De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 56 oktober - november - december 2010

BELGIE-BELGIQUE P.B. P.P. ANTWERPEN X P409458 BG/9535

De Compostmeester

Vlaamse Compostorganisatie vzw

De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 56 • oktober - november - december 2010

Info kort Compostmeesterhappening 2011 Sinds 2001 organiseerden we in de vijf Vlaamse provincies een compostmeesterscongres. Nu tien jaar en vijf congressen later zijn we rond en is het tijd voor een nieuwe formule. We leggen volgend jaar alle compostmeesters in de watten op onze eerste compostmeesterhappening die zal plaatsvinden in het domein Puyenbroeck in Wachtebeke. Iedereen zal ondergedompeld worden in een mix van informatie en ontspanning en krijgt de kans om de handen uit de mouwen te steken. Hou alvast zondag 9 oktober 2011 vrij.

Beste compostmeester

Digitaal tijdschrift Vier maal per jaar ontvang je het tijdschrift De Compostmeester in je brievenbus. Wil jij ook bijdragen aan de vermindering van de papierafvalberg? Dat kan. Er is nu ook een digitale versie van het tijdschrift verkrijgbaar. Wil jij je abonnement op de gedrukte versie van het tijdschrift beëindigen en een pdfversie van De Compostmeester per mail ontvangen? Stuur dan een mail naar [email protected] met als onderwerp ‘Tijdschrift digitaal’ met duidelijke vermelding van je naam en woonplaats. Zo ontvang je twee weken vooraleer het tijdschrift bij de anderen in de bus valt, jouw digitale versie per mail.

Wateroverlast trof onze Vlaamse tuinen, velden, straten en huizen. De bodems zijn verzadigd. Angstvallig aanhoren we de berichtgeving bij het samenstellen van dit tijdschrift. Compost inwerken in de bodem verbetert het waterbergend vermogen van de grond. Maar tegen een zondvloed als die van midden november, kan compost niet op. Je hebt je rijpende compost toch afgedekt? Daar haal je dezer dagen absoluut je voordeel uit. We willen de kostbare voedingsstoffen uit onze compost immers beter benutten dan doorsijpelend in de grond onder de compostbak. In dit nummer geven we je een blik op de tips van het afsluitjaar van de Juni Compostmaandcampagne ‘Meer genieten in uw prachtige tuin!’, de resultaten van de haagproef, composteren in Kinshasa, activiteiten van collega-compostmeesters en eindigen we met onze nieuwe invulling van de rubriek compostspinsels: het interview. Veel leesgenot Elfriede Anthonissen Gerrit Van Dale Kristof Van Stichelen Cel Thuiscomposteren en Kringlooptuinieren

Afgiftekantoor: ANTWERPEN X Afzenderadres: Vlaco vzw Kan. De Deckerstraat 37, 2800 Mechelen

Info Kort Nieuw Infomateriaal We blijven werken aan de uitbreiding van ons communicatie materiaal. Vanaf 2011 komen we op de proppen met twee nieuwe drieluikfolders over composteren in vaten en bakken, een gloednieuwe brochure over snoeihout en onze laatste ontbrekende poster in de kringloopreeks, nl. de kippen.

Juni Compostmaand 2011 Meer genieten in uw prachtige tuin! Zet de kringloop aan het werk! 2011 wordt de afsluiter van de vierjarencampagne ‘Meer genieten in uw prachtige tuin’. Na enkele jaren op rij verschillende aspecten van de kringlooptuin te belichtten tijdens Juni Compostmaand (gras, snoeihout, vaste planten), is de Vlaming al een beetje vertrouwd met de term ‘kringlooptuinieren’ en willen we in 2011 de kringlooptuin op zich in de kijker zetten. We kunnen dus alle kanten uit en verschillende kringlooptechnieken belichten, wel met de nadruk dat elk type tuin een kringlooptuin kan zijn: van stadstuin tot park, van strak tot natuurlijk … Zolang er maar kringlooptips hun toepassing vinden. We gaan nooit de belerende toer op maar reiken de mensen ideeën en tips aan waar ze zelf uit kiezen wat het best bij hen en hun tuin past.

Vermits de samenwerking met de partners Bioforum, Velt, Landelijke Gilden succesvol was en een nieuw publiek aantrok, willen we in 2011 die samenwerking verder uitdiepen. Bioforum focust op de bioweek van 4 tot 12 juni. Velt organiseert hun eco-tuinenweekend op 4 en 5 juni. Landelijke Gilden organiseert Open Tuinen in het laatste weekend op 25 en 26 juni. Wens jij je activiteit te koppelen aan één van onze partners? Stuur dan zo snel mogelijk een mail naar [email protected], dan zorgen wij voor het leggen van de eerste contacten. Heb je al een vruchtbare samenwerking? Laat het ons dan weten, dan zetten we dit in de kijker in onze communicatie rond de campagne.

