1
Open Vld debatavond: “Wat nu? De samenleving na 13/11.” Kazerne Dossin, Mechelen – vrijdag 27 november 2015 Slottoespraak Open Vld-voorzitter, mevrouw Gwendolyn Rutten Alleen het gesproken woord telt.
Dames en heren, Chèrs collègues du MR, Beste vrienden van D66 en VVD, Dear friends from the Alde party, Beste vrienden, En wat nu? Onder die noemer gaan we op zoek naar antwoorden na de aanslagen van 13/11. En goede oplossingen die vertrekken best vanuit een juiste analyse. Daarom ben ik erg blij dat we ook hier vandaag een open debat hebben kunnen voeren. Met specialisten. Burgers. En politici. Met woord en wederwoord. Zodat we ons een precies beeld kunnen vormen. Omdat het erg belangrijk is om juist te weten waar we tegenover staan. Om glashelder onder ogen te zien wie de vijanden van de open samenleving zijn. Hoe ze te werk gaan. Wat hun doel is. Voor een complex probleem als jihadisme bestaat geen simpel antwoord. Er is geen “silver bullet”. En hoe verleidelijk de schijnbaar eenvoudige antwoorden van populisten of racisten soms zullen klinken : er is géén gemakkelijke weg. Zoals we hier daarnet gehoord hebben, gaat het over samenwerken, coördineren, overleggen informatie delen en elke dag opnieuw alert zijn. Het moslimterrorisme, het Jihadisme, is als een veelkoppige draak. Soms onzichtbaar. Dan weer in alle felheid aanwezig. Hak je één hoofd af, dan komen er twee in de plaats. Het is een monster dat in de eerste plaats haar eigen kinderen verslindt. Meedogenloos maakt de Jihad veruit de meeste slachtoffers in de moslimwereld. En sinds 9/11 ook in het Westen. In New York. In London. In Madrid. In Parijs.
2 en bij ons. Het lijkt een oneerlijke strijd. We ‘vechten’ met ongelijke wapens. Zij zaaien terreur en angst. Doden onschuldige burgers, vrouwen en kinderen. Ze zijn zowel hedendaags als middeleeuws in hun gruwelpraktijken. Misbruiken de openheid van het internet. En richten hun aanval op onze ‘way of life’. Op de terrassen. Op concerten. Op voetbalmatchen. Op onze joie de vivre. Terroristen houden zich niet aan de spelregels van onze samenleving. Integendeel. Ze gaan er kei-hard tegenin. Ze missen onze basiswaarden en elk respect voor het menselijk leven. Ze haten de vrijheid die wij koesteren. Dat brengt me bij de kernvraag voor onze liberale partij: Hoe vecht je tegen een aanval op onze waarden zonder die waarden zelf te verloochenen? Hoe verdedig je de open samenleving zonder ze tegelijkertijd te sluiten? Het is misschien wel één van de moeilijkste vragen waar liberalen vandaag mee geconfronteerd worden. We leggen de lat daarmee bewust maar noodzakelijk ontzettend hoog. Niet alleen in naam van onze ideologie. Maar in het belang van de gànse samenleving. Aan iedereen die voorbije jaren ooit twijfelde waarom liberalen nodig zijn, zeg ik : Om op de te komen voor de vrijheid. Uw vrijheid. Wij zijn een vrijheidspartij en verdedigen met vuur onze idealen. Als wij het niet doen, zal niemand het doen. Zeker in de strijd tegen terreur is de keuze voor vrijheid niet de meest gemakkelijke. We hebben in elk geval één groot voordeel. En dat hebben we te danken aan de Verlichting: we beschikken over de kracht van de rede. Dat betekent dat we kunnen nadenken over wat het meest gepaste antwoord is. Dat we onze tegenstander kunnen doorgronden en analyseren. En dat we kunnen leren uit de fouten van het verleden. Als ik spreek over fouten van het verleden,
3 heb ik het niet over een gezamenlijk mea culpa. Laat dat heel duidelijk zijn : de fout voor terrorisme ligt maar op één plaats en dat is bij de terroristen zèlf. Ik stap niet mee in analyses die zeggen dat we het geweld krijgen dat we verdienen, of dat terrorisme een rechtstreeks gevolg is van beleid. Dat is allebei klinkklare onzin. Er is geen excuus voor geweld. Nu niet. Morgen niet. Nooit. En nu we toch over onzin bezig zijn, moet er mij nog iets van het hart, Ik stap ook niet mee in het discours dat België te kijk zet in de rest van de wereld. Ik ben fier op ons land. Trots op ons gevoel voor humor. Bewust van de inspanningen die veiligheids- en politiediensten elke dag leveren. En ik zeg aan iedereen – van links tot rechts – die het vandaag nodig vind om ons land af te breken : niet met ons; niet met Open Vld! Dames en heren, Wil dat zeggen dat alles perfect is, en dat er niks moet veranderen? Natuurlijk niet. Er heel wat dingen die beter kunnen. En dat zijn zowel zogenaamd linkse als rechtse zaken. Politiezones hervormen bijvoorbeeld. Of een lik-op-stuk beleid voeren in wijken waar een al te groot gevoel van straffeloosheid heerst. En net zozeer moeten we méér investeren in buurten die onder grote demografische en sociaal-economische druk staan. Als het daarover gaat, moeten we nog meer inzetten op onderwijs, op cultuur, op taal en werk. Op burgerschap. Ik kan het niet genoeg herhalen, dat is een verhaal van rechten en plichten. Zonder taboes zoeken naar systemen die wèrken in plaats van het grote medelijden voorop te plaatsen. Een aanpak op maat bijvoorbeeld. Omdat alle mensen anders zijn. Het is tijd om de strategie van laissez-faire definitief achter ons te laten. Om voluit te kiezen voor een aanpak die mensen sterker maakt. Voor engagement. Zodat we opnieuw hoop kunnen bieden. Perspectief geven dat het deze keer wèl kan lukken. Zal lukken. Wij liberalen passen voor de afhankelijkheid van de uitkeringsstaat. Ik noem dat: kiezen voor geëngageerd burgerschap.
