Op ontdekkingstocht door de boerderij Dag iedereen! Ga je mee op zoek naar dieren en planten die je op de boerderij vindt? Het gaat niet over koeien, varkens, kippen, wortelen en nog zoveel meer. We speuren naar heel andere dieren en planten. Je vindt ze vaak op de kleine plekjes waar je minder oog voor hebt. Het zijn dieren en planten die niet meteen opvallen, maar die toch boeiend en belangrijk zijn. Ze helpen de boer en de boer helpt hen. Willen jullie weten hoe de boer en de natuur de handen in elkaar slaan? Neem je dieren- en plantengids, je loep en je verrekijker mee en we gaan op stap!
! Aan de slag t te
k p die je den bt o n e r ie d mogelijk iches he l f e e e ll v a o z je ls m Noe erderij. A f je nog diertjes o b n e e p o vinden je kijken o voorkomen. n u k , n e m doorgeno reven die er niet in rtjes. ie ch hebt opges een fiche voor die d Maak dan
De hoge fruitboom in Waar zijn we nu eigenlijk? Ik zie grote bomen met fruit. En kijk, daar, een boom met appels. We zitten in de boomgaard. Die zie je dikwijls bij een boerderij. Fruitbomen werden oorspronkelijk geplant in weides zodat de koeien, schapen, geiten of paarden schaduw zouden hebben in de zomer. Het fruit werd in de herfst geplukt en was belangrijk voor de wintervoorraad. Een koelkast of diepvries hadden de landbouwers niet, dus maakten ze van het fruit allerlei voedingswaren. Appels werden bewaard in kuilen met stro, noten werden gedroogd, met het rijpere fruit werd confituur, stroop, sap en zelfs fruitwijn gemaakt. Al dit lekkers werd verkocht en bracht een centje op. Na de Tweede Wereldoorlog werden de hoge fruitbomen geleidelijk omgehakt en vervangen door lage fruitboompjes. Zo kun je het fruit gemakkelijker plukken zonder een ladder te moeten gebruiken. Hoge fruitbomen noemt men hoogstammen en lage fruitbomen laagstammen. Door lage fruitbomen te planten konden de landbouwers meer fruit produceren en de bomen beter verzorgen. Kortom, het was voor hen veel handiger om laagstammige fruitbomen te planten.
Aan
de slag! Breng versc hillende voe dingsproduc basis van fr ten op uit mee naa r de klas: ve confituren, rschillende gelei, sir te raden we oop,… Probeer geblindd oekt lk soort fru it er is gebr uikt.
Met de komst van de laagstammen verloren veel vogels hun nest. Knaagdiertjes waren hun holletje kwijt en insecten vonden geen voedsel meer. Gelukkig hebben de landbouwers ingezien hoe waardevol deze hoge bomen zijn en worden ze nu opnieuw aangeplant. De dieren kunnen opnieuw nesten bouwen en schuilen in de schaduw van de hoge bomen. De zeldzame fruitbomen, typisch voor onze streek, zorgen voor een mooie boerderij.
at…? Wist je d oerderijen b l e e v l e e e ... je op h geur van d e D t? ie z ar een notela en vliegen n e g g u m oudt notelaar h boerderij! n e e p o ig d tegen. Han
Wat ruist er door het struikgewas? Kijk daar, een huisje op een paal! Je vindt dit nestkastje in de houtkant*. Landbouwers plantten vroeger houtkanten aan om stukken land te scheiden, om de wind tegen te houden, schaduw te bieden aan de dieren,… Veel houtkanten zijn al meer dan honderd jaar oud. Een houtkant of een haag is een paradijs voor kleine dieren. Hoe dichter de houtkant begroeid is, hoe meer diertjes het er naar hun zin hebben. Veel soorten struiken die in een haag staan, zijn een belangrijke bron van voedsel voor vogels en insecteneters. Veel struiken hebben namelijk bessen en er leven heel wat insecten in de struiken. Kleine roofdieren zoals de wezel of de bunzing gebruiken de houtkant als een weg, zodat ze geen open ruimte op moeten. Muizen, wilde konijnen en andere knaagdieren maken er hun nest. Vleermuizen gebruiken de houtkanten om hun weg te vinden en om voedsel te zoeken. Je vindt er ook een schat aan planten, zoals bosanemoontjes of wilde hyacinten. Zoeken jullie eens welke andere planten je nog kunt vinden in de houtkant?
Vraag Ken je het verschil tussen een houtkant, een haag en een heg?
