8% Duits of Belgisch 41,1% 58,2% Ander buitenlands 34,1% 25,0% Totaal 100,0% 100,0% Bron: consumentenenquête Regioplan, 2013
Afzetkanalen
De algemene indruk van slijters (op grond van interviews) is dat de verkoop via andere afzetkanalen dan reguliere winkels beperkt is (zie hoofdstuk 4). Ook uit de consumentenenquête komt dat beeld naar voren. Ruim 95 procent van de consumenten kocht nooit sterke drank van buitenlandse leveranciers via internet.
10
Ontduiking
3.4
11 tot 14 procent van de consumenten geeft aan bedrijven of verenigingen te kennen die alcoholhoudende dranken over de grens kopen om de Nederlandse accijns te ontduiken. Als ondernemers alcohol in het buitenland kopen is dit illegaal, tenzij men aan de grens de buitenlandse accijnzen terugvraagt in plaats hiervan Nederlandse accijnzen betaalt.
Bepalende factoren Aan consumenten is ook gevraagd wat de belangrijkste reden is dat zij sterke drank over de grens kopen en niet in Nederland. Tabel 3.3 geeft een overzicht van de antwoorden.
Tabel 3.3
Wat is de reden dat u sterke drank vlak over de grens koopt en niet in Nederland? Meerdere antwoorden mogelijk België (N=53) Duitsland (N=104) Het is goedkoper 79,2% 93,3% Er is een groter aanbod aan sterke 22,6% 26,9% drank Ik vind het prettiger winkelen daar 7,5% 14,4% Ik doe daar al mijn boodschappen al 11,3% 8,6% Het is daar in de supermarkt 33,3% 36,5% verkrijgbaar Anders 9,4% 7,6% Bron: consumentenenquête Regioplan, 2013
De belangrijkste reden is zowel in 2011 als in 2013 de prijs. Zowel in België als in Duitsland is het feit dat sterke drank goedkoper is belangrijker geworden voor consumenten sinds 2011. Andere genoemde redenen zijn het feit dat sterke drank in de supermarkt (gemakkelijk) te verkrijgen is en er een groter aanbod is.
3.5
Toekomstverwachting Bijna 80 procent van de consumenten uit het Belgische grensgebied en ongeveer 90 procent van de bewoners van het Duitse grensgebied geven aan bij een verdere verhoging van de accijnstarieven, die per 1 januari 2014 voorzien is, vaker sterke drank in het buitenland aan te schaffen. Er is dus een toename van grensoverschrijdende aankopen van sterke drank te verwachten als deze accijnsverhoging ingevoerd wordt.
11
12
4
GEVOLGEN ACCIJNSVERHOGING VOOR DETAILHANDEL
4.1
Gevolgen voor groothandels en importeurs
4.1.1
Marktontwikkelingen Om de gevolgen van de accijnsverhoging voor groothandels en importeurs in kaart te brengen, spraken wij met medewerkers van vijf bedrijven, waarvan drie gevestigd in een grensgemeente. De omzetdalingen die deze bedrijven noteren in het eerste kwartaal van 2013 variëren van 1,5 tot meer dan 10 procent. De omzetdaling is sterker bij bedrijven die zijn gevestigd in de grensgebieden. Door de geïnterviewde groothandels worden verder de volgende marktontwikkelingen geschetst: • De prijsverschillen met buitenlandse concurrenten nemen door accijnsverhogingen wel toe. Met name in Duitsland zijn gedistilleerde dranken, voornamelijk door accijnsverschillen, aanmerkelijk goedkoper. Groothandels noemen voorbeelden van 5 euro per fles. • Verschillende groothandels geven aan dat zij bij leveringen aan afnemers geregeld ‘vreemde waar’ aantreffen tussen de voorraad. Het gaat dan met name om Duitse producten, waaronder veel gedistilleerde dranken, maar ook bier en fris. • De verkoop van binnenlands gedistilleerd neemt af. Deze ontwikkeling doet zich al langer voor en heeft meerdere oorzaken: veranderende consumentenvoorkeuren, de aanhoudende economische crisis en marketingacties van buitenlandse producenten. • Er is een toenemende concurrentie van zogenoemde borrelshops (in de supermarkt), webshops en totaalleveranciers aan de horeca. Met name de concurrentie van de laatste groep bedrijven wordt door vrijwel alle geïnterviewden genoemd. De prijsstelling van dergelijke bedrijven is soms dusdanig dat sommige groothandels menen dat gedistilleerde dranken voor inkoopprijzen worden verkocht. De prijsverschillen zijn echter niet zo groot dat er niet meer mee te concurreren valt. Accijnsverhogingen hebben hierop volgens geïnterviewden dan ook geen invloed. Er ontstaan immers geen binnenlandse prijsverschillen door.
