Beste Vriendinnen en Vrienden,

4/2005 JAARGANG 27

i

n

h

o

u

d

e

Inhoudsopgave

2

Even bijpraten

2

Heeft u nog guldens

2

Nieuws uit Blijdorp

3

Dierenruil met Sjanghai Verklaring Diergaarde Blijdorp

8

Digibeesten: bedreigde soorten

9

Vogelwijzer: Nederlandse weidevogels II – Grutto en Tureluur

10

Van Gorilla tot valk - Najaarsreis naar GaiaPark Kerkrade

11

Toekomstmuziek – De plannen van Blijdorp, Burgers en Apenheul 12 Zoo’n Tijdschrift: Wildlife Magazine 14 Koud Bloed: Pages

16

In gesprek met Bob Kniese, Blijdorp’s rekenmeester achter de schermen

18

Bijzondere gift

19

Botanisch Blijdorp: Sprookjes bestaan

20

Olifantenpoep, een hoop werk

22

Mutaties in de Diergaarde (28 juli – 19 oktober 2005)

23

Colofon

24

Advertentie Vriendenwinkel

24

Agenda-Gezocht

24

v

e

n

b

i

j

p

r

a

t

e

n

Beste Vriendinnen en Vrienden, Dit is alweer het laatste nummer van 2005. Een bijzonder Vriendenjaar! Danzkij uw steun is het gelukt om een enorme bezuiniging op de Blijdorp-subsidie tegen te gaan! Afgelopen mei openden we het grootste geschenk ooit: de tijgerkreek. En wat voor geschenk! U zult het met mij eens zijn dat elke euro goed is besteed. Het is genieten om Musi en Hermes in deze prachtige omgeving te zien. Ook de educatieve omlijsting is wat mij betreft bijzonder geslaagd. Wij Vrienden zien uiteindelijk alleen maar de mooie kant van een nieuw verblijf. Dat de realisatie soms behoorlijk wat voeten in de aarde heeft (letterlijk!) ontgaat ons. Hier en daar horen we wel eens wat over een drassige bodem, een weerbarstige welstandscommissie, maar het fijne weten we er niet van. Daarom in dit nummer een interview met de technische man van Blijdorp, Bob Kniese. Hij legt ons uit waarom het soms wat langer duurt dan gepland voordat onze favorieten het nieuwe verblijf kunnen betreden. Verder in dit nummer natuurlijk weer de informatie die u van ons gewend bent: het laatste nieuws, achtergrondverhalen over Blijdorpbewoners, enz. Blijdorp-directeur geeft de laatste informatie over de bezuinigingen en de kwestie rond de ruil van gorilla’s en goudapen met de dierentuin van Sjanghai. Over gorilla’s gesproken. Onze groep is het afgelopen jaar behoorlijk op de schop gegaan. Je hecht je makkelijk aan deze karakterdieren. Dan is het altijd even slikken als het fokprogramma vereist dat ‘onze’ dieren moeten verhuizen. Iedereen begrijpt het grotere belang van een genetisch gezonde reservepopulatie in dierentuinen, maar ik weet zeker dat velen van u, net als ik, de vertrouwde gezichten missen zoals Ashmar en Dura, die prachtige gorilla met dat ondeugende koppie. Ik ben benieuwd hoe de groep er eind 2006 uit zal zien! Over de toekomst gesproken. De Nederlandse dierentuinen zitten niet stil. Enige tijd geleden hebben we al bericht over de plannen van Blijdorp, neergelegd in masterplan 2. In dat kader sparen wij bijvoorbeeld druk voor een nieuw ijsberenverblijf. Maar ook in andere tuinen wordt stevig gepland. De redactie van uw Vriendennieuws zet daarom de plannen van drie toonaangevende tuinen naast elkaar. Naast Blijdorp informeren wij u over de ontwikkelingen in Burgers Zoo in Arnhem en Apenheul in Apeldoorn. Tenslotte nog wat vervelende berichten. Vanwege trieste familieomstandigheden moeten de fans de column van Theo vd Velde een keer missen. Verder nemen we afscheid van Jenny Cockshull. Dit is haar laatste Digibeesten. Jenny, hartstikke bedankt voor alle vrije tijd die je hebt gestoken in onze Vereniging en Vriendennieuws in het bijzonder. We zullen je missen! Mogelijk zien we elkaar nog tijdens een van de winterlezingen. Anders wil ik u vanaf deze plek namens de redactie van Vriendennieuws en het bestuur van de Vrienden een voorspoedig 2006 toe wensen. Marcel Kreuger Hoofdredacteur

Mohrgazellen in Blijdorp - foto: Aart Pijl

Heeft u nog guldens, kwartjes en ander oud geld? Investeer het in een nieuw ijsberenverblijf! U kunt al uw oude geld inleveren bij de Vriendenwinkels. Zij zullen het omwisselen in Euro’s voor ons jubileumgeschenk ter gelegenheid van 150 jaar Diergaarde Blijdorp: een prachtig ijsberenverblijf. 2

Blijdorp

Roestkat - foto: Rob Doolaard

n

i

e

u

w

s Tekst: Jos en Anne Marie Nijkamp Hosman Met dank aan: De Nieuwsbrief van de Rondleiders en persberichten van Blijdorp

Kattenverhalen Ze zijn er weer! Leeuwen in Blijdorp. Na een leeuwloze (gelukkig korte) periode en na een heleboel papierwerk zijn twee Aziatische leeuwen vanuit Engeland naar hun nieuwe verblijf in Rotterdam verhuisd. De 12 jarige man met vrijwel zwarte manen heet Midas. Het vrouwtje, dat met haar twee jaar een decennium jonger is, draagt de naam Jasdon. Zodra de quarantaineperiode erop zit zullen ze naar buiten gaan. De introductie op het buitenperk is in stapjes verlopen. Eerst mocht Jasdon zich het buitenperk eigen maken, terwijl de zeer dominante Midas alleen kon toekijken. Toen de verzorgers het vervolgens aandurfden, mochten de twee leeuwen bij elkaar komen. Het was een heel gedoe: beide leeuwen zijn erg wild en lijken zich niets

van hun verzorgers aan te trekken. Op 21 september was het dan zover dat beide leeuwen bij elkaar mochten en het buitenperk op mochten. Beide leeuwen deelden wat rake klappen uit maar toen ze zo eenmaal wisten wat ze aan elkaar hadden keerde de rust snel terug. Musi en Hermes hebben het prima naar hun zin in hun nieuwe verblijf. Helaas gaat er voor Musi toch misschien het één en ander veranderen. Ze is al zestien en jongen mag ze niet meer krijgen. Blijdorp is dus op zoek naar een nieuwe partner voor Hermes. Als het zover is zal Musi moeten terugverhuizen naar het roofdierengebouw, waar ze dan weer een deeltijd buitenverblijf krijgt, wat ze dan zal moeten delen met de leeuwen. Aziatische leeuw - foto: Rob Doolaard

>

3

Eind juni arriveerde een paartje roestkatten vanuit Frankfurt in Blijdorp. Dat betekende een primeur, want voor zover bekend zijn er nog nooit roestkatten in een Nederlandse dierentuin te zien geweest. Zoals alle nieuw binnengekomen dieren werden de twee roestkatten direct na aankomst in de quarantaine geplaatst. Het was bekend dat het vrouwtje drachtig in Rotterdam was gearriveerd en al op 12 augustus werd er in de quarantaine een jong geboren. Om moeder en kind alle rust te gunnen, werd de quarantaineruimte tijdelijk van zijn echte functie ontheven. Inmiddels zijn de roestkatten ondergebracht in het Azië-huis van Diergaarde Blijdorp en kan de quarantaine weer als zodanig gebruikt worden. Roestkatten leven van nature in zuidelijk India en Sri Lanka, waar ze er een nachtelijke leefwijze op na houden. Het zijn prachtige katjes: klein van stuk (de op één na allerkleinste wilde kattensoort) met een schitterende vachttekening. Buiten het natuurlijke verspreidingsgebied van de roestkatten leven er momenteel maar 30 roestkatten in vier Europese en twee Amerikaanse dierentuinen. Verreweg de meeste dieren leven in de dierentuin van Frankfurt, waar de basis van de fok in gevangenschap ligt. Uiteraard wordt het Europese stamboek (ESB) ook in Frankfurt bijgehouden. De stamboekhouder was erg blij met de geboorte van het ‘Rotterdamse’ mannetje, want het stamboek heeft op dit moment vooral behoefte aan mannelijke dieren. Bovendien is het paartje in Blijdorp genetisch gezien belangrijk voor het stamboek, dus is nageslacht daarvan extra welkom. Roestkatten houden er in het wild een nogal teruggetrokken leefwijze op na en de dieren in Blijdorp moeten nog een beetje wennen aan het publiek. Maar het is zeker de moeite waard om er even de tijd voor te nemen, want het zijn bijzonder fraaie diertjes. De roestkatten zijn te vinden in het Aziëhuis van Blijdorp, als naaste buren van de met uitsterven bedreigde Filippijnse wrattenzwijnen.

Tragische verhuizing Niet altijd gaat het goed bij verhuizingen. Omdat men in Blijdorp het tapirstel James en Wandaloo permanent bij elkaar wil zetten, moest de andere dame, Tess, naar een andere zoo verhuizen. Op 4 juli was het zover. Tijdens de eerste stop in Apeldoorn bleek het echter helemaal mis met Tess. Ze was in paniek, mogelijk ten gevolge van een valpartij tijdens de reis. Er werd besloten Tess direct terug naar Rotterdam te brengen, maar helaas overleed ze op de terugreis. Bij sectie bleek oververhitting de doodsoorzaak te zijn. Om dit tapirbericht toch nog positief te eindigen: de verzorgers hebben goede hoop dat Wandaloo zwanger is. 4

Nachtelijk badderen Afgelopen zomer is de Diergaarde begonnen ook neushoornvrouwtje Nammy ’s nachts, bij mooi weer, buiten te laten. Nico mag dat al sinds vorig jaar. Beide dieren vinden het prachtig. Nico neemt ’s nachts geregeld nog een modderbad, terwijl Nammy heel graag in het water drijft. Bij nat weer moeten de neushoorns overigens wel naar binnen om te voorkomen dat het verblijf een al te groot modderbad wordt.

Subsidiekorting van de baan! Beste vrienden (en vriendinnen), Het is inmiddels ongetwijfeld al enige tijd bij u bekend, maar de voorgenomen korting op de subsidie van Rotterdam aan Blijdorp is van de baan. Eind september werd dat duidelijk, maar ik heb de behandeling van het nieuwe voorstel van het College van B en W in de diverse commissies van de Gemeenteraad (op 6 oktober jongstleden) toch nog maar even afgewacht om definitieve zekerheid te hebben. Die lijkt er nu te zijn (maar wat is er zeker in deze tijd!); zoals het er nu uit ziet blijft de subsidie aan de Diergaarde tot en met 2009 op hetzelfde niveau gehandhaafd. Alle partijen in de Raad, en dat is zeer plezierig, zijn het daarmee eens. Het is voor mij glashelder dat deze wijziging ten goede van Blijdorp, niet alleen tot stand gekomen is door weging van onze zakelijke argumentatie, maar dat de zeer vele, vaak hartverwarmende steunbetuigingen van heel veel mensen, bedrijven en instellingen ‘onze zaak’ heel goed hebben gedaan. In een eerder stadium is al eens gezegd: Van je vrienden moet je het hebben! En dat is nog maar weer eens gebleken. Mijn dank aan een ieder voor alle steun, in welke vorm dan ook, is groot. En nu met volle inzet aan de bak om het Masterplan II in de komende 10 jaar te realiseren. Ton Dorresteijn Directeur Blijdorp

Gezellige familie De Rotterdamse dierentuin heeft met een stel vosmangoesten en hun jongen er weer een nieuwe diersoort bij. Ze zijn te vinden in het voormalig verblijf van de kleine panda’s bij de Afrikaanse vlakte. Vosmangoesten leven in familiegroepen op de vlakten van zuidelijk Afrika, waar ze uitgebreide holencomplexen graven en bewonen. In dezelfde holencomplexen leven vaak ook hun ‘familieleden’, de stokstaartjes en soms ook de grondeekhoorns, eveneens familie van deze diertjes. Vosmangoesten, één van de kleinste mangoestensoorten, leven van insecten en kleine gewervelde dieren, maar eten ook reptielen, vogels, eieren en kleine knaagdieren. Aangezien de diergaarde al stokstaartjes heeft, hopen we sterk dat het nog eens zo ver kan komen dat deze samen, net als in de natuur, met de vosmangoesten gehuisvest kunnen worden.

Koningszaken Niet alleen bij ons mensen komen homostellen voor. De Blijdorpse flamingo’s kennen lesbische stellen en ook bij de koningspinguïns is een lesbisch stel gevormd. Voor de liefhebbers: wit/wit en wit/groen (hiermee worden de plastic clips bedoeld). Eén van de dames had een ei (is ze bi?). Voor de zekerheid is dit ei in de broedmachine gelegd. Helaas bleek het ei onbevrucht. Op 17 augustus 2005 is het eerste koningsei uitgekomen. Het is het eerste jong van Pino (geel/oranje) en Vera (paars). Vera heeft in 2004 al eens in haar eentje een jong opgevoed, maar nu krijgt ze dus hulp van haar man.

Onagers- en kamelenleed Op 30 augustus moesten alle kamelen en onagers worden afgemaakt, omdat één van de onagers besmet bleek met rundertuberculose. Dat alle dieren moesten worden gedood komt omdat er geen echt betrouwbare test bestaat voor het al dan niet aanwezig zijn van besmetting. Bovendien bestaat er geen behandeling tegen rundertuberculose. Waar de besmetting vandaan is gekomen is niet duidelijk geworden. Duidelijk is wel dat het een tragisch gebeuren binnen Blijdorp was. Uit het onderzoek dat op de gedode dieren is gedaan bleek overigens dat deze dieren allen niet besmet waren! Om risico’s zoveel mogelijk te vermijden is er inmiddels ook een stoomauto langs geweest die de hele Mongoolse vlakte plus de stallen heeft ‘gesteriliseerd’ met hete stoom (tot wel 50 cm diep in de bodem). Terwijl u dit leest zijn er waarschijnlijk alweer nieuwe bewoners. Uit Amersfoort arriveerden twee witte kamelen (gecastreerde hengsten). Later dit jaar komen er drie nieuwe onagers vanuit verschillende tuinen naar Rotterdam. De combinatie >

kamelen-onagers wordt dus nog eens geprobeerd. Gaat het niet goed, dan gaan de kamelen terug naar Amersfoort.

