Tweemaandelijks Wetenschappelijk Tijdschrift voor Orthomoleculaire Voeding en Fyto. Een uitgave van de Belgische Vereniging voor Orthomoleculaire GeneeskunDe BSOM.
Belgisch tijdschrift orthomoleculaire geneeskunde
ORTHOFYTO
®
met
Huid als gezondheidsbarometer Visolie beschermt tegen UVB-stralen Melanomen voorkomen met antioxidanten Herpesvirussen ten aanval
thema-dossier Huid JAARGANG 10, JULI - AUGUSTUS 2004 AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: WALTER, O. M. FACHÉ - KERKSTRAAT 101 - 9270 LAARNE
51
NIEUW
NIEUW
bij Similia N.V. (België)
GLUCA-MSM-tabletten én GLUCA-MSM-crème Gluca-MSM bevat een synergistische formule van glucosaminesulfaat en MSM (methylsulfonylmethaan). Dit zijn belangrijke precursors voor de synthese van de structurele moleculen zoals proteoglycanen, collageen en elastogeen in de gewrichten, bindweefsels, bloedvaten, het skelet, de huid en de darmmucosa. Naast de opbouwende functie hebben glucosaminesulfaat en MSM een met NSAID’s vergelijkbaar effect. Gluca-MSM is zowel in de vorm van tabletten als in crème verkrijgbaar, waardoor aandoeningen tegelijkertijd inwendig én uitwendig, lokaal behandeld kunnen worden. Recente studies hebben aangetoond, dat op de huid toegepast glucosaminesulfaat en MSM evenals oraal ingenomen producten een regeneratief effect op gewrichtsaandoeningen en de huid hebben. De speciale samenstelling van Gluca-MSM-crème garandeert een snelle opname van de werkzame stoffen door de huid. Viola tricolor-extract (driekleurig viooltje), dat bekend staat om zijn breed spectrum werking, is toegevoegd aan deze crème. Het ondersteunt het metabolisme van glucosaminesulfaat en MSM. De Gluca-MSM-tabletten bevatten tevens de cofactoren vitamine C (als ascorbylpalmitaat & calciumascorbaat) en mangaan (als orotaat) voor de synthese van collageen en proteoglycanen.
milia
Gluca-MSM-tabletten zijn verkrijgbaar in verpakkingen van 180 tabletten. Iedere tablet bevat: MSM 500 mg, glucosaminesulfaat 400 mg, ascorbylpalmitaat 10 mg, calciumascorbaat 25 mg, mangaanorotaat 6 mg (0,81 mg Mn elem.) Gluca-MSM-crème is verkrijgbaar in tubes van 100 gram en bevat : glucosaminesulfaat, MSM, Viola Tricolor vloeibaar extract, in een snel indringende, huidvriendelijke crèmebasis.
Vraag vrijblijvend onze uitvoerige orthomoleculaire compendia.
Bestel- en infolijnen : Similia N.V. (B) tel. +32 3 641 81 00 fax +32 3 641 81 10
Reynaert Research Evergemse steenweg 158, 9032 Wondelgem Tel.: 09-253 62 57 Fax: 09-253 08 50 Revolutionair microscoopsysteem voor onderzoek van levend en gestold bloed
Perfect bloedbeeld
Sterk gestoorde bloedcirculatie
LEVEND BLOEDANALYSE
Het vroegtijdig opsporen Eén vingerprik Specificaties: in enkele minuten van: en slechts twee 왎 Tot 3000x vergroting 왎 Inwendige milieuverstoringen op een professioneel videoscherm 왎 Gestoorde afweersystemen 왎 Doorlicht- en donkerveld installatie 왎 Teveel aan afvalproppen 왎 Drie verschillende uitgezochte 왎 Virulente micro-organismen objectieven 왎 Vrij radikaal schade 왎 Super S-video installatie 왎 Super gevoelige kleurencamera druppels bloed zijn voldoende. GESTOLD BLOEDANALYSE Perfect bloedbeeld
Uitgebreide support inzake interpretatie van de bloedbeelden volgens Enderlein, Naessens, Bradford en anderen. 왎
Gewaarborgde technische bijstand 왎
Toegang tot alle mogelijke bronnen inzake informatie betreffende bloedanalyses.
Deskundige begeleiding in het gebruik van de isopathische Sanum preparaten en Phönix spagyrica
Teveel aan vrij radikaal schade
Tweemaandelijks Magazine
Orthofyto ®-Orthotrends ®
In dit nummer 51 - jg 10, 2004 Publi Media BSOM-VIOW
Jubileum Jaargang
Hoofdredactie Walter O.M. Faché, Orth.Biochemicus, Secret. BSOM
10 jaar Orthofyto
Kernredactie Werner A. Faché, Dr. Med. ACAM, Pres. BSOM Dirk Bogaert, Wetenschapsjournalist Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet. Prof. Dr. Ir. Jozef Poppe Dr. Apr. Geert Vergote
Eindredactie Eric Ost
Wetenschappelijke Adviesraad Bas Luc, LTH De Smet Hugo, Ir. Gaublomme Kris, Dr. Med. Germis Marleen, Psychologe Goossens Hubert, Apr. Hertoghe Thierry, Dr. Med. Huys Luc, Dr. Oral Implantology Jouret Paul, LTH, Voorz. BVBT Lapauw Stefaan, Dr. Med. Psychiater Mertens F., Dr. Med., Voorz. Neuraaltherapie Missiaen Erwin, Dietist Nijs Paul, Prof. Dr. Apr. UIA Pincemail J., Dr. Sc. Biomédicales (Service Cardiologie ULG.) Sadaune Philippe, Dr. Med. Vandenberghe Dirk, Prof. Dr. (UIA) Vergote Freddy, Dr. Med. Kinderarts
Secretariaat - Advertenties - Publi Media Yannick Dubrulle Larenhoeve, Kerkstraat, 101 - B 9270 Laarne Tel. 0032(0)9/369 06 42 Fax 0032(0)9/366 18 38 E-mail:
[email protected] Website: www.viow.be
1. Redactioneel, wildgroei in de geneeskunde 2. De beste gezondheidstest, de kwaliteit van de huid 3. Relatie omega-3 en huid bevestigd!
p. 276 p. 279 p. 282
4. 5. 6. 7.
p. 286 p. 288 p. 289 p. 291
IJzertekort bij jonge vrouwen Kanker De tabaksindustrie, een georganiseerde misdaad Levensverwachting
8. Verlaag uw risico op het ontwikkelen van melanomen 9. Zeaxanthine, luteïne en (huid)kankerpreventie 10. UV-gewenning en antioxidanten in de aanval tegen overgevoeligheid voor zonlicht 11. Herpesvirussen ten aanval: Herpes Simplex 1 en Herpes Simplex 2
p. 293 p. 295 p. 297 p. 299
Vormgeving, productie en druk Walter O. Faché, Directeur VIOW Benedikt Laloo, Bruyneel NV, Rivierstraat, 54 B 9080 Beervelde
©Copyright 2004
ISSN 1780-3713
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotocopie of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toelating. De hoofdredacteur, de redactie, de eindredacteurs en de uitgever van de opgenomen artikelen en advertenties zijn niet aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van vermeende algemene medische adviezen, onjuistheden en/of onvolledigheden.
COVERSTORY De zonnebloem als symbool voor het zonlicht De zon produceert verschillende soorten straling waarvan ultraviolette (UV) straling er één van is. Vooraleer het zonlicht de aarde bereikt worden de UV-C stralen tegengehouden in de atmosfeer zodat alleen UV-A en UV-B de aarde bereiken. Onze huid wordt vaker blootgesteld aan UV-stralen dan we denken. De meeste mensen zijn ervan overtuigd dat alleen echte “zonnekloppers” gevaar lopen en dat tuinieren of sporten in de zon geen kwaad kan. Dit is verkeerd, want elke activiteit zonder bescherming tegen de zon is gevaarlijk. Zelfs deze zonnebloem maakt stofjes aan om zich te beschermen tegen de zon.
Iedere auteur blijft verantwoordelijk voor de volledige inhoud van zijn artikels.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
275
REDACTIONEEL
WILDGROEI
Publi Media BSOM-VIOW
O R T H O F Y T O met ORTHOTRENDS
IN DE
Een gids voor Orthomoleculaire preventie en Orthomoleculaire Substitutie Therapie
GENEESKUNDE
verschijnt 6 maal per jaar brengt u het meest uitgebreide orthomoleculaire voedingsblad voor alle gezondheidsverzorgende professionals en gezondheidsbewuste mensen. Hoe abonneren ? Betaling geldt als enige abonnering ❏ Voor België: storting van € 30 op rek. nr. FORTIS 290-0308228-80
❏ Voor Nederland: storting van € 34 op rek. nr. FORTIS Sas van Gent 637.787.749
Abonnement loopt automatisch verder indien geen schriftelijke opzegging twee maand op voorhand.
Jaarabonnementen 6 nummers België: € 30. Nederland € 34. Prijs per nummer: € 6,20 of € 7 (Nl).
Prof. Dr. Linus Pauling tweevoudig Nobelprijswinnaar
introduceerde
in 1968 voor het eerst de term “Orthomoleculair” in Science: alle stoffen, moleculen of handelingen
Als hoofdredacteur wil ik op mijn vijfenzestigste jaar mijn hoofd en mijn hart even laten leeglopen en de dagelijkse jacht op fastfood, functional foods, medische doorbraken, de zoveelste gen ontdekking, de zoveelste ziektecreatie, het zoveelste wondermedicijn en de gerelateerde claims kritisch doorlichten om de wildgroei in de geneeskunde aan te klagen. De kosten voor geneeskunde blijven stijgen, het aantal medicijnen groeit elke dag, het aantal studenten in de medische faculteiten vermeerdert, het maandelijks budget van de burger voor gezondheid neemt angstwekkend toe, de hoeveelheid informatie over gezondheid is niet meer te volgen, de tegenstrijdigheden in de informatie stapelen zich op, de steeds nieuwe maatregelen van de overheid zijn morgen reeds achterhaald, kortom het is duidelijk dat het gezondheidsbeleid in België en mondiaal niet alleen tot een bankroet leidt, maar spijtig genoeg slechts in weinig gevallen een verbetering betekent van de gezondheid van de bevolking. Het medisch establishment houdt steeds spectaculaire genezingen voor en doet ons geloven dat we gezond ouder worden. De achterkant van de waarheid is helemaal anders. Eén op drie mensen krijgt kanker, diabetes rukt op naar epidemische vormen, overgewicht wordt de nieuwe ziekte van het derde millennium, binnen enkele jaren voorspelt men dat één op twee mensen een allergie zal hebben en zo kan je door gaan met onrustwekkende feiten en voorspellingen. En toch leeft men langer dan voorheen, heeft men een hogere materiële welstand, veel meer vrije tijd en werkt men minder lang. Doch, hoe leven we langer en hebben we materiële welstand en vrije tijd niet nodig om al onze kwalen te behandelen en meer tijd door te brengen in klinieken? Bovendien rijzen andere geneeskundige vormen, instituten en wonderbaarlijke producten en behandelingen uit de grond, die de mensen valse hoop geven op genezing. Apotheken, natuurwinkels, en andere centra, postorderbedrijven, reclameblaadjes bij de bakker, reformwinkel en apotheker, magazines en gezondheidsblaadjes en zelfs de dag- en weekbladen doen allen mee aan een promotie van gezondheid. Nog nooit kregen we dagelijks zoveel gezondheidsinformatie en zijn we samen mondiaal zo ziek!
die niet toxisch en niet vreemd aan het lichaam zijn, die het lichaam biochemisch en fysiologisch normaal kan verwerken zonder enige schade en die op de juiste tijd met de juiste dosis biochemisch individueel dient gegeven of geëlimineerd te worden. (verruimde betekenis uit Science 160:265-271, 1968)
276
DE
ACHTERKANT VAN DE WAARHEID BEGINT BIJ VELEN
DOOR TE DRINGEN. Langer leven, een hoge materiële welstand, korter moeten werken, is niet fundamenteel. De zingeving van het leven is belangrijker en kent geen pensioenleeftijd, geen angstvallig vastklampen aan materiële verzamelingen, nog minder aan misleidende reclame, overinformatie en overconsumptie. Velen zijn niet voldoende bewust hoe ziekten gecreëerd worden door de farmaceutica en medicijnen noodzakelijk worden gemaakt. De degeneratieve ziekten van vandaag zijn hoofdzakelijk te wijten aan een verkeerde levenswijze, aan de toxische omgeving waarin we moeten leven maar vooral aan een gebrek aan zingeving. Zingeving heeft meer te maken met immateriële en irrationele waarden, die onze opgeblazen maatschappij in generlei mate kan vervullen, ondanks
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
REDACTIONEEL alle beloften aan de consument. Ook in de alternatieve sector doet men ons geloven in alle soorten genezingen en gezondmakende handelingen. De misleidende claims zowel in de klassieke als in de alternatieve sector moeten stoppen en plaats maken voor een objectieve en wetenschappelijke, eerlijke informatie zonder belangen. Wij moeten stoppen met patiënten medisch afhankelijk te maken, ze mee te slepen in medische avonturen en experimenten. Denk maar aan de ritaline voor ADHD kinderen, aan de vele medicijnenonderzoeken in patiëntengroepen (vb osteoporose), aan de voedingsclaims in functional foods, aan het onaantastbare gezondheidsbeleid dat alsmaar meer en meer geld kost en grof wordt misbruikt. Bijvoorbeeld: driemaal meer kunstmatige bevruchting terugbetalen en geen geld voorzien voor vruchtbaarheidspreventie tart alle logica! In plaats van te transcenderen en niet verder te investeren in materiële waarden en heel het leven als een slaaf van de consumptiemaatschappij door te gaan, verlengen de meeste mensen hun primaire basisbehoeftige levensvoorwaarden verder in allerlei consumpties en materiële folieën. Straks neemt iedereen cholesterolverlagende middelen of laten de vrouwen preventief hun borsten amputeren of probeert iedereen zijn lichaam chirurgisch te veranderen of…
Terug naar onze roots Wij moeten terug naar onze roots, naar onze voorouders, die nog 's avonds karnemelkpap met appeltjes en elke dag een rauwe eidooier aten, die elke dag buiten op het land werkten, die 's avonds bij de stoof nog verhalen konden vertellen bij het roken van een pijpje met echte zuivere tabak zonder herbiciden en insecticiden, zonder smaak- en geurstoffen (vader van redacteur was sigarenfabrikant in de goeie oude tijd!), die vroeger gingen
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
Walter OM Faché slapen en vroeg uit de veren een nieuwe vreugdevolle dag begonnen zonder te denken aan een potentiële borst- of prostaatkanker, of welk medicijn of vitaminepreparaat 's morgens, 's middags of 's avonds diende geslikt te worden. Wij zijn ver afgeweken, de reclame heeft ons verlamd om nog na te denken, de reclame heerst over ons. De reclame samen met de technologie is ons nieuw geloof geworden in een beter leven en claimt elke dag rooskleurige momenten. Reeds vroeg bij de bakker wordt je neus al geduwd op reclameblaadjes met allerlei ziekten en claims, terwijl je een geraffineerde croissant of ander broodje eet met de slechte vetten en bovenop de geclaimde margarine tegen cholesterol breed uitsmeert op je boterkoek. En maar denken dat je de dag begint met een gezond ontbijt!
Het belang van
is niet toereikend om ons lichaam te voorzien in de behoefte aan voedingsstoffen. De aanbevelingen van Gezondheidsraden worden voor een aantal voedingsstoffen niet eens gehaald. Diverse onderzoeken laten duidelijk zien dat het voedingspatroon van de gemiddelde Belg niet toereikend is voor de noodzakelijke hoeveelheid micronutriënten. De huidige aanbevelingen zijn vooral gericht op het voorkomen van deficiëntieziekten, zoals scheurbuik en niet zozeer op de preventie van chronische ziekten. De kwaliteit van onze voeding
Nochtans is het belang van vitale celstoffen bij de preventie en het ontstaan van vele chronische gezondheidsklachten en aandoeningen grondig wetenschappelijk aangetoond. Het immuunsysteem van het organisme versterken en een optimale antioxidantstatus creëren, waardoor een goede gezondheid kan worden behouden, zou een primaire opdracht van de geneeskunde van vandaag moeten zijn. Een evenwichtige voeding alleen
Fruit en groenten van gisteren en vandaag tonen de dramatische achteruitgang aan van mineralen en vitaminen. Gegevens van het Schwarzwald sanatorium Obertal tabelleren wij hieronder.
