De Donau. Van Passau naar Belgrado. Op reis langs de Donau. 12 Oktober 2014, Openbare Bibliotheek Hoogeveen

De Donau

“Van Passau naar Belgrado. Op reis langs de Donau”. 12 Oktober 2014, Openbare Bibliotheek Hoogeveen

De Donau – Introductie Bas Kleine:  Studie Bedrijfseconomie in Groningen  Uitwisselingssemester in Bratislava  6 jaar gewoond en gewerkt in Wenen  Geen historicus, werkzaam op de financiële afdeling van een baksteenproducent  Presentatie is zo objectief mogelijk; alleen de “highlights ” komen aan bod

De Donau – Programma 1) 2) 3) 4) 5)

Feiten Samenleving Geschiedenis Immigratie van West naar Oost Cultuur

 Onderwerp: de Donau met een focus op het gebied tussen Passau en Belgrado

De Donau

De Donau – Feiten (1) Landen / Steden aan de Donau (hoofdstad):       

Duitsland: Ulm, Regensburg, Passau Oostenrijk: Linz, Krems, Wenen Slowakije: Bratislava, Komárno Hongarije: Esztergom, Boedapest, Mohács Kroatië: Vukovar Servië: Novi Sad, Belgrado Roemenië / Bulgarije / Moldavië / Oekraïne

De Donau – Feiten (2) De rivier de Donau:    

Bron: Duitsland Monding: Zwarte Zee (Roemenië) Na de Wolga, de langste rivier van Europa Lengte: 2.888 kilometer resp. 2.845 kilometer (= samenloop van bronrivieren Brege en Brigach bij Donaueschingen)  Bevaarbaar: 2.411 kilometer (vanaf Kelheim)

De Donau – Feiten (3) De rivier de Donau:  Rivieren die in de Donau uitmonden: Isar (o.a. München), Inn (o.a. Innsbruck), Vah (Slowakije), Tisza (Hongarije), Drava/Drau en de Sava

De Donau – Feiten (4) Scheepvaart (1):  De Donau is bevaarbaar vanaf Kelheim  Verbinding met de Main en Rijn via het Main-Donau-Kanaal (Bamberg-Kelheim)  Goederenvervoer in tonnage is beperkt vergeleken met het transport over de Rijn

De Donau – Feiten (5) Scheepvaart (2):  Kenmerkend scheepstype is de duwbak  De Donau is een gereguleerde rivier met sluizen (15 tot Bratislava) en nautische knelpunten (laagwater); hier wordt aan gewerkt

De Donau – Feiten (6) Scheepvaart (3):  Door NAVO-bombardementen op de bruggen bij Novi Sad in Servië, werd het scheepvaartverkeer een aantal jaren belemmerd door een provisorische pontonburg met beperkte openingstijden

De Donau – Samenleving (1) Talen langs de Donau (1):  Germaans: Duits  Fins-Oegrisch (Oeraltaal): Hongaars  Slavisch: Slowaaks, Kroatisch, Servisch en Bulgaars  Romaans: Roemeens Cyrillisch alfabet in Servië, Bulgarije en Oekraïne

De Donau – Samenleving (2) Talen langs de Donau (2): Voorbeeldwoordjes (Goedendag. Bedankt):  Duits: Grüss Gott! Vielen Dank.  Hongaars: Jó napot kivánok. Köszönöm.  Slowaaks: Dobrý deň. Ďakujem.  Roemeens: Bună. Mulţumesc.

De Donau – Samenleving (3) Talen langs de Donau (3): De verschillende talen kennen wel gemeenschappelijke woorden. Bijvoorbeeld noem je in Wenen:  Tomaten: Paradeiser  Pannenkoek: Palatschinken Een Noord-Duitser heeft geen idee….Maar iedereen aan de Donau wel.