4
Beste vrienden, Een avond als deze laat ons toe te kijken naar de lessen van de geschiedenis. Alvast één zo een les brengt deze locatie hier duidelijk naar voren: we mogen niet in de val van de veralgemening trappen. Elke mens is een individu en verdient het ook als individu behandeld te worden. Doelgroepenbenaderingen maken de problemen vaak groter dan ze op te lossen. Wie de terreurdaden van een kleine extreme groep Jihadisten afschuift op àlle moslims, gaat voorbij aan het feit dat veruit de meeste slachtoffers van Daesh zelf moslim zijn. Moslims staan aan ònze kant - en we zouden een kapitale fout maken als we dat niet willen zien of daar niet naar handelen. Het totalitaire Jihadisme kaapt de Islam. Ze maakt er een cultuur van dood en wreedheid van. Zoals de eerste minister van Australië Turnbull zei: “Doden in de naam van God. Zoiets kan toch alleen door de duivel uitgevonden zijn?” Het heeft met de waarden die miljoenen gelovigen wereldwijd koesteren, weinig of niks te maken. Maar door de islam te kapen, stigmatiseert de jihad moslims zoals het nazisme met de Duitsers deed, of het regime van Pol Pot met het socialisme. Veralgemeningen zijn ook gevaarlijk als het gaat over de rol van religie in de samenleving. Ook vrijheid van godsdienst is immers een basisrecht. Net als het recht om niet gelovig te zijn. Hoe laten we verschillende religies én het respect voor vrijzinnigheid vreedzaam naast elkaar bestaan? Hoe bakenen we de grens af tussen publieke en private beleving van ieders innigste overtuiging? En hoe doen we dat consequent, niet alleen in relatie met de islam maar ook met alle andere godsdiensten? Het zijn debatten die nog moeilijker worden wanneer ze concreet worden. Als liberalen hanteren we één regel: we dingen niet af op onze fundamentele principes zoals bijvoorbeeld de gelijkheid tussen man en vrouw.
5 Dat betekent géén gescheiden uren in zwembaden of fitnesscentra. Dat betekent ook kiezen voor maatregelen die geen ouderwetse rollenpatronen bevestigen. Dat betekent dat we de evolutietheorie van Darwin onderwijzen op school. Dat betekent ook dat er plaats is voor seksuele opvoeding, zowel biologisch als maatschappelijk. De tweede les waar dit Holocaustmuseum ons aan herinnert, is die van de strijd tegen discriminatie en haat. We kunnen er niet om heen : ook het spook van racisme waait opnieuw door Europa. Premier Charles Michel noemde het een sluipend gif. Hij heeft gelijk. En het risico is groot dat het in de komende maanden alleen nog erger wordt. Als we zeggen dat we resoluut zullen opkomen voor onze basiswaarden, moeten we even resoluut de bestaande discriminatie bekampen. Diversiteit is de toekomst en dat erkennen we nog te weinig. Onze buitenkant kan verschillen, onze achtergrond is voor iedereen anders. Maar binnenin zijn we allemaal gewone mensen. Met dromen en hoop voor onze kinderen. En aan de binnenkant heeft het bloed van alle mensen, waar ook ter wereld, gewoon dezelfde kleur. Beste vrienden, als liberalen kiezen we voor een open en eerlijk debat met elkaar. En dus moeten we ook hier vanavond durven toegeven, dat het gevaar van veralgemening zeker ook dreigt in de discussie over de opvang van vluchtelingen. De instroom van zoveel nieuwkomers met een andere taal, andere gebruiken, een ander geloof, andere ervaringen… roept heel wat vragen en onzekerheid op. Ik begrijp die gevoelens. Ik erken ze. Wie ze weglacht, of afdoet als bekrompenheid, Begrijpt niks van de menselijke aard. Samenleven is niet gemakkelijk. En ja, er zal op heel wat terreinen Harder en beter moeten worden gewerkt om van de integratie een succesverhaal te maken. Zonder enige twijfel Komen we op die weg ook problemen tegen.
