De Dharma DE DHARMA ALS INSTRUMENT VAN VERANDERING Als je kijkt naar de manier waarop we tegenwoordig leven, bekruipt je soms een gevoel van angst. Alles krijgt steeds meer vaart, en het leven gaat zo snel. Te snel. We moeten een ogenblik stilhouden om in onszelf te kijken en de vraag te stellen: 'waar ben ik mee bezig?' En dan ontdekken we dat we zo versnipperd zijn, het is alsof we uit allerlei kleine stukken bestaan. We zijn net als de kralen van een kralensnoer, een verzameling van kleine stukjes. We maken zoveel verschillende dingen mee in het leven. Maar we hebben iets nodig om de draad vast te houden, iets dat ervoor zorgt dat we niet uit elkaar vallen. We hebben een basiswaarde, een fundamentele heelheid nodig—en die kan de Dharma ons geven. Als er problemen komen, weten we er vaak niet mee om te gaan, omdat we deze zo belangrijk laten worden. Maar in feite gaat het niet om de problemen; het gaat niet om wat ons overkomt in het leven. Waar het in werkelijkheid om gaat is hoe we ermee omgaan. Dus op een bepaalde manier is alles een les, of een test. Dit begrijpen vormt de basis. En als deze draad door je leven loopt, heb je de Dharma begrepen: de Dharma is in jou. In wezen is de essentie van de Dharma leren in heelheid te zijn met je geest. Op je gemak te zijn. Als je jezelf niet scheidt van je geest, helemaal met je geest bent, en op je gemak, kun je allerlei gedachten hebben, en dat is prima. Elke keer als je negatieve emoties hebt, aanvaard je ze volledig. Het is normaal. Emoties zijn normaal. Maar je neemt ze niet serieus, en je stort niet in, omdat je de dharma als leidraad hebt die alles bijeenhoudt. En naarmate je vordert, kom je uiteindelijk bij een niveau waar Dharma gewoon onderdeel van je wezen is geworden. De eeuwenoude, tijdloze boodschap van de dharma voor de zoekende mens is dat er een beproefde methode bestaat voor hen die hun geest willen perfectioneren, hun bewustzijn willen verhogen en niet langer afhankelijk willen zijn van omstandigheden. In Tibet wordt onderwezen dat de dharma uit twee elementen bestaat: de dharma van de orale overdracht of klassieke leringen en de dharma van de directe ervaring of realisatie. De dharma van de orale overdracht De kern van het boeddhisme, de dharma, soms vertaald met Waarheid is gevat in de feitelijke woorden en leringen van de Boeddha zoals die in de soetra's zijn neergelegd. Pagina 1 van 6
Soetra komt uit het Sanskriet en betekent 'draad' of 'snoer'. Als inspirerende zinnen of woorden aan elkaar werden geregen, zoals de Boeddha deed, dan werden deze vergeleken met een bloemenkrans die met behulp van een gewone draad was gevlochten. De Dharma als waarheid of hoogste werkelijkheid is slechts bedoeld als richtingaanwijzer die leidt naar Inzicht, 'als een vinger die naar de maan wijst'. Niet lang na het overlijden van de Boeddha riepen vijfhonderd van zijn verlichte discipelen een eerste concilie bijeen om hun herinneringen aan de woorden van de Boeddha met elkaar te vergelijken. Ananda, een van de eerste discipelen van de Boeddha, en andere monniken die bekendstonden om hun verbazingwekkende geheugen reciteerden uit hun hoofd alle preken van de Boeddha. De andere verlichte discipelen, van wie er velen bij het onderricht van de Boeddha aanwezig waren geweest, herinnerden zich zijn woorden eveneens en brachten kleine correcties aan en gaven hun goedkeuring aan de recitaties. Eenmaal goedgekeurd door de vijfhonderd oudste discipelen van de raad, werden de recitaties beschouwd als