Gevlekte hyena’s Op het oude tijgerperk leven sinds kort vier gevlekte hyena’s. Het zijn vier mannen, allen afkomstig uit Amersfoort, uit twee verschillende nesten. In de toekomst zullen drie mannen weer vertrekken in ruil voor een vrouwtje, maar dat zal pas gebeuren tegen de tijd dat hun nieuwe verblijf klaar is. Dit nieuwe verblijf zal naast het nieuwe leeuwenverblijf komen en is gepland op de plaats van het huidige giraffenverblijf. Hyena’s leven in groepen, zogenaamde ‘clans’, in woestijnen en op savannes. In een clan leven mannen en vrouwen met hun jongen. Er heerst een stevige rangorde waarbij de dames dominant zijn. Clans hebben een territorium dat wel duizenden vierkante kilometers kan beslaan. In het centrum van het territorium bevinden zich de holen waar de dieren zich overdag schuil houden. Gevlekte hyena’s zijn vooral aaseters. Met extreem korte, sterke kaken en grote kiezen eten ze zelfs bot en taaie huid. Hierbij produceren ze braakballen van de onverteerbare delen (haren, pezen). Ook de magen van deze dieren moeten wel ijzersterk zijn: zelfs kadavers van maanden oud, worden vrolijk opgepeuzeld! Of zeg maar gerust ‘opgevre-

ten’: per keer kunnen gevlekte hyena’s wel tot een derde van hun lichaamsgewicht eten! Eenmaal in de twee weken is een hyenavrouwtje vruchtbaar. Alle clanmannetjes kunnen dan met haar paren. Na drie maanden worden één tot vier jongen geboren, die dan nog zo’n twee maanden in het hol zullen verblijven. Daarna gaan de jongen naar een gezamenlijk hol, waar ze door alle zogende vrouwtjes kunnen worden gevoed. Dit vergroot de overlevingskansen behoorlijk. Ook onder de jongen is er al een duidelijke rangorde. Een dominant jong zal in slechte voedseltijden andere jongen doodbijten. Hyena’s kunnen in groepsverband grote dieren bejagen. Zelf worden ze alleen bejaagd door leeuwen.

De Rotterdamse maraboes zijn niet in gevangenschap geboren en moeten daarom regelmatig worden gekortwiekt. De natuur zorgt er voor dat er steeds extra energie vrijkomt om de vleugels weer snel te laten aangroeien. Het kortwieken moet dus elke zes weken gebeuren! Helaas gebeurt het een enkele keer dat een maraboe vlak voor een volgende knipbeurt ontsnapt. Op 27 juli was er op internet te lezen dat vogelaars een maraboe (de Rotterdamse?) in de omgeving van Tilburg waarnamen. Blijdorp overweegt overigens in de toekomst geen vogels meer te leewieken of kortwieken. Dit zal dan wel betekenen dat vogels alleen nog in (grote) volières gehouden zullen kunnen worden. Het zal ongetwijfeld een prachtig gezicht zijn om maraboes, ooievaars, kraanvogels en flamingo’s te zien vliegen. >

Ontsnappingen Vogels die in dierentuinen in open verblijven zijn gehuisvest zouden allemaal kunnen wegvliegen. Om dit te voorkomen worden ze geleewiekt. Het is een kleine ingreep aan één van beide vleugels, waardoor ze niet meer kunnen vliegen; het weggehaalde stukje vleugel groeit namelijk niet meer aan. Of ze worden gekortwiekt. Hierbij worden een aantal vleugelpennen weggeknipt. Na de rui groeien deze pennen weer aan en moeten ze opnieuw worden weggeknipt (dit wegknippen is overigens pijnloos en vergelijkbaar met het knippen van haren).

Hyena’s - foto: Anneke Oberman

5

s w u e i n

Behalve vogels ontsnappen er ook wel eens andere dieren, zoals al wel eerder in deze rubriek vermeld. Een korte opsomming van de ontsnappingen van de laatste tijd levert een ontsnapte manenwolf, een vosmangoest (meerdere keren zelfs), een dwergnijlpaard en een Chinese alligator op. U ziet, enige voorzichtigheid lijkt gepast bij een bezoek aan Blijdorp! Hoewel, ook voor de dieren zelf lijkt zo’n ontsnapping leuker dan het is. Zo ontsnapte één van de Chinese alligators door een gat in de scheidingsmuur naar het verblijf van zijn buren, de spitssnuitkrokodillen. Gelukkig voor deze uitbreker begrepen bezoekers direct dat er iets mis was en waarschuwden zij de verzorgers. De alligator ‘vloog’ toen echter al door de lucht in het krokodillenverblijf… Het lijkt wel een epidemie, al die ontsnappingen! Ook kuifmakaak Maria is al meerdere malen in het water om het eiland gesprongen. Dit doet ze zodra ze zich te veel in het nauw gedreven voelt.

Reden voor de verzorgers om haar alleen, en in alle rust, in het binnenverblijf te laten zitten. Inmiddels heeft de technische dienst uitgebreidere looproutes op de drie eilandjes gemaakt en kunnen alle kuifmakaken weer samen buiten verblijven.

Over de brando’s…. Het echtpaar brando, beide in het wild geboren, hebben na hun zoon in 2004, sinds deze zomer weer een jong! En dat is een groot goed voor het behoud van deze soort. Door de vernietiging van hun biotoop en door de jacht (ze worden op Madagaskar graag gegeten), zijn er nog minder dan 1000 over. Omdat de beide ouder dieren al 13 en 15 jaar oud zijn, en de oudste brando ooit 17 jaar is geworden, is het te hopen dat deze dieren nog een paar jaar voor nakomelingen kunnen zorgen. Brando’s komen alleen rond het Alaotrameer voor en zijn daarom bij ons beter bekend als aloatra of grijze bamboemaki.

Ottermannetjes, de continuing story Er is een nieuw ottermannetje in de Rotterdams diergaarde aangekomen. Dit was noodzakelijk na de ontsnapping van de vorige man. De nieuwe man is afkomstig uit de nog jonge dierentuin ‘Dierenpark Europa’ en met deze otter hoopt men in Blijdorp in de toekomst weer jonge ottertjes te kunnen krijgen. Op Bass Rock gaat het wat jongen betreft erg goed. Er zijn deze zomer zowel jonge papegaaiduikers als zeekoeten te zien geweest. En voor het eerst waren er in de zoo zelfs jonge eidereendjes te bewonderen!

Een verhaal over twee zustersteden, een stel apen en boze actiegroep Het leek allemaal zo mooi: de speciale, zusterband tussen Rotterdam en Sjanghai bestond 25 jaar in 2004 en dus zouden de dierentuinen in beide steden ook iets speciaals gaan doen. Besloten werd dat Blijdorp 3 gorilla’s naar Sjanghai zou sturen en dat Blijdorp daarvoor drie goudapen zou krijgen uit China. In China waren nog maar zelden gorilla’s te zien geweest; en buiten China is er nog maar een keer en dan voor slechts een paar maanden een aantal goud> apen te zien geweest (in Dublin).

Maraboe - foto: Marcel Kreuger 6

Blijdorp stuurt overigens maar één gorilla uit de eigen groep, namelijk Astra. Quenta komt uit Saarbrücken en mannetje Bokito uit Berlijn. Daar zit dan nog wel een heel verhaal aan vast. Eigenlijk zou dit groepje elkaar, alvorens op reis te gaan naar China, moeten leren kennen in de Duitse dierentuin Hodenhagen. En zilverrug Dango zou dan vanuit Hodenhagen naar Blijdorp komen. Iedereen blij. Maar helaas. De niet-EAZA tuin Hodenhagen heeft tegen alle regels in EEP-dieren zonder toestemming uitgeleend aan een andere (niet EEP) tuin en wordt nu door EAZA gestraft: alle EEP-dieren (waaronder dus de gorilla’s) worden uit Hodenhagen weggehaald. Daardoor kan het trio gorilla’s niet in Hodenhagen geplaatst worden en gaan ze elkaar dus leren kennen in Blijdorp. Daarbovenop zijn er (Duitse) actiegroepen opgestaan die überhaupt tegen de overgang van de gorilla’s naar de Chinese tuin zijn, omdat zij twijfelen aan de kwaliteit van diermanagement aan de andere kant van de wereld. Verderop in dit nummer leest u het Blijdorp-standpunt.

enigszins om te griezelen. Ook de indrukwekkende bekervormende planten kregen veel belangstelling. Het was oppassen geblazen tijdens de tentoonstelling want er liep ook een ‘echte’ vleesetende plant rond die, compleet met mes en vork, steeds op zoek was naar lekkere hapjes...

Blijdorp ‘Binnenste Buiten’ - foto: Juul van Dam

Vogeltrainingskamp Vanaf januari 2006 wil Blijdorp de bezoekers verblijden met vliegdemonstraties. Daarvoor zullen twee kerkuilen, een Afrikaanse oehoe, drie handopfok zwavelborsttoekans en twee Von der Deckentoks worden ingezet. Elke week komt valkenier Henk Verwey naar Blijdorp om de verzorgers te helpen om de vogels te trainen en in topconditie te krijgen. Vogels in dierentuinen zijn niet gewend aan al te veel vliegen en hebben dus vaak een fors overgewicht. De eerste proef-vliegdemonstratie is al gegeven, maar was nog geen succes. De vogels kregen te veel eten als beloning, waardoor ze alle kanten opvlogen en niet meer luisterden. Pas na een klein uur kregen ze blijkbaar weer honger en kwamen ze weer naar de verzorgers toe. Er zullen voorlopig dan ook alleen proefdemonstraties in het Eauditorium plaatsvinden. Pas later zal dit gebeuren op de definitieve plek rondom de grote vijver.

Botanisch ‘Binnenste Buiten’ In de herfstvakantie organiseerde Diergaarde Blijdorp wederom activiteiten onder de noemer ‘Binnenste Buiten’. Dit jaar stonden niet de dieren, maar de planten in Blijdorp centraal. Op diverse plekken in de tuin konden bezoekers wetenswaardigheden over planten horen. Ook mocht men een kijkje nemen in de kassen achter de schermen. Hoogtepunt was de tentoonstelling over vleesetende planten. Tijdens een lezing kon men horen waarom sommige planten de gewoonte hebben om vlees (veelal insecten) te eten: ze groeien in arme grond waar weinig voedingsstoffen in voorkomen. Die moeten ze dus ergens anders vandaan halen.

Nieuwe apen Sinds kort huisvest Diergaarde Blijdorp twee witkruinmangabeys, een apensoort die in het wild alleen voorkomt in Ghana en daar in zijn voortbestaan wordt bedreigd. Mangabeys behoren tot de meerkatachtigen, een groep van Afrikaanse apen. Het zijn slanke dieren die uitstekend kunnen klimmen en het grootste deel van hun leven in de bomen doorbrengen. Zoals de meeste apen zijn het sociale dieren, die leven van alles wat het oerwoud ze biedt: fruit, (harde) zaden, jonge bladeren, insecten en andere kleine dieren. Dankzij hun grote wangzakken kunnen ze in korte tijd veel voedsel verzamelen. Later kunnen ze dat verzamelde voedsel dan rustig kauwen en inslikken. Omdat witkruinmangabeys zowel in het wild als in dierentuinen zeldzaam zijn geworden, is er voor de soort een Europees fokprogramma (EEP) ingesteld, dat wordt gecoördineerd door de dierentuin van Barcelona. In totaal leven er maar ongeveer 50 witkruinmangabeys in circa 10 dierentuinen buiten Ghana. Sommige daarvan beschikken over fokgroepen en het fokprogramma heeft behoefte aan meer vrouwelijke dieren. Voorlopig moet Blijdorp het doen met twee mannetjes (afkomstig uit de dierentuin van Salzburg), maar de Diergaarde wil uiteindelijk graag een steentje bijdragen aan het behoud van de witkruinmangabeys. Daarom is de hoop er op gevestigd, dat er binnenkort elders een paar vrouwtjes geboren worden!

Europese otter - foto: Anneke Oberman

Sommige soorten, zoals de Venus Vliegenval, doen dat met een ingenieus systeem, waarbij de bladeren als een val dichtklappen en het insect gevangen zit. Anderen doen dat door bekers te vormen waarin de insecten verdrinken. Door de gevangen insecten te verteren krijgt de plant de benodigde voedingsstoffen binnen. In de vlinderkas werden de Venus Vliegenvallen daadwerkelijk gevoerd door één van de hoveniers. Ze kregen lekkere vette vliegen aangeboden en klapten maar wat graag hun blaadjes op elkaar! Voor de bezoekers, onder wie veel kinderen, was dit toch wel

Tweede okapi-geboorte van 2005 Op 17 oktober jl. werd in Blijdorp de tweede okapi van 2005 geboren. Op 11 mei kwam namelijk al zijn halfbroertje Kimdu ter wereld. De nieuwste aanwinst van de Rotterdamse okapi-groep is Dayo genoemd; hij is een zoon van vader Tom en moeder Demba. Die laatste werd zelf (in 1996) in Rotterdam geboren. In Blijdorp worden okapi-geboortes inmiddels als ‘gewoon’ beschouwd, maar in de internationale dierentuinwereld geldt de okapi nog altijd als een van de meest begeerde diersoorten. Alleen de beste dierentuinen komen in aanmerking om okapi’s te mogen huisvesten. Sinds 1960, toen in Blijdorp de eerste okapi ter wereld kwam, zijn er in Rotterdam al tientallen okapi’s geboren en grootgebracht. 7

Dierenruil met Sjanghai Verklaring Diergaarde Blijdorp moeten wennen, net zoals in het wild, wanneer zich een nieuwe familiegroep vormt. Daarom worden de drie gorilla’s in Blijdorp aan elkaar geïntroduceerd. Pas over een half jaar zal het gorillagroepje definitief naar China vertrekken en de goudapen naar Blijdorp komen. In beide gevallen zullen zij in een nieuw te bouwen verblijf worden gehuisvest.

