several years because of supposed Ménière’s disease. After withdrawal of betahistine and treatment with haloperidol the patient recovered completely within a few days. A new delirium was induced when, after discharge from the hospital, betahistine was restarted because of dizziness. There was again a complete remission after betahistine was stopped and haloperidol was restarted. Betahistine is not known to induce delirium, but an investigation in side-effects databases did reveal several cases in which delirium might have been present, even though the term was not actually used. In this case, delirium was possibly caused by the combination of an elevated betahistine plasma level and a damaged blood-brain barrier due to cerebral infarctions, which were revealed by CT and MRI.
1 2
3
4 5
literatuur Lipowski ZJ. Delirium: acute confusional states. New York: Oxford University Press; 1990. Mast RC van der. De standaard ‘Delier bij ouderen’ van het Nederlands Huisartsen Genootschap; reactie vanuit de psychiatrie. Ned Tijdschr Geneeskd 2003;147:952-5. Inouye SK, Schlesinger MJ, Lydon TJ. Delirium: a symptom of how hospital care is failing older persons and a window to improve quality of hospital care. Am J Med 1999;106:565-73. Armstrong SC, Cozza KL, Watanabe KS. The misdiagnosis of delirium. Psychosomatics 1997;38:433-9. Ritchie J, Steiner W, Abrahamowicz M. Incidence of and risk factors for delirium among psychiatric inpatients. Psychiatr Serv 1996; 47:727-30.
6 7
8
9
10
11
12
13
14
15
Elie M, Cole MG, Primeau FJ, Bellavance F. Delirium risk factors in elderly hospitalized patients. J Gen Intern Med 1998;13:204-12. Inouye SK. Predisposing and precipitating factors for delirium in hospitalized older patients. Dement Geriatr Cogn Disord 1999;10: 393-400. Mannesse CK, Cammen TJM van der. Bijwerkingen van geneesmiddelen bij 3 oudere patiënten: ook bij ongewijzigd medicatiegebruik. Ned Tijdschr Geneeskd 2003;147:585-7. Folstein MF, Folstein S, McHugh PR. ‘Mini mental state’: a practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J Psychosom Res 1975;2:89-98. James AL, Burton MJ. Betahistine for Ménière’s disease or syndrome [Cochrane review]. The Cochrane Library. Issue 1. Chichester: Wiley; 2004. Tecott LH. Monoamine neurotransmitters. In: Sadock BJ, Sadock VA, editors. Comprehensive textbook of psychiatry. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2000. p. 41-50. Cooper JR, Bloom FE, Roth RH. The biochemical basis of neuropharmacology. 8th ed. Oxford: Oxford University Press; 2003. p. 304-17. Jansen PAF. Psychofarmacologie en -therapie. In: Heeren TJ, Kat MG, Stek ML, redacteuren. Handboek ouderenpsychiatrie. 2e dr. Leusden: De Tijdstroom; 2000. p. 133-6. Arrang JM, Garbarg M, Quach TT, Dam Trung Tuong M, Yeramian E, Schwartz JC. Actions of betahistine at histamine receptors in the brain. Eur J Pharmacol 1985;111:73-84. Cauwenberge PB van, Moor SEG de. Physiopathology of H3receptors and pharmacology of betahistine. Acta Otolaryngol Suppl 1997;526:43-6. Aanvaard op 16 september 2004
Feuilleton
De bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde j.c.molenaar ‘If I have seen further, it is by standing on the shoulders of giants’ [als ik verder heb kunnen zien, is dat doordat ik op de schouders van reuzen stond]. Isaac Newton (1642-1727) in een brief aan Robert Hooke (1635-1703)
In een van de dialogen van Plato vertelt Socrates een sage over de god Theuth, de uitvinder van het getal en het rekenen, de geometrie en de astronomie, en bovendien nog van het schrift.1 In die tijd heerste over heel Egypte koning Thamus. Theuth pakte met al zijn kundigheden voor hem uit en zei dat alle Egyptenaren hiervan zouden moeten kunnen profiteren. Maar Thamus vroeg zich af wat het nut van dat alles wel zou kunnen zijn. Na veel heen-en-weergepraat kwamen zij tenslotte op het schrift. Theuth zei: ‘Hier, sire, door dit te leren hebben de Egyptenaren iets dat hen verstandiger zal maken en dat hun geheugen zal scherpen.’ Maar Thamus Hr.prof.dr.J.C.Molenaar, emeritus hoogleraar Kinderchirurgie, curator van de bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, Postbus 75.971, 1070 AZ Amsterdam (
[email protected]).
