nr 1 - Oktober - November - December 2002

nr 1 - Oktober - November - December 2002

E-mail : [email protected] • website : www.europaziekenhuizen.be Driemaandelijks - Verschijnt niet in Juli - Augustus - September./ Afgiftekantoor:Brussel X. VERANTWOORDELIJKE UITGEVER :Dr Pierre Nys. EUROPA ZIEKENHUIZEN V.Z.W. • De Frélaan 206,1180 Brussel.

N U W

orale suspensie 5 g / 100 ml

IE

Ciproxine

®

Ciproxine® IV 200mg/100ml - Ciproxine IV Flexibag 400 mg/200 ml met Glucose 5% - Ciproxine® 250 - Ciproxine® 500 - Ciproxine® Orale Suspensie 5 g/100ml. 1 flesje 100 ml Ciproxine-infuusoplossing bevat ciprofloxacine 200 mg. 1 flexibag 200 ml Ciproxine-infuusoplossing bevat ciprofloxacine 400 mg in 5 % Glucos. monohydr. 1 tablet Ciproxine 250/500 bevat respectievelijk 250/500 mg ciprofloxacine. Ciproxine orale suspensie 5g/100 ml bevat ciprofloxacine 250 mg/5ml. Registratiehouder : Bayer s.a. n.v., Louizalaan 143, 1050 Brussel. Reg. nrs. : 187 IS 254 F 12 - 187 IS 322 F 12- 187 IS 255 F 3 - 187 IS 259 F 3 - 187 IS 324 F 11. Indicaties : Ciproxine is geschikt voor de behandeling van infecties, veroorzaakt door ciprofloxacine-gevoelige verwekkers : luchtweginfecties : met uitzondering van pneumokokken-infecties*, bij purulente bacteriële bronchitis o.a. wanneer Gramnegatieve bacteriën als causale agentia vermoed worden bij risicopatiënten (in geval van chronisch alcohol- of tabaksmisbruik, patiënten ouder dan 65 jaar, immuun-gedeprimeerde patiënten), bij patiënten met chronische bacteriële bronchitis tijdens herhaalde opstoten, bij mucoviscidose-patiënten. Ciproxine is in het algemeen niet aangewezen, wanneer S. pneumoniae* als causale kiem verdacht wordt. Ciproxine kan echter aangewezen zijn bij pneumonieën veroorzaakt door Klebsiella, Enterobacter, Proteus, E. coli, Pseudomonas, Haemophilus, Branhamella, Legionella, Staphylococcus. * zie bijzondere voorzorgen. Ciproxine is eveneens aangewezen in geval van acute pulmonaire exacerbaties van mucoviscidose gepaard gaand met P. aeruginosa infecties bij pediatriepatiënten van 5 tot 17 jaar oud. neus- en oorinfecties (bijvb. otitis media en sinusitis, wanneer ze door Gram-negatieve kiemen met inbegrip van Pseudomonas of door Staphylococcus veroorzaakt zijn). mond-, tand-, kaakinfecties infecties van nieren en/of urinewegen infecties van geslachtsorganen, gonorree inbegrepen infecties van maag- en darmkanaal infecties van galwegen wond- en weke delen-infecties infecties van beenderen en gewrichten infecties in gynecologie en obstetrie sepsis peritonitis (het anaerobe compartiment moet door een andere antibacterieel werkzame substantie (type metronidazol) bedekt worden). ooginfecties (panoftalmitis is geen indicatie) infecties of dreigend infectiegevaar (profylaxe) bij patiënten met verzwakte lichaamsweerstand (bv. onder behandeling met immunosuppressiva of in neutropene toestand). Ciproxine-oraal kan gebruikt worden voor selectieve darmdecontaminatie bij immunosuppressief behandelde patiënten. Bij bijzonder zware of levensbedreigende infecties (bv. recidiverende infectie-aanvallen bij patiënten met mucoviscidose, zware infecties in de buikholte, septicemieën, osteomyelitis, geïnfecteerde gewrichtsprothesen, kwaadaardige chronische oorontstekingen) en bij matig gevoelige verwekkers, is een parenterale begintherapie met Ciproxine aangewezen. Deze behandeling kan dan oraal (Ciproxine-tabletten of suspensie) verdergezet worden. Posologie Ciproxine-infuus De volgende richtdoses worden aanbevolen voor volwassenen (t.t.z. vanaf 18 jaar) : - banale acute ongecompliceerde cystitis 2 x 100 mg/d. - hoog-gelokaliseerde en gecompliceerde urinewegeninfecties 2 x 200 mg/d. - infecties van de luchtwegen bv. bacteriële bronchitis 2 x 200 mg/d. tot 2 x 400 mg/d. - overige infecties (zie indicaties) 2 x 200 mg/d. tot 2 x 400 mg/d. Indien patiënten met acute gonorree of vrouwen met acute ongecompliceerde cystitis niet in staat zouden zijn tabletten of orale suspensie in te nemen, is de behandeling met de intraveneuze vorm van Ciproxine mogelijk. In deze gevallen kan men een eenmalig infuus van 100 mg Ciproxine toedienen. Voor de I.V.-posologie bij pediatrische mucoviscidosepatiënten : zie op het einde van deze rubriek. De aangewezen toedieningswijze is het intraveneus infuus over 60 min. Een traag infuus in een grote vene zal het ongemak voor de patiënt minimaliseren en het risico op irritatie verminderen. Ciproxine-infuusoplossing (infuusflesje) kan onmiddellijk of na voorafgaande toevoeging van andere compatibele oplossingen geïnfundeerd worden. Een aanvankelijk intraveneuze behandeling kan na enkele dagen peroraal verdergezet worden. Ciproxine-oraal De volgende richtdoses worden aanbevolen voor volwassenen (t.t.z. vanaf 18 jaar) : • banale acute ongecompliceerde cystitis Tabletten: 2 x 125 mg/d. / Orale suspensie*: 2 x 1/2 maatlepel/d. • hoog-gelokaliseerde en gecompliceerde urinewegeninfecties: Tabletten: 2 x 250 mg/d. / Orale suspensie*: 2 x 1 maatlepel/d. - infecties van de luchtwegen bv. bacteriële bronchitis : Tabletten: 2 x 250 mg tot 2 x 500 mg/d. / Orale suspensie*: 2 x 1 maatlepel tot 2 x 2 maatlepels/d. • overige infecties (zie indicaties) Tabletten: 2 x 500 mg/d. / Orale suspensie*: 2 x 2 maatlepels/d. * 1 maatlepel stemt overeen met 5 ml suspensie t.t.z. 250 mg ciprofloxacine. Acute ongecompliceerde cystitis bij de vrouw kan met één enkele orale dosis van 250 mg behandeld worden; t.t.z. 1 tablet van 250 mg of 1 maatlepel orale suspensie. Ook acute gonoree kan met één enkele dosis van 250 mg behandeld worden. Er dient wel vermeld te worden dat de ervaring met penicillinase-producerende gonokokken nog beperkt is. Bij bijzonder zware of levensbedreigende infecties (bv. recidiverende infectie-aanvallen bij patiënten met mucoviscidose, zware infecties in de buikholte, septicemieën, osteomyelitis, geïnfecteerde gewrichtsprothesen, kwaadaardige chronische oorontstekingen), bij matig gevoelige verwekkers en in het bijzonder wanneer Pseudomonas, Staphylococcus of Streptococcus aanwezig zijn, is een parenterale begintherapie met 3 x 400 mg Ciproxine I.V. per dag aangewezen. Deze behandeling kan oraal (onder de vorm van tabletten of orale suspensie) verdergezet worden met 2 x 750 mg Ciproxine per dag. Indien de patiënt niet in staat zou zijn tabletten of orale suspensie in te nemen, dan is het eveneens mogelijk een behandeling te beginnen met de intraveneuze vorm van Ciproxine. Voor de orale posologie bij pediatrische mucoviscidosepatiënten zie op het einde van deze rubriek. De tabletten worden ongekauwd met wat vloeistof en onafhankelijk van de maaltijden ingenomen. De inname van de tabletten op een nuchtere maag versnelt de resorptie van het aktief bestanddeel. Voor elke inname dient de flacon orale suspensie gedurende 15 sec. goed te worden geschud. De orale suspensie dient met behulp van de bijgeleverde maatlepel te worden ingenomen. Het tijdstip van inname van de suspensie in functie van de maaltijd speelt geen rol, daar de inname van voedsel quasi geen effect heeft op de plasmaconcentratie / tijd curve voor de ciprofloxacine orale suspensie. De aanbevolen hoeveelheid suspensie wordt zo snel mogelijk ingeslikt. Op de microcapsules aanwezig in de suspensie mag niet worden gekauwd. Na inname mag nog een beetje water worden gedronken. Oudere patiënten zullen afhankelijk van de ernst van de ziekte en van de creatinine-klaring een zo klein mogelijke dosis nemen. Posologie bij beperkte nier- respectievelijk leverfunctie : 1. Beperkte nierfunctie 1.1. creatinine-klaring tussen 31 en 60 ml/min/1.73m2 of serum-creatinine tussen 1.4 en 1.9 mg/100ml maximum dagdosis oraal = 1000 mg maximum dagdosis I.V. = 800 mg 1.2. creatinine-klaring £ 30 ml/min./1.73m2 of serum-creatinine ≥ 2.0 mg/100 ml maximum dagdosis oraal = 500 mg maximum dagdosis I.V. = 400 mg 2. Beperkte nierfunctie + hemodialyse Posologie zoals onder punt 1.2., op de dialysedagen aansluitend op de dialyse. 3. Beperkte leverfunctie Een dosisaanpassing is niet noodzakelijk. 4. Beperkte nieren leverfunctie Dosisaanpassing zoals onder punt 1.1. en 1.2. Behandelingsduur De duur van de behandeling hangt af van de ernst van de aandoening alsook van het klinisch en bacteriologisch verloop. Ze bedraagt over het algemeen 5-10 dagen bij acute infecties. Principieel moet de behandeling minstens 3 dagen na het verdwijnen van de koorts en van de klinische symptomen verdergezet worden. Voor eenvoudige infecties van de urinewegen kan een behandeling van 3 dagen volstaan. Bij acute gonorree en acute ongecompliceerde cystitis bij de vrouw kan een éénmalige orale dosis (onder de vorm van een tablet of een maatlepel orale suspensie) van 250 mg voldoende zijn. Posologie bij pediatrische mucoviscidosepatiënten : Bij pediatrische mucoviscidosepatiënten (leeftijd 5-17 jaar) met een acute pulmonaire exacerbatie, worden orale doses van 20 mg/kg tweemaal daags (maximum dagdosis 1500 mg) of intraveneuze doses van 10 mg/kg om de 8 uur (maximum dagdosis 1200 mg) aanbevolen. Het infuus dient over 60 min. te gebeuren. Sequentiële therapie is eveneens mogelijk, nl. aanvankelijk 10 mg/kg I.V. om de 8 uur (maximum dagdosis 1200 mg), gevolgd door 20 mg/kg oraal tweemaal daags (maximum dagdosis 1500 mg). De aanbevolen behandelingsduur is 10 tot 14 dagen. De posologie voor kinderen met beperkte nier- of leverfunctie werd niet bestudeerd. Contra-indicaties Ciproxine mag niet toegediend worden bij overgevoeligheid voor ciprofloxacine of andere chemotherapeutica van het quinolone-type. Ciproxine mag niet toegediend worden aan vrouwen tijdens de zwangerschaps- en lactatieperiode, daar men over geen gegevens beschikt over de veiligheid van het gebruik bij deze personen. Dierexperimenten toonden generlei teratogene effecten. Ongewenste effecten Tijdens een behandeling met Ciproxine treden nevenwerkingen over het algemeen zelden op. Werden af en toe vastgesteld : maag-darm-klachten : misselijkheid, diarree, braakneiging, verteringsstoornissen, buikpijn, flatulentie, anorexie. Ernstige, aanhoudende diarree die tijdens of na de behandeling zou optreden, kan op een ernstige latente intestinale storing wijzen (pseudomembraneuze colitis), wat onmiddellijke behandeling vereist. In die gevallen moet de Ciproxine-therapie onderbroken en een geschikte behandeling begonnen worden (bv. 4 x 250 mg vancomycine/dag p.o.). Antiperistaltische preparaten zijn gecontra-indiceerd. invloed op het zenuwstelsel : duizeligheid, hoofdpijn, moeheid, agitatie, tremor ; zeer zelden : slapeloosheid, perifere gevoelsstoornissen, transpiratie, onstandvastige gang, convulsies, toename van de intra-craniële druk, angsttoestanden, nachtmerries, verwardheid, depressie, hallucinaties, in geïsoleerde gevallen psychotische reacties (zelfs evoluerend tot zelfbedreigend gedrag), stoornissen van smaak- en reukzin, gezichtsstoornissen (bv. dubbelzien, lichte wijzigingen in het kleurenzicht). Deze reacties traden in sommige gevallen reeds na de eerste inname op. In deze gevallen dient men de behandeling met Ciproxine onmiddellijk stop te zetten. overgevoeligheidsreacties : in sommige gevallen treden deze reacties reeds na de eerste Ciproxine toediening op : de Ciproxine behandeling dient onmiddellijk stopgezet. Huidreacties zoals rash ; pruritus, geneesmiddelenkoorts, fotosensibilisatie. Zeer zelden : - anafylactische/anafylactoïde reacties (vb. gezichtsoedeem, vasculair en laryngeaal oedeem; ademnood en zelfs levensbedreigende shock), in sommige gevallen reeds na de eerste inname. In deze gevallen dient men de Ciproxine-behandeling onmiddellijk stop te zetten; een medische behandeling (vb. therapie voor shock) is noodzakelijk. - puntvormige huidbloedingen (petechiae), vorming van bloedblaren (hemorragische bullae) en kleine knobbeltjes (papulae) met incrustaties als uiting van vasculaire implicaties (vasculitis), erythema nodosum, erythema exsudativum multiforme (minor), Stevens-Johnson-syndroom, Lyell-syndroom. - interstitiële nefritis, hepatitis, levercelnecrose die in zeer zeldzame gevallen kan evolueren tot levensbedreigende leverinsufficiëntie. cardiovasculaire reacties : tachycardie; zeer zelden : warmte-opwellingen, migraine, syncope. Andere : gewrichtspijn en -zwelling; zeer zelden : algemeen gevoel van zwakheid, spierpijn, tendovaginitis, fotosensitiviteit, voorbijgaande beperking van de nierfunctie tot voorbijgaande nierinsufficiëntie, tinnitus, voorbijgaande hardhorigheid vooral met betrekking tot de hoge tonen; Candida-infecties van de farynx en vagina. Zoals met andere fluoroquinolonen zijn gevallen van tendinitis gerapporteerd. Ter hoogte van de achillespees kan peesruptuur een ernstige complicatie zijn. hematologische effecten : eosinofilie, leucocytopenie, granulocytopenie, anemie, thrombocytopenie; zeer zelden : leucocytose, thrombocytose, hemolytische anemie, veranderde prothrombine-waarden. locale huidreacties (Ciproxine i.v.) : het I.V. infuus dient traag te gebeuren over een tijdspanne van 60 min. Lokale reacties op de infuusplaats werden gemeld : deze reacties treden vaker op, indien de infuustijd 30 min. of minder bedraagt of indien kleine venen van de hand gebruikt worden. De lokale huidreacties verdwijnen snel na het beëindigen van het infuus. Verdere I.V. toedieningen zijn niet tegenaangewezen tenzij de reacties weer optreden of verergeren. invloed op laboratoriumwaarden / urine-sediment : tijdelijke verhoging van transaminasen en alkalische fosfatasen of cholestatische geelzucht kunnen voorkomen, vooral bij patiënten met voorafgaande leverbeschadiging; voorbijgaande verhoging van ureum, creatinine of bilirubine in het serum; in geïsoleerde gevallen : hyperglycemie, kristallurie (risico bij urine met neutrale of alkalische pH) en hematurie. Aflevering : Op medisch voorschrift. Datum van de laatste herwerking van de bijsluiter : 08/05/2000.

Inhoud nr. 1 04

EDITO

EUROSCOOP

05

DE (zorg) VERSTREKKER... die schurftlijder

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Dr Pierre Nys

06-11

12-21

Site St.-Elisabeth De Frélaan 206 1180 Brussel Tel. 02/373.16.11 Fax 02/373.18.96 Spoedgevallen 24U/24 02/373.16.00

21 22-23 24 25-27

EURO.NEWS - Nieuwe medewerkers - Cardiale CT-scan - Laboratorium voor histo- en cytopathologie - Eenheid " SP locomotorisch " op de site St.-Michiel - Tandheelkundige spoedgevallen - Raadpleging neuropediatrie op de site 2 Alice - Eenheid palliatieve zorgen : verhuis ! Dossier : DE OUDER WORDENDE MAN - De ouder wordende man : een uitdaging voor urologen D. Hublet - Hormonale onderzoeken bij erectiele dysfunctie S. Deckers - Permanente Jodium-125 implantaties voor gelokaliseerd prostaatkanker C. Salembier - DHEA – jeugdigheidshormoon ? A. Veys

Tel. 02/373.45.11 Fax 02/373.46.86

Site St.-Michiel Linthoutstraat 150 1040 Brussel Tel. 02/737.80.00 Fax 02/737.80.01 Spoedgevallen 24U/24 02/737.89.00

28 29

REDACTIERAAD Dr Gaëtane Boon, Dr Sabine Deckers, Dr Frank De Wolf, Dr Frédéric Haven, Dr Daniel Hublet, Dr Jim Ilunga, Dr Paul Jonard, Dr Annick Sauvage, Dr Charles Scheid, Dr Jean-Marie Van Caster, Dr Frederike Van Raemdonck, Dr Gaëtan Willemart SECRETARIAAT Brendi Foubert

IN ELECTRO VERITAS

FOTOGRAFIE Eric Bosman

VOEL JE GOED IN JE VEL WAARVOOR DIENT DEZE “TRUKKENDOOS” ?