De Donau – Samenleving (4) Religies langs de Donau (1):    

Oostenrijk, Kroatië, Slowakije: Katholiek Servië, Roemenië: Orthodox Hongarije: Katholiek, Calvinistisch, Luthers Grieks-Katholiek (Uniaten) in Roemenië: erkenning Paus maar behoud van Orthodoxe rituelen

 Duitse minderheid = gemengd

De Donau – Samenleving (5) Religies langs de Donau (2): Beïnvloed door:  Schisma tussen de Kerken van Rome en Byzantium (Constantinopel = Istanbul)  Ook keuze voor Protestantisme omdat de Habsburgse heersers Katholiek waren

De Donau – Samenleving (6) Joods leven:  Bloeiende Joodse gemeenschap tot de 2e Wereldoorlog  In alle steden stonden grote synagogen; de synagoge in Boedapest in de grootste van Europa  Boedapest kent inmiddels weer een actieve Joodse gemeenschap

De Donau – Samenleving (7) Tussen Bratislava en Belgrado was en is het een “smeltkroes”:  Hongaren, Slowaken/Serven/Kroaten, Roma (zigeuners)  Tot met de 2e Wereldoorlog ook veel Duitsers en Joden  De volkeren leefden relatief vredig samen, maar ook grotendeels gescheiden

De Donau – Samenleving (8) Bratislava is nu een Slowaakse stad, maar rond 1900….met 63.000 inwoners:  1/2 Duits  1/3 Hongaars  1/6 Slowaaks  10% Joods (obv ethniciteit)

De Donau – Geschiedenis (1) Osmaanse (Turkse) bezetting (1):  1353 oversteek Turken naar Europa, 1453 val van Constantinopel (Istanbul) en het Byzantijnse Rijk (Oosters-Orthodoxe rijk)  Nederlagen van Serviërs (Amselfeld in Kosovo, 1389) en Hongaren (Mohács, 1526)  Belegering van Wenen

De Donau – Geschiedenis (2) Osmaanse (Turkse) bezetting (2):  Relatieve vrijheid voor Joden en Christenen in ruil voor hoge belastingen  Maar ook ontvolkte gebieden door oorlogen en plunderingen  Nog steeds o.a. Turkse koffie en badhuizen in Hongarije

De Donau – Geschiedenis (3) Habsburgse Rijk (1):  Overheersing in Centraal-Europa na het verslaan van de Osmanen (Turken)  Wenen als ‘hoofdstad’ van Centraal-Europa  Buitengrens gevormd door Noord-Italië, Tsjechië, Zuid-Polen, West-Oekraïne, WestRoemenië, Noord-Servië en Kroatië

De Donau – Geschiedenis (4) Habsburgse Rijk (2):  1848: neerslaan van de Revolutie  Dubbelmonarchie: in 1867 splitsing in een Oostenrijks en Hongaars deel met zelfbestuur; andere ethniciteiten werden vervolgens door Hongaren bestuurd 1867: K.u.k = Kaiser von Österreich und König von Ungarn (voorheen k.k.)

De Donau – Geschiedenis (5) Habsburgse Rijk (3):  1e Wereldoorlog (1914-1918): ondergang van het Habsburgse Rijk  Van 1848-1916 regeerde Franz-Joseph I., getrouwd met Elisabeth (Sisi)  Mythos (tragedie) Sisi: Nooit kunnen wennen aan hofprotocol, liefde voor Hongarije, vermoord in 1898

De Donau – Geschiedenis (6) Habsburgse Rijk (4):  Zelfde architectuur: bv stadshuis, uivormige kerktorens, operahuizen en pestzuilen – nog steeds veel herkenning binnen deze landen  Geen gevelbakstenen, maar stucwerk; NoordPolen + Baltische Staten kennen wel gevelbakstenen door invloed Pruisische Rijk, Hanzeverbond en klimatologische factoren (regen, zeewind)

De Donau – Geschiedenis (7) Verdrag van Trianon (aanvulling op Verdrag van Versailles):  Verdrag na afloop van de 1e Wereldoorlog  Hongaarse deel van het Habsburgse Rijk (geografisch: Karpatenbekken) wordt opgesplitst volgens principe van natiestaten / zelfbeschikking  Gevolg: grote Hongaarse minderheden in Slowakije, Servië en Roemenië

De Donau – Geschiedenis (8) 2e Wereldoorlog:  Bezetting door de Duitsers, maar ook veel collaboratie zowel uit overtuiging als uit geografisch gewin  Josip Tito: communistische leider van de Partisanenopstand in Joegoslavië, KroatischSloveense ouders  Grotendeels verdwijnen van de Joodse minderheid  Vlucht en verdrijving van de Duitse minderheid na de 2e Wereldoorlog