Fruit en groente - gisteren en vandaag Mineralen en vitaminen Inhoud in milligram per 100 gram
1985
1996
Verschil
Broccoli
calcium foliumzuur magnesium
103 47 24
33 23 18
min 68% min 52% min 25%
Bonen
calcium foliumzuur magnesium vitamine B6
56 39 26 140
34 34 22 55
min min min min
Aardappel calcium magnesium vitamine C
14 27 20
4 18 25
min 70% min 33% plus 25%
Wortels
calcium magnesium
37 21
31 9
min 70% min 57%
Spinazie
magnesium vitamine B6 vitamine C
62 200 51
19 82 21
min 68% min 59% min 58%
Bananen
calcium foliumzuur magnesium vitamine B6
8 23 31 330
7 3 27 22
min min min min
21 12 60
18 13 13
min 14% plus 8% min 67%
vitale celstoffen Om de miljardenmarkt voor merendeel ineffectieve geneesmiddelen veilig te stellen, proberen farmaceutische bedrijven hun grootste bedreiging uit te schakelen, namelijk effectieve, veilige en betaalbare voedingsstoffen te verbannen naar het rijk der fabelen. De farmaceutische lobby maakt misbruik van de Codex Alimentarius Commissie van de Verenigde Naties, het Europees parlement en nog veel meer andere nationale en internationale politieke organisaties.
neemt af door versnelde landbouw en veeteelt (meer opbrengst met minder kwaliteit), verarming van het landbouw- en veeteeltareaal, milieuverontreiniging en genetische manipulatie. Bovendien zijn de wijzen om ons voedsel te bewaren, op te slaan, te vervoeren en uiteindelijk te bereiden ook hier debet aan.
Aardbeien calcium magnesium vitamine B6
38% 12% 15% 61%
12% 84% 13% 92%
Bron: op basis van getallen van het Schwarzwald sanatorium Obertal
Het belang van eerlijke gezondheidsinformatie Publi Media en de Orthoceutische Firmaraad van het Vlaams Instituut voor Orthomoleculaire Wetenschappen (VIOW) houdt zich bezig om informatie over de "orthomoleculaire geneeskunde in de breedste zin" onder zoveel
mogelijk mensen te verspreiden. Iedereen moet weten hoe vitale celstoffen, vitaminen-mineralen-enzymen-aminozuren-essentiële vetzuren-hormonen in ons lichaam werken. Dagelijks komen er telefonisch, schriftelijk en via email tal van medische vragen en vragen naar informatie over producten binnen van mensen die op een zinvolle manier aan hun gezondheid willen werken.
277
REDACTIONEEL De stroom van deze prangende vragen kunnen we helaas niet aan. Daarom willen we via onze twee tijdschriften (Orthofyto en LEEFNU), cursussen, bistro’s, monografieën nutriceutica, seminaries, congressen en de website antwoorden op al deze vragen. In het Orthoceutica Firma Compendium stellen we de betere firma’s voor die door het VIOW werden gescreend als betrouwbaar en conform met de orthomoleculaire wetenschappen en de biochemische principes. Een tweede versie komt tegen september uit. In de toekomst brengt het VIOW het orthomoleculair lastenboek op de markt, waarin alle orthomoleculaire eisen en eigenschappen waaraan een orthoceutica product moet voldoen, zullen beschreven worden. De orthoceutica producten moeten een farmacologische topkwaliteit hebben, een optimaal klinisch resultaat voorleggen en bovendien aan ethische normen
Biochemie
Walter OM Faché voldoen. Heel wat orthoceutica firma’s beantwoorden reeds aan deze strenge normen, vandaar dat zij zich ook aansluiten bij de firmaraad van België. Orthomoleculaire producten die slechts gepromoot worden in allerlei gratis en onwetenschappelijke bladen en claims geven zonder referenties of eigen onderzoek kunnen in de toekomst moeilijk onze goedkeuring en het VIOW-label verkrijgen.
Op weg naar een nieuw gezondheidssysteem Het VIOW heeft reeds 15 jaar als pionier in de orthomoleculaire geneeskunde in België baanbrekend werk
geleverd. De belangrijkste doelstelling van het Orthomoleculair Instituut is een nieuw gezondheidssysteem langzaam aan het brede publiek voor te stellen, waarbij zowel op lokaal niveau als op het niveau van de nationale gezondheidszorg, de simpele en goedkope manier van geneeskunde operationeel kan worden. De pijlers voor een effectieve en betaalbare gezondheidszorg vatten we samen in een driepuntenprogramma: Principe 1. De nieuwe geregistreerde “Voedingsdriehoek Faché” informeert hoe een optimaal dagelijks voedingspatroon er kan uitzien om een maximale preventie op te bouwen. Principe 2. De klassieke bio-
Orthomoleculaire Voeding
chemie werd door mijzelf “orthomoleculair vertaald” naar de praktische toepassing van voedingsstoffen bij de degeneratieziekten. De biochemie of de metabole evenwichten zijn het uitgangspunt van de preventie en het terugwinnen van gezondheid en niet de symptomatische anomalieën. Principe 3. Een optimale toevoer verzekeren van de essentiële nutriënten om de lichaamscellen, de cellulaire energie, een optimaal zacht en hard bindweefsel en de optimale zuurtegraad in alle compartimenten te bewerkstelligen. Info over deze essentiële nutriënten kan je vinden in het Orthoceutica Compendium.
Hoofdredacteur Walter OM Faché
Nutriceuticals
PRINCIPE 2
PRINCIPE 3
De klassieke biochemie "vertalen" naar de orthomoleculaire praktijk.
Optimale toevoer van vitaminen, mineralen en andere essentiële stoffen.
PRINCIPE 1 "Voedingsdriehoek Faché" de basis voor een optimale gezondheid, preventie en ziektebehandeling. 278
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
HUIDVERZORGING
DE
Walter OM Faché
BESTE GEZONDHEIDSTEST,
DE KWALITEIT VAN DE HUID DE
HUID IS EEN BAROMETER VAN DE GEZONDHEID VAN HET LICHAAM.
E
en mooie huid wijst op gezondheid, want de huid is de spiegel van de gezondheidstoestand van het lichaam. De huid is niet alleen de verpakking van het lichaam, het is ook een levend orgaan met zeer veel functies. Met een oppervlak van zo’n 2 m2 is de huid het grootste orgaan. De huid is een barometer van de gezondheid van het lichaam.Trouwens de meeste ziektebeelden weerspiegelen zich snel in een slechte huidkwaliteit en aan bepaalde reacties op de huid. De huid gezond houden is dan ook de opdracht van ieder die een optimale inwendige gezondheid wil bereiken. Steeds meer mensen krijgen problemen met de huid en grijpen naar cosmetica, chirurgische ingrepen of veelbelovende therapieën in plaats van enerzijds de huid van binnen aan te pakken en anderzijds de schadelijke uitwendige factoren te elimineren.
Een aanslag op de huid? Een verkeerde voeding en voedingsdeficiënties worden nog steeds onderschat als belangrijke actoren om een mooie huid te verkrijgen. Geforceerde diëten en afslankingsdiëten dragen bij aan een ontoereikende toevoer van de noodzakelijke voedingsingrediënten die een gezonde huid nodig heeft om volwaardige collageen en bindweefsel aan te maken. Een genetische factor zal eveneens de kwaliteit van de huid bepalen. Deze bepaalt huidtype en huidskleur die de invloed van het zonlicht en andere klimatologische factoren op een totaal verschillende wijze zullen ondergaan. De inwerking van UV stralen op de huid is afhankelijk van hoeveel melanine in de huid wordt aangemaakt. De huid is duidelijk verschillend bij nachtwerkers in de horeca (nachtploegensysteem) en mensen die een job hebben in de buitenlucht! Alcohol, cafeïne, cafeïnehoudende dranken dehydrateren de huid en verbruiken te veel van het aminozuur glycine, dat de belangrijkste component (30%) is om collageen aan te maken. Benzeen in koffie wordt geconjugeerd door glycine in het detoxificatiesysteem
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
fase-2. Stress, vermoeidheid, uitputting, overdreven sporten, uitrekking van de huid bij zwangerschap, vermageren, verkeerde houdingen, fronsen van voorhoofd, laten duidelijke sporen na van verminderde elasticiteit, verlaagde tonus, opgezwollen en gerimpelde huid. Rokers en ook passieve rokers vertonen een vale onfrisse huid die zijn elasticiteit verliest na aantasting van het collageen en elastine door de
gevormde vrije radicalen in de huid. Constipatie en alle degeneratieziekten tonen duidelijke negatieve effecten op de huid omdat zowel de exogene als de endogene toxinen in de darm niet voldoende snel kunnen geëlimineerd worden en vooreerst een uitweg zoeken via de huid en bovendien de vrije radicalenpathologie induceren in de huid, zodat het bindweefsel met al zijn componenten een slechte
Natuurlijke oestrogeenverhoging verhoogt de collageenaanmaak 1.
Elke dag minstens 20 minuten bewegen.
2.
Niet té mager zijn.
3.
Oestrogeenaanmaak tijdens de menopauze in de bijnieren natuurlijk stimuleren door: - Foliumzuur of vit B9 1 à 5 mg - Para-aminobenzoëzuur (PABA) - Pantotheenzuur of vit B5: 500 à 1000mg en 500mg niacine of vit B5 - Evening primrose oil of teunisbloemolie of borago officinalis: 500 mg 3 à 6/dag - Boor 3 à 6 mg/dag - Ginseng en dong quai 400 à 600 mg/dag (droge wortel)
4.
Vermijd roken, alcohol, geraffineerde suiker en voedingsmiddelen, koffie en thee want deze doen de oestrogeenproductie dalen.
5.
Een natuurlijke Hormoon Replacement Therapie (NHRT) kan door de arts worden samengesteld: - DHEA of dihydroxy-epiandrosteron 5 mg/dag 's morgens - Pregnenolon 2 à 5 mg/dag 's morgens - Deze beide natuurlijke hormonen kunnen eveneens in lage concentraties worden gebruikt in schoonheidscrèmes voor de huid.
kwaliteit verkrijgt. Bindweefsel bestaat voornamelijk uit collageen, elastine, glucosaminoglycanen en fibroblasten. Bij ouderen vindt men meer onoplosbaar collageen, dat moeilijker wordt afgebroken, waardoor een doorgezakte huid ontstaat, terwijl bij jongere huiden meer oplosbaar collageen wordt aangetroffen. Bovendien daalt het collageenniveau bij vrouwen met 30% gedurende 10 jaar na de menopauze door een oestrogeendeficiëntie. Elastine geeft extra sterkte en elasticiteit aan de huid. Collageen en elastine verliezen hun soepelheid bij het verouderen en veroorzaken rimpels en een doorgezakte huid. De huidvezels kan je soepel houden door elke dag gedurende het hele leven alle noodzakelijke nutriënten voor de synthese van collageen en elastine aan te vullen.
De schoonheid van de huid begint op je bord De huid kan slechts gevoed worden via een netwerk van bloedvaten in de huid. Doch de noodzakelijke nutriënten
279
HUIDVERZORGING
Walter OM Faché
nutriëntenopname via netwerk bloedvaten noodzakelijk naar andere organen: hart, hersenen,...
huid wordt het laatst bedeeld en wordt ondervoed 1. goede doorbloeding en ... beweging is noodzakelijk
2. uitwendig met crèmes, gels, lotions, ... de huid behandelen
4. SUPPLETIE 2 soeplepels lijnzaadolie/d 0,5 à 3 g teunisbloemolie of GLA/d • 1 à 9 g visolie EPA/d • lecithine 1200 mg/d • vit C > 3 g/d • vit E > 400IE •
3. ongeraffineerde orthomoleculaire voeding zorgt voor meer essentiële nutriënten
•
Fig 1. Ingrijpende maatregelen zijn nodig om de huid optimaal te voeden.
voedende lotion of crème te gebruiken. Daarvoor komen in aanmerking: MSM skin & facial gel van Vitals, hydraterende Body Lotion van Altera Folia, PCA Moister Spray van Nuskin, Rose Day Crème en Kweepeer crème van Dr. Hauschka en de Rozenpakking van Dr. Hauschka. Voor de vette huid heeft men een gel met zachte samentrekkende eigenschappen nodig als reiniger zoals: komkommer- of citrusextracten, die effectief de poriën reinigen. Men dient de T-zone frequent te reinigen! Als huidtinter kan men hazelaar-, komkommer- of citrusextract gebruiken. Om de huid te hydrateren kan men dezelfde producten gebruiken als bij een droge huid.
Eerstelijnsverdediging tegen huidontsteking en huidschade
gaan bij voorkeur eerst naar alle andere inwendige organen: hart, hersenen, zenuwen, darmwand, enz., zodat de huid het laatst wordt bedeeld en potentieel ondervoed geraakt. Men spreekt zelfs van een diabetische huid! (fig 1) De ingrijpende opgave is de huid beter te voeden door enerzijds een goede doorbloeding te bewerkstelligen, topische behandeling met voedingsrijke uitwendige crèmes, een ongeraffineerde orthomoleculaire voeding en extra suppletie voor de huid te voorzien. Het is helemaal geen luxe om het lichaam dagelijks te voorzien met twee soeplepels vlaszaadolie, een drietal gram gamma-linoleenzuur, 1 à 9 gram visolie of EPA, een 1200 mg lecithine, 3 gram gebufferde ascorbinezuur. Om de lipidperoxidatie van de celmembranen van de huidcellen preventief te beschermen is meer dan 400 IE tocoferolencomplex of vitamine E noodzakelijk.
280
Reinigingsplan voor de huid Wij moeten een onderscheid maken tussen een normale/droge huid en een vette huid. Voor een droge huid gebruikt men vooreerst een natuurlijke geurende reiniger die effectief de make-up, vuil en residuen wegneemt. Goede reinigers zijn: honing-lecithine-melk, de reinigende gezichtsscrub van Altera Folia en de reinigende melk of crème van Dr. Hauschka. De volgende behandeling is een huidtinter aanbrengen. Dit is een alcoholvrije oplossing van kamille en ginseng om inflammatie en sporen van reiniging op te heffen. De vochtregulerende gezichtscrème van Alera Folia, vitamine E crème of de gezichtslotion van Dr. Hauschka kunnen eveneens een huidtint effect geven. In de laatste fase van het reinigingsplan van een droge huid dient men een hydraterende
De doorbloeding van de huid kan men activeren door beweging, baden, massage, lymfedrainage, sauna, dauwtrappen. Elke patiënt kan zelf een keuze maken die voor hem het meeste resultaat geeft en bovendien hem het beste schikt. De huid kan zeer gemakkelijk en goedkoop verzorgd worden indien men een regelmatig dagschema nastreeft: 's morgens vroeg dauwtrappen, een twintig minuutjes joggen, daarna een wisseldouche met warm en koud water, een Schotse douche, een orthomoleculair morgenmaal, later in de late namiddag sauna of een huidmassage om het dagschema af te sluiten met een kwartiertje op de hometrainer. Een avondmeditatie of een muziekbeleving verhoogt nog de lichamelijke rust waarbij de huid zich volledig kan ontspannen na een zenuwslopende dag. Neem tijd voor je huid! Help je huid verjongen door regelmatig droog of nat te scrubben met een harde varkenshaarborstel onder de douche. Natuurlijke huidverzorgingsproducten zijn enerzijds water, licht,
beweging en anderzijds komkommer, honing en ginseng. Mijd synthetische irriterende stoffen zoals paraffine, aluminium, alcohol, conserveermiddelen in cosmetica, emulgators, formaldehyde, parfums, linalol, nitrosaminen. Voorkom dehydratatie van de huid door elk uur een glas gezonde dranken te consumeren. De celgeneratie kan je bevorderen met aloe-vera in huidcrèmes verwerkt. Aloe-vera dringt door de huid en oefent een antiverouderingseffect uit, werkt pijnstillend en anti-inflammatoir (bevat salicylaten), remt allergische reacties (remt histamine release) en is bovendien voedend door de aanwezigheid van 22 aminozuren, complexe koolhydraten, vitaminen B1, B2, B6, B12 en talrijke mineralen.