soetra's, de letterlijke neerslag van de woorden van de Boeddha. Deze levendige, orale overdracht komt tot ons via een ononderbroken lijn van meester tot discipel, als een soort erfenis. Behalve de soetra's heeft de Boeddha een groot aantal kloostergeloften, disciplines (de vinaya), en verhandelingen (de abhidharma) nagelaten. Deze drie verzamelingen van de leerstellingen van Boeddha Shakyamuni (soetra, vinaya, abhidharma) omvatten de oorspronkelijke boeddhistische canon, die bekend staat als de Tripitaka en is vertaald als drie korven of verzamelingen. Het betreft hier de oorspronkelijke leerstellingen van de historische Boeddha, geschreven in het Pali en wordt daarom ook wel de Pali Canon genoemd. De Pali Canon is de oudste verzameling van toespraken van de Boeddha en zijn belangrijkste discipelen. Het zijn de officiële teksten van de Theravada traditie. De Pali Canon wordt ook wel de Tipitaka genoemd, wat de “drie manden” betekent. Elke mand behandelt een deel van de overgedragen leringen. De eerste mand is die van de monastieke code, de regels voor monniken en nonnen, ook wel de Vinaya Pitaka genoemd. De tweede mand is van de verzameling van toespraken van de Boeddha en zijn belangrijkste discipelen, ook wel de Sutta Pitaka genoemd. De laatste mand is die van “hogere, extreme, speciale” leer, ook wel de Abhidhamma Pitaka genoemd. Deze geschriften bestaan al zo’n 2500 jaar en representeren nog steeds de antwoorden van de Boeddha op ethische en filosofische vraagstukken. Vooral de teksten die zich richten op de persoonlijke ontwikkeling van het individu zijn ook in onze tijd allerminst ouderwets of gedateerd te noemen maar nog even actueel als 2500 jaar geleden. De Vinaya Pitaka komt voort uit de roep om de vergrotende Sangha (gemeenschap van monniken en nonnen) te reguleren. Doordat de Sangha groter werd ten tijde van de Boeddha ontstonden er situaties waarin een voorschrift duidelijkheid moest geven. De regels komen ook voort uit werkelijk gebeurde. De Sutta Pitaka is de bekende verzameling van sutta’s (toespraken) uitgesproken door de Boeddha of door een van zijn belangrijkste discipelen. Het bevat meer dan 10.000 toespraken. Ze behandelen allerlei realistisch gebeurtenissen en situaties, doctrines en praktijken, leken en monniken toespraken, vormen van innerlijke Pagina 2 van 6
verwerkelijking, allemaal gericht op het onderwijzen, stimuleren en motiveren van de toehoorders. Alles wordt ingezet om de weg te wijzen voor de eigen verwerkelijking van de Verlichting. Er zitten hier zeer mooie poëtische werken tussen maar ook zeer formele en taaie leerstellingen, op maat gemaakt voor de luisteraar. De Sutta Pitaka bestaat uit vijf Nikaya’s , ook wel collecties van sutta’s genoemd. De vijf Nikaya’s zijn: de Digha Nikaya, is de eerste collectie van de Sutta Pitaka en betekent de Collectie van lange toespraken. Hierin staan dan ook de langste toespraken van de Boeddha die getypeerd worden door meerdere, mythische vertellingen, de uitgebreide behandeling in de eerste 13 sutta’s over moraliteit, enkele zeer filosofische sutta’s en de laatste 2 sutta’s die op numerieke wijze de leer behandelen de Majjhima Nikaya, wat betekent de collectie van middellange toespraken. Hierin staan 152 sutta’s die verschillende aspecten van de leer aanbod laten komen in verhelderende sutta’s. de Samyutta Nikaya, wat betekent de collectie van gegroepeerde toespraken. Deze bestaat uit 2889 toespraken verdeeld over vijf vagga’s (secties) die weer onderverdeeld