Gorilla - foto: Yvonne Raaijmakers

Gorilla - foto: Mirella Keenens

De laatste tijd is er nogal wat commotie in de media geweest over een gorillaruil tussen Diergaarde Blijdorp en de dierentuin van Sjanghai. Wat is er nu feitelijk aan de hand? Situatie Rotterdam en Sjanghai zijn al heel lang zustersteden en werken in dat kader op een aantal terreinen samen. Onderdeel van die speciale zusterstad-relatie zijn ook de twee dierentuinen. Met enige regelmaat komen er in dat kader dieren vanuit Sjanghai Zoo naar Blijdorp en omgekeerd. Die zusterstad-relatie bestond in 2004 25 jaar en ter gelegenheid daarvan hebben beide dierentuinen besloten iets speciaals te doen. Dat speciale had wat voeten in de aarde. Je kunt namelijk niet zomaar een speciale bedreigde diersoort vanuit Rotterdam naar Sjanghai sturen. Daar is niet alleen een vergunning van de Nederlandse overheid voor nodig, maar ook instemming van de EAZA (de Europese dierentuinfederatie). En voor dieren vanuit Sjanghai naar Blijdorp is er eveneens toestemming nodig van de Chinese autoriteiten. Een paar maanden geleden is er wederom overeenstemming bereikt: Blijdorp schenkt drie gorilla’s (een man en twee vrouwtjes) aan Sjanghai Zoo en die schenkt drie goudapen (een man en twee vrouwtjes) aan Blijdorp. Het moge duidelijk zijn dat het inderdaad om iets zeer speciaals gaat. Behalve een tweetal gorilla’s in Beijing en één (oud) mannetje in Sjanghai zijn er nog nooit gorilla’s in China gehouden en dus te zien geweest en het is ook voor het eerst dat er goudapen worden opgenomen in een 8

dierentuin buiten China. Ooit schijnen er twee dieren gedurende een aantal maanden in Dublin Zoo te hebben gelogeerd (voordat ze weer terug moesten naar China), maar daarmee is dan ook direct hun enige aanwezigheid ooit in Europa genoemd. Gorilla’s zijn hoog intelligente groepsdieren en ook in het wild verlaten jonge dieren die volwassen worden hun familiegroep. Dat gebeurt lang niet altijd vrijwillig, maar soms met de harde hand van hun vader, moeder of tante. Dat proces wordt in vrijwel alle goede dierentuinen in de wereld ook gehanteerd (of beter gezegd geïmiteerd). Wordt een familiegroep te groot, dan verhuist een aantal jonge dieren naar een andere dierentuin. Zo zijn er vanuit Blijdorp in de afgelopen jaren al zeker 15 à 20 gorilla’s vertrokken en datzelfde geldt bijvoorbeeld voor Apenheul. Deze dieren vormen dan samen met één of meerdere andere gorilla’s uit andere dierentuinen nieuwe familiegroepen op nieuwe plaatsen. De gorilla’s die Blijdorp schenkt, zijn niet alle drie in Blijdorp geboren. Om tot een nieuwe onverwante familiegroep te komen zijn er wat dieren op papier v.w.b. hun ‘eigenaar’ geruild. Binnen enkele maanden vertrekken: 1 vrouwtje uit Rotterdam (Astra), 1 vrouwtje uit Saarbrücken (Quenta) en 1 mannetje uit Berlijn (Bokito) naar Sjanghai. De dieren zullen eerst aan elkaar

Actiegroepen Op dit moment hebben een aantal actiegroepen aangegeven dat zij niet blij zijn met het besluit om gorilla’s naar Sjanghai te sturen, omdat zij ernstige twijfels hebben over de kwaliteit van het diermanagement aldaar. Blijdorp blijft vierkant achter het eenmaal genomen besluit staan en vindt de reactie van de actiegroepen erg overtrokken. Blijdorp heeft geen twijfels over de kwaliteit van het management ten aanzien van de gorilla’s of andere dieren die de afgelopen jaren naar China zijn verhuisd. De afgelopen jaren heeft de dierentuin van Sjanghai zich sterk in positieve zin ontwikkeld. Blijdorp gaat altijd na, of de plaats waar onze dieren terecht komen het door ons (en andere dierentuinen) gewenste kwaliteitsniveau heeft. Dat geldt ook voor de dierentuin van Sjanghai. Bij Blijdorp bestaat er geen twijfel dat onze gorilla’s in Sjanghai goed terecht zullen komen. Directeur Ton Dorresteyn en dierenarts Willem Schaftenaar hebben meerdere malen ter plekke polshoogte genomen. Zeker, in China gaat men soms niet echt plezierig met dieren om, maar dat geldt niet voor iedere Chinees en zeker niet voor iedere dierentuin in China. Net zoals niet gezegd kan worden dat iedereen in Nederland slecht met dieren omgaat, omdat er die afschuwelijke bio-industrie in ons land bestaat. In de afgelopen 15 jaar heeft Blijdorp, maar ook enkele andere goede dierentuinen, vele tientallen dieren aan de dierentuin van Sjanghai geschonken (mede omdat er in Blijdorp geen plaats meer voor was). Al die dieren en diersoorten doen het prima aldaar. Ongeveer 1,5 jaar geleden is er in Sjanghai een nieuw verblijf voor chimpansees geopend door niemand minder dan Jane Goodall, ongeveer de meest beroemde beschermster van chimpansees in de wereld. Dat zou ze echt niet hebben gedaan als zij enige twijfel zou hebben gehad over het welzijn van deze chimpansees. Precies datzelfde geldt voor Blijdorp.

Bedreigde soorten

Tekst: Jenny Cockshull

Blijdorp ondersteunt zo veel mogelijke projecten voor het Blijdorp is, behalve een leuk uitje voor de hele familie, ook een plek waar bedreigde diersoorten zoveel mogelijk in stand LAATSTE behoud van natuurlijke leefgebieden. Dit wordt gefinancierd EDITIE uit de Blijdorp begroting, uit bijdragen van bezoekers, speworden gehouden en gefokt, al dan niet om terug gezet te ciale evenementen voor abonnementhouders en schenkinworden in de natuurlijke woonomgeving. Blijdorp neemt deel gen & giften van particulieren en organisaties. Blijdorp heeft o.a. de aan de 'World Zoo Conservation Strategy', waarin de dierentuinen volgende projecten ondersteund: vastgelegd hebben welke bijdragen zij leveren op het gebied van natuurbehoud. Onder andere staat er in dat educatie een van de • Het Asian Elephant Conservation Centre in India voor onderbelangrijkste taken van een dierentuin is. Meer uitleg vindt u op de zoek naar de olifantenpopulatie in Myanmar en Laos. Meer over website van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD) in deze olifanten op: www.unep-wcmc.org/index.html of de nota “Educatie – de hoofdtak van Nederlandse dierentuinen”: www.nvdzoos.nl/download/EducatieveNota2003.pdf

www.unep-wcmc.org/latenews/emergency/fire_1997/ asianele.htm~main of tinyurl.com/bcm78

Tevens zijn fokprogramma’s van levensbelang. Blijdorp neemt deel aan ruim 70 internationale fokprogramma's van bedreigde diersoorten. In Europa zijn dit de zogenaamde EEP programma's (EEP = European Endangered Species Programme). Deze diersoorten worden in de Diergaarde aangegeven met het EEP symbool. Meer uitleg over hoe bepaald wordt of een diersoort bedreigd is, waar de dieren voor de fokprogramma’s vandaan komen, enz. is ook op de NVD-site te vinden: www.nvdzoos.nl/vragen/8antwoorden.html#samenwerken

• Een anti stroperteam ter bescherming van de Amoerpanter in het Amoergebied (Rusland). Er leven waarschijnlijk nog ongeveer 40 van deze panters in het wild. Meer over dit project is te lezen op de volgende site: www.nvdzoos.nl/SDH/4amurpanter1.html en op de site van de WWF zijn er prachtige foto’s te zien van het leefgebied in Rusland: www.wnf.nl/wnf/website/index.cfm/ objectID=3C72C343-3B69-4AFF-BA7077D3FDA5DFED of tinyurl.com/835gs

Blijdorp coördineert de Europese fokprogramma's (EEP) van Aziatische olifanten, boomkangoeroes, Mantsjoerijse kraanvogels, Siberische kraanvogels, Komodovaranen en Egyptische landschildpadden.

• Een herintroductieproject voor de Europese nerts in Estland. Blijdorp fokt deze diersoort achter de schermen i.s.m. de dierentuin van Tallin. Een compleet verslag hierover en nog veel meer details over deze diersoort is te lezen op:

Komodovaranen zijn pas sinds 1912 bekend in de westerse wereld Ze worden ‘landkrokodil ’genoemd door de lokale bevolking. Meer van zulke feiten zijn te vinden op:

www.nvdzoos.nl/SDH/4mink1.html

www.nvdzoos.nl/educatie/komodovaraan.html

Egyptische landschildpadden leven in het extreme klimaat van Egypte, Libanon en Israël waar ze niet alleen bedreigd worden door het weer, maar ook door de illegale handel. Een verslag over deze langzame, gepantserde beesten vindt u op: www.trionyx.nl/layout/frames.htm?biblio/kleinman.htm

Maar hoe krijg je de dieren, vogels, insecten enz zo ver dat ze überhaupt willen gaan fokken ? Een erg interessante uitleg hierover is te lezen op: www.natuurinformatie.nl/ndb.blijdorp/

Voor Diergaarde Blijdorp staan behoud van de natuur en het welzijn van de dieren voorop. Ook met het Oceanium stelt Blijdorp zich tot doel een bijdrage te leveren aan de bescherming van zeeën en kusten en de daarbij behorende flora en fauna. Zo is Blijdorp zeer nauw betrokken bij internationale fokprogramma’s voor zeepaardjes. Meer hierover op: www.rotterdamzoo.nl/?docId=2972 Digibeest is inmiddels ook een bedreigde diersoort geworden, want dit wordt de laatste editie! Door tijdgebrek ben ik genoodzaakt om ermee op te houden, maar hoop dat ik u geïnspireerd heb om meer gebruik te maken van het internet. Alle links zijn direct aan te klikken op www.vriendenvanblijdorp.nl (links)

natuurdatabase.nl/i000129.html

Blijdorp coördineert ook het Europese stamboek (ESB) voor kroonduiven en muismaki's en bovendien het wereldwijde fokprogramma van de kleine panda. Van de kleine panda leven er waarschijnlijk niet meer dan 2.500 in het wild. Deze grappige dieren met hun gestreepte staart zijn een lust voor het oog. Ze wassen zich als poezen en hebben de bijnaam ‘rode panda’ vanwege de kleur van hun vacht. Veel meer info: www.nvdzoos.nl/educatie/kleinepanda.html

Daarnaast streeft Blijdorp ernaar, binnen de grenzen van haar mogelijkheden, om bedreigde dieren ooit weer naar hun oorspronkelijke leefmilieu terug te brengen. Er bestaan al enkele succesvolle voorbeelden van dergelijke 'reïntroductieprojecten' bij o.a. Arabisch oryxen, Europese wilde katten en oehoes. Het wilde katten fokprogramma levert regelmatig nieuwe katten voor uitzetting in ZuidDuitsland. Ze zijn een nauwe verwant van onze huisdieren en komen voor in Europa. Meer details: www.allemaalkatten.nl/wildekatten/ europese-wilde-kat.html en een collectie schitterende

foto’s via Google images: images.google.nl/ images?q=felis+silvestris+silvestris

d

i

g

i

b

e

e

s

t

e

n 9

Kleine panda - foto: Fred van Tiel

Nederlandse weidevogels II

Tekst: Jos en Anne Marie Nijkamp Hosman

z

e

r

Grutto’s en tureluurs

Grutto

10

De vogels nestelen in wat langer gras, waar ze met hun lange poten ook goed op zijn gebouwd.

i w l e

In het verleden had de grutto er dan nog een probleem bij, aangezien hij als lekkernij bekend stond. Gelukkig is hij net op tijd beschermd verklaard. Toch keren er nog ieder jaar rond maart erg veel grutto’s terug vanuit hun winterverblijf in West-Afrika en het Middellandse zee gebied om hier te komen broeden. Dan, met name in het voorjaar, is het typische gruttogeluid goed te horen. Zeker als de mannetjes hun hoge baltsvluchten boven de weides maken. Bij deze vluchten vliegen ze met uitgespreide staart en wentelen ze zich van de ene op de andere zijde.

g

De veertig centimeter grote grutto met zijn lange snavel en bruine kleur is net als de andere weidevogels een vogel van veenweiden en andere laag gelegen graslanden. In ons land zijn dit met name de oude cultuurlandschappen (bijvoorbeeld veenpolders) die nu vrijwel geheel in gebruik zijn als grasland. Sloten horen ook heel sterk bij deze gebieden. Momenteel gaat er veel aandacht uit naar het behoud van deze gebieden. De sloten in deze gebieden trekken specifieke soorten aan als visdiefjes en snorren. Als er ook veel riet is vindt men er ook roerdompen. Door de ‘verbeterde’

ontwatering, vermesting, het intensieve landgebruik en de vervroegde maaidata hebben deze vogels het niet makkelijk. Bovendien veroorzaken bovengenoemde factoren een aantasting van de flora, waardoor er minder nestgelegenheid en minder voedselaanbod is.

o

Vogels van de slikgronden ‘Limosa limosa’ is de wetenschappelijke naam van één van Nederlands bekendste weidevogels, de grutto. De Nederlandse naam ‘grutto’ is een klanknabootsing van zijn roep. Deze roep wordt in verschillende delen van Nederland wat anders weergegeven, wat resulteert in verschillende namen voor de grutto als ‘grut’, ‘gruut’, ‘grutteres’, ‘griet’, maar omdat zijn geluid blijkbaar ook aan het slijpen van messen doet denken, heet hij ook wel ‘schaarsliep’. Lokale namen zijn vaak gebaseerd op vergelijkingen met andere vogels en zo wordt de grutto ook wel ‘bruin ooievaartje’, ‘oeversnip’ en ‘rechtbekwulp’ genoemd. Al met al heel veel namen voor deze ‘vogels van de slikgronden’, wat de vertaling van de wetenschappelijke naam is.

v

In het vorige nummer van Vriendennieuws schreven wij al over een nieuwe volière op de plaats van de voormalige Kiboko speeltuin waarin weidevogels te zien zullen zijn. We schreven toen over de kemphanen. Deze keer vertellen wij u iets over twee andere toekomstige bewoners, de grutto en de tureluur. Volgende keer komen de kluut en de kievit aan bod en zullen we ook de ervaringen van Blijdorp met deze vogels beschrijven. Er zijn namelijk al jongen uit het ei gekropen!