4.1.2
Grensoverschrijdende aankopen Groothandels is gevraagd naar hun ervaringen met grensoverschrijdende aankopen. In de vorige paragraaf kwam al aan de orde dat groothandels geregeld en steeds vaker buitenlandse producten aantreffen bij afnemers. Dat
13
is doorgaans de meest concrete aanwijzing die zij hebben. Doorgaans blijft het bij vermoedens. Geïnterviewden geven het volgende aan: • Een groothandel geeft aan bekend te zijn met horecaondernemers die over een pas beschikken om in Duitsland aankopen te doen. • Meerdere respondenten geven aan dat accijnsverhogingen de enige aanwijsbare reden zijn voor (toenemende) grensoverschrijdende aankopen van gedistilleerde drank. • Andere respondenten zien het als een op zichzelf staand fenomeen, dat sterk wordt ingegeven door de economische crisis. • Een groothandel kreeg signalen vanuit de Douane dat grensoverschrijdende aankopen toenemen. 4.1.3
Toekomstverwachtingen De toekomstverwachtingen die vertegenwoordigers van groothandels uitspreken, zijn over het algemeen negatief. Het accijnsbeleid van de Nederlandse overheid, met elkaar snel opvolgende accijnsverhogingen, kan volgens de geïnterviewden hun eigen bedrijf, maar ook de gehele branche in gevaar brengen. Groothandels brengen de volgende zaken naar voren: • Accijnsverhogingen hebben altijd met name een groot negatief effect op de verkoop van gedistilleerd in het middensegment. Ter illustratie geeft respondent aan dat wijndrinkers die altijd een fles van vijf euro kopen dat blijven doen, maar slechtere wijn drinken naarmate prijzen omhoog gaan. Bij gedistilleerd wordt een prijs bereikt die mensen niet meer bereid zijn te betalen. Er worden alternatieven gezocht voor binnenlands gedistilleerd in het buitenland of consumenten kopen het niet meer. • Door grotere prijsverschillen nemen grensoverschrijdende aankopen toe. Particulieren rijden volgens verschillende geïnterviewden gemakkelijk 30 km over de grens om voordeel te behalen. • Uit de interviews met groothandels komt het beeld naar voren dat de prijsverschillen met Duitsland, voornamelijk wegens accijnsverschillen, dusdanig groot zijn dat Nederlandse bedrijven niet met hun Duitse collega’s kunnen concurreren. Dat kan op dit moment niet en de verwachting is dat dat met nieuwe accijnsverhogingen op komst nog lastiger wordt.
4.2
Gevolgen voor slijterijen
4.2.1
Omzetontwikkeling
Consumenten Vrijwel alle ondervraagde slijterijen (101) leveren aan consumenten. Ruim de helft (52) daarvan levert ook aan de horeca. Twintig slijterijen leveren daarnaast aan andere partijen, waaronder verenigingen, kantines en bedrijven.
14
Omzet
De geïnterviewde slijters geven aan dat gedistilleerde dranken goed zijn voor een relatief groot deel van de omzet. Tabel 4.1 laat de verdeling daarvan zien. Bij een grote groep slijters zorgt gedistilleerd voor de helft of meer van de omzet. Tabel 4.1
Welk gedeelte van uw omzet bestaat uit gedestilleerde dranken? (n=98) Deel van de omzet Percentage Minder dan 10 procent 10,2% 10 tot 20 procent 6,1% 20 tot 30 procent 10,2% 30 tot 40 procent 18,4% 40 en 50 procent 9,2% 50 tot 60 procent 19,4% 60 tot 70 procent 16,3% 70 tot 80 procent 7,1% 80 tot 90 procent 1,0% 90 tot 100 procent 2,0%
Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
Ongeveer de helft van de slijters verkoopt voornamelijk buitenlands gedistilleerd, 29 procent verkoopt het meest binnenlands gedistilleerd en bij 24 procent is de omzet ongeveer gelijk verdeeld over deze gedistilleerde dranken (zie figuur 4.1).
Figuur 4.1
Omzet naar type gedistilleerd (n=100)
Welke gedistilleerde dranken verkoopt u het meest? (n=100) 24%
29%
Nederlands gedistilleerd (dat wil zeggen Nederlandse merken) Buitenlands gedistilleerd
47% Ongeveer gelijk verdeeld
Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
Minus 5-10%
Twee derde van de slijters geeft aan dat de omzet van gedistilleerde dranken in het eerste kwartaal van 2013 lager is dan in het eerste kwartaal van 2012. Die daling zit bij de grootste groep (42%) tussen de 5 en 10 procent. Een derde van de ondernemers die een daling waarnemen, zien een daling van 10 tot 20 procent.
15
Accijnzen
De belangrijkste reden die slijters noemen voor de omzetdaling is de accijnsverhoging per 1 januari 2013 (58%). Verder worden genoemd: de economische crisis (42%) en een goedkoper aanbod over de grens (34%). Ongeveer 39 procent geeft andere redenen. We noemen hier de belangrijkste. Ruim 17 procent van de slijters noemt de btw-verhoging. Een kleine groep ziet het feit dat jongeren minder gedistilleerde dranken drinken als oorzaak (6%) en een enkeling geeft een goedkoper aanbod van slijterijen op het internet als reden (5%).
Figuur 4.2
Redenen omzetdaling (n=64)
58% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
42%
39%
34%
5%
Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
Gelijk verdeeld De omzetdaling treft alle segmenten (premium, midden en laag) in vrijwel gelijke mate. De omzetdaling lijkt eveneens gelijk verdeeld over Nederlandse en buitenlandse gedistilleerde dranken. Waar consumenten hun gedistilleerd in het buitenland kopen, betreft dit echter voornamelijk buitenlandse dranken. Door dit substitutie-effect wordt Nederlands gedistilleerd harder getroffen dan buitenlands. Type dranken Wanneer de omzetontwikkeling van gedistilleerde dranken afgezet wordt tegen de omzetontwikkeling van andere dranken oordeelt ruim zestig procent dat deze gelijk zijn. Ruim een derde van de slijters geeft echter aan dat gedistilleerd harder getroffen wordt dan andere dranken. 4.2.2 Duitsland
Grenseffecten Van de ondernemers in het grensgebied heeft bijna tachtig procent het vermoeden dat consumenten en horecaondernemers gedistilleerde dranken kopen in het buitenland. Dat gebeurt naar verwachting vaker in Duitsland dan in België. Figuur 4.3 illustreert dit. 16
Figuur 4.3
Heeft u het idee dat veel consumenten en horecaondernemers in uw regio gedistilleerde dranken kopen in het buitenland? (n=50)
Concurentie België (n=25)
Concurentie Duitsland (n=25) 4%
40% 60%
Ja Nee
Ja Nee
96%
Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
Toename
Ruim driekwart van deze ondernemers heeft het idee dat Nederlandse consumenten meer gedistilleerde dranken in het buitenland zijn gaan kopen sinds de accijnsverhoging van 1 januari 2013. Ook daarbij geldt dat deze ontwikkeling sterker lijkt in het Duitse grensgebied dan in andere grensgebieden. Volgens de slijters koopt slechts ongeveer tien procent van de consumenten Nederlandse producten over de grens. De meerderheid (54%) zou buitenlandse producten kopen of een mix van Nederlandse en buitenlandse producten (35%). In België gaat het voornamelijk om buitenlandse producten. De aankopen die Nederlanders in Duitsland doen, zijn gevarieerder.