Tips Net als in ’08, ’09 en ’10 pakken we ook in 2011 uit met een tipboekje, met – uiteraard – een hele reeks fijne tips die je aan de bezoekers kan tonen en hen zo de stap naar het kringlooptuinieren kan doen zetten. We maakten een bundeling van die tips rond kringlooptechnieken die eenvoudig toepassing vinden in de traditionele tuinen … (‘Kom … en composteer’)… composteren Composteren is een proces waarbij micro-organismen en kleine ongewervelden, organische tuinen keukenresten omzetten tot een stabiel eindproduct: compost. Door de compost te gebruiken sluit u de kringloop. Duurzaam omgaan met materialen is de boodschap! Zoals de meeste levende wezens hebben de afbraakorganismen in de compostering behoefte aan voedsel, vocht en zuurstof. Goede composteeromstandigheden bekomt u door voortdurend een evenwichtige verhouding na te streven van zogenaamde groene materialen (bv. fruitresten, grasmaaisel) en bruine materialen (bv. stro, houtsnippers). U kunt composteren in een compostvat of – bak, op een composthoop of in een wormenbak.

2

De Compostmeester nr 56 • oktober - november - december 2010

Juni Compostmaand 2011 Vlaamse Compostorganisatie vzw

(‘Grasmaaisel verdwijnt als de mulchmaaier verschijnt’)… mulchmaaien

(‘Mulch je vrij’) … mulchen

Is uw gazon behoorlijk groot en wilt u toch weinig grasmaaisel produceren? Dan is een mulchmaaier ideaal. Die machine versnippert het gemaaide gras volledig en blaast het terug tussen de grasmat. Zo vormt zich een dun mulchlaagje dat het gazon voedt, snel verteert en de bodem beschermt tegen uitdroging. Met een mulchmaaier moet u wel wat vaker maaien, maar telkens stoppen om de grasbak te legen, hoeft niet meer. Tijdswinst, dus. U hebt bovendien geen grasmaaisel te verwerken én u hoeft minder te bemesten.

Mulchen is het toedekken van de bodem met een laag tuinresten. Het is een heel natuurlijke ingreep. De tuinresten stellen hun waardevolle voedingsstoffen terug ter beschikking van de bodem en de bodemorganismen. Mulch is een zegen voor bodem en tuinier omdat het de verdamping afremt, temperatuursverschillen tempert, het bodemleven stimuleert, de structuur en de voedings toestand van de bodem verbetert, het ziektewerende vermogen van de planten vergroot, en de onkruidgroei afremt.

(‘Hipper-de-snipper’)… hakselen

(‘Begin alvast te planten’)… vaste planten

De grasmaaier verkleint makkelijk haagscheersel en fijn snoeihout. Maar bij meer uit de kluiten gewassen snoeihout is een hakselaar handig. Tegenwoordig zijn er heel wat stille en niet al te dure toestellen op de markt met verschillende snijmechanismen. Hou rekening met de soort en de hoeveelheid snoeiafval dat u meestal moet verwerken. Maar u kunt natuurlijk ook een hakselaar huren. Met versnipperd snoeihout kunt u compost maken, mulchen, tuinpadjes bedekken …

Deze vragen minder onderhoud dan eenjarigen. U hebt ze in vele hoogtes, bladvormen, bloeitijden en kleuren. Let bij aankoop vooral op de aanwezigheid van een gezonde wortel. Verlies de bodemvoorbereiding niet uit het oog en gebruik compost. Maak de grond een spade diep los en verwijder wortelonkruiden. Aanplanten doet u best tussen september en april. Verwijder tijdig de onkruidplantjes die zich toch nog ontwikkelen. Naarmate de vaste planten verder uitgroeien, belemmeren hun bladeren de onkruidgroei.


3

Juni Compostmaand 2011

(‘Tok-tok-tok’) … kippen. Kippen passen perfect in de kringlooptuin. Ze brengen leven, kleur en schoonheid in uw tuin. Ook als tuinhulp zijn deze dieren erg nuttig. U kunt ze gericht inzetten om delen van uw (moes)tuin van slakken en onkruid te vrijwaren, of om een braakliggend stuk grond proper te houden. Zelfs hun mest, die veel stikstof bevat, kunt u gebruiken en verwerken tot compost. Kippen zijn sociale dieren, daarom houdt u er minstens 2. Te veel kippen op een beperkte oppervlakte leidt dan weer tot geuroverlast en stress voor de dieren. Verschaf voldoende ruimte per dier en maak een degelijk binnenhok waar ze kunnen schuilen voor weer en wind. Bevestig ook een goede afsluiting. Kippen houden is meer dan hen voederen. Ook eitjes rapen, het water verversen, het hok uitmesten …

(‘Iemand mijn tuinen keukenresten gezien?’) … de professionele compostering. Afhankelijk van uw gemeente wordt er gft- of groenafval huis-aanhuis en/of op het containerpark ingezameld. Gft- en groenafval worden in een professionele composteerinstallatie gemengd, verkleind en in grote hopen opgezet. Vervolgens worden de hopen regelmatig omgezet. De luchtinbreng zorgt voor constant hoge temperatuur en een compost van absolute topkwaliteit: kiem- en onkruidvrij, met een hoog stabiel koolstofgehalte; een perfecte bodemverbeteraar voor uw tuin. Door uw tuinen keukenresten te laten inzamelen sluit u de grote kringloop van consumeren, ‘afval’ wordt opnieuw een grondstof en ingezet als voeding voor een rijkere bodem: van tuin naar keuken via professionele compostering terug naar de tuin. (‘CO2 , gene zever’) …koolstof vastleggen in de bodem. Door te composteren en de compost te gebruiken, zet u afval op een duurzame manier opnieuw als grondstof in. Keuken- en tuinresten zijn waardevolle materialen. Compost is een duurzame en lokaal geproduceerde bodemverbeteraar, die andere schaarse grondstoffen als turf en in beperkte mate ook meststoffen kan vervangen. De koolstof in compost is zeer stabiel en zorgt voor een vastlegging van de koolstof in de bodem. Zowel composteren als compostgebruik dragen bij tot een vermindering van de CO2uitstoot in de lucht. Door compost te gebruiken plukt u zelf de vruchten, maar gunt u ook het klimaat voordeel.