6 Maar problemen zijn er om op te lossen. Wij zijn niet de partij die “die mensen” niet wil helpen. Die ze uitsluit of buitenpest. Daarom reken ik ook op onze mensen in steden en gemeenten, aan wie vandaag gevraagd wordt om vluchtelingen een onderdak te geven voor de wintermaanden. Veel kleine beetjes maken samen een groot resultaat. Alvast bedankt voor jullie engagement. Vrienden, wij zijn ook zeker niet de partij die vluchtelingen en terroristen op één hoop gooit. Dat mogen we nooit laten gebeuren. Veel van de mensen die vandaag op onze hulp rekenen, Zijn gevlucht voor geweld Zoals we dat de voorbije week in Parijs gezien hebben. Als er vragen zijn over veiligheid en vluchtelingen, Is ons antwoord dat de diensten hun werk doen. Controleren. Checken en dubbelchecken. Maar evenzeer en misschien nog meer dat de terroristen van de voorbije weken Geen vluchtelingen waren. Maar mensen die in ons land zijn opgegroeid. Die hier naar school zijn gegaan. Tegelijk zijn wij ook niet de partij Die de ogen sluit voor moeilijkheden. Die samenlevingsproblemen onder de mat veegt. Die doet alsof een uitkering alles oplost. Die pretendeert het monopolie te hebben op sociale bewogenheid Of die moreel superieur neerkijkt op vaak terechte vragen of ongerustheid van mensen. Integendeel. Wij zijn de partij Die problemen bij naam noemt en naar pragmatisch naar oplossingen zoekt. Die los van taboes durft denken. Die structuur durft brengen en verantwoordelijkheid neemt. en die daarbij steeds elke mens als mens zal benaderen. Als individu. Zonder te veralgemenen. Beste vrienden, Wie denkt dat de liberale strijd tegen de Jihad samenvalt met het tandenloos gewauwel van een vredesduif, vergist zich.
7 Wij staan vastberaden klaar om op te treden en zullen geen millimeter plooien voor terroristen. Maar we doen het wèl op onze manier. Rechtschapen in plaats van barbaars. Proportioneel in plaats van totalitair. Tijdelijk en gericht in plaats van absoluut en alles omvattend. Wij liberalen zijn combattief. We mogen niet tolerant zijn voor de intoleranten. Wie onze manier van leven bedreigt, pakken we kei-hard aan. Aan wie vertrekt uit onze samenleving om te strijden met de extremisten van Daesh, zeg ik: je stapt uit onze liberale samenleving en draagt daar de consequenties van. Die hoeft voor wat mij betreft niet meer terug te komen.
Dames en heren, Er zijn er die in èlke maatregel om terroristen te bestrijden een uitholling zien van de rechtsstaat. Wel ze vergissen zich. Wie de dreiging weg relativeert, dreigt net als Troje ten onder te gaan. Tijdens de Trojaanse oorlog verstopten de Grieken zich in een groot houten paard, dat als geschenk niets-vermoedend werd binnen gehaald. Argeloos ging Troje ten onder. Niets vermoedend werden ze op hun eigen terrein verslagen. Wie zacht is tegen terreur maakt dezelfde fout als Troje. Wat we moeten doen is lik op stuk geven, zonder toe te geven aan onze eigen standaarden. De discussie over veiligheid versus vrijheid is een belangrijke discussie. Maar ze wordt al te vaak voorgesteld als een dilemma. Alsof we ofwel voor vrijheid, ofwel voor veiligheid moeten kiezen. Dat is klinkklare onzin. Het is een vals dilemma. We kunnen het allebei hebben. Meer nog : we hebben recht op allebei. Op vrijheid en op veiligheid. De Canadese liberaal Michael Ignatieff leerde ons tijdens de cafe futur reeks in het voorjaar enkele vuistregels : tijdelijkheid, porportionaliteit en checks and balances. Het eerste is belangrijk om ervoor te zorgen dat niks onomkeerbaar is. Proportionaliteit voorkomt dat we met een kanon op een mug gaan schieten. En de checks and balances zijn cruciaal omdat een concentratie van macht, vroeg of laat altijd zal leiden tot machtsmisbruik.