VERTALINGEN Simonne Buteneers

UW MENING EVENEMENTEN : wees erbij !

30-31

IN DE SCHIJNWERPER

31-32

CYBEROSCOOP

33-34

HARTEDIEF

34

COORDINATIE Chantal Dekempeneer

ONTSPANNING

Site 2 Alice Groeselenberg 57 1180 Brussel

HOOFDREDACTEURS Dr Roxane Audistère Dr Pierre Nys

VOLGEND NUMMER

GRAFISME Maca Illustraties : P. Maka DRUK Cloetens REDACTIE ADRES Euroscoop Site St.-Elisabeth De Frélaan 206 1180 Brussel Tel : 02/373.16.89 Fax : 02/373.18.96 E-mail :[email protected] Tijdschrift voor het medisch korps. Geneesheren die Euroscoop niet ontvangen en toch geïnteresseerd zijn, mogen contact opnemen met de redactie.

Alle rechten voorbehouden, met inbegrip van vertalingen.

Tijdschrift van de europa ziekenhuizen

|

03

TOT IN DE

E XTRA UITDAGING R E L E VA N T OPENBARING S AMEN C R E AT I E F ORIGINEEL OPMERKELIJK PUNTJES

edito Sfeer… Terugkeer van verre bestemmingen… voor een duizelingwekkende duik in het dagelijks werk. Wanneer " ALLES VERGETEN…ALLES MEENEMEN… " niet meer dan een aangename herinnering zijn,heten wij u welkom in " EUROSCOOP " waarvan wij hopen dat hij u mag vergezellen tijdens een volgende ontdekkingstocht ! Aan de eerste aanleghaven van de reis en het avontuur binnen de Europa Ziekenhuizen kan gesteld worden dat dit tijdschrift slechts tot stand kon komen dankzij de wil tot samenwerking tussen huisartsen en specialisten van de drie sites. Op een interactieve manier kan u onze meest uiteenlopende activiteiten ontdekken : u kan kiezen uit de genoegens des levens en … de strijd der elementen ! Werp u, naar eigen goeddunken, in een zwerftocht doorheen onze rubrieken, of waag u aan de huiveringen van een ontdekkingstocht van ons thema, een reisroute vol van sterke sensaties doorheen spitstechnologieën, allen bij ons gerealiseerd. Ga, samen met ons, de uitdaging aan door ons deelgenoot te maken van uw voorkeuren, uw gevoelens, uw opmerkingen, uw vragen …al deze " sfeerbeelden " die wij zorgvuldig wensen te koesteren met het oog op een volgende uitstap, teneinde een kleurrijke, originele en culturele dynamiek te kunnen scheppen. Pennen in aanslag…

04

|

Dr Pierre Nys Hoofdredacteur

Dr Roxane Audistère Hoofdredacteur

Dr Marc Van Campenhoudt Afgevaardigd Beheerder Hoofdgeneesheer

Dr Mieke De Bie Afgevaardigd Beheerder Algemeen Directeur

nr 1 oktober 2002

Tijdschrift van de europa ziekenhuizen Verschenen in " Le Soir " op 19/07/2002 " Carte Blanche "

DE (zorg)VERSTREKKER … die schurftlijder Marc Van Campenhoudt Afgevaardigd Beheerder Hoofdgeneesheer van de Europa Ziekenhuizen

H

et gebeurde zowat een twintigtal jaar geleden verwikkeling. De straf bestaat uit het weigeren van De demotivatie wordt alsmaar flagranter en dat goede, destijds vernieuwende geesten de betaling van de rekening, door middel van chantage, veralgemeent zich meer en meer. Deze is te wijten aan overlegmechanismen op punt stelden tussen bestaande uit het versturen van klachten, hetzij naar volgende elementen : leerkrachten, enerzijds, en ouders van leerlingen, kranten, hetzij naar verbruikersorganisaties, hetzij naar - gevoel van gebrek aan respect voor geleverd werk, anderzijds. De oudercomités rezen als paddestoelen uit " befaamde " geneesheren-experten of advocaten, of voor de beschikbaarheid, tot uiting gebracht door de grond, ouders stelden zich zelf aan (klasafgevaardigdie hiermee zielsgelukkig een nieuwe markt ontdekken. een zeker aantal patiënten. den), vorderingen van leerlingen werden geëvalueerd - nog anderen improviseren redenen tot klagen, die - gebrek aan eerbied voor lastige prestaties, in permanent overleg tussen ouders, leerlingen en meer dan overduidelijk getuigen van slechte wil om zoals deze van ‘s nachts of tijdens het weekend. professoren. Deze initiatieven konden enkel maar een kortingen op facturen te eisen, terwijl zij echter zelf wel Het wordt uiterst moeilijk om specialisten aan te positief effect hebben. Er kwam eindelijk een dialoog duidelijk opteerden voor een voorkeursbehandeling, werven voor het verzekeren van wachtdiensten in tot stand tussen verbruiker en verstrekker. zoals bijvoorbeeld een éénpersoonskamer. ziekenhuizen. Wat stellen wij nu twintig jaar later vast ? De - tot slot kiezen nog anderen voor de strafrechter- gebrek aan het nemen van risico’s : geconfronteerd verstrekkers, zijnde de onderwijzers (men durft niet lijke vervolging, hetgeen uiterst pijnlijk is voor de met de meer en meer uitgesproken agressiviteit van de meer te spreken over professoren) zijn gedemobiligeneesheer. Deze strafrechterlijke vervolging wordt op verbruikers, verschuilen de geneesheren zich achter seerd, te weinig in aantal, want het beroep is niet meer een cynische manier voorgesteld door sommige een defensieve geneeskunde. De geneesheren, en de aantrekkelijk, en worden ineengetimmerd door de advocaten, omdat deze volgende voordelen biedt : chirurgen in het bijzonder, vermijden dus om patiënten leerlingen, wanneer het al niet de ouders zelf zijn die de de strafrechterlijke procedure verloopt sneller, de spitstechnologieën voor te stellen, zelfs na hiervan alle show stelen. Twintig jaar geleden werd een niet strafrechterlijke expertise is niet weerlegbaar en risico’s uiteengezet te hebben, wanneer zij te maken volwaardige leerling verplicht te daarenboven gratis, de schadevergoekunnen hebben met iemand die zich steeds veronge" dubbelen ". Vandaag de dag wordt ding van de burgerlijke partij gebeurt lijkt waant. Zou de zorgdezelfde leerling voorgesteld te sneller vermits het, om vrijspraak te - gebrek aan financiële waardering. Op 10 jaar tijd verstrekker slechts dubbelen ... indien hij dit wenst. bekomen, wenselijk is op voorhand de zijn de uitgaven voor geneesmiddelen met 111% een onbekwame Laat ons niet overdrijven, deze burgerlijke partijen te verdelen. Het gestegen, doch de medische honoraria, met inbegrip evolutie is niet algemeen : er bestaan dubbelganger zijn van gevolg hiervan is dat advocaten van van de medische beeldvorming en de klinische gelukkig nog gemotiveerde en burgerlijke partijen sneller hun honorabiologie, stegen slechts met 39,3% (statistieken van de een onderkruiper ? onbevreesde leerkrachten. Men dient ria incasseren. christelijke ziekenfondsen). De geneesheer wordt dus er wel duidelijk mee rekening te Laten wij mekaar goed begrijpen :er eveneens ondergewaardeerd op financieel vlak. Het houden dat deze evolutie zich echter langzaam, doch bestaan medische fouten en deze moeten bestraft gebruik van moderne technieken en instrumenten, zeker zal veralgemenen. worden. De medische fout betekent dat niet al het alsmaar duurder, die gedekt moeten worden door deze In het onderwijs staat de verbruiker – ouders en mogelijke gedaan werd om fouten te vermijden, zelfde honoraria dient hieraan toegevoegd te worden. leerlingen – aan de kop van het peloton, terwijl de hetgeen echter nog steeds niet te vermijden blijft. Dit geldt eveneens voor de stijging van de personeelsverstrekker ontmoedigd is, soms misprezen en zelfs Het is wettelijk en noodzakelijk dat medische fouten kosten. mishandeld. De grote verliezer is de kwaliteit. klaar en duidelijk bestraft worden, via de rechtbank Wat de verpleegkundigen betreft : er zijn er Meer recent, doch aan een bliksemsnelheid, nestelt voor burgerlijke zaken, met de hieruit voortvloeiende ongetwijfeld genoeg in België, doch er zijn er te weinig ditzelfde fenomeen zich in de geneeskundige sector. schadeloosstellingen. Deze verantwoorde procedure die aanvaarden om in ziekenhuizen te werken. De Weliswaar met jaren vertraging, maar in een tijdspanne wordt ook absoluut niet in twijfel getrokken. barema’s zijn ondergewaardeerd, in het bijzonder deze van enkele maanden, vervoegt de geneeskunde het Het strafrechterlijk beroep daarentegen, uiterst voor nacht- en weekenddienst. onderwijs in eenzelfde neerwaartse spiraal. pijnlijk voor het medisch en het verpleegkundig korps, Huidig artikel is slechts een verwittiging, reeds Een (stijgende) minderheid van patiënten (!) stelt zou uitsluitend voorbehouden moeten zijn aan zeer evident voor de enen, doch, indien het vertrouwen zich uitermate veeleisend en agressief op. Het betreft uitzonderlijke gevallen van opzettelijke agressie. niet hersteld wordt, zal de toekomst dit helaas snel hier een vaststelling door alle zorgverstrekkers, Aan wat hebben wij de totale ommekeer van de bevestigen. De huisarts moet een belangrijke rol spelen zelfs wanneer het fenomeen op sommige plaatsen trend te danken die van de geneesheer, gewoonlijk een in het herstel van dit vertrouwen. meer vanzelfsprekend is dan op andere, zoals bijvoorgerespecteerd en vertrouwenswaardig persoon, een Aan de patiënten wordt gevraagd om te begrijpen beeld de spoedgevallendiensten van ziekenhuizen. De personage maakt waarvoor men zich dient te hoeden ? dat hun belang niet ligt in het uitoefenen van een uitingen van deze nieuwe agressiviteit zijn veelzijdig : Minister Aelvoet ontwerpt een defensieve geneeskunde. - sommigen geven blijk van een buitenmaats charter van de rechten van de patiënt. Aan de zorgverstrekkers wordt De patiënt ongeduld. Samen met Minister Piqué wenst zij gevraagd om verder te gaan met het stelt zich meer Twintig jaar geleden diende men, aan de balie van een automatische schadeloosstelling verdienen van het vertrouwen van de de raadplegingen,een bonnetje te nemen en zijn beurt, van ontevreden patiënten (veel geluk patiënten. en meer in soms urenlang, af te wachten. Deze weinig gastvrije om hieraan grenzen te stellen !). Aan de " beheerders " (!), politieke de plaats van organisatie werd gelukkig vervangen door het volledig Men moedigt de functie van en andere, wordt gevraagd om de de huisarts. werken op afspraak en dit zelfs aan het conventietarief. ombudsman in ziekenhuizen aan. helderheid van geest op te brengen Nu gebeurt het frekwent dat sommige patiënten deze Er worden organisaties in het leven om te begrijpen dat ons uitstekend faciliteit de normaalste zaak van de wereld vinden en, geroepen voor de " verdediging van patiënten ". gezondheidszorgsysteem nood heeft aan een vermits zij niet in staat zijn om te begrijpen dat het Zou de zorgverstrekker dan nog enkel maar een verjongingskuur, aangepast aan de uitdagingen uiterst moeilijk is om de exacte duur van een raadpleonbekwaam iemand zijn, voorbijgestoken door een van de toekomst, in plaats van het invoeren ging vast te stellen, zich veroorloven agressief op te belanghebbende bedrieger ? van gedeeltelijke, partijdige maatregelen, dikwijls treden na een wachttijd van amper 10 minuten. Bij de minste twijfel is het dan ook noodzakelijk ongeschikt, en dit omwille van een gebrek aan een - sommigen, en hun aantal stijgt onrustwekkend, meerdere specialisten te raadplegen ! leidraad. willen zich kost was kost wreken op het noodlot dat hen Onafgezien van de kosten voor de ziekteverzekeDe consumptiemaatschappij was – naar het schijnt – overkwam door het oplopen van een bepaalde ziekte of ring, die veroorzaakt worden door deze veelvuldige al geen trieste bedoening. aandoening,en dit ondanks het verschaffen van de best raadplegingen van specialisten, hebben wij, hetgeen De consumentenmaatschappij is ronduit mogelijke informatie. De zorgverstrekkers zijn hiervan omschreven kan worden als de ontbrekende schakel, overdreven. het doelwit. zien verschijnen. Op termijn zal het gedrag van enkele gebruikers, - nog anderen aanvaarden niet de minste De patiënt stelt zich meer en meer in de plaats als er geen reactie is, leiden tot een globale vermindeverwikkeling. van de huisarts. Hij maakt zelf bepaalde keuzen, heeft ring van de kwaliteit van de dienstverlening. Dat is noch Het is noodzakelijk om de geneesheer te straffen, hier soms achteraf spijt van om er dan, vervolgens, het beoogde doel, noch het belang van eenieder. alsof hij verantwoordelijk is voor de ziekte of van haar het gehele systeem van te beschuldigen.

nr 1 oktober 2002

|

05

EURO NEWS Nieuwe medewerkers Uw contactpersoon in het ziekenhuis.... Dr. Patrick CEUPPENS Dokter Patrick Ceuppens werd aangesteld als verantwoordelijke voor de medische interface tussen de huisartsen en de Europa Ziekenhuizen, site St.-Elisabeth. In deze hoedanigheid zal hij optreden als geneesheer intra muros voor om

het even welk internistisch probleem tijdens een hospitalisatie, en tevens als medewerker voor de huisarts in volgende situaties : - vervollediging van een oppuntstelling - aanvraag voor bijkomend gespecialiseerd advies

Cardiologie

Cardio-thoracale en Vasculaire heelkunde

Dr.Taniyel DIKRANIAN Niet-invasieve cardiologie en hart beeldvorming (UCL 2002) Site St.-Elisabeth Interesse : Ontwikkeling en toepassing van angiocoronarografie door middel van een Multidetector CT-Scan op de site St.-Elisabeth. Dr. Eddy NGANDO Cardiologie (UCL 2001) Site St.-Michiel Interesse : Interventionele cardiologie – hartechografie. Dr. Peter VANDERGOTEN Cardiologie (UZ Antwerpen 2002) Site St.-Michiel Interesse : Interventionele cardiologie. Dr. Irmien VLASSAK Cardiologie (KUL 2002) Site St.-Elisabeth Interesse : Echocardiografie (transthoracaal,transoesofagaal,stress echografie en intra-operatieve echografie).

Abdominale heelkunde Dr. André de NEVE de RODEN Algemene- en Digestieve heelkunde (UCL 1972) Site St.-Elisabeth Interesse : Colorectale-, zware oncologische- en hepatobiliaire heelkunde. Colorectale-, endocrinologische en suprarenale videochirurgie enz... Dr.Ysabel STRUYE de SWIELANDE Algemene- en Digestieve heelkunde (UCL 2001) Site St.-Michiel Interesse : Colo-rectale heelkunde.

06

|

nr 1 oktober 2002

Dr. Jean Christophe FUNKEN Cardio-thoracale en vasculaire heelkunde (UCL 2002) Site St.-Elisabeth Interesse : « Off pump Cardiac artery by pass grafting » " en Valvulaire mitrale heelkunde.

- uitvoeren van een welbepaald klinisch onderzoek - mededeling van anamnestische gegevens - uitwisseling van therapeutische suggesties Tel. : 02/373.16.11 bip 1558

Pediatrie Dr. Joëlle VAN HEES Pediatrie (UCL 2001) Site St.-Elisabeth Interesse : Algemene pathologie en neonatologie. Versterking van de ploeg Pediatrie.

Radiotherapie - Oncologie Cyto-histo-pathologie Dr. Pierrette MICHEL Pathologische Anatomie (UCL 1991) Site St.-Elisabeth Interesse : cytologie (punctie van verscheidene organen, cervicovaginale cytologie). Hematologie, gynecologie en uropathologie. Dr. Siska DEDEURWAERDERE Pathologische Anatomie (KUL 2002) Site St.-Elisabeth Interesse : Lever, nieren, dermatologie, hematologie, neuropathologie. Dr. Isabelle RAHIER Pathologische Anatomie (ULB 1994) Site St.-Elisabeth Interesse : Digestieve-, senologischeen gynecologische pathologie.