(‘BZZzzz…Biodiversiteit’) …. insectenleven: Veel nuttige insecten en spinnen zorgen voor de bestuiving en bestrijding van schadelijke insecten en plagen. Maar veel van hen hebben moeite met het vinden van een goede nestplek, zoals bv. holle strootjes, oud riet, droge takjes …. Dat materiaal wordt tegenwoordig opgeruimd, om de tuin netjes te maken voor de winter. Nochtans bieden deze verdorde tuinresten een belangrijk onderkomen voor heel wat tuindiertjes. Insectenhotels zijn speciale bouwsels voor insecten die een nestelplek zoeken. Ze bestaan uit allerlei materialen, die kunnen uiteenlopen van rietstengels, bakstenen, dennenappels. Dergelijke onderkomens passen perfect in de kringlooptuin.

4

Het spreekt voor zich dat er geen betere manier is om de voordelen van kringlooptuinieren te tonen dan aan de hand van praktijkvoorbeelden. Ga op zoek naar mooie tuinen, spreek kennissen en buren aan. Het zou ons niet verbazen als je in vele tuinen een voorbeeld van een kringlooptechniek vindt. Zo kunnen ook tuinen van niet-compostmeesters hun poorten open zetten waar je met de compostmeesters een handje kan helpen of een standje kan plaatsen. Waarom niet samenwerken met verschillende compost meesterwerkingen en een kringloopfietslus of -wandellus samenstellen waarbij verschillende types tuinen, demo plaatsen, parken en andere locaties te bezoeken zijn?


Compostmeesters aan de slag Vlaamse Compostorganisatie vzw

Opening eerste wijkcompostering te Lier Op zaterdag 28 augustus opende een nieuwe wijkcompostering. Het schepencollege riep in november 2009 via de pers inwoners –zonder tuin- op om een proefproject wijkcompostering uit te baten. Begin 2010 werd in Lier diftar ingevoerd. Omdat keukenafval zwaar doorweegt en dus de rekening serieus laat aantikken vroeg het buurtcomité Het Looks aan het stadsbestuur of wijkcompostering geen soelaas kon bieden. Het buurtcomité Het Looks vatte de koe bij de hoorns. Hun ‘compostcluster’- tot nu toe tien inwoners van de buurt - ondernam in samenwerking met de stad Lier en IGEMO een informatieavond voor de buurt en een reeks voorbereidende vergaderingen. De leden van de compostcluster volgden in het voorjaar de compostcursus. De ervaren compostmeester die toevallig in de buurt woont, bestiert enthousiast de coördinatie van de compostcluster. De stedelijke diensten zorgden voor de inrichting: bakken met een omheining (kwestie van de kat niet bij de melk te zetten) compleet met tuinhuis met de materialen. De

tekenaar van de stad gaf de compostemmers een leuke stripsticker. Van de 420 gezinnen uit de buurt, schreven meteen 50 gezinnen in plus de meewerkende vrijwilligers. Op uitnodiging betraden de eerste buurtbewoners met hun emmertje de compostarena. Als strenge maar sierlijke toreadors overschouwden de vrijwilligers de emmertjesinhoud die op een zeil uitgespreid lag. Te grote komkommerresten en broccoli stammetjes werden klein gesabeld, gekookte etensresten belanden opnieuw in het emmertje ‘terug naar afzender’. De vrijwilligers noteren in hun logboek hoe vaak de ingeschreven gezinnen zich aanbieden en hoeveel er per openingsdag gebracht wordt. De wijkcompostering is sinds augustus elke zaterdag een uurtje open. We duimen dat de kou nog lang op zich laat wachten zodat alle compostdiertjes al aardig wat werk verricht hebben vooraleer ze ‘s winters de strijd staken. Ann Hufkens Projectmanager doelgroepenbeleid Igemo

Bezoek en informatiedag in VIBO de Brem in Oud-Turnhout VIBO de Brem is een school voor buitengewoon onderwijs met een tuinbouwafdeling. Op vraag van de coördinator zijn we, eind mei, met enkele compostmeesters gaan kijken in de school. Ter plekke zagen we twee enorme hopen, één met bladeren en één met tuinafval. Composteren kan je dit niet echt noemen: teveel potgrond bij het tuinafval, te weinig gemengd, te droog … We planden een infodag en vroegen of ze tegen die dag een strook konden vrijmaken tussen de twee hopen en ook voor watervoorziening konden zorgen. Op 8 mei trokken Albert, Jos, Maurice, Miraise en ik er naartoe en stelden gerichte vragen. Aan de hand van vergrote foto’s maakten we duidelijk welke organismen en verschillende beestjes in de compostering meewerken. De opgezette neushoornkever blijft verrassen. De compostthermometer wees een temperatuur van ongeveer 20 °C aan in de bladerhoop en nog lager in de composthoop. De leerlingen konden het hele proces van composteren duidelijker zien bij het demonstratiebakje met glazen wand. Het verschil tussen hun compost en onze meegebrachte compost konden ze waarnemen, voelen en ruiken. Erna legden we de basis-