j

Tureluur

Groeit het gras verder door, dan zijn grutto’s vaak te zien op paaltjes, over hun gebied uitkijkend. In de periode van april tot medio juni legt het vrouwtje vier eitjes in een in de grond gemaakt kuiltje dat bekleed is met wat grassen en bladeren. Beide ouders broeden en verzorgen na het uitkomen de jongen. De kuikentjes zijn zogenaamde nestvlieders en verlaten dus al heel snel het nest. Doorgaans is er één nestje per jaar. Alleen wanneer het eerste legsel wordt verstoord volgt er een tweede. Erg ‘efficiënt’ zijn grutto’s niet, per nest komen nul tot vier jongen uit het ei en vervolgens wordt maar 50% volwassen. Daarnaast sterft jaarlijks 20% van de volwassen vogels. Grutto’s hebben een lange gevoelige snavel die erg geschikt is voor het zoeken naar voedsel in zachte vochtige grond. De vogels kunnen hun voedsel zowel op de tast als op het zicht lokaliseren. Ze zijn met name op zoek naar ongewervelde prooien zoals insecten, larven, wormen, maar ook viseitjes, bessen en zaden staan op het menu. ’s Winters is het dieet voornamelijk plantaardig. Zo zoeken ze in hun overwinteringsgebieden vooral de zaden op de rijstvelden. Ondanks het feit dat er wereldwijd zo’n 140 000 - 270 000 paren grutto’s zijn, gaat het niet goed. De afname in aantal is dramatisch, want sinds de jaren ‘60 zijn de aantallen met maar liefst 50% afgenomen. ’s Zomers trekken 80-90% van de grutto’s naar ons land, wat maakt dat Nederland een specifieke verantwoordelijkheid heeft in de bescherming van deze soort. Vogelbescherming Nederland heeft gelukkig veel aandacht voor de weide- >

vogels. Veel hangt hierbij af van de medewerking van boeren en waterbeheer. ‘Er tureluurs van worden...’ De tureluur is zo’n andere typische weidevogel met als meest opvallende kenmerk zijn rode poten. Waarschijnlijk is de naam ‘tureluur’ samengesteld uit de klank die de vogels maken ‘tu-ru-ru’, en het oud Franse woord ‘turlure’ wat refrein of herhaald, eentonig betekent. Vandaar ook de uitdrukking ‘ergens tureluurs van worden’. Ook de tureluur heeft in vele Nederlandse streken een eigen naam. Zo werd de tureluur vaak gezien als een voorbode van regen, wat hem de naam ‘regentuter’ gaf. Vooral opvallend zijn, zoals genoemd, zijn rode poten, wat namen als ‘roodbeentje’ en ‘roodpootruiter’ opleverde. Bij de tureluurs zijn de mannetjes en de vrouwtjes identiek. Ze hebben beiden een zomer- en winterkleed, waarbij de laatste lichter van kleur is en beide seksen zijn circa 28 centimeter groot. Het grootste deel van het jaar zijn het sociale vogels, die ook het gezelschap van andere vogels waarderen en samen foerageren op de Wadden en langs riviermondingen. In de broedtijd zoeken ze de weilanden op. Op zoek naar een partner jaagt het mannetje op de grond met uitgespreide staart en vooruitgestoken kop achter het wijfje aan. Als het klikt bouwen ze hun nest tussen het hoge gras en verbergen het door er grassprietjes overheen te trekken. De nesten, eenvoudige kuiltjes in de grond, worden door beide vogels gemaakt. Hierna kiest het vrouwtje er één uit om haar vier eitjes in te leggen. Als er circa 23 dagen door beide vogels gebroed is, komen de eitjes uit. Ook tureluurs zijn nestvlieders. Indien het een paartje in een bepaald jaar goed is gelukt de jongen groot te brengen, komen ze het volgende jaar vaak op dezelfde plek terug. Net als bij grutto’s zijn de jongen erg gevoelig voor koude. In koele jaren kost dat dan ook heel wat kuikens het leven. Op een leeftijd van één tot twee jaar beginnen de jonge vogels zelf met broeden. Tureluurs kunnen overigens behoorlijk oud worden. De oudste, geringde vogel is 17 jaar. Deze weidevogels zijn, meer dan de grutto’s, echte carnivoren. Ze eten insecten en ook wel wat vis. Ze zoeken hun kostje zowel overdag als ’s nachts bij elkaar in vaak grote groepen van wel 1000 vogels. ’s Winters trekken ze naar het zuiden van het Middellandse zeegebied en de kust van Afrika. En als het goed is komen ze het volgende voorjaar weer terug. Ging het vanaf de jaren ’70 hard achteruit met de aantallen tureluurs, de laatste jaren staat de teller wereldwijd stabiel op zo’n 145 000 – 185 000 paren. Er is dus zeker hoop voor de tureluur!

v

r

i

e

n

d

e

n

Najaarsreis GaiaPark Kerkrade Zoo Van Gorilla tot Valk Zaterdagochtend 17 september: een drukte van belang op het Kruisplein. Maar liefs 98 mensen hadden zich aangemeld voor deze excursie. Niet zo gek natuurlijk. Op het programma stond een bezoek aan Nederlands nieuwste dierentuin en wie is daar nu eerder geweest! Na een voorspoedige reis kwamen we met goed dierentuinweer in Kerkrade aan. Wij kregen een warme ontvangst door de parkmanager Wim Verberkmoes met koffie en, heel toepasselijk, Limburgse vlaai. Na een woord van welkom vertelde Wim in het kort de geschiedenis van het nog zo jonge park. Daarna was het ieder voor zich het park in. Hoewel het park nog geen half jaar open is maakt het al een heel volwassen indruk met uitstekende dierverblijven. Het is duidelijk te zien dat er heel wat ervaring en knowhow van Apenheul en Safari Beekse Bergen in zit. Toevallig ook niet de minste tuinen als je het hebt over goede en ruime verblijven. Probeer maar eens een tuin te vinden met een veelvratenverblijf zoals in Gaia! Het gorillaverblijf is nog zo’n voorbeeld. Zowel in het binnenverblijf als ook op het eiland is duidelijk het Apenheulverblijf herkenbaar. Zeker het binnenverblijf is een juweel, met een perfecte balans tussen bezoekers en gorilla’s. Ook hier weer een combinatie met een andere apensoort. Geen huzaarapen zoals in Apenheul, maar kuifmangabeys. Minder is het verblijf met de (Blijdorp)wolven. Alsof de lokale bouwmarkt de schuttingen in de uitverkoop had. Maar dat is dan ook het enige minpuntje. Mede door het onverwachte mooie weer, de fraaie parkaanleg en de prima horeca hebben we kunnen genieten van een prachtige dag. Enkele deelnemers met een helderziende blik lieten zich de warme maaltijd op het terras van ‘De Veelvraat’ goed smaken. Helaas wilde op de terugweg het wegrestaurant Van der Valk Gilze niet meewerken om de dag succesvol te beëindigen. Omdat we met 100 mensen waren en een zelfbedieningsrestaurant wel heel lange wachttijden zou opleveren werd uitgeweken naar een restaurant met zo’n toekan op het dak. Aangemeld en bevestigd, het mocht niet baten. Met zo velen waren we niet welkom. Blijkbaar was Van der Valk toch niet zo’n goed idee. Tekst: Peter Biesta Foto’s: Fred van Tiel

N.B. Van der Valk Gilze heeft achteraf nog gereageerd. De gang van zaken werd wel zeer betreurd, doch was verder weinig hoopvol.

11

Toekomstmuziek

In ons kleine kikkerland hebben we een groot aantal dierentuinen. De meeste tuinen hebben een aantal jaren geleden een toekomstvisie gepresenteerd: er verschenen diverse Masterplannen, ondermeer in Blijdorp en Apenheul. Blijdorp heeft destijds bijvoorbeeld gekozen voor een continenten-indeling, terwijl Burgers’ Zoo begonnen is met de bouw van eco-displays. De tijd staat echter niet stil. De eisen van het publiek over het houden van dieren worden steeds hoger en de kennis over dieren in het wild en het houden ervan in dierentuinen, nemen steeds verder toe. Tenslotte zijn er tegenwoordig veel meer technische hoogstandjes mogelijk. Hoe gaan de dierentuinen om met deze veranderende omgeving? Hebben ze een nieuw Masterplan? En zo ja, wat hebben de dierentuinen in petto voor de bezoekers? In dit artikel is toekomstmuziek uit Rotterdam, Arnhem en Apeldoorn te horen.

Tekst: Alex Schouten en Angeline Peters Bronnen: Harpij (2005, nr. 3), Publieksversie Blijdorp Masterplan II, Apenheul naar/na 2010? Met dank aan: Robert van Herk (Diergaarde Blijdorp), Marc Damen (Burgers´ Zoo) en Bert Smit (Apenheul)

Diergaarde Blijdorp

omdat de nieuwe verblijven steeds ruimer en natuurlijker worden met veel meer schuilmogelijkheden.

Blijdorp heeft in haar Masterplan uit het begin van de jaren ‘90 gekozen voor een indeling in continenten. U zult begrijpen dat deze keuze drastische gevolgen heeft gehad omdat de tuin niet op die manier was ingedeeld. Het eerste verblijf dat werd gebouwd was de Mongoolse steppe, dat nog steeds één van de parels van de tuin is. Bijna 15 jaar later en heel wat fraaie verblijven rijker, zitten nog niet alle dieren in hun continent, maar het schiet op! De uitvoering van het Masterplan is overigens voor

12

Master

de diergaarde heel succesvol geweest wat betreft de bezoekersaantallen: ruim 1,5 miljoen in 2003! Hoewel het eerste Masterplan nooit formeel is afgesloten, werd het tijd voor een nieuw plan. De ontwikkelingen in de dierentuinwereld staan immers niet stil. Eind vorig jaar kwam dan ook het Masterplan II uit, die de titel “De dieren dichterbij” kreeg. Opvallend is dat de titel verder niet wordt uitgelegd. Hoe brengt de diergaarde de dieren dan dichterbij? Over het algemeen komen de dieren immers (letterlijk althans) verder van het publiek af te staan

Blijdorp benadrukt in haar Masterplan II het belang van natuurbehoud, het behoud van haar bijzondere dierencollectie en de historische waarde van de tuin. Wat staat er de komende jaren op stapel in de Diergaarde? Periode 2004-2005. Het tijgerverblijf is inmiddels feestelijk geopend en een deel

>

plannen van de Afrika Savanne is af. Bij de verdere afronding van de savanne heeft Blijdorp (niet voor het eerst overigens) te maken met de Monumentencommissie en de dienst Welstand van de gemeente Rotterdam. De nieuwe verblijven voor de o.a. de servals moeten daardoor nog even wachten. Nabij de spoorlijn gaat het met de bouw van een nieuwe speeltuin, een nieuw restaurant en een volière met vogelkas gelukkig voorspoediger. Behalve in het Afrika-deel wordt er ook in het Zuid-Amerikadeel gebouwd: de bouw van een volière voor rode ibissen, geelvleugelara’s en kuifhoenderkoeten moet de verbindingsroute tussen de oude en de nieuwe tuin letterlijk en figuurlijk wat meer kleur geven. Ook een moerasgebied onder de betonpalen van de HSL zal daaraan bijdragen. Periode 2006-2007. Het 150-jarig jubileum wordt gevierd met de bouw van een Savanne-huis. Giraffen, klipdassen, Mohrgazellen, neushoorvogels en diverse reptielen gaan deze uitbreiding van Afrika bewonen. En natuurlijk vindt in deze periode ook de opening van een nieuw, door de Vrienden gesponsord ijsberenverblijf plaats. ‘Kom over de brug, de ijsberen moeten terug’ is ons motto. Ook poolvossen, sneeuwuilen en lemmingen gaan in het nagebootste toendra-landschap leven. Zoals waarschijnlijk wel bekend, is dit Arctica-project gepland tussen de bizons en het Roel Langerak Park. Periode 2008-2010. De restauratie van de Rivièrahal, die in de periode 2006-2007 is begonnen, wordt voltooid. Het hoogtepunt is de herbouw van de historische toren. Het roofdierengebouw wordt geschikt gemaakt voor beer-achtigen. Het Oceanium wordt uitgebreid met een nieuwe en spectaculaire Surinamehal (o.a. apen, vogels, anaconda’s), terwijl de Afrika-Savanne bezoek krijgt van nijlpaarden en nijlkrokodillen. De kroko’s zijn door grote ruiten onder water te bewonderen. Dat is inderdaad de dieren dichtbij! Periode na 2010. Plannen genoeg, maar de geschiedenis leert dat een dierentuin een dynamisch bedrijf is, waar veel gebeurt en veel plannen worden aangepast. In ieder geval staan er leuke dingen op het lijstje, zoals de aanleg van een Andes/Rocky Mountains berggebied, een nieuw verblijf voor de Orang Oetans, de realisatie van een Australië-deel en afronding van het Afrika-continent met ondermeer een Madagascar-gedeelte.

Plattegrond van de fases rond Burgers - foto: Burgers’ Zoo

Bouw van de Savanne - foto: Burgers’ Zoo

Burgers’ Zoo Onder de bezielende leiding van wijlen Antoon van Hooff heeft Burgers’ zich de afgelopen decennia ontwikkeld tot een toonaangevende dierentuin. Het motto van Van Hooff is altijd geweest dat dieren in een zo natuurlijk mogelijke omgeving en onder zo natuurlijk mogelijke leefomstandigheden gehouden moesten worden. Tegenwoordig heet een verblijf dat daaraan voldoet een eco-display. Met de opening van de Bush in 1988 werd de eerste grote eco-display geopend. Ruim 15 jaar later zal iedereen beamen dat de Bush zowel voor de dieren als voor de bezoeker zeer geslaagd is. Nog bijzonderder is dat geen enkele andere Europese dierentuin tot op heden maar in de buurt is gekomen van het hoge niveau van de Bush. De Masoala hal in Zürich heeft de potentie, maar moet zich nog bewijzen (zie ook VN nr. 4 van 2004). Met de bouw van de Desert en de Ocean in Burgers’ Zoo zijn nog 2 biotopen toegevoegd. Veel mensen vragen zich af wat de volgende hal zal worden, maakt dat onderdeel uit van een Masterplan van Burgers’? Om maar direct met de deur in huis te vallen: Burgers’ Zoo heeft geen openbaar Masterplan. Omdat Burgers’ een privé-dierentuin is, hoeven ze ook geen Masterplan te publiceren. Bovendien is er altijd een kans dat een ‘concullega’ er met het idee vandoor gaat. Gaat er dan niets spannends gebeuren in Burgers’ de komende jaren? Jawel, daar wordt thans hard aan gewerkt.

Burgers’ Bush is niet als los project gepland, maar moest het centrale deel vormen van een groter complex dat diverse biotopen of ‘werelden’ zou omvatten. Burgers’ Ocean vormt fase 1 hiervan en is inmiddels enkele jaren gereed. In 2004 werd begonnen met fase 2: de bouw van een groot deel van de geplande stallen voor de Safari hoefdieren. Het biotoop ‘Savanne’ wordt dus verder uitgebouwd, waarbij de gnoes, de zebra’s en de waterbokken nieuwe huisvesting hebben gekregen. Tegelijkertijd is boven de stallen een ontvangstruimte gemaakt. Net zoals Blijdorp had Burgers’ geen grote vergader- en congresruimte, maar dat is nu opgelost. Recent is gestart met fase 3, waarbij het restaurant wordt uitgebreid. Vanaf een verhoogd terras kunnen de bezoekers binnenkort genieten van een uitzicht op de savannedieren. Bovendien worden nieuwe stallen gebouwd voor onder meer giraffen, duikers, dikdiks en kroonkraanvogels. In de komende jaren zal fase 4 worden uitgevoerd, waarbij de neushoorns centraal staan. Op deze wijze wordt de ring rond de Bush in stappen verder gesloten. En komt er dan geen nieuwe, spectaculaire hal? Misschien dat het 100-jarig bestaan van Burgers’ Zoo in 2013 een goede reden is om goed uit te pakken. Maar of daar al plannen voor zijn is en blijft strikt > geheim…….