Om alle eigenschappen van een normale huid te optimaliseren dient de huid orthomoleculair ondersteund te worden met:
1.
Vitamines A, B, C, D, E en bèta-caroteen hebben een antioxidantwerking.
2.
Koper als cofactor bij de melaninevorming en collageen aanmaak.
3. Magnesium helpt de huidcellen herstellen
4.
Mangaan en silicium zijn nodig voor de vorming van glucoproteïnen en de structuur van bindweefsel. Silicium vormt een skelet in de proteoglycanenstructuur.
5. Zink cheleert de lichaamstoxinen, speelt een rol bij DNA om nieuwe cellen aan te maken en bij de huidregeneratie, versterkt collageen en elastine 6.
De essentiële vetzuren voorkomen een droge huid en verhogen de huidtonus. Vooral het alfa-linoleenzuur (ALA), gamma-linoleenzuur (GLA) en eicosapentaeenzuur (EPA) zijn nodig voor de vorming van de fysiologische hydrolipide film op de hoornlaag en de opbouw van de huidcelmembranen.
7. Glucosaminesulfaat regenereert en onderhoudt het bindweefsel in de huid. De matrix van het bindweefsel bestaat uit Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
HUIDVERZORGING proteoglycanen waarvan glucosaminesulfaat de belangrijkste componente is.
8.
Echinacea en alfalfa (chlorofyl) regenereren sneller epidermiscellen en herstellen wonden.
9. Kelp bevat jodium dat nodig is voor de detoxificatie van toxinen in de huid. 10. Lecithine functioneert als vochtinbrenger en bezit aldus een natural moisturing effect. Een droge of uitgedroogde huid begint pathologische symptomen te vertonen. De fixeringscapaciteit van water in de huid hangt af van de concentratie van de natuurlijke hydrateringsfactor (NMF of natural moisturing factor). De optimale hydrateringsgraad van de hoornlaag bedraagt 13% van haar gewicht. Deze grens is nauw want zodra dit percentage daalt tot 10%, wordt de hoornlaag broos, breekbaar, verliest haar elasticiteit en barst. De lederhuid bevat ongeveer 70% water, dit is 15 à 18% van al het water van het totale organisme! Verdamping van water wordt tegengehouden door de vetzuren in de huid. Het vastgehouden water is afkomstig van de onmerkbare huidademhaling, het water dat van buitenaf wordt opgenomen en tenslotte het water afkomstig van zweet. Bescherm je huid in de zomer De UV-straling is een natuurlijk fenomeen in onze omgeving, dat wij niet kunnen vermijden, maar waartegen wij ons moeten
Walter OM Faché beschermen. Schadelijke effecten en veroudering van de huid kunnen voorkomen worden! We kunnen de huid al beschermen door lichte kleding te dragen die gemaakt is uit dicht geweven stoffen die ondoorzichtig zijn, maar meerdere maatregelen staan ons ter beschikking om de sun factor onder controle te krijgen. Tachtig procent van de UV stralen bestaan uit langgolvige UVA: deze zijn minder energierijk, maar meer straling bereikt dieper de huid tot in de dermis en subcutis. Zij beschadigen het collageen en elastine en zijn voor 90% verantwoordelijk voor foto-aging, huidrimpels, lensvertroebeling, lipidperoxidatie van de huidvetten, huidallergieën en vrije radicalen pathologie. Deze irreversibele schade aan bindweefsel en erfelijke informatie kan aanleiding geven tot ongeremde groei van huidcellen. De energierijkere UVB stralen daarentegen absorberen grotendeels in de epidermis en penetreren slechts 10% in de dermislaag. Te lange blootstelling aan UVB stralen zijn 1000 maal effectiever om de huid te verbranden dan UVA stralen: zij veroorzaken zonnebrand gekenmerkt door erytheem, opzwelling, gloeien en blaarvorming. Deze schade is grotendeels wel herstelbaar en eveneens te voorkomen! De huid zet onmiddellijk een regeneratiemechanisme in werking om de celschade weer te herstellen. Gelukkig reageert de huid op
zonnestralen. In de kiemlaag van de opperhuid zitten melanocyten, die het bruinzwarte melanine vormen. Blootstelling aan UVB stralen stimuleert de produktie van melanine en geeft de kleur aan de huid. Melanine reduceert niet alleen de sterke straling, maar bindt belangrijke antioxidantia zoals coënzym-Q10, bètacaroteen, riboflavine, die de gevormde vrije radicalen vangen en de huid beschermen tegen oxidatie. Bovendien versterkt de bovenste huidlaag zich door natuurlijke celdeling en vormt zo een verdikking die bescherming biedt tegen UV-stralen. Ook transpireren beschermt de huid tot op zekere hoogte. Mensen met een bleke huid vormen echter weinig melanine. Je kan biochemisch de melaninevorming stimuleren met het aminozuur tyrosine, koper, niacine, pantotheenzuur en cysteïne. Een vijftal beurten onder de zonnebank voor de zomer, helpt de huid beschermen door een verhoogde vorming van melanine!
Maatregelen tegen zonnebrand Vermijd zonnebrand: de aanwezigheid van voldoende melanine en carotenoïden in de huid bepalen het risico van zonneschade. Tien à twintig minuten rechtstreeks zonlicht is nodig per dag: het helpt het vitamine D3 synthetiseren dat tegen huidkanker bescherming biedt. Drie mg boor helpt bij de activering van het
vitamine D tot de actieve vorm! Para-aminobenzoëzuur of PABA is de beste zonbeschermer: 5% PABA levert de meest effectieve bescherming tegen UV straling. PABA voorkomt zonnebrand en laat de huid toch wat bruinen. Gevoelige mensen kunnen langer in de zon blijven. Vooraf instrijken en elke twee uur opnieuw insmeren! Het verzacht de zonnebrandpijn, remt de rimpelvorming, voorkomt droge huid en donkere vlekken en corrigeert depigmentatie of vitiligo. Opgelet, overmaat PABA kan oraal ingenomen leverintoxiciteit geven en bij topisch gebruik bij allergische patiënten tot dermatitis leiden. Patiënten met een bleke huid, beperkte pigmentatie en blond haar moeten extra voorzichtig zijn: beschermende kledij, geen blootstelling aan de zon, zonnecrème SP-factor 15, suppletie met B9, carotenoïden en vit E, melanineinductie onder de zonnebank is nuttig. Vooraf instrijken met symfytumcrème: reeds 's morgens zich insmeren met symfytum bij het maken van wandelingen in de zon, biedt een bescherming van een SP-factor 5. Een antioxidant 's morgens oraal innemen biedt een goede preventie tegen zonnebrand: carotenoïdencomplex, vit E, Zink, vit D, pycnogenol en vit C werken als een interne zonbescherming en bouwen een antioxidant netwerk op. Aloe Vera crème: is succesvol bij alle type verbrandingen indien ze wordt gebruikt in de vroege morgen of in de late avond.
Elke verbranding door de zon maakt de huid tot maximaal zes maanden ouder en kan door een verlaagde huidimmuniteit bovendien langzaam leiden tot een melanoom.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
281
UVB-BESCHERMING
Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet.
RELATIE
OMEGA-3 EN HU ID BEVESTIGD!
EPA
BESCHERMT TEGEN
UVB-STRALEN,
MAAR DAN
WEL VAN BINNENUIT
D
e waarschuwing om verantwoord te zonnen is meer dan ooit van toepassing. Door de voortschrijdende aantasting van de ozonlaag bereiken steeds meer schadelijke UVB-stralen het aardoppervlak. Op korte termijn veroorzaakt een overdreven blootstelling aan zonlicht verbranding (erytheem) en allergische reacties (fotosensibiliteit). Op langere termijn zijn een vroegtijdige veroudering van de huid en huidkanker de best gekende gevolgen van overmatig zonnen. Ook het immuunsysteem wordt onderdrukt, zowel op korte als op lange termijn. Uiteraard heeft de zon ook haar positieve kanten en dat mogen we zeker niet over het hoofd zien! Ze zorgt voor de aanmaak van vitamine D, verbetert bepaalde huidaandoeningen (vb. psoriasis, vitiligo, atopische dermatitis), verschaft de huid een bruin tintje en geeft ons een goed gevoel. U hoeft dus geen schrik te hebben om van de zon te genieten, maar doe het met mate!
De ozonlaag als absorptiefilter voor ultraviolette (UV)
aan te maken waardoor de huid het fel begeerde bruinere kleurtje krijgt. Melanine wordt door de melanocyten afgegeven aan hun omgeving en verdeeld over de keratinocyten (huidcellen).
straling met 20% toe op 1500 m boven de zeespiegel. UVB-stralen zetten de melanocyten uit de opperhuid (epidermis) aan om melanine (pigment: bruinzwarte of rood-gele kleurstof)
De huid wordt ook dikker onder invloed van UVB-straling. Naast de melanineproductie vormt dit een bijkomende bescherming tegen een verdere blootstelling aan de zon.
stralen veroudering van de huid (foto-aging)
Zonnebrand (erytheem), bruinen, verdikken van de huid
• UVC-stralen (100-280 nm) worden volledig geabsorbeerd door de ozonlaag zodat ze het aardoppervlak niet bereiken.
DNA-beschadiging Acute
aan
p53 inductie
Apoptose (celdood)
UV-straling
• UVB-stralen (280-315 nm) worden slechts gedeeltelijk tegengehouden door de ozonlaag. Ze vertegenwoordigen 510% van de UV-stralen waar we aan blootgesteld worden. Op grote hoogte is dit veel meer. Zo neemt het aandeel van de UVB-
282
accumulatie van DNA-beschadigingen
Groeistop + herstel DNA
blootstelling
Immuunsuppressie Zonneallergie (fotosensibiliteit) Om te voorkomen dat cellen met beschadigd DNA delen, bezitten de keratinocyten een dubbel beschermingsmechanisme. Er komt een groeistop van de desbetreffende cel, gevolgd door een herstel van het DNA. Als de beschadiging te erg is, kiest de keratinocyt ervoor om de precancerogene cel uit de schakelen via apoptose (geprogrammeerde celdood). Beide mechanismen staan onder controle van het p53 gen dat bij DNA-beschadiging door UV-straling meer tot uitdrukking komt. Effecten van een acute blootstelling aan UV-straling op de huid.1
Chronische blootstelling
mutaties in het DNA
aan
(vooral in genen die de celgroei regelen zoals p53, ras, p16,…)
UV-straling
immuunsuppressie
huidkanker
Effecten van een chronische blootstelling aan UV-straling op de huid.1,2
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
UVB-BESCHERMING Helaas zijn UVB-stralen eveneens verantwoordelijk voor de zonnebrandreactie en zijn ze de grootste boosdoeners voor het ontwikkelen van huidkankers. UVB-straling beschadigt het DNA meestal rechtstreeks. • UVA-stralen (315-400 nm) worden niet geabsorbeerd door de ozonlaag. Negentig tot 95% van de UV-straling op aarde bestaat uit UVA-straling. UVAstralen kleuren de huid langzaam bruin zonder zonnebrand te veroorzaken. Ze dringen dieper in de huid door, tot in de lederhuid (hypodermis). UVA-stralen zijn vooral verantwoordelijk voor de snellere huidveroudering. Bovendien zijn UVA-stralen zwak kankerverwekkend. UVA-straling beschadigt het DNA overwegend onrechtstreeks, namelijk via de inductie van vrije zuurstofradicalen.
Op een petrischaaltje beschermende immuunmodulatie dankzij EPA IMMUUNRESPONS NA UVB-STRALING: de secretie van cytokines zoals TNF-α (tumor-necrose-factor alfa), IL-1α (interleukine-1alfa) en IL-6 (interleukine-6) neemt toe. Ook het prostaglandine
Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet. PGE2 wordt meer afgescheiden. Deze bevindingen zijn het resultaat van in-vitro onderzoek op geïsoleerde keratinocyten.3 Als boodschapperstoffen van het immuunsysteem zetten de cytokines tal van afweerreacties in gang. Het PGE2 speelt een niet te onderschatten rol bij de zonnebrandreactie. Laat ons de effecten even op een rijtje zetten:3 • TNFα speelt een belangrijke rol in het ontstaan van een ontstekingsreactie en in de inductie van apoptose onder de keratinocyten (= geprogrammeerde celdood onder de huidcellen). Dit alles gebeurt na blootstelling van de huid aan zonlicht. Bovendien stimuleert TNFα de activatie/viabiliteit (overleving) en migratie van T-cellen en Langerhanscellen (dit zijn de antigenpresenterende cellen van de huid). • IL-1α stimuleert de groei van keratinocyten en fibroblasten (bindweefselcellen) en is daarom verantwoordelijk voor het dikker worden van de huid. Bovendien bepaalt dit cytokine de lokale afweerreacties: (1) IL1α versterkt de T-cel gemedieerde afweer, (2) IL-1α verbetert de viabiliteit en activiteit van de Langerhanscellen en (3) IL-1α trekt neutrofielen en monocyten aan naar de plaats waar de huid bestraald werd (= chemotaxis). De secretie van IL-1α wordt voorbehouden aan delende keratinocyten.
• IL-6 is verantwoordelijk voor het optreden van koorts en koude rillingen tijdens de zonnebrandreactie. Bij een ernstige zonnebrand leidt IL-6 eveneens de ‘acuut fase respons’ in. Bovendien bevordert IL-6 de groei en differentiatie van B-cellen waardoor de productie van antistoffen sterk toeneemt. • PGE2 veroorzaakt het opzwellen en rood worden van de huid. Onder invloed van PGE2 zetten de bloedvaatjes in de huid sterk uit. Het is vooral PGE2 dat verantwoordelijk is voor de immuunsuppressie. De TH1-respons wordt onderdrukt door een opregulatie van de TH2-respons met boodschapperstoffen zoals IL-4 (interleukine-4) en IL-10 (interleukine-10).2
synergetisch verhoogd door EPA en UVB-stralen. • EPA geeft aanleiding tot een verhoogde oxidatie van de vetten uit het celomhulsel (verhoogde lipidenperoxidatie, zie omega-3 paradox). • EPA veroorzaakt een verminderde secretie van IL-6 en PGE2.
IMMUUNRESPONS BIJ MET EPA-VOO RBEHANDELDE KERATINOCYTEN NA UVBBESTRALING: keratinocyten nemen EPA (eicosapentaeenzuur, een omega-3 vetzuur uit visolie) heel goed op in hun celmembranen. Dankzij EPA versoepelt dit celomhulsel waardoor de membraanafhankelijke signalen, eiwitten en receptoren sterk beïnvloed worden. Het effect op de immuunrespons is complex! Het in vitro experiment op met EPA-voorbehandelde keratinocyten maakt dit duidelijk:3
secretie van TNFα en IL-1α
• EPA induceert een hogere expressie van TNFα en IL-1α. Enkel de TNFα-secretie wordt
EPA verhindert vooral de systemische zonnebrandreactie aangezien de aanmaak en secretie van IL-6 (koorts, enz.) en PGE2 (roodheid, enz.) onderdrukt wordt. Ook de immunosuppressie wordt aangepakt. De verhoogde - onder invloed van EPA - is een stimulans voor de lokale cellulaire immuunrespons. De extra inductie van TNFα maakt het gemakkelijker om beschadigde (gemuteerde) keratinocyten uit te schakelen via het proces van apoptose. De algemene activatie van de cellulaire immuunrespons zorgt voor het opruimen van beschadigde cellen en het alerter optreden van de afweercellen.