tips uit om goed te kunnen composteren. Het belang van de drie elementen nl. voeding, zuurstof en water kwamen aan bod en we overliepen samen de lijst van wel en niet composteerbare materialen. Dan was het tijd voor wat praktijk. Met de gemotoriseerde bedvering van Albert zeefden we een deel van hun composthoop zodat de compost en het zand er al uit waren. De zeefoverschot mengden we met bladeren en zo startten we een nieuwe composthoop, terwijl een leerling die met de tuinslang benevelde. Het plezantste was het zoeken naar de beestjes en die bekijken in de loeppotjes. Gelukkig had iemand op tijd gezien dat het begon te smeulen onder de grote loep, de zon zat er pal op. Elk groepje kreeg een lijst mee van hetgeen wel en niet composteerbaar is, dit als geheugensteun. Het was een leerrijke dag voor iedereen. We zijn prima ontvangen en er was een goeie medewerking van de leerlingen en de begeleiders. We houden contact en blijven het project opvolgen.


Kaat Leroy Compostmeester Oud-Turnhout

5

Compostmeesters aan de slag Bouwen aan een insectenhotel De compostmeesters van Halle en Beersel staken de handen uit de mouwen op de composteerplaats in Eisingen. Onder deskundige begeleiding van de immer enthousiaste Vlaco-lesgever Eddy Michiels, bouwden ze een echte insectenwand.

Na een uiteenzetting over het nut van insectenleven in de tuin, konden de compostmeesters zelf aan de slag.

Compostmeesters nemen diploma in ontvangst Limburg.net organiseert reeds jaren de nodige acties en initiatieven om haar inwoners aan te zetten tot thuiscomposteren en kringlooptuinieren. Het opleiden van compostmeesters is een onmisbare schakel in het verhaal.

Op 25 oktober, ontvingen 12 personen een diploma van compostmeester uit handen van de burgemeester van MeeuwenGruitrode, Lode Ceyssens, en de voorzitter van Limburg.net, Hubert Brouns. Zij hebben een opleiding van zes sessies gevolgd.

Bladeren, gesnoeide takken, wortelloof en andere groenresten kunnen meegegeven worden met de huis-aan-huisinzameling of thuis verwerkt worden. Limburg.net geeft de voorkeur aan de laatste optie. Organisch afval in de eigen tuin verwerken, sluit de kringloop . De afvalintercommunale ondersteunt deze beleidskeuze door goedkoop compostrecipiënten aan te bieden, compostcursussen te organiseren en compostmeesters op te leiden.

Deze nieuwe compostmeesters komen uit de gemeenten MeeuwenGruitrode, Peer, Bree, Tessenderlo, As en Overpelt. Zij zullen hun kennis delen met inwoners die een probleem ondervinden bij het thuiscomposteren, graag wat ondersteuning hebben om een compostbak of –vat op te starten, of enkele kringlooptips kunnen gebruiken om hun tuinresten te hergebruiken. Een succesvolle compostmeesterwerking kan pas slagen met de medewerking van de gemeenten. In de gemeente Meeuwen-Gruitrode is de opleiding compostmeester de aanleiding om de compost meesterwerking een doorstart te geven. In de andere gemeenten zullen de compostmeesters een belangrijke rol spelen in de verdere werking en uitbouw van de vrijwilligerswerking. Limburg.net dankt alle compostmeesters voor hun inzet. Zonder hen zouden er niet zoveel mensen composteren en op een creatieve manier het groenafval in hun eigen tuin verwerken. François Jacobs Limburg.net

6


Composteren internationaal Vlaamse Compostorganisatie vzw

Tuinieren in Kinshasa

Vlaco-lesgevers Myriam De Munter en Jackie Coeckelberghs trokken op missie naar Kinshasa van 26 april tot 10 mei 2010.. Hun missie bestond erin de vrouwen te overtuigen de teeltresten van de tuinen eerst te composteren vooraleer ze in de bodem in te werken. Ze gaven er een opleiding aan enkele verantwoordelijken van de verschillende maréchaires. Een groepje Congolese compostmeesters vormen, zeg maar.

De oorlog heeft veel volk naar de hoofdstad van Congo gelokt. Het aantal inwoners is op korte tijd verdubbeld. Niemand kan ze nog tellen … een enorme groep mensen die wil overleven. Manlief is werkloos en krikt het zelfvertrouwen op door te sleutelen aan autowrakken. Wat doe je dan als moeder van vijf, of meer hongerige magen? De mama’s van Kinshasa trachten door hard werken hun eigen voedsel te telen. Wat te veel is, wordt verkocht langs de straat of op de marktjes.

Eerst brengen we een bezoek aan enkele van deze groentetuinen. Een bak goede compost zou hen een stap vooruit helpen! Mannen uit Brazzaville waren de oorspronkelijke tuiniers van Kinshasa. Dagelijks staken ze de Congo stroom over om hun stukje land te bewerken. Uit die tijd dateren de maréchaires, een soort volkstuintjes. Je vindt ze op de meest onwaarschijnlijke plekken midden in de stad. Langs de oevers van de rivier, op het oude kerkhof, langsheen de weg … en liefst dicht bij stortplaatsen …

De grond is zeer vruchtbaar en het klimaat leent zich voor tuinieren. De teelten kunnen zich het hele jaar door opvolgen. Van zodra een perceel geoogst is, wordt het al voorbereid op een nieuwe teelt. Op het Congolese menu staan veel bladgroenten: spinazie, zuring, amiant. Teelten die maar enkele weken vragen. Daarnaast zie je vruchten als Afrikaanse aubergines en wortelgroenten als zoete aardappel en maniok die meerdere maanden vragen om te groeien.