Landbouwers Een haag wordt één tot twee plaatsen weer keer per jaar geschoren, een meer en meer heg maar één keer om de houtkanten. Weet twee jaar en een houtkant maa r één keer om je ook waarom? de vijf jaar. Om de wind tegen te houden zodat de gewassen meer beschermd zijn of om de nevel van sproeistoffen tegen te houden. Kun je nog meer redenen bedenken?
at…? Wist je d nestkastk a a v u n r ouwe ... de landb voor toren t e z t n a tk ou ? jes in de h dere vogels n a n e n e z valken, me vijanden e jk li r u tu a n n rupsen. Dat zijn de e n e iz u m meer van onder ndbouwer! la e d n a v n Goed gezie terige
hou waar veel uikgewas tr s = t n a * Houtk eien t van planten gro ngs de kan la s e tj n la uikjes en p * Heg = str kker,… een weg, a
Gezocht: knotwilg om in te wonen Ken je deze bomen? Je ziet ze overal op het platteland, vooral bij poelen, langs weides en beken. Het zijn knotwilgen. Boeren plantten deze wilgen aan de rand van hun weides en bij poelen. Aan de wilgen konden ze hun omheining bevestigen. De bomen gaven de dieren schaduw en hielden de wind wat tegen. Ze zorgden er ook voor dat de grond niet in de poel of beek spoelde, doordat ze met hun wortels de aarde vasthielden. Waarom knot de boer deze wilgen? De wilg is een boom die snel groeit. De twijgen en takken van wilgen kun je heel goed buigen. De boeren sneden die af en vlochten er manden, omheiningen, wiegjes,… mee. Met de dikke takken verwarmden ze hun huis. De knotwilg is niet alleen goed voor de boer, maar ook voor kleine dieren. Door het vele ‘knotten’* komen er veel gaten in de knot* van de wilg. Daar maken dieren graag hun nest in.
Aan de slag!
Zoek eens op wat wilgenkatjes zijn.
Toen er centrale verwarming, plastic manden, ijzerdraad en betonnen omheiningen kwamen,
Zet enke
Aan de slag!
le wilgentakken in water kregen de in de klas. Hoe lang duurt het knotwilgen nog voor je wortels hebt aan de tak? maar weinig aandacht. Ze stonden in de weg bij het bewerken van het land en het was veel werk om ze te knotten, dus werden ze verwaarloosd of gekapt. Gelukkig hebben de landbouwers tijdig de vele voordelen van de knotwilgen ingezien. Het hout kunnen ze nog steeds gebruiken in de kachel, of ze kunnen het verkopen. De knotwilgen zorgen ook voor een stevige rand rond de poel. Dieren zoals steenuilen, mezen, duiven,… die in en om de wilgen wonen, zijn heel belangrijk. Ze eten schadelijke insecten op of eten het dode groen op. Wist je dat…? Zeg dus nooit meer gewoon ... knotwilgen typ isch Belgisch zijn ? ‘boom’ tegen Je vindt ze overa l langs weides, b eken een knotwilg. en velden. In o nze buurlanden k om je ze bijna niet tege n. Dus nog een re den om ze te houden , vind je niet? * kn
otten = takken te lkens op dezelfd e hoogte afzagen * knot = het bove nste gedeelte va n de wilgenstam
Een gezellige boel bij de poel
Aan de slag!
Maak een schepnet en ga poel vissen. Hoe je pr in de dichtstbijzijnde ecie je op de website vind s te werk gaat, kun en van de dienst Landbo . In de uitleendienst uw zoekkaarten lenen. W educatie kun je gratis aar de dichtstbijzijnde uitleendienst is, vind je op de website.