Nefrologie Dr. An VAN AUDENHOVE Nefrologie (KUL 2002) Site 2 Alice Interesse : Oppuntstelling en ontwikkeling van de peritoneale- en hemodialyse op de site St.-Michiel.

Dr. Marie CHALTIN Radiotherapie (KUL 2002) Site 2 Alice Interesse : Pulmonary Oncology, Conformal Radiotherapy, Intensity Modulated Radiotherapy. Dr. Christian DUBOIS Oncologie-hematologie (UCL 1999) Site 2 Alice Interesse : Behandeling van acute leucosis. Behandeling door monoclonale antilichamen. Ontwikkeling van studieprotokols in de Europa Ziekenhuizen die een Onco-hematologisch centrum worden.

Reumatologie Dr. Dominique FRANÇOIS Reumatologie (ULB 1983) Site St-Michiel Interesse : Behandeling van osteoporose. Behandeling van reumatologische ontstekingsziekten. Oppuntstelling van lumbalgieën.


Ondanks de vooruitgang van de geneeskunde op gebied van cardiologie blijven hartaandoeningen, en in het bijzonder coronaire insufficiëntie, de voornaamste oorzaak van mortaliteit in de geïndustrialiseerde wereld. De omvang van het probleem in termen van mortaliteit en morbiditeit maakt een radicale verandering van de gekende schema’s en de standaarden in het beleid van deze aandoeningen noodzakelijk. In de meerderheid van de gevallen is de coronaire insufficiëntie secundair aan de aanwezigheid van atheromateuze plaques die uitpuilen in het lumen van de coronaire bloedvaten en bijgevolg een vernauwing van de diameter veroorzaken tot zelfs een volledige occlusie. De coronarografie is het standaardonderzoek voor het opsporen van coronaire vernauwingen.Deze maakt het mogelijk een diagnostisch onderzoek en zo noodzakelijk, in dezelfde tijd, een therapeutische behandeling in te stellen dmv interventionele coronarografie. Desalniettemin gaat het hier om een invasief onderzoek dat een klein, doch niet te verwaarlozen, risico met zich meebrengt voor de patiënt en bovendien een ziekenhuisopname noodzakelijk maakt van 1 à 2 dagen.Andere,niet invasieve technieken blijven beperkt omdat ze slechts een klein aantal oorzaken voor coronair lijden in het licht kunnen stellen. Sedert een 10-tal jaren zijn er belangrijke inspanningen geleverd voor het oppuntstellen van een cardiale beeldvormingstechniek. Deze dient tegelijkertijd niet-invasief, eenvoudig, uitgebreid beschikbaar en sterk specifiek voor de detectie van, enerzijds, vernauwingen van de coronaire bloedvaten en, anderzijds, vroegtijdige markers van coronair hartlijden. Het doel is uiteindelijk de leemte op te vullen tussen de klassieke niet-invasieve onderzoeken en de conventionele coronarografie. De Multi-Detector spiraal CT is mogelijk het antwoord. De ontwikkeling van de technologie en de methodologie gedurende de laatste jaren maken het momenteel mogelijk een coronaire angiografie uit te voeren op een eenvoudige manier - zoals elke andere CT thorax met contrast – met dezelfde voorbereiding en zonder hospitalisatie.

Niet-Invasieve Coronaire Angiografie dmv Multi-Detector spiraal CT Dr.T. Dikranian1, Dr. D. de la Kethulle2, Dr. J.P. Melchior1 et Dr. M.Van Campenhoudt2. Dienst Cardiologie (1) en Dienst Medische Beeldvorming (2) van de Europa Ziekenhuizen sites St-Elisabeth en Deux Alice. Heden blijven, ondanks belangrijke vooruitgang in de kennis, preventie en therapie, de hartziekten en in het bijzonder coronaire insufficiëntie de voornaamste oorzaak van mortaliteit in Europa en in de Verenigde Staten. De cijfers spreken voor zich: in de Verenigde Staten ongeveer 500.000 sterften/jaar, veroorzaakt door coronaire insufficiëntie. Dit wil zeggen: 1 overlijden op 4 of elke minuut overlijdt een Amerikaan ten gevolge van ischemisch hartlijden (Ongeveer 50 % na een acuut myocardinfarct). De coronaire insufficiëntie wordt veroorzaakt door een verminderde aanvoer van bloed doorheen de coronairen welke de verschillende lagen van de hartspier voorzien. Meestal is de verminderde aanvoer van bloed secundair aan de aanwezigheid van atheromateuze plaques welke een vernauwing veroorzaken van hun interne diameter tot zelfs een volledige occlusie.

De Coronarografie, de gouden standaard maar invasief Selectieve angiografie van de coronairen (coronarografie) is het referentieonderzoek voor detectie van de vernauwde bloedvaten. Een significante en potentieel gevaarlijke vernauwing is gedefinieerd als een vermindering van meer dan 50 % van de interne diameter van een coronair. Dit onderzoek biedt een uitstekende spatiale en temporele resolutie. Bovendien biedt het de mogelijkheid om een eventueel letsel in één tijd te behandelen dmv dilatatie en eventuele stenting. De coronarografie is evenwel een invasieve procedure met selectieve

catheterisatie van de coronairen alsook de hartkamers. Bijgevolg is een hospitalisatie van 24 tot 48 uur noodzakelijk. Het optreden van complicaties welke leiden tot een zekere morbiditeit of zelfs tot het overlijden gedurende of in de uren na de procedure wordt respectievelijk geschat op 0,1 tot 1 %.

Inspanningstest, simpel maar onvoldoende Momenteel beschikken we over de inspanningstest, de myocardscintigrafie en de echocardiografie gekoppeld aan een andere modaliteit welke de toevoer van bloed op niveau van de coronairen doet toenemen als niet-invasieve onderzoeken. Elk van deze onderzoeken onderzoekt de coronaire insufficiëntie door het aantonen van zekere markers welke wijzen op een hartspierlijden. De diagnostische efficiëntie van deze onderzoeken is zeker geen 100 % en zij hebben vooral te lijden van een gebrek aan sensibiliteit en/of specificiteit in verschillende mate in vergelijking met de conventionele coronarografie. Bijgevolg, op de meer dan 2,5 miljoenen coronarografieën gerealiseerd per jaar in Europa en in de Verenigde Staten, wordt enkel 60 % van procedures gevolgd door een revascularisatie door angioplastie of chirurgie; anders gezegd, in 40 % der gevallen dient de coronarografie bijgevolg uitsluitend om een significante coronaire insufficiëntie uit te sluiten.

Samenvattend Samenvattend kan enerzijds gesteld worden dat er momenteel een frequente aandoening bestaat met nr 1 oktober 2002

|

07

EURO NEWS

Coronaire angiografie

MDCTS

a

d

b

e

een prevalentie duidelijk boven het gemiddelde van de algemene bevolking, die de belangrijkste oorzaak van mortaliteit is en bovendien een belangrijke plaats inneemt in de uitgaven van de gezondheidszorg. Anderzijds beschikt het medisch korps over zowel invasieve als niet-invasieve detectie methoden. Het ene onderzoek is het referentie-onderzoek maar is geassocieerd aan een klein, doch niet verwaarloosbaar risico, welke bovendien in slechts 60 % van de gevallen leidt tot een revascularisatieprocedure. De andere technieken, weliswaar niet-invasief welke slechts beperkte aspecten onderzoeken van coronaire insufficiëntie, hebben evenwel te lijden onder een beperkte sensibiliteit en/of specificiteit in verschillende mate in vergelijking met de conventionele coronarografie. Bij de oppuntstelling van de thoracale pijn bestaat er bijgevolg een reële nood voor een onderzoeksmethode welke niet-invasief, eenvoudig en breed beschikbaar is. Zij dient bovendien, in het geval van een twijfelachtige inspanningstest, significatieve vernauwingen, op niveau van de coronairen, met een grote zekerheid uit te sluiten.

Het alternatief in 2002 c

f

figuur 1 : Vergelijking tussen conventionele coronaire angiografie (a,b,c) en coronaire angiografie door Multi-Detector CT-scan (MDCTS) (d,e,f) gerealiseerd met SOMATOM SENSATION 16, 3D reconstructie volgens Volume Rendering (VRD).

08

|

nr 1 oktober 2002

De Multi-Detector CT-scan is een nieuwe niet-invasieve techniek van cardiale beeldvorming welke toelaat tegelijkertijd de verschillende aspecten van coronair hartlijden te evalueren : coronaire angiografie, detectie en scoring van coronaire calcificaties, de morfologie van de atheromateuze plaques, de evaluatie van de segmentaire en de globale contractiliteit van de hartspier. Er is heel wat onderzoek uitgevoerd gedurende de laatste jaren, in het bijzonder door de industrie, gezien het belang van de coronaire aandoening en de noodzaak aan een meer performant niet-invasief onderzoek. Daarentegen is de realisatie van een coronaire angiografie dmv CT-scan een

ware technische uitdaging : de coronairen hebben slechts een klein kaliber waarvan de diameter varieert tussen 5 à 1 mm, zij hebben een tortueus verloop op de oppervlakte en eveneens in de dikte van de hartspier, zij zijn mobiel tijdens de hartcyclus voornamelijk tijdens de systole en tijdens de ademhaling. Belangrijke technologische ontwikkelingen waren nodig, sinds de introductie van de eerste CT-scan in de jaren zeventig, om uit te komen bij de huidige derde generatie scanners. Deze laatsten zijn in staat een coronaire angiografie uit te voeren. Bij wijze van voorbeeld noteren we de spiraalacquisitie, toegenomen rotatiesnelheid van de Gantry (> 1 omwenteling per seconde), multi-detectorarrays welke toelaat in één enkele omwenteling meerdere coupes te genereren met een snededikte van minder dan 1 mm, toediening van medicatie om het hartritme te vertragen alsook synchronisatie van de acquisitie van beelden aan de hartcyclus om de artefacten dewelke te wijten zijn aan de hartsbewegingen te verminderen op een significante manier. Parallel met de evolutie in beeldvorming, was er eveneens een belangrijke evolutie op het gebied van informatica, een absolute vereiste voor een snelle verwerking en toegenomen capaciteit van de gedigitaliseerde gegevens.

Spitstechnologie De SOMATOM SENSATION 16 (Siemens AG, Erlangen, Duitsland) is een CT-scan van de laatste generatie in het bijzonder geschikt voor cardiologische beeldvorming. Hij is in staat, voorzien van 16 detectoren, om meer dan 20 beeldjes te bekomen van minder dan 1 mm dikte in één enkele seconde. Het hart wordt bijgevolg in beeld gebracht in minder dan 20 sec met een temporele resolutie van ± 120 msec en met een spatiale resolutie die tot op heden zijn gelijke niet kende (op gebied van computertomografie) met nagenoeg isotrope voxels (0,5 x 0,5 x 0,6 mm 3).


Dit toestel is in staat een coronaire angiografie uit te voeren na één enkele contrastinjectie in een perifere vene en zonder hospitalisatie, een beetje zoals een routine CT-scan van de thorax met contrast. Na de acquisitiefase welke ongeveer een apnee van 15 tot 20 seconden in beslag neemt, zijn de beelden beschikbaar in real time op een werkstation dat uitgerust is voor snelle reconstructies van de coronaire arteries en de andere hartstructuren.

De indicaties De specialisten suggereren dat de multi-slice CT-scan een cardiale evaluatie biedt die zich niet enkel beperkt tot het onderzoek van de coronairen. Belangrijke indicaties zijn de diagnose van coronaire vernauwingen evenals de screening en het bepalen van de therapeutische houding in de groep van patiënten met een verhoogd risico voor coronair lijden. Actueel is de niet-invasieve coronaire angiografie een belangrijke indicatie voor het gebruik van de multi-slice CT-scan. Mede dankzij zijn diagnostische performantie, meer specifiek zijn specificiteit en negatieve predictieve waarde in vergelijking met de conventionele coronarografie in de detectie van coronaire vernauwingen op niveau van de proximale en middenste segmenten, kan de coronaire angiografie dmv multi-slice CT-scan een belangrijke rol spelen in oppuntstelling van patiënten met een thoracaal pijnsyndroom. Andere indicaties zijn follow-up van matige coronaire stenosen op kritische lokalisaties, de follow-up van coronaire bypassen, evenals de detectie van een aberrante oorsprong van de coronairen.

Klinische bruikbaarheid De voorbije 3 jaar verschenen verschillende artikels in de literatuur die conventionele coronarografie

vergeleken met de niet-invasieve coronaire angiografie dmv multi-slice CT-scan. De resultaten van deze studies tonen een sensibiliteit tussen de 81 en 86 % (voor de detectie van vernauwingen >50 %, gesteld door conventionele coronarografie) en een specificiteit van meer dan 95 % (vermogen om de afwezigheid van coronaire vernauwingen te detecteren, gesteld door conventionele coronarografie). Ondanks de uitstekende resultaten dient één en ander toch genuanceerd te worden, gezien de beperkingen van deze studies, o.a. het aantal patiënten. De vrijwilligers opgenomen in deze studies zijn beperkt in aantal en de uitstekende resultaten zijn bekomen na exclusie van een aantal segmenten (20 à 25 % gemiddeld) van de coronairen dewelke niet konden geanalyseerd worden omwille van een inferieure beeldkwaliteit. De belangrijkste redenen hiervoor waren bewegingsartefacten (cardiaal), aanwezigheid van uitgesproken coronaire calcificaties en het kleine kaliber van sommige vaten (< 2 mm) wat echter klinisch niet belangrijk is. Bovendien werden deze studies uitgevoerd met technologie die op heden reeds ‘voorbijgestreefd’ is, met een kleinere temporele en spatiale resolutie in vergelijking met de meest recente toestellen. Gezien het belang van deze parameters voor een hoge kwaliteitsacquisitie en gezien de belangrijke technologische vooruitgang, zullen de lopende studies, dewelke de conventionele coronarografie vergelijken met nietinvasieve angiografie, nog betere resultaten boeken.

Besluit Hartziekten en meer bijzonder coronaire insufficiëntie zijn de belangrijkste oorzaak van mortaliteit en morbiditeit in onze geïndustrialiseerde wereld. De ontwikkeling van nieuwe en performante niet-invasieve cardiale beeldvormingstechnieken zal onvermijdelijk een eigen rol in het diagnostisch arsenaal opeisen. Dankzij de gerealiseerde technologische vooruitgang kunnen de laatste generatiemulti-slice CT-scanners reeds vandaag deze rol waarmaken : het realiseren van een nietinvasieve coronaire angiografie, enerzijds betrouwbaar, anderzijds eenvoudig (dmv een eenvoudige CT-scan thorax zonder noodzaak tot hospitalisatie). Deze nieuwe techniek vult hierbij de huidige leemte op tussen enerzijds de huidige niet-invasieve onderzoeken met hun beperkte performantie en anderzijds de conventionele coronarografie, dat een invasief onderzoek is en een hospitalisatie vereist. Gezien het belang dat we hechten aan het aanbieden van de beste zorgen aan de huisarts en patiënten dmv de meest recente en performante technieken, heeft onze instelling een laatste generatie multislice CT-scanner aangekocht. De Europa Ziekenhuizen zijn de eerste en, voor het ogenblik, de enige in de Brusselse regio die over dergelijk toestel beschikken, evenals over een multi-disciplinaire equipe bestaande uit radiologen en cardiologen. Vanaf eind oktober zijn we in staat deze nieuwe techniek aan te bieden.

nr 1 oktober 2002

|

09

EURO NEWS W U E I N Laboratorium voor histo-en cytopathologie Altijd hoger !

BESTELLINGEN EN LEVERING VAN MATERIAAL : Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.19.19 Fax : 02/373.19.18 E-mail : anapath@europa ziekenhuizen.be

Nieuwe activiteit op het dak … 6° verdieping, sedert 15 juli : opening van een histologisch en cyto-pathologisch laboratorium. Drie geneesheren, met verschillende horizonten, omringd door techniekers en secretaressen, hebben ervoor gekozen hun enthousiasme en kennis te bundelen. Dokter Pierrette MICHEL (opleiding Ulg-UCL) zet haar activiteit verder die ze 10 jaar geleden begon in onze instelling. Dokter Isabelle RAHIER (opleiding ULB) vervoegt ons na verschillende jaren professionele praktijk in een andere instelling. Dokter Siska DEDEURWAERDERE beëindigde haar opleiding van patholoog anatoom aan de KUL en vervolledigt, met haar dynamisme, een panel van kennis welke de volledige pathologie beslaat.

Samen zullen zij de histologische onderzoeken van de weefsels en de cytologische onderzoeken van de puncties, uitstrijkjes en vochten verzekeren, dankzij de klassieke technieken aangevuld door de immunohistochemie. De technieken van moleculaire genetica zullen verricht worden in de KUL. Veel geluk aan deze jonge ploeg !

Evenals voor het laboratorium voor Klinische Biologie, wordt de ophaling van stalen verzekerd.