De eerste site ziet er mooi uit. Ieder heeft zijn perceeltje(s) van ongeveer 3m op 6m groot. Zoals verwacht zien we de plantjes in alle stadia van ontwikkeling. Een kale bodem is nergens te vinden: wat vrij komt ligt meteen bedekt met bananenblad of andere oogstresten. Sommige percelen genieten van de schaduw van bananenplanten en avocado’s. Een idyllisch beeld als je even niet denkt aan de armoede, de blote voeten en de kromme rug van de tuiniersters. Bij de rand van de tuintjes gekomen, krijgen we kippenvel: de buitenste percelen liggen zij aan zij met de plek waar mannen aan auto’s sleutelen. Olie en benzine sijpelen rijkelijk in de grond. Een waterput zit op geen 3 meter van deze ‘garages’! Als je bedenkt dat bladgroenten deze schadelijke stoffen in hun bladeren opslaan …

In het tropische klimaat gaat het omzetten van organisch materiaal zeer snel. Aan de bodem moet voortdurend gewerkt worden. De mama’s van Kinshasa kunnen terugvallen op aloude technieken om het land te bewerken. Van zodra een perceel vrij komt, dekken ze het toe met resten om uitdrogen te voorkomen. De volgende dag werken ze deze bedekking oppervlakkig in met een houweel. Er wordt niet gespit! Vaak zaaien of planten ze meteen al de volgende dag weer opnieuw. Zaad wordt zelf geproduceerd, of geruild en gekocht van de buren. Om het droge seizoen te overbruggen, leggen ze waterputten aan.


7

Composteren internationaal We bezoeken nog een andere site. De idyllische illusie is meteen ver weg. De tuintjes liggen te midden van afval. De “pous-pous” komt eens in de week met zijn stootkar langs. Je betaalt hem iets en wat je zelf niet hebt verbrand, neemt hij mee. Iedere pous-pous heeft zijn eigen dumpplek. Ook op dit vlak is niets gereglementeerd.

leren hoe zij hun groenten moeten telen? Wij kennen niets van hun omstandigheden … Wij verzamelen een zak vol composteerbaar en niet composteerbaar afval. We krijgen een bord en krijtjes en kunnen aan de slag. Drie dagen geven wij vorming aan deze trainers. Het is een publiek van voornamelijk vrouwen. Echte toffe madammen! Ze zijn zeer gretig en bestoken ons met massa’s vragen. Toch zijn er ook enkele jonge mannelijke deelnemers. Zij dromen er vooral van om op de grootschalige landbouwbedrijven een grote compostorganisatie uit te baten. Er wordt ijverig genoteerd. In de voormiddag doen wij ons praatje in het Frans, de taal van het Congolese onderwijs.

Bij zo’n stortplaats staan we nu… Het is dit “materiaal” dat de tuiniers gebruiken om de lege percelen af te dekken en in te werken als “bodemverbeteraar”. De groenteperceeltjes strekken zich uit langs en op de vuilnisbelt. De paden waarop we lopen zijn stort. De penetrante geur laat ook niets aan de verbeelding over. We worden ontvangen door een groep tuiniers, hier ook veel mannen, die meteen vragen om onze bottines, om laarzen, kruiwagens en ander tuingereedschap. Wij begrijpen die behoefte: barrevoets of met teenslippers lopen over glasscherven, scheermesjes en andere rottigheid is gevaarlijk. We hebben de voorbije dagen organisaties bezocht en veel mensen ontmoet en kunnen hen adressen geven waar zij dit soort ondersteuning kunnen aanvragen. Overal praten we veel met de mensen, leren hoe zij te werk gaan om meer rendement te halen. Het wordt ons heel duidelijk dat composteren niet zo eenvoudig is: van de kleine perceeltjes een stuk opofferen is buiten kwestie. Samen werken zal hier de boodschap zijn … Liefst voegden wij meteen de daad bij het woord. Onze contacten hebben daar geen oren naar. Ze willen alleen theoretische lessen. Die zullen we geven aan de meest geschoolden van de vrouwen die dan hun kennis zullen overdragen. Train the trainer noemen wij dat. Het stemt ons niet gelukkig, maar misschien hebben ze gelijk. Wij merken dat onze tips, bijvoorbeeld over het pikkeren en uitplanten van zaailingen, worden weggewuifd. Wat? Komen wij blanken hen

Tijdens de middagpauze krijgt iedereen de opdracht om een eigen compostles voor te bereiden die ze in de namiddag zelf zullen geven: één iemand in ’t Frans, een tweede vertaalt naar Lingala; de moedertaal van de meeste Congolezen in deze streek waarin zij de boodschap zullen overbrengen. Deze dames deden veel moeite om de lessen te volgen. Ze hebben een traject van minstens 2 uur achter de rug om ter plaatse te geraken. Ze dosten zich voor de gelegenheid feestelijk uit. Wij twijfelen er niet aan dat ze hetzelfde enthousiasme zullen uitstralen wanneer ze hun compostverhaal gaan verspreiden.