Omzet
De omzet van gedistilleerde dranken is in de grensgebieden licht negatiever dan in de gebieden verder van de grens. Tabel 4.2 geeft een overzicht.
Tabel 4.2
Hoe verhoudt de omzet van gedistilleerde dranken in het eerste kwartaal van 2013 zich tot het eerste kwartaal van 2012? (n=97) naar grensgebied/regio Ontwikkeling België ( n=25) Duitsland Totaal Niet aan de (n=25) grens (n=47) Hoger 4,0% 4,0% 4,0% 8,5% Lager 72,0% 68,0% 70,0% 61,7% Ongeveer gelijk 24,0% 28,0% 26,0% 29,8% Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
4.2.3 Positief
Toekomstverwachtingen Van alle ondervraagden toont 43 procent zicht positief over de toekomst. Ongeveer 26 procent staat daar neutraal tegenover en 31 procent is negatief. Van de slijters die negatief zijn, vreest twee derde in beperkte of sterke mate voor de sluiting van het bedrijf.
17
Negatief aan de grens
Negatieve toekomstverwachtingen zijn er met name in het Duitse grensgebied. Tabel 4.3 laat zien dat de verwachtingen daar een tegenovergesteld beeld laten zien van het algemene beeld over de toekomst.
Tabel 4.3 Toekomstverwachtingen (n=99) naar grensgebied/regio ToekomstBelgië (n=26) Duitsland Grens (totaal) verwachting (n=24) Positief 38,4% 20,8% 30,0% Neutraal 30,8% 37,5% 34,0% Negatief 30,8% 41,7% 36,0%
Niet aan de grens (n=49) 55,1% 18,4% 26,5%
Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
Accijnzen
Een grote meerderheid van alle slijters (85%) verwacht dat de geplande accijnsverhoging per 1 januari 2014 een negatieve invloed zal hebben op het bedrijfsresultaat. Ruim twee derde geeft aan te vrezen voor het voortbestaan van het bedrijf.
Figuur 4.4
Toekomstverwachtingen slijters ten aanzien van accijnsverhoging per 1 januari 2014
Negatieve invloed bedrijfsresultaat (n=102) Ja, in sterke mate
15% 48% 37%
Voortbestaan bedrijf onder druk (n=81)
Ja, in beperkte mate Nee
Ja, in sterke mate 31%
32%
37%
Ja, in beperkte mate Nee
Bron: enquête slijterijen Regioplan, 2013
Europa
Veel slijters stellen dat de elkaar snel opvolgende accijnsverhogingen er uiteindelijk toe zullen leiden dat hun bedrijf niet meer rendabel is.1 Een groot deel van hen spreekt zich uit voor gelijke accijnstarieven op Europees niveau, zodat er geen grote prijsverschillen zijn tussen landen.
Herkenbaar
De resultaten van de enquête onder slijterijen zijn voorgelegd aan een grote Nederlandse slijterijketen. De resultaten zijn voor deze keten herkenbaar: de btw- en accijnsverhoging hebben volgens de geïnterviewde een negatief effect gehad op de omzet van slijterijen. Dat is met name problematisch voor slijters in de grensstreek, die geconfronteerd worden met consumenten die hun 1
Aan slijters is gevraagd of zij nog aanvullende opmerkingen hebben met betrekking tot het onderwerp. De hier besproken onderwerpen worden daarbij het meest genoemd.
18
aankopen wegens prijsverschillen over de grens doen. De indruk bestaat dat consumenten bereid zijn steeds verder over de grens inkopen te doen (50 km enkele reis komt voor). De slijterijketen geeft aan dat de gerapporteerde omzetdalingen realistisch zijn. Met name aan de Duitse grens zijn omzetdalingen van tien procent geen uitzondering.
19
20
5
GEVOLGEN VOOR ECONOMIE EN SCHATKIST
5.1
Impact op sector en economie De productie en verkoop van gedistilleerde dranken zijn van substantieel belang voor de Nederlandse economie. In 2010 heeft Regioplan samen met Ernst & Young berekend dat de sector 23.900 banen genereert. Dit betreft werknemers van drankproducenten, maar ook banen bij leveranciers, slijterijen en horeca. Het extra belasten van gedistilleerde dranken zal naar verwachting een negatief effect hebben op de impact van de sector. Als accijns- en btwverhogingen worden doorberekend in de consumentenprijzen zullen consumenten immers geneigd zijn om minder drank te kopen. Dit geldt met name voor de grensstreek, aangezien consumenten daar de mogelijkheid hebben om voor hun aankopen uit te wijken naar het buitenland. Er zijn sterke signalen dat dit op het moment het geval is. Zoals uit hoofdstuk 2 naar voren komt, heeft 83 procent van de consumenten het idee dat de prijzen in slijterijen zijn toegenomen door de accijnsverhoging. In de afzetcijfers van producenten en importeurs van gedistilleerde dranken wordt een landelijke teruggang van bijna 13 procent genoteerd (Commissie Gedistilleerd, 2013).