zijn in samyutta’s (groepen). Het gemak hiervan is dat je op thema verschillende toespraken kan doornemen de Anguttara Nikaya , betekent de collectie van oplopende toespraken. De indeling van deze Nikaya is gebaseerd op zijn aantal aan leerelementen. In totaal loopt de Anguttara Nikaya op van een leerelementen tot en met elf leerelementen. de Khuddaka Nikaya, wat collectie van kleine toespraken betekent. Ze zijn onderverdeeld in 15 tot 18 verschillende boeken. Hierin zitten bekende werken zoals bijvoorbeeld de Dhammapada en de Jataka verhalen. Allen bestaan zij uit kleine toespraken, verhalen, verzen, fabels en andere vormen. Vervolgens komt de Abhidhamma Pitaka. Deze verschilt heel sterk van de Vinaya Pitaka en de Sutta Pitaka door zijn vorm, zijn doel en de verwerking hiervan. De Vinaya en Sutta Pitaka worden gekleurd door werkelijke situaties waarin een monnik of een gebeurtenis aanleiding geeft tot een bepaalde Dhamma-toespraak. Hierin worden vaak elementen van de leer uiteengezet en duidelijke aansporingen gegeven om ervoor te zorgen dat de Dhamma en de praktijk samenkomen. In de Abhidhamma wordt deze structuur volkomen overboord gezet. Er komt hiervoor in de plaats een zeer zorgvuldige en systematische opzet van de Leer. De Abhidhamma (ook wel Abhidhamma-pitaka) is het derde en laatst toegevoegde deel van het Pali Canon van de Theravada traditie van het Boeddhisme. Abhi (Pali) betekent hoog of hoogste en dhamma betekent leer of waarheid. De 'Abhidhamma' is dus de 'hoogste Waarheid' of 'hoogste Leer', en brengt de onbegrensde mogelijkheden van de menselijke geest in beeld op een diepgaande realistische manier. De Abhidhamma beschrijft de ultieme werkelijkheid zoals we die in onze meditatie kunnen ervaren. Met als hoogste doel kennis Pagina 3 van 6
over te brengen die kan leiden tot bevrijding van het lijden. Bestudering van en contemplatie op de Abhidhamma kan ons dichterbij wezenlijke ervaringen en inzichten brengen van begrippen als niet-zelf, veranderlijkheid, onbevredigendheid in ons bestaan. De Abhidamma bevat geen toespraken van de Boeddha, maar bestaat uit een abstract theoretisch raamwerk gebaseerd op de leer van de Boeddha in de sutta-pitaka, wat vervolgens tot in het meest precieze detail uitgewerkt is. De Abhidhamma Pitaka is opgedeeld in 7 boeken. -Dhammasangani -de opsomming van fenomenen -Vibhanga -het boek van analyse -Dhatukatha -uiteenzetting over de elementen -Puggalapannati -beschrijving van personen -Kathavatthu -punten van conversie -Yamaka -boek van paren -Patthana -het boek van voorwaardelijke relaties In de Dhammasangani (de opsomming van fenomenen) wordt er een uitleg gegeven aan de bewustzijnstoestanden en worden zij verdeeld in hun ethische kenmerken. De Vibhanga (het boek van analyse) bestaat uit 18 verschillende hoofdstukken die als een aparte studie beschouwd kunnen worden. De onderwerpen zijn: de khandha's, de zintuiglijke bases, elementen, waarheden, controlerende vermogens, afhankelijk ontstaan, grondslagen van opmerkzaamheid, voortreffelijke vormen van inzet, wegen tot verwezenlijking, factoren van verlichting, het achtvoudige pad, jhana's, onbegrensdheden, leefregels, stadia van inzicht, soorten kennis, minder belangrijke punten en een psychokosmische topografie van het Boeddhistische universum. De Dhatukatha (uiteenzetting over de elementen) is volledig geschreven in een vraag-antwoordstructuur. Er wordt getracht van alle verschijnselen hun waarde binnen de schema’s van de khandha’s, de zintuiglijke