Eenheid « SP locomotorisch » op de site St.-Michiel Het opnamecriterium in deze nieuwe eenheid van 20 bedden is een acute aandoening waarvoor een intensieve revalidatie, met verblijf in het ziekenhuis, noodzakelijk is ( postop in orthopedische heelkunde, sekwellen van recente neurologische aandoening of polytrauma). Opgelet ! De periode begrepen tussen de datum van het begin van de aandoening (heelkundige ingreep, CVA...) en het einde van het verblijf in de dienst “sp locomotorisch”,mag de 6 maanden niet overschrijden. 10

|

nr 1 oktober 2002

De huisarts van de patiënt wordt verzocht, per fax of per post, een medisch dossier over te maken aan de verantwoordelijke geneesheren van de dienst. Dr E. Camerman Dr D. Lemaître Dr D. Van Egroo

Tel. : 02/737.85.21 Fax : 02/737.85.42


Tandheelkundige spoedgevallen in St.-Elisabeth De nood aan een goed georganiseerde tandheelkundige weekend-wachtdienst in de regio van Brussel, dringt zich meer en meer op. De Europa ziekenhuizen hebben deze leemte opgevuld door een weekendwachtdienst voor tandheelkundige urgenties te organiseren op de site St.-Elisabeth.

Raadpleging neuropediatrie op de site 2 Alice

De patiënt belt naar de dienst SPOEDGEVALLEN in St.-Elisabeth : 02/373.16.00 Er zal hem een afspraak voorgesteld worden op ZATERDAG tussen 16u en 18u of op ZONDAG tussen 10u en 12u.

Elke dinsdag namiddag heeft een raadpleging pediatrische neurologie plaats, verzekerd door Dr. M. Cl. BELPAIREDETHIOU, neuropediater, externe consulente in het U.Z. St Luc te Woluwe en gespecialiseerd in functionele readaptatie.

Binnen onze ziekenhuisfusie vindt u een tandheelkundige dienst terug op de sites St.-Elisabeth en St.-Michiel. Naast de algemene tandheelkundige verzorgingen bieden beide sites gespecialiseerde tandheelkundige disciplines aan zoals orthodontie, parodontologie en losse en vaste prothetiek. De dienst tandheelkunde op de site St.-Elisabeth werd een jaar geleden volledig heringericht en dento-technisch geupgraded met de nieuwste apparatuur op de markt. Eind dit jaar zal ook deze vernieuwing doorgevoerd worden op de site St.-Michiel.

Deze raadpleging is gericht op kinderen die ontwikkelingsstoornissen vertonen, zowel in de motoriek, als in de taal, het gedrag, leerproblemen,.... Afspraken kunnen gemaakt worden op het secretariaat pediatrie op de site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.17.53

Raadpleging « allergologie » op de site 2 Alice Een raadpleging " allergologie " wordt verzekerd door Dr. B. Sivaciyan, Pneumoloog-Allergoloog op de site 2 Alice. Voor afspraken : 02/373.47.10

Eenheid palliatieve zorgen : verhuis ! Sedert 04/03/2002 werd de dienst Pallitieve Zorgen van de site Square Maria-Louiza overgebracht naar de site St.-Michiel. Voortaan worden de aanvragen voor opname per fax of per post gezonden naar de verantwoordelijke geneesheren. Ploeg :

Dr M. Stroobant

Dr C. Haba

nr 1 oktober 2002

|

11

DOSSIER DE OUDER WORDENDE MAN

De ouder wordende man : een uitdaging voor urologen D. Hublet – S. Nesa – CH. Assenmacher Dienst Urologie – Sites St.-Elisabeth – 2 Alice

Afgelopen lente, tijdens het jaarlijks congres van de Belgische Vereniging voor Urologie, te Charleroi, werd de studie van de ouder wordende man onder de loep genomen. Verschillende specialisten deelden hun ervaringen en vragen mee. De samenleving staat voor een nieuw en uniek probleem: de vergrijzing van de bevolking maakt dat de bevolkingsgroep van 65+ het sterkst toeneemt. De medischen socio-economische implicaties die deze toename inhoudt, moeten ons aan het denken zetten. Een groot gedeelte van de mannelijke bevolking van 65 jaar of meer lijdt aan een acute of chronische urologische pathologie: goedaardige hypertrofie van de prostaat, prostaatkanker, urinaire incontinentie,erectiele dysfunctie of hormonale deficiëntie.Bij de opvolging van deze problemen neemt de uroloog een sleutelpositie in.

De levensverwachting en de vergrijzing van de bevolking De wereldbevolking is meer dan verdubbeld gedurende het tweede gedeelte van de twintigste eeuw. Ze steeg van 2,5 biljoen in 1950 naar 6 biljoen in 2000. Zij zal verder stijgen om uiteindelijk in 2025 de 8,6 biljoen te bereiken en er wordt verwacht dat in 2100 de aarde 11 biljoen mensen zal tellen. De Verenigde Staten publiceerden een rapport betreffende de te verwachten schattingen omtrent de levensverwachtingen vanaf de geboortedatum: de globale levensverwachting is gestegen met 18 jaar voor de mannelijke bevolking en met 20 jaar voor de vrouwelijke bevolking tussen 1950 en 2000. Bovendien leven de Europese en Noord-Amerikaanse vrouwen gemiddeld 6 à 8 jaar langer dan de mannen. Men verwacht, tussen 2000 en 2050, dat de levensverwachting voor de mannelijke bevolking nog met 11 jaar zal stijgen en voor de vrouwelijke bevolking met 12 jaar. De schattingen tonen aan dat, tussen 1980 en 2025, de bevolking van 65 jaar en ouder zal verdubbelen. In 1950 was 5% van de wereldbevolking 65 jaar of ouder; voor 2025 verwacht men dat dit 15% zal zijn. In deze leeftijdscategorie stijgt de levensverwachting voor de vrouwen iets sneller dan voor de mannen (tussen 3 en 5 jaar in Frankrijk). 12

|

nr 1 oktober 2002

Uit deze schattingen bleek ook dat, wat de hoogste leeftijden betreft, de leeftijd van overlijden eveneens significatief stijgt. Na 80 jaar stijgt de mortaliteit niet meer exponentieel.

Sensibilisering van de bevolking voor de gezondheidsproblemen van de man Het sensibiliseren van de bevolking en de zorgverstrekkers voor het belang van vroegtijdige detectie van de specifieke pathologie, eigen aan de vergrijzing van de mannelijke bevolking, zou leiden tot een vermindering van de mortaliteit en de morbiditeit in deze bevolkingsgroep. Momenteel consulteert de mannelijke bevolking nog veel te weinig zijn arts en dit voor meerdere redenen: uit angst, door een gebrek aan informatie, maar nog het meest van al om psychologische redenen. Vrouwen consulteren veel frequenter dan mannen(150%), wat maakt dat de artsen dan ook in staat zijn om een vroegtijdige diagnose te stellen. Een belangrijk percentage van typische mannelijke ziektes zoals prostaathypertrofie of kanker, colonkanker, cardiovasculaireen pulmonaire aandoeningen, arteriële hypertensie, osteoporose en erectiestoornissen, zouden kunnen gedetecteerd en behandeld worden indien de mannelijke bevolking zich bewust zou zijn van het belang van een vroegtijdige diagnose van deze aandoeningen.

Rol van de uroloog Een groot gedeelte van de oudere mannelijke bevolking lijdt aan één of meer urologische aandoeningen: prostaathypertrofie, urinaire incontinentie, prostaatkanker, erectiele dysfunctie, hormonale deficiëntie. De uroloog zal deze dienen te volgen, gezien de reeds vermelde belangrijke toename van de mannelijke bevolking boven de 65 jaar. De uroloog van de 21ste eeuw zal tijdens het uitoefenen van zijn beroep steeds meer tijd moeten vrijmaken voor deze problematiek. De man van middelbare leeftijd en ouder vormt een belangrijke uitdaging en het is de taak en de verantwoordelijkheid van de uroloog om zich op hun problematiek toe te spitsen. De meest voorkomende urologische aandoeningen en hun observatie zal aan belang winnen met de veroudering. Enkele hiervan worden hierna kort beschreven.


- Goedaardige prostaathypertrofie De goedaardige prostaathypertrofie is één van de meest voorkomende aandoeningen bij de oudere man en de man van middelbare leeftijd. Ongeveer 40% van de mannelijke bevolking van 60 jaar en ouder heeft een symptomatische prostaathypertrofie. Tussen 50 en 59 jaar zijn 17% van deze mannen symptomatisch, tussen 60 en 69 jaar zijn er dat 27%. Voor de mannen tussen 70 en 79 jaar zal 35% moeten behandeld worden, hetzij medisch hetzij chirurgisch. Vandaar het belang om zo snel mogelijk de diagnose te stellen van een goedaardige prostaathypertrofie. Dit kan door middel van een uitgebreide anamnese wat betreft eventuele mictiostoornissen, een palpatio per anum en, indien nodig, een transrectale echografie. - Prostaatkanker Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker bij de man op rijpere leeftijd. Na longkanker is het de tweede doodsoorzaak bij de man. Vanaf de leeftijd van 50 jaar heeft 30% van de mannelijke bevolking en vanaf 80 jaar 70% van de mannelijke bevolking cancereuse cellen in de prostaat. Er is aangetoond dat veel van deze letsels een trage groei kennen. Desalniettemin is voor deze mannen het risico om een klinisch waarneembare kanker te ontwikkelen 10% en de kans op sterfte ten gevolge van een kanker 3%. Dit wil zeggen dat 1 man op 11 een klinisch waarneembare kanker zal ontwikkelen. Dankzij de brede sensibiliseringscampagnes ter aanmoediging van het vroegtijdig detecteren van prostaatkanker is er een duidelijke toename waarneembaar bij het voorkomen van deze kanker. Hij wordt meer en meer in een vroegtijdig stadium en op een vroegtijdige leeftijd gediagnosticeerd. Meerdere factoren kunnen het ontwikkelen van een prostaatkanker in de hand werken. Sommige studies tonen aan dat de erfelijkheid een rol speelt, net zoals de voedingsgewoontes. De belangrijkste risicofactor is echter de leeftijd. Dit wil zeggen dat, gezien de veroudering van de bevolking, het voorkomen van prostaatkanker de komende jaren in significatieve mate zal stijgen. Het is de uroloog die door het interpreteren van de resultaten van de palpatio per anum, van de PSA (vrij, totaal, densiteit, beweeglijkheid), van de transrectale echografie en door het uitvoeren van een prostaatbiopsie, de diagnose van een kanker kan stellen. Zodoende heeft de uroloog een primordiale plaats in de behandeling van de zieke, lijdend aan prostaatkanker. - Erectiele dysfuncties Erectiele dysfuncties nemen duidelijk toe bij veroudering. Momenteel bestaan er nog weinig epidemiologische studies die ons kunnen informeren betreffende het reëel voorkomen van deze aandoeningen. Een studie, uitgevoerd door Veltmann in Massachusetts, toont aan dat de probabiliteit van volledige impotentie tussen 50 en 70 jaar stijgt van 5 naar 15% bij de mannelijke bevolking. Bij de mannen van 70 jaar was maar 30% potent. Gezien de nieuwe therapeutische mogelijkheden is het belangrijk om de mannen te ondervragen betreffende hun seksualiteit en niet te wachten tot op het moment dat ze er spontaan over spreken (vaak op het einde van de consultatie en in bedekte termen).

- Hormonale deficiëntie bij de oudere man Het geniet de voorkeur om te spreken van hormonale deficiëntie, eerder dan van andropauze. Deze laatste term geeft geen exacte reflectie van het biologisch en klinisch beeld : de progressieve vermindering van de hormonen in het bloed (testosterones dehydroepiandrosterone (DHEA), DHEA sulfaat, (DHEA-S), groeihormoon, melatonine) is niet universeel, en een grote variatie is mogelijk. De uroloog wordt regelmatig geconfronteerd met de gevolgen van een snelle hormonale vermindering bij bepaalde mannen die worden behandeld voor een prostaatkanker: wijziging van het bot-, vet- en spiermetabolisme, slaapstoornissen en humeurschommelingen, vermindering van de intellectuele activiteiten en vermindering van het fysisch en psychisch welzijn. De uroloog moet dus zeer alert zijn voor gelijkaardige klinische beelden die vaak verraderlijk en incidieus optreden bij mannen van middelbare leeftijd en ouder. De gedeeltelijke vermindering van de androgenen wordt gekenmerkt door bepaalde seksuele stoornissen zoals vermindering van het libido, de erectiele en ejaculatiefuncties en door andere niet specifieke aandoeningen zoals krachtvermindering, vermindering van de concentratie, slaapstoornissen, depressieve tendensen, vermoeidheid, onredelijkheid, enz… Al deze symptomen komen niet noodzakelijkerwijze op hetzelfde moment voor. Zij variëren in intensiteit of kunnen ook nooit optreden. Sommigen poogden deze verschillende aspecten van dit syndroom te beschrijven en werden geconfronteerd met de moeilijkheid om duidelijke biologische en klinische criteria voor te leggen. Momenteel zijn er nog te weinig goed gedocumenteerde en breedschalige studies voorhanden. De uroloog bekleedt hier dan ook een sleutelpositie om de hormonale dysfunctie bij de man van middelbare leeftijd en ouder waar te nemen en te identificeren.Afhankelijk van zijn interesse zal de uroloog besluiten deze patiënt te behandelen of door te verwijzen, maar het is in alle geval zijn taak de mogelijke klinische verschijnselen van een hormonale dysfunctie te controleren en te identificeren.

Besluit De snel toenemende veroudering van de wereldbevolking is een nieuw en uniek gegeven in de menselijke geschiedenis. De invloed van een verouderende bevolking op de levenskwaliteit van de toekomstige generaties is een enorme socio-economische en medische uitdaging en moet door de professionelen in de gezondheidszorg worden opgemerkt. Vermoedelijk zijn zij nog niet afdoende voorbereid op deze situatie. Zoals vermeld in het artikel bekleedt de uroloog een sleutelpositie om een belangrijke rol te spelen in verschillende medische aspecten van het leven van de man van 65 jaar en ouder. Bij het begin van deze 21ste eeuw is het de verantwoordelijkheid en de taak van de urologische gemeenschap om de uitdaging van de ouder wordende man op zich te nemen. Dr. CH. Assenmacher Diensthoofd Tel. : 02/373.17.40

Dr. D. Hublet

Dr. S. Nesa

Tel. : 02/373.47.04

Tel.: 02/373.17.40

nr 1 oktober 2002

|

13

Permanente zaadjes voor gelocaliseerde prostaatkanker

De RAPID Strands zijn in vicryl ® strengen gekoppelde J-125 zaadjes Waardoor: • mogelijkheid om deze zaadjes ín en zelfs vlak buiten het prostaatkapsel te implanteren. • Géén of minimale migratie van deze zaadjes strengen.

RAPID Strands kunnen eenvoudig in een rechte lijn geïmplanteerd worden. Hierdoor: • homogene stralings- en dosisverdeling • Precieze positie van de zaadjes Deze behandeling wordt in navolgende ziekenhuizen in België toegepast : Universitair Ziekenhuis Sart Tilman

Luik

Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuven St. Augustinus Ziekenhuis

Antwerpen

Europa Ziekenhuizen Site St.-Elisabeth Site 2 Alice Site St.-Michiel

Brussel

Centre Hospitalier de Jolimont

La Louvière

12 years of excellence (Ragde et all 2000)

Prostate Brachytherapy Amersham Health De Rondom 8 5612 AP Eindhoven Nederland Tel: +31 40 299 1000 E-mail: [email protected]

DOSSIER DE OUDER WORDENDE MAN Permanente Jodium-125 implantaties voor gelokaliseerd prostaatkanker The « Utrecht Technique in Brussels » C. Salembier - A. Rijnders - M. Chaltin - M. Debecker Radiotherapie C. Assenmacher - D. Hublet - S. Nesa Urologie - Sites St.-Elisabeth - 2 Alice P. De Groote Urologie - Site St.-Michiel Sinds de ontdekking van de X-stralen door Röntgen in 1895 en van het Radium door Marie Curie in 1898 zijn de anti-proliferatieve eigenschappen van stralen goed gekend en nog dagelijks gebruikt in de strijd tegen kwaadaardige tumoren. Sinds deze ontdekkingen, ongeveer honderd jaar geleden, is reeds een lange weg afgelegd, zowel wat betreft technologische evolutie als in de klinische applicaties. Daar waar voor de uitwendige bestraling vroeger alleen gebruik werd gemaakt van kilovoltage machines en daarna van telecobalt, wordt actueel nog enkel bestraald met megavoltage toestellen zoals lineaire versnellers. Eenzelfde technologische evolutie heeft zich doorgezet in het gebied van de brachytherapie (curietherapie). Het uiterst gericht ter plaatse brengen van radioactief materiaal in de tumor zelf heeft veel klinische en technische voordelen. Waar vroeger enkel het Radium voorhanden was worden nu meerdere artificiële radioisotopen gebruikt.Sinds ongeveer 15 tot 20 jaar wordt Radium in de meeste oncologische centra niet meer gebruikt wegens zijn contaminerend effect: de Radiumnaalden werden immers direct ingeplant, wat een permanente bestraling van het personeel tot gevolg had. De introductie van artificiële radio-isotopen maakte progressief een einde aan het Radiumtijdperk. Cesium-137, Goud-198 en Iridium-192 werden geïntroduceerd, wat een belangrijke stap was op het vlak van de radioprotectie. Het gebruik van radioactief Goud werd ook snel stopgezet wegens de hoge prijs. De ontwikkeling van afterloading toestellen (met Cesium of Iridium) verhoogde nog de radioprotectie. Deze twee radio-isotopen hebben dus nog steeds een heel belangrijke plaats in de behandeling van tumoren. Ondanks het feit dat het hier om gamma-stralers gaat, kan een voldoende en aanvaardbare radioprotectie gegarandeerd worden voor het medisch personeel. Sinds jaren kent en gebruikt men echter ook de voordelen van gamma-stralers met een geringe energie zoals het Jodium-125 en het Palladium-103. Gezien de geringe energie is volledige radioprotectie gegarandeerd door enkele

centimeters weefsel. Hierdoor bestaat er geen gevaar voor radioactieve contaminatie voor de omgeving, wat een verlengde hospitalisatie overbodig maakt: patiënten behandeld met een brachytherapie d.m.v. Jodium-125 of Palladium-103 kunnen bijna onmiddellijk na de applicatie het ziekenhuis verlaten.