Figuur 5.1
De ontwikkeling van de verkopen van sterke drank in hectoliters pure alcohol afgezet tegen de accijnstarieven (rechter as)
300000
3000
250000
2500
200000
2000
150000
1500
100000
1000
50000
500
0
0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 binnenlands
buitenlands
premix
Accijns (€ per hlpa)
21
Accijnsverhogingen hebben er ook in het verleden toe geleid dat de Nederlandse sterkedranksector onder druk is komen te staan. In figuur 5.1 is te zien dat de consumptie van sterke drank in Nederland aanzienlijk is afgenomen nadat de Nederlandse overheid in 2003 de accijnzen op sterke drank verhoogd heeft. Ondanks het feit dat in 2006 de accijnstarieven weer zijn verlaagd naar het niveau van voor 2003 heeft de sterkedrankconsumptie zich niet meer weten te herstellen tot het niveau van voor de accijnsverhoging. Waar in 2002 nog 267.700 hectoliter sterke drank geconsumeerd werd, liggen de consumptiecijfers de afgelopen jaren structureel rond de 210.000 hectoliter (omgerekend naar liters pure alcohol). De figuur laat verder zien dat de markt voor Nederlands gedistilleerd harder getroffen wordt dan de markt voor buitenlandse dranken. Waar de verkoop van buitenlandse sterke dranken vrij stabiel blijft zijn de verkopen van Nederlandse sterke drank in dezelfde periode met ruim veertig procent afgenomen van 163.300 hectoliter pure alcohol in 2000 tot 95.000 hectoliter in 2012. De Nederlandse overheid verwacht door de verhoging van het accijnstarief met zes procent in 2013 ook zes procent (19 miljoen euro1) extra aan accijnsinkomsten te genereren. Hierbij is echter geen rekening gehouden met de afzetdaling die de accijnsverhoging teweeg brengt. Hoewel het nog vroeg in het jaar is en de eerder aangehaalde landelijke teruggang van dertien procent niet uitsluitend wordt veroorzaakt door de accijnsverhoging (ook onder andere de btw-verhoging speelt een rol) zal de daadwerkelijke daling is het zeer onwaarschijnlijk dat door de accijnsverhoging daadwerkelijk 19 miljoen euro aan extra opbrengsten gegenereerd worden. Per procent dat de afzet van gedistilleerde dranken in Nederland daalt, nemen de extra accijnsopbrengsten voor de overheid met 3,4 miljoen euro af.2 Een daling van 5 procent zal er aldus toe leiden dat de accijnsopbrengsten over 2013 slechts met 2 miljoen euro toenemen ten opzichte van 2012.3 5.1.1 Slijters en drankenhandels
Gevolgen voor retailers Op grond van de resultaten uit interviews met groothandels en een enquête onder slijterijen komt het beeld naar voren dat er in heel Nederland een daling van de afzet van sterke drank zichtbaar is. Deze daling neemt in de (Duitse) grensstreek zorgelijke vormen aan: zeventig procent van de slijters maakt in het eerste kwartaal minder omzet dan in dezelfde periode een jaar eerder. Op grond daarvan vreest twee derde voor het voortbestaan van zijn onderneming. De belangrijkste reden voor de omzetdaling is volgens veel geïnterviewden de accijnsverhoging van 1 januari 2013. De prijsverschillen die door accijns1
Rijksoverheid (2012) Uitwerking fiscale maatregelen begrotingsakkoord.
2
Dit is berekend door de accijnsopbrengsten in 2013 bij een afzetdaling van 1 procent (opbrengsten in 2012 * tariefstijging * 1% afzetdaling) af te trekken van de accijnsopbrengsten die de overheid verwacht in 2013. 3
Bij deze berekening zijn de accijnsopbrengsten die in 2013 binnenkomen over afzet die al in 2012 heeft plaatsgevonden niet in ogenschouw genomen. Dit betreft ongeveer 11.000 hectoliter pure alcohol, goed voor 17.5 miljoen euro accijnsopbrengst.
22
verschillen met Duitsland zijn ontstaan, zorgen ervoor dat een toenemend aantal consumenten gedistilleerde drank over de grens koopt. Zoals in hoofdstuk 2 wordt vermeld, geeft negentig procent van de personen die wel eens sterke drank in Duitsland koopt aan te verwachten dit bij verdere accijnsverhogingen vaker te zullen gaan doen. Supermarkten
Niet alleen slijterijen ondervinden last van grensoverschrijdende aankopen. Als consumenten gedistilleerde drank in Duitsland kopen, is dit vaak een aanleiding om ook andere boodschappen hier te doen, waardoor ook supermarkten in de Nederlandse grensstreek nadeel ondervinden. In Duitsland zijn, in tegenstelling tot in Nederland, gedistilleerde dranken in de supermarkt verkrijgbaar. Zowel uit de interviews met slijterijen als uit de enquête onder grensstreekbewoners kwam naar voren dat consumenten voor een breder pakket aan boodschappen de grens oversteken, waarvan alcoholische drank een onderdeel is. In 2011 werd deze vraag eveneens aan consumenten gesteld. Opvallend is dat in 2013 een groter deel van de consumenten aangeeft boodschappen voor meer dagen te doen wanneer zij sterke drank over de grens kopen.