Het bekomen effect op de cytokinesecretie is specifiek voor EPA.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
283
UVB-BESCHERMING Verklarende woordenlijst: ➩ ‘acuut fase respons’: een verhoogde productie van ‘acuut fase eiwitten’ zoals CRP (‘C-reactive protein), MBP (‘mannosebinding protein), fibrinogeen en SPA (‘serum amyloid protein’) door de lever. Deze eiwitten stimuleren het afweersysteem. ➩ TH1-respons: afweerreactie van inflammatoire (ontstekingsbevorderende) T-cellen. TH1cellen ondersteunen de cellulaire immuniteit tegen intracellulaire pathogenen (vb. virussen) en elimineren kankercellen.4 ➩ TH2-respons: afweerreactie van helper T-cellen. TH2-cellen activeren de humorale immuniteit waarbij ze B-cellen aanzetten tot de productie van antistoffen die vooral gericht zijn tegen extracellulaire pathogenen (vb. bacteriën). De TH2-respons wordt vaak genoemd bij allergische reacties gereguleerd door IgE antistoffen.4
Klinisch onderzoek EPA beschermt tegen UV-geïnduceerde beschadiging van DNA Dat de zonnebrandreactie vermindert dankzij de consumptie van visolie wordt geïllustreerd in een aantal prospectieve humane studies bij gezonde vrijwilligers en zonlichtgevoelige individuen.5-8 Visoliegebruikers doorstaan veel grotere dosissen UV-straling vooraleer hun huid gezwollen, rood of met blaasjes reageert. Onderzoek naar de effecten van EPA-suppletie (dagelijks 4g EPA gedurende 3 maanden) op UVgeïnduceerde mutagenese bij 42 gezonde personen leverde spectaculair gunstige resultaten op.9 De inhoud aan EPA was in de huid tot acht maal toegenomen. De onderzochte biologische effecten wijzen op een mogelijk beschermend effect van een langdurige EPA-suppletie op de ontwikkeling van huidkanker: • EPA-suppletie beschermt daadwerkelijk tegen zonnebrandreactie. • EPA-suppletie vermindert het
284
Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet. aandeel van p53 in de huid. • EPA-suppletie vermindert het aantal breuken in het DNA van circulerende lymfocyten.
Commentaar van de auteurs:9 • EPA treedt in competitie met arachidonzuur (AA) voor de vorming van prostaglandines. EPA is de voorloper van de antiinflammatoire type 3 prostaglandines. AA daarentegen is de precursor van de proinflammatoire type 2 prostaglandines (vb. PGE2). Het AA metabolisme gaat gepaard met de vorming van vrije zuurstofradicalen die het DNA kunnen beschadigen. EPA werkt de productie van vrije zuurstofradicalen en van PGE2 tegen. • P53 is een tumorsuppressorgen dat vooral tot uitdrukking komt tijdens pogingen van de cel om beschadigd DNA te herstellen. De reductie in genexpressie van p53 wordt door de auteurs uitgelegd als een indicatie dat er minder beschadiging van het DNA is opgetreden. • Perifere bloedlymfocyten (PBL) zijn heel gevoelig voor een rechtstreekse beschadiging door UV-straling tijdens hun passage door de haarvaatjes van de huid. In de zomermaanden of gedurende zonnige vakanties in het buitenland ontdekte men dat lymfocyten meer breuken in het DNA en een actiever DNAherstelmechanisme vertoonden dan in minder zonnige periodes. Dit draagt onherroepelijk bij tot de immunosuppressie van de T-cellen (ook T-lymfocyten genoemd). De vaststelling dat EPA het aantal breuken in het DNA van lymfocyten reduceert, verklaart vermoedelijk waarom omega-3-suppletie huidkanker bij proefdieren helpt voorkomen.
EPA-suppletie beschermt tegen UV-geïnduceerde zonnebrand, vermindert de inductie van het p53-gen in de huid en reduceert de DNA-beschadiging van
circulerende lymfocyten. Deze drie effecten wijzen alvast op de beschermende invloed van omega-3 vetzuren op het ontstaan van mutaties (mutagenese) en bijgevolg eveneens op het ontwikkelen van huidkankers. EPA is overvloedig aanwezig in visolie. Wie geen vis lust of er allergisch op reageert, kan zijn toevlucht nemen tot vlaszaadoliën. Vlaszaadoliën zijn de rijkste bron van alfalinoleenzuur (ALA). Dit is de voorloper van EPA. Het lichaam maakt EPA uit ALA.
De Omega-3 paradox Omega-3 vetzuren zijn meervoudig onverzadigde vetzuren. Ze bezitten dus een aantal dubbele bindingen in hun vetzuurketen. Dubbele bindingen zijn gevoelig voor oxidatie, ze vormen het doelwit voor vrije radicalen. Hierdoor kunnen oxidatieproducten (lipid peroxidatie) ontstaan en verhoogt de oxidatieve stress. Dit is ook wat werd vastgesteld in de in vitro proef op keratinocyten.3 Paradoxaal genoeg lijken omega-3 vetzuren in veel onderzoeksmodellen eerder te beschermen tegen oxidatieve stress! In de beschreven EPA-suppletie-studie kon men geen indicaties van verhoogde oxidatieve stress vaststellen: er was geen verandering in lipid peroxidatie of in het gehalte van vitamine E, vitamine C en gluthation van de huid.
Men speculeert daarom dat de onstabiele omega-3 vetzuren (vb. EPA) preferentieel worden aangevallen door de vrije radicalen waardoor ze de meer vitale celonderdelen (vb. DNA) vrijwaren van oxidatieve schade.
REFERENTIES 1. MATSUMURA Y, ANANTHASWAMY HN. TOXIC EFFECTS OF ULTRAVIOLET RADIATION ON THE SKIN. TOXICOL APPL PHARMACOL 2004; 195(3):298-308. 2. ICHIHASHI M, UEDA M, BUDIYANTO A, BITO T, OKA M, FUKUNAGA M, TSURU K, HORIKAWA T. UV-INDUCED SKIN DAMAGE. TOXICOLOGY 2003; 189(1-2):21-39. 3. PUPE A, MOISON R, DE HAES P, VAN HENEGOUWEN GB, RHODES L, DEGREEF H, GARMYN M. EICOSAPENTAENOIC ACID, A N-3 POLYUNSATURATED FATTY ACID DIFFERENTIALLY MODULATES TNF-ALPHA, IL-1ALPHA, IL-6 AND PGE2 EXPRESSION IN UVB-IRRADIATED HUMAN KERATINOCYTES. J INVEST DERMATOL 2002; 118(4):692-8. 4. KIDD P. TH1/TH2 BALANCE: THE HYPOTHESIS, ITS LIMITATIONS, AND IMPLICATIONS FOR HEALTH AND DISEASE. ALTERN MED REV. 2003 AUG;8(3):223-46. 5. SIES H, STAHL W. NUTRITIONAL PROTECTION AGAINST SKIN DAMAGE FROM SUNLIGHT. ANNU REV NUTR 2004; 24:173-200. 6. ORENGO IF, BLACK HS, WOLF J E. (1992) INFLUENCE OF FISH OIL SUPPLEMENTATION ON THE MINIMAL ERYTHEMA DOSE IN HUMANS. ARCH DERMATOL RES 1992: 284:219-21. 7. RHODES LE, O’FARRELL S, JACKSON MJ, FRIEDMANN PS. DIETARY FISH-OIL SUPPLEMENTATION IN HUMANS REDUCES UVBERYTHEMAL SENSITIVITY BUT INCREASES EPIDERMAL LIPID PEROXIDATION. J INVEST DERMATOL 1994; 103:151-4. 8. RHODES LE, DURHAM BH, FRASER WD, FRIEDMANN PS. DIETARY FISH OIL REDUCES BASAL AND ULTRAVIOLET B-GENERATED PGE2 LEVELS IN SKIN AND INCREASES THE THRESHOLD TO PROVOCATION OF POLYMORPHIC LIGHT ERUPTION. J INVEST DERMATOL 1995; 105:532-5. 9. RHODES LE, SHAHBAKHTI H, AZURDIA RM, MOISON RM, STEENWINKEL MJ, HOMBURG MI, DEAN MP, MCARDLE F, BEIJERSBERGEN VAN HENEGOUWEN GM, EPE B, VINK AA. EFFECT OF EICOSAPENTAENOIC ACID, AN OMEGA-3 POLYUNSATURATED FATTY ACID, ON UVR-RELATED CANCER RISK IN HUMANS. AN ASSESSMENT OF EARLY GENOTOXIC MARKERS. CARCINOGENESIS 2003; 24(5):91925.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
Aloe ferox = de wilde aloë ! In tegenstelling tot de Aloe vera die meestal gecultiveerd wordt op plantages, groeit de Aloe ferox (= wilde aloë) in zijn natuurlijke habitat: vrij van kunstmeststoffen, pesticiden en schimmeldodende middelen. Natuurlijker en biologischer kan niet! Bovendien wordt het ganse blad gebruikt voor de traditionele vervaardiging van Aloe ferox sap en gel zodat alle waardevolle stoffen aanwezig blijven. Bij de meeste Aloe vera sappen gebruikt men enkel het binnenste van het blad. Aloe ferox heeft een uitzonderlijk hoog calcium- en aminozurengehalte. Hierin overstijgt Aloe ferox ruim de Aloe vera en andere aloë soorten. 100% puur onverdund Aloe ferox sap: het sap bevat talrijke vitale stoffen in hun natuurlijke vorm: vitaminen, mineralen, aminozuren, polysacchariden, enzymen en oligo-elementen.
INDUSTRIEEL LABORATORIUM & ADVIES
Aloe ferox sap heeft een goede smaak, stimuleert de vertering en brengt verlichting bij teveel zuurvorming, indigestie, maagpijn en darmstoornissen.
•VOEDING : bacteriologische en chemische analyses. •WATER : bacteriologische en chemische parameters. •SPECIALE TESTEN BACTERIOLOGIE : o.a. Legionella, sneltesten pathogenen. •SPECIALE TESTEN SCHEIKUNDE : o.a. vetzuurprofiel (GC-MS). •TOXIOLOGISCHE PARAMETERS : o.a. PCB. •KWALITEITSHANDBOEK: zelfcontrole voor zuivel. •ADVIES : algemene informatie bv wetgeving. •OMGEVINGSCONTROLES : luchtmetingen, hygiënogrammen.
Regenererende Aloe ferox gel: de gel heeft een hydraterende werking en maakt de huid terug soepel, maar is ook een uitstekend eerste hulpmiddel in geval van verwondingen, insectenbeten en brandwonden. Regenererende Aloe ferox gel met aloë bitters: deze gel kan op dezelfde manier gebruikt worden als de andere. De bitters hebben een extra ontstekingsremmende en schimmeldodende werking. De Aloe ferox gels zijn geschikt voor elk huidtype en kunnen zowel voor het gezicht als voor het lichaam gebruikt worden.
ISO 17025 Erkeningsnr. 240 T
Industriezone Vlamingveld 3 • 8490 Jabbeke tel: +32(0)50/816757 • fax: +32(0)50/816759
[email protected]
Brochures en gedetailleerde informatie is te verkrijgen bij onze distributeur: Bottled by: GDI nv Tel. 051 31 36 28
SANVITA, Palokestraat 89, 1080 Brussel. Tel. & fax: 02 522 77 82
Selenactiv Uniek door zijn biologische beschikbaarheid
• Selenium verbetert de immuniteit en de productie van antilichamen
• Selenium antidoteert giftige metalen zoals kwik, cadmium, thallium en zilver.
• Selenium beschermt tegen straling en kankerverwekkende stoffen.
Verkrijgbaar in apotheken in verpakkingen van 100 tabletten. Aanbevolen dosering : 2 tabletten per dag.
milia Verdeler voor België : Similia N.V. Deuzeldlaan 34-36 2900 Schoten Tel. 03 641 81 00 Fax 03 641 81 10
Orthomoleculaire ondersteuning Inflammatie-Reuma-Botaandoeningen • Niveau 10 - 3de jaar • 24 en 25 november 2004 • van 9 u tot 17.30 u • in de congreszaal Larenhoeve Kerkstraat 101, 9270 Laarne
• Kostprijs: 300 euro met volledige cursus inbegrepen
• Aantal deelnemers is beperkt ! Schrijf snel in. Docenten : W.OM. Faché Y. Deckers, Dr. Med. Apr. Philippe Gerard De Cock Johan Dr Ph. D, B SC, D.O. Het programma kunt u aanvragen bij het VIOW. Tel: 09/3690642 Fax: 09/3661838 E-mail:
[email protected]
Overgevoeligheid voor bepaalde stoffen kan leiden tot heftige reacties van het immuunsysteem. Met name de mestcellen kunnen geprikkeld worden tot overmatige afgifte van histamine. Door bijvoorbeeld huisstofmijt, pollen, voedingsmiddelen, huidschilfers van huisdieren, schimmelsporen, geneesmiddelen, histamine, histaminevrijmakers en
Gelukkig reageert hij de laatste tijd weer heel normaal.
zonlicht. Histoplex normaliseert dat proces. Is 100% plantaardig met toevoeging van B15 en calcium. Histoplex werd door Biotics ontwikkeld in samenwerking met dokter Lasneski. Biotics versnelt het herstel. Nutramin BV, Postbus 310, 1170 AH Badhoevedorp, Tel.: +31(0)20 - 617 8282, Fax: +31(0)20 - 615 8525, E-mail:
[email protected]
Samenstelling per tablet: 600 mg Histoplex* * Histoplex is een specifiek mengsel van de volgende planten- en voedingsstoffen: Walnootblad (Juglans regia) Olijfblad (Olea europaea) Seven Barks (Hydrangea arborescens) Hesperidine (flavonoïde) Indiase gentiaan (Andrographis paniculata) Schijn-ereprijs (Picrorhiza kurroa) Oshawortel (Ligsuticum porteri) Karawatake paddestoel (Coriolus versicolor) Dimethylglycine (B15) Calciumborogluconaat Verpakking: 90 capsules
Wilt u als arts of therapeut meer weten over onze producten, maak dan een afspraak met onze vertegenwoordiger of vraag de uitvoerige informatie aan. Ook kunt u dagelijks tussen 13.00 en 14.00 uur terecht bij onze helpdesk: +31(0)20 - 617 8282. Voor België: Energetica Natura Benelux BV, Postbus 57, B-2050 Antwerpen 5, Telefoon: 03 - 7890959, Gratis fax: 0800 - 80011, Fax: 03 - 114319397.
Het VIOW is erkend als opleidingsinstituut door de Vlaamse Regering Via de OPLEIDINGSCHEQUES van de Vlaamse Regering kunnen werknemers en firma's vanaf 1 sept 2004 alle opleidingen, door het VIOW ingericht, volgen aan 50% reductie. De Vlaamse Regering stimuleert persoonlijk initiatief voor het volgen van opleiding en betaalt 50% van de opleiding. Practische info voor aankoop en gebruik van opleidingscheques:
www.vdab.be/opleidingscheques
Cursusnieuws Herfst Bistro 7 : 19 tot 22 uur
Gezond met paddestoelen Orthomoleculaire behandeling van abcessen, zweren en ontstekingen Parasieten orthomoleculair elimineren
4 okt 2004 15 nov 2004 6 dec 2004
Bistro 3 :
Gezondheidspreventie
19 tot 22 uur
Vijf avonden op 12, 19, 26 okt, 16 en 30 nov 2004
Inleiding Orthomoleculaire Geneeskunde: op zaterdag 9 en zondag 10 okt 2004 van 9 tot 18 u
Orthomoleculaire Voeding en Geneeskunde tweede jaar, mondelinge cursus: op zaterdagen van 9 tot 17 u start op 23 okt, 27 nov, 11 dec 2004, 29 jan, 26 feb, 19 maart, 16 april, 21 mei 2005
Exprescursus eerste jaar: de belangrijkste topics uit de cursus van het eerste jaar Orthomoleculaire Voeding en Geneeskunde: op donderdag 2 en vrijdag 3 december 2004, telkens van 9 tot 18 uur
Advanced Orthomoleculaire Geneeskunde 3e jaar : reumatische aandoeningen Niveau 10: op woensdag en donderdag 24 en 25 nov 2004, van 9 tot 18 uur
Examen eerste jaar : dinsdag 21 sept 2004 om 19 uur, woensdag 13 okt 2004 om 19 uur Eindexamen : Examen over de vier jaar orthomoleculaire geneeskunde tot het
behalen van "Board Advanced in the Orthomolecular Medicine" op vrijdag 10 dec 2004
S introductiedag I T G RA Zaterdagnamiddag 18 september 2004 van 14 tot 18 uur
1. Inleidingscursus Orthomoleculaire geneeskunde ; 2. Schriftelijke tweejarige orthomoleculaire cursus ; 3. De gevorderde orthomoleculaire mondelinge colleges ; 4. De nutritionele medische biochemie ; 5. Exprescursus 1ste jaar ; 6. Exprescursus 2de jaar ; 7. De opleiding voor voedingsconusulent zeven bistro's
FOTOCARCINOGENESE
Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet.
