De boerderijschool
id Leren in verbondenhe op de boerderij
gave Een uit hool je Sc van Vri aan De Zw n Zutphe
Inleiding De ene mens leert aan de oppervlakte de andere leert in de diepte. Die in de diepte leert heeft voor alles wat meer tijd nodig, maar wat hij zich eigen maakt helpt hem z’n hele verdere leven. In de boerderijschool van de Zwaan willen we leren van en voor het leven. Op de boerderij ben je dicht bij de basis van het leven. Daar werken mensen met de grond en de dieren om ons te voeden. Als je als klas een jaar lang al werkend de wisseling van de seizoenen meemaakt, word je een beetje boer. Je beleeft de kou, de warmte, de droogte en merkt dat je op een kletsnatte grond bijna niets kunt beginnen. Een vrijdagmorgen op de boerderij, twintig keer per jaar, leert kinderen zichzelf kennen, leert ze samenwerken, ervaringskennis opdoen, doorbijten en geeft ze inzicht in een grotere maatschappelijke en economische samenhang. Op de Boerderijschool van de Zwaan werken de boeren en begeleiders vanuit de principes van het Ervaringsleren. Ze kijken naar hun intuïties in het werken met de kinderen. Daaruit zijn in de loop der jaren ontdekkingen ontstaan die deze boerderijschool zo haar eigen kleur hebben gegeven. We wensen u veel leesplezier!
Inhoud 1. Ervaringen van kinderen 2. Wat leer je van de boerderijschool 3. Ervaringen van kinderen en leerkracht 4. Ervaringen van de boeren 5. Werken met intuïtie en visie 6. Thema’s 7. Ervaringen kinderen 8. Ervaringen ouders 9. Toekomstvisie en sponsorvraag 10. Colofon en verwijzingen
2
Wie zichzelf begrijpt, begrijpt de wereld Wie die de wereld beg rijpt, begrijpt zic hzelf
Ervaringen kinderen en leerkracht Carina Na de pauze heb ik iets leuks gedaan, kalfjes uitgelaten. We gingen allemaal omstebeurt bij een kalf in het hok. Maar voordat je dat deed, moest je eerst leren hoe de de kalfjesknoop ging! We hadden een houten hoofd van een koe en Marieke legde ons uit hoe de knoop moest. Het was moeilijk maar op een gegeven moment snapte ik het! Hup, in het hok met de kalfjes! Maar dat is niet zo makkelijk hoor. Die kalfjes blijven echt niet stilstaan hoor! Maar op een gegeven moment lukte het me goed. Elisa Eri en ik bestuurden Liesje en ze deed het goed. Maar af en toe getrek en geduw en auw! Ze stond op m’n voet. Maar voor de rest was het een leuk wandelingetje. Leerkracht Ze willen vooral werken en zijn enthousiast voor wat ze tegenkomen. Sommige kinderen zeggen: ‘Dat is mijn lievelingskoe, want zij heeft zulke mooie ogen en glanzende vacht’. Of ze zien een krop sla en zeggen: ‘Oh, kijk eens. Dat het gegroeid is uit drie blaadjes; hoe mooi!’ Ze hebben ook een geweldige eerbied
voor wat ze zelf gemaakt hebben. Eén jongen lust geen yoghurt en kwam er toch mee thuis en at er van. Een boerderijdag levert ook mooie kleine gesprekjes op. Bijvoorbeeld na de geboorte van het stierkalfje: ‘Kunnen we stierkalveren ook niet slachten? Maar een oude stier kost de boer toch geld? Hij moet ook nieuwe machines kunnen kopen’. Een mooie afweging. Zo is het leven, het hoort er gewoon bij. Ze krijgen respect voor de boer; vooral vroeger moest die heel hard werken; nu heeft hij machines. Dat is een stukje historisch besef. Met de groepsverdeling heb ik gekeken naar de kwaliteiten van de kinderen. Niet groepjes gemaakt van vrienden. Ik heb hun persoonlijke kwaliteiten benoemd. Jij bent goed in tuinieren, jij met dieren, koken en verkopen. Dit zorgde voor samenwerking in de groep.