Zie ook het artikel op bl. 2345. samenvatting Goed beschouwd bestaat de bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 90 jaar. Na een mislukte poging in 1900 door de toenmalige Redacteur-Gérant M.Straub, werd in 1914 een voorstel van G.A.van Rijnberk om ten behoeve van de redactie een verzameling boeken aan te leggen goedgekeurd door de algemene vergadering van leden. Van Rijnberk zou nog een lange tijd als Redacteur-Gérant fungeren (1913-1946) en dit werd de waarborg voor een uitgebreide verzameling van antieke en contemporaine boeken. Als profiel van de bibliotheek geldt een boekenverzameling die een goed beeld geeft van de geschiedenis van de geneeskunde, in de eerste plaats in Nederland, maar ook in ruimere zin. De boekerij werd in de loop der jaren enkele malen gecatalogiseerd, maar dit jaar werd de volledige catalogus geautomatiseerd en op het internet gebracht (www.ntvg.nl). Tevens werd in de afgelopen 5 jaar het acquisitiebeleid opnieuw op gang gebracht, er werd een verzamelprofiel geformuleerd en er werd begonnen met de realisering van een plan tot restauratie van boeken. Bovendien werd er een begin gemaakt met een fellowprogramma dat de bestudering van de tot nu toe verzamelde boeken ten doel heeft.
Ned Tijdschr Geneeskd 2004 20 november;148(47)
2341
wierp hem tegen dat, als men alles wat men te weten komt in vreemde lettertekens buiten zichzelf vastlegt, het geheugen steeds minder zal worden geoefend en dus zal afstompen. Door te vertrouwen op het schrift zullen velen denken veel te weten; ze zullen wijs en verstandig lijken, maar in feite waanwijs zijn. Inmiddels, vele eeuwen later, ligt onze kennis in boeken opgeslagen en kunnen we ons vaak maar vaag herinneren in welke boeken we moeten lezen om het antwoord op onze vragen te vinden. Slechts enkele titelwoorden en flarden van zinnen dwalen doelloos door ons geheugen. Maar juist die woorden kunnen de sleutelwoorden zijn waarmee in onze tijd elektronische bestanden worden geopend die ruime toegang geven tot bibliotheken in Nederland en de rest van de wereld – en nu ook, met ingang van deze week, tot de bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Die bibliotheek bestaat echter niet slechts op het internet, maar kan ook in werkelijkheid worden bezocht. Zij bevindt zich op de bovenverdieping van een statig, prachtig gerestaureerd historisch gebouw aan het Museumplein te Amsterdam: het redactiebureau van het Tijdschrift. Het is geen monumentale bibliotheek, maar wel een plek die menig boekenliefhebber zal kunnen bekoren (figuur 1). De bibliotheek bestaat nu een kleine honderd jaar en heeft een rijke geschiedenis. de geschiedenis van de bibliotheek in het kort In 1900, 7 jaar vóór de voorgenomen viering van het 50-jarig jubileum van het Tijdschrift, vatte M.Straub,2 de toenmalige Redacteur-Gérant [in huidige termen: voorzitter van de hoofdredactie], het plan op om bij die gelegenheid iets bijzonders te doen.3 Hij wilde bij het Tijdschrift een ‘Bibliotheek voor openbare geneeskunde, geneeskundig onderwijs en geneeskundige ethica’ oprichten en tijdens de redactievergadering van maart 1900 stelde hij voor om een post van ƒ 300,– hiervoor op de begroting te brengen. Dit plan haalde het niet. In de aprilvergadering van dat jaar kwam Straub met een nieuw idee. Hij stelde voor om een historisch werk uit te geven, een bloemlezing uit het werk van beroemde Nederlanders uit vroeger eeuwen, in de taal waarin het oorspronkelijk geschreven was en indien nodig in het Nederlands vertaald. Straubs nieuwe plan vond zo’n goed onthaal dat hiervoor op de