Brachytherapie – inwendige bestraling Bij een brachytherapie van de prostaat worden kleine radioactieve bronnetjes in het te bestralen orgaan gebracht. Het grootste voordeel van deze techniek bestaat erin dat de voornaamste bestralingsdosis wordt toegediend ter hoogte van het zieke orgaan en dat de omliggende gezonde weefsels maximaal worden gespaard. In het kader van prostaatkanker wordt meestal Jodium-125 gebruikt. Sommige teams gebruiken soms ook Palladium-103, maar deze substantie heeft tot op heden geen enkel voordeel aangetoond ten opzichte van Jodium-125. Jodium-125 is een radioactieve stof met een halfwaardetijd van 60 dagen en een korte penetratie afstand. Deze radioactieve bronnetjes (ook vaak zaadjes genoemd) blijven gedurende het volledige verdere leven van de patiënt in de prostaat en hun activiteit vermindert dus progressief. Permanente Jodium125 brachytherapie heeft stilaan een plaats gevonden in de behandeling van het gelokaliseerd prostaatcarcinoom en dit als alternatief voor een heelkundige ingreep (klassieke radicale prostatectomie of laparoscopische radicale prostatectomie) of voor een uitwendige bestraling (conformationele externe radiotherapie).Ook in België maakt deze behandelingsmethode steeds vaker deel uit van het therapeutisch aanbod, enerzijds wegens de stijgende vraag van de steeds mondiger wordende patiënt, anderzijds omdat meer en meer teams deze techniek hebben opgenomen in hun therapeutisch arsenaal. Tevens kan nu met zekerheid gesteld worden dat de resultaten, verkregen met permanente brachytherapie en in goed geselecteerde gevallen (low risk patiënten), ten minste equivalent zijn aan de resultaten verkregen na een klassieke behandeling en dat de geïnduceerde bijwerkingen geringer blijken. Tijdschrift van de europa ziekenhuizen

|

15

(1)

DOSSIER DE OUDER WORDENDE MAN Indicaties

(3)

Gezien we Jodium-125 enkel in monotherapie gebruiken in ons ziekenhuis, volgen we de strengste criteria voor deze implantaties. Enkel de zogenaamde ‘low risk group’ komt in aanmerking voor deze techniek. Dit betekent patiënten met een histologisch bevestigde T1 T2 tumor, een PSA
Techniek van de Jodium-implantatie In ons ziekenhuis werd specifiek gekozen voor de zogenaamde ‘Utrechtse techniek’. Dit betekent enerzijds de specifieke keuze voor RAPID Strands® en anderzijds voor een manuele afterloading techniek door middel van ‘Utrecht Wings’ - stalen strandholders waarin de zaadjes worden gehouden. Deze techniek wordt hierna stap voor stap beschreven. 1.Volume-studie De volumestudie gebeurt in ons ziekenhuis onder identieke condities als deze waarin de eigenlijke implantatie zal gebeuren. De patiënt ligt in lithotomie-positie op tafel met overstrekking van de bovenbenen (hoek van minder dan 90° ten opzichte van het abdomen). Een foley-catheter wordt ingebracht en een geaëreerde gel (een mengeling van instillagel en lucht) wordt opgespoten in de katheter om de urethra beter te zien op de echobeelden. De biplane transducer van de ultrasound scanner (Falcon Ultrasound scanner – B&K®) wordt gefixeerd op de Stepper (Tayman Accuseed Stepper®). De prostaat wordt in alle dimensies afgescand en wordt in coupes van 5 mm geregistreerd. Op elke coupe wordt de prostaat ingetekend. Deze procedure duurt normaliter ongeveer 20 minuten. 2.Pre-planning De volumestudie levert dus een serie van transversale echobeelden waarop de effectieve prostaatcontour en de urethrapositie werd aangeduid. Deze beelden worden on-line ingelezen in de planning computer (Varian® - Variseed 7.0 planning systeem). Het doel van deze pre-planning is het totale aantal naalden en zaadjes te bepalen en de implantatie-positie van de naalden en zaadjes te definiëren om een homogene bestraling van de prostaat te verkrijgen. Een minimale perifere dosis van 145 Gy wordt nagestreefd bij een Jodium-125 monotherapie.We opteren steeds voor een implantatie distributie met een lichte centrale onderdosering om de urethra niet onnodig te belasten – in het engels spreken we van een “peripheral loading technique”. In functie van het prostaatvolume wordt het noodzakelijk aantal radioactieve bronnetjes besteld. We opteren specifiek voor het gebruik van in strengen gekoppelde Jodium-125 bronnetjes, de zogenaamde RAPID Strands® (Amersham Health) en dit ten nadele van losse zaadjes. Recente studies hebben immers nog eens aangetoond dat de kans op verlies van zaadjes na de implantatie of van migratie van zaadjes buiten de prostaat (eventueel zelfs tot in de long) significant hoger is bij het gebruik van losse zaadjes (11.4 % vs. 0,7%). Bovendien wordt met strands een homogenere implantatie geometrie verkregen. 16

|

nr 1 oktober 2002

(1) RAPID Strand met Jodium zaadjes. (2) Transperineale implantatietechniek. (3) Voltooide Jodium Implantatie. (2)

3. De implantatie Via transperineale weg worden de specifieke brachytherapie naalden ingebracht, en dit volgens de coördinaten van het pre-plan. In tegenstelling met de meeste andere centra in België gebruiken wij geen voorgeladen naalden (naalden waar de Jodium-zaadjes al in vastzitten) voor de implantatie. Het grote voordeel om gebruik te maken van lege naalden bestaat erin dat de naalden zonder enig probleem herprikt kunnen worden, indien dit al eens noodzakelijk zou zijn, en dat er geen probleem kan optreden om de zaadjes effectief in de prostaat te droppen. Inderdaad, door een lichte zwelling van de vicryl die de verschillende bronnetjes samenhoudt, kan het loskomen van de naalden soms moeilijk of onmogelijk worden. Onze techniek is volledig gestoeld op de Utrechtse techniek van Prof. Battermann die reeds een jarenlange ervaring heeft met deze implantaties. Na implantatie van alle naalden worden de zaadjes door middel van zogenaamde ‘Utrecht Wings’ – stalen strandholders waarin de zaadjes zitten – door de naalden in de prostaat gebracht. Niet alleen staat deze techniek garant voor een hoge graad van radioprotectie, maar tevens voor een probleemloze en punctuele aflevering van de zaadjes op de gewenste positie in de prostaat. De volledige duur van een implantatie (volumestudie – dosimetrie en eigenlijke implantatie) bedraagt 2,5 tot maximaal 3 uur, te rekenen vanaf het ogenblik dat de patiënt de operatiezaal wordt binnengebracht tot hij deze weer verlaat. 4.Nazorg De patiënt blijft in het ziekenhuis tot de middag volgend op de implantatie. ’s Ochtends wordt een controle radiografie gemaakt van de prostaat om het aantal zaadjes te verifiëren. Daarna wordt de blaassonde verwijderd en na twee spontane micties kan de patiënt het ziekenhuis verlaten. Zoals alle andere patiënten wordt hij regelmatig teruggezien op de pluri-disciplinaire consultatie.

Klinische resultaten De resultaten verkregen met Jodium-125 brachytherapie zijn ten minste equivalent aan de resultaten verkregen na een klassieke behandeling (radicale prostatectomie of uitwendige bestraling). Dit is duidelijk aangetoond door D’Amico et al. De groep rond Blasko, welke de langste ervaring met deze techniek heeft in de Verenigde Staten, publiceert zelfs cijfers die boven deze van heelkunde liggen, namelijk 95% biochemische response.


Biochemische controle na brachytherapie (low risk groep) Studie Stock(10) Ragde(8) Wallner(13) Grado(5) Stokes (11) Beyer (1) Dattoli (4)

Aantal Patiënten Biochemische Controle 109 92% 105 70%* 43 80% 300 88% 86 90% 95 94% 74 93%

Jaren F.U. 4 0 5 5 6 5 6

* De Ragde studie heeft de langste follow-up, maar neemt ook intermediate en high risk patiënten (hoge Gleason scores) mee in de evaluatie en tevens 30 pts met EBR.

Bijwerkingen De morbiditeit gerelateerd aan een brachytherapie met Jodium-125 kan zich manifesteren onder de vorm van een acute toxiciteit, symptomen die optreden onmiddellijk na of zelfs tijdens de implantatie of onder de vorm van late complicaties die zich enkele maanden of zelfs jaren na de behandeling kunnen tonen. 1.Acute toxiciteit Ten gevolge van het oedeem en de bloedingen die optreden tijdens de implantatie van de prostaat en tevens door de bestraling zelf, kan een geïnduceerde prostatitis en urethritis optreden. Deze patiënten klagen dan voornamelijk van dysuria, pollakiurie en een verhoogde nycturie. Volgens Kleinberg gaan ongeveer 80% van alle patiënten deze bijwerkingen vertonen, met een verhoogde nycturie als voornaamste klacht. Deze ongewenste effecten starten meestal één maand na de interventie en kunnen tot drie maanden aanslepen.Deze urinaire symptomen zijn gecorreleerd met de toegediende dosis ter hoogte van de urethra en de blaas. Urineretentie, een ergere bijwerking, kan tevens optreden na een brachytherapie van de prostaat.De incidentie is hoger wanneer in de voorgeschiedenis een TURP werd uitgevoerd. De incidentie van urineretentie varieert in de literatuur tussen 1,5 en 10%.

Incidentie urineretentie in de literatuur Studie Aantal Patiënten Blasko (2) 196 Terk (12) 251 Wallner (13) 92 Zeitlin (14) 212

Behandeling I-125 I-125 / Pd-103 I-125 I-125 / Pd-103/EBR

% urineretentie 7,0 5,0 10,0 1,5

2.Laattijdige toxiciteit Uit de literatuurgegevens blijkt duidelijk dat de laattijdige urinaire toxiciteit heel miniem is, zeker indien men strenge selectiecriteria handhaaft en de algemeen voorgeschreven richtlijnen streng opvolgt tijdens de brachytherapie procedure. Een laattijdige bijwerking ter hoogte van het rectum blijft mogelijk, namelijk de stralen-geïnduceerde proctitis. Deze proctitis kan zich onder verschillende graderingen tonen, gaande van licht asymptomatisch bloedverlies per anum tot een pijnlijke ulceratie of zelfs een fistelvorming. Ook hier blijkt een verfijnde implantatie-techniek, met een correcte sparing van de voorste rectumwand, een heel belangrijk punt om deze bijwerking te ontwijken.

Incidentie van stralen-geïnduceerde proctitis na brachytherapie Studie Beyer(1) Wallner(13) Blasko(2) Stock(10) Grado(5)

Aantal Patiënten 499 92 NG 97 490

Behandeling I-125 I-125 I-125 I-125 / Pd-103 I-125 / Pd-103

% proctitis 1,0 5,0 2,0 1,0 1,0

Eén van de meest vervelende bijwerkingen van om het even welke behandeling van prostaatkanker is zeker de mogelijke seksuele impotentie. Uit de literatuur blijkt dat de hoogste graad van impotentie voorkomt na een radicale prostatectomie, vervolgens na een uitwendige bestraling en het laagst na een brachytherapie.

Impotentie na brachytherapie Studie Stock(10) Blasko(2)

Aantal patiënten 97 NS

Behandeling I-125 / Pd-103 I-125

92 132

I-125 I-125

Wallner(13) Kaye(6)

% potentie 79 % 50 % ( > 70 jaar) 85 % ( < 70 jaar) 86 % 75 %

Conclusie Vanaf heden kunnen wij, binnen de Europa Ziekenhuizen, aan onze patiënten met een gelokaliseerd prostaatcarcinoom een volledig therapeutisch arsenaal aanbieden. In functie van zijn persoonlijke voorkeur en zijn vertrouwen in de ene of de andere behandeling kan de patiënt nu een keuze maken tussen een heelkundige interventie (klassieke radicale prostatectomie of laparoscopische radicale prostatectomie) of een behandeling door middel van radiotherapie (conformationele uitwendige radiotherapie of brachytherapie). Iedere behandelingswijze kent zijn eigen indicaties en wanneer de indicaties elkaar overlappen, kan de patiënt een persoonlijke keuze maken. Na de laparoscopische radicale prostatectomie is de Jodium-125 brachytherapie de jongste telg in de familie van de curatieve behandelingen van het gelokaliseerd prostaatcarcinoom in onze ziekenhuizen. Door een nauwe samenwerking met de dienst radiotherapie van de Universiteit van Utrecht, en meer specifiek met Professor J.J. Battermann, kunnen wij onze patiënten een prachtige techniek aanbieden die bewezen heeft garant te staan voor optimale resultaten. Sinds eind april 2002 is tevens de terugbetaling van de Jodium-zaadjes in België geregeld. Bijgevolg staat deze techniek ter beschikking van alle patiënten met gelokaliseerd prostaatcarcinoom.

nr 1 oktober 2002

|

17


Hormonale on bij erectiele dy S. Deckers Interne Geneeskunde en Endocrinologie, site St.-Michiel Bij de Caucasische bevolking lijdt 39% van 40-jarigen aan seksuele impotentie. De prevalentie stijgt tot 67% op 70-jarige leeftijd. Andere seksuele dysfuncties, zoals libidoverlies of ejaculatie-insufficiëntie, kunnen hiermee gepaard gaan. Naast toxische, iatrogene, psychische, neurogene en vasculaire oorzaken die in de onderstaande tabel samengevat worden, kunnen verscheidene endocriene aandoeningen ook aanleiding geven tot erectiele dysfunctie. Het artikel spitst zich toe op de oppuntstelling van deze ziekten, maar een volledig nazicht blijft uiteraard nodig daar erectievermindering het eerste teken van een algemene aandoening kan zijn.

Eén diabetespatiënt op twee lijdt aan een erectiestoornis en de frequentie stijgt naarmate de leeftijd en de duur van de ziekte toenemen. Bij diabetes mellitus type 2 patiënten is de oorzaak meestal vasculair in tegenstelling tot type1 patiënten, bij wie de neurologische verwikkelingen vaker aanleiding geven tot deze dysfunctie. Een abnormale glucosetolerantie kan uitgesloten worden door een glucosetolerantie-test of door het bepalen van een glycemie bij de nuchtere patiënt. Bij diabetespatiënten zal een optimale glycemieregeling (HbA1c < 7%) bijdragen tot het vermijden van chronische micro-en macrovasculaire verwikkelingen. Uitgesproken hypogonadisme is uiterst zeldzaam bij jonge volwassenen. Libidoverlies en vermindering van lichaamshaar en testikelvolume worden in deze situatie waargenomen. De testosteronwaarde in het bloed neemt daarentegen af met 1 à 2 % per jaar vanaf de leeftijd van 30 jaar. Bij 40% van de bejaarde patiënten zal de vrije testosteronemie dus lager liggen dan de normaalwaarden voor jonge patiënten. Dit relatief hypogonadisme, ook andropauze genoemd, is het 18

|

nr 1 oktober 2002


derzoeken sfunctie

Tot besluit kunnen we stellen dat elke patiënt,die raadpleegt wegens erectiele dysfunctie, een grondige oppuntstelling zou moeten ondergaan. Een endocriene aandoening kan gemakkelijk worden opgespoord door anamnese, klinisch onderzoek en hormonale bepalingen. Slechts wanneer deze oppuntstelling gebeurd is kan men een farmacologische of heelkundige behandeling van de erectiestoornis overwegen.