Tabel 5.1
Als u sterke drank vlak over de grens in Duitsland of België koopt, doet u daar dan ook andere boodschappen voor levensmiddelen? België (N=50) Duitsland (N=98) Nee 16,7% 7,7% Ja, een beperkt aantal boodschappen 38,9% 43,3% Ja, de boodschappen die ik die dag nodig heb 9,3% 3,8% Ja, de boodschappen voor meer dagen 35,2% 45,2% Totaal 100,0% 100,0% Bron: consumentenenquête Regioplan, 2013
Naast consumenten gaan ook horecaondernemers in toenemende mate de grens over om sterke drank in te kopen. Dit koopgedrag valt moeilijker te kwantificeren. Uit gesprekken met groothandels blijkt echter dat zij geregeld buitenlandse waar aantreffen tussen de voorraad van hun afnemers. 5.1.2
Gevolgen voor producenten van sterke drank De toenemende concurrentie voor slijters en groothandels van met name Duitse handelaren zorgt niet alleen voor afnemende inkomsten voor de slijterijen en groothandels zelf. Ook Nederlandse producenten van gedistilleerde dranken merken dit indirect in hun omzet. Consumenten geven aan in het buitenland voornamelijk buitenlands gedistilleerd te kopen (zie tabel 3.2). Ruim driekwart tot tachtig procent van de consumenten koopt buitenlands gedistilleerd, mogelijk als substituut voor Nederlandse producten. Omdat de prijsverschillen op alle producten (Nederlands en buitenlands) bestaan, is niet 23
te zeggen welk deel van de omzet producenten mislopen door grensoverschrijdende aankopen.
5.2
Gevolgen voor de schatkist Het extra belasten van gedistilleerde drank betekent niet dat hierdoor de overheidsinkomsten evenredig zullen toenemen. Doordat er minder gedistilleerde drank verkocht wordt, zal er in de gehele productieketen minder omzet gerealiseerd worden, en zal er dus minder omzetbelasting afgedragen worden. Door een afname van de werkgelegenheid zal de overheid minder belasting kunnen heffen over de inkomens van deze werknemers en zal mogelijk zelfs nodig zijn om bijstand of werkloosheidsuitkeringen te verstrekken. Ook is het de vraag of verhoging van het accijnstarief op gedistilleerde dranken zal leiden tot een grote toename van de accijnsopbrengsten. Bij de accijnsverhoging van 2003 zijn de accijnsopbrengsten zelfs afgenomen. De extra accijnsopbrengst per eenheid sterke drank woog in dit geval niet op tegen de afname in afzet. Ook in 2013 zijn de voortekenen wat dit betreft niet gunstig. Terwijl het accijnstarief met 6 procent is verhoogd, is de afzet van gedistilleerde dranken in het eerste kwartaal van 2013 afgenomen met 13 procent. Doordat consumenten in de grensstreek de mogelijkheid hebben om drank in het buitenland aan te schaffen, zullen hier de overheidsinkomsten sterker afnemen. In 2011 hebben wij een schatting gemaakt van de accijns- en btw-inkomsten die weglekken naar Duitsland en België. Deze berekening hebben wij herhaald voor het eerste kwartaal van 2013. De uitkomsten hiervan zijn weergegeven in tabel 5.2. Ten opzichte van 2011 zijn de gederfde overheidsinkomsten als gevolg van grensoverschrijdende aankopen fors toegenomen. Waar wij in 2011 schatten dat jaarlijks 30,8 miljoen euro weglekte naar Duitsland en België, is dit bedrag in het eerste kwartaal van 2013 al 16,9 miljoen euro. Dit betreft uitsluitend gederfde belastinginkomsten als gevolg van grensoverschrijdende aankopen van particulieren. De effecten van horecaondernemers die illegaal drank inkopen in het buitenland zijn hier niet in meegenomen. De toename wordt veroorzaakt door twee ontwikkelingen. In de eerste plaats zijn consumenten vaker gedistilleerde dranken gaan kopen in het buitenland. De tweede oorzaak is dat door de toegenomen accijnstarieven de gederfde inkomsten per liter drank zijn toegenomen. Waar in 2011 de Nederlandse fiscus 3,68 euro accijns en 1,82 euro btw misliep per liter alcohol, is dit in 2013 3,91 euro accijns en 2,06 euro btw.