VERLAAG UW RISICO OP HET ONTWIKKELEN VAN MELANOMEN BOUW
EEN GOEDE RESERVE AAN ANTIOXIDANTEN OP VANAF UW KINDERTIJD
M
elanomen ontstaan uit huidpigmentcellen (melanocyten) en zijn veruit de meest agressieve huidkankers. Hoewel melanomen slechts 5% van alle huidkankers uitmaken, zijn ze wel verantwoordelijk voor 66% van de overlijdens door huidkanker. Voor België staat het melanoom op de derde plaats in de lijst van de meest voorkomende kankers bij personen tussen 20 en 39 jaar. Een genezing is slechts mogelijk na een operatieve verwijdering van de tumor op voorwaarde dat er nog geen uitzaaiingen aanwezig zijn. Wie zich tijdens de kindertijd herhaaldelijk liet verbranden door de zon loopt het grootste risico om melanomen te ontwikkelen op volwassen leeftijd.
Kenmerken van een melanoom: Ultraviolette stralen veroorzaken mutaties in het DNA van onze huidcellen en stimuleren de vermenigvuldiging van deze cellen. Dit maakt de initiatie van huidkanker alvast mogelijk. Daar komt nog bij dat UV-straling het immuunsysteem vrij ingenieus op non-actief plaatst waardoor ook de promotiefase tot het ontwikkelen van kanker wordt ingezet. Kortom, UV-licht is een compleet carcinogeen.1,2 De schade die berokkent wordt door de UV-stralen is niet altijd rechtstreeks. Ook de inductie van vrije radicalen (superoxide •O- , waterstofperoxide, H O , 2 2 2 hydroxyl •OH, singlet oxygen 1O ) door UV-licht draagt zijn 2 steentje bij tot de onrechtstreekse aanval op vitale celonderdelen.3 Het is aan ieder van ons om voldoende aandacht te besteden aan de preventie van melanomen. Sommige vormen van deze kwaadaardige huidkanker groeien behoorlijk snel en kunnen op enkele maanden tijd tot uitzaaiingen leiden. Het is dan ook aangeraden om voldoende antioxidanten en immuunstimulerende nutriënten uit voeding of voedingsaanvullingen te halen om ons te wape-
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
nen tegen de negatieve invloed van UV-straling. Bedenk dat ook het UV-licht van de zonnebank een bijkomende belasting is voor de huidcellen. Wie extra moet oppassen zijn personen met een bleke huid, rood of blond haar, blauwe ogen en veel sproeten. Sommige personen zijn nu eenmaal gevoeliger voor het ontwikkelen van melanoom. Inmiddels werd er een gen ontdekt – het p16 – dat het ‘melanoma susceptibility gene’ genoemd wordt.1
• Vlek met een asymmetrische vorm: als u een melanoom denkbeeldig in tweeën deelt, zijn die helften zelden identiek.
• Vlek met onregelmatige boorden.
• Vlek met verschillende kleurtinten (licht tot donkerbruin of Het herkennen van
zwart met rode of witte spotjes). Geen homogene kleur, maar eerder een onregelmatige kleur.
een melanoom De dikte van de tumor bepaalt de overlevingskans. Probeer dan ook alle veranderingen in uw huidvlekjes nauwkeurig op te volgen. Is het melanoom dun dan zijn er meestal nog geen uitzaaiingen. Let vooral op moedervlekken die wijzigingen ondergaan in vorm en kleur en op het optreden van nieuwe bruine of zwarte letsels die snel uitbreiden. Ook als u jeuk voelt aan een vlekje of als de vlek bij een stootje snel gaat bloeden, wint u best zo snel mogelijk medisch advies in.
• Vlek met een diameter van meer dan 6 mm.
• Eventueel een lichte verhoging van de vlek. De ABCD-regel om melanomen zelf op te sporen. Bron: www.gezondheid.be.
293
FOTOCARCINOGENESE Zon niet onbezonnen • Vermijd tijdens de zomer blootstelling aan de zon tussen 11.00u en 16.00u. • Laat een kind jonger dan drie jaar niet in de zon spelen. • Probeer geleidelijk te wennen aan de zon door de tijd die u in de zon doorbrengt dagelijks te verlengen. • Breng om de 2 uur een beschermende zonnecrème aan overeenkomstig met uw fototype (UVA+UVB). Weet dat zand veel en water of gras weinig zonlicht reflecteert. • Kinderen moeten altijd een zonnefactor 25 gebruiken. Breng 20 minuten vooraleer u in de zon gaat de zonnecrème aan. • Vergeet de gevoelige zones niet in te smeren (neus, oren, lippen, halsuitsnijding, schedel van kaalhoofdigen) of draag een breed gerande hoed of pet die uw ogen, oren, gezicht en hals beschermen. Ook de okselholten en de rugkant van voeten en handen moeten goed in het oog gehouden worden. Doe je aan naturisme vergeet dan ook niet om de geslachtsdelen in te smeren.
Groene (ongefermenteerde) en zwarte (gefermenteerde) thee Thee bevat catechines (epigallocatechine of EGC, epicatechine of EC, epicatechin-3-gallaat of ECG en epigallocatechingallaat of EGCG). Dit zijn polyfenolen met sterk antioxidatieve eigenschappen die maar al te graag de strijd aanbinden met de vrije radicalen die door het UVlicht werden uitgelokt. In vivo proeven bij muizen tonen aan dat een orale inname van polyfenolen beter beschermt tegen UV-geïnduceerde huidkanker dan lokaal gebruikte huidcrèmes op basis van diezelfde stoffen.5 Polyfenolen uit thee regelen het groeiproces van de kankercel: van een groeistop tot p53-afhankelijke apoptose (=geprogrammeerde celdood).5
Inositol-hexafosfaat of IP-6 Fytinezuur (fytaat) is de triviale naam voor IP-6 en komt rijkelijk voor in zaden en granen. IP-6 verstoort de rechtstreekse negatieve invloed van UV-stralen op het DNA. Op die manier stimuleert IP-6 de vernietiging (apoptose) van de huidcellen die door UVB-stralen werden beschadigd.5
Antioxidanten
Olijfolie
beperken de schade
Olijfolie van eerste persing (extra virgin) bevat veel polyfenolen zoals hydroxytyrosal en oleuropeïne die reactieve zuurstofradicalen onschadelijk maken. Op een muizenhuid beschermt olijfolie tegen het ontstaan van huidkankers wanneer de olijfolie onmiddellijk na blootstelling aan UVB-stralen op de huid wordt aangebracht. Wanneer enige tijd gewacht wordt vooraleer de olijfolie op de bestraalde huid wordt gesmeerd, is het beschermend effect verdwenen. Als humane keratinocyten in vitro worden blootgesteld aan oleuropeïne gaan ze sneller in apoptose (celdood) na bestraling met UVBstralen. Of olijfolie ook preven-
Polyfenolen (vb. Oligomerische ProanthoCyanidinen of OPC’s), IP-6, vitamine C, carotenoïden, vitamine E en selenium vormen de hoekstenen in de preventie van UV-beschadiging in de huidcellen, zowel na orale inname als bij uitwendig gebruik (in een zonnecrème).3 Dat vette vis en visoliën eveneens beschermen tegen het ontstaan van melanomen kan verklaart worden aan de hand van het pleidooi voor voldoende EPAinname dat u terugvindt in de rubriek ‘UV-bescherming’ in deze Orthofyto.4
294
Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet. tief kan ingezet worden, moet nog onderzocht worden.5
Combineer vet- en wateroplosbare antioxidanten Jonge vrouwen van het fototype II (personen die altijd rood worden maar daarna toch kunnen bruinen) consumeerden een antioxidantenmengsel bestaande uit carotenoïden (bèta-caroteen en lycopeen), vitamine C en E, selenium en proanthocyanidinen. Wanneer deze vrouwen werden blootgesteld aan UVBstralen duurde het langer vooraleer een verbranding van hun huid zichtbaar werd dan bij vrouwen uit de placebogroep. Dit mengsel beschermt tegen de eerste fase van UV-geïnduceerd erytheem.6,7
We kunnen vandaag al besluiten dat een dagelijks gebruik van zonnecrèmes (met UVB- en UVA-filters), gecombineerd met de inname of met het uitwendig gebruik van antioxidanten vanaf de kindertijd heel doeltreffend is om op latere leeftijd huidkanker (fotocarcinogenese) en huidveroudering (fotoaging) te voorkomen.
3.
4.
5.
6.
REFERENTIES 1. M A T S U M U R A Y, ANANTHASWAMY HN. TOXIC EFFECTS OF ULTRAVIOLET RADIATION ON THE SKIN. TOXICOL APPL PHARMACOL 2004; 195(3):298-308. 2. RHODES LE, SHAHBAKHTI H, AZURDIA RM, MOISON RM, STEENWINKEL MJ, HOMBURG MI, DEAN MP, MCARDLE F, BEIJERSBERGEN
7.
VAN HENEGOUWEN GM, EPE B, VINK AA. EFFECT OF EICOSAPENTAENOIC ACID, AN OMEGA-3 POLYUNSATURATED FATTY ACID, ON UVR-RELATED CANCER RISK IN HUMANS. AN ASSESSMENT OF EARLY GENOTOXIC MARKERS. CARCINOGENESIS 2003; 24(5):919-25. QUEVEDO WC JR, HOLSTEIN TJ, DYCKMAN J, MCDONALD CJ. THE RESPONSES OF THE HUMAN EPIDERMAL MELANOCYTE SYSTEM TO CHRONIC ERYTHEMAL DOSES OF UVR IN SKIN PROTECTED BY TOPICAL APPLICATIONS OF A COMBINATION OF VITAMINS C AND E. PIGMENT CELL RES. 2000 JUN;13(3):190-2. BAIN C, GREEN A, SISKIND V, ALEXANDER J, HARVEY P. DIET AND MELANOMA. AN EXPLORATORY CASE-CONTROL STUDY. ANN EPIDEMIOL. 1993 MAY;3(3):235-8. ICHIHASHI M, UEDA M, BUDIYANTO A, BITO T, OKA M, FUKUNAGA M, TSURU K, HORIKAWA T. UVINDUCED SKIN DAMAGE. TOXICOLOGY 2003; 189(12):21-39. GREUL AK, GRUNDMANN JU, HEINRICH F, PFITZNER I, BERNHARDT J, AMBACH A, BIESALSKI HK, GOLLNICK H. PHOTOPROTECTION OF UV-IRRADIATED HUMAN SKIN: AN ANTIOXIDATIVE COMBINATION OF VITAMINS E AND C, CAROTENOIDS, SELENIUM AND PROANTHOCYANIDINS. SKIN PHARMACOL APPL SKIN PHYSIOL 2002; 15(5):30715. MIRELES-ROCHA H, GALINDO I, HUERTA M, NDEZ NT, ELIZALDE A, FRANCO CS. UVB PHOTOPROTECTION WITH ANTIOXIDANTS: EFFECTS OF ORAL THERAPY WITH D-A-TOCOPHEROL AND ASCORBIC ACID ON THE MINIMAL ERYTHEMA DOSE. ACTA DERM VENEREOL 2002, 82:21-4.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
(FOTO)CARCINOGENESE
Dirk Bogaert, Wetenschapsjournalist
ZEAXANTHINE, LUTEÏNE EN (HUID)KANKERPREVENTIE
E
pidemiologische
en
klinische studies tonen aan dat er een verband
bestaat tussen het ontstaan van kanker en een té lage concentratie zeaxanthine in het menselijke lichaam. De Duitse professor Anton Muhlhofer, die verbonden is aan de Universiteit van Hohenheim (Stuttgart), publiceerde hierover een studie in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Cancer Metastasis’ (1). Samen met vooral
Wat zijn luteïne en zeaxanthine? Zeaxanthine en luteïne behoren tot de groep van de carotenoiden. Ze komen in de natuur voor in planten, algen en fotosynthetische bacteriën en bieden bescherming tegen de ultraviolette straling van de zon en zuurstofradicalen. Zeaxanthine en luteïne behoren tot de familie van de xanthophyl carotenoïden. In de wetenschappelijke literatuur staan ze beter bekend als oxycarotenoïden. Zeaxanthine beschikt over hydroxylgroepen. Dat maakt de stof méér polair dan de andere carotenoïden zoals bètacaroteen en lycopeen die géén zuurstof bevatten.
Aziatische en Oost-Europese klinische onderzoekers pleit hij voor een dagelijks grotere opname van zeaxanthine via voeding of supplementen om het ontstaan van kanker af te remmen. Wetenschappers van de Amerikaanse Cornell University (11) publiceerden enkele weken geleden nog een zeer belangrijke studie waaruit bleek dat luteïne en
straling van de zon. Volgens
voedingsbronnen van zeaxanthine en luteïne Zuiver biologisch geteelde spinazie, broccoli en spruiten zijn enkele voorbeelden van groenten die deze stof bevatten. Ook algen beschikken over zeer waardevolle hoeveelheden zeaxanthine en luteïne.
Waarom werken zeaxanthine en
de onderzoekers spelen deze specifieke carotenoïden een cruciale rol in het helpen
Zeaxanthine en luteïne moeten geconsumeerd worden met plantaardige vetten om de opname in het lichaam te verbeteren. De stof wordt in de dunne darm opgenomen door de enterocyten. De lymfebanen brengen de zeaxanthine en de luteïne in de bloedbaan samen met HDL (High-Density Lipoproteins). Eén van de belangrijkste biochemische mechanismen die de kankerpreventieve eigenschappen van zeaxanthine en luteine aantonen, is het feit dat deze carotenoïden zeer efficiënte ‘promotoren’ zijn voor de cellulaire ‘gap junction’.
Natuurlijke
zeaxanthine de huid beter wapenen tegen de ultraviolette
immuunsysteem te versterken. Zeaxanthine en luteïne vangen niet enkel vrije radicalen, ze komen ook tussen in de regulering van de celsplitsing.
luteïne preventief tegen kanker?
De gap junction betekent het verbinden van delen van het laterale plasmamembraan van aanpalende cellen. Ter hoogte van elke verbinding bevindt zich een kanaaltje waarlangs ionen of neurotransmitters met een laag moleculair gewicht zich van de ene naar de andere cel kunnen bewegen. Deze kanaaltjes vernauwen of sluiten zelfs bij toename van intracellulair calcium. Tevens vormen gap junctions een elektrische synaps of verbinding tussen aanpalende cellen zodat een snelle voortzetting van een elektrisch signaal (actiepotentiaal) mogelijk is (2). Zeaxanthine en luteïne zorgen voor een optimale ‘gap junction’ functie waardoor het immuunsysteem veel beter blijft presteren en de weerstand tegen kankercellen groter blijft dan bij een deficiëntie aan deze stoffen.
voorkomen van de snelst groeiende kanker die het huidmelanoom is. Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
Deze carotenoïden remmen volgens tal van wetenschappers kankercellen af door het
Zeaxanthine en luteïne stimuleren ook de expressie van de antikanker RB gen promotor (9).