Impressietekening van de toekomstige aanbouwen rond de Bush - Wiegerinck Architecten

Kortom, Blijdorp zal in 2010 een nog mooiere tuin zijn geworden, met een nog beter zicht- en voelbare continenten-indeling. 13

Apenheul Zoals bekend moet Blijdorp bij de uitvoering van het Masterplan rekening houden met de Monumentencommissie van de gemeente Rotterdam. Apenheul zit in een vergelijkbaar schuitje. Al jarenlang bepaalt het bestemmingsplan van de gemeente Apeldoorn in hoge mate de ontwikkelingsmogelijkheden van het apenpark. In het uit 1994 daterende bestemmingsplan is aangegeven dat Apenheul slechts 3.500 m2 mag bebouwen met een bouwhoogte van maximaal 6,5 meter. Ter vergelijking, de oppervlakte van Burgers´ Bush is 15000 m2 en de Desert 7500 m2. Slechts 2,5 % van de 13 ha van Apenheul mag dus bebouwd worden. Ondanks deze restrictie heeft Apenheul in de periode 1995-2000-2004 vorm gegeven aan haar Masterplan en zijn onder meer de volgende verblijven gerealiseerd: 1995-1996, nieuw entreegebouw en doodshoofdaapjes bos 1996-1997, bonobo-eiland en Madagascar gebied 1997-1998, langoerengebied en Dayak farm 1999-2000, Orang Oetan gebied 2001-2002, Apenboom pad Met al deze nieuwe gebieden, waarbij uiteraard ook binnenverblijven voor de apen gebouwd moesten worden, is de beschikbare 3500 m2 bouwoppervlakte gebruikt en een groot deel van het Master-

ZOO’N TIJDSCHRIFT “Een gloednieuw Nederlandstalig tijdschrift dat geheel gewijd is aan wildlife. Onafhankelijk en eigentijds. Dàt is Wildlife Magazine. Met veel aandacht voor wilde dieren, natuur en de mensen achter het werk in dierentuinen, dierenopvangcentra, wildparken en natuurbescherming wereldwijd. Met actuele ontwikkelingen, boeiende reportages en inspirerende interviews. Gecombineerd met adembenemende fotografie.” Aldus het jongste natuurtijdschrift op haar website. Nadat eerder het boekachtige tijdschrift ‘Vliegend Hert’ het helaas niet redde is nu ‘Wildlife Magazine, een wereld aan wildlife’ verschenen en hebben we het derde nummer, september-oktober 2005, voor ons liggen. 14

Masterpl Orangseum - foto: Masterplan Apenheul

plan gerealiseerd. Maar hoe nu verder? Vanaf 2004 is er een nieuw Masterplan: Apenheul naar 2010?, Apenheul na 2010?.

Een aantal projecten uit dit masterplan is/wordt inmiddels gerealiseerd: Een Berber Canyon. Na een drastische ombouw is het nieuwe Berberapengebied in het voorjaar van 2005 geopend en ziet er zeer fraai uit. Berberapen leven in het

Atlasgebergte, waar het ‘s winters erg koud kan zijn. Op Apenheul hebben deze apen dan ook geen binnenverblijf (nodig), zodat het gebied zonder gebruik van het schaarse bouwoppervlak gerealiseerd kon worden. Bij het verlaten van het Berberapengedeelte zullen de bezoekers vanaf 2006 of 2007 door een grote volière met kaalkopibissen en Barbarijse patrijzen lopen. Sifaka´s. Tegen de tijd dat u dit leest is het verblijf gereed en wordt bewoond door > sifaka’s, een unicum in Nederland!

‘Wildlife Magazine, een wereld aan wildlife’ Bij het doorbladeren valt het ons niet mee en ook niet tegen. Een breed scala aan onderwerpen met vele afbeeldingen passeren de revue. De foto’s vallen in ieder geval wel wat tegen, erg recht toe recht aan en niet allemaal even scherp. Het tijdschrift maakt een drukke indruk, er lijkt te veel te moeten staan op iedere bladzijde. De meeste artikelen zijn echter aan de korte kant en de hoeveelheid tekst is klein. Naast deze artikelen vinden we er onder andere een aantal columns, kinderpagina’s, een kalender met aanbevolen dagtrips, een nieuwsrubriek, een kruiswoordpuzzel, een strip van Toon van Driel (Felis Leo) en een brievenrubriek. Als we wat specifieker naar dit nummer kijken vinden we een hoofdartikel, met de titel ‘Afrikaanse jumbo’s in opmars’, dat handelt over de problemen die het toegenomen aantal Afrikaanse olifanten in een aantal gebieden veroorzaakt. Het oplossen

van dit probleem blijkt niet zo eenvoudig, anders dan het afschieten van de overtollige dieren. Een ander artikel gaat over insectenfobie. Een groot aantal Nederlanders heeft er last van en dat kan knap lastig zijn tijdens de warmere maanden van het jaar of tijdens exotische vakanties. In het artikel wordt uitgelegd wat een fobie is, hoe deze ontstaat en hoe deze eventueel behandeld kan worden. Het reisverslag in dit nummer beschrijft Los Llanos (wat ‘de vlaktes’ betekent) in Venezuela. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de hoge en de lage Llanos. De hoge Llanos ligt in het noorden dicht tegen de bergen aan. Het is daar bosrijk, maar minder waterrijk dan in het zuidelijk gelegen gebied van de lage Llanos. Bij elkaar is het gebied zes maal groter dan Nederland en Derk Beltman, van wie de tekst en de fotografie is, zag er erg veel dieren, waaronder kaaimannen, boa’s, tapirs, miereneters > capibara’s, etc.

annen Bongo Bonde. Tribune waar het publiek informatieve presentaties van de gorillaverzorgers kunnen bijwonen. Voor de komende 10 jaar wil Apenheul haar niche als apenpark behouden en haar imago handhaven. Versterking en verdieping is het motto. Hiervoor is wel meer dan 5000 m2 extra bouwbaar oppervlak nodig en derhalve is een bestemmingsplan noodzakelijk (het vooroverleg is inmiddels gestart). Apenheul onderbouwt in haar nieuwe Masterplan uitgebreid waarom zij meer bouwoppervlak nodig heeft. Want zonder extra bouwmeters is verdere uitvoering van het nieuwe Masterplan niet mogelijk.

Welke concrete plannen heeft Apenheul voor de periode tot 2010? GorillaWorld. Naast de al gerealiseerde gorilla tribune (de Bongo Bonde) zijn er ook plannen voor een nieuw binnenverblijf voor de gorillagroep. Maar ... voor dit hoognodige binnenverblijf is toch echt een verruiming van de bouwmeters nodig. Het nieuwe gebouw zal een verdubbeling van de oppervlakte van het huidige gebouw zijn. Onder het gorillagebouw komt een souterrain met publiekspresentaties rond

Bouw berberverblijf - foto: Alex Schouten

het thema ‘Wouden in het stroomgebied van de Congo Rivier’. ‘Amazonia’, een complex van gebouwen (shelters) en eilanden voor apen en andere dieren uit het Amazone-regenwoud. ‘Xingu Bio-Variëté’, een spectaculaire en subtiel-indringende multimediale presentatie over biodiversiteit in het Amazonewoud. Dit zal gerealiseerd worden in een groot gemeenschapshuis van de Xinguindianen (40*20 meter, 8 meter hoog). ‘De Gouden Apen van China’. Net zoals Blijdorp heeft Apenheul deze apen op het verlanglijstje staan. Maar voordat deze plannen gerealiseerd kunnen worden, zal Apenheul er waarschijnlijk vele vergader-uren met de gemeente Apeldoorn op hebben zitten ...

Onder de titel ‘De kunst van verbeelding, het wilde dier als inspiratiebron’, wordt aandacht besteed aan een aantal schilderwerken met (wilde) dieren als onderwerp. Zodiac Zoos, de moederorganisatie van Dierenpark Wissel, Zoo Parc Overloon, Aqua Zoo Friesland en Zoo Labyrinth Boekeloo vertelt middels Martine Otten in de rubriek ‘Achter de schermen’ over de bouw van een nieuw dierenverblijf. Ook hier vinden we veel foto’s en relatief weinig tekst. Overigens vinden we in de colofon dat Zodiac Zoos ‘partner’ van dit magazine is. Op de pagina’s met de titel ‘wild-life-style’ wordt reclame gemaakt voor een viertal artikelen: het boek ‘Help mijn baas is een aap, sociaal gedrag in organisaties vanuit natuurlijk perspectief ’ van Patrick van Veen, ‘Spa Energie Végétale’ nieuwe schoonheidsproducten van Yves Rocher, de mobiele telefoonaanbieder ‘Call4care’ en ‘Vivara – natuurbeschermingsproducten’

Samenvatting De 3 dierentuinen zetten de in de jaren ‘90 ingeslagen weg voort. De Masterplannen van Apenheul en Blijdorp bevatten dan ook geen grote verrassingen of wendingen. Maar saai of voorspelbaar zijn de plannen daarmee allerminst! Met name de Surinamehal en Arctica in Blijdorp en het ‘Xingu Bio-Variëté’ in Apenheul lijken erg spectaculair te gaan worden. En Burgers? Die tovert heus wel een fraaie eco-display uit de hoge hoed. Kortom, er liggen spannende dierentuinjaren voor ons!

krijgen elk een halve pagina ruimte. Wat deze producten met ’Wild-life-style’ te maken hebben is ons niet helemaal duidelijk. Al met al is ons oordeel over dit tijdschrift matig positief: het blijft oppervlakkig en vooral, zoals al eerder gezegd erg druk. De fotografie noemen wij in ieder geval niet ‘adembenemend’. ‘Wildlife Magazine, een wereld aan wildlife’ verschijn zes keer per jaar. Losse nummers kosten € 4,50 een abonnement € 22,50. In de aanbieding waarbij de nieuwe abonnee het boek ‘Aarde’ van de ANWB krijgt aangeboden, spreekt men over een 68 pagina’s dik tijdschrift. Wij tellen in dit nummer 64 pagina’s, maar desalniettemin blijft het een behoorlijk dik blad. Voor meer informatie kunt u de website raadplegen: www.wildlifemagazine.nl Tekst: Jos en Anne Marie Nijkamp Hosman. 15

k

o

u

d

b

l

o

e

d

Tekst: Jan Breedijk Met medewerking van: Louwerens-Jan Nederlof

Pages Voor het vorige artikel (over aardbeikikkers) werd ik verwezen naar Louwerens-Jan Nederlof. U weet wel, die van die hele grote foto met die vogelspin bij de ingang. Ik vond hem hevig transpirerend en erg druk bezig in de vlindertuin op de eerste dag na zijn vakantie. Bij de tweede afspraak (om foto’s te maken) vond ik hem wederom in de vlindertuin, ploeterend in zijn (eigenlijk) vrije weekend. Gefascineerd tijdens deze aparte bezoekjes maakte ik een derde afspraak met hem. Deze keer over de vlindertuin zelf. Ik vond hem relaxed en enthousiast vertellend over de pages van de vlindertuin van ei, via rups en pop tot vlinder. Vlinders in het algemeen De wetenschappelijke naam voor vlinders is Lepidoptera (schubvleugeligen). Het is, op de groep van de kevers na, de grootste insectenfamilie op aarde. Wereldwijd zijn er zo’n 150.000 verschillende dagvlinders. Een vlinder is duidelijk een insect met zijn drie lichaamsdelen en zes poten. Op de kop zitten de antennes die de informatie uit de omgeving opvangen. Er bevinden zich ook twee relatief grote samengestelde ogen. De monddelen bestaan uit een meer of minder lange roltong (om nectar uit bloemen, water uit dauwdruppels of mineralen uit uitwerpselen te zuigen) en een paar tasters. Aan het borststuk zijn de zes poten bevestigd. Bij sommige vlinders, zoals de passiebloemvlinders, zijn er maar vier duidelijk zichtbaar. Verder zitten hier ook de twee paren vleugels vast. Deze zijn bedekt met schubben. Die schubben bepalen de kleur van de vlinder. De kleur dient als camouflage of om vijanden af te schrikken of om partners te lokken. Het achterlijf is meestal lang en slank. Bij nachtvlinders is het echter vaak kort en plomp. In het uiteinde van dit lichaamsdeel bevinden zich de voortplantingsorganen. Het doel van het leven van de vlinder is Rups, pop, rouwbandpage - foto’s Lisette de Roo

16

paren en de eieren op de juiste plaats leggen. Uit de eieren komen larven (rupsen) die vooral moeten eten om te groeien. Na vijf tot zeven vervellingen verpopt deze zich. Uit de pop komt tenslotte weer een vlinder. Deze gedaanteverwisseling, een complete metamorfose, is één van de mooiste wonderen van de natuur.

Wat zijn pages? De officiële naam van de familie van de pages is Papilionidae (grote pages). Tot deze familie horen meer dan 900 soorten vlinders. Het zijn grote, opvallende dagvlinders. Veel dieren hebben staarten aan de achtervleugels, vandaar de Engelse naam voor deze familie; swallowtail (zwaluwstaart). De Papilionidae komen voornamelijk voor in Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika, maar er zijn ook soorten te vinden in Europa en zelfs één in Nederland, namelijk de koninginnepage. Pages vinden hun voedsel in met name rode en paarse bloemen. Voedselplanten zijn de schermbloemigen, ruitachtigen (citrus bijvoorbeeld) en Aristolochiaplanten. De nectar drinken ze al fladderend uit de bloem. Pages hebben zes goed ontwikkelde poten en een specifiek patroon in de vleugeladers.

Verschillende soorten Binnen de familie van de Papilionidae zijn er vijf ondergroepen; I de echte pages (met staarten) II de pages zonder staarten III de Apollovlinders IV de vogelvlinders V de Bhutanistis-soorten De echte pages zijn herkenbaar aan het feit dat ze een staart hebben aan beide achtervleugels. In de vlindertuin van Blijdorp vliegen vooral de Zuid-Amerikaanse soorten uit groep I en II en de Zuidoost-Aziatische soorten Papilio memnon (zwarte page), Papilio helenes (Helenapage), Papilio demolian (citruspage) en Papilio polytes (Rouwbandpage) rond. Met deze laatste, de rouwbandpage, is het gelukt om te kweken. Maar daarover leest u één en ander verderop in dit artikel. De Papilio machaon is de in Zuid-Limburg voorkomende koninginnepage. Ook die komt verderop nog aan bod. De tweede groep, de pages zonder staarten, komen vooral voor in Zuid-Amerika. Zij leven op Aristolochia-planten. Dit zijn klimplanten. Vorig jaar is hier een soort (Battus polydomas) van in de Diergaarde gekweekt die mooi chocoladebruine rupsen opleverde met een witte band. De Apollovlinders komen voor in NoordEuropa, met name in Rusland en Scandinavië, en in de Alpen. Ze leven vooral van sedum (vetplanten) en elk dal heeft zijn eigen vorm en variëteit. De vogelvlinders komen alleen voor in Nieuw-Guinea en Indonesië. Ze hebben een spanwijdte van 25 tot 30 centimeter. Elk eiland heeft deze vlindersoort in een eigen vorm. Er wordt met deze vlinders maar weinig gekweekt, >

want de landen zijn erg streng met betrekking tot de uitvoer van de dieren. De laatste groep, de Bhutanistis, is een kleine groep die alleen voorkomt in Nepal en omstreken. Deze pages hebben dubbele staarten. Ze zijn streng beschermd omdat ze bedreigd worden door verzamelaars. Voor de zeldzaamste soorten wordt zelfs meer dan 7000 dollar betaald voor één enkele vlinder. Bhutanistis komen op één plek bij elkaar (bijvoorbeeld op de top van een heuvel of bij een boom). Daar worden ze dan gevonden. Dit gedrag heet ‘hilltopping’.