Tabel – Oorzaken van erectiele dysfunctie gevolg van een verminderde hormonale productie maar ook van een sterkere binding aan eiwitten en een toenemende synthese van het bindingseiwit SHBG (Sex Hormone-binding Globulin). Het is dus uitermate belangrijk om vrij (dus actief ) testosteron in de bloedname te bepalen naast de totale testosteronwaarde. Het hormonaal bilan kan tijdens de andropauze een lichte stijging van de gonadotrofienen (LH en FSH) tonen. Vermindering van de gonadotrofienen wordt bij secundair hypogonadisme vastgesteld zoals bijvoorbeeld in het kader van een chromofoob hypofyse-adenoom. Bij levercirrhose, ethylabusus of inname van bepaalde drugs is een hoog oestrogenengehalte de oorzaak van een verminderde actieve testosteronspiegel. Al deze hormonale bepalingen worden bij voorkeur ‘s morgens geprikt. Een afwijkende waarde moet altijd via een tweede bloedname gecontroleerd worden. Bij afwijkende schildklierfunctie (zowel hypothyroïdie als hyperthyroïdie) kan de erectiestoornis de enige spontane klacht van de patiënt zijn, vooral bij oudere patiënten die doorgaans klassieke klachten vertonen. De ultragevoelige TSH bepaling is voldoende om een euthyroïde status te verzekeren, behalve bij jodiumcontaminatie zoals inname van Amiodarone. Hyperprolactinemie werkt de synthese van gonadotrofienen tegen en beïnvloedt rechtstreeks het antwoord op seksuele stimulantia. Prolactinemie moet ‘s morgens bepaald worden, liefst verscheidene malen na elkaar (met 15 minuten interval) om de invloed van stress te vermijden. Er wordt pas tot hypofysaire beeldvorming overgegaan indien deze waarden meermaals verhoogd zijn. In dit geval wordt een kernspintomografie verkozen om een hypofyse-adenoom op te kunnen sporen. Chronische nierinsufficiëntie veroorzaakt verscheidene endocriene dysfuncties die tot erectiestoornissen kunnen leiden : hyperprolactinemie, stijging van de LH-waarden en van oestradiol, verminderd testosteron. Ook secundaire hyperparathyroïdie is een mogelijke oorzaak van erectiestoornissen, evenals bloeddrukverlagende medicatie, autonome neuropathie en volumedepletie gedurende dialyse.

Vaataandoeningen • Arteriosclerose • Diabetes mellitus

Neurogènes • • • • •

CVA MS Temporale epilepsie Hersentrauma of traumata van de wervelzuil Autonome neuropathie (diabetes)

Psychische aandoeningen • Depressie • Angst

Endocriene aandoeningen • Hypogonadisme (vermindering van androgenen of stijging van oestrogenen) • Dysthyroïdie • Hyperprolactinemie • Secundaire hyperparathyroïdie

Lokale oorzaken • Ziekte van La Peyronie • Trauma • Carcinoom thv genitalia

Farmacologische oorzaken • Psychofarmaca, digitalispreparaten, antihypertensiva, anti-H2, neurotransmitters agonisten of antagonisten (anticholinergica, bètablokkers), antiandrogenen, corticoïden, …

Toxische oorzaken • Nicotine, alcohol, marihuana, cocaïne, heroïne, amfetaminen

nr 1 oktober 2002

|

19


DHEA – Jeugdigheidshormoon ? Dr A. Veys Klinische Biologie

Buiten de endocrinologische context, hoorde ik in januari 1999 voor het eerst spreken over DHEA als potentieel jeugdigheidshormoon. Het gebeurde tijdens een hoogst serieuze conferentie gegeven door Professor Baulieu – lid van het “Collège de France” en specialist in DHEA – in het kader van de “Journées de Biologie Clinique Necker-Institut Pasteur”. De conferentie werd als volgt door de organisatoren ingeluid:“ Later oud worden, een eeuwenoude droom: zou een steroïd, DHEA, dit effect kunnen uitlokken ?” Wat is de huidige stand van zaken ?

Bondige opfrissing van de fysiologie

Doeltreffendheid

DHEA of dehydroepiandrosteron is één van de steroïden die door de bijnierschors worden aangemaakt onder invloed van het ACTH. Het is een voorbode voor androgenen en in mindere mate oestrogenen. In het menselijk plasma bestaat DHEA onder 2 vormen : een vrije en een sulfaat-gebonden vorm. De hoogste waarde in het bloed wordt vastgesteld tussen de leeftijd van 18 en 45 jaar. Nadien daalt deze waarde naarmate men ouder wordt. Binnen dezelfde leeftijdsgroep schommelen de concentraties heel wat. Verder bestaat er een dagelijks ritme en soms grote intra-individuele schommelingen.

We beschikken momenteel slechts over één grootschalige studie (Baulieu et all PNAS,2000,97 : 4279-84). Deze placebogecontroleerde dubbelblinde studie bestudeerde de toediening van 50 mg DHEA per dag gedurende 1 jaar bij 280 patiënten. Er werden geen positieve resultaten waargenomen op het primair eindpunt, zijnde het welzijn, ook al verdienen sommige resultaten verdere aandacht.

Laboratorium bepalingen De GC/MS (gas chromatography / mass spectrometry), zijnde de referentietechniek, is in de praktijk bijna onmogelijk toe te passen.Wel bestaan er verschillende gebruiksvriendelijke methoden van het immunologische type. De interpretatie van de resultaten moet nochtans rekening houden met de gebruikte methode. Hoe dan ook, het is vandaag de dag onmogelijk een minimumwaarde vast te leggen onder dewelke substitutie aangewezen is. 20

|

nr 1 oktober 2002

Behandeling met DHEA bleek nuttig bij sommige patiënten met bijnierschorsinsufficiëntie en zou ook in lupus erythematosus aangewezen zijn. Indien dit bevestigd wordt, zou DHEA in de categorie van de geneesmiddelen opgenomen kunnen worden. De registratie als geneesmiddel zou de problemen i.v.m. de farmacologische kwaliteit (zie verder) kunnen oplossen.

Toxiciteit en nevenwerkingen Geen enkel toxisch of zorgwekkend neveneffect werd totnogtoe vastgesteld met de gebruikelijke dosis van 50 mg per dag. Een significante vermindering van het HDL-Cholesterol kwam niet enkel voor in de bovengenoemde studie, maar ook in andere studies. Deze vermindering zou een verhoging van het cardiovasculair risico kunnen betekenen.

ONTSPANNING Als voorloper van androgenen en estrogenen kan DHEA hormonaalgebonden kankergezwellen stimuleren (prostaat, borst,...). Dit risico moet in acht genomen worden, zeker bij langdurige behandeling en in het geval een hormonale substitutietherapie voor de menopauze geassocieerd wordt.

Farmacologische kwaliteit Sinds 1994 is DHEA in de VS toegestaan als voedingssupplement maar niet als geneesmiddel. " In België is het wettelijk statuut van DHEA dat van een hormoon en beantwoordt het aan de definitie van een geneesmiddel, zoals bepaald in artikel 1 van de wet van 25 maart 1964 over geneesmiddelen. De commercialisatie van DHEA is dus onderworpen aan de regels voor het verkrijgen van de toelating om het op de markt te brengen. In België verkreeg tot nog toe geen enkel geneesmiddel op basis van DHEA deze toelating. Niettemin mag DHEA door een arts voorgeschreven worden onder de vorm van een magistrale bereiding vertrekkend van een grondstof die begeleid moet zijn door een analysecertificaat van een erkend laboratorium. " (cfr. Advies en goedkeuring door de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België 23/03/2002" De vraag of de leveranciers momenteel de nodige waarborg kunnen geven voor hun product blijft open. Een wandeling door het “world wide web " is leerrijk en tegelijkertijd verontrustend. Men vindt er een echte “bollewinkel " - vrij op de markt en zonder enige reglementering - van middelen tegen veroudering. Sommigen tonen een getuigschrift voor hun product maar de naam van de instantie die het certificaat leverde is onleesbaar.

Besluit Gezien onze huidige kennis, lijkt het gebruik van DHEA als jeugdigheidshormoon mij eerder een moderne versie van de mythe van Faust dan een wetenschappelijke werkelijkheid. Het besluit van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde is duidelijk : “Het gebruik van DHEA voor de symptomen te wijten aan veroudering lijkt niet verdedigbaar daar de doeltreffendheid niet in gecontroleerde klinische studies bewezen is”. Het besluit van het “AFSSPS” (Agence Française de Sécurité Sanitaire des Produits de Santé) in haar rapport van 03/07/2001 gaat in dezelfde richting: “Het is onmogelijk het gebruik van DHEA vandaag voor te stellen in de behandeling tegen veroudering”. Het volledig rapport van het “AFSSPS” waarvan deze tekst geïnspireerd is kan men vinden op volgend adres : “http://www.agmed.santé.gouv.fr”. Deze noemenswaardige website is een werkelijke bron van informatie.

Voor de patiënten... " Introspection " in het " Théâtre-Poème " Een toneelstuk naar Peter Handke, opgevoerd door personen met mentale afwijkingen. Dit toneelstuk, opgevoerd door de patiënten van het psychiatrisch daghospitaal van de site St.-Michiel, heeft een groot aantal toeschouwers gelokt, tijdens 5 voorstellingen. De 4 maanden durende repetitie was een boeiende ervaring voor de patiënten. Hun nauwe omgeving en hun geneesheer kunnen reeds getuigen van het gevoel van welzijn die deze uitzonderlijke theatrale ervaring voor hen betekende. Zoals voor de " professionele " acteurs is het moeilijkste niet om het stuk te memoriseren, doch wel om er bezit van te nemen, het te " interpreteren ", het te incarneren. Prachtig welslagen... van deze ambitieuse weddenschap van Pascale Champagne (psychologe op de site St.-Michiel) die dit tot stand bracht, samen met Sue Blackwell en Fabienne Crommelynck, beiden toneelspeelsters.

... en voor de geneesheren De Europa Ziekenhuizen hebben hun 3e megatennistornooi georganiseerd. Geneesheren, verpleegkundig en administratief personeel kwamen tegen mekaar uit tijdens een tornooi dat meer dan 6 uren duurde ! De supporters ontbraken niet op de afspraak. Een gemoedelijke namiddag en avond, zowel voor de sportliefhebbers als voor de niet-sportieve collega’s.


|

21

In electro veritas B. Deruyter Cardioloog – Ritmoloog

2 gevallen van flutter Mr. W.A. is 68 jaar oud. Hij presenteerde zich reeds meerdere malen met episodes van VKF en typische VK flutter.Twee maal was een electrische cardioversie noodzakelijk voor deze aritmie. Onder behandeling met Propafenon 3x150 mg per dag was de patient asymptomatisch en was hij in sinusaal ritme gedurende meer dan een jaar. Sinds jaren vertoont zijn ECG een volledig linker bundel tak block. Wanneer hij zich opnieuw aanmeldt op de dienst spoedgevallen o.w.v. palpitaties is hij erg ongerust want volgens hem gaat het deze keer niet om dezelfde tachycardie zoals vroeger. Bij de minste inspanning, zegt hij, heeft hij een beangstigend zwaktegevoel met presyncope en de indruk te zullen sterven. Hij heeft geen thoracale pijn. Mr. H.R. is 44 jaar. Enkele maanden geleden presenteerde hij zich met een episode van typische VK flutter. Gezien hij weinig subjectieve last ondervond van deze aritmie, weigerde hij een electrische cardioversie. Hij nam op eigen initiatief een comprimé Propafenon van zijn echtgenote, die dit medicament neemt voor paroxysmale VKF en daarmee symptoomvrij is. De aritmie was vrij snel onder controle en H.R. feliciteerde zichzelf, vermits hij kon ontsnappen aan een electrische cardioversie.Recent echter had hij opnieuw regelmatige palpitaties en,zonder te consulteren,nam hij opnieuw een comprimé Propafenon.De aritmie bleef echter duren

ECG BIJ OPNAME VAN Mr. W.A. (Tracé #1)

en hij nam een tweede comprimé Propafenon.Toen hij uiteindelijk in spoed komt consulteren,voelde hij zich algemeen zwak,presyncopaal en zeer kortademig. Hij kloeg tevens van thoracale druk. Zijn hartfrekwentie was zeer snel, 280/min. Er werd Adenosine I.V. toegediend, wat de diagnose bevestigde.

W.A. : BREDE QRS TACHYCARDIE BIJ INSPANNING (Tracé #2) Flutter 2/1 bij opname

Overgang naar flutter 1/1 bij inspanning (Adrenaline), begunstigd door klasse Ic anti-aritmica

P golven

ECG BIJ OPNAME VAN Mr. H.R. (Tracé #3)

Adenosine IV

Flutter 1/1 Flutter 2/1 met linker bundel tak block 22

|

nr 1 oktober 2002


BESTE BEHANDELING VOOR DEZE 2 PATIËNTEN ? Op de eerste plaats wordt de behandeling bepaald door de klinische en hemodynamische tolerantie van de aritmie. VERTRAGEN : in rust onder continue monitoring van de hemodynamische parameters en natuurlijk ook het ECG, kan de patiënt gestabiliseerd worden door het ventriculair antwoord van de VK flutter te verminderen. De meest efficiënte medicamenten om de AV conductie te vertragen zijn beta-blockers, Diltiazem en digitalisglycosiden.

Tracé #4 : ECG na vertragen van het ventriculair antwoord met beta-blocker Na klinische stabilisatie, wordt de aritmie best ONDERBROKEN. Indien de aritmie hemodynamisch slecht verdragen wordt, kan een electrische cardioversie dadelijk worden uitgevoerd. Meestal zal hierdoor het sinusaal ritme onmiddellijk hersteld worden, gezien de macro-reentry die deel uitmaakt van de flutter, zeer gevoelig is voor een shock, zelfs voor slechts een tiental Joules. Indien de patiënt klinisch en hemodynamisch stabiel is, zal de cardioversie uitgesteld worden tot na evaluatie van het emboligeen risico, en/of anticoagulatie, en/of transoesofagale echocardiografie. Electrische cardioversie is de eerste keuze en het meest efficiënt voor het onderbreken van VK flutter. Overdrive pacing via de slokdarm is eveneens efficiënt, doch de kans op succes is lager dan bij electrische reconversie. De volgende stap is het opstarten van medicatie ter PREVENTIE VAN RECIDIEF. Er zijn 2 mogelijkheden : - medicamenteus (anti-aritmica): Amiodarone, Sotalol bijvoorbeeld en eventueel ook klasse Ic antiaritmica zoals Flecainide of Propafenon. Deze laatste klasse wordt echter beter vermeden bij een flutter tenzij in associatie met een AV conductie vertrager, zoals beta-blockers, vooral wanneer de flutter de neiging tot snelle conductie vertoont. - Radiofrekwentie ablatie is de moderne behandeling van typische VK flutter. Bij recidiverende aritmie is dit de ideale oplossing, elegant en definitief. Bij een typische flutter, tgv een macro-reentry in de rechter voorkamer, is de isthmus tussen de vena cava inferior en de tricuspied annulus een zone die gemakkelijk te bereiken is via de vena femoralis. Wanneer deze zone, noodzakelijk voor het in stand houden van het circuit, onderbroken wordt dmv RF ablatie (creatie van een block), zal de flutter onderbroken worden zonder risico op AV block. Deze procedure is ondertussen routine geworden en heeft dus ook een quasi nihil morbiditeit. In meer dan 95-98% van de gevallen is de aritmie niet alleen onderbroken, maar ook definitief opgelost zonder risico op recidief of noodzaak tot behandeling met anti-aritmica.

Beide patiënten hierboven beschreven, werden in een eerste tijd gestabiliseerd met beta-blockers om dan in een tweede tijd een RF ablatie te ondergaan. Mr. W.A. zette een behandeling met Sotalol, in lage dosis, verder gezien zijn voorgeschiedenis van VKF. Het risico op recidief van VKF is, na RF ablatie van de isthmus, eveneens verminderd onder behandeling. Mr. H.R., niet gekend met VKF, neemt geen anti-aritmica meer. Deze 2 patiënten zijn meest waarschijnlijk definitief verlost van hun VK flutter.

TE ONTHOUDEN : VK Flutter in de dagelijkse praktijk van een huisarts • Een typische VK flutter wordt veroorzaakt door een macro-reentry circuit in de rechter voorkamer, welke een frekwentie van 300/min vertoont en tijdens dewelke de isthmus cava-tricuspied een obligate doorgang is. • Indien de AV knoop zijn ‘filter’rol vervult, zal de snelle voorkamer frekwentie vaak slechts 1 keer op 2 of zelfs op 3 of 4 doorgestuurd worden naar de ventrikel. De pols zal dan ook regelmatig zijn aan 150, 100 of 75/min. • Anti-aritmica van klasse Ic kunnen de snelle AV geleiding van de atriale activiteit begunstigen, zelfs 1 op 1 geleiding, met een ventriculair ritme van 300/min tot gevolg. • Beta-blockers, Diltiazem en digitalis preparaten zijn de beste vertragers van de AV knoop. • Adenosine IV toegediend onder ECG monitoring in een ziekenhuismilieu met cardiale reanimatiemogelijkheden, onderbreekt kortstondig de AV geleiding en onthult de ‘zaagtand’ of de F golven in het atrium aan 300/min. • VK flutter en Vk fibrillatie zijn aanverwante aritmieën en soms kan onder invloed van een anti-aritmicum een VK fibrillatie zich organiseren tot een VK flutter. • Om een flutter te onderbreken is een electrische cardioversie de meest efficiënte methode. Anti-aritmica zijn iets minder efficiënt. • De radiofrekwentie ablatie is de ideale behandeling van een typische VK flutter (zaagtand in D2, D3 en AVF). Het is een routine techniek geworden die efficiënt is in meer dan 95% van de gevallen. De patiënt is permanent verlost van zijn aritmie en heeft geen nood meer aan anti-aritmica. Het is dan ook verantwoord en ethisch aan elke patiënt met een typische isthmus dependente en recidiverende flutter een RF ablatie voor te stellen.

nr 1 oktober 2002

|

23

Voel je goed in je vel Casus van Dr. Philippart Dermatologe Sites St.-Elisabeth – 2 Alice

Erythema Nodosum

Een jonge, vrouwelijke patiënte van 26 jaar komt op raadpleging voor een erythemateuze, pijnlijke en geïnfiltreerde zone, welke zich progressief uitbreidt sedert 3 weken.Aanvankelijk zag men enkel een kleine papel,verkeerdelijk geïnterpreteerd als een insectenbeet.Een antihistaminicum, voorgeschreven door de behandelende geneesheer gaf geen beterschap.Er bestond een centrifugale uitbreiding van de zone. Een behandeling met antibiotica werd ingesteld, eveneens zonder resultaat. Bij het vaststellen van een tweede soortgelijk letsel mediaal van de knie, geassocieerd met een oedeem van de enkel, besloot men een dermatoloog te consulteren.