begroting voor 1901 een bedrag van ƒ 500,– werd uitgetrokken. Het klinkende resultaat was de uitgave en de aanbieding, tijdens de viering van het 50-jarig bestaan van het Tijdschrift in 1907, van het eerste deel van de Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica,4 een herdruk van vier redevoeringen:5 één van Desiderius Erasmus,6 één van Hermannus Boerhaave,7 één van Hieronymus David Gaubius8 en één van Franciscus Cornelis Donders.9 De commissie besloot hieraan de herdrukken toe te voegen van de onderzoekingen van Antoni van Leeuwenhoek10 en Jan Swammerdam.11 Vele delen zouden volgen. Het laatste deel (XIX) verscheen in 1963. Hierna hield de serie op mysterieuze wijze op te bestaan. 2342
Ned Tijdschr Geneeskd 2004 20 november;148(47)
figuur 1. De huidige bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde aan de Johannes Vermeerstraat 2 te Amsterdam.
Maar het idee van de oprichting van een bibliotheek bleek hardnekkig. Op 7 juni 1914 stelde G.A.van Rijnberk12 13 (Redacteur-Gérant in de periode 1913-1946) aan de algemene vergadering van leden voor om ten behoeve van de redactie een verzameling boeken aan te leggen. Hij had een uitgebreide verzameling op sociaal en geneeskundig terrein voor ogen, met aandacht voor geschiedenis, psychologie en filosofie, maar ook voor kunst, metafysica en folklore. Hij kreeg een krediet van ƒ 200,–. De eerste catalogus van het kleine aantal inmiddels verzamelde werken werd afgedrukt als bijlage achter het verslag van de gehouden vergadering en verscheen in 1915. In de jaren daarop werd tijdens de algemene vergaderingen niet veel over de bibliotheek gesproken, althans in de verslagen is er niet veel over te vinden. Wel werd er steeds geld voor uitgetrokken. In 1925 zag een tweede catalogus het licht. Deze bevatte 1000 nummers, ettelijke honderden brochures niet meegeteld.14 In 1928 vermeldde Van Rijnberk tijdens een redactievergadering met enige trots dat de verzameling was aangegroeid tot 1500 delen, in 15 jaren door ruil, schenking en aankoop door hem bijeengebracht. In 1935 verscheen een vervolg op die tweede catalogus, samengesteld door mejuffrouw M.van Rijnberk, de latere mw. M.van Eijsden-van Rijnberk. Hierin staan de volgende 1000 nummers vermeld, opnieuw de brochures niet meegeteld (inmiddels bijna 2000).15 In 1943 waren er 3800 boeken en 4500 brochures. In 1954 bedroeg het aantal boeken ongeveer 5000 en het aantal brochures 5500. In het Gedenkboek 1907-1957 verzuchtte de chroniqueur Van Valkenburg aan het einde van hoofdstuk VIII (‘Verzamelingen’) dat van al die boeken heel weinig gebruik werd gemaakt.16 En dat is zo gebleven tot op de dag van vandaag. Bij het eeuwfeest in 1957 werd een nieuwe catalogus aangekondigd, maar in 1982, toen het 125-jarig bestaan van het Tijdschrift werd gevierd, was deze nog maar gedeeltelijk voltooid. Deze derde catalogus verscheen in twee delen. Het eerste deel, dat 645 boeken en 4 handschriften uit de jaren 1485-1800 vermeldde, kwam uit in
198117 en het tweede deel, met circa 10.000 titels uit de jaren 1801-1985, verscheen in 1986.18 Voor de samenstelling van die catalogus was een speciale commissie samengesteld, bestaande uit J.K.van der Korst, voorzitter, J.van der Heide, secretaris-penningmeester, en de leden Th.M.D.Klück, M.J.van Lieburg en J.H.Pannekoek. Maar het is met name de bibliotheekdeskundige M.van Hattum geweest die het mogelijk heeft gemaakt dat deze catalogus werd gerealiseerd; vooral aan het eerste deel ervan heeft hij veel bijgedragen. De commissie bleef na de publicatie voortbestaan als bibliotheekcommissie, maar