3
Wat leer je van de Boerderijschool In het werk op de boerderij leer je dat de boer leeft van het land en zijn dieren. Zijn leefgeld komt niet zomaar ergens vandaan. Hij is afhankelijk van het weer én van allerlei andere mensen. Leerlingen worden een beetje boer. Ze nemen deel aan het ‘werken om te leven’ en aan het economisch proces. Je doet dus het werk om de boer te ondersteunen. In ruil daarvoor leert hij je allerlei dingen. Soms doe je iets wat de boer bedrijfsmatig niet doet; bijvoorbeeld sap maken of groente verkopen in het stalletje op het schoolplein. Maar … hij had het kunnen doen, al past het nu niet in zijn bedrijf. Een deel van het bewust worden van de leerlingen bestaat daaruit, dat de begeleiders de kinderen regelmatig doorkijkjes bieden naar de boerderij in een grotere samenhang. Zie Thema’s. Wie buiten is in weer in wind, werkt met de dieren, scherpt zijn zintuigen. Kinderen ruiken dingen die ze nog nooit hebben geroken, zien dingen die ze nog nooit hebben gezien. Ze zien een kalfje geboren worden; voelen zijn natte snuit, zien het vlies, de steunende koe. Ze staan in de mest en het deert ze niet.
komend sprietje van wat straks een twee meter hoge zonnebloem zal zijn. Ze leren zich verbinden met een rijk geschakeerde en levende werkelijkheid. De kinderen beleven dat je soms gewoon moet doorzetten ook als je geen zin hebt. Wat je weet en leert krijgt zoveel meer waarde, als je ziet hoe het past in het echte leven. Op de boerderij leren de leerlingen in grotere samenhangen te denken.
Ervaringen kinderen Ik vond het fijn om in de tuintjes te werken. Daar ben je eigenlijk je eigen eten aan het maken. Ik vond het ook leuk om de koeien te voeren, want dat is gewoon heel leuk. Ik heb in de tuintjes wel heel veel geleerd over wat je wel of niet kan eten en wat gewoon onkruid is.
Op de boerderij leren de leerlingen in grotere samenhangen te denken
Ik vond koeien voeren en koken één van de leukste dingen. Ik vond de stallen uitmesten minder leuk , maar... het moet ook gedaan worden! Ook vond ik koeien naar de wei brengen héél leuk.
Hoe anders was dat de eerste weken: getver wat een viezigheid, als je maar niet denkt dat ik dáár in ga staan. Ze werken in de tuin, doorsteken per ongeluk een worm, zien een kevertje, een op-
4
5
Werken met intuïtie
Ervaringen boeren
Het programma ontstaat in levende wisselwerking met de werkelijkheid.
Boer Freddy Het heeft me geraakt te zien dat er groot enthousiasme is. We hebben ons er op gericht de handel veel sterker te maken. Ze kijken waar ze geld uit kunnen halen en lopen rond als echte kleine boertjes. Zo stonden ze ook op de Lentemarkt van de school. Ze begrijpen dat je weer moet investeren. Je merkt dat het door de juf goed is voorbereid. De kinderen wisten dat ze elk op hun kwaliteit in een groepje waren ingedeeld. De meerwaarde voor het bedrijf is dat meerdere mensen gebruik kunnen maken van het bedrijf, de kinderen steken wat op en wij krijgen naamsbekendheid.
Nathalie We liepen over het erf en opeens zei ik: ‘Ruik eens jongens!’ En zij: ’ Wat is dat dan? ‘Nou, ruik eens goed, waar komt het vandaan?’ En toen ontdekten ze de vlierstruik en ik: ‘Daar kun je vlierbloesem en vlierbessensap van maken.’ Gaan we dat doen?’ vroegen de leerlingen. Toen heb ik gezegd dat we een keuken konden maken. En zo ontstond het idee een veldkeuken te maken. Later hebben we er nog een oven bij gebouwd’.
Zet een krachtige visie neer Eric De kinderen hebben vier groepstuintjes. Die zien er identiek uit. Soms is het niet makkelijk vol te houden. Dan laat ik ze even beleven dat je net zover als de anderen kunt komen en dat helpt. Gezonde competitie. Er is ook een collectief stuk. Voor de pauze zeg ik ‘We schoffelen nog even dan kan straks de andere groep gaan planten’. Het roept interesse in elkaar op; ze vragen de anderen ook nog even 6
of het gelukt is. Van het collectieve stuk zeg ik: ‘Jongens, hier kunnen we rijk van worden’. Als het even niet lukt roep ik: ’We kunnen net zo goed gaan ploegen en beton storten‘. Tussendoor vraag ik of ze zelf ook een beetje grond hebben. Dan duw ik ze een paar tuinbonen in de zak. Ze melden later trots dat die het al goed doen.
