d. verrichtingen aangaande het armbestuur Tweede Kamer, m. ( ) :ide afdeeling

Bijlage E. 1 2 5 . 4.

Verslag o/d. verrichtingen aangaande h e t armbestuur 1904.

Tweede Kamer, m

(185. 4.) :ide afdeeling.

BIJLAGE

I.

12 November 1904 n°. 56. W I J W I L H E L M I N A , B I J DE G R A T I E G O D S , K O N I N G I N D E R N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN O R A N J E - N A S S A U , E N Z . , E N Z . , E N Z .

Beschikkende op het beroep, ingesteld door regenten van h e t burgerweeshuis te Alkmaar, tegen h e t besluit van Gedeputeerde Staten van Noordholland dd. 6 April 1904, n ° . 94, waarbij afwijzend is beschikt op het verzoek om : 1°. machtiging tot d e n verkoop van een deel der ten name van gemeld Burgerweeshuis op het Grootboek der 2'/ 2 % Nederlandsche Schuld staande inschrijvingen, t o t een bedrag van f 4000 nominaal, en 2°. goedkeuring op het ter leen verstrekken van eene som van f 3100, tegen 4 % 'sjaars, onder hypothecair verband, aan J . RIETVELD, te Schoorl; Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, adviezen van 20 Juli 1904. n°. 144. en 19 October 1904, iiol44/42;

door Gedeputeerde Staten niet betwist wordt; d a t de rekening van h e t gesticht jaarlijks sluit met een tekort van + f 1200, d a t door vrijwillige bijdragen gedekt moet worden; d a t ten name van het Burgerweeshuis op h e t Grootboek der Nederlandsche Werkelijke schuld is ingeschreven een bedrag van f 250 500, terwijl h e t geen hypothecaire schuldvorderingen bezit; d a t h e t de bedoeling van regenten is, in de akte v a n geldleening te doen bepalen, d a t de schuldenaar verplicht is om de hoofdsom terug t e betalen n a zes maanden t e voren door hem gedane opzegging; Overwegende, dat, al moge de door Gedeputeerde Staten in h e t bestreden besluit gegeven uitlegging van de woorden „beschikbare gelden" in art. 15 der wet tot regeling van h e t armbestuur, t e eng t e achten zijn, in d a t besluit overigens op goede gronden, die Wij tot de Ónze maken, is beslist, d a t de door appellanten beoogde omzetting van een deel d e r ten name van h e t Burgerweeshuis te Alkmaar staande inschrijvingen op h e t Grootboek der 2'/ 2 % Nederlandsche Werkelijke Schuld in eene hypothecaire belegging niet wenschelijk is en derhalve op het door appellanten gedaan, bij d a t besluit omschreven verzoek afwijzend moet worden beschikt; Gezien de wet t o t regeling van h e t armbestuur; Hebben goedgevonden en verstaan :

Op d e voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 9 November 1904, n°. 9016. afdeeling Binnenlandsch Bestuur;

het bestreden besluit t e handhaven.

Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering yan d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden Overwegende, d a t Gedeputeerde Staten h e t verzoek hebben afaan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. gewezen. uit overweging, dafc art. 15 d e r wet t o t regeling van het armbestuur als regel voor de belegging van beschikbare gelden Dobbin. 12 November 1904. der instellingen van weldadigheid aangeeft: h e t aankoopen van inschrijvingen op oen der Grootboeken der Nederlandsche Schuld, (f/et.) W I L H E L M I N A . en slechts in d e tweede plaats, en dan nog onder uitdrukkelijke goedkeuring van Gedeputeerde Staten, eene andere wijze van beDe Minister van Binnenlandsche Zaken, legging toelaat; d a t in deze geen sprake is van OtKhikban gelden, maar de gelden nog beschikbaar moeten worden gemaakt; (i/et.) KUYPER. dat eene dergelijke losmaking van eenmaal op wettelijk aangegeven wijze belegde gelden niet. raadzaam is t e achten en. conseOvereenkomstig het oorspronkelijke. quent voortgezet, de besturen van instellingen als hierbedoeld De Secretaris-Generaal van zou leiden t o t allerlei financieele operatiën, geheel vreemd aan Binnenlandsche Zaken. den aard der instelling, alleen u i t zucht om daaraan een tijdelijk, wellicht duurzaam financieel voordeel te bezorgen, t e r voorkoming (ffet.) DlJCKMEESTER. van de noodzakelijkheid om een beroep t e doen op de offervaardigheid d e r thans levenden, ten einde, hetzij door vrijwillige bijdraVoor eensluidend afschrift. gen, hetzij door siibsidiën. u i t de gemeentekas, cventueele tekorten De Secretaris-Generaal, in de administratie te dekken; dat regenten van h e t Burgerweeshuis, bij Ons in beroep gekomen, Ons hebben verzocht bet bestreden besluit te vernietigen en het gedane verzoek alsnog toe te staan : d a t zij daarbij hebben aangevoerd, d a t bij inwilliging van h e t verzoek jaarlijks f 24 meer rente gekweekt zal worden ; d a t de soliditeit der belegging H a n d e l i n g e n d e r S t a t e n - G e n e r a a l . B i j l a g e n . 190G—1907.

DlJCKMEESTER.

14 V. BeetajU er laroenwerking MITIHHI da burgerlijke ra andere armenzorg ! In welken vorm? Zijn pogingen daartoe aangewend; waaraan is mislukken dier pogingen te (rijten '

BIJLAGE II.

Noonl hinhanl.

In
•20, 21 en 22 der Armenwet in I9d*. I.

In hoeveel gemeenten

bestaat:

ii? geen georganiseerde kerkelijke

armenzorg;

''.

geen georganiseerde particuliere armenzorg;

e.

goon burgerlijk arm bestuur?

In hoeveel gemeenten, waar de toestand, bedoeld in een dezer categorieën, bestaat, wordt ook de toestand der andere categoricën aangetroffen ? U i t de van de gemeentebesturen ontvangen verslagen blijkt, d a t er in 49 gemeenten geen georganiseerde kerkelijke, in 151 geen georganiseerde particuliere armenzorg, in 13 gemeenten geen burgerlijk armbestuur bestaat. I I . In welke gemeenten behoeft niet bedeeld te worden door de burgerlijke armenzorg, omdat de kerkelijke of particuliere liefdadigheid in de behoefte voorzien ? Is dit een gevolg van subsidiën, die de gemeente verleent? De burgerlijke armenzorg behoeft niet te bedeelen in de gemeenten : (i.

beneden de 5000 zielen:

Andel c. a., Bokhoven. Cuyk, Deursen, Fijnaart, Gemert, Giessen, Hooge- en en Lage-Zwaluwe. Huybergen, Klundert, NieuwVossemeer, Oisterwijk, Oploo en Rijswijk. b.

van 5000—20 000 zielen : Uden.

Te Gemert was zulks het gevolg van subsidie, terwijl te Klundert, op grond eener overeenkomst, door de gemeente aan de kerkelijke armenzorg het voor ondersteuning uitbetaald bedrag wordt teruggegeven. I I I . I n welke gemeenten zijn organisatiën van de burgerlijke, kerkelijke of particuliere armenzorg getroffen of bestaande gewijzigd, ten einde de armenzorg meer doeltreffend te maken? Welke zijn die organisatiën ? Is haar doel bereikt? IV. H a d zoodanige organisatie der burgerlijke armenzorg invloed op de uitgaven van het burgerlijk armbestuur of gemeentebestuur ? Waar ? I n welke mate ? I n de gemeente Oisterwijk bestaat eene overeenkomst tusschen het R.-K. armbestuur en het R.-K. gasthuis om de armlastigen van eerstgenoemde inrichting tegen vei-minderden prijs in het gasthuis op te nemen. I n de gemeente Klundert is tusschen de diaconie der Gereformeerde Gemeente en het R.-K. parochiaal armbestuur ter eenre en het gemeentebestuur van Klundert ter andere zijde overeengekomen, d a t beide eerstgenoemde instellingen de armlastigen zouden bedeelen, die vroeger door het burgerlijk armbestuur werden ondersteund, en dat de gemeente Klundert aan genoemde armbesturen het uitgegeven bedrag zal teruggeven. In de gemeente Vlijmen bedeelt het burgerlijk armbestuur doorloopend de behoeftigen en het parochiaal armbestuur der R.-K. Gemeente, dat zijne middelen trekt uit jaarlijksche vrijwillige bijdragen van particulieren, slechts hen die ten gevolge van werkeloosheid buiten staat zijn om in hun onderhoud te voorzien. Door voorschreven regelingen kwam aldaar meer orde in de verzorging der armen én kon aan meer nood te gemoet gekomen worden. Te Vlijmen bleef die regeling niet zonder invloed op de uitgaven van bet burgerlijk armbestuur en te Klundert kwam die ten goede U i de financiën van die. gemeente. Het doel dier organisatiën is derhalve vrijwel bereikt

burgerlijke en andere armenzorg, die zich eohtet mcerendcols bepaalt tot wederzijdzene voorlichting, het uitwisselen van bedeeLingelijzten, het 1» spreken van de belangen der armen. Ook bestaat er in eenige gemeenten finaneieelc samenwerking, zooeia liet gezamenlijk voorzien in de betaling van de huishuur van weduwen, het verstrekken van ondersteuning, wanneer de te verlcenen onderstand de krachten van eene instelling te boven L'aat, door bepaalde categorieën van armen voor zijne rekening ie nemen, ouden van dagen en zieken voor gezamenlijke rekening uit te besteden of' te doen verplegen, of door op eene andere soortgelijke wijze handelend op te treden. In de gemeente Heeswijk zijn van de zijde van het burgerlijk armbestuur meermalen pogingen tot samenwerking met de andere armenzorg aangewend, doch steeds te vergeefs. Waar echter samenwerking niet bestaat, ia zulks toe te schrijven aan de meening der besturen van de kerkelijke en particuliere armenzorg, dat het openbaar maken hunner bedeelingen in strijd is met den aard hunner instellingen, of wel omdat de kerkelijke of particuliere armenzorg wenscht vrij te zijn in zijne verrichtingen. VI. Deden zich gevallen voor van afschuiving van armen, of gevallen waarin een ernstig vermoeden daarvan bestond? Zoo ja, waar ? H e t gemeentebestuur van Helmond heeft te kennen gegeven, dat er afschuiving naar die gemeente heeft plaats gehad, terwijl dat van 's Hertogcnbosch heeft bericht, dat liet niet mogelijk ia afschuiving te constateeren, doch dat opzichtens sommige gezinnen die zich aldaar gevestigd hebben, wel eenig vermoeden van, afschuiving bestaat In de gemeente Oss kwam beslist afschuiving voor, doordat de toenmalige burgemeester dier gemeente vier minderjarigen, zonder toestemming van hunnen voogd, naar de gemeente Rosmalen heeft laten brengen. Die kinderen zijn evenwel wederom naar Oss teruggebracht en. aan den burgemeester van Oss is de opmerking gemaakt, d a t hij als gemeentelijke autoriteit zich van afschuiving van armlastigen heeft te onthouden. V I I . Is er gebleken van onwil van eenig niet burgerlijk armbestuur ? Zoo ja, waar ? Kennelijke onwil van eenig niet burgerlijk armbestuur is niet gebleken. V I I I . Wordt door de burgerlijke armbesturen dubbel bedeeld, d. w. z. wordt desbewust bedeeling uitgereikt aan hen, die deza ook reeds ontvangen van kerkelijke of particuliere instellingen ? Waar? Welke regelen gelden daarbij ? Met welk bedrag wordt dubbel bedeeld ? Wanneer behoeftigen blijkbaar op onvoldoende wijze door de particuliere of kerkelijke instellingen van weldadigheid worden bedeeld, en zij dus niet kunnen voorzien in het onderhoud van zichzelve of hunne gezinnen, geschiedt te gelijk, bij wijze van aanvulling, bedeeling door het burgerlijk armbestuur. Als regel geldt echter, dat de kerkelijke of bijzondere armenzorg voorafgaan en de bedeeling, hetzij in geld, hetzij in natura, is steeds geëvenredigd aan de behoefte. Te Breda werd in 1904 dubbel bedeeld met f 1700 en in de overige gemeenten waarin zulks geschiedde, gings zulks het bedrag van f 1,25 per week en per persoon niet te boven. I X . Wordt door of vanwege de gemeente werk verschaft, dat niet vermeld wordt onder de in het verslag behandelde instellingen t o t werkverschaffing aan behoeftigen ? Geschiedde dit ook van andere zijde? Welk werk werd verricht, door hoevelen, tegen welk loon en gedurende welken tijd van het jaar? Welke waren de uitgaven, welke de inkomsten ? Zoowel van de zijde der gemeente als van kerkelijke en particu-

•

15 lier* zijde, almede door wateraohapabeatareti, ward Md vele bohncftigen werk verschaft. I)K werkzaamln (l( ii bettondea ia grondwerken, het verbeteren van broekgronden, lul aanleggen en onderhouden van beplantingen langs verbeterde gronden en gemeentewegen, heb aanleggen van nieuwe boaaoben, hel onderhouden van waterleidingen en rioleeringen, li< t ontginnen van woeste gronden, de veenexploitatie, liet grindhorden, nuindenniakeii. het handsorteereii, het bandschillen en het vlasbewerken. Sommige arnilantigen hadden daardoor hot geheele jaar werk, de meesten echter slechts zekere gedeelten van het jaar terwijl d e verdiensten liepen van f 0,50 tot f 1,20 per dag. De uitgaven voor bovengemelde werkzaamheden gedaan, liepen in de betrokken gemeenten van f 250 tot hoogstens f 2800. De inkomsten zijn voorts afhankelijk van de opbrengst te zijner tijd der aangelegde beplantingen en bosschen. H e t aantal in lul werk gestelde personen wisselde steeds af naar de behoefte en kan moeielijk opgegeven worden. X. W a t heeft men waargenomen omtrent de verhuizing naar de steden ? In hoever was deze van invloed op de burgerlijke armenzorg? Kunnen hieromtrent nadere gegevens verstrekt worden? Van het platteland verhuisden ook in 1904 vele ambachtslieden, arbeiders en behoeftigen naar de steden. H u n doel was werk te zoeken bij bouwwerken of aldaar bestaande industrieën, en ook wel verhuisden zij in de hoop in de steden meer ondersteuning te vinden, hetgeen door anderen aan hen schijnt voorgespiegeld te zijn, of wel in de hoop hoogere loonen te krijgen. Dit werkte o. a. te 's Hertogenbosch, Helmond en Tilburg ongunstig op de burgerlijke armenzorg, uithoofde daardoor meermalen de noodzakelijkheid van uitbreiding der bedeelingen ontstond. X I . H a d de maatschappelijke toestand der arbeiders invloed op de burgerlijke armenzorg ? I n welken zin ? I n Baardwijk, Berghem, Breda, Grave, Helmond, 's Hertogenbosch, Mierlo, Nieuwkuyk, Oijen, Oss, Tilburg, Veen en Vlijmen was de toestand der arbeiders, bij gebrek van werk of ten gevolge van slapte der werkzaamheden gedurende het geheele jaar of meer speciaal in den winter, minder gunstig te noemen. Te Oud-Gastel en Zevenbergen hadden de arbeiders een groot gedeelte van het jaar loonend werk bij de bietencultuur en suikerfabricage; wanneer de campagne achter den rug is, gaan zij naar Duitschland, om in de behoefte van hun gezin te voorzien. H e t gemeentebestuur van Tilburg heeft te kennen gegeven, dat, behalve de gewone oorzaken van armoede, zooals ziekte, hoogen ouderdom, het verlies van den kostwinner, ook drankmisbruik en gemis van spaarzaamheid in den zomer, vooral onder de arbeiders in het bouwvak, nadeelig werkt op de financiën der burgerlijke armenzorg. Te Vlijmen is het verdwijnen van de welvaart onder de tuiniers en landbouwers oorzaak van meerdere behoefte en dientengevolge van meerdere uitgaven door de burgerlijke armenzorg. I n de meeste gemeenten echter was voor bruikbare arbeiders werk te vinden en was hun toestand bevredigend te noemen. 's Hertogenbosch, 13 Juli 1905. Ue Gedeputeerde A.

Staten

Nourdhrabant,

VAN VOORST TOT VOORST

De •

van

W.

Griffier,

VAN LANSCHOT.

BIJLACE

III.

VKKNLAG over de werking der wet tot regeling van het armbestuur in de provincie Gelderland. Artikelen 20, 21 en 22. Gemeenten van meer dan L5000 zielen. (Apeldoorn,

Arnhem,

Ede, Nijmegen, Bheden en Zutphen.J In de gemeenten Apeldoorn, Arnhem, Nijmegen, Ulieden en Zutphen bestaan georganiseerde kerkelijke en georganiseerde particuliere armenzorg, in de gemeenten Arnhem en Nijmegen tevens een burgerlijk armbestuur, terwijl in de gemeente Ede georganiseerdo kerkelijke armenzorg en een burgerlijk armbestuur voorkomen. Kerkelijke en particuliere liefdadigheid voorzien in geen dier gemeenten op zoodanige wijze in de behoeften, dat niet door de burgerlijke armenzorg behoefde bedeeld te worden. Door het Centraal comité van armenzorg komen de verschillende instellingen van weldadigheid in do gemeente Apeldoorn niet elkander in aanraking. Samenwerking tusschen twee kerkelijke instellingen bestaat in de gemeente Nijmegen, waar tusschen het R.-K. parochiaal armbestuur en de diaconie der Ned. Hervormde Gemeente eene organisatie is getroffen, waarin sedert geene verandering werd gebracht en waaromtrent verwezen wordt naar het in het verslag over 1898 medegedeelde. In de gemeente Arnhem ontvangt de vereeniging „Armenzorg'' volledige opgave van alle bedeelingen van do Ned. Herv. diaconie van de Instelling tot uitdeeling van warme spijzen aan onvermogenden, en voorts van de overige diaconiebesturen en andere instellingen van weldadigheid, voor zoover door haar inlichtingen omtrent bedeeling worden gevraagd, terwijl de vereeniging zelve inlichtingen verstrekt aan de verschillende diaconiebesturen, aan het burgerlijk armbestuur en aan de Vereeniging van den H. Vincentius van Paulo. Samenwerking met de Ned. Herv. diaconie, het R.-K. parochiaal armbestuur en de Vereeniging van den H . Vincentius van Paulo bestaat bovendien, voor zoover betreft de verpleging van verwaarloosde of zieke kinderen in gestichten of bij particulieren. Overigens wordt overleg gepleegd door de volgende instellingen : het burgerlijk armbestuur met de Ned. Herv. en Evang.-Luthersche diaconieën, met het R.-K. parochiaal armbestuur en met de vereeniging van den H . Vincentius van P a u l o ; de Nederd. Herv. diaconie met de Evang.-Luthersche diaconie en het R.-K. parochiaal armbestuur met de Vereeniging van den H. Vincentius van Paulo. H e t burgerlijk armbestuur te Ede heeft meermalen getracht met de kerkelijke armbesturen eene samenwerking tot stand te breng e n ; deze pogingen, hoewel nimmer afgewezen, hebben echter nog niet tot eenig resultaat geleid. Gevallen van afschuiving deden zich niet voor, evenmin als ia gebleken van onwil bij eenig niet burgerlijk armbestuur. I n de gemeente Apeldoorn wordt door het gemeentebestuur bedeeld aan hen waarvan het bekend is, dat zij ook reeds bedeeling ontvangen van kerkelijke of particuliere instellingen, en wel in die gevallen dat laatstgenoemde bedeeling niet voldoende is om te voorzien in het onvermijdelijke, terwijl het gebleken is, dat door kerkelijke of particuliere instellingen niet meer kan worden verstrekt; niet welk bedrag dubbel wordt bedeeld is moeiIijk op te geven, daar dit van verschillende omstandigheden afhangt, doch als regel geldt, dat wat te zamen verstrekt wordt, niet meer is dan noodzakelijk wordt geacht. Door de Ned. Herv. diaconie te Arnhem en die te Schaarsbergen, de Evang.-Luth. diaconie, R.-K. parochiaal armbestuur, de vereeniging „Armenzorg" en de Vereeniging van den H. Vincentius van Paulo wordt in sommige gevallen desbewust bedeeling verstrekt aan hen. die ook reeds van andere zijde ondersteund worden, terwijl door de Doopsgezinde diaconie in één geval dul> bel wordt bedeeld. Het burgerlijk armbestuur verstrekt geneeskundige hulp aan zieke armen, ook aan hen die bij de verschillende instellingen van weldadigheid in bedeeling zijn opgenomen. Door het. burgerlijk armbestuur in de gemeente Nijmegen word! desbewust dubbel bedeeld, doordien het, krachtens reglement, om

V lb derstand verleent arsar niet genoegiaam in de behoefte kan wor
Oeorgstliseerde kerkelijke armenzorg bestaat in de gemeenten Aalten, Barneveld, AmbUDoetinchcm, Eibergen, KIst, Epo, Erlioid. melo, Oendringen, Gorsasl, Oldebrock, Putten, Kenkum en WinElke aanvrage om bedoeling moet vergeaeld gaan v a n e i ! " bewijs terswijk. \-<« 11 bedeeling, mei vermelding van bei bedrag, afgegeven door In de gemeenten Bommel, Bergh, Bruniineii, Heerde, Nijkerk, een dei Laatstbedoelde instellingen. Voorst, Wamel on Wisch bestaat bovendien georganiseerde pailiBedeeld wordt met bedragen van f 1 tot f 2,50 per maand. euliere armenzorg. In geen
B|)lage E. 1 2 5 . 4.