De Donau – Geschiedenis (9) Communisme in verschillende vormen:    

Slowakije: “normaal communisme” Hongarije: Goulash-communisme Joegoslavië: Tito-regime Roemenië: Ceauşescu-regime

De Donau – Geschiedenis (10) Toetreding tot de EU:    

2004: Hongarije en Slowakije 2007: Roemenië en Bulgarije 2013: Kroatië Servië is nog geen lid van de EU Slowakije heeft ook de EURO ingevoerd

De Donau – Geschiedenis (11) Actualiteit:    

Welvaart per land verschillend Contrast tussen stad en platteland Democratie nog niet volwassen Nederlands bedrijfsleven is al lang actief in de regio

De Donau – Duitse sporen (1) Emigratie van “Duitsers” langs de Donau:  Motivatie van kolonisten: Op zoek naar een beter leven, armoede ontvluchten  Motivatie om kolonisten aan te trekken: 1) Ontvolkte gebieden (na Osmaanse/Turkse bezetting) weer bevolken 2) Agrarische en ambachtelijke kennis binnenhalen

De Donau – Duitse sporen (2) Feiten:  Emigratie vanaf 1711  Aantallen: geschat op 400.000 in 18e eeuw  Gebied: tussen Boedapest en Belgrado Na de 2e Wereldoorlog zijn de meeste Duitsers gevlucht, verdreven of “verkocht”.

De Donau – Duitse sporen (3) Emigratie langs de Donau:  Opstappunt Ulm (ligt in regio Schwaben)  Donauschwaben als begrip voor alle Duitse kolonisten in dit deel van Oost-Europa; kolonisten kwamen vooral uit ZuidDuitsland Tip: Donauschwäbisches Zentralmuseum in Ulm

De Donau – Flora en Fauna (1) Natuurgebieden:  Duitsland: Schwarzwald, Bayerischer Wald  Oostenrijk: de Wachau; Nationalpark DonauAuen  Hongarije: Donau-Knie  Kroatië: Kopački Rit  Servië/Roemenië: IJzeren Poort/Eisernes Tor  Roemenië: de Donau-Delta

De Donau – Flora en Fauna (2) Maar ook milieuvervuiling:  Communisme: geen aandacht voor milieu  2000: door goudmijn 50-100 ton cyaniderijk afval geloosd in Baia Mare (Roemenië) in de Tisza met dramatische vervuiling als gevolg  Dam in de Donau op grens Slowakije met Hongarije, omlegging stroomgebied; Internationaal Hof in Den Haag, beide landen verantwoordelijk

De Donau – Flora en Fauna (3) Vissen / Dieren:  Vissen: o.a. meerval en steur  Wolf / bruine beer / lynx (in Karpaten- en Tatragebergte, Dinarische Alpen)  Vogels spotten in de Donau-delta (bv de pelikaan) en langs de Tisza

De Donau – Eten en Drinken (1) De regio in “clichés”:  Varkensvlees / McCountry / ongepaneerde schnitzel  Balkan (o.a. Servië / Kroatië) = gegrild vlees  Zoetwatervis (karper, meerval, snoek, en snoekbaars) Goulash heet in Hongarije Pörkölt, Gulyás is een soep

De Donau – Eten en Drinken (2) De regio in “clichés”:  Groente: paprika / kool / ui / sopska salade  Mehlspeisen / knödels van aardappelen  Halve liters bier / zelfgestookte sterke drank / wijn  Gebruik van Vegeta-kruiden  Kerstmarkt met punsch (thee met rum) en langos / kerstavond

De Donau – Eten en Drinken (3) De regio in “werkelijkheid”:  De clichés kloppen  De keuken verschilt per land, wel zijn veel recepten/gebruiken van elkaar overgenomen  Ook in deze regio is sprake van globalisering (Italiaanse, Aziatische restaurants etc.)  Baklava-Marillenkuchen-grens om invloed Turkse bezetting te duiden

Voorbeeldgerechten  Aantal voorbeeldgerechten per land  Veel gerechten staan ook in de andere landen op de menukaart resp. kunnen niet als nationaalgerecht worden beschouwd