De anamnese leert ons dat de patiënte een subklinische tonsillitis doormaakte, net vóór de klinische symptomen. Buiten de hogervermelde voorgeschreven medicatie, zijn er geen medicamenteuze antecedenten. Het labo toonde geen bijzonderheden. In het bijzonder waren de Anti-streptolysine titers niet verhoogd en er bestond geen inflammatoir syndroom. De keelwisser was normaal. De radiografie van de thorax was normaal, hetgeen toelaat een sarcoïdose uit te sluiten.

In dit stadium toont het klinisch onderzoek een Erythema Nodosum.

Erythema nodosum is een nodulaire hypodermitis, de meest voorkomende van de acute nodulaire hypodermitiden. Ze komt het meest voor bij vrouwen tussen 25 en 40 jaar. Het beeld is vrij stereotypisch, bestaande uit een prodromale fase van 3 tot 6 dagen welke gekenmerkt wordt door koorts, arthralgieën, een veranderde algemene toestand.Vaak gaat dit gepaard met een oropharyngeale infectie. Hierop volgt een ziekte fase, welke op zijn beurt wordt gekenmerkt door bilaterale , niet symmetrische papels van 1 tot 4 cm, welke pijnlijk zijn bij palpatie met excacerbatie van de pijn in orthostatische houding en gepaard met oedeem van de enkels. Vervolgens volgt een spontane regressiefase, welke evenwel kan worden versneld door rust, waarbij de knobbels een blauw contusioneel en geelachtig aspect vertonen alvorens volledig te verdwijnen, zonder restletsels. Erythema nodosum evolueert vaak met opstoten, welke in de hand gewerkt worden door orthostatisme en welke zich kunnen voordoen met intervallen van 4 tot 8 weken. Het etiologisch bilan geschiedt in functie van de anamnese en dient vooral veel voorkomende oorzaken uit te sluiten : - Sarcoïdose - Streptococcen infectie 24

|

nr 1 oktober 2002

- Een medicamenteuze oorzaak welke vaak moeilijk te bewijzen valt, gezien een behandeling met NSAID’s en antiobiotica vaak wordt voorgeschreven in de prodromale fase. - Yersinia - Een opstoot van chronische enteritis

De behandeling is gebaseerd op rust en koortswerende medicatie, in combinatie met kaliumiodide. Bij deze casus,is het beeld niet zo stereotypisch.Het initiële letsel bestond immers uit een geïsoleerde papel, die via een centrifugele uitbreiding werd omgevormd tot een grote, geïndureerde zone. Nadien ontwikkelden zich twee andere letsels, het ene homolateraal, het andere contralateraal. Deze ongewone presentatie is de oorzaak van de aanvankelijke verkeerde diagnostiek. Anderzijds ligt vermoedelijk de vermelde oropharyngeale infectie aan de oorsprong van deze erytema nodosum. Dit gezien een tweede tonsillitis met sinusitis en gepaard met een inflammatoire opstoot die zich voordeed 15 dagen na de behandeling welke opnieuw een behandeling met antibiotica noodzakelijk maakte. Vervolgens was er een spontane, volledige resolutie.

Dienst Dermatologie Sites St.-Elisabeth en 2 Alice Tel. : 02/373.17.20

Site St.-Michiel Tel. 02/737.84.55

Dr. V. Van Den Haute Dr. F. Aupaix Dr. G. Philippart

Dr. B. Follet Dr. AF. Leclerc Dr. I. Tromme


Waarvoor dient deze “trukkendoos” ? De PET scan (Positron Emissie Tomografie) met Fluoro-deoxy-glucose is een techniek van functionele beeldvorming die toelaat het metabolisme van glucose te evalueren aan de hand van een analoog, het FDG. Maligne cellen vertonen een toename van het aantal noodzakelijke proteïnen (GLUT 1) voor het intracellulair transport van glucose en een toename van het aantal enzymen die de glycolyse controleren. In mindere mate fixeren ook inflammatoire cellen het FDG.

P. Jonard site St.-Elisabeth

De hersenen en het hart gebruiken glucose als voornaamste metabool substraat. Hierdoor kan deze techniek eveneens worden gebruikt voor het bestuderen van het metabolisme hiervan. nr 1 oktober 2002

|

25

Het is bovendien veelvuldig aangetoond in de literatuur dat een PET onderzoek een verandering teweegbrengt van de stagering (naar boven en naar beneden) in meer dan 30% van de gevallen. Dit heeft vanzelfsprekend een weerslag op de behandeling (chirurgie, chemotherapie, radiotherapie) in 20 tot 70% van de gevallen, in functie van het type tumor. Bovendien is de kostenbatenanalyse in het voordeel van deze techniek, in vergelijking met de ‘ klassieke ‘ technieken.

Niet oncologische indicaties Cardiologie Na een hartinfarct kan de PET scan de viabiliteit van het myocard evalueren.Viabel weefsel is een zone van verminderde perfusie, doch waar het metabolisme bewaard is, ook ‘stunned’ myocard genoemd.

Neurologie Deze techniek laat toe epileptogene zones aan te tonen. Bovendien is een vroegtijdige diagnose mogelijk van degeneratieve dementies zoals de ziekte van Alzheimer.

Andere indicaties Deze techniek levert een bijdrage in meerdere indicaties in het domein van de algemene inwendige geneeskunde (inflammatoire syndromen, systeemaandoeningen, veranderde algemene toestand) en het opzoeken van infectieuze foci (osteïtis, diep abces, …).

Oncologische indicaties Inleiding In heel wat neoplastische aandoeningen heeft de PET scan een klinisch nut. Hierbij is de techniek complementair of vervangt zelfs in bepaalde gevallen de zogenaamde klassieke beeldvorming zoals de computer tomografie, de kernspintomografie of de scintigrafie. In tegenstelling tot de radiologie, die morfologische criteria hanteert (voornamelijk de afmetingen) voor differentiatie goedof kwaadaardig, gebruikt de PET scan met FDG eerder metabole criteria, meestal waarneembaar in een meer vroegtijdig stadium. Deze technologie laat hierbij toe, over het gehele lichaam, het goedof kwaadaardig karakter van een tumor te bepalen.Bovendien is een betere stagering mogelijk, loco-regionaal of op afstand. Globaal kan gesteld worden dat de sensitiviteit, de specificiteit alsook de negatieve predictieve waarden zich situeren tussen de 80 en 100 %. Deze waarden zijn hoger dan die van de klassieke beeldvorming (CT, KST, Scintigrafie,…) 26

|

nr 1 oktober 2002

Toch zijn er enkele beperkingen aan deze techniek : - de hoofdoorzaken van vals positieven zijn: inflammatoir weefsel (antraco-silicose, sarcoïdose, Wegener, inflammatie post radiotherapie) en de infectieuze aandoeningen ( mycobacterium, abces,…). - de hoofdoorzaken van vals negatieven zijn:kleine afmetingen van het letsel (de ondergrens van detectie van de moderne camera’s bedraagt rond de 5 à 8 mm) alsook tumoren met een eerder laag metabolisme (carcinoïd, broncho-alveolair cell carcinoma,…).

De differentiële diagnose tussen een goedof kwaadaardig letsel De detectie van solitaire longnodules was klassiek gebaseerd op klinische en radiologische criteria. Histologische bevestiging gebeurde door een transbronchiale of transpariëtale punctie of een chirurgische excisie. De specificiteit van deze technieken is zeer hoog (in de orde van grootte tussen de 90 à 100%) maar het rendement van deze technieken is evenwel variabel en gaat bovenal gepaard met een zekere morbiditeit : hemoptyse (5 à 8%), pneumothorax (15 tot 20%). Nu de waarde van PET scan goed gedocumenteerd is en in de wetenschap dat 50% van de nodulen goedaardig zijn, is misschien een nieuwe discussie aangewezen in verband met de vroegere invasieve methoden. De sensibiliteit is 90% , de specificiteit 85%, de positieve predictieve waarde 92%, de negatieve predictieve waarde 95%. Tegen deze achtergrond van een grote predictieve negatieve waarde kan mogelijk een chirurgische ingreep vermeden worden indien een letsel van 10 tot 15mm geen FDG fixeert.Anderzijds maakt elke fixatie van FDG dus adequatere of invasievere behandeling noodzakelijk. Op eenzelfde manier is het vaak moeilijk een differentiële diagnose te stellen tussen een pancreastumor en een focale chronische pancreatitis. De PET scan toont zich in deze indicatie duidelijk superieur boven alle andere niet invasieve technieken. Ook in verband met borstnodulen toont de literatuur het grote potentieel van deze techniek. De resultaten zijn immers superieur aan deze van een kernspintomografie. Bovendien is de sensibiliteit hoger dan mammografie in dens borstklierweefsel of veranderde architectuur na een mastoplastie.

De initiële stagering locoregionaal (klieren) en de stagering op afstand (metastasen) van een tumor Het bronchopulmonaire carcinoom is vermoedelijk het beste voorbeeld van de verdienste van PET scan. Klassiek gebeurde de evaluatie van lymfeklierinvasie van het mediastinum op basis van CT. Bij een letsel met een diameter van 10mm bedraagt de


sensibiliteit 80%; de specificiteit bedraagt daarentegen slechts 65%. De histologische diagnose door middel van meer invasieve technieken (trans-bronchiale punctie, transoesofagiale punctie, mediastinoscopie) heeft een sensibiliteit van 93% en een specificiteit van 100%. Deze technieken gaan evenwel gepaard met een zekere morbiditeit. De PET scan daarentegen vertoont in deze indicatie een sensibiliteit en een specificiteit van respectievelijk 85 en 95%. De negatieve predictieve waarde bedraagt nagenoeg 95%. Het is immers zo dat de afwezigheid van een fixatie van FDG getuigt van afwezige tumorale lymfeklierinvasie van het mediastinum. Dit laat bijgevolg toe een curatieve chirurgie uit te voeren zonder mediastinoscopie. Anderzijds blijft bij fixatie van het FDG een mediastinoscopie noodzakelijk. Bij het opzoeken van metastasen op afstand kan als het ware het volledige lichaam in kaart gebracht worden met uitzondering van de hersenen. De PET scan laat hierbij toe ongeveer 30% van de metastasen te detecteren (osseus of visceraal) miskend door klassieke onderzoeksmodaliteiten. Bij longtumoren brengt het gebruik van PET scan een wijziging van het beleid teweeg in 20 tot 67% van de gevallen. Bovendien is deze techniek van nut of zelfs superieur aan klassieke beeldvormingsmodaliteiten in het initieel bilan van andere tumoren : lymfoom, borsttumoren, tumoren van baarmoedercorpus en hals, tumoren in het ORL-gebied, tumoren van de slokdarm, melanoom, pancreastumoren.

De differentiële diagnoses tussen residueel littekenweefsel of tumor De PET scan maakt het mogelijk een onderscheid te maken tussen residuele necrotische massa en tumorrest na behandeling (chemotherapie en/of radiotherapie). Een lymfoom is hierbij het beste voorbeeld.

Het opsporen van een vroegtijdig recidief; stagering van een vroegtijdig recidief De PET scan is superieur aan alle andere technieken voor het opsporen van vroegtijdig recidief hetzij op basis van een toename van de markers, hetzij op basis van beeldvorming. Bijvoorbeeld : in het geval van colonneo gaat de PET scan het beleid veranderen in 40 % van de gevallen.

Therapeutische evaluatie Het uitvoeren van een PET scan,vroegtijdig na chemotherapie, laat toe de therapeutische respons op een betrouwbare manier te evalueren. Bovendien kan men zich op basis hiervan een middelen lange termijnrespons voorspellen. Deze strategie werd vooral goed onderzocht bij longcarcinoom, borstcarcinoom en het lymfoom, maar eveneens bij andere tumoren.

Prognose Voor bepaalde tumoren laat de intensiteit van de hypercaptatie van de tracer (lymfoom, mesothelioom,...) een prognose van de aandoening toe.

Radiotherapieplanning Men kan, aan de hand van deze techniek, nauwkeurig de randen van de tumor of het klierpakket aflijnen.Co-registratie met CT-scan zou deze resultaten nog kunnen verbeteren.

Bepalen van de ideale plaats voor biopsiename Dit geldt bijvoorbeeld in geval van een partieel necrotische tumor.

Opsporen van een primaire tumor Bij een geïsoleerde verhoging van een tumormarker, of bij het vinden van een metastase van ongekende oorsprong, kan de PET scan de primaire tumor terugvinden in 50 % van de gevallen. In een dergelijke situatie is deze techniek te verkiezen.

Besluit Tabel 1 situeert het gebruik van de PET scan in de meest voorkomende oncologische indicaties. Er bestaat overvloedig literatuur over deze techniek en de indicaties lijken alsmaar toe te nemen.

Tabel 1 : samenvatting van de voornaamste indicaties (NR : niet relevant, R : onder research) Tumor Hersenen NKO Schildklier Borst Long Slokdarm Colo-Rectaal Pancreas Ovarium Uterus Lymfoom Melanoma Sarcoma Testikel Bijnier

Diagnostiek + ++ + + +++ NR NR +++ NR NR NR NR + NR +++

Staging NR +++ + ++ +++ +++ + +++ + +++ +++ +++ + + +++

Recidief +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ + + +++

Monitoring R/ R R R + +++ ++ R R + R +++ R + + R

Als besluit, een redactioneel van de European Journal of Nuclear Medicine van september 2000 getiteld : “Nuclear medicine in the next decade” zegt, betreffende de PET scan : “ It is likely that most nuclear departments in Europe will gain access to PET technology in the next decade. PET whole-body imaging (with FDG and other ligands) could become a benchmark investigation for staging and restaging in a wide range of malignancies. Failure to obtain such a study may become regarded as malpractice.”

nr 1 oktober 2002

|

27

UW MENING

Een huisarts aan het woord ! Sinds verscheidene jaren hebben de directie van de Europa Ziekenhuizen en de plaatselijke verenigingen voor huisartsen regelmatig onderling contact gehouden, hetgeen toegelaten heeft om problemen met de medische en/of administratieve diensten aan te kaarten. Deze vergaderingen, die niet altijd gemoedelijk verliepen, werden steeds gevolgd door positieve acties of hebben op zijn minst de meest delicate situaties verbeterd. Zij boden tevens de gelegenheid om relaties van collegialiteit tussen de huisartsen en de specialisten werkende in de ziekenhuizen verder te ontwikkelen. Onder deze aldus op punt gestelde bevoorrechte contacten dienen wij het succes van wetenschappelijke vergaderingen, onder de vorm van ateliers, te onderstrepen. De ateliers van cardiologie, pioniers in deze materie, waren het lichtend voorbeeld voor anderen (pneumologie, chirurgie-orthopedie). Deze bijeenkomsten, tot stand gekomen door de samenwerking tussen huisartsen en specialisten, kenden zeer snel een enorm succes. Enerzijds kwamen de behandelde onderwerpen tegemoet aan de verwachtingen van de huisartsen en,anderzijds,lieten zij toe om specialisten en diensten beter te leren kennen. Tijdens de laatste vergadering met de directie van de Europa Ziekenhuizen, werd het organiseren van “Ateliers van de Europa Ziekenhuizen” op de agenda bijgezet. Deze zouden pluridisciplinair zijn en tot doel hebben de deelnemers te informeren over de nieuwe diensten en de nieuwe technieken die ter beschikking van onze patiënten gesteld worden. Dr. J.M. Merlin Huisarts

Uw reacties, vragen en suggesties zijn welkom in ons volgend nummer! 28

|

nr 1 oktober 2002

De inhoud van deze tekst valt onder de verantwoordelijkheid van de auteur.

EVENEMENTEN WEES ERBIJ 4de HERFSTSYMPOSIUM ORTHOPEDIE Gezien het succes van de vorige jaren, organiseert de dienst orthopedie opnieuw haar jaarlijks Herfstsymposium op vrijdag 29 november te 20 uur in het Gemeentelijk Cultureel Centrum COLOMA te Sint Pieters Leeuw. Thema : " Protokol voor thuisrevalidatie na orthopedische ingrepen ". Organisatie door - de Medische Kring van Halle en Omgeving - de Kring van Huisartsen van Brussel en de Rand - de dienst orthopedie van de Europa Ziekenhuizen Het wetenschappelijk programma zal gevolgd worden door een banket. U kan nu reeds inschrijven door te bellen naar het nummer 02/373.16.89. Een officiële uitnodiging zal u eveneens toegestuurd worden.