Verslag o/d. verrichtingen aangaande het armbestuur 1904.

Tweede Kamer. 17

lijko en andere armenzorg olk de helft der kosten dragen, terwijl lid bedrag wordt geregeld naar omstandigheden. Dubbele bed—

In de gemeenten Angerlo, Beosd, Brakel, Didam, Dinxperlo, Doesburg, Stad-Doetincnem, Behield, Bat en Opijnen, Gent, Her-

ling beeft in de gemeente Oldebroeh vooial plaats bij beetedelin-

wen en Aerdt, Hoevelaken, Horssen, l.Jzendoorti, Lichtenvoorde, Milliugen, Nee'le. 1'w-deroijen. Rozcndaal, Stceiulei en. Varik, Vordet] en Zeitbomme) behoefde niet bedeeld te worden door do burgerlijke armenzorg, omdal d« kerkelijke en particuliere liefdadigheid voldoende in de behoeften konden voorzien, ofschoon door geen dezer gemeenten een subsidie aan eene instelling van weldadigheid werd verleend. Enkele der gemeenten achten de ondersteuning echter „voldoende" onder eenige beperking, n.l. n e t het oog op den toestand der fondsen van de betrekkelijke instelling. De eenige organisatie in de bedeeling waarvan melding gemaakt wordt bestaat in de gemeente Stad-Doet inchem, waar naar een vast plan bedeeld wordt, het zoogenaamde Elberfelder strlnrl, en waarvan de resultaten niet ongunstig genoemd worden. Het initiatief in deze werd genomen door de particuliere verceniging ,,Armenzorg ". Samenwerking tussclien de burgerlijke en andere armenzorg bestaat in de gemeenten : Ammerzoden. De burgerlijke armbesturen handelen meestal in overleg met de kerkelijke armbesturen en betalen in vele gevallen ieder circa de helft der kosten. Balgoy. Soms treedt het R.-K. parochiaal armbestuur met het algemeen burgerlijk armbestuur in overleg om des 'te beter aan enkele personen huisvesting en voeding te kunnen doen verschaffen. Bergharen. Indien noodig, wordt door de burgerlijke en kerkelijke armenzorg in overleg met elkander getreden in zake woningverschaffing en besteding van oude en gebrekkige personen. Beuningen. Als voren. Beusichem. Burgerlijke on kerkelijke besturen houden clkancler op de hoogte van de bedecling hunner armen. Buren. Als voren. Deil. Een-derde in de kosten van vaste bedeeling en kleederen komt voor rekening van het burgerlijk armbestuur. Dodewaard. Als bij Beusichem. Dooinspijk. H e t gemeentebestuur komt de diaconie best uren te gemoet in de kosten van woninghuur. kostgeld. kleeding en levensmiddelen. Dreumcl. Als bij Beusichem. Echteld. Wanneer een diaconiebestuur niet bij machte is in de behoeften van ouderloozen of weduwen geheel te voorzien. geschiedt zulks voor gezamenlijke rekening. Haaften. Wanneer verpleging buitengewone kosten met zich brengt, bijv, verpleging van doofstommen in een daarvoor bestemd gesticht, zoo ook in enkele aiidcre gevallen, verleent het gemeentebestuur aan de kerkelijke instellingen tegemoetkoming in de kosten, en dan voor bepaalde personen. Hedel. H e t Hervormd diaconiebestuur handelt veelal in ovcrleg met het algemeen armbestuur. Hengelo. H e t burgerlijk armbestuur ondersteunt in enkele bepaalde gevallen, nadat het Ned. Herv. diaconiebestuur verklaard heeft tijdelijk niet in staat te zijn voor de ondersteuning zorg te dragen. Herwen en Aerdt. I n de kosten van verpleging van lijders aan idiotisme en blindheid wordt door gemeente en kerkelijke armenzorg gelijkelijk bijgedragen. Heteren. Bij voorkomende gevallen wordt overleg gepleegd. Heumen Als voren. IJzendoorn. H e t diaconiebestuur neemt bij aanvrage van gemeentewege steeds de verzorging op zich, ook waar die anders soms geweigerd zou worden. Kerkwijk. Bij gebleken onmacht der diaconiebesturen wordt bedeeling door het burgerlijk armbestuur verstrekt. Maurik. Als bij Echteld. Nederhemert. Gemeente on Ned. Herv. diaconie dragen in enkele gevallen gezamenlijk de kosten. Ophemert. Als bij Heteren. Poederoijen. Als bij Heteren. Abbergen. Als bij Heteren. Vuren. Als bij Heteren. Waardenburg. Als bij Heteren. Wadenoijen. Wanneer de fondsen der diaconiebesturen niet toereikend zijn, voorziet de gemeente daarin. Wijchen. Als bij Beusichem. Zoelen. Als bij Herwen en Aerdt. ten opzichte van verpleegden in oogziekenhuizen en dergelijke. In de gemeente Ruurlo. de eenige, waar pogingen tot samenwer-

gen en bij tiekt« VU bet hoofd ra« een gezin. Somtijds ook tijdens een strengen winter, maar alleen in die gevallen wanneer mee» dere onderstand moet verstrekt worden BB do diaconiebesturen verklaren, dat hunne fondsen vermeerdering van bedeeling niet toelaten. Vaste regelen gelden daarbij niet. In de gemeente Renkum is dubbele bedeeling zeldzaam en komt slechte voor als gevolg van de aldaar bestaande samenwerking. In gevallen van onmacht van kerkelijke besturen wordt in de gemeente ï i e l desbewust dubbel l>edeeld; ieder geval wordt op zich zelf behandeld en hot bedrag is dus afhankelijk van omstandigheden. Ook in de gemeente Valburg wordt dubbel bedeeld ; hier echter worden de kosten gelijkelijk door de betreffende besturen gedragen. Kan in de gemeente Wageningcn niet gesproken worden van dubbele bedecling, toch komt het hior voor, dat door het burgerlijk armbestuur geneesmiddelen of genees- en verloskundige hulp wordt verstrekt aan hen, die reeds bedeeld zijn door eene kerkelijke of particuliere instelling, terwijl de Instelling van Weldadigheid, waar de bedeeling der diaconieën tekort schiet, bijdrage verleent. Werkverschaffing vanwege de gemeente was in Eibergen niet. noodig. Aanleg en onderhoud van bosschen geven in den winter aan velen werk, In de gemeente Ermelo werd door gemeentebestuur en door particulieren in winter en voorjaar aan + 80 arbeiders werk verschaft door het ontginnen van woeste gronden. waarop dennenbosch en cikenhakhout wordt aangelegd. H e t loon bedraagt f 0,50—f 0,70 per dag. In 1904 werd door de gemeente aan loon uitgekeerd f 1414,88'', de inkomsten van vroeger ontgonnen gronden waren gedurende datzelfde tijdsverloop f 1336,75. Bij afwisseling tussclien 1 December en 1 Maart wordt in de gemeente Groesbeek werk verschaft door het horden van grind, waaraan 6 personen deelnamen, die als loon hiervoor 50 et. per stère ontvingen. Door de vcrecniging voor werkverschaffing te Harderwijk werd voortgegaan met. het laten breien van sokken en het strikken van handschoenen, waarmede vooral in den winter eenige vaste verdiensten verkregen worden. In de gemeente Nijkerk bleef de inrichting van „Het Werkfonds" gesloten, geene personen meldden zich aan. Zoowel van gemeentewege a h van andere zijde werd in de gemcentc Oldcbroek werk verschaft. Deze arbeid, bestaande in : dennen poten, omspitten van beschgrond en aanleg eencr begraafplaats. kwamen ten goede aan circa 30 personen, welke in het voorjaar en van September tot December een loon van 50. 60 of 75 et. per dag konden verdienen. De uitgaven der gemeente beliepen + f 1200, de inkomsten nihil. In de gemeente Renkuin werd werk verschaft door de Commissie tot werkverschaffing en tot wering van bedelarij, welke hoofdzakelijk bestonden in houtzagen en grindhorden voor mannen, in liet vervaardigen van kleedingstukken voor vrouwen. Gemiddeld 30 personen vonden hier werk gedurende + 10 weken van Januari tot Maart. De uitgaven bedroegen f 1163,89, tegen een ontvangst van f 896,65. De Commissie tot Werkverschaffing in d e gemeente Wageningen weigert inlichtingen te verstrekken omtrent details van door hare tusschenkomst verrichten arbeid, waarom met de bloote mededecling moet worden volstaan. I n de eene gemeente meer, in de andere minder, wordt in geen der tot deze rubriek behoorende gemeenten veel waargcnomeVi van verhuizing van het platteland naar de steden ; invloed op de burgerlijke armenzorg is echter niet in het minst opgemerkt kunnen worden. Van grooten invloed o p de burgerlijke armenzorg is echter de maatschappelijke toestand der arbeiders, in alle gemeenten is de •slotsom : hoe meer werk hoe minder bedoeling Eindelijk valt nog op te merken, dat de groote toevloed van landloopcrs in de gemeente Barneveld. meer in 't bijzonder in de buiten buurten, niet alleen veel last veroorzaakt, maar ook aan do gemeente en hare ingezetenen veel geld kost. Gemeenten beneden 5000 zielen. Terwijl in alle 83 gemeenten tot deze rubriek behoorende georganiseerde kerkelijke armenzorg voorkomt, bestaat in 16 gemeenten bovendien georganiseerde particuliere armenzorg en in 9 gemeenten boven de reeds genoemde oen burgerlijk armbestuur. Geen georganiseerde particuliere armenzorg komt voor in 67 gemeenten, geen burgerlijk armbestuur in 49 gemeenten.

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 190G—1907.

IS

Icing lijn aangewend, werden dese steedi door < bedeeling bleek overigens niet. Dubbele bedeeling komi voor in de volgende gemeenten : Aiiinic iloden, Wanneer de kerkelijke armensorg niet voldoende in do ln(li'«']ni0 et, 75 et., f 1 en aomi booger per week. Appeltern. De burgerlijke armbeaturen voortien in de kosten van levenabehoeften, woninghuur, begrafenissen en geneeakundige behandeling; de kerkelijke instellingen verstrekken

van invloed de ai nu n/.ni'g waren deze verhuizingen echter niet Als ..zeer vei nu Neuswaard meent de gemeente Duiven voorts

baar gevoelen ie mogen qualifieeeren omtrent de werking der Armenwet, Volgens baar bevat deze te weinig bepalingen omtrent de kerkelijke instellingen van weldadigheid. Deze moest gebiedend

voorschrijven ..het plegen van overlog tuaachen de instellingen in dezelfde gemeente", alsmede meerdere waarborgen, gegeven ter controle harer geldmiddelen. Door het gemeentebestuur van Neede wordt nog dezelfde op-

merking gemaakt

als ii medegedeeld in het verslag over 1898.

waarnaar kortheidshalve wordt verwezen.

brandstoffen

en kleeding. Balgoy. Regelen gelden niet; bel bedrag waarmede dubbel bedeeld windt is onbekend.

Buren. Als voren. Buurmalaen. Als voren.

BULAGE IV. /uiilliolhiiiil.

Didani. Kerkelijke en burgerlijke ai'men zorg betalen dikwijls ieder de helft, tot een gezamenlijk bedrag van ongeveer f 248,24.

Doornapijk. De van gemeentewege verstrekte onderstand ge's Gravenhage, den 8sten Mei 1905. achiedt, voor zoover dit ook door de diaeoniebesturen plaats heeft. in overleg met deze; bepaalde regelen gelden niet, ieder geval Aan Zyne Excellentie den Minister van wordt op zich zelf beoordeeld ; dubbele bedeel ing heeft plaats Binnenlandteke Kaken. tot een bedrag van f 290,16. Drcumel. Als bij Balgoy. Ingevolge de bestaande voorschriften hebben wij, verslag uitGroenlo. Dubbele bcdeeling vindt desbewust niet plaats. Bij brtngende betreffende de werking der Armenwet, de eer Uwer de extra uitdeeling op Paachen, Pinksteren en Kerstmis kan het Excellentie het volgende mede te deelen. echter voorkomen. Herwen en Aerdt. Als uitvloeisel van de reeds gemelde samenI. In 1904 waren er van de 188 Zuidhollandsche gemeenten werking wordt voor personen lijdende aan idiotisme of blindheid 10 waarin geen georganiseerde kerkelijke armbesturen tot eigenecno bijdrage verleend van hoogstens f 0,50 per week voor vollijkc bedeeling van armen bestonden. Zoodanige armbesturen, van waaaenen en van f 0.75 voor een kind beneden 12 jaar. particuliere zijde beheerd en bestuurd, waren in 170 gemeenten Heteren. Als bij Balgoy. niet aanwezig, en burgerlijke of algemeene armbesturen vond Heumcn. Idem. men in 62 gemeenten niet. Het aantal gemeenten waarin slechts Hurwenen. Desbewust wordt» dubbel bedeeld, zonder vaste één der drie hierboven genoemde soorten armbesturen aanwezig regelen tot een bedrag van hoogstens f 1 per week. was, bedroeg 63. Kerkwijk. Als bij Balgoy. Laren. Idem. I I . In de gemeenten. waa>- door de burgerlijke of algemeene Ophemert. Idem. komt slechts zeer zelden voor. armenzorg niet bedeeld behoefde te worden, en dus de kerkelijkeUbbergen. Regelen gelden niet ; het bedrag beloopt hoogen particuliere liefdadigheid in de behoeften voorzag, was dit stens f 1. | nergens het gevolg van subsidiën, door de gemeente aan instellinWestervoort. Desbewust wordt dubbel bedeeld, echter alleen I gen tot bedeeling van armen verstrekt. in gevallen waar de kerkelijke onderstand onvoldoende is te Bedoelde gemeenten waren : ter Aar, Aarlanderveen. Alkemade. achten, en dan niet anders dan bij wijze van tegemoetkoming in Bonthuizen. Bergschenhock. Berkel, Bodegraven, Everdingen. de huishuur. s Gravenzande, Hagestein. Hazerswoude, Katwijk, Kethel, LeerZuilichem. De geringe inkomsten der diaconieën zijn oorzaak, dam. Leiderdorp, Leimuiden, Loosduinen, Maasland, Nieuwveen. dat de armen tevens door de gemeente moeten worden bedeeld ; Noordeloos, 'Noordwijk, Noordwijkerhout, Nootdorp, Ottoland. regelen bestaan daaromtrent niet; het bedrag is niet bekend. Oudewater, Rietveld, Rijnzaterwoude, Rijnsburg, Rijsrwijk, SassenTe Doesburg werd van gemeentewege gedurende de maanden heim. Schelluinen, Schipluiden, Schoon re woerd, Stompwijk. ValDecember, J a n u a r i en Februari aan 14 mannen werk verschaft kenburg, Vcur, Vianen, Voorburg, Voorhout, Voorschoten, Vrijenmet steenen kloppen, welk steenslag daarvan afkomstig op eigen ban. Warmond, Wateringen, Wijngaarden, Woubrugge, Zegwaart wegen gebruikt wordt; het daarvoor uitgekeerde loon a f 0,15 en Zoetermeer. per „hoop" beliep f 156,83. Hierbij kunnen gcreedelijk worden gevoegd: Langeruigeweidc. In do gemeente Stad-Doetinchem gaat de werkverschaffing uit de Lier en Nieuwkoop, aangezien de onderstand, welke daar vanvan de vereeniging ..Armenzorg'. Bezembinden en kachelhout wege de burgerlijke armenzorg werd verleend, zich beperkte tot zagen zijn de werkzaamheden, waarvoor 40 et. per dag werd enkele zeldzame gevallen. betaald. Ook te Leiden had in eigenlijken zin geen burgerlijke bedeeling Door 14 personen werd hiervan gebruik gemaakt over een tijdsplaats. verloop van 3 maanden, n.1. Januari. Februari en M a a r t ; de uitAlleen aan gezinnen waarvan het hoofd in de gevangenis vergavcn en inkomsten bedroegen elk f 523,30. toefde of in het ziekenhuis verpleegd werd. werd. evenals vorige De gemeente Dreumel en de dorpspolder van dien naam ver- jaren, als politiemaatregel, eene tijdelijke bijdrage in de huishuur schaften aan circa 30 personen, tegen een loon van 50—70 et. verstrekt. per dag. werk met het verbeteren van landerijen, het verbeteren en aanleggen van houtpassen. Gedurende de wintermaanden werd I I I en V. U i t de verslagen der gemeentebesturen blijkt niet, hiervoor uitgegeven + f 550. Matjes vlechten, bezembinden, houtdat er in 1904 door de burgerlijke, kerkelijke of particuliere armkloven, zakkenplakkcn en grondwerk zijn de werkzaamheden door besturen nieuwe organisatiën zijn getroffen of bestaande werden ..Werkverschaffing ' in de gemeente Elburg opgedragen aan 20 gewijzigd, ten einde de armenzorg meer doeltreffend te maken. werkloozen (ingezetenen), tegen een dagloon van 35 tot 60 cent, met ceno wekelijksche premie van 6 a 9 cent. De uitgaven, beV. In ruim 60 gemeenten bestond in 1904 samenwerking tus
19 ton gezamenlijke bat*, '>t lui Mnen dragen
ru

den geneesheer. Alleen in de .gemeente Kedichem weid m 1901 door het burgerlijk arml>ostuur eene poging aangewend o n mot de diaconie der Hervormde Gemeente lot samenwerking te geraken. De poging mislukte echter, doordien de diaconie van die samenwerking nadeel vreesde voor hare fondsen. In verscheidene gemeenten waar samenwerking niet bestaat, wordt zij niet noodig geacht. V I on V I I . Wal betreft afschuiving door eenig armbestuur van zijne armen op de burgerlijke armenzorg en bepaalden onwil van eenig niet burgerlijk armbestuur om zijne armen te bedeelen, is te vermelden, dat door de gemeentebesturen van Dordrecht en Rotterdam het vermoeden is uitgesproken, dat in 1904 afschuiving plaats had, hoewel het bewijs daarvan niet was te leveren, en d a t het gemeentebestuur van Nieuwkoop gewag maakt van verijdelde pogingen tot afschuiving. V I I I . Vele kerkelijke en particuliere armbesturen hebben over zeer beperkte middelen te beschikken, waarvan het gevolg is, dat zij hunne armen niet, altijd op voldoende wijze kunnen ondersteunen. I n die gevallen kwam in onderscheidene gemeenten de burgerlijke armenzorg in 1904 te hulp. door het verleenen eener aanvullingsondcrsteuning, hetzij meer-, hetzij enkele malen. D i t was het geval te Oud-Alblas, Alfen, Ammerstol, Bleiswijk, den Bommel, Delft. Hardinxveld, Heerjansdam, Heinenoord, Hekendorp, Hellevoetsluis, Hillegom, Hof van Delft, de Lier, Lisse, Maasdam, Maassluis, Melissant, Middelharnis, Mijnsheerenland, Moercapelle, Moordrecht, Nieuwkoop, Ouddorp, Oudshoorn, Papekop. Pijnacker, Ridderkerk, Schiedam, Schoonhoven, Spijkenisse, Streefkerk, Oude-Tonge, Vlaardinger-Ambacht, Vlist, Waddinxveen, Zuidland, Zwartewaal en Zwijndrecht. Te Dordrecht. Nieuw-Helvoct en Sommelsdijk waren het daarentegen de kerkelijke of particuliere armbesturen, die aan de burgerlijke armen, in enkele gevallen, bijpasten hetgeen deze te weinig voor hun levensonderhoud ontvingen. Te Nieuwenhoom werd deze hulp vanwege de diaconie in sommige gevallen ook verleend, doch omgekeerd kwam het voor, d a t de burgerlijke armenzorg hielp, wanneer de steun der diaconie te laag bleek. In gevallen dat de leden van een behoeftig gezin niet allen lidmaat van een erkend kerkgenootschap waren, had de bedeeling door burgerlijk en kerkelijk armbestuur samen plaats te ZuidBeijcrland, Hardinxveld, Hekelingen, Nieuw-Lekkerland, Maassluis, Naaldwijk, Numansdorp en Stolwijk. D a t het burgerlijk armbestuur slechts dan ondersteunt, indien een arme tevens bedeeld wordt door een der kerkelijke armbesturen, bleef te Wassenaar in 1904 als regel in toepassing. Te Gouda had dubbele bedeeling plaats ten einde naar omstandigheden meer of minder in dadelijke behoeften te voorzien. H e t bedrag, waarmede door de burgerlijke armbesturen dubbel bedeeld werd, regelde zich veelaf naar omstandigheden en varieerde, voor zoover dit uit de opgaven blijkt, tusschen f 0.30 en f 2 per week; in enkele gevallen bedroeg het f 2,50 of f 3. Door het gemeentebestuur van Leiden werd, evenals in vorige jaren, aan kerkelijk bedeelde gezinnen, "waarvan het hoofd in de gevangenis zat of in een ziekenhuis vertoefde, tegemoetkoming in de huishuur verstrekt. Ook werd weder te Rotterdam eene tegemoetkoming gegeven aan sommige ondersteunden van de St. Vincentiusvereeniging, het Maria Catharina van Doorens vrouwengesticht of de werkinrichting voor hulpbehoevende blinden. Intusschen kan de in die beide steden vanwege de burgerlijke armenzorg verleende hulp niet als dubbele bedeeling aangemerkt worden, en werd een en ander slechts volledigheidshalve vermeld. I X . Behalve door werkinrichtingen, die onder de instellingen van weldadigheid kunnen worden gerangschikt, en als zoodanig zijn geplaatst op de lijsten, bedoeld bij art. 3 der Armenwet, had in 1904 nog in onderscheidene gemeenten werkverschaffing plaats. De vereeniging „de Werkverschaffing" te ter A a r liet in Januari, door ongeveer 25 werklieden, ijsbanen maken, tegen een loon van f 0,10 per uur. De uitgaven bedroegen f 62,25, de inkomsten f 462,67 5 . Met het zagen van eiken kachel blok ken hield de vereeniging „Werkverschaffing" te Bergambacht in de maanden J a n u a r i tot