Voorbeeldgerechten – Duitsland  Flädle suppe: runderbouillion met reepjes eierpannenkoek  Regensburger Wurst / Weisswurst  Käsespätzle: ‘pasta’ met kaas  Maultaschen: deegbladeren gevuld met gehakt en spinazie  Dinnede: flammkuchen met schmand en spek

Voorbeeldgerechten – Oostenrijk  Wiener Schnitzel: gepaneerde schnitzel  Tafelspitz: gekookt rundvlees  Erdbeerknödel: aardappelknödel gevuld met aardbeien (of andere vruchten)  Topfenpalatschinken: pannenkoeken gevuld met kwark, geserveerd met vanillesaus  Bauchfleisch (spek) uit de oven

Voorbeeldgerechten – Slowakije  Kapustnica: zuurkoolsoep met worst en paddenstoelen  Bryndzové halušky: “pasta” van aardappelmeel met saus van schapenkaas en spekjes  Makové šúľance: aardappelpasta met maanzaadsaus  Palačinky so zavareninou: met jam gevulde pannenkoeken

Voorbeeldgerechten – Hongarije  Halászlé: vissoep van zoetwatervissen  Lecsó: stoofsel met paprika en tomaat  Töltött paprika: gevulde paprika in tomatensaus  Báckai rizses hús: rijst met gehakt en groente  Brassói aprópecsenye: stoofsel van varkensvlees, groente en gefrituurde aardappelen

Voorbeeldgerechten – Servië    

Pasulj: Servische bonensoep Čevapčići: gegrilde gehaktrolletjes met ui Pljeskavica: gegrilde gehaktschijf Varkensfilet met kajmak en gebakken aardappelen  Sopska salade: paprika, tomaat, komkommer, ui en kaas

Voorbeeldgerechten – Roemenië  Mititei: gegrilde gehaktrolletjes  Sarmale: koolbladeren gevuld met gehakt  Salata de vinette: gebakken aubergine met olie en knoflook  Mamaliga: maispap

De Donau – Cultuur (1) Muziek (1):  Klassieke muziek: Mozart, Schubert, Bruckner, Liszt, Haydn, Mahler, Brahms (geb: Hamburg), Strauss, Lehár, Bartók, Kordály…..  Wiener Philharmoniker Tip: Hongaarse Dansen van Brahms

De Donau – Cultuur (2) Muziek (2):  Muziekfestivals: Donau-Inselfest (Wenen), Sziget (Boedapest) en EXIT (Novi Sad)

De Donau – Cultuur (3)  Schilderkunst: Wenen rond 1900, symbolisme met Gustav Klimt als bekendste schilder  Architectuur: Wenen rond 1900, Jugendstil (art nouveau)

De Donau – Cultuur (4) Subjectief aanbevolen literatuur (1):  Mór Jókaj : Ein Goldmensch / Die letzten Tage der Janitscharen  Géza Gárdonyi: Ich war den Hunnen untertan / Die Gefangenen Gottes / Sterne von Eger  Lajos Zilahy: Was mein Herz begehrt  Kookboek Culinaria Hongarije

De Donau – Cultuur (5) Subjectief aanbevolen literatuur (2) :      

Aleksander Tišma: diverse boeken Melinda Nadj Abonji: Duiven vliegen op Joseph Roth: Radetzkymarsch Zsusa Bánk: De Zwemmer Sándor Márai: Gloed / De erfenis van Eszter János Székely: Verlockung

De Donau ontdekken Reismogelijkheden:  Per cruiseschip (opstapplaats Passau)  Donauradweg (fietspad)  Sultans Trail (wandelpad van Wenen naar Istanbul)

 Per trein (o.a. rit Bratislava–Boedapest)  Per auto

De Donau Clichés of het juiste perspectief…..:      

“Veel plezier in Kazachstan” “Es sieht ja aus wie Österreich” Ik ga op reis en ik neem mee…. Ik ga op reis en kom zonder auto terug Lekker goedkoop Criminaliteit & corruptie, of onwetendheid?

De Donau - Afsluiting  Rondvraag  Contact: [email protected]