Wij duimen voor hen! We hopen dat hun voorbeelden en goede resultaten vruchten zullen afwerpen en de mama’s van Kinshasa een stap vooruit zullen helpen. Myriam De Munter Vlaco-lesgever

8


Grond, grondiger, gegrond Vlaamse Compostorganisatie vzw

Demonstratieproef Hagen scheren In 2008 vroeg Vlaco aan het Comité Jean Pain vzw om in het bezoekerscentrum Hof ter Winkelen in Londerzeel een aantal demonstratieproeven aan te leggen rond kringlooptuinieren. De proeven hebben een dubbel doel. Enerzijds willen we nagaan in hoeverre bepaalde technieken inderdaad ‘afval’ beperken en tijd besparen, anderzijds hoe ze de tuin mooier en rijker maken. Voor iedere techniek meten – want meten is weten – en rekenen we wat de meerwaarde is. Anderzijds kan de bezoeker van het Hof ter Winkelen de resultaten zelf vaststellen. Drie thema’s kwamen reeds aan bod in de vorige nummers van De Compostmeester: mulchen, bodembedekkers en grasbeheer. In dit artikel bespreken we de haagproef.

Beschrijving van de proef Achter het secretariaat van het Comité Jean Pain vzw ligt een lange smalle boomgaard afgeboord door een ligusterhaag aan de ene zijde en een beukenhaag langs de andere. Van iedere haag bakenden we twee stroken van 10 m af en onderwierpen deze aan twee verschillende scheerregimes: - eenmaal scheren in juli - tweemaal scheren, namelijk in juni en in september. Bij iedere scheerbeurt noteren we voor iedere strook (de twee zijden en de bovenkant) hoelang het scheren in beslag neemt en hoeveel haagscheersel we verzamelen.

Ligusterhaag Liguster is in onze streken een zeer bekende soort. De ligusterhaag blijft ’s winters groen (behalve tijdens zeer koude winters) en door de hevige groei sluit ze zich weer snel en strak na iedere snoeibeurt. Eenmaal snoeien per jaar geeft de ligusterhaag een los, vrij verwilderd uiterlijk. Tweemaal snoeien is meer gebruikelijk. Sommige tuinliefhebbers snoeien tot drie maal toe.

De resultaten van deze proef, die nu drie jaar loopt, zijn even verrassend als interessant. In tijd zijn de cijfers vrij voor de hand liggend: • Bij tweemaal scheren neemt de gezamenlijke scheertijd gemiddeld (slechts) een kwart meer tijd in beslag dan bij eenmaal scheren. Er moet minder loof verwijderd worden en je houdt een beter overzicht op het werk. • Bij iedere scheerbeurt komt daar nog de tijd bij voor het klaarzetten en het opbergen van het gereedschap: haagschaar, kabel, ladder, kruiwagen … In het kader van deze proef werd die tijd niet gemeten. • Anderzijds nemen afvoer en verwerking van het scheersel minder tijd in beslag bij tweemaal scheren. Het scheersel is immers korter en dunner. Het kan gemakkelijk geladen worden in de kruiwagen en zelfs ter plaatse verkleind met de grasmaaier. Zelfs onverkleind kan het haagscheersel onmiddellijk verwerkt worden in een compostvat of –bak. En dat levert mooie compost op. Bij eenmaal scheren is het scheersel langer en dikker en dient te worden verhakseld. Ook versnipperd haagscheersel is een ideaal basisproduct voor compost. In gewicht stellen we een groot verschil vast tussen de cijfers in de loop van de drie proefjaren. • In 2008 leverde tweemaal scheren 24 % méér scheersel op dan eenmaal. In 2009 was het 13 % mínder, in 2010 zelfs 16 % minder! • Gemiddeld over de drie jaar levert dit een verwaarloosbaar verschil op maar het evolueert naar minder. • Alhoewel verschillen per jaar voor een stuk te verklaren zijn door de weersomstandigheden, is de meeropbrengst van tweemaal scheren in 2008 wellicht te wijten aan het feit dat de haag in 2007 (dus voor de start van de proef) slecht eenmaal was geschoren. Dit geeft meteen aan dat het belangrijk is om de proef meerdere jaren na mekaar te laten doorlopen. Het dient ook gezegd dat iedere (zomer)snoeibeurt de plant remt in zijn groei. Enkel ’s winters snoeien doet groeien.

Tabel 1 Jaar

Regime

Scheermoment

Tijd

Hoeveelheid (kg)

Hoeveelh. (kg/m²)

Totale tijd per regime

Totale hoeveelheid per regime

2008

eenmaal

Juli

1u12

138

2,9

1u12

138

tweemaal

Juni

0u50

87

1,8

1u37

172

Oktober

0u47

85

1,8

35 % meer

24 % meer

eenmaal

Juli

1u40

154

3,2

1u40

154

tweemaal

Juni

1u06

90

1,9

1u59

19 % meer

134

13 % minder

2009

2010

Tot. over 3 jaar

September

0u53

44

0,9

eenmaal

Juli

1u15

101

2,1

1u15

101

tweemaal

Juni

0u45

45

0,9

1u34

85

September

0u49

40

0,8

25 % meer

16 % minder

eenmaal

Juli

4u07

393

tweemaal

Juni

5u10

391

September

25 % meer

quasi gelijk


9

Grond, grondiger, gegrond

Foto’s getrokken op 22 juli. Het deel van de ligusterhaag dat slecht eenmaal per jaar wordt geschoren, maakt dat de tuinders er nog maar amper langsheen kunnen. Rechts op de foto de strook die reeds werd geschoren in juni.