8 Ik voeg er nog een vierde vuistregel aan toe : de toets van de lange termijn. Wat zijn de effecten van maatregelen op de langere termijn? Dienen ze het doel van de open en vrije samenleving? De gedachte aan de lange termijn brengt me bij een laatste, erg belangrijk thema dat op het eerste zicht niks met terreur te maken heeft. Het klimaat. Deze week gaat uitgerekend in Parijs de klimaatconferentie van start. Het is een sterk signaal van een veerkrachtige stad, maar belangrijker dan het signaal is het resultaat. Daarom vindt Open Vld het essentieel dat ons land met een akkoord naar Parijs gaat. Met inhoud. Met meer voorstellen dan er delegatieleden zullen meereizen. Er zijn heel wat goede redenen om vòòr een verregaand klimaatakkoord te zijn. Schonere lucht en dus een betere gezondheid bijvoorbeeld. Of om de opwarming van de aarde en dus natuurrampen tegen te gaan. Wie daar nog niet van overtuigd is, vindt misschien wel een reden in de strijd tegen terreur. We kunnen vandaag onvoldoende zuiver naar de gebeurtenissen in het Midden-Oosten en in de wereld kijken, omdat we te afhankelijk zijn van olie en fossiele energie. Laten we daarom overschakelen op andere, hernieuwbare energiebronnen. Laten we kiezen voor zuiverheid. Zuiverheid van lucht, milieu en omgeving. En daardoor ook zuiverheid in onze geostrategische opstelling. Twee keer Parijs, twee keer bepalend voor onze toekomst.
Dames en heren, Twee jaar geleden kwamen in de gebouwen van Flagey samen om onze Toekomstverklaring op te stellen. De kern van die verklaring is dat liberalen vooruitgangsoptimisten zijn. Dat wij geloven in de toekomst. Dat we – zelfs op de meest moeilijke momenten – optimisten zijn en blijven. Vandaag heeft de samenleving het moeilijk. En toch maak ik precies vandaag opnieuw een keuze voor optimisme. Rationeel, en uit overtuiging. Omdat we uit de loop van de geschiedenis hebben geleerd dat geen enkele kracht, hoe bedreigend en gruwelijk ook, in staat is de menselijke drang naar vrijheid en rechtvaardigheid te bedwingen.
9 Steeds zullen er mensen als Spinoza, Voltaire, Denis Diderot, Varlam Sjalamov, Primo Levi, Karl Popper, Vaclav Havel, Nelson Mandela, Raif Badawi en Malala Yousafzai opstaan die de macht zullen uitdagen en reduceren tot laffe tirannen die zich alleen door het gebruik van wapens superieur wanen. Wie had ooit gedacht dat Hitler ondanks zijn enorme krijgsmacht ten onder zou gaan? Wie had ooit gedacht dat de Berlijnse Muur zou vallen? Wie had ooit gedacht dat het communisme zou imploderen? Of dat het Apartheidsregime in Zuid-Afrika op een dag zou verdwijnen? Daarom ben ik ook nu optimistisch over de strijd die we voeren tegen de terreur van de huidige jihadisten. Ik ben er van overtuigd dat ook onder diegenen die ze onderdrukken en bedreigen, moedigen zullen opstaan en hun barbarij zullen bestrijden. Mijn stelling is dat het de jihadisten zijn die angst zouden moeten hebben. Een angst dat ze door de emancipatie van hun onderdanen, hun machtsposities zullen verliezen. Een angst dat mensen hen niet langer blindelings zullen volgen maar de weg van de rede zullen inslaan. Een angst dat mensen op zoek gaan naar vrijheid, menselijke waardigheid en een betere toekomst voor hun kinderen en kleinkinderen. Op aarde en niet in het hiernamaals. De jihadisten spelen een achterhoedegevecht in de wetenschap dat ze deze strijd nooit zullen kunnen winnen, omdat de geest van vrijheid en rechtvaardigheid uit de fles is en er nooit opnieuw kan worden ingestopt. Laat dit ook onze instelling zijn, beste vrienden, De strijd voor vrijheid is onze strijd. Niet met wapens, en zeker niet met geweld. Ik verzet met tegen de lichtzinnigheid en het gebrek aan bewustzijn Die ertoe kunnen leiden dat boots on the ground ‘plots’ realiteit zouden zijn. Ik weiger te geloven dat je geweld per definitie moet beantwoorden met meer geweld. Wij strijden met ideeën. Met woorden. Met vrijheid. Met de kracht van onze overtuiging. Dat is wat liberalen drijft. Dat is de inzet
10 van ons als vrijheidspartij in deze tijd. Dames en heren, Mijn slotwoorden zijn tevens een vroege nieuwjaarswens voor het nieuwe jaar. Darkness cannot drive out darkness. Only light can do that. Ik dank u.