Het retinoblastoom gen is één van de meest bestudeerde tumor supressor genen (10). De RB proteïne komt in de meeste cellen voor en heeft tot taak de celcyclus te controleren. Zeaxanthine en luteïne helpen om het intacte RB-gen te introduceren in kankercellen. Door het herstellen van de normale RB-genexpressie worden de maligne eigenschappen van de cellen onderdrukt (12). Zeaxanthine en luteïne kunnen de vorming van kanker ook tegengaan omdat ze oxidatieve stress in het lichaam verminderen. Oxidatieve stress is de schade in het lichaam die wordt veroorzaakt door het vrijkomen van radicalen in aanwezigheid van reactieve zuurstof (singlet oxygen).(3) Dit is het falen van het lichaam om zijn gezonde antioxidatieve status te handhaven. Deze oxidatieve stress kan op twee manieren worden verlaagd, namelijk door het aantal antioxidanten in het lichaam te verhogen en door het gehalte reactieve zuurstof te verlagen.
Studies Het team van professor Anton Muhlhofer stelde in Stuttgart vast dat mensen die zich in een precancereuze darmkankertoestand bevinden een veel lagere zeaxanthine- en luteïnespiegel hebben dan gezonde mannen en vrouwen.(1) Volgens Muhlhofer is vooral de zeaxanthineconcentratie een belangrijke biomarker om te bepalen of iemand mogelijk door darmkanker bedreigd wordt. De Duitse wetenschapper pleit voor een duidelijk hoger gebruik van zeaxanthine en luteïne. Beide carotenoïden worden meestal samen genomen. (1).
295
(FOTO)CARCINOGENESE Amerikaanse wetenschappers volgden 83234 vrouwen die in 1980 tussen 33 en 60 jaar oud waren. Hun onderzoek werd in 1994 afgesloten. Het besluit was dat carotenoïden – maar zeaxanthine in het bijzonder – de kans op het ontstaan van borstkanker liet afnemen. De carotenoïden werden samen gebruikt met de vitaminen A, C en E (4). De zeaxanthineconcentratie bij gezonde mensen bedraagt 0.14 µmol/liter. Bij 98 patiënten met slokdarmkanker, maagkanker, leverkanker en alvleesklierkanker werden slechts zeaxanthinehoeveelheden van 0.07, 0.08, 0.05 en 0.03 µmol/liter gemeten. Het bijzondere aan deze studie was dat alle andere carotenoïden zowel in de gezonde als in de zieke groep dezelfde waarden vertoonden. Zeaxanthine was de enige en zeer duidelijke biomarker (5, 8). Oncologen verbonden aan de universiteit van Massachusetts stelden vast dat zeaxanthine het risico op het ontstaan van eierstokkanker duidelijk verlaagt (6). De eierstokken bevatten via het ‘corpus luteum’ normaal relatief hoge concentraties zeaxanthine. Na de eisprong verandert een deel van de eierstok in een lege follikel met een geelachtige structuur, het corpus luteum of gele lichaampje. Die structuur produceert net als de follikel oestrogenen, maar scheidt daarnaast nog een ander hormoon af, het progesteron. De Amerikaanse professor La Vecchia ontdekte dat de eierstok zich mits het toedienen van zeaxanthine veel sneller terug herstelde na de eisprong waardoor de kans op het ontstaan van eierstokkanker kleiner wordt. Vrouwen die via de voeding voldoende zeaxanthine per week consumeerden hadden 40% minder kans om deze vorm van kanker te krijgen dan een controlegroep die geen of weinig zeaxanthine opnam (7). Het Japanse Dainippon onderzocht het effect van de toediening van 40 tot 400 microgram zeaxanthine op muizen die geïnjecteerd werden met 26-L5 carcinoomcellen (9). Tien orale toedieningen met zeaxanthine resulteerden in een duidelijke vermindering van het aantal tumorcellen in de lever. Twaalf muizen die geïnjecteerd werden met de C3H/He-cellijn kregen een 0.005% zeaxanthineconcentra-
296
tie in hun drinkwater gedurende veertig weken. Zeaxanthine zorgde voor een duidelijke vermindering bij het ontstaan van leverkanker. Een controlegroep van veertien muizen kreeg enkel zuiver water zonder zeaxanthine. De C3H/Hecellijn zorgde binnen de testperiode voor vijf levertumoren op veertien knaagdiertjes (35,7%) in de controlepopulatie. In de zeaxanthinegroep bedroeg dit cijfer één op twaalf (8.3%). Dainippon besluit uit de testen dat zeaxanthine uit een bepaalde soort spirulina het aantal lever- en huidtumoren duidelijk kan verminderen.
Welke bevolkingsgroep
Dirk Bogaert, Wetenschapsjournalist binnenin beschermen tegen het felle zonlicht.”
Factoren die de opname van zeaxanthine beperken Een vetarm dieet decimeert de opname van zeaxanthine en luteine. Mensen die leiden aan de ziekte van Crohn, cystic fibrosis, een galblaas- of leverziekte hebben of een deel van de maag hebben laten wegnemen ondervinden problemen bij de opname van deze zéér belangrijke carotenoïden. Een hogere dosering is de enige mogelijkheid om voldoende van deze beschermende stoffen in de bloedbaan te krijgen.
heeft méér
Zeaxanthine, luteïne
zeaxanthine en
en interacties met
luteïne nodig?
geneesmiddelen.
De nieuwe Cornellstudie (11), waarbij muizen werden blootgesteld aan zeer sterke concentraties UV-straling en behandeld werden met luteïne en zeaxanthine, geeft een duidelijke indicatie dat ook mensen die tijdens de zomervakantie zonnige oorden op willen zoeken zich met luteïne en zeaxanthine preventief kunnen beschermen tegen de schadelijke gevolgen van zonlicht en de toenemende milieuvervuiling. David Faulhaber, die de studie leidde verklaarde: “Luteïne en zeaxanthine zijn carotenoïden die de huid van
Zonnebrandreactie
Cholesterolverlagende medicijnen waaronder Cholestyramine, Colestipol en Colestid verlagen de zeaxanthine- en luteïneconcentraties. Ook margarines met plantensterolen (Benecol en Take Control) verminderen de opname van zeaxanthine en luteïne. Precies hetzelfde geldt voor Olestra.
Zeaxanthine, luteïne en andere nutriënten
Bètacaroteen vermindert de opname van zeaxanthine en luteïne. Het lijkt er sterk op dat de carotenoïden elkaar concurrentie aan doen bij de absorptie in het menselijke lichaam. Ook het overvloedige gebruik van vezels beperkt de opname van zeaxanthine en luteïne.
Toxiciteit Zeaxanthine en luteïne vertonen geen enkele vorm van toxiciteit. (Bron: Institute of Medicine at the National Academy of Sciences - VS)
REFERENTIES 1.
ANTON MUHLHOFER, CANCER METASTASIS REV 2002; 21(3-4): 257-64 2. CANCER PREVENTION AND INHIBITION OF TUMOR METASTASIS BY SPIRULINA COMPONENTS BY TOSHIMITSU KATO AND HOYOKU NISHINO. 3. RAO EN AGARWAL, 1999. 4. ZHANG ET AL. – DIETARY CAROTENOIDS AND VITAMINES A, C AND E AND RISK OF BREAST CANCER – JOURNAL NATIONAL CANCER INSTITUTION 91 (6): 547-556, MARCH 17, 1999) 5. YANG ET AL, CARCOGENESIS 2001 SEPTEMBER; 22 (9): 1379-1383) 6. BERTONE ER, HANKINSON SE, NEWCOMB PA, ET AL. A POPULATIONBASED CASE-CONTROL STUDY OF CAROTENOID AND VITAMIN A INTAKE AND OVARIAN CANCER. CANCER CAUSES CONTROL. 2001; 12:92-90. 7. LA VECCHIA C. – EPIDEMIOLOGY OF OVARIAN CANCER: A SUMMARY REVIEW. EUROPEAN JOURNAL OF CANCER PREVENTION, 2001; 10: 125129 8. GYORGY RUMI JR., ZOLTAN MATUS, GYULA TOTH, ALAJOS PÀR, ZSUWSANNA NAGY, ARON VINCZE, GYORGY RUMI, GYULA MOZSIK CHANGES OF SERUM CAROTENOIDS IN PATIENTS WITH OESOPHAGEAL GASTRIC, HEPATOCELLULAR, PANCREATIC AND COLORECTAL CANCER – JOURNAL OF PHYSIOLOGY – PARIS (2001), 239-242 9. TOSHIMITSU KATO, IKUO SAIKI AND HOYOKU NISHINO – CANCER PREVENTION AND INHIBITION OF TUMOR METASTASIS BY SPIRULINA COMPONENTS – DAINIPPON 1998 HTTP://DICWWW01.DIC.CO.JP/ENG/RD/ TECH/REP0404/INDEX.HTML 10. PAGGI, M.G. ET AL. (1996) RETINOBLASTOMA PROTEIN FAMILY IN CELL CYCLE AND CANCER: JOURNAL OF CELLULAR BIOCHEMISTRY, 62: 418430. 11. LEE EH, FAULHABER D, HANSON KM, DING W, PETERS S, KODALI S, GRANSTEIN RD. 12. DIETARY LUTEIN REDUCES ULTRAVIOLET RADIATIONINDUCED INFLAMMATION AND IMMUNOSUPPRESSION. 13. J INVEST DERMATOL. 2004 FEB; 122(2):510-7. 14. OURISSON, G ET AL. (1989) CAROTENOIDS: CHEMISTRY AND BIOLOGY, PP 327-345, KINSKY, ROTH & TAYLOR EDS. PLENUM PRESS, NEW YORK.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
FOTOSENSIBILITEIT
Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet.
UV-GEWENNING EN ANTIOXIDANTEN IN DE AANVAL TEGEN OVERGEVOELIGHEID VOOR ZONLICHT E
en
rode huid bedekt met vochtblaasjes en hevig jeukende bultjes bij blootstelling aan zonlicht typeren een overgevoeligheidsreactie voor UV-stralen (fotosensibiliteit). Vooral personen met een bleke huidskleur en hoogblond haar kunnen er over meepraten. Ook tijdens een zonnebankkuur is deze hinder voor hen nooit ver weg. Bepaalde medicijnen, planten of plantaardige preparaten kunnen een overgevoeligheid voor zonlicht uitlokken.
Een aantal aandoeningen zoals lupus erythematodes (autoimmuunziekte gericht tegen verschillende kernbestanddelen), ‘polymorphous light eruption’ (PLE of zonneallergie) en porfyrie (een erfelijke stoornis in de aanmaak van hemoglobine) maken de huid gevoeliger voor licht. Ook planten (vb. St.-Janskruid, bereklauw,…), zonneproducten en medicijnen kunnen aanleiding geven tot een overgevoeligheid tegenover zonlicht.
St.-Janskruid bevat hypericine en rutine die fotosensibiliteit kunnen uitlokken.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
Bereklauw. De verleiding om van de holle stengels fluitjes te snijden is groot. Dit is absoluut af te raden! Het sap uit bereklauw zal bij contact met de huid en na blootstelling aan de zon ernstige blaarvorming veroorzaken.
chemische groep leiden tot minder ernstige fotoreacties. Chloorhoudende medicatie zoals het vochtafdrijvende furosemide induceren een fotochemische activiteit die terug te brengen is op de afsplitsing van chloor onder invloed van UV-straling. Dit leidt onvermijdelijk tot een vrije radicalenpathologie. Om een overgevoeligheid aan zonlicht door geneesmiddelengebruik te onderdrukken, behoren antioxidanten tot de eerste keuze.1
van alle UV-filters die ooit geassocieerd werden met een overgevoeligheidsreactie voor zonlicht scoorde benzofenon-3 het hoogst.2-4 In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van UV-filters uit zonneproducten die het best vermeden worden door fotogevoelige personen.
Zijn de klachten niet erg hevig? Kies voor gewenning
Fotosensibiliteit door
Sommige UV-filters
medicijnen wordt
uit zonnecrèmes
veroorzaakt door vrije
veróórzaken
radicalen en reactieve
overgevoeligheids-
zuurstof
reacties voor zonlicht!
Geneesmiddelenklassen die vaak in verband worden gebracht met fotosensibiliteit zijn de diuretica (vochtafdrijvende middelen), antibiotica en NSAID’s (‘nonsteroidal antiinflammatory drugs’).1 Ze absorberen UVen/of zichtbaar licht. Onder de antibiotica zijn de tetracyclines, fluoroquinolonen en sulfonamides het meest fotoactief. NSAID’s die een 2-arylpropionzuurgroep bevatten (vb. ibuprofen, ketoprofen, naproxen), geven onder invloed van zonlicht vrij snel aanleiding tot het ontstaan van reactieve zuurstof (‘singlet oxygen’ of 1O2). NSAID’s zonder deze
Het gebruik van benzofenon-3 als UVA-filter is vrij algemeen. Dit is een spijtige zaak, want
aan zonlicht! Bij matige klachten kan overgevoeligheid aan zonlicht gedeeltelijk worden voorkomen door de huid in de lente geleidelijk aan de zon te laten wennen. De eerste dag een kwartier, de tweede een half uur, de derde dag drie kwartier en de vierde dag een uur. Weliswaar met een UVB+UVA beschermende zonnecrème met hoge beschermingsfactor (minstens factor
UVA-filter
UVB-filter
benzofenon-3 benzofenon-4 benzofenon-10* isopropyl-dibenzoylmethaan# butyl-methoxydibenzoylmethaan
p-aminobenzoëenzuur (PABA)* octyl-dimethyl PABA isoamyl-p-methoxycinnamaat ethyl-methoxycinnamaat 4-methylbenzylideen camfor octyl-methoxycinnamaat amyl-dimethyl PABA* fenylbenzimidazol-sulfonzuur
* = wordt nog nauwelijks gebruikt # = werd vrijwillig van de markt gehaald in 1993 Te vermijden UV-filters die fotosensibiliteit kunnen uitlokken (de pijl geeft de richting aan naar de minst ongunstige UV-filter).
297
FOTOSENSIBILITEIT 15). Wanneer de huid aan de zon gewend is, kunt u langer van de zon genieten. Probeer wel elke blootstelling aan de zon tussen 11.00u en 16.00u uur te vermijden, vooral als de UV-index die door het KMI wordt meegedeeld hoger is dan 6.5. Opgelet voor bruiningspillen op basis van canthaxanthine! Het is juist dat sommige personen een verbetering van de symptomen ervaren bij inname van 100 mg bèta-caroteen + 140 mg canthaxanthine per dag.5-6 Maar de FDA waarschuwt dat dergelijke dosis aan canthaxanthine kan leiden tot beschadiging van lever en netvlies.
Wie een heel gevoelige huid heeft, kan het zonnebaden beter laten
Sofie Noppe, Msc. Biom. Wet. soraleen, 4,5’,8-trimethylpsoraleen) in. Psoralenen werden ontdekt in planten zoals fluitekruid en bereklauw.7 Psoralenen induceren de fotoreactie, maken de huid dus gevoeliger voor licht en stimuleren de pigmentatie van de huid. De aanmaak van melanine (pigment) is een beschermingsreflex van de huid waardoor het zonlicht gereflecteerd wordt. Nemen we het voorbeeld van een Franse studie bij 83 patiënten met PLE. Achtenzestig procent onder hen bevestigden het preventief effect van dergelijke therapie. De kleurintensiteit van de huid had wel niets met het resultaat te maken.8 • Bij een UVB-therapie wordt enkel gebruik gemaakt van UVB-stralen. De beste bron van UVB-straling is de zogenaamde ‘narrow band’ UVB (311-312 nm). Deze ‘narrow band’ UVBtherapie was zelfs efficiënt bij patiënten die geen effect ervaarden bij UVA- of algemene UVBbestraling.9
altijd uw toevlucht nemen tot kunstlichtbronnen van UV-licht. Voor aanbevelingen over een voldoende antioxidantinname als bescherming tegen zonlicht verwijzen we naar het artikel over melanoom in deze editie van Orthofyto.
5.
6.
REFERENTIES 1. MOORE DE. DRUG-INDUCED CUTANEOUS PHOTOSENSITIVITY - INCIDENCE, MECHANISM, PREVENTION AND MANAGEMENT. DRUG SAFETY 2002; 25(5):345-72. 2. DARVAY A, WHITE IR, RYCROFT RJ, JONES AB, HAWK JL, MCFADDEN JP. PHOTOALLERGIC CONTACT DERMATITIS IS UNCOMMON. BR J DERMATOL 2001; 145(4):597-601. 3. SCHMIDT T, RING J, ABECK D. PHOTOALLERGIC CONTACT DERMATITIS DUE TO COMBINED UVB (4-METHYLBENZYLIDENE C A M P H O R / O C T Y L
7.