Sttt, als je heel stil bent, kun je soms kikkers horen hier bij de poel. Hoor je ze? De poel was vroeger een belangrijke plaats op de boerderij. Dankzij dit water konden de dieren drinken. Als het eens heel hard regende, liep het water naar de poel en kwam de boerderij niet onder water te staan. Nu worden er weer poelen gegraven bij boerderijen of in weides. Ze worden dikwijls gebruikt als drinkplaats voor het Zijn die beestjes niet vervelend voor de boer? vee, want soms is het te moeilijk voor de boer om water Nee hoor, kikkers eten de vervelende vliegen naar de weide te brengen. en muggen op. Zowel in, op als rond de poel vind je een wirwar aan beestDe bloemen trekken insecten aan, die de jes en planten. planten van de boer bevruchten. De bomen In het water kun je insecten, slakken en zelfs vissen vinden. trekken roofvoKikkers, padden, watersalamanders,… leven gels aan, die verzowel in als buiten het water. Daarom velende muizen noemen we ze amfibieën. Op het water opeten. Het is leven eenden en ganzen, maar die zijn niet een gezellige zo goed voor het poelleven. Ze zorgen voor ing boel, daar bij inklende waterdan, w e d n le k n ri troebel water en eten belangrijke planten k ‘O ken a de poel. zwarte kabotse kopke flink ‘t t e m w op die aan de rand van de poel staan. u n re ge wat zien ik tochop ‘t waterke gaan!’ Behalve al deze dieren zijn er ook nog planal schrijven Guido Gezelle ten die in en rond de poel leven. Zoek maar Schrijverken’ t e ‘H t h ic d e g t eens op welke dieren en planten je nog zoal van he ekend Dit is het begin . Dit gedicht vertelt heel spr ? kunt vinden in de poel. Guido Gezelle en vervolg aan
Aan de slag!
van r. Verzin jij er e o t r e t a w e d r e ov
Zoem zoem ziezoem Zzzzzz. Hé! Niet slaan! Ze zien er gevaarlijk uit met hun geel-zwarte strepen, maar je hoeft niet bang te zijn. Ze steken enkel als ze erg kwaad zijn. Bij fruittelers en groentetelers zijn bijtjes graag geziene gasten, want ze zorgen ervoor dat de bloemen van de gewassen bevrucht worden. De bijen gaan op zoek naar stuifmeel en nectar. De fruitteler en de groenteteler hebben deze beestjes dus hard nodig. Want enkel uit bevruchte bloemen groeien lekkere aardbeien, courgettes, tomaten,…
? Wist je dat… gin eitjes legt, in n o k n e ij b e ... enkel d rgen voor de o z rs te s rk e w terwijl de oning en de h e d , n e rv la eitjes, de darren – dat e D ? rf o k e d veiligheid van ervoor dat n e rg o z – s e tj zijn de manne evrucht wordt. de koningin b
Daarom laten ze de imker bijenkasten zetten in de buurt van hun velden of fruitbomen. Het is niet de landbouwer, maar de imker die voor de bijen zorgt. In één bijenkorf zit één grote familie van wel 70.000 bijen.
Aan de slag!
Zoek de verschillen op tussen een bij, een wesp en een hommel. Je zult ervan versteld staan hoeveel verschil er tussen deze diertjes is.
Bijen zijn niet alleen belangrijke diertjes voor de boerderij. Ze zorgen ook nog eens voor lekkere honing. Hoe honing gemaakt wordt, dat is dan weer een ander verhaal.
Gekras in de nacht Voorzichtig, niet te veel bewegen zodat we hem niet wegjagen, de uil. Deze vogel krijg je moeilijk te zien omdat het een echt nachtdier is. Hij slaapt overdag en jaagt in de nacht. Tijdens de dag slaapt hij in een holle boom zoals een knotwilg of een fruitboom, of in een oude schuur, in een stal of op de grond. Tijdens de nacht jaagt hij geruisloos* op muizen en andere
.. iet n l i u e Zo gezegd. d s l ril a n iemand te b n e s r a a k zi n n e e t e a g b t t f a e e W h ) t n e e h k = r ( e ’ l i w w e e zien en e toch niet wil m helpen di
kleine knaagdieren. Daarom is hij heel nuttig op de boerderij. Muizen en andere knaagdiertjes knabbelen van het voeder voor het vee. De uil jaagt op deze knaagdieren, waardoor de boer minder last heeft van deze voedervretende diertjes. De uil is een speciale vogel. Hij heeft heel veel dons op zijn veren, waardoor je hem niet hoort vliegen. Dat is wel handig als hij op jacht is naar muizen, want bij het minste geluid vluchten ze weg.
Wist je dat…
?
... de eieren v an een uil bijn a helemaal ro zijn en niet ov nd aal zoals bij e en kip? ... een uil heel goed ziet in h et donker, maar niet goe d kan zien van dichtbij? Het moeilijk voor is hem om met k le in e takjes een nest te maken . Daarom maa kt hij zijn nes meestal in ho t lle ruimtes of p ik t hij het nest van een ande re roofvogel in . * geruisloos =
zonder geluid
te maken
Griezelen in het donker?
Aan de slag!