zonder J.H.Pannekoek, die zich moest terugtrekken; H.E.Henkes en A.M.Luyendijk-Elshout traden toe. Deze commissie adviseerde bestuur en hoofdredactie ter zake gedurende vele jaren. Tot 1937 bevond de boekerij van de Vereniging zich in het fysiologisch laboratorium van Van Rijnberk in de Rapenburgerstraat te Amsterdam. In dat jaar betrok de Vereniging haar nieuwe domicilie, voor het eerst in eigendom, aan de Jan Luykenstraat 5, waar ook ruimte was voor de verzameling boeken.19 Toen na vele jaren de beschikbare ruimte in dit pand niet meer voldoende was voor de uitgave van het Tijdschrift, zag de Vereniging uit naar een nieuw pand en in het jaar 1990 kon dit worden aangekocht. De boekerij was het huis aan de Jan Luykenstraat inmiddels ook ontgroeid: de boeken stonden her en der door het gebouw verspreid. Bij de plannen voor de inrichting van het nieuwe pand aan de Johannes Vermeerstraat 2 bleek al spoedig dat de enthousiast bijeengebrachte verzameling te groot was om op de bovenste verdieping van dit gebouw te kunnen worden ondergebracht; de boekerij was dus toe aan enige opschoning. Een kleine commissie, bestaande uit F.A.Janssen en M.J.van Lieburg, nam die taak op zich, waarbij gebruik werd gemaakt van een rapport dat eerder op verzoek van de hoofdredactie van het Tijdschrift door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen was uitgebracht.20 In de gegeven omstandigheden zag de bibliotheekcommissie verder geen taak meer voor zich weggelegd. Ze werd tijdens de algemene vergadering van juni 1991 onder dank gedechargeerd. Tijdens de algemene vergadering van 1992 bleek dat 10% van het bestand was afgestoten; de opschoning werd als voltooid beschouwd. Ook werd op advies van Janssen overgegaan tot aanstelling van een bibliothecaris ‘die deskundig de catalogus aanvult en onderhoudt en die het boekenbestand controleert op eventuele schade door de tand des tijds.’ Toen ook deze bibliothecaris na enkele jaren vertrok, besloot het bestuur van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde om een lid van de Vereniging tot curator te benoemen, in deeltijdaanstelling en met als opdracht het beheer en de verzorging van de boeken en brochures en het behartigen van de belangen van de bibliotheek. De eerste curator, J.C.Molenaar, trad aan op 1 januari 2000 en ging – begeleid door een commissie van toezicht, bestaande uit J.Vandenbroucke en J.van Gijn – over tot de uitvoering van het eerder voorgenomen actieve beleid. In principe was hiertoe al besloten tijdens een vergadering van de Vereniging in februari 1991. De
nieuwbenoemde curator stelde zich ten doel de catalogus te actualiseren door deze in een elektronisch databestand beschikbaar te stellen, het onderhoud van de boeken te hervatten, een actief acquisitiebeleid te voeren en tenslotte het gebruik van de collectie te stimuleren. profiel van de verzameling Het gekozen profiel van de bibliotheek is een boekenverzameling die een goed beeld geeft van de geschiedenis van de geneeskunde, in de eerste plaats in Nederland, maar ook in ruimere zin. Met het oog hierop wordt de verzameling onderhouden en ze wordt regelmatig aangevuld met boeken in de volgende categorieën: – Oorspronkelijke werken die van betekenis zijn als mijlpalen in de ontwikkeling van de geneeskunde, de heelkunde en de verloskunde. De tijdsgrens in de rich-
figuur 2. Titelpagina van een werk van Robert Hooke uit 1665: Micrographia: or some physiological descriptions of minute bodies made by magnifying glasses with observations and enquiries thereupon.22 Ned Tijdschr Geneeskd 2004 20 november;148(47)