Rouwbandpages kweken in Blijdorp Dit jaar is er een succesvolle kweek aan de gang van de Papilio polytes in de vlindertuin van de Diergaarde. Deze rouwbandpage is een overwegend zwarte vlinder met een witte streep over de beide achtervleugels. Op een aantal citrusplanten in de kweekruimte van de vlindertuin zaten ten tijde van dit interview een flink aantal rupsen. Het mannetje had een vrouwtje gezien en is toen vlak onder en voor haar gaan vliegen. Hierbij maakte hij een paar salto’s achterover waarbij hij haar antennes probeerde te raken met zijn vleugels. De geurstof die hij hierbij afgaf heeft het vrouwtje overtuigd dat ze soortgenoten zijn. De baltsvlucht eindigde in een paring waarbij de voortplantingsorganen in het achterlijf tegen elkaar zijn gedrukt. Het vrouwtje zocht toen een mooi, voedselrijk plekje om de eitjes te leggen. Na een dag of tien doorgebracht te hebben in de bolvormige, gladde eitjes zagen de rupsjes het eerste levenslicht. Nu is het zaak om vier weken lang lekker veel te eten. Het kleine rupsje probeert zoveel mogelijk te lijken op een vogelpoepje. De vijanden, met name de vogels, zijn niet in zo’n hapje geïnteresseerd. Als de rups groter wordt, na de derde vervelling, komt dat niet geloofwaardig meer over. De rups speelt dan de rol van een afschrikwekkende hagedis. Ook dit schrikt de vijanden af, of laat hun interesse in dit dier smelten als sneeuw voor de zon. Bij mieren

werkt deze truc niet. Daarom heeft de rups een orgaan (osmaterium) dat hij vlak achter de kop naar buiten duwt. Het is opvallend gekleurd, V-vormig en geeft een doordringende geur af. Hiervoor gaan de mieren ook op de loop. Als er genoeg is gegeten, verveld en gegroeid verandert de rups in een pop. Hij past zich aan de kleur van de tak waarop hij zit aan en gaat in een hoek van 45 graden tegen de tak zitten. Hij is nu net een zijtakje. Na twaalf dagen komt uit deze pop een prachtige vlinder tevoorschijn. Deze vlinder heeft tien dagen tot drie weken de tijd om te zorgen voor het nageslacht. Daarna is haar leventje over. Deze cyclus kan het hele jaar door plaatsvinden, maar toch vooral in de zomer. In de winter gebeurt het minder omdat er dan minder licht is. Bovendien krijgen de citrusplanten van Blijdorp twee jaar rust om te herstellen na de vorige ‘rupsenplaag’. Vanaf februari volgend jaar wil men in de vlindertuin van Diergaarde Blijdorp een test gaan doen met kunstvoer. Dit is een soort poeder in gelatine. De rupsen gaan dan in een doosje apart met dit voer. Dit wordt al gedaan in Amerika en in sommige tropische vlindertuinen. Blijdorp onderhoudt contact met andere vlindertuinen in Nederland zoals Artis en Emmen en met particuliere kwekers in Zeeland en Engeland. De contacten houden in dat zowel informatie, als eitjes, rupsen en poppen worden uitgewisseld. De meeste pages komen gekweekt aan (als pop) uit de tropen. Elke twee weken komt een zending binnen van de Engelse leverancier ‘Stratford-upon-Avon’ die de poppen inkoopt en doorstuurt volgens een jaarrooster.

open landschap voor vanaf de zeekust tot op 2000 meter hoogte. Daar in de bergen rusten de vlinders in de trektijd. De koninginnepage was ooit een veel voorkomende vlinder. De rupsen voeden zich met schermbloemigen, zoals peen, venkel, peen, dille en komijn, dat algemeen voorkwam. Door de veranderingen in de landbouw zoals verdroging, vermesting en verkaveling, is deze vlinder jammer genoeg op veel plaatsen uitgestorven. In Nederland vliegen de vlinders van april tot begin september. Ze leven maar een paar weken. In de korte zomers van Noord Europa komt maar één generatie tot ontwikkeling, in Zuid Europa twee en in Noord Afrika zelfs drie. De rupsen van de koninginnepage zijn eerst zwart met 6 rode wratten en een witte vlek op de rug. Later worden ze groen met zwarte ringen en per ring zes geelrode punten.

De koninginnepage Zoals al eerder vermeld komt er ook een page voor in vooral het oosten en zuiden van ons land. Daarom nog een stukje over onze enige, inlandse page. De Papilio machaon heeft een voorvleugellengte van ongeveer 3,4 centimeter. De vleugels zijn geel met een zwarte tekening en op de achtervleugels bevinden zich twee voornamelijk rode vlekken. De koninginnepages komen in

Laten we ze bekijken als mooie schilderijtjes. Zet een vlinderstruik (Buddleja) in uw tuin, daar komen ze op af. Dan heeft u zelf ook een vlindertuin voor inheemse soorten. Ook Blijdorp gebruikt de bloemen van deze struik voor haar vlinders. Ikzelf heb heel wat koolwitjes, atalanta’s, dagpauwogen en kleine vossen gezien deze zomer. En vorige week zat er nog een grote vos. Nu maar wachten op die koninginnepage.

Kwetsbare schilderijtjes Vele vlindersoorten worden bedreigd. Zelfs in Nederland zijn de fladderaars weinig meer te bewonderen. Door het bestrijden van de rupsen en bovenstaande landbouwveranderingen is het vlinderbestand flink afgenomen. Dit is iets waar een individu niet zoveel aan kan doen. Maar wat mij opviel in de vlindertuin was het gedrag van sommige bezoekers. Ondanks duidelijke borden lieten mensen de schuifdeuren gewoon open staan en probeerden sommige mensen de vlinders toch te ‘aaien’ of nog erger…te vangen. Een kind weet zelfs dat de schubjes van de vlinder in je hand achter blijven en dat je zo de vlinder beschadigt. Een kleuter zegt al: ‘Niet doen, dan gaat ie dood!’

17

Tekst en foto’s: Marcel Kreuger

“Ik vind het een eer en een genoegen om hier te mogen werken” In gesprek met Blijdorp’s rekenmeester achter de schermen

Maquette ijsberenverblijf

De Vrienden hebben de afgelopen jaren fors bijgedragen aan de modernisering van Blijdorp. Prachtige verblijven als Taman Indah, Bass Rock, het gorilla-eiland, het verblijf van de Amoerpanters en recent de Tijgerkreek kwamen tot stand dankzij uw giften. In 2007 zullen er, mede dankzij u, weer ijsberen te zien zijn in Blijdorp. De uiteindelijke realisering van dit soort projecten heeft echter (letterlijk) nogal wat voeten in de aarde. Hoogste tijd om eens te praten met Bob Kniese, projectleider in Blijdorp.

“Blijdorp bouwt altijd op de grens van het mogelijke. Het welzijn van de dieren staat voorop. Verder willen we open verblijven die ook aantrekkelijk zijn voor het publiek. Soms word je er helemaal gek van, maar dat maakt het ook zo leuk om hier te werken.” Bob Kniese werkt nu zo’n 12 jaar in Blijdorp als projectleider en is in die hoedanigheid verantwoordelijk voor de algehele realisatie van nieuwbouw, waaronder tal van ‘Vriendenverblijven’. Binnen onze Vereniging wordt wel eens gemord over de lange periode tussen het inzamelen van het geld en de uiteindelijke 18

realisering van het verblijf. De vraag is echter of dat terecht is. Gezien de complexiteit van het gebeuren is het misschien wel telkens een wonder dat het lukt om binnen de randvoorwaarden een nieuw vooruitstrevend dierenverblijf te maken. Aan de hand van een paar concrete voorbeelden proberen we duidelijk te maken wat er allemaal achter de schermen speelt. Een belangrijke factor is de monumentstatus van Blijdorp. De oorspronkelijke inrichting van het oude deel van Blijdorp moet zoveel mogelijk bewaard blijven. In een cultuurhistorische verkenning is

>

aangegeven waar rekening mee moet worden gehouden. Dat heeft consequenties voor nieuwbouwprojecten. Alle plannen moeten worden voorgelegd aan de Welstandscommissie. Deze commissie beoordeelt of de plannen in balans zijn met de oorspronkelijke opzet van Van Ravensteyn. U zult begrijpen dat er sprake kan zijn van een spanning tussen de architectonische wensen en de zo natuurlijk mogelijke uitstraling van het nieuwe dierverblijf. Zo is er heel wat overlegd over de wijze waarop het nieuwe verblijf voor de oehoes en onze tijgerkreek konden worden ingepast in het Van Ravesteyn-model. Kniese: “Na veel overleg is er voor gekozen om de verblijven zo te realiseren dat ze het oorspronkelijke monument niet schaden. Ze moeten er in feite gewoon uit kunnen worden getild. Het vergt behoorlijk wat rekenwerk om binnen de begroting te blijven, een zo natuurlijk mogelijk verblijf te bouwen en het technisch zo te maken dat je geen schade toebrengt aan het oorspronkelijke verblijf.” Een ander voorbeeld is het verblijf voor servals. De Vrienden hebben het bedrag al bij elkaar, maar de realisatie laat op zich wachten. Kniese: “De Welstandscommissie vond de eerste schetsen niet in overeenstemming met het monumentale karakter. Samen met de architect zijn we toen opnieuw aan de slag gegaan. Op dit moment ligt er een plan (zie afbeelding) waarbij de binnenverblijven worden voorzien van een ‘betonrustiek’, een op takken lijkende verfraaiing van beton die aansluit bij de stijl van Van Ravesteyn.” Dit soort exercities kosten niet alleen tijd, maar (meestal) ook meer geld. De financiële bomen groeien niet tot in de hemel, dus er moet altijd op de centjes worden gelet. Elke wijziging leidt tot een herberekening van de kosten. Ook nieuwe inzichten op het gebied van veiligheid en dierenwelzijn kunnen bijdragen tot een tussentijds oponthoud: “Vooraf maken we altijd tekeningen en soms maquettes van de nieuwe verblijven, maar als we aan het bouwen zijn kunnen er toch nog allerlei extra vragen komen. Zo kwam tijdens het bouwen van de tijgerkreek het verzoek om extra vijvers. Ook kregen we informatie uit Denemarken waardoor het noodzakelijk werd om een andere gaasconstructie te gebruiken. Onder moest pantsergaas worden aangebracht en het gaas moest twee meter hoger. Dus opnieuw kijken naar het budget en vertraging in de bouw, maar het moet natuurlijk wel gebeuren. Als je de gewijzigde inzichten negeert en dan later de boel alsnog moet aanpassen kost het gauw drie keer zoveel, als het überhaupt nog uitvoerbaar is.” “Er kan niet worden bezuinigd op zaken die voor het welzijn van de dieren belang-

rijk zijn. Het Oceanium beschikt bijvoorbeeld over een enorme en kostbare filterinstallatie om het water helder te houden voor de bezoekers, maar vooral voor de dieren die er in leven. Een gebrekkige filtertechniek is goedkoper, maar niet in het belang van de vissen. Dat willen we persé niet. We zijn geen attractiepark. Dan maar wat langer passen en meten.” Blijdorp heeft er verder voor gekozen om geen onverantwoord hout te gebruiken.

Bijzondere giften

Mevrouw Poelman

Mevrouw Poelman belde de Vereniging naar aanleiding van de advertentie in Vriendennieuws waarin gevraagd werd om ‘oud geld’. ”Vroeger deed ik elke Zaterdagavond alle rijksdaalders en kwartjes uit m’n portemonnee in speciale kokers. Ik heb bij het opruimen nog twee van die spaarkokers gevonden. Dat geld wil ik graag schenken voor het nieuwe ijsberenverblijf.” In totaal bleek het om Fl. 350,- te gaan (plm € 160,-)! Mevrouw Vermunt vierde onlangs haar 80e verjaardag. “Omdat ik geen tastbare wensen meer heb vroeg ik mijn gasten om een gift voor de Vrienden te deponeren in bijgaande doos.” Vervolgens ontvingen we een bedrag van maar liefst € 350,-! Hartelijk dank! Arie Bos, penningmeester.

Gast van mevrouw Vermunt

Kniese: “Dus geen Fins eiken voor de tijgers. FSC-hout is echter niet altijd beschikbaar. Soms moeten we even wachten. Maar dat is altijd beter dan fout hout gebruiken.” “We willen allemaal dat we verblijven bouwen die voldoen aan de hoogste normen van dierenwelzijn. We kunnen natuurlijk nooit tippen aan de situatie in de natuur, maar we kunnen er wel zo dicht mogelijk bij in de buurt komen. Ik ben dan ook heel blij dat Blijdorp zich ook bezig houdt met projecten op locatie, zoals de bescherming van de laatste wilde Amoerpanters in Rusland. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat de natuurgebieden in stand blijven. Ik zou er wel voor zijn om dit soort ex situ projecten georganiseerd te bezoeken, bijvoorbeeld met de Vrienden. Dat is niet goedkoop, maar werkt enorm inspirerend!” Blijdorp ligt op Rotterdamse bodem. Dat is een enorme kostenpost. Kniese: “Als ik in Apenheul een gat graaf van drie meter kan ik gaan bouwen. In Rotterdam moet ik zo’n twintig meter diep om bij de zandlaag te komen. Soms vragen mensen zich af waarom de nieuwe verblijven in Blijdorp altijd zoveel geld moeten kosten. Dat heeft in belangrijke mate te maken met de drassige bodem. Soms zit de helft van het budget onder de grond. We zoeken altijd naar de goedkoopst mogelijk oplossing. Zo ‘drijft’ het nieuwe kantoor van de educatieve dienst op een soort ponton in de grond. Maar zoiets kan niet met elk gebouw.” “Op dit moment reken ik me suf aan het nieuwe ijsberenverblijf. De Vrienden schenken een miljoen euro, maar het hele complex kost meer dan twee miljoen. Om een voorbeeld te geven: De binnenverblijven worden gemaakt van (duur) beton. Voor de buitenverblijven wilde ik gebruik maken van tweedehands damwanden. Die kosten ongeveer 800.000 euro! Blijdorp moet op de centjes passen, dus moet er iets anders worden bedacht. Er kan niet worden bezuinigd op het water of de ruimte voor de dieren.” Kortom, er gebeurt veel achter de schermen waar wij geen weet van hebben. Het is goed om dit in het achterhoofd te houden als het even niet zo snel gaat als wij willen. In 2007 bestaat Blijdorp 150 jaar. Een goed moment om iets speciaals te doen. De Vrienden schenken een nieuw ijsberenverblijf. Maar er staat natuurlijk meer in de planning. Bob Kniese sleutelt op dit moment aan plannen voor een nieuw Afrika-restaurant, een hal voor bijeneters, een volière voor trekvogels en een nieuw verblijf voor giraffen en krokodillen. Tussendoor moet er nog iets komen voor ara’s, ibissen en Chinese alligators. Waarschijnlijk komen er volgend jaar goudapen uit China … Er zal nog heel wat worden gestresst in Blijdorp! 19

b

o

t

a

n

i

s

c

h

b

l

i

j

d

o

r

p

Eden, thematuin verfplanten

Eden, regenwoud

Sprookjes bestaan Botanisch Blijdorp gaat een keertje vreemd! Ditmaal geen artikel over planten of botanische projecten in de Diergaarde, maar een uitstapje naar Cornwall (Engeland). Daar bezochten we deze zomer The lost gardens of Heligan en het Eden Project. Omdat beide tuinen zo’n enorme indruk maakten volgt hier een impressie.