Probeer zoals een vleermui s door een duistere kamer met touwen te stappen zonder de touwen aan te ra ken. Dankzij echolocatie* weet de vleerm uis perfect waar de touwen hangen. Lukt di t ook bij jou?
Gaan we even griezelen? Dat is nergens voor nodig bij de vleermuis. Het dier heeft alleen een slechte naam. Er bestaan zoveel fabeltjes over dat je er bang van zou worden. Eerst en vooral zijn het geen echte muizen. Het enige wat ze met muizen gemeen hebben, is dat het allebei zoogdieren zijn. De vleermuizen die hier wonen, eten vooral Vraag insecten. Ze kunnen in één nacht hun gewicht aan insecten oppeuzelen. Een vleermuizenkolonie Dat vleermuizen in je ha ar bij een boerderij is daarom handig. Ze eten vele vliegen is een fabeltje. Door vervelende vliegen en muggen op. echolocatie* weet de vle
Vraag ermuis was, Als jij een vle u je dan per hoeveel kilo zo ten? dag moeten e
Gaan we even piepen in een kolonie vleermuizen? Een vleermuizenkolonie, zei je? Ja, vleermuizen wonen in groepen bij elkaar. In de zomer leven ze in heel grote groepen. Dan hebben de vrouwtjes hun jong en wonen ze in een kraamkolonie.
ermuis precies waar je bent.
* fabeltje = een soort sprookje, een verhaaltje * kolonie = een groep dieren die samen wonen * echolocatie: plaatsbe paling door het uitzenden van gelui d en het opvangen van de terug gekaatste geluiden (echo’s)
Een vrouwtje heeft maar één jong per jaar. In de winter houdt de vleermuis een winterslaap. Er zijn dan weinig of geen insecten, dus is er geen voedsel voor hen. Maak daarom nooit een vleermuis wakker in de winter. Ze hebben dan te weinig energie over om het tot de lente te halen. Je vindt vleermuizen vaak in holle knotwilgen, stallen, oude schuren… of misschien wel op de zolder van je school.
Insecten trekken ten strijde Bij de volgende diertjes heerst er een zware strijd. Veel insecten zijn echte boosdoeners en richten heel wat schade aan bij de boer: vliegen, muggen, bladluizen, roestmijten,… De poten van de vlieg, bijvoorbeeld, zitten vol bacteriën* en andere vieze dingen. Ze vallen de dieren lastig. Ze vliegen van de mest naar het eten op je bord. Smakelijk is dat niet. Muggen prikken bloed van de dieren. Als er een ziek dier tussen zit, brengt de mug die ziekte over naar de andere dieren. Zo kan één mugje een hele stal besmetten. Andere schadelijke insecten kunnen de oogst van de boer vernielen door de planten of vruchten op te eten. Gelukkig kan de boer een beroep doen op de natuur: op de natuurlijke Zoek eens op we lke vijanden, de zijn en welke dier dieren schadelijk en nuttig zijn voo nuttige of r d e la n d bouw. Schrijf ze n goede insecten. eer in twee categorieën: vrie Het zijn de nden en vijanden. miniverdelgers* van de schadelijke insecten.
Aan de slag!
Deze goede insecten, zoals lieveheersbeestjes en sluipwespen, eten de schadelijke insecten op. In serres worden vaak lieveheersbeestjes of roofwantsen gezet om de schadelijke insecten op een natuurlijke manier te doden. Spinnen vangen in hun web vliegen, muggen en andere beestjes.
dat e j t s i W
…?
jes bij p i t s n e stjes ge e e b s r e e Aan het ? n e d r o ... lieveh er w ort ze d o u s o e e k z l e s l en tot w i z krijgen a e j n u nje,… k a r n o e , p e l p i e t aantal s zwarte, g n a a t s e . Er b behoren makers ziekte imt h kleine gen opru c in is d p o e c jk s ro schadeli iën = mic and die m * bacter ie f o er = iets * verdelg
Lieve lastposten? Deze diertjes zien er misschien wel heel lief uit, maar de landbouwer heeft ze liever niet op zijn boerderij. Wilde konijnen en hazen eten de pas geplante bloemkool en wortelen. Ook muizen en ratten zijn soms een echte plaag. Deze diertjes eten de voeders van de varkens en koeien op, ze dragen makkelijk ziektes over en knagen elektriciteitskabels kapot. Daarom worden er in bomen vaak nestbakken voor roofvogels gezet, waar de natuurlijke vijanden van
s,… i . . . u d m g e n z e e e g s l a Zo n i e l k o z , n i n sp rgelijkingen of e e s l a g i d Zo nij eel mogelijk ve . n e r e i d e v n o i z e Zoek preuken met kl andere s
deze dieren in kunnen nestelen. Het zijn dan vooral torenvalken en uilen. Nog een dier dat de boer gebruikt en dat al jaren op boerderijen te zien is, is de poes. Met haar hulp kan de boer op een natuurlijke manier de lastposten verwijderen. Als de natuurlijke vijanden het niet meer aankunnen, kan de boer niet anders dan rattenvergif of muizenvallen gebruiken om de beesten te vernietigen*.