2343
ting van het heden is gelegd aan het begin van de 20e eeuw, derhalve bij het tot ontwikkeling komen van deelspecialismen. – Goede secundaire bronnen over de geschiedenis van de geneeskunde, zowel biografisch als historiografisch getint. Deze categorie wordt bijgehouden tot in het heden. – Leerboeken over geneeskunde, heelkunde en verloskunde in brede zin (geen deelspecialismen). Dergelijke bronnen geven op informele wijze eveneens een beeld van historische ontwikkelingen. Het is de bedoeling dat deze categorie eveneens tot in het heden zal worden aangevuld. de nieuwe catalogus Voor het invoeren van het boekenbestand in een geautomatiseerde catalogus werd als bibliothecaris J.P. Gijselhart aangetrokken. Die catalogus is nu gereed en is op het webadres van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (www.ntvg.nl) voor iedereen beschikbaar.21 restauratie en acquisitie Door de Eenhoornbinderij te Amsterdam werd onder leiding van de boekrestaurateur H.van der Horst een begin gemaakt met de restauratie van de kostbaarste werken van de bibliotheek. Als voorbeeld noem ik hier een boek van Robert Hooke uit 1665 met de titel Micrographia: or some physiological descriptions of minute bodies made by magnifying glasses with observations and enquiries thereupon (figuur 2),22 een monumentaal werk, waarvan de bibliotheek de tweede druk in bezit heeft; dit exemplaar heeft onlangs een grondige restauratie ondergaan. Met de aanschaf van diverse kostbare antieke boeken wordt de verzameling verder geprofileerd. contacten Er werden contacten gelegd met andere bibliotheken, zoals de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en de Universiteitsbibliotheek en het Scaliger Instituut in Leiden, en met (medisch) historici, boekhistorici, boekrestaurateurs en antiquaren; deze contacten kunnen de basis vormen voor toekomstige samenwerking. wetenschappelijk onderzoek In september dit jaar werd een onderzoek begonnen door A-M.The onder leiding van de historicus J.Kennedy naar de cultuurhistorische achtergronden van euthanasie in Nederland, waarbij gebruik zal worden gemaakt van de aan de bibliotheek nagelaten collectie van wijlen H.J.J.Leenen. tot slot Het door de Vereniging in 1991 voorgenomen actieve beleid ten aanzien van haar bibliotheek is op gang gekomen. Een deel van de doelstellingen is inmiddels gehaald. Naast het uitgeven van een Tijdschrift, waaraan de redactie en het bureau verbonden zijn, heeft de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde dus nog een taak: de zorg voor een kostbare verzameling 2344
Ned Tijdschr Geneeskd 2004 20 november;148(47)
boeken. Waarom eigenlijk? Hij of zij die begrijpt door welke ideeën het denken en handelen van de dokter van vandaag worden gevoed, wat diens ‘denkraam’, diens ‘frame of reference’ is,23 is beter in staat de huidige wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen, waarvan wekelijks in het Tijdschrift verslag wordt gedaan, op hun waarde te schatten. In een medische bibliotheek kan men die ideeën en de mensen erachter op het spoor komen. De bibliotheek is dus een rijke bron voor de bestudering van de ideeëngeschiedenis van het geneeskundig vakgebied. Geschiedenis is als het ware een bibliotheek met boeken over allerlei onderwerpen. Zo bezien is de geschiedenis van de geneeskunde hiervan maar een klein onderdeel. Medici hoeven haar niet rationalistisch en systematisch te benaderen, maar mogen zich laten leiden door smaak en gelegenheid.24 Voor beide benaderingen is er ruimschoots plaats in de bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld.