een zomerse dag al vroeg voor de poort. Dat gaf een heel dubbel gevoel: aan de ene kant wil je dolgraag gaan kijken. Aan de andere kant ben je bang voor een teleurstelling, omdat je zelf al die jaren al een beeld hebt gevormd. Gelukkig was dat laatste niet het geval: Heligan is voor een tuinliefhebber méér dan de moeite waard! Met gemak kun je er een dag ronddwalen en genieten van de verschillende tuinen en het park. Eden Project

Wat voorafging Tijdens een tuinenreis naar Zeeland in 1995 toonde onze buschauffeur een video over The lost gardens of Heligan. In Cornwall was een project gaande waarbij men een volkomen verwaarloosd landgoed in ere trachtte te herstellen. De beelden van de overwoekerde tuinen en de verborgen schatten die daaronder te vinden waren, maakten grote indruk. De interesse was gewekt en vanaf toen was het regelmatig naar de BBC kijken, waar documentaires te zien waren over Heligan. En natuurlijk groeide daarmee het verlangen om dit alles eens in werkelijkheid te gaan zien. Deze zomer was het dan eindelijk zover. Na alle eerdere beelden en het lezen van boeken over Heligan stonden we daar op 20

Doornroosje Heligan is een groot landgoed dat eeuwenlang in het bezit was van de familie Tremayne. Zo’n landgoed was zeer goed in staat om zichzelf te bedruipen; er was een agrarisch bedrijf, bossen, groentetuinen, fruitteelt en siertuinen. Het bood voldoende voedsel voor de familie en de vele personeelsleden. Er waren alleen al 22 hoveniers in dienst! Vanaf de Eerste Wereldoorlog raakten de tuinen in verval. Het personeel werd opgeroepen en vertrok naar de loopgraven en slagvelden in Vlaanderen. Het huis werd gebruikt als herstellingsoord voor gewonde officieren. Het park begon te verwilderen. De tuinen werden nog een tijd gebruikt voor de verbouw van groenten, maar raakten uiteindelijk ook in verval door gebrek aan personeel.

Tekst: Monique van Leeuwen-Maat Foto’s: Koos van Leeuwen Bronnen: ‘Handboek The lost gardens of Heligan’ door H. Vineeto Wansleben, ‘De verloren tuinen van Heligan’ door Tim Smit en Eden Project Guide 2005/6.

Toen John Willis, een nazaat van de familie Tremayne, het landgoed in 1990 erfde was het één grote wildernis. Samen met een vriend, Tim Smit, ging Willis op ontdekkingstocht in de tuinen. Er was geen doorkomen aan; men moest zich letterlijk een weg kappen doordat alles overwoekerd was door bramen en klimop. Onder deze woekeraars vonden ze de restanten van wat eens een prachtig landgoed moest zijn geweest. Oude bomen, indrukwekkende rododendrons, exotische planten, dichtgeslibde vijvers maar ook oude schuurtjes waar het gereedschap, weliswaar verroest, nog zó stond als de hoveniers het hadden achtergelaten. Het leek op het verhaal van Doornroosje: al 75 jaar lagen de tuinen te slapen, omringd door doornige bramen. En Tim Smit werd de prins die Heligan zou wakker kussen…

De kus Tim Smit, Nederlander van oorsprong, werd zó geraakt door de sfeer op Heligan, dat hij alles in het werk stelde om het landgoed te herstellen. Samen met een kleine kern vaste medewerkers en tientallen vrijwilligers werd Heligan ontdaan van alle woekerende bramen, werden vijvers uitgebaggerd en borders opnieuw aangeplant. >

Heligan, jungletuin

Oude tekeningen en foto’s waren daarbij een handleiding, maar vooral de restanten in de tuin zelf lieten zien hoe het geweest moest zijn. Járen heeft dat gekost, maar het resultaat mag er zijn. Op Heligan kun je ervaren hoe het leven op een Victoriaans landgoed geweest moet zijn. Compleet met groentetuinen en kweekkassen voor exotisch fruit zoals druiven, kiwi’s en zelfs ananassen! Net als in het begin van de vorige eeuw werken wederom 22 hoveniers op Heligan en eet het personeel van de opbrengst van de groentetuinen. Indrukwekkend is het parkgedeelte met oude, knoestige rododendrons. In het voorjaar moet het een spectaculair gezicht bieden als ze bloeien! Er is een bos met prachtige vijvers, een tuin met planten uit Australië en Nieuw-Zeeland en er zijn landerijen waar je wild (met name vogels) kunt bekijken. Meest bijzonder vonden we wel de zogenaamde jungletuin. In een vallei rondom een beekje staan palmen, boomvarens en bananen tussen onze inheemse, Europese beplanting. Echt een bijzondere ervaring om daar rond te lopen. Natuurlijk kun je op Heligan genieten van een Engelse Tea, compleet met lekkernijen. En er is een heel uitgebreide souvenirwinkel, waar ook planten te koop zijn. Bovendien kun je in de farmshop groenten, vlees en eieren kopen die het landgoed opbrengt. Heligan is, mede door alle media-aandacht, de ‘nationale troeteltuin van Engeland’ geworden. En niet ten onrechte!

Hof van Eden Tim Smit was diep onder de indruk geraakt van de natuur op Heligan. De groeikracht van planten en de kracht om zich te herstellen vond hij onvoorstelbaar. De slordig-

Heligan, Italiaanse tuin

heid waarmee wij mensen met onze planeet omgaan baart hem grote zorgen. Vanuit de gedachte om daar iets aan te doen ontstond het idee voor het Eden Project. Na het grote succes van Heligan kreeg hij het voor elkaar om fondsen te verkrijgen voor een groots project: een themapark met aandacht voor planten en de plaats die zij in ons leven innemen. Een oude porseleingroeve werd de plek waar dit alles moest komen. Foto’s van die groeve laten een desolate, door mensen verwoeste plek zien, waar nog geen grassprietje te vinden was. In enkele jaren tijd is deze plaats geworden tot een groene vallei met daarin twee enorme kassen. Als je aankomt bij het Eden Project is dat een aparte ervaring. We hadden gelezen dat de grootste kas een hoogte zou hebben van 60 meter. Er was echter niets van te zien vanaf de toegangsweg naar Eden. Pas nadat we de auto hadden geparkeerd en een pad waren afgelopen keken we in de groeve. Dat was indrukwekkend: op de hellingen zijn tuinen aangelegd en tegen de achterwand liggen enorme bolvormige kassen, als zeepbellen tegen elkaar aan. Het is bijna alsof je op een andere planeet terechtkomt, zo futuristisch is alles vormgegeven. Zigzaggend loop je naar benenden en kom je langs allerlei thematuinen: planten die als voedsel dienen, verfplanten, planten waar je touw of brandstof van kunt maken. Overal met korte, duidelijk uitleg. Wat de botanische afdeling van Blijdorp doet met kortdurende tentoonstellingen, zoals over verfplanten afgelopen zomer, zie je hier in het groot en permanent. In het eerste kassencomplex, oftewel biome, zijn planten te vinden uit een mediterraan klimaat. De tweede biome herbergt een tropisch regenwoud, compleet met de temperatuur

en vochtigheid die daarbij horen. Het team van Eden wil graag dat de tropische bomen hier echt tot volle wasdom kunnen komen. Dat is de reden dat de kas op zijn hoogste punt 60 meter meet. Het is daarmee de grootste kas ter wereld. Afgezien van informatie via borden, worden regelmatig praatjes en demonstraties gegeven op een manier die ook voor kinderen leuk en boeiend is. Het Eden Project trekt per jaar ongeveer 1,5 miljoen bezoekers. Dat is knap voor een ‘attractie die alleen maar over plantjes gaat’.

De moraal Eden brengt een boodschap en doet dat af en toe krachtig. Stil wordt je bij het beeld van de Afvalman, een enorm monster opgebouwd uit al het elektrische en elektronische afval dat één Westers mens in zijn leven produceert; van spullen zoals koelkasten en stofzuigers tot computers en mobiele telefoons. Vanuit Eden probeert men om mensen aan het denken te zetten en zaken wezenlijk te veranderen. Regelmatig is er uitwisseling met mensen uit ontwikkelingslanden en probeert men door samenwerking zaken te veranderen en verbeteren. Eden biedt plaats aan grote evenementen, zoals het laatste Life Aid Concert, en probeert ook jongeren te interesseren voor de noodzaak om onze planeet te beschermen. Een bezoek aan Eden is een niet-alledaags uitje: ook lang daarna zet het je nog aan het denken. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het educatiecentrum, ook weer een modern, futuristisch gebouw. En er zijn plannen voor nog een derde biome met woestijnklimaat, speciaal voor succulenten. Genoeg redenen om nog eens terug te gaan naar Cornwall! 21

Olifantenpoep, een hoop werk

Tekst: Trix Vermeulen Met dank aan: Martin van Wees, Diergaarde Blijdorp en Wijbren Landman, Noorderdierenpark Emmen Foto’s: Lennart Arends en Trix Vermeulen

afval’ maken. Dat maakt de olifantenmest zeer geschikt om planten mee te bemesten.” Ik heb zelf eens de proef op de som genomen. Ik heb een emmer poep gegeven aan een ervaren tuinhobbyist uit Haastrecht. Hij heeft de mest bij de rozen gestrooid en inderdaad, de rozen hadden niet eerder zo mooi gebloeid! In het wild speelt de mest van olifanten een belangrijke rol. Veel plantensoorten zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van de olifanten. Zo kunnen de zaadjes van op zijn minst één derde van de boomsoorten in West-Afrika pas ontkiemen nadat ze het spijsverteringsstelsel van de olifant zijn gepasseerd. De plantenzaden worden op deze manier ook beter verspreid.

De olifant is een van de populairste dieren in de dierentuin. Hij valt op door zijn slurf, maar vooral ook door zijn grootte! Wie ook eens de poep van een olifant heeft gezien, weet dat de drollen niet onderdoen in omvang. Ook al heeft poep in veel gevallen alleen de functie van afvalstof, de mest van olifanten dient meerdere doelen. Voordat ik een aantal van deze doelen noem, eerst wat algemene informatie over de olifant en zijn poep. In de vrije natuur eet een olifant per dag wel 100-200 kg aan voedsel. Het voedsel varieert van gras, bladeren en boomschors tot vruchten en ander groenvoer. Om deze hoeveelheid voedsel te verzamelen, is de olifant bijna constant in beweging. Dat geldt niet voor de olifanten in Blijdorp. Deze olifanten bewegen minder en daar moet het voedsel op aangepast zijn. Het eten is daarom veel meer geconcentreerd. Het menu van de olifanten in Blijdorp bestaat uit: hooi, stro, takken, paardenbrokken, voedselsupplementen, groenten en fruit. In de ochtend eten de olifanten apart van elkaar de paardenbrokken om te voorkomen dat ze de brokken van elkaar opeten. De brokken zijn rijk aan vitaminen en mineralen. Daarna worden de olifanten getraind met fruit als beloning. In de dierentuin zijn de dieren niet de hele dag bezig met het vinden van voedsel. Om de olifanten bezig te houden, wordt het buitenverblijf voorzien van verrijkingsvoedsel. Appels en wortels worden in het hooi verstopt. ‘s Avonds krijgen de olifanten extra veel hooi om de nacht door te komen. In Blijdorp wonen negen Indische olifanten. Slechts 35 - 40 procent van wat de olifanten eten wordt door het lichaam opgenomen. De rest wordt snel in mest omgezet. Per dag produceert een olifant ongeveer 40 - 50 kg mest. Een snelle rekensom leert dat 22

dat iedere dag totaal wel 400 kilo is! Een hoop werk dus voor de medewerkers van Blijdorp die de mest opruimen. De mest in het binnenverblijf wordt ’s ochtends opgeruimd, de mest in het buitenverblijf ’s middags. Deze mest is nog rijk aan voedingsstoffen. De mest wordt bijvoorbeeld gebruikt in de champignonkwekerijen. In het verleden zijn er ook presse papiers in de dierentuin verkocht waar een beetje olifantenmest in zat. Voor de mensen die met de olifanten werken, is de mest een belangrijke indicator voor de gezondheid van de olifant. De bal mest is gezond als hij bij het raken van de grond in tweeën valt. Als de mest kleiner en compacter is, heeft de olifant waarschijnlijk een tekort aan ruwvezel. In het Noorderdierenpark Emmen is er nog een andere bestemming voor de mest. Hier wordt de ‘Emmer olifantenpoep’ verkocht (letterlijk een emmer met Emmer olifantenpoep). Een medewerker van de dierentuin in Emmen legt uit: “de olifantenkudde in Emmen leeft net als die in Blijdorp zo natuurlijk mogelijk. Ze eten dus ook natuurlijk. In tegenstelling tot landbouwhuisdieren worden ze niet opgejaagd om maar zo snel mogelijk groot te worden. In de mest zitten daarom geen stoffen die de mest van landbouwhuisdieren ongeveer tot ‘chemisch

De poep wordt ook gebruikt door de mestkever. Wereldwijd bestaan er 4.500 soorten mestkevers, waarvan de meeste in Afrika voorkomen. De mestkever eet vooral het vocht uit de mest en draait ballen van de mest zelf. Deze ballen kunnen tot wel vijftig keer het gewicht van de kever hebben! In zo’n bal legt het vrouwtje ook de eitjes. In iedere bal één eitje. Het nest wordt bedekt met meer mest. Als de eitjes uitkomen, eten de larven de mest. De mestkever levert met zijn bijzondere gewoonten een belangrijke bijdrage aan de verspreiding van mest en het gezond houden van de bodem.

Kunstmest Zoals eerder vermeld, dient olifantenmest meerdere doelen. De Brits-Nigeriaanse kunstenaar Chris Ofili (bijnaam ‘the elephant man’) gebruikt olifantenpoep bij het maken van zijn kunstwerken. Zijn werk ‘The Holy Virgin Mary’ zorgde voor veel ophef in New York. Het werk toont een zwarte Madonna met een klomp olifantenpoep als rechterborst. Een boze gelovige man heeft het doek uit woede besmeurd met witte verf. Volgens hem, en andere tegenstanders, is het kunstwerk een belediging voor gelovigen en een ontheiliging van het geloof. De madonna was weken de oorzaak van een strijd tussen de museumdirectie en burgemeester Guiliani van New York. Verdedigers van Ofili merkten op dat olifantenpoep in de Afrikaanse kunst vaker gebruikt wordt. Olifanten symboliseren kracht, olifantenpoep symboliseert vruchtbaarheid. De kunstenaar zelf heeft twee betekenissen voor de poep: het werk is bedoeld om te provoceren en de kunstenaar wil het blanke publiek confronteren met het beeld dat bestaat van zwarte kunstenaars; de kunstenaars die zich met >

(28 juli – 19 oktober 2005) voodoo en hekserij zouden bezighouden. In 1998 ontving Ofili de Turner-prijs, de belangrijkste jaarlijkse Britse onderscheiding voor beeldende kunst. Hij ontving de prijs voor zijn schilderijen met olifantenpoep.