Aan de slag!
Speel met de klas het spelletje ‘Kat en muis’. * vernietigen = d
oden of kapotmak
en
Kriebels in de grond Aan de slag!
Maak een leuke c omp wormen hun wer ostbak en laat de k doe doen, kun je vind n. Wat je moet en op de website .
Kleine kriebelige kriebelbeestjes kriebelen over en in de grond. Ze zien er soms een beetje vies uit, maar weet je dat ze heel erg nuttig zijn voor de landbouwer? Deze beestjes leven in de strooisellaag en in de bodem. De strooisellaag is de laag waar dode bladeren en andere dode materialen of groenafval liggen. Deze diertjes zijn vooral opruimers. Ze eten oude en rotte bladeren, dode insecten,… Bodemdieren zoals de duizendpoot leven in de aarde. Ze komen naar de strooisellaag om te eten. Ze doden
Naast wormen en duizendpoten zijn er ook nog
bijvoorbeeld kleine dieren die planten opeten.
doodgravertjes, slakken, kevers, mieren,… te veel
Wormen zijn ook heel
om op te noemen.
nuttige beestjes. ’s Nachts
Ga maar eens op zoek naar deze
trekken ze blaadjes, mest
beestjes.
en ander dood materiaal in de grond om dit later op te eten. De gangen die ze maken, zorgen ervoor dat er lucht en regen in de aarde komt.
Aan de slag!
ieren n a m e d n e ill ch rs e v n a Er besta oeken. om bodemdieren te z n steen ar ee Draai eens hier en da maar eens eem om of zet een val. N e, daar kun je t een kijkje op de websi vinden. heel wat manieren
Wie zingt daar op het veld? Twiet, twiet, twiet, elke vogel zingt zijn lied. Kijk maar eens goed als je langs weiden of akkers rijdt. Misschien vang je een glimp op van prachtige vogels zoals patrijzen, kieviten, leeuweriken, kwikstaartjes, geelgorsjes, mussen,… Helaas zijn deze vogels zeldzaam aan het worden. Er zijn te weinig open gebieden waar ze kunnen broeden, eten of beschutting vinden. De vogels leggen ook vaak hun eieren tussen de gewassen of in het maaigras. Als de boer zijn land bewerkt of gras maait, ziet hij de eieren niet liggen en gaan ze kapot. Gelukkig zijn er oplossingen om het leven voor de vogels makkelijker te maken. Landbouwers kunnen enkele stroken in hun akker niet bewerken. Ze kunnen de haag of heg laten staan en het land onbewerkt laten tot na het broedseizoen. Wat ze ook kunnen Probeer een code doen is kruiden laten taa met gefluit zoals l te verzinnen groeien op stroken een vogel. Maak zo een dialoogje langs hun land.
Voor deze maatregelen is er echter veel werk en organisatie nodig. Daarom wordt dit nog niet overal gedaan.
Aan de slag!
elk nest is hetzelfde. et ni r aa m , st ne n ee t ef Elke vogel he tte van oo gr de op n da t le , kt aa m Als je zelf een nestkastje n en eksters, durven ie aa kr s al zo , ls ge vo e ig m het gat. Som t een nestkastje te ui s je lt ge vo e ng jo of es tj wel eens ei w om een hu sc et ni jn zi s je rt ie gd aa roven. Maar ook kleine kn eitjes te roven. en n pe ip gl te en nn bi t es vogeln klas. Wie weet vindt de in en uw bo s je st ka st Je kunt ook ne s heel geschikt? je st ka st ne e lli ju t ne l ge een vo
Aan de slag! met elkaar.
.. . d g e z is’ e g t k o e Z b e g j i ls h a r) o e z i n t a g n m i z n l e e g i ‘Elke vog uit zich op zijn e (= iedereen