medio Februari en einde November !<>< einde December I peraonen korteren of langoren tijd bang. Zij De vang In

verdienden ( 0,70 't f 0 80 per dag. rekening dienst 1903,4 bedroeg in uitgaat' f 177. m ontf 360,72. Januari. Februari en December werkten 167 personen voor

de vereeniging „Annenaorg", te Dordrecht, aan het bentellen VOJi e n d ' voorwerpen, klc"doroi\ schoenen eu aan touw pluizen, legen f 1 per dag. Klke man werkt 3 dagen in tw«0 H eken. Uit~ gaven f 2414,64, inkomsten f 2610,62. Te Gouda maakten 38 personen vuurmakeis en rietmatten voor de vereeniging „Werkverschaffing" aan werkloozen, die minstens één jaar in de gemeente woonachtig zijn. Zulks geschiedde van 1 Januari tot hall' Februari en in December. Hot dagloon bedroeg f 0,70; bovendien voor ieder kind beneden 13 jaren cene toelage van J'/j eant per dag. Aan grondstoffen werd uitgegeven f 470, aan werklooncn f 839. terwijl do inkomsten, voortspruitende u i t collecten en verkoop der producten, f 1448,72"' bedroegen. De gemeente 's Gravenhago liet half Januari tot half M a a r t duinarbeid verrichten door 240 werklieden, tegen f 0,75 per dag. Uitgaven f 5984,47-\ inkomsten f 3450 wegens renten van het fonds van mevrouw de weduwe Mirandolle. geboren van Eek en van de kapitalen der vroegere armeninrichting. | Gedurende de maanden Januari. Februari. Maart, November j en December waren afwisselend van 2 tot 14 man werkzaam met baggerwerk, braudhoutzagen en kloven en orwtenlezen voor de Vereeniging tot Werkverschaffing te Hazerswoude. tegen f 0.10 per uur. Uitgaven f 536,28, inkomsten f 640,30. De gemeente Hillegersberg deed door ongeveer 30 personen in het voorjaar, het najaar on den winter sneeuwschoppen en straatj vegen, tegen f 1,25 per dag. Uitgaven f 150. Te Hoogblokland laat zoowel de diaconie als de gemeente de behoeftigen hunne ondersteuning zooveel mogelijk zelf verdienen, door arbeid op de landerijen. Bij de bepaling van het loon wordt meer gelet op de behoeften van den arbeider dan op den gelevcrden arbeid. Zulks geschiedde ook te Hoornaar met 4 personen, die beloond werden met f 1 per dag. Hier was het echter het burgerlijk armbestuur, dat met de diaconie samenwerkte. Hunne uitgaven bedroegen respectievelijk f 30 en f 93,50. Met touwpluizen voor de vereeniging ,.de Werkinrichting", t e Moordrecht, verdienden hoogstens 18 gezinnen van 19 December tot 26 Maart f 1 per pak van 10 K.G. Uitgaven f 1273.85 3 , waaronder f 300 pluisloon; inkomsten f 873,40. Te Oudcnhoorn werden door de gemeente de kosten, ad f 25, betaald van het stellen van een zwingelschuurtje voor werkloozen die uit eene andere gemeente vlas ter bewerking hadden gekregen. De ijsclub ,,de Rijnstreek", te Oudshoorn, verschafte eenigen tijd aan velen werk met het in orde brengen van ijsbanen, tegen f 0,10 per uur. Uitgaven f 23,80, ontvangsten f 672.50. Evenzoo de ijsbond te Pijnacker in J a n u a r i aan 8 mannen, 10 cents per uur. Uitgaven ± f 20, inkomsten + f 60. De ijsclubs te Stompwijk werkten in J a n u a r i 6 dagen, met ongeveer 60 man, tegen f 0,75 per dag. Uitgaven f 130, inkomsten ongeveer f 270. Door de zorg van den directeur der gemeentereiniging te Vlaardingen wordt des winters, in overleg met het burgerlijk armbestuur, werk verschaft door het doen maken van bossen brandhout, bezems en borstels aan 2—15 mannen, die op stuk werken en tusschen f 3 en f 6.5Q per week verdienen Uitgegeven werd f 809,15 en ontvangen f 836,92. In J a n u a r i werkten 5 man voor de ijsclub te Vlist, tegen f 0,10 per uur. Uitgaven f 23,50. Ontvangsten f 54. Die te Voorburg had gedurende den winter ongeveer 30 man in dienst, tegen f 1 a f 1.25 per dag. Uitgaven f 413,66 s , ontvangsten f 394,53. Voor die te Voorhout werkten in J a n u a r i 4 personen, gedurende 8 dagen a f 0,80 per dag. Uitgaven f 75.60, inkomsten f 72. Voor die te Voorschoten gemiddeld 16 man, gedurende 7 dagen, a f 0,12 per uur. Uitgaven + f 96,50. In de wintermaanden stelde de vereeniging ..Werkverschaffing" t e Woerden 32 personen werkzaam met houthakken, tegen f 0.1O per uur. Uitgaven f 430,42'', inkomsten f 488, 95 5 . Ongeveer 13 man waren in J a n u a r i en December in dienst van de ijsvereenigingen te Zoeterwoude, voor f 1 per dag. Uitgaven f 134,09, ontvangsten f 157,75.

20 X. Volgeni de door oni ontvangen verslagen kwam verhuizing naar de rieden ui verreweg de meest* plattelandsgemeenten in 1904 m ,.| ,,i m gering* mate voor. Slechte te Oud-Beijerland, Zuid-Beijerland, den Bommel, Capelle a/d. [Jaael, Dirksland, Sar dinxveld, Hoogvliet, .Maasdam, afiddelbaraie, Ouddorp, Oudsboorn, Papendrecht, nMinaatanroude, Rijswijk, Sliedrecht, Bom* meladijk, Nieuwe Tonge, Oude Tonge, Warmond, rVaaaanaaar en Woubrugge waren die verbuiaingen van moer of minder beteekenis. Uit
boepeuren, Vermelding verdient nog bet volgende : Dordrecht Uit de omliggende plattelandsgemeenten vestigden lich in 1904 aldaar 105 gezinnen, 113-1 eenloopende vrouwen en 71 eenloopende mannen, van welke slechts aan 4 gezinnen onderMand werd verstrekt. Vele komen in bet late najaar, als liet werk ten platten lande afgeloopcn is. Ook in de stad is dan geen arbeid, en bet gevolg

is. dat sommigen — di( aantal was echter in 1904 niet groot — zich zeer spoedig tot de burgerlijke armenzorg wenden, in het bijzonder voor medische hulp. Gouda. Aan IS personen (waaronder geen eenloopende) die minder dan 2 jaren in de gemeente woonachtig zijn, werd geneeskundige hulp verstrekt.

s Oravenhage.

Ten gevolge van de voortdurende uitbreiding

van de bebouwde kom. vestigden zich hier vele werklieden van liet platteland. Vooral in de wintermaanden — als de werkloosheid zich deed gelden — was zulks van invloed op de burgerlijke armenzorg. Nicuw-Lekkcrland. Naar deze plaats had nogal verhuizing u i t omliggende gemeenten plaats tot het vinden van werk op de scheepswerven on fabrieken. Rotterdam. I n 1904 hebben zich aldaar 21 696 personen ge» vestigd. waaronder begrepen zijn 3957 personen woonachtig in dat gedeelte van Hillegersberg. dat op 1 J a n u a r i aan Rotterdam werd toegevoegd. Overigens is niet bekend boeveel van die personen van het platteland komen. Bovenvermelde vestiging was ten opzichte van bijna alle hoofdFtukken der rekening van het burgerlijk armbestuur van invloed op de uitgaven van de burgerlijke armenzorg. Schoonhoven. Burgemeester en wethouders schrijven ten aanzien van het hierbehandeldc onderwerp: ..de stroom van loss© werklieden blijft steeds vloeien naar grootere gemeenten. H e t platteland ontdoet zich van minvermogenden door werkzoekenden Dp grootere steden af te schuiven, waarvan, bij gebrek aan werk. het gevolg is. dat terstond steun bij het burgerlijk armbestuur wordt gevraagd, on wat zeer wordt gevoeld." Sliedrecht. Van hier vertrekken naar Rotterdam, in de hoop op vaster en beter betaald werk, 67 mannen en 76 vrouwen, naar Dordrecht 44 mannen en 4 6 vrouwen, n a a r andere steden 50 manncn en 49 vrouwen (kindereu inbegrepen). Deze cijfers zijn aanmerkelijk hooger dan die over 1903. De mannen waren weder hoofdzakelijk baggerlieden. rijswerkers en sjouwerlieden. Daar juist de beste werkkrachten vertrokken, die geene ondersteuning behoefden, en zij ook geene familie of verwanten ton laste van het. burgerlijk armbestuur achterlieten, waren deze verhuizingen van geen invloed op de burgerlijke armenzorg. Vlaardingen. De vestiging van werkloozen uit de eilanden ging voort. Enkelen meldden zich al spoedig aan bij bet burgerlijk

armbestuur om onderstand. X I . Do maatschappelijke toestand van de arbeiders mag, afgaande op de verslagen der gemeentebesturen, geacht worden in het algemeen dezelfde te zijn gebleven. Slechts een 15-tal besturen vermelden dien toestand als bepaald ongunstig ; de meeste overige als goed of vrij goed. De droge zomer, waardoor de landbouw in gunstigen toestand verkeerde, en die aan voel handen werk verschafte, was oorzaak, dat in het algemeen minder behoefde bedeeld te worden dan in 1903. Gewoonlijk bepaalde die bedeeling zich dan ook tot ouden van dagen, weezen en gebrekkigen. Te Abbcnbroek en te Hcenvliet is de proef met het verhuren

van kleine perceeltje* grond aan arbeiden voortgezet. Ook nu waren de resultaten gunstig. In laatstgenoemde plaats zijn personen die vroeger in den winter bedceid moesten worden en nu voor zich zelf zorgen niet alleen, maar zelfs in hot bezit zijn van geit, varken of een of meer jonge

runderen In Ameide was meer werk in de mandenmakerij en in Ammerstol lag do visscherij niet zoo lang stil als in 1903. Te Capelle a/d. I.Issel, te IJsselmonde en te Nieuw-Lekkerland hield de gunstige toestand van den scheepsbouw aan, hoewel in laatstgenoemde gemeente ook nu weder het werk in den winter

teer verminderdev Te Dordrecht zijn, in verhouding tot de loonen, de huishuren hoog, hetwelk een ongunstigen invloed heeft op den economischen toestand der arbeiders. Desniettegenstaande is over het algemeen daarin geen achteruitgang te constateeren. Te Goudswaard werd de toestand gunstiger, door het vele werk in de vlasserijen. H e t gevolg daarvan was, d a t minder gezinshoofden zich voor onderstand aanmeldden. Tc Hardinxveld gaf de zalm- en elftvisscherij slechte resultaten, doch overigens was <-r voldoende arbeid. Te Hcincnoord en te Oudcnlioorn werd weinig gezwingeld en daardoor ontstond tijdelijk gebrek aan werk. Te Hillegersberg werd do toestand van het armwezen aanmerkelijk gunstiger door de annexatie van een gedeelte der gemeente door Rotterdam. Ook te Hoogblokland was die toestand zeer gunstig, hoewel burgemeester en wethouders de opmerking maken, d a t de arbeiders te veel leven op do rijke fondsen, hetgeen verslappend op hun veerkracht werkt. Te Rhoon gaf de aanleg van de trambaan Rotterdam—Hoogvliet veel werk, en wegens den open winter werd in het najaar de veldarbeid voortgezet met het maken van greppen en slooten. Te Rotterdam was de toestand over het algemeen gunstig door het havenbedrijf en wat daaraan annex is. dank zij ook het levendig verkoer. In de bouwvakken werkte echter malaise ongunstig. Te Schiedam brak op 1 October werkstaking u i t onder de glasblazers ; meerdere aanvragen voor genees-. beel- en verloskundige hulp waren daarvan het gevolg. Te Sliedrecht bleef de toestand over het algemeen dezelfde, daar er gedurende het geheele iaar nogal werk was te vinden, vooral op buitenwerken ; er waren dan ook niet zooveel losse bedeelden. Burgemeester en wethouders maken echter de opmerking, d a t de hoogere levenseischen der arbeiders veelal oorzaak zijn d a t zij ondersteund worden. Ten gevolge van hun onbezorgd uitgeven van geld in de dagen van verdiensten bezitten zij niets in tijden van ziekt© en werkloosheid, en werden daardoor onmiddellijk armlastig. Ook schijnt de arbeider aldaar spoediger te vragen en zich minder te schamen voor het denkbeeld, ondersteund te worden. Integendeel vindt het idee bij hem meer en meer veld, d a t het. verleenen van onderstand plicht is. H e t is duidelijk, dat de uitgaven van het burgerlijk armbestuur daardoor belangrijk blijven. Te Vlaardingen was de toestand van het armwezen gunstiger dan het vorig jaar. hoewel de uitkomsten van de haringvisscherij slecht waren. Te Zwartewaal gaf de gestadige teruggang van de zeevisscherij, die daar hoofdbestaan is, toenemende druk en zorg. Omtrent bet bedrag der over 1903 uitbetaalde en voor 1904 toegelaten subsidiën aan armbesturen c. a., nemen wii de vrijheid te verwijzen naar het afzonderlijk verslag, dat hiervan, ingevolge de circulaires dd. 9 Maart 1887, n<>. 240 (7de afd.), en 8 J a n u a r i 1892. n°. 26 (afd. BB) is uitgebracht bij onze missive van 19 December 1904, G. S. n<>. 71. Dr Gedeputeerde Staten ifrr Zuidluillitrul, PATIJN,

Voorzitter.

F. TAVENRAAT,

Griffirr.

provincie

E. 1*5. 4.

Verslag o/d. verrichtingen aangaande het armbestuur 1904.

BULAOM V.

Noonlliolhiml.

Haarlem, 13 September 1905.

Aan Zijn* Excellentie dt-ti Minister van Binnenlandtehe Zaken, 's Uravmhaye.

De door de besturen der gemeenten in deze provincie aan ons ingezonden verslagen omtrent de werking der artt. 20, 21 en 22 der Armenwet in 1904, bleken wederom in hoofdzaak overeen te stemmen met de opgaven ten vorigen jare gedaan. Eene vergolijking der opgaven over de beide jaren heeft ons dan ook doen zien, d a t slechte ten opzichte van enkele punten eenige verande» rmg is te vermelden. Voor zooveel betreft het geven van een beredeneerd overzicht omtrent de werking der bovengenoemde artikelen in deze provincie over het jaar 1904, meenen wij ons wederom te mogen gedragen ans ons verslag, ingezonden bij brief dd. 31 Mei 1899, n°. 1, en verder aan ons schrijven van 24 Augustus 1904, n°. 48, terwijl wij h i e r o n d e r — n a a r volgorde der gestelde vragen — mededeeling doen van datgene, waarin de door de gemeentebesturen verstrekte, gegevens van vroeger gedane opgaven afwijken. I. De verslagen der gemeentebesturen over 1904 behelzen ten opzichte van de vraag omtrent de in de gemeente bestaande instellingen van armenzorg geen afwijkende opgaven. I I . Ten aanzien van de in de tweede plaats gestelde vraag, of in de gemeente niet bedeeld behoeft te worden door de burgerlijke armenzorg, omdat de kerkelijke en particuliere liefdadigheid ia de behoeften voorzien, teekent het gemeentebestuur van Amsterdam aan, dat die gemeente, evenals vorige jaren, het burgerlijk armbestuur moest subsidieeren met groote bedragen. I n de gemeente Bergen kunnen het Roomsch-Katholiek armbestuur en de Hervormde diaconie voldoende in de behoeften harer armen voorzien. H e t Roomsch-Katholiek armbestuur werd daartoe in staat gesteld door een gemeentelijk siibsidie van f 400. De Hervormde diaconie, alsmede het burgerlijk armbestuur, ontvingen in 1904 geen subsidie. Het burgerlijk armbestuur ondersteunde slechts een drietal personen die in biizondere omstandigheden verkeerden, en slechts gedurende een kort tijdsbestek. Het gemeentebestuur van Blokker vermeldt, dat de verplegingskostcn van arme krankzinnigen door kerkelijke instellingen van weldadigheid voor de helft aan de gemeente worden vergoed. Graft. Te Graft en Noordeind behoefde door het burgerlijk armbestuur in het afgeloopen jaar weinig bedeeld te worden, ofschoon meer dan in 1903, doordat een man van 80 jaren, die niet meer alleen kan wonen, bij anderen besteed is, waarvan de kosten voor •/, door het burgerlijk armbestuur worden gedragen. aangezien het Roomsch-Katholiek armbestuur slechts weinig kan bijdragen. D e kerkelijke instellingen t e Oost- en West-Graftdijk b©zitten ook weinig of geene middelen, uitgezonderd de Doopsgezinde Gemeente te Oost-Graftdijk. In Koedijk werd over 1904 aan het burgerlijk armbestuur een subsidie van f 500 verleend, tegen f 400 in 1903, en in Kwadijk van f 250 tegen f 300 in 1903. In Landsmeer wordt eene enkele maal, wanneer de krachten van de Ned. Hervormde diaconie tekort schieten, de armlastige voor gezamenlijke rekening ondersteund. De gemeente verleent wel subsidie aan de armvoogdij te Landsmeer, doch niet elk jaar. Sijbekarspel. I n deze gemeente worden subsidiën aan kerkelijke armbesturen niet verstrekt. H e t subsidie aan het burgerlijk armbestuur is stijgend, doordien de ondersteuning van gebrekkigen, ouden en weduwen, maar bovenal de steeds minder wordende draagkracht der kerkelijke armbesturen (veroorzaakt door mindere opbrengt der collecten) steeds meerdere uitgaven van het algemeen armbestuur vorderen. In Twist worden de kerkelijke instellingen van armenzorg niet gesubsidieerd, wel de burgerlijke met jaarlijks stijgend bedrag. Aan het burgerlijk armbestuur te Zandvoort werd door de jjemeente over 1904 een subsidie van f 600 toegekend. H a n d e l i n g e n der S t a t e n - G e n e r a a l . B i j l a g e n . 1906—1907.