24
Tabel 5.2
Berekening gederfde overheidsinkomsten door aankopen grensstreekbewoners in 2011 (volledig jaar) en het eerste kwartaal van 2013 2011 volledig jaar Eerste kwartaal 2013
Inwoners (grensstreek)
Grensgemeenten DLD BE 1.478.000 869.000
<30 km van grens DLD BE 1.854.000 1.848.000
Totaal 6.049.000
volledig grensgebied * DLD BE 3.332.000 2.717.000
Totaal 6.049.000
% behorend tot doelgroep ** Omvang doelgroep
0,58 857.000
0,58 504.000
0,58 1.075.000
0,58 1.072.000
3.508.000
0,58 1.933.000
0,58 1.576.000
3.508.000
% drank gekocht over de grens *** Aantal personen
0,4 343.000
0,22 111.000
0,23 247.000
0,11 118.000
819.000
0,26 502.000
0,13 205.000
707.000
Aantal keer per jaar/kwartaal *** Totaal aantal keren per jaar/kwartaal
4 1.372.000
3 333.000
3 742.000
3 354.000
2.800.000
2 1.005.000
2 410.000
1.415.000
Aantal flessen per keer *** Totaal aantal flessen
2 2.743.000
2 665.000
2 1.484.000
2 707.000
5.600.000
2 2.010.000
2 819.000
2.829.000
3,68 1,82
3,68 1,82
3,68 1,82
3,68 1,82
3,91 2,06
3,91 2,06
10.095.000 4.993.000 15.088.000
2.448.000 1.211.000 3.659.000
5.461.000 2.701.000 8.162.000
2.603.000 1.287.000 3.890.000
7.859.000 4.140.000 11.999.000
3.204.000 1.688.000 4.892.000
Accijns per fles **** Btw per fles **** Gederfde accijns Gederfde btw Totaal
20.607.000 10.192.000 30.799.000
11.063.000 5.828.000 16.891.000
*
In 2011 is de consumentenenquête in twee waves uitgevoerd. Ook zijn er aparte berekeningen gemaakt voor bewoners van grensgemeenten en bewoners van gemeenten die iets verder van de grens liggen. In 2013 is de enquête in een keer uitgevoerd. Door het toevoegen van weegfactoren aan onze enquêteresultaten is ervoor gezorgd dat de resultaten van bewoners van grensgemeenten naar rato vertegenwoordigd zijn in de uitkomsten. Hierdoor zijn de gegevens een op een te vergelijken met de uitkomsten van 2011. ** Uit gegevens van het CBS komt naar voren dat 75 procent van de Nederlandse bevolking 18 jaar of ouder is. Bij de enquête in 2011 bleek dat 78 procent van de benaderde personen aan de voorwaarden voor deelname aan de enquête (alcoholische drank gekocht in het afgelopen jaar en in het bezit van een rijbewijs) voldeed. De doelgroep van ons onderzoek bedraagt aldus 58 procent van de bevolking van de grensstreek (75% * 78% = 58%). *** Afgeleid uit de enquête onder grensstreekbewoners. **** Hierbij is uitgegaan van een fles drank van 0,7 liter (35% alc.) die in 2011 16,30 euro kostte (consumentenprijs afkomstig uit: Ernst & Young The contribution of the spirits industry to the EU economy. Amsterdam 2010). Voor het bepalen van de consumentenprijs in 2013 (16,77 euro) is ervan uitgegaan dat de btw- en accijnsverhoging volledig zijn doorgerekend in de consumentenprijs.
25
26
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Regioplan (2011). Grensoverschrijdende aankoop van drank. Amsterdam: Regioplan. www.real.de Geraadpleegd op 4 april 2013 www.mitra.nl Geraadpleegd op 4 april 2013 http://download.belastingdienst.nl/douane/docs/tarievenlijst_accijns_acc0552z 59fol.pdf Geraadpleegd op 18 april 2013 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=80087ned&D1=01,4-5&D2=15-16&D3=(l-39)-l&VW=T Geraadpleegd op 24 april 2013 http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/excise_du ties/alcoholic_beverages/rates/excise_duties-part_i_alcohol_en.pdf Geraadpleegd op 24 april 2013
27
28
BIJLAGEN
29
30
BIJLAGE 1
Resultaten Consumentenenquête Tabel B1.1
Ja Nee Totaal
Heeft u sinds 1 januari 2013 sterke drank vlak over de grens in Duitsland of België gekocht? België 2013 Duitsland 2013 (N=400) (N=400) 13,5% 26,2% 86,5% 73,8% 100,0% 100,0%
Tabel B1.2
Hoe vaak hebt u sinds 1 januari 2013 sterke drank vlak over de grens in Duitsland of België gekocht? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) Minimaal wekelijks 0,0% 2,9% 2 tot 3 keer per maand 5,7% 12,5% 1 keer per maand 60,4% 36,5% 1 keer in totaal 34,0% 48,1% Totaal 100,0% 100,0%
Tabel B1.3
Ja Nee Totaal
Heeft u sinds 1 januari 2013 méér sterke drank vlak over de grens in Duitsland of België gekocht dan in de periode daarvoor? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) 26,4% 29,8% 73,6% 70,2% 100,0% 100,0%
Tabel B1.4
Wat is de reden dat u sterke drank vlak over de grens koopt en niet in Nederland? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) Het is goedkoper 79,2% 93,3% Er is een groter aanbod aan sterke drank 22,6% 26,9% Ik vind het prettiger winkelen daar 7,5% 14,4% Ik doe daar al mijn boodschappen al 11,3% 8,6% Het is daar in de supermarkt verkrijgbaar 33,3% 36,5% Anders 9,4% 7,6% Totaal* 163,3% 187,3% *
Totaal telt niet tot 100% op omdat het mogelijk is meerdere antwoorden op deze vraag te geven
31
Tabel B1.5