Eric Het lijkt een ongeorganiseerde groep, maar ze kunnen goed organiseren; kennen elkaar heel goed. Ik ben zelf veranderd: ik geef de organisatie uit handen. Ik geef een einddoel en schets de werkzaamheden. Het tussenstuk heb ik uit handen gegeven. Ik doe niet meer alsof ik het weet, maar deel de probleemstelling met ze.
Ik loop er tussendoor en merk op en ga op dingen in en kijk ook dieper naar de kinderen. Mij heeft geraakt dat de kinderen in staat zijn empathisch de kwaliteit van andere kinderen te benoemen: ja maar hij houdt van plannen en kan goed onkruid wieden. Ipv hij is bang voor koeien. Ze willen elkaar zo graag verder helpen. Nathalie Ik zit er helemaal in en merk dat ik mijn zintuigen goed geopend heb en ik ben alert. Zo ontstaat plotseling het idee van de veldkeuken. Daardoor komt er een heel proces opgang en breng ik die struik in verband met een veel groter geheel. Het sluit ook mooi aan op het winkeltje op het bedrijf. Zo worden de kinderen zich bewust van een doorgaande lijn in de productieketen van ons voedsel. De verwerking in de veldkeuken past bij het bedrijf en laat nieuwe verkoopmogelijkheden zien. Door alert te zijn en het idee van onze boerderijschool vast te houden kom ik telkens op ideeën.
De competitie krijgt vanuit noodzakelijkheid een mooie vorm. Ze kunnen zien hoe het kan worden; ze demonstreren aan elkaar. En … ze helpen elkaar. Eric is goed in het neerzetten van soms (overdreven beelden); en dat werkt. Ook mooi is het niet praten, maar gewoon doen; hij stopt ze een paar bonen toe. Hij vraagt niet: ‘Zou je bonen willen hebben?’ 7
Thema’s Denken in een groter economisch verband; de melktank is onze spaarpot Eric Het melken om 7 uur met tien kinderen is gaaf. Heel stil. Heb verteld dat de melkstal het kloppend hart van het bedrijf is. Wees op de melktank en zei ‘dit is onze spaarpot. Hier verdienen we het’. De stemming was: ‘Nu gaan we echt wat zien’. Ik geef eerst theorieles: van wei tot melk, soorten koeien etc. Ik doe het voor , laat ze me assisteren. Anderhalf uur vliegt om. Dan schijt een koe; vinden ze schitterend. Ze willen nog even in het hooi spelen en dan komen de papa’s …. Die willen ook nog even melken.
Handel, winkel en boekhouding Nathalie Succes van vandaag was het berekenen van de hoeveelheid geoogste groente. Toen alles geoogst was hebben wij de groente uitgestald in kratjes. Daarna had N een soort formulier gemaakt om uit te kunnen rekenen hoe
8
veel de groente waard zou zijn op de markt. Ze moesten de groente wegen, kregen dan de inkoopprijs (van groothandel prijslijst) en moesten daar 50% boven op calculeren om de verkoopprijs te berekenen. In totaal e136.00! Veel verbaasde kinderen. Het idee om de groente te verkopen begint te groeien. Eric We hebben honing geslingerd. Dat vonden ze heel interessant. Toen hebben we het in potjes gedaan en zo ontstond het idee ze in het winkeltje te zetten. Dat hebben twee kinderen op zich genomen, die dat ook even echt mooi hebben aangekleed; echt geëtaleerd.
Bedrijfsvoering
Ervaringen kinderen Alex Het leukste vond ik de kalfjes, je mocht ze aaien en je mocht bij ze in het hok. Wat ik niet leuk vond was het wieden en schoffelen. Ik heb geleerd dat je dieren goed moet verzorgen en dat een boer heel vroeg moet opstaan, elke dag weer. Het werken op de boerderij maakte mij blij en erg moe.