bases en de elementen te vinden. De Puggalapannati (beschrijving van personen), heeft meer kenmerken die lijken op de Sutta Pitaka dan op de Abhidhamma Pitaka. Zij maakt veel gebruik van concepten en dit blijkt ook uit het eerste gedeelte wat een opsomming geeft van de typen van concepten. Vervolgens geeft het definities van verschillende persoonstypen en over groepen van persoonstypen. De Kathavatthu (punten van conversie) is een werk van Moggaliputta Tissa die de verschillende visies van de scholen buiten de Theravada traditie aanvalt. De Yamaka (boek van paren) is het voorlaatste boek van de Abhidhamma die onduidelijkheden en definities wil verhelderen. Het boek is zo genoemd naar de methode die wordt gebruikt in het boek. Dit is een paarsgewijs groeperen van een vraag en de tegengestelde formulering hiervan. Het boek bestaat uit 10 hoofdstukken: wortels, khandha’s, zintuiglijke bases, elementen, waarheden, Pagina 4 van 6
formaties, latente neigingen, bewustzijn, verschijnselen en controlerende vermogens. De Patthana (het boek van voorwaardelijke relaties) is het grootste werk van de gehele Tipitaka. Het verwerkt het stelsel van 24 voorwaardelijke relaties op de gehele Abhidhamma methode. Waarvan alle verschijnselen hun onderlinge afhankelijkheid wordt aangetoond. De dharma van de orale overdracht bevat tevens diverse essentiële werken, teksten en commentaren door opeenvolgende generaties van boeddhistische meesters. Hierbij horen onder meer de latere soetra's en tantra's, en ook de mahayana-soetra's in het Sanskriet. Ook opgenomen zijn de esoterische, mystiekere tantra's die door de Boeddha zijn onderwezen in de gedaante van diverse meditatiegodheden om de hogere, niet-dualistische vajrayanaleerstellingen over te brengen aan wezens wier staat aan alle nodige voorwaarden voldoet. Zo zijn de vierentachtigduizend leerstellingen van de Boeddha tot stand gekomen die zijn opgenomen in de drie voertuigen (of yana's), theravada, mahayana en vajrayana. Deze drie leerstellingen zijn cyclisch van aard en worden daarom wel de drie wentelingen van het rad van de dharma genoemd. Dit zijn de drie grote boeddhistische tradities, die ons in het Westen hebben bereikt via de moderne meditatievormen van vipassana, zen en dzogchenmahamoedra. De eerste wenteling van het rad van de dharma bevat de vier edele waarheden, het achtvoudige pad en de drie kenmerken van het bestaan (vergankelijkheid, niet-zelf en lijden) en het wederzijds afhankelijk ontstaan der dingen. Dit wordt vaak beschreven als de weg van de bevrijding en de zuivering van het individu, alsmede zeer positief gedrag en staat bekend als de weg van de arhant (heilige). In de weg van het theravada-boeddhisme wordt de nadruk gelegd op inzicht, zuivering, moraliteit, zelfbeheersing en het belang anderen geen schade te berokkenen. Bij de tweede wenteling van het rad van de dharma (de mahayana) wordt de nadruk gelegd op sunyata, dat oneindige leegte en stralende openheid betekent. Dit is de heroïsche weg van de bodhisattva naar de universele verlichting. In deze weg wordt de nadruk gelegd op het verenigen van wijsheid, mededogen en onbaatzuchigheid. Het accent ligt in het mahayana-boeddhisme op mededogen, de wijsheid van de leegte, openheid, altruïsme en onverschrokken moed. Bij de derde wenteling van het rad van de dharma (de vajrayana) wordt de nadruk gelegd op de boeddhanatuur: spontaan, vruchtbaar en licht verspreidend. Er wordt uitleg verschaft over de tantra, de openbaring van de innige