8.
REVIEW OF A 15-YEAR EXPERIENCE AND OF THE LITERATURE. CONTACT DERMATITIS 1997; 37(5):221-32. WISKEMANN A. LIGHT PROTECTION AND INCREASE OF UV TOLERANCE. Z HAUTKR 1984; 59(21):1454-62. TRONNIER H. PROTECTIVE EFFECT OF BETA-CAROTENE AND CANTHAXANTHIN AGAINST UV REACTIONS OF THE SKIN. Z HAUTKR 1984; 59(13):85970. PATHAK MA, FITZPATRICK TB. THE EVOLUTION OF PHOTOCHEMOTHERAPY WITH PSORALENS AND UVA (PUVA): 2000 BC TO 1992 AD. J PHOTOCHEM PHOTOBIOL B 1992; 14(1-2):3-22. LEONARD F, MOREL M, KALIS B, AMBLARD P, AVENEL-AUDRAN M, BEANI JC, BONNETBLANC JM, LEROY D, MARGUERY MC, PEYRON JL, ET AL. PSORALEN PLUS ULTRAVIOLET A IN THE PROPHYLACTIC TREATMENT OF BENIGN SUMMER LIGHT
Zijn de klachten ernstig dan is het noodzakelijk om uit te maken welke UV-stralen (UVA of UVB) de problemen veroorzaken. Blijven de klachten aanwezig tijdens lichte bewolking, achter glas of in de schaduw dan zijn de UVA-stralen hoogstwaarschijnlijk verantwoordelijk voor de ongemakken. UVA-stralen bereiken de huid ook achter glas, UVB-stralen niet. In de meeste gevallen is UVA-straling ook daadwerkelijk de boosdoener. Na identificatie van het soort UVstraling dat de symptomen veroorzaakt, kan gestart worden met een aangepaste lichttherapie.
PUVA- en UVB-therapie Door de huid gedurende een aantal weken 2 tot 3 maal per week bloot te stellen aan een UVA of UVB-straling kunt u een geleidelijke lichtgewenning verkrijgen. • Bij de PUVA-therapie (Psoralenen + UVA-straling) neemt u als patiënt ongeveer 2 uur voor de UVA-bestraling synthetische psoralenen (8methoxypsoraleen, 5-methoxyp-
298
Fluitekruid bevat natuurlijke psoralenen
Naast een logische zonnebescherming met goed uitgekozen zonnecrèmes en kleding is gewenning aan UV-straling een mijlpaal in de behandeling en preventie van fotogevoeligheid. Lukt het u niet zelf onder het lentezonnetje dan kunt u
METHOXYCINNAMATE) AND UVA (BENZOPHENONE-3/BUTY LMETHOXYDIBENZOYLMETHA NE) ABSORBER SENSITIZATION. DERMATOLOGY 1998; 196(3):3547. 4. SCHAUDER S, IPPEN H. CONTACT AND PHOTOCONTACT SENSITIVITY TO SUNSCREENS.
ERUPTION. PHOTODERMATOL PHOTOIMMUNOL PHOTOMED. 1991 JUN;8(3):95-8. 9. DUMMER R, IVANOVA K, SCHEIDEGGER EP, BURG G. CLINICAL AND THERAPEUTIC ASPECTS OF POLYMORPHOUS LIGHT ERUPTION. DERMATOLOGY. 2003;207(1):93-5.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
HERPES SIMPLEX
Dr. Apr. Geert Vergote
HERPESVIRUSSEN TEN AANVAL: HERPES SIMPLEX 1 EN HERPES SIMPLEX 2 ELK
VIRUS KIEST ZIJN PLAATS OM TE KAMPEREN
H
erpes is afkomstig van het Griekse werkwoord voor sluipen of kruipen en beschrijft treffend het ontstaan van koortsblaasjes in de omgeving van de mond. Van het herpesvirus bestaan er twee varianten: Herpes Simplex type 1 (HSV-1) en Herpes Simplex type 2 (HSV-2). HSV-1 en HSV-2 zijn nauw aan elkaar verwant en hebben het grootste gedeelte van hun nucleotidensequentie gemeenschappelijk. Alhoewel beide virusvormen zowel de huid als de slijmvliezen kunnen aantasten, bezitten ze elk hun voorkeurslocatie. Het grootste verschil tussen beide vormen is dat HSV-1 infecties vooral opduiken in de omgeving van de mond en in het aangezicht. De branderige, pijnlijke koortsblaasjes op de lippen of in de omgeving van de mond worden vooral veroorzaakt door het HSV type 1. Het herpes simplex virus type 2 verkiest de omgeving rond de geslachtsdelen om toe te slaan. Deze vorm van herpesinfectie wordt genitale herpes genoemd. Maar, deze verdeling gaat niet altijd op.
Herpesvirussen leven voor altijd bij ons De belangrijkste biologische eigenschap van de herpesvirussen is hun vermogen om zich in het lichaam te verbergen. In het geval van HSV-1 in de neuronen (zenuwcellen). Soms vertoeven ze daar in een rusttoestand gedurende enkele jaren. Niet alles is perfect en dit kunnen we ook zeggen van ons immuunsysteem. Alhoewel het menselijk afweersysteem ingenieus in elkaar steekt, slagen antistoffen er niet in om doorheen de plasmamembraan van een cel te dringen. Een gedroomde situatie voor het herpesvirus want zo hoeven HSV-1 die zich verscholen hebben in de neuronen geen schrik te hebben. Het immuunsysteem vormt geen bedreiging. Bovendien brengen de geïnfecteerde neuronen op hun oppervlak geen HSV-1 glycoproteïnen tot expressie zodat T-killercellen ook geen virale antigenen herkennen.
Resultaat, geen enkel onderdeel van het immuunsysteem kan ons beschermen tegen een latente toestand van het HSV-1.
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
Herpesvirussen leven voor altijd bij ons, ondanks onze immunologische afweer.
Afblijven van die blaasjes HSV-1 wordt van mens op mens overgedragen door speekseldruppeltjes of via direct contact. In de meeste gevallen lopen we de eerste besmetting (primaire infectie) op vóór het vijfde levensjaar, vaak van moeder op kind. Dit eerste contact met het herpesvirus verloopt vaak onopgemerkt. Herpes labialis is zeer besmettelijk zodat aanraking van een koortsblaasje of het geven van een kus aan iemand met koortsblaasjes kan leiden tot besmetting. Het virus bezit buiten het menselijk lichaam een korte overlevingstijd. Daarom vindt overdracht van het virus hoofdzakelijk plaats door direct contact. Toch kan verspreiding gebeuren via toiletgerief (handdoek, washandje, scheerapparaat,…) of andere gebruiksvoorwerpen die in aanraking gekomen zijn met een koortsblaasje. Om uitbreiding van de besmet-
Foto van een koortsblaasje
ting in het gezicht te beperken doe je er best aan de blaasjes met rust te laten en als je de blaasjes toch hebt aangeraakt moet je onmiddellijk de handen wassen. Bovendien blijven koortsblaasjes besmettelijk tot ze helemaal ingedroogd zijn. Een koortslip is lastig en pijnlijk maar is meestal niet gevaarlijk voor een volwassen persoon. Dit is anders bij een baby. Omdat bij een pasgeborene het afweersysteem tegen bacteriën en virussen nog niet helemaal ontwikkeld is, kan een infectie met het herpesvirus ernstige
gevolgen hebben. Vermijd daarom het zoenen van een baby als je last hebt van koortsblaasjes.
In het Engels wordt een ‘koortslip-kus’ aan een baby ook wel de “kiss of death” genoemd omdat de infectie met het herpesvirus voor een baby dodelijk kan zijn.
Omdat de eerste besmetting meestal onopgemerkt verloopt, is het moeilijk vast te stellen
299
HERPES SIMPLEX wanneer individuen voor het eerst aan dit virus werden blootgesteld en hoeveel individuen er in de maatschappij reeds kennis hebben gemaakt met het Herpes Simplex virus. Een goede manier om te testen op een eerder contact met HSV-1 is een onderzoek naar de aanwezigheid van antistoffen in het bloed. Schrik niet want uit deze testen blijkt dat 70 tot 80 procent van de totale Belgische bevolking reeds voor het vijfde levensjaar in aanraking was geweest met HSV1. Bovendien heeft 20% van de Belgen regelmatig last van koortsblaasjes.
Dr. Apr. Geert Vergote voelen. Deze gevoelsreceptoren van de mondholte zijn via lange uitlopers, axonen, verbonden met de neuronen die ons gelaat innerveren (zie figuur 1). We treffen deze neuronen aan in groepjes, de zogeheten ganglia. We kunnen ganglia beschouwen als stations op de route waarlangs het centrale zenuwstelsel informatie krijgt over de omgeving.
gastheer. Zelfs de aanwezigheid van cellulaire of humorale immuniteit gericht tegen HSV-1 is een belemmering voor het virus om te ontwaken uit zijn winterslaap. Reactivering vanuit de sluimertoestand is het startsein voor de koortsblaasjescyclus wat een nieuwe reeks van laesies oplevert.
Nervus trigeminus: autosnelweg voor Herpes type 1 virussen De triller begint wanneer HSV-1 zijn eerste stappen waagt in de mondholte. Eenmaal binnengedrongen absorbeert het aan de epitheelcellen. De eerste bekommernis van het virus is het zorgen voor voldoende nakomelingen. De verspreiding van virusdeeltjes vindt plaats in de epitheel- en slijmvliescellen van de lippen en de mond. Als gevolg van de enorme toename aan herpesfamilieleden ontstaat er een klein wondje of blaar (koortsblaasje) dat uiteindelijk stuk gaat en geneest door korstvorming. Het liedje van het Herpesvirus is uitgezongen want eenmaal ontsnapt uit het veilige nest (cytoplasma van neuronen) wordt het virus uitgeschakeld door de antistoffen van ons afweersysteem. Sommige HSV-1 zijn het immuunsysteem te snel af. Ze blijven buiten het bereik van de killercellen en ontsnappen richting kampeerplaats. Juist onder het epitheel in de mondholte bevinden zich groepjes gevoelsreceptoren waardoor we het onderscheid kunnen maken tussen verschillende smaken en waardoor we in staat zijn om druk of warmte aan te
300
Figuur 1. Nervus trigeminus: autosnelweg voor Herpes type 1 virussen
Het is reeds jaren bekend dat HSV1 zich ophoudt in ganglia van de trigeminus-zenuw. Een zenuw gelokaliseerd tussen oor en slaap. HSV-1 hecht zich aan de receptoren van de zenuwuiteinden in de mond die leiden naar de trigmeninus ganglia. Het virale nucleocapside dringt een axon binnen, wordt vervolgens teruggevoerd naar de zenuwcel en bereikt de kern van de zenuwcel, de kampeerplaats van HSV-1. Het virale DNA blijft achter in een sluimerende toestand (latente vorm) en ondertussen worden weinig tot geen virale genen tot expressie gebracht. Het viraal genoom blijft op die manier onvindbaar voor het immuunsysteem van de
Herpesvirussen liggen altijd op de loer Reactivering van een HSV1 infectie kan door een aantal externe prikkels op gang worden gebracht. Hiertoe behoren lichamelijke of emotionele stress, koorts (vandaar de naam koortsblaasjes), blootstelling aan te veel zonlicht (ultraviolette straling), weefselbeschadiging en in sommige gevallen als gevolg van een onvoldoende werkend immuunsysteem. De frequentie waarmee koortsblaasjes opduiken als gevolg van een terugkerende activering van
het herpesvirus wordt beïnvloed door zowel genetische factoren als invloeden van buitenaf, de leeftijd en hormonale veranderingen. Externe prikkels, die op de een of andere manier in verbinding staan met het geïnfecteerde neuron in de ganglia van de nervus trigeminus hebben tot gevolg dat het virale DNA geactiveerd wordt. Het resultaat is dat viraal mRNA tot expressie wordt gebracht en virale eiwitten worden gesynthetiseerd. Er ontstaan nieuwe virusdeeltjes en de identieke nakomelingen van het virus worden via het axon teruggevoerd naar de oorspronkelijke regio waar de huidinfectie werd opgelopen. Door de vermeerdering van het virus is het neuron in de ganglia ten dode opgeschreven. Bij elke reactivering van het HSV-1 virus worden één of meer cellen waarin HSV1 latent aanwezig is, opgeofferd. De gereactiveerde virussen zijn de directe afstammelingen van het originele infecterende virus. De tijd tussen de eerste besmetting en de reactivering van het virus kan enkele jaren in beslag nemen. Wanneer het virus zich begeeft naar de mondregio is er geen weg meer terug. Het gereactiveerde virus dat zich nu in de epitheelcellen vermeerdert, wordt uiteindelijk door de antistoffen van het immuunsysteem uitgeschakeld en doet niet meer mee in de volgende infectiecyclus. Helaas bevinden zich in de ganglia nog andere neuronen die besmet zijn met viraal HSV-1 DNA. Deze virussen liggen op de loer en houden zich klaar om bij een volgende gelegenheid toe te slaan en weer actief te worden.
HSV-2: het meest sexy virus van de Herpesfamilie Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
HERPES SIMPLEX Waar vroeger de term geslachtsziekten werd gebruikt, spreken we nu over SOA, de afkorting voor Seksueel Overdraagbare Aandoeningen. Met SOA worden infectieziekten bedoeld die je kan oplopen door te vrijen. De boosdoener kan een virus zijn (HIV, hepatitis B, herpes simplex type 2,…), een bacterie (chlamydia, gonorroe, syfilis) of vreemde indringers zoals schaamluizen. Omdat infecties met HSV-2 gewoonlijk via seksueel contact verlopen, worden antistoffen tegen dit virus zelden aangetroffen voor de seksueel actieve leeftijd. Heb je verschillende partners en vrij je onveilig, dan verhoog je het risico op een besmetting met een SOA. Om besmet te worden, is er meestal contact tussen twee slijmvliezen (penis, vagina, aars, mond) nodig. Jezelf wassen of snel gaan plassen biedt geen bescherming.
Dr. Apr. Geert Vergote Een besmetting met HSV-2 vertoont hetzelfde algemene latentie-patroon als HSV-1, maar na de eerste infectie vermeerderen de HSV-2 virussen zich in het slijmvlies en in de epitheelcellen van de geslachtsorganen in plaats van in de mond. Vervolgens bewegen HSV2 virussen zich door de axonen van sensorische neuronen die de geslachtsstreek innerveren met als eindbestemming de sacrale ganglia onderaan het ruggemerg. Reactivering van sluimerende HSV-2 deeltjes wordt op gang gebracht door o.a. hormonale veranderingen en seksuele activiteit. Bij reactivering vermeerdert het HSV-2 virus zich in de huid en het slijmvlies van de geslachts-
organen, vanwaar het via seksueel contact kan worden overgedragen op de partner. Om verspreiding te beperken moeten in principe alle partners waarmee je onveilige seksuele contacten hebt gehad, verwittigd worden. Indien dit niet gebeurt, heeft een individuele behandeling weinig zin. Je partners blijven de ziektekiemen doorgeven! Eén van de meest verontrustende aspecten van een HSV-2 besmetting is dat vrouwen dit virus aan de foetus kunnen doorgeven of aan kinderen die via een natuurlijke weg (via het geboortekanaal) worden geboren. Er zijn drie routes bekend waarlangs de pasgeborenen risico loopt op een HSV besmetting: in de baarmoeder, tijdens de geboorte of na de geboorte. In bijna alle gevallen (70 tot 80 procent) gebeurt de besmetting tijdens de geboorte. Dit komt doordat de baby blootgesteld wordt aan vaginale afscheiding. Vijftien tot twintig procent van de infecties bij pasgeborenen worden opgelopen na de geboorte via contact met de moeder of andere volwassenen. Minder vaak wordt een foetus in de baarmoeder geïnfecteerd wanneer het virus zich vermeerdert in het placentaweefsel. De gevolgen van een HSV-infectie voor de baby verschillen in ernst en mate: encefalitis, huidlaesies, kerato-conjunctivitis of andere wijdverbreide infecties.