4de HERFSTSYMPOSIUM ORTHOPEDIE vrijdag 29 november Kasteel COLOMA Reservatie: 02/373.16.89


|

29

IN DE SCHIJNWERPER Cardiologie De cardiologen werken in een geïntegreerde structuur en bieden een breed gamma van prestaties aan 24 uur op 24, in nauwe samenwerking met de Spoedgevallendienst, Intensieve Zorgen en Cardiovasculaire heelkunde. De zalen voor hartcatheterisatie zijn permanent toegankelijk voor patiënten opgenomen via spoedgevallen.

De dienst (op zijn minst tweetalig) biedt, naast algemene cardiologie, een volledige waaier van de meest recente technieken in de Cardiologie (ritmologie, electrofysiologie, interventionele cardiologie, echografie, medische beeldvorming...).

Bepaalde activiteiten worden uitgevoerd in samenwerking met externe consulenten die eveneens in de Europa Ziekenhuizen werken : Prof. J. Renkin (interventionele cardiologie) Prof. Ph. Noirhomme (hartchirurgie) Prof. El Khoury (hartchirurgie)

De cardiologen op de sites St.-Elisabeth en 2 Alice

De cardiologen op de site St-Michiel

3

4 1

5 6

2

1. Dr. F. DE MAN Algemene cardiologie, Hartcatheterisatie, Interventionele cardiologie 2. Dr. B. DERUYTER Algemene cardiologie, Rytmologie, Electrofysiologie

30

|

nr 1 oktober 2002

3. Dr.T. DIKRANIAN Algemene cardiologie, Hart beeldvorming, CT-Scan – Echografie 4. Dr. E. HAINE Algemene cardiologie, Hartcatheterisatie, Interventionele cardiologie, Pediatrische echografie 5. Dr. J.P. MELCHIOR Algemene cardiologie, Hartcatheterisatie, Interventionele cardiologie 6. Dr. I.VLASSAK Algemene cardiologie, Hart beeldvorming, Echografie, Pediatrische echografie

1. Dr. C. BACHY Algemene cardiologie 2. Dr. M. DETHY Algemene cardiologie, Hartrevalidatie 3. Dr. B. DEWIT Algemene cardiologie 4. Dr. E. NGANDO Algemene- en interventionele cardiologie 5. Dr. P. VANDERGOTEN Algemeneen interventionele cardiologie

4

5

3

2

1

CYBER OSCOOP Radiotherapie-Oncologie

Protocols via het NET ! De diensten Radiologie, Laboratorium voor Klinische Biologie en de Cyto-histo-pathologie van de Europa Ziekenhuizen (alle sites) sturen hun protocols door,via de server MEDIBRIDGE,naar de huisartsen die HEALTH ONE of MEDIDOC gebruiken. Indien u de protocols wenst te ontvangen, gelieve ons een mail te sturen naar [email protected] en ons uw naam en software mede te delen. U kan ook contact opnemen met de dienst informatica op 02/373.18.66. Daarnaast blijven de protocols u nog verder toekomen via de post.

1. Dr. M. Debecker Radiotherapie 2. Dr. M. Chaltin Radiotherapie 3. Dr. C. Salembier Radiotherapie – Brachytherapie 4. Dr. C. Dubois Hematologie – Oncologie 5. Dr. D. Verhulst Oncologie – Hematologie

Sommige gebruikers zullen moeten contact opnemen met hun softwareleverancier om de configuratie van hun programma te wijzigen.

De medische randapparatuur bijgestaan door computer – een nieuwe werkfilosofie ? De informatica en de moderne communicatiemiddelen ten dienste van de geneeskunde, laten op dit ogenblik toe meer performante biotechnologische uitrustingen op te bouwen. Hun doeleinden zijn verschillend : opsporing, diagnose en therapeutische opvolging. Deze middelen, 5 jaar geleden nog steeds onbekend, zijn vandaag binnen het bereik van de algemene geneeskunde, zowel in de consultatieruimte als op patiëntenbezoek,en dit dankzij hun miniaturisatie en hun extreme oppuntstelling. Ze zijn daarenboven zeer gebruiksvriendelijk en goedkoop. Niettegenstaande, indien het waar is dat de toekomst draagbaar medisch materiaal voorziet, is het ook waar dat het stockeren, beheren en vooral het opzoeken van medisch-technische informatie een grote problematiek wordt. Wat gaat u doen met al deze medische informatie ? Hoe gaat u deze informatie snel terugvinden ?


|

31

CYBER OSCOOP

Een brussels bedrijf, sinds meer dan 20 jaar gespecialiseerd in medische electronica, heeft zich op dit probleem toegespitst. De software PDI (Patient Data Interface) van de Firma Medical Electronic Construction, beter gezegd MEC Bvba (www.mecbelux.com -

[email protected]) biedt u de mogelijkheid een medisch-technische toepassing op uw computer op te starten vertrekkende van een medisch dossier. Uiteraard, stopt het hier niet bij ! Deze software maakt een link tussen de software van uw medische dossiers en de verschillende databases van uw randapparatuur (spirometrie, EKG, bloeddruk, enz...). Het is zelfs niet meer nodig om namen, voornamen, identificatienummers en andere informatie in te voeren : PDI doet dit voor u. De gebruiker beschikt dan over de historiek en alle technische onderzoeken die de patiënt ondergaan heeft, waardoor de informatie onmiddellijk toegankelijk wordt.

Enkele voorbeelden van deze spitstechnologieën hoge definitie, zoom op ingewikkelde eigenschappen, verschillende visualisaties, capaciteit tot opslaan en stockeren zonder einde (tot aan de grenzen van de harde schijf), verschillende afdrukformaten, de perfectie prijs/kwaliteit. Spirometrie – Vroegtijdig opsporen van chronische aandoeningen van de luchtwegen Electrocardiografie 12 derivaties, ultracompact en geïnformatiseerd De electrocardiograaf CardioView 12 derivaties is een kleine schijf van 8 cm diameter op 1 cm dikte en weegt minder dan 300g. Hij kan dadelijk op uw computer aangesloten worden (IBM compatibel – vast of draagbaar) of aangesloten worden op een Pocket PC (Ipaq op de illustratie). Dit klein technologisch wonder biedt u verschillende voordelen : gebruik in de onderzoekskamer of ambulant, gebruiksvriendelijk, met of zonder interpretatie, voeding en communicatie via een Serie uitgang of USB (geen transformator nodig),transmissie van EKG via E-mail aan een collega door een simpele klik, PDI compatibel, 32

|

nr 1 oktober 2002

De One Flow is een klein ambulant apparaat voor ademhalingstesten. Dit werd ontwikkeld door samenwerking van professionelen in de pneumologie, huisartsen en fysiotherapeuten. Het is gemakkelijk hanteerbaar, compact, hygiënisch, en heel gemakkelijk te transporteren (voeding met batterijen). De metingen die noodzakelijk zijn om de ademhalingsproblemen van de patiënt op te sporen, worden afgebeeld en opgeslagen met het uur en de datum van de test. Deze gegevens worden opgenomen in een daarmee gepaard gaand programma. De geneesheer kan ze visualiseren onder de vorm van een grafiek. De beschikbare waarden zijn DEP, VEMS, CVF, VEMS/CVF, MEF25-75.

Na elk technisch onderzoek, worden zowel de metingen als uw commentaar opnieuw automatisch in het medisch dossier van de patiënt ingebracht. Nog één enkel identificatienummer : dit van uw medisch dossier. Geen dubbels meer, geen verlies van gegevens, geen fouten meer mogelijk en, tenslotte, een snel en efficiënt terugvinden van archieven.

De digitale bloeddrukmeter (Ambulatory Blood Pressure Monitoring) Deze kleine polsbloeddrukmeter wordt gebruikt voor het opsporen van hypertensie bij patiënten in het dagelijks leven. Het apparaat is voorzien van een geheugen van 50 maten en 5 configureerbare alarmen. Een performant afleesprogramma maakt de statistische analyse van de gegevens van de patiënt mogelijk. De transmissie van de gegevens gebeurt door een infrarood signaal. U kan deze ook gebruiken in de wachtzaal zodanig dat de patiënten zelf hun bloeddruk kunnen meten. Dankzij het gemakkelijk gebruik wint u tijd en heeft u geen last meer van het " wittebloes syndroom ". Elke toepassing heeft zijn eigen database en kan dus onafhankelijk functioneren. Zij zijn allen compatibel met PDI. Andere computergestuurde apparaten zijn ook beschikbaar, zoals glucometers, meting van lipiden, saturometers of zelfs een systeem voor het beheer van numerieke foto’s.

M.E.C., Prévinairestraat 64 – 1070 Brussel Tel. 02/558.00.60

HARTE DIEF

« Made in Belgium » Objectief " ISS " voor de tweede belgische astronaut Een immense zandvlakte strekt zich eindeloos uit. Soms dringt één of andere kameel dit verlaten gebied binnen, dat men slechts bereikt na een vlucht van drie uur met een Iljoesjin vrachtvliegtuig vanuit Moscou. In de verte verrijzen nochtans enkele betonnen en plaatijzeren gebouwen als teken van menselijk leven. In de herfst laat een fris windje de rare wezens ronddwarrelen die zich in dit gebied wagen. Plots spat er een stortvloed van vuur uit een terreinplooi. Enkele ogenblikken later is de atmosfeer gevuld met een oorverdovend gerommel, terwijl een tweede Zon langzaam boven de steppe lijkt op te komen. Het is een Semiorka-raket, capsule van het ruimteschip Soyouz en voortgestuwd door zijn tweeëndertig motoren die zich boven de cosmodroom van Baïkonour, in Kazakhstan, verheft... Een raket die, sinds 1957 en de lancering van de Spoutnik, de eerste kunstmatige satelliet van de Aarde, die een aaneenschakeling van " premières " op zijn palmares schreef : eerste kunstmatige satelliet in 1957, eerste levend wezen eveneens in 1957 (de hond Laika), eerste mens (Youri Gagarine in 1961) en, tot slot, eerste belgische astronaut (1) van de ESA, het europees ruimtecentrum... Een handvol getuigen maken zich klaar om dit scenario op 28 oktober te beleven, wanneer de nieuwe belgische astronaut, Frank De Winne, onze planeet zal verlaten om een uitzonderlijke missie in de ruimte te verwezenlijken, in samenwerking met Rusland. De Winne zal met de Soyouz het " ISS " :het " International Spatial Station " vervoegen.Deze gigantische orbitale structuur, momenteel in montagefase in een baan om de aarde, moet voltooid zijn in 2006. Zij zal dan een totale massa van 455 ton, met een doorsnede van een honderdtal meters, vertegenwoordigen. Zij zal zes wetenschappelijke laboratoria bevatten en haar bewoners een werken leefoppervlakte van 1.200 m2 bieden.Het station zal rond de Aarde cirkelen op een hoogte tussen 335 en 460 kilometers, op een baan van 51,6° ten opzichte van de evenaar.Frank De Winne zal er acht dagen vertoeven en dan naar de Aarde terugkeren.

Zijn missie, samen verwezenlijkt met de cosmonaut Sergeï Zalioutine,de boordcommandant van de Soyouz,is eerst en vooral een taxi missie. Zij bestaat uit het leveren van een " frisse " Soyouz capsule aan het " ISS ". Om de zes maanden loopt de Soyouz capsule, die vastgemeerd is aan het Station en die als reddingsboot moet dienen voor de permanente bemanning van het " ISS ", op zijn laatste pootjes. Deze moet dus vervangen worden. Frank De Winne en zijn collega brengen dus een gloednieuwe capsule in baan en keren, aan boord van de vorige, in april jongsleden gelanceerde capsule, naar de Aarde terug. Niettemin, buiten deze ruimtelijke " levering ", zal Frank De Winne zijn verblijf in de ruimte ten bate stellen van de realisatie van een vooruitstrevend onderzoeksprogramma, uitgewerkt door en onder leiding van een groep, voornamelijk belgische wetenschappers. Deze taxi-vlucht biedt hun de mogelijkheid om,


|

33

VOLGEND NUMMER in een baan om de Aarde, een aantal handelingen uit te voeren die, wat sommigen betreft, sinds jaren op een vluchtopportuniteit wachten. Deze proeven beslaan veelvuldige domeinen : de biochemie, de genetica, de menselijke fysiologie, de vloeistoffysica, de nanotechnologieën of de kristallisatie van proteïnen. Kortom, ruimtelijke wetenschappen en " aardse " wetenschappen ontmoeten mekaar binnen enkele dagen op het " ISS ",met als spilfiguur een cosmonaut " made in Belgium " ! Pollux. (1) De eerste belgische cosmonaut,Burggraaf Dirk Frimout,legde zijn ruimtevlucht net tien jaar geleden af, in 1992, in het gezelschap van Amerikanen, aan boord van een ruimtesonde. Deze specialist werd door de Nasa in de hoedanigheid van " vrije " wetenschapper geselecteerd, en niet omdat hij deel uitmaakte van Europees Ruimtestation.

Om meer te weten te komen over deze missie, afspraak op het web Verschillende officiële sites laten toe de voorbereidingen van deze missie mee te volgen.Vanaf het opstijgen,bieden zij tevens een rechtstreekse verbinding met de ruimtevlucht. Te beginnen bij de Federale diensten van Wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden, diensten die vooral de belgische ruimtelijke politiek beheren (www.belspo.be). Een site, speciaal gewijd aan de missie Odissea, is eveneens toegankelijk op www.odissea.be In bredere zin geeft de internetsite van het Esa, het Europees ruimtelijk station (www.esa.int), waar Frank De Winne deel uitmaakt van het cosmonautencorps, vanaf de verwelkomingspagina, de mogelijkheid tot het ontdekken van europese bemande vluchten, doch ook van het volledig aanbod van programma’s en ruimtelijke instellingen in Europa. En voor diegenen die, in het Russisch en in het Engels, de kern van de kaarten en de technische middelen die aangewend werden voor deze bijzondere proeven wensen te ontdekken, afspraak op de sites van de firma Energia, sinds jaar en dag bouwer van de russische ruimtetuigen (www.energia.ru), alsook de site van het russisch ruimtestation (www.rosaviakosmos.ru). Tot slot, in de Verenigde Staten, stelt de Nasa een tentaculaire site voor, waarvan een groot gedeelte besteed wordt aan de bemande programma’s en aan het " ISS " (www.nasa.gov). 34

|

nr 1 oktober 2002

Dossier : “Esthetic in Health”

Oproep Andere ideeën, rubrieken, voorstellen ... ? Uw suggesties zijn welkom op het redactieadres : EUROSCOOP, site St.-Elisabeth De Frélaan 206 – 1180 Brussel

Siemens medische techniek: de perfecte puzzel. Siemens Health Services De Siemens Health Services, dat is onder andere administratieve oplossingen, klinische oplossingen, PACS en Managed Health Services. Eén voor één oplossingen met opmerkelijke resultaten. Voor optimale administratieve en klinische processen moet u bij ons zijn.

Medische beeldvorming en therapie Door middel van beelden zorgen voor een goede en snelle diagnose is onze doelstelling. Dit in alle domeinen van de medische beeldvorming: RX-apparatuur, echo, CT, MR en Nucleaire Geneeskunde. Ook in de Radiotherapie willen we bijdragen tot de best mogelijke patiëntenzorg.

Technische Service Voor welke oplossing u ook kiest, onze technische service is er onlosmakelijk mee verbonden. Het dienstencontract verzekert u hooggekwalificeerd personeel, een service call center, updates van hard- en software, uptimes van installaties, ondersteuning bij gebruik,...

Elektrogeneeskunde Ons vakgebied is de elektrogeneeskunde en bij ons vindt u concepten voor patiëntenbewaking, beademingstoestellen, anesthesie-apparatuur, cardiologische toepassingen en de ermee verbonden informaticasystemen. Up-to-date technologie waarop men kan rekenen.

Aarzel niet om contact met ons op te nemen voor meer informatie: Siemens n.v. Medical Solutions Charleroisesteenweg 116 1060 Brussel Tel.: 02 536 45 92 – Fax: 02 536 45 94 e-mail: [email protected]

Vermogensopbouw is voor

dokters briefje. onmisbaar, dat geven we u op een

Goed. Uw praktijk is financieel gezond. Maar hebt u daarvoor uzelf niet te veel weggecijferd ? Hoe zeker bent u van uw zaak binnen 10, 20 jaar ? Misschien wordt het tijd om nu aan de gezondheid van uw privé-vermogen te denken. Haal er liefst meteen een specialist bij: ga eens praten met iemand van Bank J.Van Breda & C°. We dokteren graag een gepast recept voor u uit. In overleg met een beleggingsexpert, als u dat wenst. Ook in privé-zaken bewijzen we dat onze specialisatie, onze snelheid en onze persoonlijke aanpak het verschil maken.

Wil u ons beter leren kennen? Bel gratis 0800-9-2121, surf naar www.bankvanbreda.be of e-mail naar [email protected]

nr 1 - Oktober - November - December 2002

Recommend Documents