Poep en alcohol Suikers van bijvoorbeeld suikerbieten worden met behulp van gist in ethanol (alcohol) omgezet. Een Nijmeegse microbioloog vond in olifantenpoep een schimmel die de suiker xylose kon omzetten. Dit betekent dat bij gebruik van deze gist niet alleen de suikers van een suikerbiet omgezet kunnen worden in alcohol, maar ook een groot deel van de pulp. Op deze manier kan er uit dezelfde hoeveelheid plantenmateriaal een veelvoud aan alcohol worden gemaakt. En dat betekent weer dat er minder landbouwgrond nodig is voor dezelfde hoeveelheid bio-ethanol. Er moet nog wel veel onderzoek gedaan worden, want op dit moment werkt de nieuwe gist met de olifantenschimmel alleen onder ideale condities in het laboratorium. Het uiteindelijke doel is om de gist naar landen als Brazilië en de Verenigde Staten te exporteren. Deze landen zijn de grootste producenten van alcohol. Bovendien rijdt in Brazilië een groot deel van de auto’s op alcohol of een mengsel van alcohol en benzine.

Poep om op te schrijven Door conflicten in het land zelf, worden olifanten in Sri Lanka steeds opgejaagd. De olifanten komen daardoor op plaatsen terecht bij de inwoners waar ze de oogst, huizen en bezittingen van de mensen bedreigen. Daarom zijn ze niet geliefd bij de bevolking en regelmatig moet een olifant dit met de dood bekopen. Het bedrijf Maximus wil met de productie van olifantenpoeppapier de inwoners van Sri Lanka laten zien dat olifanten ook nuttig zijn. De uitwerpselen die de olifanten achterlaten wanneer zij rondtrekken, worden verzameld. Deze uitwerpselen worden met speciale toevoegingen gekookt en er wordt afvalpapier aan toegevoegd. Dit mengsel laat men uitlekken, het wordt geperst en opgehangen om verder te drogen. Als het papier droog is, wordt het eventueel gekleurd met natuurlijke kleurstoffen. Van 10 kilo olifantenpoep worden uiteindelijk 120 vellen papier of 60 vellen karton gemaakt. Van het papier en karton worden allerlei producten gemaakt zoals kaarten, boekenleggers en memoblokken. Momenteel verdienen 110 mannen en vrouwen bij Maximus een salaris waarmee ze in hun eigen onderhoud kunnen voorzien. Een deel van de opbrengst gaat naar een stichting ter bescherming van de olifant. De producten zijn te koop bij de wereldwinkels.

En zo heeft de poep nóg een doel gediend: als onderwerp voor het Vriendennieuws!

m

u

t

a

t

In deze rubriek vindt u delen van de mutatielijst van de Diergaarde. Voor deze lijst is gebruik gemaakt van diverse (interne) Blijdorp-uitgaven. Er kan dus tussentijds het een en ander zijn veranderd. Ook kunnen dieren zich (niet zichtbaar voor publiek) achter de schermen bevinden. De meest actuele lijst vindt u op het mededelingenbord op het voorplein tegenover de flamingo’s. Op verzoek geven we met ingang van dit nummer aan of het een mannetje (het eerste cijfer) of een vrouwtje (het tweede cijfer) betreft, of dat het geslacht nog niet bekend is (het derde cijfer). Voorbeeld: 1.1.0 Leeuw = Twee leeuwen, één mannetje en één vrouwtje.

Geboren Geboren 17-10/1.0.0 okapi (Dago, vader Tom, moeder Demba), 15-10/ 0.0.2 blauwgezichthoningeter, 14-10/0.1.0 Prins-Alfredhert (Anoeska, vader Chico, moeder Althea), 10-10/0.0.1 neushoornleguaan, 06-10/0.0.4 Cubaanse boa, 0510/0.0.1 neondaggekko (Phelsuma klemmeri), 31-08/0.0.2 Chinese streepnekschildpad, 3108/ 0.0.29 Kaaps zeepaardje, 28-08/0.0.2 Chinese streepnekschildpad, 28-08/0.0.2 zilveroornachtegaal, 26-08/0.0.1 Alaotra-bamboemaki, 25-08/0.0.1 molonetispreeuw, 1908/0.0.1 zwartvoetpinguïn, 18-08/0.0.3 ringpython, 17-08/0.0.1 koningspinguïn, 15-08/ 0.0.1 Annam-waterschildpad, 15-08/0.0.2 Californische lintslang, 12-08/0.0.2 roestkat, 12-08/ 1.0.0 Prins-Afredhert, 12-08/0.1.0 grote koedoe (Riana), 12-08/0.0.1 McCords slangehalsschildpad, 10-08/0.0.5 Madagaskargrondboa, 10-08/0.0.3 vieroogvis, 08-08/ 0.0.2 Chinese streepnekschildpad (Ocadia sinensis), 30-07/1.0.0 bongo (Sam, vader Cosmo, moeder Sasja) Gestorven Gestorven

i

e

s

ken), 12-10/0.1.0 Australische boomkikker, 09-10/ 0.0.2 haaimeerval, 07-10/0.0.8 zeebaars, 06-10/1.0.0 blaublau, 06-10/200 koornaarvis, 06-10/diverse stukken Noordzeespons, 01-10/0.0.1 maisslang, 29-09/0.0.1 paradijsvogel, 29-09/0.2.0 kleine hamerhaai, 31-08/1.1.0 zwartkappitta (uit Arnhem), 3108/0.1.0 driekleurglansspreeuw (uit Avifauna), 31-08/0.0.1 geelkeelgaailijster, 31-08/0.0.1 Franse keizersvis (uit Arnhem), 30-08/1.0.0 zwartnekvruchtenduif (uit Praag), 30-08/0.1.0 Moorse landschildpad, 24-08/0.0.4 driekielstralenschildpad (uit Hongkong), 19-08/0.0.30 girelle (Coris julis) (8 gestorven), 1908/0.0.13 zaagbaars (Serranus cabrilla) (21/8 1 gestorven), 18-08/0.0.2 gladde haai (Dierenrijk Europa), 18-08/0.0.1 ruwe haai (Dierenpark Europa), 18-08/0.0.1 hondshaai (Dierenpark Europa), 18-08/0.0.16 stekelrog (Dierenrijk Europa),16-08/0.0.2 groene klimslang (uit Chester), 16-08/0.0.6 gouden pijlgifkikker (Phyllobates terribilis) (uit Chester), 1108/1.2.0 halsbandleguaan, 09-08/0.0.3 Chinese vuurbuikpad, 06-08/0.0.1 Aziatische schorpioen (Heterometerus), 03-08/0.0.2 piranha, 31-07/0.0.2 kerkuil, 31-07/0.0.1 Afrikaanse oehoe

Verzonden Verzonden 19-10/1.1.0 bergeend (naar Arnhem), 1710/1.0.0 bosrendier (naar Dierenrijk Europa), 13-10/1.1.0 dwergoeistiti (naar Warschau), 13-10/0.1.0 neushoornleguaan (naar Artis),1210/ 0.1.0 Kirk’s dik-dik (naar Hannover), 1110/0.1.0 gorilla (Dura, naar Saarbrücken), 0710/ 0.0.3 Ambonese doosschildpad, 0610/0.2.0 stokstaartje (naar Rhenen), 3009/0.2.0 dwerggeit, 25-08/0.0.20 golfbalkoraal (naar Randers, Denemarken), 20-08/0.1.0 vierteenschildpad, 18-08/0.0.1 Madagaskargrondboa (naar Moskou), 18-08/0.0.4 Aziatische grottenslang (naar Moskou), 17-08/2.1.1 roodbuikparkiet (naar Arnhem), 13-08/1.1.0 molonetispreeuw, 05-08/0.0.14 prairiehondje (naar Parc Paradisio, België), 01-08/0.1.0 roelroel, 29-07/1.0.0 gestekelde aardschildpad (Heosemys spinosa), 29-07/0.1.1 Russische rattenslang (Elaphe schrencki), 29-07/0.0.1 rattenslang (Elaphe o. quadrivittata)

18-10/0.1.0 grote koedoe, 12-10/1.0.0 witneusmeerkat (Herr Flick), 30-08/1.0.0 manenwolf, 22-08/0.0.1 rode reuzenkangoeroe, 2208/0.1.0 Indische antilope, 16-08/0.0.1 Lapland-uil, 13-08/0.0.1 Lapland-uil, 1208/0.1.0 zwartvoetpinguïn, 09-08/0.1.0 beo, 06-08/0.1.0 krooneend, 03-08/1.0.0 gele boomeend, 02-08/0.0.1 papegaaiduiker, 3007/0.0.1 kemphaan Gearriveerd Gearriveerd 17-10/0.0.2 zwartoog-gramma, 17-10/0.0.8 Creoolse lipvis, 17-10/0.0.8 pincetvis, 17-10/ 0.0.12 blauw juffertje, 17-10/0.0.19 rode slangenster, 17-10/0.0.15 chalk bass (kalk-baars), 17-10/0.0.20 slablad-naaktslak, 17-10/0.0.3 West-Indische vechtslak, 15-10/0.1.0 Afrikaanse doornstaartagame, 14-10/1.2.0 Jemenkameleon, 13-10/1.0.0 manenwolf (uit Frankfurt),12-10/0.1.0 gorilla (Quenta uit Saarbrüc-

23

Foto: Aart Pijl

Wie? promotieteam komt ons

versterken?

c Heeft u een dagje over, kunt u 1 + 1 bij elkaar tellen en leuk met klanten omgaan? Kom dan ons promotieteam versterken. Voor inlichtingen kunt u bellen naar: 010-4663682. Een briefje is ook welkom: H. Gerritse, Sourystraat 1d, 3039 SR Rotterdam.

o

l

o

f

o

n

27e jaargang, nummer 4, oplage: 7250 Vereniging Vrienden van Blijdorp Sonoystraat 6a, 3039 ZT Rotterdam Vriendennieuws is een uitgave van de Vereniging Vrienden van Blijdorp en verschijnt vier maal per jaar. De Vereniging Vrienden van Blijdorp stelt zich ten doel: “Het in zo breed mogelijke zin ondersteunen van Diergaarde Blijdorp”. De jaarlijkse minimale contributie bedraagt € 30,-, waarvoor de leden 4 keer per jaar het verenigingsorgaan Vriendennieuws ontvangen, alsmede 2 gratis toegangsbewijzen voor Diergaarde Blijdorp in Rotterdam. Bovendien worden de leden in staat gesteld deel te nemen aan diverse activiteiten, die speciaal voor hen georganiseerd worden, zoals excursies en lezingen. Secretariaat: K. van Leeuwen, Sonoystraat 6a, 3039 ZT Rotterdam Vriendenfoon: 010 - 467 66 37 Vriendenfax: 010 - 467 66 37 Email: [email protected] Postbank: 13 57 803 Bank: Fortis bank nr: 98.55.33.099 Reizen: P. Biesta, Vroesenlaan 28A, 3039 DV Rotterdam Telefoon: 010-4664998 Email: [email protected]

Agenda 11 december 2005, 11.00-12.30 uur: Winterlezing Harald Schmidt Dieren uit het wild: de wildste jaren liggen achter ons 8 januari 2006, 11.00-12.30 uur: Nieuwjaarslezing Ton Dorresteyn 12 februari 2006, 11.00-12.30 uur: Winterlezing Henk Zwartepoorte - ShellShock/schildpadden in nood 12 maart 2006, 11.00-12.30 uur: Winterlezing Martin van Wees Kleine zoogdieren in Blijdorp 22 april 2006: Vriendenreis naar Parc Paradisio te België 29 april 2006: Algemene Ledenvergadering 2006 20 mei t/m 26 mei 2006: 7-daagse Vriendenreis naar Tsjechië De lezingen worden gehouden in het Eauditorium in het Oceanium. Vrienden hebben op de genoemde data tot aanvang van de bijeenkomst, en op vertoon van hun lidmaatschapskaart voor het betreffende jaar, gratis toegang tot de Diergaarde. Er is niet meer dan één introducé per lid toegestaan. U kunt bij de koffie-balie van de Vrienden in het Eauditorium uitrijkaarten kopen.

Gezocht

Enthousiaste ledenwervers

Onze vereniging kan wel wat nieuwe leden gebruiken. En waar kunnen we die nou het beste vinden als in onze eigen Diergaarde! Heb je in het weekend wel eens een uurtje over? Vind je het leuk om met mensen om te gaan en heb je een vlotte babbel? Informatie en aanmelding bij Peter Biesta (gegevens zie colofon). Wie durft?

Adresgegevens Blijdorp Diergaarde Blijdorp, Abraham van Stolkweg, Rotterdam Bezoekersinformatie: 010-4431495 Postadres: Postbus 532, 3000 AM Rotterdam Openingstijden: Het gehele jaar, iedere dag geopend! Wintertijd: 09.00 tot 17.00 uur. Zomertijd: 09.00 tot 18.00 uur

Promotieteam: Fam. H. Gerritse, Sourystraat 1d, 3039 SR Rotterdam Telefoon: 010 - 466 36 82 Telefoon Vriendenwinkel: 010 - 4431431 tst 220 (oude winkel) en 250 (nieuwe winkel) Mobiel: 06-40323077 Postbank: 62 17 917 Redactie-adres Vriendennieuws: M. Kreuger, hoofdredacteur Goudsesingel 235d, 3031 EL Rotterdam Email: [email protected] Redactie-medewerkers: J. Breedijk, J. Cockshull, M. van Leeuwen-Maat, J. Nijkamp, A. Nijkamp-Hosman, A. Peters, A. Schouten, T. van de Velde, T. Vermeulen Vormgeving en druk: Argus, Rotterdam Vrienden van Blijdorp op Internet: Website: http://www.vriendenvanblijdorp.nl Redactie Website: J.Cockshull, A. Gelderblom Samenstelling Verenigingsbestuur: Voorzitter C.M. Groenhorst Vice-voorzitter M. Kreuger Secretaris K. van Leeuwen Tweede secretaris S. Noordijk Penningmeester A.M. Bos Leden H. Gerritse - Promotie P. Biesta - Reizen ISSN: 1568-3400 Artikelen geschreven door derden vertegenwoordigen de mening van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die van de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen in te korten of te weigeren. Toegezonden foto’s kunnen met vermelding van de naam van de fotograaf rechtenvrij gebruikt worden ten behoeve van activiteiten zonder winstoogmerk van de Vereniging Vrienden van Blijdorp. Tenzij schriftelijk anders wordt aangegeven worden toegezonden foto’s opgenomen in het fotoarchief van de Vereniging Vrienden van Blijdorp en aldus niet geretourneerd.