Tweede Kamer.

u

I I I . Ten opzichte van de vraag, of organisatiën van do burgcrlijke, de kerkelijke of de particuliere armenzorg getroffen of bestaandc gewijzigd zijn, ten einde de armenzorg meer doeltreffend te maken, kan worden medegedeeld, dat te Hilversum in het begin van het jaar 1904 is opgericht de Centrale raad voor hulpbetoon en armenzorg. Doel is het verkrijgen van samenwerking tusschen te Hilversum bestaande en op te richten armbesturen, voreenigingen, genootschappen of instellingen van weldadigheid welke zich met hulpbetoon of armenzorg bezighouden, en weldenkenden er toe te brengen geene hulp te verleenen, dan n a voorafgaaild grondig onderzoek. Aangesloten hebben zich daarbij : het R.-K. parochiaal armbestuur, de diaconie der Geref. Kerk B, het armbestuur der OudBisschoppelijke Clerezy, het armbestuur der Ned. Israë'ietischo Gemeente, de Vereeniging voor Armenzorg, en eenige andere op het gebied van philantropie werkzame vereenigingen, terwijl een viertal armbesturen zich bereid verklaarden tot het verstrekken van inlichtingen. I V . De in de vierde plaats gestelde vraag of zoodanige organisatiën invloed hadden o p de uitgaven van het burgerlijk armbestuur of gemeentebestuur, wordt door de gemeentebesturen vrijwel gelijkluidend met vroegere verslagen beantwoord. V. Evenals in vorige jaren, bestaat de samenwerking tusschen de burgerlijke en andere armenzorg, zoo zij in de gemeente wordt aangetroffen, hoofdzakelijk in het plegen van gemeenschappelijk overleg omtrent het bedeelen en het verleenen van onderstand voor gezamenlijke rekening, soms ook in de gezamenlijke voldoening der kosten van geneeskundige behandeling of verpleging van armlastige patiënten. De samenwerking — schrijft het gemeentebestuur van Amsterdam — tusschen het genootschap „Liefdadigheid naar Vermogen" en het burgerlijk armbestuur, door het desgevraagd verstrekken van inlichtingen aan elkander omtrent te bedeelen gezinnen, heeft ook dit jaar bestaan. Zoo ook het uitreiken van bedeeling vanwege het burgerlijk armbestuur door kerkelijke vereenigingen ten behoeve van armen hunner gezindte. Eveneens is in het afgeloopen jaar werkzaam gebleven de Vereeniging van Armbesturen, ten doel hebbende door alle wettige middelen samenwerking tusschen de Amsterdamsche instellingen van weldadigheid te bevorderen, die hulp verleenen aan huiszittende armen. H e t gemeentebestuur van Haarlem deelt mede, d a t bepaalde samenwerking slechts in zeer enkele gevallen plaats heeft. I n 1904 verleende het burgerlijk armbestuur in drie gevallen eene bijdrage voor de verpleging van lijders in een gesticht. I n Haarlemmerliede en Spaarnwoude bestaat die samenwerking in de meeste gevallen wel. Herhaaldelijk worden — zooals het gemeentebestuur mededeelt — patiënten voor gezamenlijke rekening in gestichten verpleegd, terwijl de bedeelden veelal kerkelijk en burgerlijk onderstand krijgen. Voor de afdeeling Zuid-Schalkwijk, die kerkelijk onder Haarlem behoort, zal voortaan door de R.-K. parochie van Onze Lieve Vrouwe te Haarlem f 100 per jaar in de bedeeling worden bijgedragen. I n Muiden schijnt in 1904 geene samenwerking te hebben bestaan. Te Ransdorp was er samenwerking in één opzicht, n.1. er wordt eene gezamenlijke toelage gegeven aan een geneesheer voor de armenpraktijk. Tusschen het burgerlijk armbestuur te Terschelling en de diatonie der Hervormde Gemeente, besturende het Godshuis te Westterschelling, is overeengekomen, dat burgerlijke armen in d a t gesticht kunnen worden verpleegd tegen f 120 per j a a r en per persoon. Voorts heeft zoo noodig overleg plaats tusschen het burgerlijk armbestuur en de andere instellingen omtrent bedeeling. V I . Volgens het gemeentebestuur van Amsterdam, deden zich zonder twijfel meer dan eens gevallen van afschuiving voor. Enkele gevallen gaven aanleiding tot ernstig vermoeden, dat de armen waren aangespoord zich in Amsterdam te vestigen; echter kon positieve zekerheid daaromtrent niet worden verkregen. H e t gemeentebestuur van Haarlem deelt mede, d a t in 1904 geen enkele maal aanleiding werd gegeven om aan z.g. afschuivini; te denken. V I I . In geen enkele gemeente kon bepaalde onwil bij eenig niet-burgerlijk armbestuur worden geconstateerd. Bij weigering om tot bedeeling over te gaan beroept men zich steeds op gemis van de noodige fondsen. 6

22 V 1I1 De vraag ,ii' door de burgerlijke armbesturen desbewust dubbel bedeeld wordt, is over bet algemeen bevestigend beantr woord. De bedragen waarmede dubbel bedeeld wordt zijn zeer vc)siliillend in geheel afhankelijk van onutendigbeden j zij varieeren van

In Midwoud had, evenals vorig jaar, werkverschaffing plaats door de diaconie der Ned. Hervormde Gemeente te Oostwoud, voor een onbepaald aantal personen (bezemniakeiij). Het loon

bedroeg wederom f 0,50 per dag.

Monnikendam. Aan gemiddeld 39 personen werd van medio Oetober tot Maart werk verschaft (manden en matten maken) door de z.g. spinfabriek. H e t loon was f 0,75 tot f 1,40 per dag. Het bedrag der inkomsten was f 2609,12 r ', dat der uitgaven itoffen, doch in verreweg de meeste gevallen in geld. f 3070,66. Voor aooverre door de gemeentebesturen opgave wordt gedaan van de bedragen in 1904 aan dubU'le bedeeling uitgegeven, laten Nieuwer-Amstol. Eene vereeniging tot werkverschaffing deed door gemiddeld 5 personen per dag wederom stroo tot haksel wij deze hieronder volgen : snijden en hout tot brandhout kloven. Ook werden ijsbanen aanf 53 256,76 gclegd, waarvan de kosU-n door de betrokken ijsclub werden geAmsterdam 1 087,25 restitueerd. H e t loon bedroeg f 0,60 per dag. De werkzaamheden Heemst er vonden plaats van 8 Januari- —26 Februari. De uitgaven bedroe800,00 Bussum + gen f 695,21, de inkomsten f 855,26'', waaronder f 200 gemeente334,60 lijke subsidie. Landsmeer 358,50 Oudendijk. De ijsclub deed wederom ijsbanen aanleggen. H e t Oostzaan loon was laag door het weinige ijs. Aan loon werd uitbetaald 287,50 Vlieland f 19,60, aan materialen f 29,60. De inkomsten bedroegen f 150,11 100.00 met inbegrip saldo vorige dienst ad f 80,11. Warmenhuizen 900,00 aan geld en Weesperkarspel + Te Sloten verschafte de vereeniging tot werkverschaffing van eene waarde van f 28 aan levensbegin December 1903 tot medio Maart 1904 aan 37 personen gemiddelen. legenheid om met dijksloopen. houtzagen, bezemmaken, matten98,80 en mandenmaken een loon van gemiddeld f 0,80 te verdienen. West woud H e t gemeentebestuur van Sijbekarspel deelt ons ditmaal mede, 200,00 Wijk aan Zee en Duin ± dat er voor Benningbroek (een deel der gemeente) een comité 10 600,00, zijnde van Zaandam mini van werkverschaffing bestaat, d a t tegen den winter den ingezetede totale bedeeling + 59 %. nen van gemeld dorp eene inteekenlijst aanbiedt waarop kan wor527,18 den ingeschreven voor eene geldelijke bijdrage en voor werkdagen. Zijpe 527,18 De geldelijke bijdrage wordt gebezigd tot aankoop van boomen Bovendien in : en ander hout om te kloven. Voor d e ingeschreven werkdagen Ransdorp f 8 per week, wordt door het comité den inteekenaars een arbeider gezonden. H e t loon bedraagt f 0,50 per dag van 7 uren. De uitgaven bedroein Sloten, hoogstens 6 „ „ gen f 44,99 voor aankoop van hout; de inkomsten bedroegen 4 „ „ „ Wörmer n„ f 142,20 voor verkoop van gekloofd hout. I n 1904 kwam door den I X . Werkverschaffing door of vanwege de gemeente kwam in gunstigen toestand zich niemand aanmelden. 1904 weder voor te Schoorl, bestaande in grondwerk tot verbetering Uithoorn. Vanwege de vereeniging tot werkverschaffing aan van landerijen. Drie personen verdienden daarmede een loon ad minvermogende ingezetenen dezer gemeente, werd aan 147 perf 0,75 per dag. De gezamenlijke uitgaven beliepen f 200. sonen gedurende den winter gelegenheid gegeven om met houtEvenals vorige jaren werd in de gemeente Westwoud met het kloven een loon van f 0,75 der dag te verdienen. De uitgaven toegestaan bedrag uit het fonds der Bootsgezellenbeurs aldaar ad waren f 728,85'', de inkomsten f 680,11 5 . f 500 thans door 20 personen, gedurende de maanden J a n u a r i en Wcesp. Door den heer D. J. VAN HOUTEN, mej. H . C. VAN Februari, huis-, land- en slootwerk verricht, tegen een loon van HOUTEN en den heer F . N . VAN DER MUELEN, gezamenlijk elk voor f 0,80 per dag. De uitgaven bedroegen f 486,40. Va gedeelte, is aan werkloozen werk verschaft, bestaande in steeOok te Uitgeest werd in 1904 van gemeentewege aan 20 personen kloppen, verbetering van wegen, uitbaggeren van vaarten, ncn werk verschaft, gedurende de beide eerste maanden van het verbetering van plantsoenen en schoonhouden van straten in de jaar, bestaande in werkzaamheden aan de wegen. H e t loon bedroeg gemeente, van 24 December 1903 tot 11 Maart 1904 aan een f 5,20 per week, de uitgaven beliepen f 550. maximum van 110 personen, tegen een loon van f 0,80 per dag. Omtrent werkverschaffing niet door of vanwege de gemeente, De uitgaven hiervoor hebben bedragen f 4168. D e inkomsten maar van andere zijde, is, behalve hetgeen• reeds in vorige jaren waren nihil. te dien aanzien werd medegedeeld, het volgende te vermelden. Zaandam. De uitgaven van de vereeniging ,,Het Werkhuis", Te Buiksloot werd in de maanden December, Januari en Fewelke in 1904 aan gemiddeld 10 personen per dag door het sorbruari aan 7 hoofden van gezinnen werk verschaft door houtteeren van erwten en boonen en het maken van vuurmakers, gezagen, tegen een loon van 10 cents per uur. durende de maanden Oetober tot en met Mei, tegen een loon van In Enkhuizen liet de Vereeniging voor werkverschaffing wederongeveer f 0,44 per dag. inbegrepen f 0,33 per dag voor voeding, oni hout zagen, vuurmakers maken, touwpluizen, netten breien en werk verschafte, bedroegen f 374,81 aan arbeidsloon en + f 803,74 5 grondwerk verrichten. voor voeding, te zamen alzoo f 1178,55 5 . Door de werkgevers werd Hiermede werd werk verschaft in J a n u a r i en Februari aan + j een bedrag van f 172,85 5 terugbetaald. 140 personen, in November en December aan + 100 personen, i In de werkverschaffing te" Amsterdam en Edam kwam, sedert H e t loon bedroeg f 0,90 tot f 1,10 per dag. Het bedrag der uit>- I de opgaven in vorige verslagen gedaan, geene verandering. gaven en inkomsten was f 10 485,87. I n de gemeente Graft vond in 1904 werkverschaffing vanwege X. H e t aantal verhuizingen van het platteland naar de steden het Xedcrlandsch Nedcrlandsch Hervormd Weeshuis geen plaats. was ook in 1904 niet opvallend. I n enkele, nabij groote steden In Haarlem zette „Patrimonium" 's werkverschaffing hare werkgelegen gemeenten werd het omgekeerde geconstateerd, bijv. in zaamheden op dcnzelfden voet als vorige jaren voort. De werkverHeemstede, waar zich speciaal uit Haarlem en ook uit andere schaffing was geopend van 18 J a n u a r i 1904 tot 26 Maart 1904. omliggende plaatsen armoedige gezinnen vestigden, als gevolg van De uitgaven beliepen f 1804,95 5 , de inkomsten f 1423,09 5 . den bouw van nieuwe arbeiderswoningen, waardoor de oude slechte Door het gemeentebestuur van Ilpendam werden in het verslag huizen leegkomen en door lage huren arme gezinnen aanlokken. over 1904 omtrent werkverschaffing geene opgaven verstrekt. Te Krommenie werd het geheele jaar aan 16 personen werk j Dit had volgens het gemeentebestuur uitbreiding der armenzorg ten gevolge, ten bewijze waarvan opgave wordt gedaan van de verschaft door het doen vervaardigen van dweilengocd en vuurmakers en het doen zagen van blokken hout. De uitgaven be- ! uitgaven van het burgerlijk armbestuur over 5 jaren, als volgt: 1899 f 5502.88 5 , 1900 f 5431,90, 1901 f 5565,07\ 1902 f 5304,88, droegen f 1445,66 5 , de inkomsten bedroegen f 1092,25. Landsmeer. De vereeniging „Arbeid en Hulp" lipt in de maan- l 1903 f 7716,08. Te Amsterdam kwamen zich in 1904 van het platteland 1442 den J a n u a r i , Februari en December wederom, ditmaal door 14 j personen, vischnetten breien en roop (rieten banden) draaien, I gezinnen vestigen, te zamen tellende 5375 personen, en 4394 eenIoopende personen, waarvan + 70 % behoorende tot inwonend tegen een loon van 10 cents per uur. De uitgaven waren f 167, dienstpersoneel en ambachtslieden. de inkomsten f 284,59 5 . ! 0,26 lul I 3 per weck. Soms heeft dubbele bedoeling plaaüs door lul verstrekken van levensmiddelen, eene enkele maal van brand-

23 li 11 i. i i. i. V I . Van het platteland kwamen 7 mannen (5 hoofden van gr/innen en '2 alleenstaanden) en '2 vrouwen (1 hoofd van een gezin en 1 I alleenstaande), die in 1904 bedeeling genoten en korter dan een Zeeland. jaar in de gemeente gevestigd waren. Onder de mannen w a r e n : 1 smid, 1 scheepstimmerman, 1 timmerman en 4 zonder beroep. J a a r 1904. Vooral met het doel — schrijft d a t gemeentebestuur — om kostelooze genees-, heel- of verloskundige hulp Ie bekomen, vestigen zich meermalen personen tijdelijk of voorgoed in deze gemeente. OPGAAF betreffende de werking der artikelen Te Oostzaan blijft de verhuizing naar de steden aanhouden. 20, 21 eu 22 der wet tot regeling van het Gedurende het jaar 1904 hebben zich aldaar gevestigd 101 perarmbestuur. sonen en zijn vandaar vertrokken 156 personen, waarvan naar Amsterdam 32 en naar Zaandam 44 personen. 1°. I n hoeveel genieenten bestaat : Van uit Oudcr-Amstel en Sloten vinden vele personen werk te Amsterdam bij de gemeentebedrijven of de stadsreiniging, alwaar it. geen georganiseerde kerkelijke, betrekkelijk hooge loonen worden uitbetaald. In eerstgenoemde gemeente is dit volgens het gemeentebestuur van geen invloed op b. geen georganiseerde particuliere armenzorg; tic burgerlijke armenzorg, omdat het de jongeren zijn die de ge- j meente verlaten, terwijl ouden van dagen en zwakken blijven; in < e. geen burgerlijk armbestuur. laatstgenoemde gemeente daarentegen wordt de burgerlijke armenIn hoeveel gemeenten, waar de toestand, bedoeld in een dezer zorg door deze verhuizing eenigermate verlicht. categorieën, bestaat, wordt ook de toestand van eene der andere categorieën aangetroffen ? X I . Bij een overzicht van de ingezonden verslagen blijkt, d a t de maatschappelijke toestand der arbeiders in 1904 over het algeti. Georganiseerde kerkelijke armenzorg bestond in alle gemeen niet ongunstig was te noemen. meenten, behalve te Duivendijke en te Ellemeet. Van merkbaren invloed op de burgerlijke armenzorg is ten deze, ' h. Georganiseerde particuliere armenzorg bestond alleen te behoudens enkele uitzonderingen niet gebleken. Aardenburg, Bruinisse, Goes, St. Janssteen, St. Maartensdijk, Te Amsterdahi werden in 1904 wegens tijdelijke werkloosheid Middelburg, Oosterland, Rilland-Bath, Schoondijke, Tholen, Veere 473 gezinnen bedeeld, tegen 486 in 1903 en 686 in 1902. en Zierikzee. I n Bussum was uitbreiding der gemeente oorzaak, dat bijna alle arbeiders geregeld werk konden krijgen; de toestand van h e t r. Een burgerlijk armbestuur bestond in alle gemeenten, bearmwezen was in die gemeente alzoo gunstig te noemen. halve te Aagtekerke, St. Annaland, Arnemuiden, Biervliet, CadTe Haarlem heerschte in 1904 in verschillende bedrijven, vooral zand, Hoofdplaat, IJzendijke, Kats, Nieuw en St. Joosland, Oosin het laatste gedeelte van het jaar, werkloosheid. terland. Overslag, Philippine, St. Philipsland. Poortvliet, SchoonIn Harenkarspel was de maatschappelijke toestand der arbeidijke, Serooskerke (W.), Zuiddorpe en Zuidzande. ders, dank zij de gunstige uitkomsten van den landbouw, goed te 2°. I n welke gemeenten behoeft niet bedeeld te worden door noemen. De burgerlijke armenzorg wordt daardoor in deze gede burgerlijke armenzorg, omdat de kerkelijke en de particuliere meentc in hoofdzaak beperkt tot ouden van dagen en weduwen. liefdadigheid in de behoefte voorzien ? Volgens het gemeentebestuur van Jisp is aldaar de maatschapIs d i t een gevolg van subsidiën die de gemeente verstrekt? pelijke toestand der arbeiders, dooreengenomen. gunstiger. In de gemeente Aagtekerke, Aardenburg, Axel, Biervliet, CadTe Koedijk gaven de zeer hooge prijzen der landbouwproducten zand, Grijpskerke, Groede, IJzendijke, Kats, Kortgene, St. Kruis, in de meeste gevallen aanleiding t o t uitkeering van flinke loonen St Laurens, Meliskerke. Nieuw en St. Joosland, Nieuwvliet, Oostaan de arbeiders; gebrek aan werk kwam hoegenaamd niet voor. burg, Oostkapelle, Oud-Vossemeer, Overslag, St. Philipsland, ReIn Landsmeer, waar in de bouwvakken zelden werkloosheid tranchement, Schoondijke, Serooskerke (W.), Waterlandkerkje, heerschte, is voor den arbeider spoediger werk te vinden en bepaalt Zonnemaire, Zuiddorpe en Zuidzande behoefde het burgerlijk armde "armoede zich hoofdzakelijk tot de visschers. of het gemeentebestuur niet te bedeelen, daar de kerkelijke en de Te Muiden gaven de bestaande fabrieken, trafieken, alsmede particuliere armenzorg in de behoefte voorzagen. het landbouwbedrijf, aan de arbeiders ruimschoots werk, waarD i t was geen gevolg van subsidiën, door do gemeenten aan de door bedeeling door de burgerlijke armenzorg minder noodig werd. kerkelijke of de particuliere instellingen verleend. Door het algemeen armbestuur te Oostzaan werd gedurende het jaar 1904 f 112 minder bedeeld dan in 1903, wat echter, naar , 3°. I n welke gemeenten zijn organisatiën van de burgerlijke, de meening van het gemeentebestuur, geen gevolg is van verkerkelijke of particuliere armenzorg getroffen of eene bestaande betering der maatschappelijke positie van de arbeiders, waarin organisatie gewijzigd, ten einde de armenzorg meer doeltreffend "eene verandering kwam. t e maken ? H e t gemeentebestuur van de Rijp deelt ons mede,'dat door uitZoo ja : breiding van den tuinbouw, die hier meer en meer op flinke schaal (i. welke zijn die organisatiën? wordt uitgeoefend, het aantal behoeftigen zeer afneemt. De burgerlijke armenzorg te Wijdewormer wordt minder, wat, h. is hun doel bereikt? naar de meening van het gemeentebestuur, een gevolg is van de Te Aardenburg bestaat eene commissie tot werkverschaffing, omstandigheid, dat de landbouwende bevolking in beter conditie i waarin ook zitting hebben vertegenwoordigers der diaconieën ; aan begint t e komen waardoor de arbeiders beter beloond worden deze wordt door de commissie zoodra het werk begonnen is, wekedan voorheen. lijks opgaaf gedaan va:i de dagloonen. verdiend door de werkH e t gemeentebestuur van Zuid- en Noord-Scharwoude teckent ; lieden. daartoe door de diaconieën aangewezen ; het doel der orten slotte nog aan. d a t de toestand waarin de instellingen van ' ganisatie wordt grootendeels bereikt. weldadigheid in die gemeente verkecren, als vooruitgaande kan Te Middelburg bestaat eene kamer van navraag, uitgaande van beschouwd worden. H e t burgerlijk armbestuur aldaar zal in 1904 ; den Christelijken Volksbond, welke de gelegenheid verschaft t o t waarschijnlijk met een flink batig saldo sluiten. Ook is de toe- , informatie naar verschillende personen. stand van de diaconie te Groot-Schermer goed t e noemen. H e t doel dezer inrichting zoude beter b^-eikt worden, indien De ontvangen verslagen der gemeentebesturen gaven tot verdoor de gevers meer werd geïnformeerd en meer mededeelingen dere mededeelingen geene aanleiding. werden gedaan, hetgeen veelal wordt nagelaten.

Gedeputeertff

Staten

run

VAN TIENHOVEN, A. A. LAND.

Noordholland,

Voorzitter.

Griffier.

4°. Had eene organisatie der burgerlijke armenzorg, als onder 3°., bedoeld, invloed op de uitgaven van het burgerlijk armbestuur? Waar? In welke mate ? Te Middelburg zouden — bij het niet bestaan der kamer van navraag — de bedcelingskosten van het burgerlijk armbestuur zeker hooger zijn.

24 5°. Bestaat 0T samenwerking tusschen de burgerlijke en do m d c r e armenzorg? 'Aix< ja, in welken vorm? Zoo neen : n.

zijn pogingen dMrtOt aangewend?