abstract The library of the Society of the Dutch Journal of Medicine. – This year the library of the Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (Society of the Dutch Journal of Medicine) has reached the age of 90. The idea was born in 1900 when the editor-in-chief M.Straub proposed starting a library for the Journal. This was rejected by the members of the Society, but fourteen years later, in 1914, when the new editor-in-chief G.A. van Rijnberk made a similar proposal, it was accepted. His long term as editor (1913-1946) would prove to be a guarantee for the acquisition of a large collection of books, both antique and contemporary. The collection reflects the history of medicine, notably in the Netherlands, but also in a wider sense. Over the years, several catalogues of the collection have been published, and this year has seen the completion of an electronic catalogue which is available on the Internet (www.ntvg.nl). The acquisition and restoration of books have been re-started in the past five years and a fellowship for the study of the existing collection of books has been instituted.
1 2 3
4
5 6
7
literatuur Plato verzameld werk. Phaedrus. Vertaald door X.de Win. Baarn: Ambo; 1978. Vries WM de. In memoriam Manuel Straub. Ned Tijdschr Geneeskd 1916;601:1409-15. Delprat CC. De geschiedenis van de eerste 50 jaren van het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde 1857-1907. Haarlem: De Erven F.Bohn; 1932. Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Fasciculus primus quem curatores miscellaneorum quae vocantur Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde collegerunt et ediderunt ad celebrandam seriem quinquagesimam in lucem nuper editam, quaenam insint scripta proxima pagina docebit. Amsterdam: Van Rossen; 1907. Treub H. Ter inleiding. In: Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Amsterdam: Van Rossen; 1907. Erasmus D. Encomium artis medicae. De lof der geneeskunde. In: Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Amsterdam: Van Rossen; 1907. Boerhaave H. De usu ratiocinii mechanici in medicina. Het nut der mechanistische methode in de geneeskunde. In: Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Amsterdam: Van Rossen; 1907.
8
9
10
11
12 13 14
15
Gaubius HD. Oratio inauguralis qua ostenditur chemiam artibus academicus jure esse inserendam. In: Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Amsterdam: Van Rossen; 1907. Donders FC. De harmonie van het dierlijke leven: de openbaring van wetten. In: Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Amsterdam: Van Rossen; 1907. Leeuwenhoek A van. Den waaragtigen omloop des bloeds, als mede dat de arterien en venae gecontinueerde bloedvaten zijn, klaar voor de ogen gestelt. In: Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Amsterdam: Van Rossen; 1907. Swammerdam J. Proefnemingen van de particuliere bewegingen der spieren van den kikvorsch, die in het gemeen op alle de bewegingen der spieren in de menschen en beesten toegepast worden. In: Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Amsterdam: Van Rossen; 1907. Duyff JW. In memoriam prof.dr.G.A.van Rijnberk. Ned Tijdschr Geneeskd 1953;97:2643-4. Deelman HT. Herinnering aan prof.dr.G.A.van Rijnberk. Ned Tijdschr Geneeskd 1953;97:2644-5. Rijnberk GA van. Catalogus der boekerij van het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde. Amsterdam: Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde; 1925. Rijnberk GA van. Catalogus der boekerij van het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde. II. (Nos. 1001-2000). Amsterdam: Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde; 1935.