Dezelfde hagen, diezelfde 22 juli, even later... Daarnet te breed, nu te bruin.

Als voorlopig besluit kunnen we stellen dat voor de ligusterhaag, tweemaal scheren vooral voordelen heeft:

Aanbevolen tijstippen om te scheren zijn:

• Het levert (na verloop van een of meer jaar) minder scheersel op. • Het scheersel is gemakkelijker verwerkbaar.

• eerste beurt in juni. In mei is het risico groter dat er nog bewoonde nesten in de haag zitten. • tweede scheerbeurt in september zodat de haag zich nog kan herpakken voor de winter.

• De haag staat er het hele jaar mooi strak bij en de doorgang erlangs vormt geen probleem. • Het scheren, oprapen en afvoeren verloopt vlotter.

Foto’s getrokken begin oktober. Enkele weken na de tweede scheerbeurt staat deze ligusterhaag er nog mooi groen bij en zijn de knoppen alweer aan het dikken. In het voorjaar lopen ze opnieuw uit.

10

Op dat ogenblik is de ligusterhaag die we enkel in juli scheerden, reeds ver uitgelopen. Tegen juli volgend jaar zijn de scheuten bijna een meter lang.

Links het scheersel van een eerste scheerbeurt (van twee) in juni. Dit materiaal kan je oprapen (met de grasmaaier) en rechtstreeks naar de compostbak brengen.


Rechts een gemiddelde tak van een eenmalig (in juli) geschoren ligusterhaag. Deze kan je maar beter versnipperen.

Grond, grondiger, gegrond Vlaamse Compostorganisatie vzw

Beukenhaag

In vergelijking met liguster is beuk een erg trage groeier. Je moet dus enkele jaren langer wachten eer de haag zich sluit maar ze levert dan wel veel minder werk op. Dat blijkt duidelijk onderstaande cijfers. Tabel 2 Jaar

2008

2009

Regime

Scheermoment

Tijd

Hoeveelheid (kg)

Hoeveelh. (kg/m²)

Totale tijd per regime

eenmaal

Juli

1u01

12

0,3

1u01

12

tweemaal

Juni

0u32

8

0,2

0u56

12

gelijk

Oktober

0u24

4

0,1

9% meer

Juli

1u08

22

0,5

1u08

22

Juni

1u40

47 % meer

33

50 % meer

eenmaal tweemaal

2010

08+09+10

Totale hoeveelheid per regime

0u59

24

0,6

September

0u41

9

0,2

eenmaal

Juli

0u55

24

0,6

0u55

24

tweemaal

Juni

0u38

4

0,1

1u03

8

September

0u25

4

0,1

14 % meer

66 % minder

eenmaal

Juli

3u04

58

tweemaal

Juni

3u39

53

September

19 % meer

9% minder

• Net als bij de ligusterhaag vraagt tweemaal scheren meer tijd (gemiddeld 19% + de extra tijd voor voorbereiden en opruimen). • Wat het meest opvalt bij de beukenhaag zijn de lage opbrengstcijfers in vergelijking met de ligusterhaag, in orde van grootte 10 keer lager.

• Op het vlak van aard en hoeveelheid van het scheersel maakt het niet veel uit. De hoeveelheden liggen sowieso laag en het scheersel is ook bij eenmaal scheren kort en fijn en kan zonder meer gecomposteerd worden. Verkleinen (en oprapen) met de grasmaaier is perfect mogelijk.

• In 2008 stelden we voor de hoeveelheid geen verschil tussen beide scheerregimes, in 2009 was er bij tweemaal scheren 50% meer dan bij eenmaal, in 2010 66% minder. Voorlopig zijn hier weinig conclusies aan vast te knopen.

• Eenmaal scheren lijkt bij de beukenhaag (en andere traaggroeiende haagsoorten) dus het meest aangewezen.

Links op de foto (getrokken op 22 oktober 2009) zien we de beukenhaag die slechts eenmaal werd geschoren (in juli). Ze gaat groen en gezond de winter in. Het deel rechts werd in juni en in september geschoren en heeft zich nog niet helemaal herpakt.

Ook het beukenscheersel kan zonder meer rechtstreeks in de compostbak. Vers en groen verteren ze veel sneller dan dor en bruin in de herfst.


11

Compostspinsels Closed loop gardening Vlaamse Wasda? Wel, dat is Engels voor de term kringlooptuinieren. Closed loop gardening dekt veel beter de lading dan EngelseCompostorganisatie termen zoals smart vzw gardening of organic gardening, en geeft duidelijk aan dat het kringlooptuinieren een gesloten systeem is waarbij al het geproduceerde materiaal opnieuw in de tuin terecht komt. En het kringlooptuinieren gaat blijkbaar écht wel de internationale tour op … Enkele maanden geleden gaf Serge De Gheldere (op de Passiflora-plantenbeurs in Meise) een toelichting over de klimaatverandering en hoe er iets aan te doen. Serge De Gheldere is de klimaatadviseur van Al Gore. Hij vertelde de menigte dat ‘kringlooptuinieren’ aan de particulier een unieke kans biedt om mee de klimaatveranderingen te helpen keren. Wij blij verrast en nieuwsgierig natuurlijk. We contacteerden Serge en legden onze meest prangende vragen voor:

colofon Uitgave van de Vlaamse Compostorganisatie vzw Redactie:

Elfriede Anthonissen Kristof Van Stichelen Gerrit Van Dale

Vormgeving:

Reclamebureau Mink

Druk:

Drukkerij Buroform

V.U.:

Luc Vanacker Kan. De Deckerstraat 37 2800 Mechelen

Serge: 10 jaar geleden hebben we een huis gekocht in Overijse op een groot stuk grond (30 are). Heel typisch is eerst alle aandacht gegaan naar de verbouwing van de woning en pas nadien kwam de tuin aan bod. Van de meter van mijn oudste zoon hebben we toen een leuk boek gekregen, “Geplant” van Andy Sturgeon, met aandacht voor streekeigen planten en tips om de tuin zo te ontwerpen dat je er geen slaaf van wordt. Een van de eerste dingen die we gedaan hebben, is het kopen van een mulching robot maaier. Nu zijn we net begonnen om met een tuinontwerper na te denken over het herontwerpen van de tuin. De ontwerper (Roeland Vranckx) is degene die me het voorbeeld van jullie mooie kringlooptuin op de Gentse Floraliën doorstuurde. We hebben de volgende (kringloop)richtlijnen aan Roeland gegeven: biodivers, kindvriendelijk (crossen, kampen bouwen … ), verrassend, onderhoudsvriendelijk, CO2vasthoudend, permacultuur, kleurrijk. We zijn nu ook onze woning aan de buitenkant aan het isoleren met een innovatief systeem waarbij het isolatiemateriaal meteen ook de afwerkingslaag is, we hebben een elektrische auto gekocht, voorzien ons huis van laadpalen voor ‘elektrische bezoekers’ … Beetje bij beetje proberen we uit. En telkens wegen we af of we met onze keuzes een stap vooruit gaan. Vlaco: Hoe belangrijk schat u het kringlooptuinieren in functie van de klimaataanpak?

Redactie-adres: Vlaco vzw Cel Thuiscomposteren en Kringlooptuinieren Kan. De Deckerstraat 37 2800 Mechelen Tel.: 015 451 370 Fax: 015 218 335 [email protected] Het geheel of gedeeltelijk overnemen van artikelen is toegelaten, mits bronvermelding.

Serge: Heel belangrijk! Ik denk dat kringlooptuinieren op verschillende manieren kan bijdragen aan de transitie naar een beter werkende maatschappij. Enerzijds een herstel van ons ‘natuurlijk kapitaal’ (compostgebruik is dé manier om in de tuin koolstof op te slaan) en anderzijds is kringlooptuinieren het inbouwen van een vorm van lokale “veerkracht” waardoor we minder afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen voor de voorziening in onze basisbehoeften. Vlaco: Welke kringlooptechnieken hebben de meest relevante ‘klimaat’impact, volgens u? Serge: Er zijn er een heleboel. Een grote schare aan gewassen doen groeien om zoveel mogelijk koolstof op te slaan en deze gewassen vervolgens verwerken ín tuin of keuken, kiezen voor

ruige vegetaties, besdragende gewassen en houtwallen aanplanten, kiezen voor inheemsheid, insectenhotels voorzien, een groendak aanleggen (waardoor water wordt gebufferd en zwarte oppervlakken (hitte-eilanden) in de stadskern verminderen), water bufferen (poel aanleggen, water in eigen tuin houden) … Vlaco: Is het mogelijk om op korte termijn een gedragsverandering bij de particuliere tuinbezitter teweeg te brengen van de traditionele biljartlaken- en conifeertuin naar kringlooptuin / ecologische tuin, en hoe denkt u die gedragsverandering mogelijk te maken? Serge: Absoluut! Als we afstappen van de ringbaard- en klompen-uitstraling en dit naar een mainstream-niveau tillen door aan te tonen dat dit aantrekkelijk, gebruiksvriendelijk, gezond voor de kinderen en bewoners, mooi, eigentijds, rendabel kan zijn, én het bovendien een verbetering van klimaat en biodiverstiteit in de hand werkt, dan zijn we al aardig op weg. Het zou een soort lifestyle-keuze moeten zijn, en niet iets dat vanuit het verantwoordelijkheidsgevoel moet komen. Nu nog de mensen vinden die het ook zo kunnen uitdragen, en die niet een romantisch/utopisch ideaal van een ‘ongerepte’ natuur voor ogen hebben. Vlaco: Welke tuingerelateerde tips zou u aan de compostmeesters willen geven (inzake duurzaamheid, energieverbruik, ecologische voetafdruk …)? Serge: “Choose your battles!” Als je iets onderneemt, zorg dan dat het effect heeft. Het heeft bv. geen zin om herbruikbare tassen in de winkel te gebruiken als je er met een 20 jaar oude Volvo 240 naar toe rijdt. Meten is weten: breng eerst je eigen voetafdruk in kaart, en kies dan een aantal effectieve reductiemaatregelen uit die je echt kan volhouden en die je leven verbeteren. Die zitten meestal in 3 categorieën (de top 3 in alle landen van Europa): gebouwen, transport, voeding. Als je een beetje slim te werk gaat, kan je makkelijk je koolstof voetafdruk met 20 % of meer verbeteren met een aantal maatregelen: dak isoleren, overschakelen op groene stroom, veranderen van mobiliteitsmix, een paar keer per week veggie eten, etc. Vlaco: Hartelijk dank en succes verder!


101657 www.mink.be

Vlaco: Hoe hebt u het kringlooptuinieren leren kennen?

De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 56 oktober - november - december 2010

Recommend Documents