//.

waaraan is liet mislukken
Tc Vlissingen. Aagtekerke, Brouwershaven, Clinge, Domburg, DriewegSB, Duivendijke, Ellewoutsdijk, Graauw en Langendam, 'l Gravenpolder, Groede, Haamstede, 's Heer Abtskerke, 's Heerenboek, Hengstdijk, Kortgene, St. Maartensdijk, Nieuwerkerk, Niouwvliet, Nissc, Noordwelle, Oud-Vossemeer, üuwerkerk, Ovezande. Poortvliet, Renesse, Rilland-Bath. Serooskerkc (Sch.), Stavenisse, Tholcn, Waarde, Westkapelle, VVissckerke en Zonnemaire bestond de samenwerking tusschen de burgerlijke en de kerkelijke armenzorg in het wederkeerig verstrekken van inlichtingen en bet houden van onderlinge besprekingen, alvorens tot bedoeling wordt overgegaan. Te Dreischor heeft de samenwerking tusschen de burgerlijke en d e kerkelijke armenzorg ten doel het gezamenlijk exploiteeren van armenwoningen. Te Goos bestaat het burgerlijk armbestuur uit leden van alle gezindten, zoodat alleen die personen onderstand erlangen, welke geene bedeeling ontvangen van diaconie-armbesturen. Te Graauw en Langendam is als regel aangenomen, d a t het kerkelijk armbestuur bedeelt in brood, meel, brandstoffen, klccding. ligging en dekking, terwijl het burgerlijk armbestuur zorgt voor bestedelingen, winkelwaren, begrafeniskosten en reparatie aan gebouwen, door armen bewoond. Te Hcinkcnszand bedeelde het burgerlijk armbestuur alleen dezulken, die geen lid waren van eenig kerkgenootschap; werden dezen echter toch door eene diaconie ondersteund, dan gaf het burgerlijk armbestuur daarvoor subsidie aan die diaconie; over 1904 bedroeg het subsidie aan de Ned.-Hcrv. diaconie f 340 en dat aan de R.-K. diaconie f 85. Te Hontenisse heeft in het burgerlijk armbestuur o. m. zitting een lid van elk der bestaande kerkelijke armbesturen. Te Hulst hebben in bet burgerlijk armbestuur o. m. z i t t i n g : 1 lid van het R.-K. armbestuur. 1 lid van het Hervormd armbestuur en 1 lid van de Vineentius-vereeniging. Door het wederkeerig verstrekken van inlichtingen wordt eene doelmatige armenzorg in de hand gewerkt. Te Middelburg bestaat de samenwerking tusschen de burgerlijke en de andere armenzorg in het verstrekken van inlichtingen, in het afstaan van een aantal soepkaarten door de Commissie van ! spijsuitdeeling aan het burgerlijk armbestuur en in het bijdragen door diaconie en particulieren in de verplegingskosten van behoeftigen in gestichten. Te Schoondijke bestaat bedoelde samenwerking in de ondersteuning van idioten, en van hen die geneeskundige behandeling be- ; hoeven. Te Veere en te Vrouwenpolder in het verstrekken geneeskun- j dige hulp en huishuur. Te Zierikzee doet het burgerlijk armbestuur op vaste tijdstippen | aan de besturen der diaconieën en aan enkele andere instellingen i van armenzorg opgaaf van alle personen en gezinnen, aan wie | onderstand wordt verleend; bedoelde diaconieën en andere in- | stellingen doen zulks aan het burgerlijk armbestuur echter niet. | alleen de Dorcas-vereeniging deelt mede, aan wie klcedingstukken zijn uitgereikt. 6°. Deden zich gevallen voor van afschuiving van armen of van gevallen waarin een ernstig vermoeden daartoe bestaat ? Zoo ja, waar? Te Uzendijke trachtte het Roomsch-Katholiek armbestuur zich wel eens van armlastigen t e ontlasten. Te Neuzen en te Vlissingen bestond, evenals vorige jaren. ernstig vermoeden, dat afschuiving van armen plaats h a d ; feiten j zijn evenwel niet te noemen. 7°. Is gebleken van onwil van cenig niet-burgerlijk stuur ? Waar?

armbe-

Te Neuzen wordt onwil vermoed. 8°. Werd door burgerlijke armbesturen desbewust dubbel bedeeld. d. w. z.. werd desbewust bedeeling gedaan aan ben die deze ook reeds ontvingen van kerkelijke of particuliere instellingen ?

Waar? Welke regelen golden daarbij? Met welk bedrag werd dublK>l bedeeld ? Te Arncmuiden heeft dubbele bedoeling door de gemeente alleen in strikt noodige gevallen plaats gehad; iedcr-geval werd door burgemeester en wethouders afzonderlijk beoordeeld. Het bedrag waarmede dubbel werd bedeeld, varieerde tusschen f 0,25 en f 1 per week. Te Baarland en te Oudelande had dubbele bedeeling door het burgerlijk armbestuur plaats, indien de omstandigheden het vorderden, doch niet dan na ingewonnen advies. H e t bedrag der dubbele bedoeling overtrof in geen geval dat, waarmede door de kerkelijke instellingen werd bedeeld. Tc Brouwershaven heeft dubbele bedeeling plaats gehad in den vorm van het verleenen van vrije woning in het armhuis. Te Colijnsplaat werd dubbel bedeeld met hoogstens f 1 per week. Te Duivendijke had bij hooge noodzakelijkheid dubbele bedeeling plaats; het bedrag werd naar gelang van de behoefte bepaald. Van ieder geval van dubbele bedeeling gaf het burgerlijk armbestuur kennis aan de betrokken diaconie. Te 's Gravenpolder had dubbele bedeeling alleen plaats, wanneer bleek dat de kerkelijke instellingen niet bij machte waren genoegzamen onderstand te verleenen, en dan slechts op verzoek van die instellingen. H e t maximum bedrag der dubbele bedeeling, bedroeg f 1,25 per week. Te 's Heer Abtskerke heeft in bijzondere gevallen dubbele bedeeling plaats gehad, tot een bedrag, hoogstens gelijk aan de helft der bedeelingssom van het kerkelijk armbestuur. Te 's Heerenhock zijn in de wintermaanden 2 of 3 bedeelden van het Hervormd armbestuur dubbel bedeeld met f 1 per weck. Hieraan ging steeds onderling overleg vooraf. Te Hontenisse werd dubbel bedeeld met bedragen tusschen f 0,40 en f 2, naar gelang van de behoefte en de grootte van het gezin. Te Hulst had dubbele bedeeling plaats wanneer die van de kerkelijke instellingen ontoereikend was met hoogstens f 1,75 per week. doch alleen na grondig onderzoek. Te St. Janssteen had dubbele bedeeling plaats uit een oogpunt van politiezorg en wanneer de kerkelijke instellingen niet de noodige hulp verleenden; het bedrag wisselde af tusschen f 0.50 en f 1,50 per week. Te Kapelle werd dubbel bedeeld in den vorm van brandstoffen. Te Poortvliet werd uitsluitend bij ziektegevallen dubbel bedeeld, met hoogstens f 1.50 per week. Te Tholen werd bij hooge noodzakelijkheid dubbel bedeeld, met hoogstens f 1 per week. Te Veere had alleen in de wintermaanden dubbele bedeeling plaats; in het geheel werd f 68,81 daarvoor uitgegeven. H e t gemeentebestuur van Vlissingen verklaarde, dat niet is op te geven, of aldaar dubbele bedeeling plaats had. Te Wemeldingo verstrekte het burgerlijk armbestuur aan lidmaten der Nederduitsch-Hervormde Kerk aldaar, die van de diaconie geldelijken steun ontvingen, bij gebleken behoefte vrije woning, kleedinsgtukken en brandstoffen. Te Westkapelle werden bijna alle huiszittende armen door eene kerkelijke instelling ondersteund, ook door het burgerlijk armbestuur bedeeld, ten gevolge van den minder gunstigen toestand der geldmiddelen van de diaconieën. Te Zierikzee werden gedurende de wintermaanden door de kerkelijke en de particuliere instellingen van weldadigheid ook aan bedeelden van het burgerlijk armbestuur extra bedeelingen gedaan van levensmiddelen, kleeding, dekking en brandstoffen. Te Biggekerke, Bruinisse, Clinge, Domburg, Groede, Hoofdplaat. Middelburg. Nieuwerkerk. Ouwerkerk. Rilland-Bath, Sas van Gent, Wcstdorpe. Wissekerke, Yerseke en Zoutelande werd door het burgerlijk armbestuur dubbel bedeeld, ingeval de kerkelijke instellingen tekort schoten. H e t bedrag werd voor elk geval afzonderlijk bepaald. I n geen der genoemde gemeenten bestonden vaste regelen voor dubbele bedeeling. 9°. Werd door of vanwege de gemeente werk verschaft, dat niet vermeld is onder de in het verslag behandelde instellingen tot werkverschaffing aan behoeftigen? Geschiedde d i t ook van andere zijde ?

E.

1M.

4.

Verslag o/d. verlichtingen aangaande het armbestuur 1904.

Wolk werk werd verricht, door hoevelen, tegen welk loon en gedurende wolken tijd van het jaar'. Welko waren de uitgaven, welke de inkomsten?

Tweede kamer. 25 beantwoord als

Deze vraag werd door de gemeentebesturen volgt :

7") gemeentebesturen antwoordden, d a t die toestand geen inHet gemeentebestuur van Aardenburg deed de gemeente-eigenvl<M<| had op de burgerlijke armenzorg; dominen gedurende de wintermaanden door behoeftige arbeiders 2.'5 dat die toestand een gunstigen invloed uitoefende op d e onderhouden en verbeteren. burgerlijke armenzorg, en wel: Biggekorke, Horssolen, Domburg, H e t gemeentebestuur van Borsselen deed gedurende de maanDreischor, Duivendijke, Goes, 's Heer Abtskerke, Hontenisse, dcii Februari en M a a r t door 10 personen zeezand graven, tegen Hulst, Uzendijke, Kapelle, Nieuwerkerk, Oosterland, Ouwerkerk, een loon van f 0,80 per getij. Hiervoor werd in 1904 uitgegeven Philippine, Renesse, Rilland-Bath, Schoondijko, Stavcnisse, Waterf 99, ontvangen niets. landkorkje, Westkapelle, Wissekerke en Yerscke; Te Goes liet de Werkverschaffing, afdeeling van den Christel ijkon Volksbond, door 47 personen, gedurende de wintermaanden, Burgh, Graauw en Langendam, Haamstede en Zaamslag, d a t kachelhout zagen, bezems en matten maken, tegen een loon van I de maatschappelijke toestand der arbeiders gunstig was en d a t d e f 0,45 a f 0,70 per dag. bedeeling vanwege de burgerlijke armenzorg zich in hoofdzaak Hiervoor werd uitgegeven f 2641, 65 5 , terwijl de opbrengst bij bepaalde t o t o u d e n van dagen, weduwen en gebrekkigen • 5 verkoop van het geleverde werk f 2188,61 bedroeg. rvj„ J ± i i • , , Te Middelburg zorgt het burgerlijk armbestuur, met subsidie , ^ d e ' d a t ' ten gevolge van lage loonen, hot burgerhjk armbe• . de, gemeentekas .". , ••, i._i. iur eene enkele maal moest tusschenbeide komen om in de uit en bijdragen van particulieren, voor . het grootste behoefte te voorzien; schoonhouden van straten en pleinen, door personen die voor krachtig werk niet meer in staat zijn en anders voor bedeeling Middelburg, dat misbruik van sterken drank en zorgeloosheid als in aanmerking zouden komen. Met gemelden arbeid werden 12 hoofdoorzaken waren te beschouwen van den minder gunstigen personen gedurende het gehcele jaar bezig gehouden, terwijl ongetoestand der arbeiders; veer evenveel personen van April tot December d a t werk verNeuzen, dat de maatschappelijke toestand der arbeiders tot nu richtten. De loonen wisselden af tusschen f 0,40 en f 1,10 per toe geen invloed had op de burgerlijke armenzorg, doch d a t buidag. De uitgaven deswege bedroegen f 4219,12, de ontvangsten tengewone omstandigheden, bij voorbeeld werkstakingen, direct f 4131,09 3 . • een nadeeligen invloed zouden uitoefenen; Voorts werden door de Werkverschaffing, afdeeling van den Christelijken Volksbond, verschillende personen in het werk gePoortvliet en Tholen, dat arbeiders met talrijke gezinnen bij nomen, doch hieromtrent ontbreken nadere gegevens. ziekte of andere tegenspoeden zeer spoedig armlastig w a r e n ; Te Sas van Gent deed het gemeentebestuur door 20 personen Vlissingen, d a t niet was na te gaan, of de maatschappelijke van half J a n u a r i tot half Februari vestinggronden afvoeren, tegen toestand der arbeiders van invloed was op de burgerlijke armen5 een loon van f 0,15 per M \ Hiervoor werd uitgegeven f 199,61 , zorg; de ontvangsten bestaan in de pachten van de daardoor verkregen Wemeldinge, d a t werkloosheid in de wintermaanden oorzaak tuingronden. ' was van uitgebreider armenzorg. Te Serooskerke (W.) werd door een particulier gedurende de wintermaanden werk verschaft in den vorm van het doen uitDe griffier der Staten, zoeken van erwten en boonen, het bereiden van vlas en het verharden van wegen. H e t getal werkenden is onbekend. De loonen KRUSEMAN. wisselden af tusschen f 050 en f 0,80 per dag. Uitgaven en ontvangsten zijn onbekend. Te Vlissingen werd wederom voortgegaan met het vanwege de gemeente doen dempen van voormalige vestingwerken. Nadere gegevens ontbreken. Te Wissekerke deed een particulier in de maand "December erwten uitzoeken, tegen een loon van f 0,75 per hectoliter. Verdere gegevens ontbreken. B l J l A G E VII. 10°. Wat viel waar te nemen omtrent de verhuizing van het platteland naar de steden ? I n hoever is deze van invloed op de burgerlijke armenzorg? Kunnen hieromtrent nadere gegevens worden verstrekt? Te Goes heeft de verhuizing van het platteland naar die gemeente steeds eenige vermeerdering van het aantal behoeftigen ten gevolge. Te Hulst heeft vestiging van huisgezinnen van het platteland wel plaats gehad, doch niet in die mate. dat zulks invloed uitoefende op de burgerlijke armenzorg. De verhuizing van het platteland naar Middelburg nam in 1904 toe, hetgeen hoogere uitgaven van hot burgerlijk armbestuur vorderde. Te Ouwerkerk bestond wederom meer neiging tot verhuizing naar de steden, doch dat had geen invloed op de burgerlijke armenzorg. Te Vlissingen vestigden zich des winters behoeftige veldarbeiders, die zich tegen den zomer weder naar de dorpen begeven ; in de wintermaanden nemen de uitgaven van het burgerlijk armbestuur dientengevolge aanmerkelijk toe. Te Zierikzee vestigde zich in 1904 een gezin, komende van het platteland, en dat zich bij het burgerlijk armbestuur om onderstand aanmeldde. Die onderstand werd geweigerd, en het gezin vertrok weer uit de gemeente. I n den regel wordt aan van elders komende gezinnen in het eerste jaar na hunne vestiging geen onderstand verleend. 11°. Had de maatschappelijke toestand der arbeiders invloed op de burgerlijke armenzorg? I n welken zin ? H a n d e l i n g e n d e r S t a t e n - G e n e r a a l . B i j l a g e n . 190G—1907.

Itrot'ht.

Utrecht, 22 April 19Ö5. Aan Zijne Excellentie den Binnenlandsche Zaken.

Minister

van

Tor beantwoording der in margine vermelde missive gestelde vragen voor zooveel betreft de daarbij verlangde opgaven omtrent de werking van de artikelen 20, 21, 22 der Armenwet, hebben wij de eer het volgende mede te doelen : 1°. a. I n alle gemeenten van dit gewest wordt eene georganiseerde kerkelijke armenzorg vermeld. b. Onverminderd de instellingen, littera r van art. 2 deiArmenwet, voorkomende op de gemeentelijsten der instellingen van weldadigheid, wordt particuliere armenzorg als bestaande opgegeven te Utrecht, voorts te Amersfoort, in welke gemeente eene vereeniging ..Liefdadigheid' bestaat, die het geheelo jaar, zonder onderscheid van gezindte, bedeelt, waartoe de "emeente door die vereeniging in departementen ia verdeeld; t e Soest de commissie van weldadigheid van H. M. do Koningin-Moeder ; t e Veenendaal, waar eene vereeniging voor ziekenverpleging on drio vercenigingen tot uitdeeling van kleederen aan behoeftigen bestaan. 7

26 veiscbaffing : „het particulier comité voor werkverschaffing (in de i> mtermaanden)" en ,,de vereeniging tot ondersteuning van hulpbehoevende blinden", hébben voldaan aan art. 7 der Armenwet en komen sllOO voor op het .laarwcrk der instellingen van wel-

e. Burgerlijke armbesturen hostssn iu ds volgende gemeenten: ie Amersfoort : hel burgerlijk

armbestuur;

te Utrecht:
dadigheid

armbestuur;

Zeist. Door do gemeente zelve werd geen werk verschaft; wel werd in die gemeente het hard maken van eenige wegen aan do iilgemeene armencommissie aldaar opgedragen, die daarmede aan (enige werkloozen gedurende den winter werk verstrekte. Amerongen. De particuliere Amerongsdie Vcreeniging tot werkverschaffing deed spitwerk verrichten, voorts grind korren, maken van rijsbezems, stroodokkeu, vuurmakers, kachel blok ken, ent., tegen een dagloon van gemiddeld f 0,85. De Bildt. Door of vanwege de gemeente wordt geen werk

te Boenkoop : hei burgerhik armbestuur; te Hoogland i het burgerlijk armbest uur van Duist;

to Linschoten: het burgerlijk armbestuur; te Loosdrecht: weesmcesteren van Oud-Loosdrecht en die van

Nieuw-Loosdrecht (zijnde burgerlijke armbesturen); te Montfoort: liet burgerlijk en algemeen te Polsbroek: liet burgerlijk armbestuur;

armbestuur,

te Snelrewaard ; het burgerlijk armbestuur; te Willeskop : het Korl-Ueeswijk en het te Willige-Langerak Langerak en dat van

algemeen armbestuur van Willeskop en algemeen armbestuur van Blokland; : het burgerlijk armbestuur van WilligeCabouw.

2°. Voor de hierna te noemen gemeenten werd deze vraag ontkennend beantwoord, en behoefde aldaar dus niet, of althans niet geregeld, vanwege de burgerlijke gemeente te worden bedeeld, behoudens de uitgaven voor gcnees- en verloskundige hulp, begraven van ai 'menlijken, reisgelden aan arme passanten, enz., als te Abeoudc-B., Abeoude-1'r.. Amerongen, de Bildt, BreukelenN., Breukelcn-St. P.. Bunnik, Bunschoten, Cothen, Doorn, Driebergen. Eenmes, Haarzuilens, Hoogland, Houten, IJsselstein, Jaaisvold. Kamerik. Kockengen, Laag-Nieuwkoop, Langbroek, Leer-mm. Leusden, Loenen, Loenorsloot. Lopik, Maarn, Maarssen, efaanseveen, Mijdrecht. Nigtevegt. Odijk. Oudenrijn, Benswoude, Rijsenburg, Ru wiel, Schalkwijk, Soest. Stoutenburg, Tienhoven, Tuil en 't Waal. Vleuten, Vreeland. Werkhoven, Willige-Langerak, Wilnis, Zegveld en Zuilen. Voor de overige gemeenten bepaalde zich de bedeeling, voor zooveel de kleinere gemeenten aangaat, tot zeer enkele gevallen. De tweede alinea dezer vraag kan ontkennend worden beant> woord.

verschaft i

i ' !

Eene particuliere commissie tot voorkoming van armoede door werkverschaffing, laat wegen aanleggen, steenen kloppen en blokjes hout maken. Aan ongeveer 30 gezinshoofden werd werk verschaft a f 0,75 per dag gedurende drie wintermaanden. De uitgaven zijn gemiddeld f 1200 't jaars. welke gedekt worden door den verkoop van blokjes hout en van puin, en, zoo de opbrengst daarvan te gering is, door collecte. Woudenberg. Ook hier werd door particulieren gedurende den winter werk verschaft, door doen omspitten van heidegrond voor lio-chaanleg.