16 17
18
19 20
21
22
23 24
Valkenburg CT van. Gedenkboek 1907-1957. Haarlem: De Erven F.Bohn; 1907. Catalogus van de bibliotheek van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Deel 1. Amsterdam: Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde; 1981. Catalogus van de bibliotheek van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Deel 2. Amsterdam: Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde; 1986. Lopes Cardozo I. De behuizingen van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Ned Tijdschr Geneeskd 1992;136:30-6. Bosch JF, Brak JAW. Advies inzake de bibliotheek van de Vereniging ‘Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde’; 1977. Archief Vereniging ‘Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Gijselhart JP. De on-linecatalogus van de bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148:2345-9. Hooke R. Micrographia: or some physiological descriptions of minute bodies made by magnifying glasses with observations and enquiries thereupon. Londen: Martyn and Allestry; 1665. Jewson ND. The disappearance of the sick man from medical cosmology 1770-1870. Sociology 1976;10:225-44. Brodsky J. Een lofrede op Clio. 20e Huizingalezing 1991. NRC Handelsblad 14 december 1991. Aanvaard op 6 oktober 2004
Feuilleton
De on-linecatalogus van de bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde j.p.gijselhart De Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde beschikt over een medisch-historische bibliotheek met tal van prachtwerken. Om de boeken te kunnen vinden bestond er voor gebruik ter plaatse, naast de catalogi in druk uit 1981 en 1986, een geautomatiseerde catalogus die ontworpen was voor de kantoorcomputers van het Tijdschrift. Deze elektronische catalogus voldeed niet meer aan de eisen die tegenwoordig aan zoekmachines gesteld worden. Teneinde het zoeken te vergemakkelijken besloot het bestuur van de Vereniging de elektronische catalogus aan te passen en deze vervolgens ook op de website van het Tijdschrift te plaatsen (www.ntvg.nl). Dankzij internet kunnen ook kleinere bibliotheken hun collectie voor iedereen toegankelijk maken en zijn zij niet meer afhankelijk van grote nationale systemen. De afgelopen vier jaar is gewerkt aan een nieuwe catalogus en zijn circa 12.000 boeken, brochures en tijdschriften door de handen van de bibliothecaris gegaan (in bibliotheekjargon ‘het op de hand zien’ of ‘autopsie’). In dit artikel beschrijf ik hoe de on-linecatalogus tot stand is gekomen en vertel ik iets over zoekstrategieën. Het zoekscherm staat in figuur 1.
Hr.drs.J.P.Gijselhart, cultuurfilosoof en bibliothecaris van de bibliotheek van de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, Postbus 75.971, 1070 AZ Amsterdam (
[email protected]).
Zie ook het artikel op bl. 2341. samenvatting De Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde heeft een on-linecatalogus van haar boekenbezit met meer dan 12.000 historische titels gemaakt (www.ntvg.nl).
catalogusbouw De on-linecatalogus van de bibliotheek verschilt sterk van de databank van het Tijdschrift, waarin alle jaargangen sinds 1857 integraal ontsloten zijn. Kan men in de NTvG-Databank artikelen opvragen en lezen, de on-linebibliotheekcatalogus presenteert alleen een beschrijving van de titel plus soms extra gegevens. Voor de tekst zelf moet men boek of tijdschrift ter hand nemen. De titels zijn beschreven volgens de daarvoor geldende regels.1 Het grasduinen door de on-linecatalogus kan veel interessants opleveren, maar voor studiedoeleinden wil men zo efficiënt mogelijk te werk gaan. Aan de hand van de titelbeschrijving van het kruidenboek van Johann Wonnecke von Kaub laat ik zien hoe dat bereikt wordt. Deze incunabel of wiegendruk (afgeleid uit het Latijnse ‘incunabula’, letterlijk ‘windsels (van een zuigeling)’, en als aanduiding gebruikt voor gedrukte werken met losse letters van vóór 1500, de begintijd van de boekdrukkunst (vandaar ‘wieg’)), is vrij eenvoudig te vinNed Tijdschr Geneeskd 2004 20 november;148(47)
2345