verbondenheid van nirvana en samsara, het heilige en het wereldse, en hemel en aarde. In het vajrayana-boeddhisme wordt de nadruk gelegd op transformatie, energie, bekrachtiging en dynamische vaardigheden. Deze drie benaderingen komen overeen met de drie grote tradities of voornaamste scholen binnen het boeddhisme. De zuidelijke scholen, in Sri Lanka, Birma, Thailand, Laos en Cambodja leggen zich voornamelijk toe op de klassieke hinayana en theravada; de noordelijke scholen, in Nepal, Sikkim, Tibet, Mongolië, Korea, China en Japan leggen zich toe op de mahayana en de tantrische vajrayana. Pagina 5 van 6
We moeten niet vergeten dat de leerstellingen van de Boeddha de woorden zijn van een levende mens die de verlichting heeft bereikt en die zijn kennis uit liefde en mededogen met anderen heeft gedeeld. Hij was een visionair, een pionier en wijze leermeester die ons een nieuwe richting wees. Het is gezegd dat de Boeddha zo gevoelig en bewust was dat hij de enorme verschillen tussen diverse groepen mensen en wezens kon begrijpen. De legende verhaalt dat als de Boeddha de dharma onderwees alle luisteraars precies datgene hoorden wat zij persoonlijk nodig hadden, elk in zijn of haar eigen taal. Het heilige rad van de dharma is hier in het Westen nog steeds in beweging, een stroom van waarheid die in beweging is. Die waarheid weerklinkt in de geest van de zoekende mens, zoals dat al eeuwen het geval is. De nieuwe wenteling van het rad van de dharma is de jouwe. Je kunt je eigen waarheid, je eigen dharma, je eigen roeping op je eigen manier ontdekken. Dat is ieders eigen verantwoordelijkheid.
De dharma van de directe ervaring Even belangrijk als de woorden van de Boeddha zijn de manieren waarop we deze leringen voor onszelf verwezenlijken. Volgens de Tibetaanse leermeesters zijn we zeer bevoordeeld want ons leven als mens maakt een zuivere beoefening van de dharma mogelijk. Ook vertellen ze ons dat alles wat je in je leven meemaakt bij jouw levensweg hoort. Elk moment biedt dus de mogelijkheid tot ontwaken; elke ervaring kun je opnemen in je spirituele leven. Houd dat in gedachten Met het ontwikkelen van wijsheid, duidelijkheid, gezond verstand en mededogen breng je de dharma van de directe ervaring in je leven tot uitdrukking. De vraagstukken van toen hebben vandaag nog niets aan actualiteit ingeboet. Hoe vind je het evenwicht tussen je uiterlijke en innerlijke leven? Hoe richt je je beste bedoelingen op anderen? Hoe vind je het evenwicht tussen mededogen en wijsheid? Wat is het verschil tussen onzelfzuchtig mededogen en dualistisch zelfmedelijden, tussen vastklampen en toewijding, tussen liefde en afhankelijkheid, tussen ergens afstand van doen en er uit angst voor weglopen? Tibetaanse lama's, zoals Kalu Rinpoche en de Dalai Lama, die het spirituele volledig in hun leven hebben geïntegreerd, belichamen de dharma op elk moment van de dag. De dharma in je leven brengen betekent dat je keuzes maakt en beslissingen neemt die passen bij een verlichte geest, en die erop wijzen dat je tracht te ontwaken uit de dromen van de illusie. In de dharma van je eigen innerlijke realisatie is de plaats waar je je innerlijke toevluchtsoord vindt. Je vindt je toevlucht in het leren van de waarheid, het uitdrukken van de waarheid en in het integreren van de waarheid in jezelf. Als je helemaal, volledig jezelf bent geworden, dan belichaam je de dharma. Dat is de innerlijke, drievoudige parel. Leven volgens de dharma betekent trouw zijn aan jezelf.
Pagina 6 van 6