10°. Verhuizing van het platteland naar de steden wordt, in de kleinere gemeenten, als niet waargenomen of onbeduidend vernield. i Utrecht verwijst naar hetgeen in vorige rapporten dier gemeente daaromtrent is medegedeeld en voegt daaraan toe, dat in 1904 onder de bedeelden van het burgerlijk armbestuur aldaar 29 huisgezinnen, uitmakende 127 personen, en 9 eenloopende personen | voorkwamen, die eerst betrekkelijk korten tijd geleden van het platteland waren gekomen; voor het meerendeel kwamen deze slechts in aanmerking voor geneeskundige hulp. 3°. en 4°. Wordt gerefereerd aan het deswege in vorige jaarrapporten te dezer plaatse medegedeelde. 11°. Dezelfde opmerking in onze missive dd. 28 April 1899, 5<>. Behalve de gewone wettelijke samenwerking, welke bij de n°. 28, Statistiek n°. 61, ten dezen opzichte medegedeeld, geldt over het algemeen goede verstandhouding tusschen burgerlijke en over 't algemeen ook nu. kerkelijke besturen weinig te wenschen overlaat, wordt omtrent dit punt enkel in het rapport van Maarssen de ook in vorige Wij vermeenen hiermede aan het gevraagde ten aanzien der jaren daar gemaakte opmerking in herinnering gebracht, dat reeds werking van de artikelen 20, 21 en 22 der Armenwet te hebben vToeger aldaar aangewende pogingen tot samenwerking tusschen voldaan. de burgerlijke en andere armenzorg, bij te groot verschil van inzicht, zonder gevolg zijn gebleven. De Gedeputeerde Slatin van Utrecht, 6". en 7o. Vragen 6 en 7 worden door alle gemeenten ontSCHIMMELPE.NNINCK. Voorzitter. kennend beantwoord, uitgenomen te Houten, waar vraag 6, en C. B. MFRKUS, Griffier. te Wijk bij Duurstede, waar vragen 6 en 7 met ja was ingevuld, terwijl Utrecht zich aan het vroeger medegedeelde refereerde. 8°. Ten aanzien van dubbele bedeeling. in den zin van èn door de gemeente èn door de kerkelijke en particuliere instellingen, voorts van de daarbij geldende regelen en de bedragen dier bcdeeling. werden door de gemeenten : Utrecht, Amersfoort, Baarn, Zeist. Achttienhoven. de Bildt, Harmeien. Hoenkoop, Jutphaas. Langbroek, Linschoten, Maarssen. Maarsseveen, Maartensdijk. Polsbroek. Snelrewaard, Veldhuizen, Vinkeveen, Vreeswijk en Westbroek, de opmerkingen en mededeelingen reeds vroeger aangegeven, herhaald. De som van uitgaven te dier zake werd door drie gemeenten opgegeven, als : door Achttienhoven f 54.60. door Vinkeveen f 122.02. door Westbroek f 67.50. .9°. Werkverschaffing van gemeentewege of van andere zijde wordt omschreven door de hierna te noemen gemeenten. Utrecht. Door de gemeente zelve werd geen werk verschaft. Verder werd in het rapport dier gemeente betreffende vraag 9 het volgende vermeld : In de werkverschaffing van het Leger des Heils is in 1904 aan 233 mannen hel gohcele jaar door werk verschaft, bestaande in Ixisjcs maken, timmeren, smeden, schilderen, papier sorteeren en dienst verrichten. Voor verrichten arbeid ontvingen bedoelde personen kost en inwoning, terwijl aan hen bovendien aan geld werd uitgekeerd f 685.93 r \ De uitgaven bedroegen gedurende 1904 f 12 190.60 5 , de inkomstcn f 12 225.63. waaronder f 2457.52 aan giften. De overige in deze gemeente aanwezige instellingen tot werk-

BlJLAOE VIIL7.

Friesland. VER SLA G van (Jedepiiteerde Staten der provincie Friesland, betreffende het armwezen en de werking der wet op het armbestuur over het jaar l'.MH. In den toestand van het armwezen is, in vergelijking met het vorige jaar, over het geheel weinig verandering gekomen. Uit de ons voor de samenstelling van dit verslag verstrekte opgaven is gebleken, d a t de toestand in de meeste gemeenten vrijwel gelijk is gebleven. In enkele gemeenten is de toestand iets ongunstiger dan in het vorige jaar. Dat de armenverzorging nog steeds min of meer belangrijke

27 financieele offers van do gemeente blijft vragen, ln-lnx-t'1. geen betoog, indien inzage wordt genomen van den bij d i t verslag behooronden staat, houdende aanwijzing van de in iedere gemeente | dezer provincie aan de instellingen van weldadigheid verleende subsidiën in 1903 eu van die, op de begrooting voor 1904 uil getrokken. Hvcnals in het vorige jaar, moeten de belangrijke subsidiën, a a n 1 de burgerlijke armbesturen verstrekt, worden toegeschreven aan de vele aanvragen van behoeftigen die door de kerkelijke liefdadigheid naar het burgerlijk armbestuur worden verwezen. Financieel | onvermogen was meestal de oorzaak, d a t door de kerkelijke armbesturen niet kou worden bedeeld, doch ook kwam het voor, d a t de diaconieën, onder voorwendsel d a t zij niet in staat waren haar hulpbehoevenden te onderhouden, zich zooveel mogelijk aan de ! armenverzorging onttrokken. H e t is een feit, d a t de verwachting, dat de armenzorg in hoofdzaak de taak zou worden van de kerkelijke en bijzondere liefdadigheid, in vele gemeenten niet is bewaarheid. In de meeste gemeenten beschikken de kerkelijke armbesturen over zeer weinig fondsen. Pogingen om de inkomsten te vermeerderen door het houden van collecten langs de huizen der ingezetenen, werden door die besturen bijna niet gedaan. U i t den bovengenoemden staat der verloende subsidiën blijkt, d a t in 1903 aan subsidie een bedrag is verleend van f 642 086,97. Hieronder is echter begrepen eene som van f 16 977,14 5 , wegens de renten der armengelden voor de verveningen, die, evenals in voorgaande jaren, onder het bedrag der subsidiën zijn opgenomen. H e t zuiver bedrag der in 1903 verleende subsidiën aan de instellingen van weldadigheid is alzoo f 625 109,82 s . D i t bedrag is lager dan dat, in 1902 uitgekeerd. Ook het bedrag (voor 1904) op de begrooting voor eenige gemeenten uitgetrokken, is lager dan in 1903 het geval was. D a t het in 1903 aan subsidie verleend bedrag lager was dan d a t in 1902 uitgekeerd, was ongetwijfeld een gevolg van de verschaffing van arbeid aan armlastigen, de batige sloten van vorige dienstjaren eu van den trek naar Duitschland, die in niet geringe mate is toegenomen.

D*M trek van arbeiders, dia anders hadden moeten worden ondersteund, is niet alleen in 1903, maar ook in 1904 vermeerderd. I n 1903 werden 1903, en in 1904 2325 nationaliteitsbewijzen door den Commissaris der Koningin afgegeven. Kr werd ook nu werk voor particulieren verricht. Bij het verleenen van onderstand namen de burgerlijke armbesturen artikel 21 der wet op h e t armbestuur in acht. Eenige armbesturen lieten, evenals voorgaande jaren, ook werkzaam heden verrichten, om de zich bij hen aanmeldende armen, zooveel mogelijk, in hun levensonderhoud te voorzien. De bijzondere instellingen voor werkverschaffing werkten gunstig. Gelijk uit den staat der verleende subsidiën blijkt, werd, evenals vroeger, in de gemeenten Bolsward en Utingeradeel voor werkverschaffing eene bijdrage u i t de gemeentekas verleend. H e t overleg, d a t tusschen eenige kerkelijke en burgerlijke armbesturen plaats vond, leidde steeds tot goede uitkomsten. Tusschen de burgerlijke on kerkelijke arbesturen zou ongetwijfeld eene betere verhouding komen te bestaan, indien door die besturen meer overleg werd gepleegd. D i t zou zeker in den financieelen toestand van die besturen eene merkbare verbetering kunnen aanbrengen. De maatregel, om één burgerlijk armbestuur in de gemeente aan te wijzen voor h e t verstrekken van onderstand aan behoeftige schippersgezinnen, werkte zeer gunstig. H e t zou van belang zijn, dat die maatregel in meer gemeenten dan nu het geval is in toepassing werd gebracht. Leeuwarden, 21 December 1905. De Gedeputeerde VAN HARINXMA

C. B . MENALDA,

Staten

THOE

van

SLOOTEN,

Griffier.

Friesland, Voorzitter.

28 S T A A T houdende aanwijzing van de in iedere gemeente der provincie Friesland aan de instellingen van weldadigheid verleende subsidiën in 1903 en van die, op de begrooting van 1904 uitgetrokken. Bedrtg der subsidiën G F M E! E N T E N.

in 1903 veileend.

gebracht op de begrooting voor 1904.

Gemeenten van 2U00 zielen en minier.

(1) Hieronder is begrepen het subsidie aan het R.-K. armbestuur ad f' 141.

Hiudeloopen Schiermonnikoog Sloten Stavoren

.

1 850,00

1 800,00

300,00

300,00

1 300,00

900,00 (3) Hieronder is begrepen het subsidie aan het Ned.-Israëlietisch armbestuur in 1903 f 235; in 1904 f 230. 1 200,00

1 455,00 4 905,00

Geheel

4 500,00

Gemeenten van 2001 tol en mei 5000 rieten. 4 362,73

.Fngwirden '•

(1) f

4989,32'

Ameland

50,00

100,00

Dokkum

9 475,00

9 850,00

10 349,00

9420,00

Doniawerstal Rauvverderhem

.

3 750,00

3 050,00

Workum

.

5 911,50

5351,50

33 898,23

32 760,82s

17 870,00

18 200,00

16 050,00

13 900,00

Barradeel

15 000,00

13 450,00

'tBildt

20 000,00

20000,00

1029,10

1 600,00

Dautumadeel

23 611,00

25 667,00

Ferwerderadeel

22 565,31'

23 761,43

Kraneker

10743,31'

11 281,00

Franekeradeel

11 471,00

10 758,00

Geheel

Omutnlm van 5001 lol en mei 20 000 zielen. Achtkarspelen Baarderadeel

Bolsward

f .

(2)

8 868,40

9 573,40

Harlingen

(3)

19 575,00

21 570,00

Haskerland

(4)

13 335,55'' (4) 7 134,00

13 406,00

Gaasterland

Hemelumer Oldephaert en Noordwolde . . . .

(2) De sommen zijn de subsidiën aan de stadswerkinrichting.

300,00

i

IJlst

5 281,00

Hennaarderadeel'

9 702,00

7 897,00

Idaarderadeel

8 887,30

9 419,30

23 400,00

25 600,00

Kolluinerland en Nieuwkruisland

A A N M E H K I N l i Ë N .

(4) Hieronder begrepen de subsidiën van de burgerlijke armbesturen te Westermeer en te Snikzwa'ag in 1903 f 4 750, in 1904 f 8 200.

liiÜ'l'M'

I''

1*^"S

4

Verslag o/d. verrichtingen aangaande het armbestuur 1904.

Tweede Kamer. 29

Bedrag der subsidiën Q Ï M B B N

T E N.

gebracht op de begrooting voor 190b.

in 1902 verleend.

28 672,71

24 265,00

Lemsterland

10 240,63

15 368,80

Menaldumadeel

21444,65

21 326,00

Oostdongeradeel

28 850,00

22 450,00

Ooststellingwerf

13 760,00

12 970,00

Opsterland

32 884,00

35 081,81

19 606,31

(1) 19 506,31

19 410,00

18 670,00

Leeuwarderadeel]

(1)

Schoterland Smallingerland

A A N M E R K I N G E N .

(1) Hieronder begrepen de subsidiën aan de U-K. armvoogdy te Heerenveen in 1903 f500, in 1904 f 400. (2) Hieronder begrepen de subsidiën aan de vereeniging tot ziekenverpleging in 1903 f300, in 1904 f 300. (3) Hieronder begrepen de subsidiën aan de instelling tot werkverschaffing in 1903 f 150 in 1904 f 150.

(2) 15057,81 j (2) 16 855,00 (4) Hieronder begrepen de subsidiën aan het

Sneek

25 889.805

24 051,805

Tietjerksteradeel

(3)

Utingeradeel

6474,50 (3)

6 024,50

Westdongeradeel

20 710,00

22 400,00

Weststellingwerf

30941,35

31 381,35

Wonseradeel

29 135,00

27 940,00

Wijmbritseradeel

29 440,00

26 519,00

Geheel

f

560 918,76

f

stadsziekenhuis in 1903 f 11 219,59', in 1904 f 11 870.

558 011,95*

Gemeenten van meer dan 20 000 zielen. (4) f 42364,98

(4)f 45 587,00

Geheel

f

42364,98

f

45 587,00

Algemeen geheel

f

642 086,97

f

640 859,78

Leeuwarden

•

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 1906—1907.

B

80

Friesland.

NOTA, houdende beantwoording der vragen, voorkomende in de missive van den Minister van Jlinneiilaiidsehe Zaken van 1 Februari 1898, lil. A, afd. B.B., tot aanvulling van het verslag over de werking van de artikelen 20-22 der wet op het armbestuur. I . In alle 43 gemeenten bestaan burgerlijke armbesturen. De kerkelijke armenzorg is in alle gemeenten georganiseerd. Georganiseerde particuliere armenzorg bestaat in de gemeenten Baarderadeel, Bolsward, Dokkum, Harlingen, Hindeloopen, Kollumerland en Nieuwkruisland, Leeuwarden, Lemsterland, Sneek en Workum. I I . I n alle gemeenten moest door de burgerlijke armbesturen worden bedeeld, omdat de kerkelijke en particuliere liefdadigheid slechts gedeeltelijk in de behoeften der armlastigen voorzag. H e t burgerlijk armbestuur in de gemeente Bolsward bedeelde voornamelijk armen, behoorende tot de Nederduitsch-Hervormden en tot de Roomsch-Katholieken; d a t in de gemeente Harlingen bedeelde hoofdzakelijk Nederduitsch-Hervormden. De kerkelijke armbesturen der andere gezindten in die gemeenten voorzagen grootendeels zelven in de behoeften van de armlastigen. H e t burgerlijk armbestuur in de gemeente Schoterland behoefde, evenals voorgaande jaren, de Roomsch-Katholieken niet t e bedoelen. H e t kerkelijk armbestuur was in staat zelf in de behoefte der armlastigen te voorzien, een gevolg van het door de gemeente verleend subsidie. Subsidie uit de gemeentekas aan kerkelijke instellingen werd slechts in drie gemeenten verstrekt. I n ééne gemeente werd aan eene particuliere instelling van weldadigheid subsidie verleend.

;

;

VI. Tegen het burgerlijk armbestuur in de gemeente Bolsward werd eene klacht ingediend van afschuiving van een armlastig gezin naar do gemeente Sneek. Deze klacht werd ingetrokken, tOM genoemd bestuur de juiste toedracht der zaak uiteenzette en bewees, dat de tegen hem ingebrachte klacht geheel ongegrond was. Een geval waarin een ernstig vermoeden van afschuiving beslond, deed zich voor in de gemeente Schotcrland. Ken armlastig gezin, verblijf houdende in een woonschip, waarvan het hoofd te Joure of Westermeer (Haskerland) was, kwam. ii.i. ziek geworden, aldaar van reisgeld te zijn voorzien, in de gemeente Schotcrland en riep kort daarna de hulp in van een in die gemeente gevestigd burgerlijk armbestuur. Evenals in voorgaande jaren werd ook nu door oenige gemeentebesturen vermoed, dat sommige kerkelijke administratiën hare armen afschuiven ten laste, van de burgerlijke armbesturen. wat aan financieel onvermogen moet worden toegeschreven. V I I . Onwil van een niet-burgerlijk armbastuur om te ondersi cunen is niet gebleken. Vroeger geschiedde het meer dan eens, d a t de diaconie der Xed."Hervormde en het parochiaal armbestuur te Bolsward armen afwezen en naar het burgerlijk armbestuur verwezen, onder voorgeven, d a t zij niet in staat waren de van hen gevraagde hulp t e verleenen. Aan het krachtig optreden van het burgerlijk armbestuur moet het worden toegeschreven, d a t aan dezen toestand een einde is gemaakt. V I I I . I n onderscheidene gemeenten had, desbewust, dubbele bedeeling plaats. D i t kon echter niet worden vermeden, omdat liet burgerlijk armbestuur zeer dikwijls genoodzaakt was het kerkelijk armbestuur in het vervullen zijner verplichtingen bij te staan, door voor een gedeelte in de kosten der bedeeling bij te dragen. Vaste regelen voor dubbele bedeeling bestonden alleen te Heeg, gemeente Wijmbritseradeel, waar het burgerlijk armbestuur en het Roomsch-Katholiek armbestuur ieder de helft van de onderstandkosten droeg. Het bedrag waarmede dubbel werd bedeeld, was van de behoeften afhankelijk. H e t wisselde in den regel van f 0,25 tot f 1, ten hoogste f 1,50 per persoon en per week. Sommigen die door kerkelijke of particuliere besturen werden onderhouden, ontvingen voor rekening van de burgerlijke armbesturen geneeskundige hulp en geneesmiddelen. Evenals in voorgaande jaren verstrekte het burgerlijk arnibestuur te Leeuwarden, uitgezonderd geneeskundige hulp. geene bedeeling aan personen die deze reeds ontvingen van kerkelijke of particuliere instellingen.

I I I en I V . Door het burgerlijk armbestuur te Dragten (gemeente Smallingerland) werd eene regeling getroffen met de diaconieën der Hervormde, der Doopsgezinde en der Gereformeerde K e r k , zoomede met eene aldaar gevestigde vereeniging „Hulp in nood", hierop neerkomende, dat. ingeval de bedeelden tot het een 1 of ander kerkgenootschap behooren, de armvoogdij voor een mannelijk bedeelde */j e n v o o r o e n vrouwelijk bedeelde 2 / 3 bijdraagt in de kosten van onderstand. De vereeniging ..Hulp in nood" verschaft hulp aan personen die nog niet voor bedeeling door bet armbestuur in aanmerking komen. Met bovenomschreven regeling werd het beoogde doel bereikt. Voor het overige werden door de burgerlijke, kerkelijke of I X . Werkverschaffing, niet vermeld in de tabellen van d e particuliere armenzorg geene regelingen getroffen, ten einde de statistiek van het armwezen, had plaats in de gemeente Bolsward. armenzorg meer doeltreffend te maken. In bestaande organisatiën Gedurende het geheele jaar werd door het burgerlijk armbestuur werden ook uit anderen hoofde geene wijzigingen gebracht. • in die gemeente aan gemiddeld 7 personen, verpleegd wordende in het Algemeen Stadsarnienhuis. werk verschaft met touwpluiV. Evenals in voorgaande jaren, bestond ook nu in onderzen, tegen 1 a 1'/- cent per kilogram. De uitgaven bedrocircn schcidene gemeenten samenwerking tusschen de burgerlijke en de f 271,50, de ontvangsten f 324.75. kerkelijke armbesturen. I n de gemeente jïSngwirden werd vanwege de naamlooze venIndien kerkelijke hulp onvoldoende was, werd de ondersteuning nootschap „Werkverschaffing door landontginning in ^Engwirden door het burgerlijk armbestuur aangevuld. en Schotcrland", gedurende de wintermaanden aan ongeveer 15 I n eenige gemeenten bepaalde zich de samenwerking hoofdarbeiders werk verschaft door landontginnen. tegen een dagloon zakelijk tot het verstrekken van wederzijdsche inlichtingen, die, van f 0,65 tot f 1. De uitgaven bedroegen f 1806.43 5 . waaronder m e t het oog op dubbele bedeeling, somtijds van groot belang f 1059,93 aan werkloon, de ontvangsten f 1008,32. waren, zoowel voor het burgerlijk als voor het kerkelijk armVanwege de gemeente Dantumadeel werd gedurende de maanliestuur. den December, J a n u a r i en Februari aan ongeveer 70 arbeiders D a t in sommige gemeenten geene samenwerking bestond tuswerk verschaft door steenkloppen. De verdiensten bedroegen f 0.60 schen de burgerlijke en de kerkelijke armenzorg, moet worden a f 0,70 per dag. toegeschreven aan de omstandigheid, dat de kerkelijke besturen Bovendien verschaften enkele particulieren in deze gemeente, dikwijls in financieele moeilijkheden verkeeren, waardoor samengedurende bovengenoemd tijdvak, aan p. m. 100 arbeiders werk werking onmogelijk werd gemaakt. met vlasbraken. H e t loon bedroeg f 0,50 a f 1 per dag. U i t de door het gemeentebestuur van Bolsward ingezonden opDe ontvangsten en uitgaven zijn niet opgegeven. gaaf blijkt, dat in die gemeente de samenwerking tusschen het I n de gemeente Kollumcrland en Nieuwkruisland werd door burgerlijk en kerkelijk armbestuur zich gunstiger laat aanzien, vereenigingen voor vlasbewerking te Kollum, Burum. Warfsteren d a t laatstgenoemd bestuur gehoor verleende aan de door eerstmolen, Munnekezijl, Kollumerzwaag en Westergeest gedurende de genoemd bestuur gemaakte opmerkingen nopens de bedeeling. wintermaanden aan p. m. 87 personen werk gegeven door het Hieruit moet worden afgeleid, dat, zoo de burgerlijke armbebewerken van ruw vlas. H e t loon liep van f 3 tot f 7 per week. Kturen pogingen tot samenwerking deden, er veel kans bestond, De uitgaven bedroegen f 7152,50. de ontvangsten f 7210,20.. d a t deze met gunstigen uitslag zouden worden bekroond. Evenals in voorgaande jaren werd in de gemeente Oostdongera-

lil deel, vanwege do gemeente, aan de Algemeene wcrkliedonverecniging tot werkverschaffing oen bedrijfskapitaal verleend. Hierdoor kon gedurende de wintermaanden aan ongeveer 110 personen werk worden verschaft, in hoofdzaak met het bewerken van ruw vlas, legen een gemiddeld loon van f 0,70 per dag. De uitgaven bedroegen f 9423,65, de ontvangsten f 12 965,45 5 . H e t subsidie van het burgerlijk armbestuur is in het bedrag der ontvangsten begrepen. Bovendien werd in eenige dorpen dier gemeente werk verschaft door do aldaar bestaande, van gemeentewege gesubsidieerde afdeolingen van „Patrimonium". Twee burgerlijke armbesturen in de gemeente Opsterland (afdeelingen I en I I ) vei schaften van 1 Januari tot 20 M a a r t werk aan 22 personen (afdeeling I 19, afdeeling I I 3), met klompen maken en steenkloppen, tegen oen loon van p. m. f 0,70 per dag. De uitgaven bedroegen : afdeeling I f 580,15, afdeeling I I f 90,18; do ontvangsten onderscheidenlijk f 291,55 en p. m. f 70. I n de gemeente Smallingerland verschafte do armvoogdij-administratie, van 1 December t o t 15 Maart, aan 45 personen werk met steenkloppen, vlasbraken en mattenweven. H e t loon bedroeg f 0,C0 per dag. De uitgaven waren f 6526,30 s , de ontvangsten f 5383,70 (dienstjaar 1903/1904). De kerkvoogden der Herv. Gemeente te Giekerk en te Garijp (gem. Tietjerksteradeel) verschaften gedurende de maanden Januari, Februari en M a a r t aan onderscheidenlijk 15 en 8 personen werk, met zandgraven en heide ontginnen, tegen oen loon van 9 e n 10 cent per uur. De uitgaven en ontvangsten zijn niet opgegeven. Vanwege het algemeen burgerlijk armbestuur in de gemeente Utingeradeel werd gedurende do maanden Januari en Februari, aan 22 personen werk verschaft, met houthakken, tegen een loon van 10 cent per uur. De uitgaven bedroegen f 131,42; de ontvangsten zijn niet opgegeven. Door particuliere inrichtingen in de gemeente Westdongeradeel werd gedurende den winter, aan 20 personen arbeid verschaft met vlasbraken, tegen een loon van 50 cent voor eiken bundel vlas. De uitgaven en ontvangsten bedroegen f 1300 a f 1400. I n de gemeente Wijmbritseradeel werd door de afdeeling Goënga c. a. van de vereeniging ,.Door arbeid tot verbetering" werk verschaft aan 4 personen. H e t bestond in het verharden van een weg, werd in het voorjaar uitgevoerd, en vorderde aan loon een bedrag van f 150 te zamen. D e uitgaven waren f 520, de ontvangsten f 550. X . Verhuizing van h e t platteland naar de steden had, over het geheel, weinig plaats. I n de gemeenten waar het voorkwam, had het, over het algemeen, geen merkbaren invloed op de burgerlijke armenzorg. X I . De maatschappelijke toestand der arbeidere oefende in onderscheidene gemeenten gunstigen invloed u i t op de burgerlijke armenzorg. Door den reeds vermelden trek naar Duitschland, die in niet geringe mate is toegenomen, was er voor anderen meer werk, waardoor de ondersteuning eenigszins kon worlen beperkt. Daarbij kwam, d a t de uitkomsten van het landbouwbedrijf zeer bevredigend waren. Aldus opgemaakt door ons Gedeputeerde Staten der provincie Friesland. Leeuwarden, 21 December 1905. VAN HARINXMA THOE

C. B. MENALDA,

SLOOTEN,

Griffier.