Welk percentage van de sterke drank die u in de afgelopen 12 maanden vlak over de grens in Duitsland of België heeft gekocht was van een Nederlands merk, een Duits of Belgisch merk, of van een ander buitenlands merk? (gemiddelde percentages) België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) Nederlands 24,8% 16,8% Duits of Belgisch 41,1% 58,2% Ander buitenlands 34,1% 25,0% Totaal 100,0% 100,0%
Tabel B1.6
1 of 2 3-5 6 of meer Weet niet Totaal
Als u sterke drank vlak over de grens in Duitsland of België koopt, hoeveel flessen koopt u dan gemiddeld per keer? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) 47,2% 36,5% 28,3% 32,7% 13,2% 21,1% 11,3% 9,6% 100,0% 100,0%
Tabel B1.7
Heeft u sinds 1 januari 2013 sterke drank via internet gekocht bij een buitenlandse leverancier die dit (tegen het buitenlandse tarief) zelf bij u thuis afleverde? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) Ja, aantal flessen (sinds 1 januari 2013) 1,9% 2,9% 2 gemiddeld 11 gemiddeld Nee, ik heb wel via internet besteld, maar 1,9% 1,0% dit werd niet tegen het buitenlandse tarief door de leverancier zelf afgeleverd Nee, ik heb geen sterke drank van 96,2% 96,2% buitenlandse leveranciers gekocht via internet Totaal 100,0% 100,0%
Tabel B1.8
Als u sterke drank vlak over de grens in Duitsland of België koopt, doet u daar dan ook andere boodschappen voor levensmiddelen? België 2013 (N=50) Duitsland 2013 (N=98) Nee 16,7% 7,7% Ja, een beperkt aantal boodschappen 38,9% 43,3% Ja, de boodschappen die ik die dag nodig heb 9,3% 3,8% Ja, de boodschappen voor meer dagen 35,2% 45,2% Totaal 100,0% 100,0%
32
Tabel B1.9
Ja Nee Totaal
Bent u bekend met de accijnsverhoging voor alcoholhoudende dranken per 1 januari 2013 België 2013 (N=50) Duitsland 2013 (N=98) 64,2% 76,9% 35,8% 23,1% 100,0% 100,0%
Tabel B1.10 Heeft u het idee dat sinds de accijnsverhoging op 1 januari 2013 de prijsverschillen tussen alcoholische dranken (bier en sterke drank) in Nederland en aan de andere kant van de grens zijn toegenomen? België 2013 (N=50) Duitsland 2013 (N=98) Ja, in sterke mate 27,8% 36,5% Ja, in lichte mate 38,9% 30,8% Ja, soms 16,7% 15,4% Weet niet 16,7% 17,3% Totaal 100,0% 100,0%
Tabel B1.11 Hoort u van mensen uit uw omgeving dat zij vanwege de accijnsverhoging per 1 januari van dit jaar alcoholische drank (bier en/of sterke drank) over de grens kopen? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) Ja, vaak 15,1% 34,3% Ja, soms 32,1% 29,5% Niet/nauwelijks 52,8% 36,2% Totaal 100,0% 100,0%
Tabel B1.12 Per 1 januari 2014 zal het accijnstarief voor bier verder verhoogd worden. Voor bier bedraagt deze stijging 14% en voor sterke drank bedraagt de stijging 5%. Bent u van plan na deze accijnsverhoging vaker alcoholische dranken in het buitenland te gaan kopen? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) Ja 77,4% 90,3% Nee 22,7% 9,7% Totaal 100,0% 100,0%
Tabel B1.13 Kent u bedrijven of verenigingen die bier over de grens kopen om de Nederlandse accijns te ontduiken? België 2013 Duitsland 2013 (N=50) (N=98) Ja, deze bedrijven/verenigingen kopen bier over de grens 1,9% 2,9% Ja, deze bedrijven/verenigingen kopen bier over de grens 1,9% 2,9% Ja, deze bedrijven/verenigingen kopen zowel bier als sterke drank over de grens 9,6% 5,7% Nee, dit is mij niet bekend 86,5% 88,6% Totaal 100,0% 100,0% 33
34
BIJLAGE 2
Resultaten enquête slijterijen Tabel B2.1 Aan welke afnemers levert u? (n=102) Afnemers Consumenten Horeca Anders
Percentage 99,0% 51,0% 19,6%
Tabel B2.2
Welk gedeelte van uw omzet bestaat uit gedistilleerde dranken? (n=98) Deel van de omzet Percentage Minder dan 10 procent 10,2% 10 tot 20 procent 6,1% 20 tot 30 procent 10,2% 30 tot 40 procent 18,4% 40 en 50 procent 9,2% 50 tot 60 procent 19,4% 60 tot 70 procent 16,3% 70 tot 80 procent 7,1% 80 tot 90 procent 1,0% 90 tot 100 procent 2,0%
Tabel B2.3 Welke gedistilleerde dranken verkoopt u het meest? (n=100) Type gedistilleerd Percentage Nederlands gedistilleerd (dat wil zeggen Nederlandse merken) 29,0% Buitenlands gedistilleerd 47,0% Ongeveer gelijk verdeeld 24,0%
Tabel B2.4
Heeft u het idee dat veel consumenten en horecaondernemers in uw regio gedistilleerde dranken kopen in het buitenland? (n=50) Aankopen in het buitenland Percentage Ja 78,0% Nee 22,0%
Tabel B2.5
Heeft u het idee dat veel consumenten en horecaondernemers in uw regio gedistilleerde dranken kopen in het buitenland? (n=50) naar grensgebied Aankopen in het buitenland België (n=25) Duitsland (n=25) Ja 60,0% 96,0% Nee 40,0% 4,0%
35
Tabel B2.6
Heeft u het idee dat Nederlandse consumenten meer gedistilleerde dranken in het buitenland zijn gaan kopen sinds de accijnsverhoging van 1 januari 2013? (n=47) Toename grensoverschrijdende aankopen na 1 januari 2013 Percentage Ja 76,6% Nee 23,4%
Tabel B2.7