Ten aanval
Schema van de vermenigvuldiging van virussen. (Farmacologie, 1996) • aanhechting aan de gastheercel • ontmanteling van het virus • invloed op de vorming van DNA, RNA en/of eiwit • vorming van onderdelen van het virus • samenstelling van het virus • vrijkomen van het virus
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
Tot enkele jaren geleden was het behandelingsdomein voor HSV-infecties een braakliggend terrein. Er bestonden nauwelijks doeltreffende behandelingsmethoden. Door de ontdekking van aciclovir werd deze situatie aanzienlijk veranderd. Aciclovir is een geneesmiddel dat zowel de opmars van HSV-1 en HSV2 doeltreffend kan stoppen. Momenteel is het arsenaal uitgebreid met penciclovir en idoxuridine. Aciclovir dankt zijn effect aan de selectieve giftigheid: het doodt het HSV virus, maar niet het gastheerorganisme.
Aciclovir gelijkt wat de structuur betreft op desoxyguanosine, de G-bouwsteen van DNA en zet het thymidine-kinase van het virus voor joker. Het door HSV gecodeerde thymidine-kinase ziet aciclovir aan voor guanosine en voorziet aciclovir van een fosfaatgroep. Het virale enzym fosforyleert aciclovir ongeveer tweehonderd maal sneller dan het door de gastheercel gecodeerde enzym. Hierdoor bevat een geïnfecteerde cel al vlug zevenhonderd keer meer aciclovir-fosfaat dan een niet-geïnfecteerde cel. Het fosforylatieproces herhaalt zich en aciclovir-trifosfaat ontstaat. Deze molecule treedt in competitie met guanosinetrifosfaat als bouwsteen voor viraal DNA. Jammer voor het virus want het viraal enzym DNA-polymerase verkiest aciclovir-trifosfaat boven guanosine-trifosfaat. Van zodra aciclovir-trifosfaat is opgenomen in de DNA-keten stopt de aangroei van DNA, de doodsteek voor het herpesvirus. Meestal is een behandeling niet noodzakelijk en verdwijnt een koortsblaasje na ongeveer een week (7-10 dagen). Wens je de pijn te verzachten dan brengen koude of warme compressen soelaas. Bij het opduiken van een koortsblaasje hoef je dus niet onmiddellijk naar je huisarts te hollen. Pas als het blaasje langer dan twee weken aanwezig blijft, is medisch advies aan te raden. De antivirale zalfjes die momenteel op de markt aanwezig zijn moet je tijdig gebruiken anders hebben ze weinig zin. Dergelijke zalfjes verminderen de klachten en maken de duur van de infectie korter. Gebruik ze voldoende lang. Het beste resultaat bekom je wanneer de zalf in een vroeg stadium (indien er nog geen blaasjes opduiken) wordt aangebracht. Wachten om in te grijpen tot er korstjes ontstaan is uit den boze. Voor wie heel vaak last heeft van koortsblaasjes kunnen tabletten met een antiviraal middel een
301
HERPES SIMPLEX oplossing bieden. Een andere preventieve maatregel is het voorkomen dat je lippen uitdrogen. Gebruik daarom zowel tijdens de winter als in de zomer een passend verzorgingsproduct.
Tips en advies als preventie van een HSV besmetting • vermijd contact van de handen met koortsblaasjes, indien dit toch gebeurt, was onmiddellijk je handen • gebruik voor het uitstrijken van een verzachtende crème of zalf op koortsblaasjes bij voorkeur een wattenstaafje • vermijd aanraking van de koortsblaasjes tijdens het aanbrengen of verwijderen van cosmetica in het gelaat • houd washandje of handdoek uit de buurt van de koortsblaasjes tijdens het wassen • tijdens een aanval van koortsblaasjes doe je er best aan geen toiletartikelen en eet- of drankgerei te delen met andere personen, ieder zijn gerief is de leuze • vermijd het geven van een zoen als je last hebt van koortsblaasjes, vermijd dit zeker bij een pasgeborene • bij een aantasting van de geslachtsorganen door het herpesvirus vermijd je het best seksueel contact, het gebruik van een condoom kan het besmettingsgevaar verkleinen
Veilig vrijen Veilig vrijen betekent ook voorkomen dat je ongewenst zwanger wordt. Een goede bescherming tegen verschillende SOA is het correct gebruik van het condoom: • Trek nooit twee condooms over elkaar, dat verhoogt de kans op scheuren. • Test nooit zelf of het condoom lekken of scheuren vertoont door het te vullen met water of door het op te blazen. • Stel condooms niet bloot aan zonlicht en ook het handschoenkastje van de wagen
302
Dr. Apr. Geert Vergote is geen goede opbergplaats. Bewaar condooms liever op een koele, droge plaats. Zelfs in je portefeuille zijn condooms beperkt te bewaren (maximum een vijftal weken). • Gebruik nooit olie of vaseline als glijmiddel. Enkel glijmiddelen op basis van water zijn aan te raden. Vraag advies aan je apotheker. • Als anticonceptie scoort de pil het hoogst. Het veiligst is de combinatie condoom en pilgebruik.
Waar kan ik terecht met mijn vragen over SOA? Hieronder volgen een aantal adressen of bronnen waar je bijkomende informatie kan vinden:
TREATING
REFERENTIES • ARNOLD J, VIRUSSEN, HET DRAAIBOEK
* Kipdorpvest 48A, 2000 Antwerpen, tel. 03/238 68 68 * Meersstraat 138D, 9000 Gent, tel. 09/221 07 22 * Grétrystraat 1, 1000 Brussel, tel. 02/129 33 51 * Voor informatie over soa, aids, het condoom en veilig genieten kan je 24 op 24 terecht bij de aids en soatelefoon op 078 15 15 15. • Kinder- en Jongerentelefoon (www.kjt.org) van maandag tot zaterdag van 16 tot 20 uur op tel. 078 15 14 13
JAN;135(1):48-54.
VAN EEN EPIDEMIE. DEEL 36 VAN DE WETENSCHAPPELIJKE BIBLIOTHEEK.
HERPES SIMPLEX LABIALIS: SELECTED
NATUUR EN TECHNIEK.
THERAPEUTIC OPTIONS. J CAN DENT
• AYMARD M. CURRENT EPIDEMIOLOGY OF HERPES. PATHOL BIOL (PARIS). • BERNARD
PH,
ASSOC. 2003 SEP;69(8):498-503. • SCHAECHTER
M,
MEDOFF
G,
SCHLESSINGER D. MECHANISMS OF
2002 AUG;50(7):425-35. MOUNIER
M,
DUPUY P. RANDOMIZED, OPENLABELLED COMPARISON BETWEEN
MICROBIAL DISEASE. 1989. WILLIAMS & WILKINS. • SCIUBBA
JJ.
HERPES
SIMPLEX
GEL
AND APHTHOUS ULCERATIONS:
AND ACYCLOVIR 5% CREAM IN
PRESENTATION, DIAGNOSIS AND
RECURRENT HERPES LABIALIS. J EUR
MANAGEMENT--AN UPDATE. GEN
ACAD DERMATOL VENEREOL. 2003
DENT. 2003 NOV-DEC;51(6):510-6.
AN
IDOXURIDINE
10%
• SCIUBBA JJ. RECURRENT HERPES
MAR;17(2):246. • CHANZY B, BRAIG S, MORAND P.
LABIALIS: CURRENT TREATMENT
DEBATES AND UPDATES REGARDING
PERSPECTIVES. COMPEND CONTIN
THE VIROLOGIC DIAGNOSIS OF
EDUC DENT. 2002 JUL;23(7 SUPPL 2):9-
HERPES. PATHOL BIOL (PARIS). 2002
12. • SIEGEL
AUG;50(7):419-24. • DE APOTHEEKKRANT. ZOMEREDITIE
MA.
DIAGNOSIS
MANAGEMENT
OF
AND
RECURRENT
HERPES SIMPLEX INFECTIONS. J AM
2004. KAVA SS BRAIG S, JUDLIN P, MALKIN JE, MORAND P, PICARD O. HERPES AS
DENT ASSOC. 2002 SEP;133(9):1245-9. • SPRUANCE
SL,
KRIESEL
JD.
TREATMENT OF HERPES SIMPLEX
VIEWED BY THE FRENCH: RESULT OF
LABIALIS. HERPES. 2002 DEC;9(3):64-9.
A SURVEY CONDUCTED ON 10,000
• SRIDHAR U, BANSAL Y, CHOUDHURY
PERSONS. PATHOL BIOL (PARIS). 2002
S, GUPTA AK. CONJUNCTIVAL
AUG;50(7):436-9.
DENDRITE IN A CASE OF PRIMARY
• FARMACOLOGIE. 1996. UITGEVERIJ
HERPES SIMPLEX INFECTION. BR J OPHTHALMOL. 2004 APR;88(4):590-1.
BUNGE. • GLICK M. CLINICAL ASPECTS OF
• STOOPLER ET, PINTO A, DEROSSI SS,
RECURRENT ORAL HERPES SIMPLEX
SOLLECITO TP. HERPES SIMPLEX AND
VIRUS
VARICELLA-ZOSTER
INFECTIONS:
CONTIN EDUC DENT. 2002 JUL;23(7
CLINICAL
LABORATORY
SUPPL 2):4-8.
DIAGNOSIS. GEN DENT. 2003 MAY-
INFECTION.
COMPEND
• HUBER MA. HERPES SIMPLEX TYPE-1 VIRUS INFECTION. QUINTESSENCE
AND
JUN;51(3):281-6; QUIZ 287. • WAGGONER-FOUNTAIN
LA,
GROSSMAN LB. HERPES SIMPLEX
INT. 2003 JUN;34(6):453-67. • KLEYMANN G. NOVEL AGENTS AND
VIRUS.
PEDIATR
REV.
2004
STRATEGIES TO TREAT HERPES
MAR;25(3):86-93. JENSEN LA, HOEHNS
SIMPLEX
INFECTIONS.
JD, SQUIRES CL. ORAL ANTIVIRALS
EXPERT OPIN INVESTIG DRUGS. 2003
FOR THE ACUTE TREATMENT OF
FEB;12(2):165-83.
RECURRENT HERPES LABIALIS. ANN
VIRUS
• LOWHAGEN GB, BONDE E, ERIKSSON B, NORDIN P, TUNBACK P, KRANTZ I.
• Tele-Onthaal kan je 24 uur op 24 uur, 7 dagen op 7 bellen op het nummer 106 (ook met GSM). Je hoeft je niet bekend te maken. Niemand komt te weten dat je belde. Bij TeleOnthaal kan je terecht met al je vragen en problemen.
HERPES
• RABORN GW, GRACE MG. RECURRENT
DRENO B, RAMEL F, AYMARD M,
• “boekske vol goesting” een boekje bedoeld voor jongeren tussen 13-18 jaar. De herwerkte versie van het “veilig vrijen zakboekje”. Voor meer info kan je terecht bij SENSOA. Dit centrum tref je aan op verschillende locaties:
RECURRENT
LABIALIS. J AM DENT ASSOC. 2004
PHARMACOTHER. 2004 APR;38(4):7059. EPUB 2004 FEB 13.
SELF-REPORTED HERPES LABIALIS IN
• WU JJ, BRENTJENS MH, TORRES G,
A SWEDISH POPULATION. SCAND J
YEUNG-YUE K, LEE P, TYRING SK.
INFECT DIS. 2002;34(9):664-7.
VALACYCLOVIR IN THE TREATMENT
• RABORN GW, CHAN KS, GRACE M.
OF HERPES SIMPLEX, HERPES ZOSTER,
AND
AND OTHER VIRAL INFECTIONS.
MEDICATION RECOMMENDED BY
J CUTAN MED SURG. 2003 SEP-
HEALTH CARE PROFESSIONALS FOR
OCT;7(5):372-81. EPUB 2003 SEP 24.
TREATMENT
MODALITIES
Orthofyto Jg. 10, nr. 51 - 2004
by
• o j i b wa
Flor•Essence® vitaliseert je leven roeck
s electe d
de
verwijdert gifstoffen uit het lichaam
helpt
de lever bij het afbreken van giftige stoffen
•
•
•
el
•
ect u m a b
levert belangrijke voedingsstoffen het spijsverterings-kanaal
•
•
herstelt
is een krachtige
antioxidant • verhoogt uw weerstand • draagt bij tot de celvernieuwing •
Hoe jong wilt u zich vandaag voefende middel is om uw biologische leeftijd te verlagen. Het is
Ouder worden doen we allemaal.
een buiten-gewoon heilzame kruidenformule getrokken uit
Kan het zijn dat uw lichaam vlugger ouder lijkt dan uzelf of
acht verschillende kruiden (grote klis, schapezuring, rode
dat u er juist langer jong blijft uitzien? Volgens de Canadese
iep, Russische rabarber, witte waterkers, bruinalg, gezegende
Dokter David Wikenheiser, expert in het bepalen van de biolo-
distel en rode klaverbloesem) en werd reeds 100 jaar geleden
gische leeftijd, wel. Door de toenemende vervuiling en stress
door de Ojibwa Indianen gebruikt. Flor•Essence is een alles in
zijn de meesten onder ons lichamelijk minstens 15 jaar ouder
één product en het gaat te werk waar het nodig is.
dan hun chronologische leeftijd.
Dankzij Flor•Essence wordt uw lichaam gezuiverd en gevoed en zo
Uit onderzoek blijkt dat Flor•Essence het meest doeltref-
komt het weer in evenwicht.
Verkrijgbaar in de betere natuurvoedingswinkel of apotheek.
Bereken je biologische leeftijd op www.ojibwa-deroeck.com of bel +32 (0)52 48 43 00
OjIbwa De roeck
your health, our mission
NATUURLIJKE SINAASAPPEL- EN ANANASSMAAK
Verdeler voor België : Similia N.V. Deuzeldlaan 34-36 2900 Schoten Tel. 03 641 81 00 Fax 03 641 81 10
MULTI-VITAMINEN & MINERALEN COMPLEX VOEDINGSSUPPLEMENT
KAUWTABLET VOOR KINDEREN
LIGNAAN RIJKE OMEGA-3 VLASZAADOLIE. Barlean’s lignaanrijke vlaszaadolie is een rijke bron van Omega-3 vetzuren en plantaardige lignanen. Een tekort aan essentiële Omega-3 vetzuren in de voeding kan uiteindelijk leiden tot en tekort aan nutriënten.
Essential Woman® : Omdat meer en meer vrouwen zich goed willen voelen en daar iets voor over hebben, is er ontzettend veel behoefte aan een voedingssupplement dat specifiek op hen is afgestemd. Essential Woman biedt een volledige aanvulling van weldoende voedingsstoffen die gericht zijn op de steeds veranderende noden van de hedendaagse vrouw.
Omega Man® : Omega Man is het voedingssupplement bij uitstek voor mannen van alle leeftijden: van de atletische twintiger tot de vitale 60-plusser. Omega Man is een ideaal uitgebalanceerde combinatie van ongeraffineerde koudgeperste vlaszaadolie (omega-3 vetzuur), pompoenzaadolie (uit de zeldzame ‘Styrian’ pompoen, rijk aan fytosterolen en vitaminen), oliezuur (omega-9 vetzuur), fosfolipiden en een volwaardig fytosterolcomplex.
Made in USA
Vlaszaad bevat het lignaan secoisolariciresinol diglucoside (SDG) dat door de bacteriën in de dikke darm wordt omgezet in de lignanen enterodiol en enterolacton. De lignanen uit vlaszaad hebben een antioxidatief vermogen zowel in een vetrijk als in een waterig milieu. Dankzij het Barlean’s Bio-Electron procédé worden de lignaanrijke vlaszaaddeeltjes in de olie behouden.
Meer info? Bel Minami Nutrition NV +32 [0] 3 458 79 54 of Oce-bio nv [0] 3 366 21 21 of surf naar www.barleans-omega3.com
MINAMI NUTRITION O M E G A - 3
T H E R A P Y