Voorzitter.

BlJLAUE I X .

Overijssel. Zwolle, 6 April 1906. Aan Zijne Excellentie den Minister ion, liiiiiirniiiiiilsclii Zaken. Ter voldoening aan de in marginc aangehaalde mÜNVM hebben wij de eer, U w e Excellentie hot volgende mede te deelen betreffend© de werking der wet tot regeling van het armbestuur in deze provincie, in het jaar 1904. 1°. Eene georganiseerde kerkelijke armenzorg ontbrak >liclits in ééne gemeente, en wel te Ambt-Almelo, d a t echter tot liet bedcelingsgebied behoort der te Stad-Alniolo gevestigde kerkelijke armbesturen. Eene georganiseerde particuliere armenzorg was aanwezig in 11 van de 61 gemeenten dezer provincie. Een burgerlijk armbestuur werd gevonden in 14 genieenten, en ontbrak o. a. te Zwolle. In 5 gemeenten, en wel te Enschedé. Genemuiden, Kani]>en, Oldenzaal en Steenwijk, kwamen alle drie vormen van armenzorg voor. 2°. In 17 meerendeels kleinere gemeenten voorzag de keikelijko en particuliere liefdadigheid zoodanig in de behoeften, d a t door de burgerlijke armenzorg niet bedeeld behoefde te worden. In verscheidene der overige gemeenten kon d e burgerlijke armenzorg zich tot eene subsidiaire plaats bepalen, hetgeen dan gewoonlijk bestond in beperking van den onderstand tot hen die t o t geen kerkgenootschap behooren, en soms ook in het uitsluitend verleenen van geneeskundige hulp. Tot deze groep behoorden twee gemeenten, waar kerkelijke instellingen van weldadigheid subsidie uit de gemeentekas genoten. 3°. en 4°. Eene organisatie van de burgerlijke, kerkelijke of particuliere armenzorg werd gedurende d i t jaar nergens getroffen, noch eene bestaande organisatie gewijzigd, met het doel om de armenzorg meer doeltreffend t e maken. 5°. Samenwerking tusschen de burgerlijke en andere armenzorg bestond in 15 gemeenten, waaronder, met uitzondering van Hengelo, alle gemeenten met meer dan 10 000 zielen. Meestal geschiedde het door overleg in voorkomende gevallen, zonder vaste regelen. Te Stad-Almelo vond ©en dergelijk overleg alleen plaats in gevallen van dubbele bedeeling. Elders, zooals te Lonneker en te Steenwijk, geschiedde het voornamelijk ten einde dubbele bedeeling te voorkomen; te Steenwijk had weder eene gemeenschappelijke jaarlijksche vergadering van de verschillende armbesturen plaats, waarin de namen der bedeelden worden besproken en voorts van gedachten werd gewisseld over de doelmatige wijze van bedeehng. Te Deventer en te Zwolle werden geregeld door de verschillende besturen over en weer inlichtingen verstrekt, ten gevolge waarvan meermalen te Deventer door het burgerlijk armbestuur en te Zwolle door het gemeentebestuur een deel van de taak der diaconie werd overgenomen. Te Enschedé bestond eene overeenkomst, tusschen de kerkelijk© armbesturen en de provisorie of h e t burgerlijk armbestuur, volgens welke de bedeeling als regel door de eerstgenoemde besturen zou geschieden, doch daartegenover het batig saldo van de provisorie jaarlijks pondpondsgewijze over de kerkelijke armbesturen zou worden verdeeld. I n Wilsum werden de inkomsten van het burgerlijk armbestuur geheel afgedragen aan het diaconiebestuur der Ned.-Herv. Gemeente, terwijl eindelijk in Gencinuiden de armen, niet-leden van eenige kerkelijke gemeente, voor rekening van het burgerlijk armbestuur, tegen een vast overcengekomen bedrag, in het armoerkhuis der Ned.-Herv. Gemeente werden verpleegd. 6°. en 7°. W a t betreft afschuiving van armen en onwil van niet-burgerlijke armbesturen wordt u i t den H a m gemeld, dat het diaconiebestuur der Gereformeerde Kerk te Vroomshoop weigerde eene onnoozele vrouw, lidmaat dier Kerk, te verplegen, op grond van de meening, dat het gemeentebestuur daartoe zou verplicht zijn. H e t gemeentebestuur van Zwollerkerspel beklaagde zich weder, evenals vorige jaren, over de diaconie d e r Ned.-Herv. Gemeente en het R.-Kath. parochiaal armbestuur te Zwolle, die weigerden behoeftige zieken voor hunne rekening in ziekenhuizen

82 ie doen verplegen, zonder rekening te boodi n mol da ometandigbeid) «lat rerschillende bnnrtKhtppen van Zwollcrkcrspel kerkelijk behooren t<>t 'I»' Ned.-Herv, Gemeente of oen- der beide Roomech-Kai liuüi'kt' parochiën te Zwolle. Te Bathmen werden urnen die een onzedelijk leven leiden of

I uren werd «eik \ ei schaft, doch hierover juiste opgaven U; verI rekken is niet mogelijk, Hoofddoel der werkverschaffing was wel ontginning of verbetering van den grond, en liet uitgekeerde loon bedroeg ongeveer I' 0,50 nar dag. Eindelijk vond men Ie Zwartsluis eene vereeniging tot werkni<'t geregeld de kerk bezoeken, door de kerkelijke liefdadigheid verschaffing aan die behoeftigen, welke zich daarvoor in de winternni bedeeld. maanden aanmeldden. Tusschen 1 December 1903 en 1 April In Oldcinarkt vei --t1 ckton de diaconieën der R.-Katli. en der [ 1904 werd er door 12 a 15 personen, tegen een dagloon van f 0,54 Oer, Gemeente slechts in enkele gevallen aan b e n armen geneesii f 0,90, werk verricht, bestaande in touwpluizen. Tegenover eeno kundige bulp; de diaconie der Ned.-Herv. Gemeente gal jaarlijks uitgave van f 2629.98, beliepen de ontvangsten hier f 3530,99°. een vast bedrag voor dit doel. Te Steenwijkerwold bestond zoo10°. Verhuizing naar de steden werd wederom in verschillende w<4 l)ij de Ned.-Herv. all !>ij de K.-Kath. diaconie de neiging, plattelandsgemeenten geconstateerd. Zoo gingen vele daglooners om 'Ie ondersteuning hunner behoeftige lidmaten over te laten ; van Bathmen naar Deventer, van Zwollerkerspel naar Zwolle, van aan de burgerlijke gemeente of aan particuliere liefdadigheid. Denikanip, Diopenheim, den Ham, Ambt-Hardenberg, en in ge8». In 11 gemeenten werd door het gemeentebestuur of burger~ ringe mate ook van Genemuiden, naar de fabrieksteden in Twenlijk armbestuur deebewust dubbel hedoeld. Vaste regelen golden the. Te Enschedé werd echter opgemerkt, d a t de trek van arbeihieromtrent niet en het bedrag waarmede dubbel bedeeld werd, dera, hoewel nog belangrijk, toch bleek te verminderen bij verwas verschillend naar omstandigheden. Door het gemeentebestuur I gelijking met vorige jaren ; eenige u i t Friesland gekomen arbeivan Ootmarsuni wordt dit liedrag opgegeven als zijnde ten hoogste j dersgezinnen verlieten de gemeente weder, nu de toestanden f 2.50 per week en per persoon, te Stad-Almelo bedroeg het in aldaar ten platten lande iets meer bevredigend schenen geworden Benige gevallen ! 8. In laatstgenoemde gemeente gaf eene initelling, vallende onder art, 2, sub o, der Armenwet, kleine maan- ! te zijn. Ken trek naar Pruissen werd nog waargenomen te Nieuwlenaen en Oldemarkt; van u i t de gemeenten Markelo en Steendelijksche ondersteuningen aan reeds door kerkelijke armbesturen wijkerwold was zij echter sterk verminderd, hetgeen te Markelo bedeelden, lot een gezamenlijk bedrag van f 581.04. wordt toegesclireven aan de betere loonen. O p de burgerlijke armenzorg ten platten lande had de verhuizing over- het algemeen 9°. Gemeentelijke werkverschaffing, niet vermeld onder de j weinig invloed, hetgeen hier en daar werd toegeschreven aan het statistiek van het armwezen, vond plaats te Deventer en te Enfeit, dat ouden en gebrekkigen achterbleven, terwijl de goede schedé. arbeidskrachten verdwenen. Alleen te Bathmen achtte men het De gemeente Deventer liet in de wintermaanden ongeveer 80 personen, tegen een loon van 9 cents per uur, op hare eigen i weinig voorkomen van bedeelden een gevolg der verhuizing. Do invloed op de burgerlijke armenzorg in de steden was zeer landerijen werk verrichten, bestaande in het egaliseeren van den ongelijk. Te Enschedé vonden de arbeiders in den regel spoedig grond en het omwonden van een dennenbosch. De uitgaven hierwerk in de zich gestadig uitbreidende fabrieken. I n het aangrenvoor beliepen ongeveer f 2500. Gedurende drie dagen in J a n u a r i zende Lonneker moest hun bij den minsten tegenspoed hulp van werd het opruimen van sneeuw aan 32 wcrkloozen opgedragen, een armbestuur worden verleend. Te Oldenzaal kwamen alle daardie daarvoor 10 cent per uur verdienden ; d i t vorderde eene uitheen verhuizende werkzoekende arbeiders n a korter of langer gave van f 94,85. Voorts werden twee personen gedurende 8 l maanden, en tegen eene verdienste van 9 cent per uur, met h e t i tijd ten laste van de armbesturen, terwijl zij ongeveer / , gedeelte van alle wekelijks bedeelden vormden. Te Kampen vielen deze wieden van gras u i t de straten belast, hetgeen de gemeente op lieden gewoonlijk in de termen om kosteloos geneeskundige hulp eene uitgave van f 206.52 te staan kwam. te erlangen en moesten zij meermalen ook in geld worden beTe Enschedé werd gedurende den wintertijd grondwerk verdceld. I n Steenwijk is de toevloed van behoeftigen u i t Steenwijricht op de algemeene begraafplaats, benevens werkzaamheden op kerwold verminderd, sedert de particuliere armenzorg geene hulp de vaalt der gemeentereiniging. D i t geschiedde door 4 personen, meer verleent dan aan hen die gedurende een bepaalden tijd in tegen een loon van 12'/ 2 cent per uur, hetgeen eene uitgave de gemeente wonen. vorderde van f 74,87. Van andere zijde dan door de gemeenten zelf werd o. a. werk 11°. Aangaande den invloed van den maatschappelijken toeverschaft te Stad- en Ambt-Delden, door den heer van den huize stand der arbeiders op de burgerlijke armenzorg kunnen de Twickel. D i t werk bestond in den aanleg en het onderhoud van meeste gemeentebesturen geene mededeclingen doen. Door verbosschen. in ontginning van heide, veldarbeid, enz., on had te schillende wordt echter de toestand der arbeiders gunstig geStad-Delden gedurende het gcheele jaar, te Ambt-Delden alleen noemd o. a. in de fabriekspaatsen Enschedé, Hengelo, Bijssen, gedurende de wintei-maanden plaats. I n eerstgenoemde gemeente Borne en Hcllcndoorn, terwijl d i t hier en daar op de burgerlijke verdienden de ongeveer 50 personen die er aan deelnamen 80 a 90 armenzorg van gunstigen invloed was. Te Deventer had h e t burcent per dag, in laatstgenoemde gemeente ongeveer 90 personen gerlijk armbestuur in 1904 ongeveer f 1700 minder noodig dan 60 a 70 cent. in 1903, hetgeen voor een deel op rekening van den minder Te Deventer was nog bovendien in den winter 1903/1904 een strengen winter word*, geschreven. comité werkzaam tot bestrijding der werkloosheid, d a t aan 24 Van enkele gemeenten echter luiden de berichten in anderen ingezetenen die tijdelijk gedurende den winter werkloos waren, zin. Zoo werden te Gramsbergen, ten gevolge van den achteruitarbeid verschafte, bestaande in liet maken van schoolpantoffels, gang der veenderijen, de verdiensten der veenarbeiders minder, brandhout, enz. De werkzaamheden, die op 20 December 1903 waardoor de burgerlijke armenzorg er uitgebreid en kostbaar begonnen waren, eindigden in het midden van Maart. H e t loon bleef. I n Zwolle was, vooral in de wintermaanden, de schaarschbedroeg 12 cent per uur voor een vakarbeider en 10 cent voor heid van arbeid meermalen oorzaak, d a t om hulp verzocht werd. een los arbeider. De uitgaven beliepen f 587.69, waar echter Geringe loonen, zelfs in groote industrieën, waren oorzaak, d a t inkomsten van f 674.17 tegenover stonden. tal van keeren de hulp der burgerlijke gemeente werd ingeroeEene dergelijke commissie liet te Kampen, in den winter 1903/ pen voor de verschaffing van kostelooze geneeskundige hulp en 1904 rietmatten, brandhout en rijstbezems maken en cokes klopmedicijnen. pen en bezorgen. E r werden 667 loonen uitbetaald, welke per Waar alle overige gemeentebesturen aan de gevraagde inlichdag 60 cent en per uur 8 cent bedroegen. Tegenover eene uittingen niets hebben toe t e voegen, vermeldt d a t van Denekamp gave van f 1015,96. stond hier een ontvangst van f 980.08-'1. nog, d a t armenzorg en bedeeling daar te wenschen overlaten. Te Steenwijk liet de Vereeniging tot wering van bedelarij door werkverschaffing in den \yintcr 70 personen, tegen 8'/ 2 , 9 en 10 De Gedeputeerde Stntt/> run de provincie cent per uur touw pluizen, brandhout zagen, vuurmakers maken Overijssel\ en russchen verkoopen. Oover den winter 1903/1904 waren de ontvangsten f 3955,57, en de uitgaven f 4578,77. LYCKLAMA, Voorzitter. Te Steenwijkerwold werd door het bestuur van het Heideveld in de buurtschap Steenwijkerwold aan 46 hoofden van gezinnen GREVEN, Griffier. en 3 cenloopende personen gedurende de wintermaanden werk verschaft, bestaande in ontginning, verbetering van wegen en het hakken van dennen. Hiervoor werd een loon betaald van f 0.50 per dag. De uitgaven bedroegen f 844,62 s en de ontvangsten (opbrengst van verkocht dennenhout) f 660. Ook door particu-

ItjjItV'V

E* I £ t l .

4.

Verslag o/d. verrichtingen

ïgaande het armbestuur 1904.

1 \V('CÜ6

KilllKM'.

88

de geneeskundige hulp, den armen de vrije keus van den gein lieer. Doordien de bezoldiging afhankelijk il van het behandelde aantal gezinshoofden, schijnt het aantal recepten veel grooter en de kosten van genees, en verbandmiddclen aanzienlijk hooger dan onder de vroegere regeling.

15 il L i O I X .

GronlBgen.

IV. Vorenbedoelde organisatie der burgerlijke arruenverzorging had invloed op de uitgaven van het burgerlijk armbestuur in de gemeenten Grootegast, Veendam, Wildervank en Winschoten. .luit 'Aijne Excellentie den Heer Minister In eerstgenoemde gemeente is het voorschot verleend aan h e t run Itiriiti iilnriilscltt 'Anken. burgerlijk armbestuur, sedert de organisatie, met f 1000 vermiiiderd. Op do begrooting der gemeente Veendam voor 1905 komt een Ter voldoening aan de in inargine vermelde missives, houdende ! post voor van f 4500 voor verpleging van armen die van geen verzoek om inlichtingen omtrent de werking der Armenwet — ',kerkelijke of bijzondere instelling van weldadigheid onderstand kunnen erlangen, doch wier ondersteuning onvermijdelijk is. inzonderheid der artt. 20, 21 en 22 dier wet — invoege verzocht Door de gemeente Wildervank wordt vermeld, d a t de verplebij schrijven van 1 Februari 1898, hebben wij de eer het naging van bedeelden in een werkhuis minder uitgaven vereischt en volgende te berichten : doelmatiger is dan afzonderlijke bedeeling, terwijl door het geEvenals het vorige jaar is dit verslag ingedeeld naar vier rubriemeentebestuur van Winschoten wordt opgegeven, dat de bezoldiken van gemeenten, en zulks in overeenstemming met de tabellen i ging d e r geneeskundigen e r door klom van f 1050 tot f 1500 betreffende de statistiek van het armwezen, en wel als volgt: 's jaars, terwijl de rekeningen van geleverde geneesmiddelen van f 1660,87"' tot f 2330,07 vooruitgingen. 1°. de gemeente Groningen, de eenige gemeente in deze provincie met meer dan 20 000 zielen; V. I n 7 gemeenten, en wel in Hoogezand, Onstwedde, Oudo2°. d e gemeenten Delfzijl, Grootegast, Hoogezand, Leek, Pekela, Scheemda, Veendam, Wildervank en Winschoten, beNieuwe-Pekela, Onstwedde, Oude-Pekela, Sappemeer, Scheemda, staat in meerdere of mindere mate samenwerking tusschen de Slochteren, Veendam, Vlagtwedde, Wildervank en Winschoten, burgerlijke en andere armenzorg. D e vorm waarin die samentellende elk dezer 14 gemeenten 5000 en meer zielen; werking bestaat, is in elk. dier gemeenten verschillend, zoodat 3». de gemeenten Adorp, Aduard, Ezinge, Kloosterburen, wij, wat dit punt betreft, evenals dit door ons in de vorige verMeeden, Nieuweschans, Noorddijk, Oldekerk en Usquert, tellende slagen is gedaan, meenen t e mogen verwijzen naar de hierbij i n elk dezer 9 gemeenten 2000 en minder zielen; originali overgelegde verslagen. 4°. d e overige 33 gemeenten, met eene bevolking elk van j W a t de 7 overige gemeenten betreft, de gemeentebesturen ver2001 tot en met 5000 zielen. klaren, dat er hunnerzijds geene pogingen zijn aangewend t o t Tot grondslag van de bevolking zijn door ons genomen de uit- I samenwerking met andere armenzorg. komsten der o p 31 December 1899 gehouden tienjarige volks- , telling, invoege door Uwe Excellentie voorgeschreven is bij misV I . Gevallen van afschuiving van armen. Vermoedens besivc van 8 J u n i 1898, n<>. 2521, afd. B.B. staan t e Hoogezand, Onstwedde en Winschoten; de wettige bewijzen daarvoor zijn niet t e leveren. A. Wat de gemeente G»oningen betreft. Groningen, 17 Maart 1905.