Heeft u het idee dat Nederlandse consumenten meer gedistilleerde dranken in het buitenland zijn gaan kopen sinds de accijnsverhoging van 1 januari 2013? (n=47) naar grensgebied Toename na 1 januari 2013 België (n=26) Duitsland (n=21) Ja 69,2% 85,7% Nee 30,8% 14,3%
Tabel B2.8
Heeft u het idee dat Nederlandse consumenten die drank in het buitenland kopen daar Nederlandse producten kopen of met name buitenlandse producten? (n=46) Type grensoverschrijdende aankopen Percentage Vooral Nederlandse producten (dat wil zeggen Nederlandse 10,9% merken) Vooral Buitenlandse producten 54,3% Zowel Nederlandse als buitenlandse producten 34,8%
Tabel B2.9
Heeft u het idee dat Nederlandse consumenten die drank in het buitenland kopen daar Nederlandse producten kopen of met name buitenlandse producten? (n=46) naar grensgebied Type grensoverschrijdende aankopen België Duitsland (n=21) (n=25) Vooral Nederlandse producten (dat wil zeggen 9,5% 12,0% Nederlandse merken) Vooral Buitenlandse producten 81,0% 32,0% Zowel Nederlandse als buitenlandse producten 9,5% 56,0%
Tabel B2.10 Hoe verhoudt de omzet van gedistilleerde dranken in het eerste kwartaal van 2013 zich tot het eerste kwartaal van 2012? (n=97) Ontwikkeling Percentage Hoger 6,2% Lager 66,0% Ongeveer gelijk 27,8%
Tabel B2.11 Hoe verhoudt de omzet van gedistilleerde dranken in het eerste kwartaal van 2013 zich tot het eerste kwartaal van 2012? (n=97) naar grensgebied/regio Ontwikkeling België ( n=25) Duitsland (n=25) Niet aan de grens (n=47) Hoger 4,0% 4,0% 8,5% Lager 72,0% 68,0% 61,7% Ongeveer gelijk 24,0% 28,0% 29,8%
36
Tabel B2.12 Mate van omzetontwikkeling (n=63) Ontwikkeling Stijging Minder dan 5 procent 3 Tussen 5 en 10 procent 2 Tussen 10 en 20 procent 1 Tussen 20 en 30 procent 0 Tussen 40 en 50 procent 0 Totaal 6
Daling 11 24 19 1 2 57
Tabel B2.13 Mate van omzetontwikkeling (n=63) naar grensgebied of niet Ontwikkeling Stijging Stijging Daling Daling niet grens niet grens grens grens Minder dan 5 procent 1 2 6 5 Tussen 5 en 10 procent 0 0 12 12 Tussen 10 en 20 procent 1 2 13 6 Tussen 20 en 30 procent 0 0 1 0 Tussen 40 en 50 procent 0 0 1 1 Totaal 2 4 33 24 Tabel B2.14 Welke redenen zijn er volgens u voor deze afname van de omzet van gedistilleerde dranken? (n=64) meerdere antwoorden mogelijk Reden Percentage Accijnsverhoging 57,8% Goedkoper aanbod over de grens 34,4% Goedkoper aanbod van slijterijen via internet 4,7% Economische crisis 42,2% Andere reden 39,1% Tabel B2.15 In welk segment is de omzetdaling het grootst? (n=64) Segment Percentage Premium segment 23,4% Midden segment 29,7% Laag segment 15,6% In alle segmenten ongeveer gelijk 31,2% Tabel B2.16 Is de omzetdaling het grootst onder Nederlandse of juist onder buitenlandse gedistilleerde dranken? (n=62) Type gedistilleerd Percentage Nederlandse producten (dat wil zeggen Nederlandse merken) 32,3% Buitenlandse producten 37,1% Bij beide producten ongeveer gelijk 30,6% Tabel B2.17 In hoeverre verschilt de omzetontwikkeling sinds 1 januari 2013 van gedistilleerde dranken van de omzetontwikkeling van andere producten (wijn, bier, fris) die u verkoopt? (n=93) Omzetontwikkeling sinds 1 januari 2013 Percentage Negatiever 34,4% Minder negatief / positiever 4,3% Ongeveer gelijk 61,3%
37
Tabel B2.18 Toekomstverwachtingen (n=99) Toekomstverwachtingen Positief Neutraal Negatief
Percentage 42,4% 26,3% 31,3%
Tabel B2.19 Toekomstverwachtingen (n=99) naar grensgebied Ontwikkeling Grens (n=50) Niet aan de grens (n=49) Hoger 30,0% 55,1% Lager 34,0% 18,4% Ongeveer gelijk 36,0% 26,5%
Tabel B2.20 Vreest u voor sluiting van uw bedrijf? (n=31) Vrees voor sluiting Ja, in sterke mate Ja, in beperkte mate Nee
Percentage 42,0% 22,6% 35,5%
Tabel B2.21 Vreest u voor sluiting van uw bedrijf? (n=31) naar grensgebied of niet Vrees voor sluiting Grens (n=18) Niet aan de grens (n=13) Ja, in sterke mate 33,3% 53,8% Ja, in beperkte mate 27,8% 15,4% Nee 38,9% 30,8%
Tabel B2.22 Verwacht u een negatieve invloed op uw bedrijfsresultaat van de geplande verhoging van het accijnstarief per 1 januari 2014? (n=102) Negatieve invloed bedrijfsresultaat Percentage Ja, in sterke mate 48,0% Ja, in beperkte mate 37,3% Nee 14,7%
Tabel B2.23 Verwacht u dat door de accijnsverhoging per 1 januari 2014 het voortbestaan van uw bedrijf (verder) onder druk zal komen te staan? (n=81) Voortbestaan onder druk Percentage Ja, in sterke mate 32,1% Ja, in beperkte mate 37,0% Nee 30,9%
Tabel B2.24 Toekomstverwachting Positief Neutraal Negatief
38
Toekomstverwachtingen (n=99) naar grensgebied/regio België (n=26) Duitsland Grens (totaal) Niet aan de (n=24) grens (n=49) 38,4% 20,8% 30,0% 55,1% 30,8% 37,5% 34,0% 18,4% 30,8% 41,7% 36,0% 26,5%
BIJLAGE 3
Illustratie prijsverschillen Duitsland – Nederland
39
40
Regioplan Beleidsonderzoek Nieuwezijds Voorburgwal 35 1012 RD Amsterdam T 020 531 531 5 F 020 626 519 9 E
[email protected] I www.regioplan.nl