Freddy Op de door de kinderen ingerichte ‘markt’ (groenten, appels, zaden) op het schoolplein hebben ze een schaap verdiend. Zaaigoed kopen was op de één of andere manier ver weg voor de kinderen. Het schaap motiveerde geweldig. Een volgende groep mocht mee een schaap uitzoeken bij de schapenboer. Enkele weken later bezoekt een kind met zijn ouders de boerderij en laat trots het zelf verdiende schaap zien.
9
Toekomstvisie en sponsorvraag
Ervaringen ouders Etienne is op school een stoere jongen die zich graag manifesteert. Als hij van de boerderijschool komt is hij zacht en vertelt ontroerende verhalen over de dieren. Zo was hij bij de geboorte van een kalfje. Hij was supertrots dat hij als één van de eersten had gezien dat er ‘iets’ uit de koe hing en had de boer gewaarschuwd. En terugblikkend: het was niet leuk, maar wel heel mooi! Of hij vertelt ook over de planten na het werken in de tuin. Het stoere hoort natuurlijk ook bij hem, maar op de boerderijschool komt hij tot zichzelf. Rosa vindt de ‘boerderijschooldag’, het hoogtepunt van de week. Ze is door de boerderijschool steviger geworden en daadkrachtiger: zelfstandiger in het nemen van initiatieven. Aanvankelijk zag ze bijvoorbeeld erg op tegen het eind fietsen. Nu is dat heel normaal en is ze er trots op dat ze daar de conditie voor heeft. Ook is ze een eigen groentetuintje begonnen. Dat had ze wel al eerder gedaan, maar nu zie ik dat ze veel slagvaardiger is geworden; ze gaat met meer overtuiging én kennis aan de slag. Ella kreeg meer begrip voor de “boer” en het feit dat er op deze manier wordt gezorgd voor de levensvoorziening van het gezin van de boer. De betrokkenheid met de boerderij en de dieren werd nog groter, nadat zij ’s morgens vroeg had geholpen bij het melken van de koeien. 10
Voor de ouders was het ook plezierig om vooraf kennis te kunnen maken met de boer en om te horen dat hij over pedagogische kennis beschikt. Als vaste hulpouder had ik me aangemeld om met de juf en de kinderen mee te gaan naar de boerderij. Ik heb al die keren erg genoten van de werkzaamheden die we samen deden met de kinderen. Het viel me op dat sommige kinderen echt helemaal los kwamen bij het zien van de dieren en van het werk dat erbij hoorde. Mijn zoon heeft het ook erg naar zijn zin gehad en veel bijgeleerd. Dit is een project dat zeker gehandhaafd moet blijven. Eigenlijk zou het een vast onderdeel moeten worden van elke basisschool!!
Waar kinderen leren van het leven in verbondenheid wordt een grote bijdrage geleverd aan hun verdere ontwikkeling én die van de maatschappij. Ook de de toekomstige kinderen van De Zwaan willen leren en genieten van wat ze aan werk verzetten. Ook zij verdienen het een rijke ervaring op te doen in het Boerderijproject. Het mag duidelijk zijn dat het project een extra financiële inspanning vraagt van de school, die niet door subsidiegelden kan worden gedekt. Daarvoor is sponsoring van het project onontbeerlijk. Wilt u een financiële bijdrage leveren als particulier of bedrijf dan kunt u contact opnemen met de schoolleiding van de Vrije School De Zwaan, Valckstraat 30, 7203 GC, Zutphen. Tel. 0575-571574
[email protected]
Laten we zorgen dat de Boerderijschool van De Zwaan tot inspiratie kan worden voor vele scholen!
Wat zou het geweldig zijn hun als alle kinderen eens in lang een schoolloopbaan een jaar rijschool ochtend naar de boerde zou den kunnen. 11
De Boerderijschool Vrije School De Zwaan, www.vrijeschooldezwaan.nl, is een project ism biologische boerderij Hoeve ‘t Hulshof, www.hoevehulshof.nl. Het project van Vrije School De Zwaan staat niet op zich, het behoort tot het landelijke initiatief Stichting Boerderijschool: www.Boerderijschool.nl.
Colofon en verwijzingen Uitgave Vrije School De Zwaan Valckstraat 30, 7203 GC, Zutphen Tel. 0575-843848
[email protected] www.vrijeschooldezwaan.nl Vormgeving Jan Peerik, www.kade42.nl Tekst Anne Machiel Samenstelling en eindredactie Anne Machiel www.annemachielopenvizier.nl www.academievoorervaringsleren.nl