Wat de beantwoording der door Uwe Excellentie gestelde elf i V I I . Van miuil van eenig niet burgerlijk armbestuur blijkt vragen betreft, meenen wij, evenals vorige jaren, t e mogen veralleen in de gemeente Hoogezand, uit het antwoord vermeld sub wijzen naar de hierbij in originali gevoegde opgaven van het j V van het verslag dier gemeente. bestuur van genoemde gemeente. B. W a t de 14 gemeenten betreft van 5000 en meer zielen. V I I I . I n de gemeenten Hoogezand, Onstwedde, Oude-Pekela, Sappemeer, Vlagtwedde, Wildervank en Winschoten wordt desI. a. I n vier gemeenten bestaat geen georganiseerde kerkelijke bewust dubbel bedeeld door het burgerlijk armbestuur en kerkearmenzorg. Iijke instellingen. b. in 13 genieenten bestaat geen georganiseerde particuliere I n de gemeente Hoogezand geschiedt zulks invoege in de eersto armenzorg. zinsnede van sub 5 van het verslag dier gemeente wordt medec. I n 1 gemeente bestaat geen burgerlijk armbestuur. gedeeld. Als regel wordt daarbij ouderdom en gedeeltelijke of totale ongeschiktheid tot werken in aanmerking genomen. I I . I n geen enkele gemeente voorziet de kerkelijke en partiHet bedrag der bedeeling, dat natuurlijk zeer verschillend is, euliere liefdadigheid op voldoende wijze in de behoefte der armen, wordt daarnaar bepaald. in Slochteren voorzien de kerkelijke instellingen alleen in d e I n de gemeenten Onstwedde, Oude-Pekela en Vlagtwedde gcbehoeften der leden van de kerk, terwijl door de gemeente Delfschiedt deze dubbele bedeeling als in sommige gevallen de bedcczijl subsidie is verstrekt aan de kerkelijke instellingen en in ling der kerkelijke instellingen niet voldoende is, en gebleken, de gemeente Winschoten de kerkelijke armbesturen wel geen dat deze laatsten niet meer kunnen, doen; het. bedrag der besubsidie ontvangen, maar voor particuliere instellingen van wéldeeliug is in eerstgenoemde gemeente meestal niet hooger dan dadigheid, zooals ziekenfondsen, klcinkinderbewaarplaatsen. Groef 1 per week, terwijl in de beide andere genoemde gemeenten ne Kruis, schoolvoeding en klecding, van jaar tot jaar meer wordt het bedrag zich regelt naar de behoefte. toegestaan. In de gemeente Sappemeer wordt in heel enkele gevallen dubbel bedeeld. Gewoonte is, dat het burgerlijk armbestuur met evenI I I . Wat de organisatie van de burgerlijke, kerkelijke of parveel bedeelt als het kerkelijk armbestuur. H e t bedrag der bedeeling is f 0,50 tot f 2. ticuliero armenzorg betreft, deelen wij mede, dat in de organisatie in d e gemeente Grootegast, in 1890 getroffen, geene wijziging In de gemeente Wildervank geschiedt dubbele bedeeling cvenis gebracht; d a t in de gemeente Veendam door het gemeentebceens in enkele gevallen, bijv. wanneer van een paar echtgenooten stuur aan de boekhouders-diakenen der Ned."Hervormde Gemeente de een lid is van een kerkgenootschap en de andere niet, en dan nog hoogstens met f 1 per week. te Veendam en t e Omnielanderwijs is opgedragen om voor d e Mimen van gemeentewege zorg t e dragen en toe t e zien, dat niet In de gemeente Winschoten wordt alleen in overleg met het bedubbel ^bedeeld wordt. trokken kerkelijk armbestuur in enkele gevallen dubbel bedeeld; in den regel is het bedrag dier bedeeling niet hooger dan 75 cents In de gemeente Wildervank bestaat tusschen h e t burgerlijk per week voor elk gezin. armbestuur en de diaconie der Herv. Gemeente t e Wildervank eene overeenkomst waarbij eerst genoemde zich heeft verbonden de vanwege de diaconie bedeelden in het werkhuis der gemeente I X . I n de gemeenten Delfzijl, Grootegast, Hoogezand, ()udoo p t e nemen tegen f 1,50 per week; deze regeling voldoet goed. Pckela, Sappemeer. Veendam en Winschoten, werd door of vanIn de gemeente Winschoten geeft de veranderde regeling inzake wegc de gemeente of door het burgerlijk armbestuur werk verH a n d e l i n g e n d e r S t a t e n - G e n e r a a l . B i j l a g e n . 1ÜU6—1907. 9

84 icbaft, dat, IIKI vermeid wordt onder de in bet verslag behan*

delde instellingen tui werkverschaffing aan behoeftigen. In da gemeenten Delfzijl. Veendam en Winschoten wordt bovendien nog van particuliere tijde werk verschaft aan behoeftigen. i)c vragen: welkt toort van werhtaamheden, door hoeveel )nitonen, tegen welk loon, gedurende uil kin tjjd van bei jaar werk werd verschaft, boeveel de uitgaven bedragen <'n hoeveel de fa komsten, al desa vragen aijn voor ieder der bovengenoemde gemeenten aftonderljfk beantwoord in de hierbij gevoegde verslagen, zoodat wij hieromtrent vermeenen daarnaar te mogen verwijlen. X. Wat. da verhuixing van hot platteland naai de iteden betroft, alleen in de verslagen nit Hoogstand, Veendam en Winschoten wordt gezegd, wat eerstgenoemde gemeente betreft, dat die verhuizing voor de gemeente zeer nadeeligo gevolgen had. aan-

geaien in de laatste jaren eenige gefortuneerde personen, die tot da hoogstaangeslagenen in den liooldelijken omslag behoorden, van daar vert rokken en in en bij de stad Groningen zijn gaan

wonen, omdat daar natuurlijk veel ineei te genieten is dan te Hoogesand. Do arbeidersbevolking is, ten gevolge van de uitbreiding van

liet fabriekswezen, in de laatste jaren toegenomen. In de gemeente Veendam vestigen zich nu en dan oude mentchen uit Muntendam, terwijl uit Winschoten wordt geschreven, dat de daar bestaande philantropische inrichtingen bij velen in de cnvirons de zucht opwekken daar te gaan wonen, en eenmaal daar gevestigd zijnde, bet in den regel slechts kort duurt of zij komen ten laste van het burgerlijk armbestuur.

geen burgerlijk armbestuur bestaat, doch wel eene commissie uit den raad voor ai men bedeeling. II In armentorg dadigheid uit hoofde

III.

ui de gemeenten moet door of vanwege do burgerlijke bedeeld worden, daar de kerkelijke of particuliere liefniet voldoende voorzien kunnen in den nood der armen. hunne beperkte middelen.

In de gemeente Beert* ia eene overeenkomst aangegaan

met de diaconieën, die slechte over geringe inkomsten beschikken, geen andoren onderstand te verleenen dan voor huishuur en turf. terwijl alle andere bedeeling aan het burgerlijk armbestuur wordl

overgelaten. Hierdoor wordt, de controle, zegt hel verslag van dio gemeente, vergemakkelijkt en dubbele bedoeling voorkomen. H e t burgerlijk armbestuur van Boilingwoldo geelt eene zekere som voor vcrplegingskosten van gealimcnteerden in het werkhuis, terwijl in dat werkhuis eene nieuwjaarsbcdeeling plaats heeft aan armen buiten het werkhuis, waarvoor geld door particulieren wordt bijeengebracht. Hot doel wordt ten volle bereikt, zegt liet verslag. In de gemeente Leena wordt de burgerlijke armenzorg llitgeoefend door een gereglementeerd burgerlijk armbestuur, bestaande uit zeven leden, zooveel mogelijk over de verschillende onderdeden der gemeente verdeeld, en waaraan voor de administratieve werk* zaamheden een secretaris en een penningmeester zijn toegevoegd. Hierdoor is het doel. n.1. betere controle en beoordeeling der onderst andaan vragen, bereikt. In de gemeente Uithuizermeeden, wordt nu en dan eenig overleg gepleegd tusschen de verschillende armbesturen ; in de gemeente Wedde bestaat eene gemengde instelling van weldadigheid, als bedoeld in art, 2. litt. il, der wet tot regeling van het armbestuur, samengesteld door die gemeente en de kerkelijke
X I . De maatschappelijke toestand der arbeiders had in de gemeenten Delfzijl, Grootegast, Leek, Nieuwe-Pekela, Onstweddc, Sappemeer, Slochteren, Vlagtwcdde en Winschoten geen invloed op de burgerlijke armenzorg. In de overige 5 gemeenten was die invloed daarentegen wél merkbaar. I n Hoogezand omdat de aardappelmeel fabrieken gedurende den herfst in werking zijn ; in Oude-Pekela worden de uitgaven van het burgerlijk armbestuur steeds hooger. ten gevolge het vestigen van arbeidersgezinnen die op de fabrieken werk trachten te bekomen. I V . Ten gevolge der organisatie hierboven bedoeld, zijn de In de gemeente Scheemda was voldoende werk en verdiensten, uitgaven van het burgerlijk armbestuur der gemeente Beerta ge-tegen. dewijl de vroegere kerkelijke collecten bijlangs de huizen waardoor niet om bedoeling werd gevraagd. der lidmaten thans zijn vervallen ; in Bellingwolde daarentegen In Wildervank werkte de maatschappelijke toestand der arbeizouden, zonder die organisatie, de kosten van het armwezen hoodors gunstig op de burgerlijke armenzorg. ger zijn. Vlagtwedde, vraag 11 met „neen" beantwoordende, merkt daarbij op, d a t het jaar 1904 voor den arbeider in die gemeente een In de gemeente Leens zijn de uitgaven sedert de organisatie toegenomen, wat deels op rekening dezer organisatie is te sehrijjaar was met ruime verdiensten. Er was overvloedig werk en konven. doch. zegt het verslag, ook voor een gedeelte aan andere den goede daglootien worden bedongen. De uitgaven van het buromstandigheden zal zijn te wijten, terwijl in de gemeente Uit» gt i-lijk armbestuur houden evenwel geen verband met den weistand der arbeidersbevolking. Deze kunnen door op zich zelf ' huizermeeden de invloed van het overleg in geringe mate gunstig was te noemen. staande gevallen, als ziekte, het ontvallen van een kostwinner, gevangenisstraf en dergelijke, aanzienlijk stijgen. De uitgaven van het burgerlijk armbestuur leveren dan ook V. I n de gemeenten Appingedam. Bcdum. Beerta. Bellingvoor 1904 geen maatstaf ter beoordeeling van den maatsehappewolde. Ecnrum. Finsterwolde, Haren, Leens, Loppersum. jYIarum. lijken toestand der arbeidersklasse, die beslist gunstig was. Middelstum. Noordbroek. Uithuizermeeden en Warffum. bestaat in meerdere of mindere mate samenwerking timet ben de burger: lijke en kerkelijke armbesturen ; fa welken vorm die samenwerX I I . Verder vermeldenswaardige zaken. Alleen in de verking bestaat, zal Uwer Excellentie blijken uit de verslagen zelslagen der navolgende gemeenten is deze kolom ingevuld. ven van de gemeentel>esturen. die in originali hierbij zijn gevoegd. Hoogezand. H e t gemeentebestuur deelt mede. dat de gemeente De overige niet genoemde gemeentebesturen maken gecne meiin het bezit is van een burgerlijk armhuis, waarin op 31 Dccemding van pogingen om samenwerking te verkrijgen tusschen de bcr 1904 43 personen waren opgenomen. burgerlijke en andere armenzorg; d a t van Bafio merkt op. dat Oude-Pekela merkt op, dat het getal arbeiders steeds toeneemt, samenwerking, wegens wederzijdsche onverdraagzaamheid, waardoor de aanwezigheid van vele fabrieken. schijnlijk niet te verkrijgen zou zijn ; Termunten zegt in zijn verScheemda, d a t de toestand der armen door bet zachte weder, slag, d a t van samenwerking eigenlijk niet kan gesproken worden. en veel werk, in 1904 zeer gunstig was, terwijl Wildervank medeDoen er zich gevallen voor, waarbij het burgerlijk armbestuur en deelt, dat de aldaar bestaande vereeniging tot wering van bedeeen van de diaconieën zijn betrokken, dan worden deze zoo goed larij en werkverschaffing in den wintertijd een gunstigen invloed mogelijk opgelost, terwijl in d a t van Zuidhorn wordt gezegd, dat had op het armwezen. geene pogingen tot samenwerking zijn aangewend, daar door de diaconieën uitsluitend lidmaten worden ondersteund. C. Wat de 33 gemeenten met eene bevolking elk van 2001 tot en met 5000 zielen betreft. VI. Gevallen van afschuiving van armen deden zich voor in I. n. In 14 gemeenten bestaat geen georganiseerde kerkelijke de gemeenten : armenzorg. Leena. waar het nogal eens voorkomt, wanneer een diaconiearmbestuur niet in staat is hare armlastigen voldoende te onder0. I n 30 gemeenten bestaat geen georganiseerde particuliere steunen ; armenzorg. Marum, waar de diaconieën hare armen meer en meer schuiven r. I n 4 gemeenten bestaat geen burgerlijk armbestuur. Hierop de schouders d e r gemeente; ondcr is begrepen de gemeente Muntendam. waar wel is waar Uithuizermeeden. waar in liet bijzonder de Roomsch-Katholieke

:;:, gezinnen, tellende 80 personen, zoomede 17 eenl'.xipende per-onen, Kerk. die 111 die gemeente Otnifa armlastigen heeft, verklaart meest, dienstboden. Deze verhuizing was niet van merkbaren mdaarvoor geene fondsen te bezitten M b a n armen naar liet burger* I vloed op de burgerlijke armenzorg. lijk armbestuur verwijlt, Leeni datlt mede, dat gezinnen die geene woning konden l>e komen, soms naar de stad Groningen verhuisden VII. Alleen in de verslagen der gemeenten Uit huizcriiieeden Aangezien deze personen in den regel onderdak kunnen vinden en Ulnun wordt deze m a g bevestigend beantwoord, wat eerste genoemde gemeente betreft met Verwijling naar het ten dezen in bel gebouw der gemeente root daklooaen, en niet in de bermen opgemerkte onder de vorige vraag. vallen van onderstand, beeft dit weinig invloed op de burgerlijke Door een tweetal besturen wordt nog medegedeeld, dat de diaarmenzorg. coniecn zich bepalen uitsluitend tot bcdeeling van lidmaten. .Nadere gegevens kunnen niet worden verstrekt. Oldehove Uit deze gemeente vertrok in 1904 een gezin naar V I I I . Des-bewust wordt iluhOel bedeeld in de navolgende ge- : de gemeente Groningen. D i t gezin behoorde niet tot de bedeelden. Ten Boer. Uit deze gemeente vertrokken een CO-tal personen ineentcn : Bellingwolde en Bierum ; zonder vaste regelen wordt naar de ^teden. zonder dat dit van invloed was op de burgerlijke gehandeld naar omstandigheden, tot een onbepaald bedrag. Door armenzorg. het gemeenl eliestuur werd aan 4 personen bedeeling verstrekt, welke deze ook reeds ontvangen van de stichting ,,Weltevreden", Uithuizernieeden vermeldt, dat enkele gezinnen van het minste te Glimmen, doch in niet voldoende mate. Vaste regelen zijn hierallooi naar de steden vertrokken. De invloed daarvan was op de voor niet geldende, maar het geschiedt niet dan in geval van j burgerlijke armenzorg niet merkbaar volstrekte onvermijdelijkheid. Elk dezer personen ontving zoowel van voormelde stichting als van het gemeentebestuur f 1 per X I . Had cie maatschappelijke toestand der arbeiders invloed week, gedurende het geheele jaar. Leens in enkele gevallen ; j op de burgerlijke armenzorg' In welken zin f aldus luidt dit regelen gelden daarbij niet. Het bedrag regelt zich alsdan naar vraagpunt. omstan d igheden. In 17 verslagen, n.1. die der gemeenten Bedum, Beerta, Bierum. Loppersum, 5 bedeelden (4 eenloopende personen en 1 hoofd j Finsterwolde, Grijpskerk, Kantens', Marum, Middelstum, Midvan een gezin) waren kosteloos door eene diaconie van woning wolda, Muntendam. Noordbroek, Oldehove. Uithuizermeeden, U1voorzien, terwijl het burgerlijk armbestuur voor verdere ondcrrum. Wedde, t Zandt en Zuidhorn. wordt deze vraag ontkennend steuning zorgde. Drie kinderen werden door eene diaconie onderbeantwoord, daarentegen wordt in de verslagen der overige gesteund, welke diaconie voor 2 kinderen terug ontving van het l meenten deze vraag bevestigend beantwoord en vindt men daarbij 5 buigerlijk armbestuur de som van f 94,26 . Geneeskundige hulp de volgende toelichting. was ten laste van het burgerlijk armbestuur. Appingedam. De maatschappelijke toestand der arbeidende Door het burgerlijk armbestuur werd 26 x f 0,75 en 40 H.L. klasse is van dien aard, dat, over het geheel genomen, bij den turf verstrekt aan een gezin, waarvan de man niet, maar de vrouw minsten tegenspoed, zooals ziekte, enz., de hul]) van het burgerlijk wel lidmaat was eener kerk. Door de diaconie dier kerk werd armbestuur moet. worden ingeroepen, voor zoover deze arbeiders f 0,75 a f 1 per week verstrekt. geen lid zijn van het aan de werkliedenvereniging aangesloten Marum. I n een enkel geval geschiedt het in overleg met de ondersteuningsfonds bij ziekte. diakenen, d a t door ieder de helft wordt betaald in de bedeeling. Baflo. De maatschappelijke toestand der arbeiders was in het Stedum, ten Boer en Termunten. In een enkel geval wordt afgeloopen jaar zeer gunetig. Buiten weduwen, ouden en zieken door burgerlijk armbestuur en diaconie te gelijk bedeeld. werd er niet ondersteund. Regelen bestaan daarvoor niet. Bellingwolde. Gedeeltelijk door werkzaamheden buitenslands. Uithuizen. I n deze gemeente is voorgekomen, dat burgerlijk I en vooral door een zachten en open winter, kon met de ontginning armbestuur en diaconie elk de helft eener bedeeling ad f 120 van woeste gronden worden voortgegaan. Gedurende den geheelen betaalden. winter werd er iets verdiend. Ulrum. In enkele gevallen ; een vaste regel bestaat niet, doch Eenrum. Ten gevolge van den zoo drogen zomer hebben de gewoonlijk in dezen zin, dat ieder armbestuur voor de helft bij- r daglooners goede verdiensten gehad. De vlas- en suikerbietenbouw draagt van f 0,75 tot f 1,50 per week. j verschaften zeer veel handen werk. Winsum. Tegemoetkoming in de betaling van kamerhuur en Haren. De maatschappelijke toestand der arbeiders is hier brandstoffen wordt door de gemeente gedeeltelijk en door de '< niet bepaald ongunstig te noemen. Behalve in buitengewone omkerkelijke armbesturen gedeeltelijk verstrekt; regelen gelden j standigheden. als ziekte, enz., wordt aan arbeiden geene onderdaarbij niet. steuning verleend. Zuidhorn. De helft der woninghuur, ten bedrage van f 10 Hoogkerk. De maatschappelijke toestand der arbeiders is sedert per jaar, en turfgeld, ad f 5 per jaar, wordt door het burgerlijk de stichting der suikerfabriek beduidend verbeterd, zoodat de armbestuur verstrekt aan reeds door andere armbesturen bedeelde i kosten voor de armenzorg verminderden. huisgezinnen. Leens. Do maatschappelijke toestand der arbeiders kan gunstig genoemd worden, hetgeen dan ook ten gevolge heeft, dat in I X . Op de vragen, hier ter plaatse gedaan, ten aanzien van den regel slechts ondersteund behoeven te worden weduwen, oude. werkverschaffing door of vanwege de gemeente, wordt een beongelukkige en zieke arbeiders. redeneerd antwoord gegeven door de gemeentebesturen van ApLoppersum. Het jaar 1904 was voor de arbeiders een voorpingedam, Bedum, Beerta, Grijpskerk, Leens, Marum, Middeldeclig jaar. Regendagen waarop niet gewerkt kon worden kwamen stum, Muntendam, Oldehove, ten Boer. Uithuizemiecden. Ulrum, weinig voor. In den winter werd een groote hoeveelheid vlas Warffum, Wedde, Winsum en Zuidhorn. bewerkt, of op andere wijze werk gevonden. Door onderlinge Welk werk werd verschaft, door knevelen, tegen welk loon en fondsen wordt vanwege de werkliodenvereénigingen steun verleend gedurende welken tijd van het jaar, welke de uitgaven en welke 1 aan de leden. de iiiknin.iten waren? Nieuwolda. De gunstige maatschappelijke toestand der arbeiOp al deze vragen antwoorden wij : d e toestanden in de verschilders had in dien zin invloed op de burgerlijke armenzorg, d a t in lcnde gemeenten loopen zóó uiteen, d a t eene beantwoording der mindere mate van de niet-loonende werkverschaffing werd gevragen hier ter plaatse niet wel mogelijk is. bruik gemaakt. Wij meenen daarom ten deze, evenals door ons in vorige jaren Stedum. De maatschappelijke toestand der arbeiders was. in is geschied, ook t h a n s te mogen verwijzen naar de hierbij in vergelijking met die in andere streken, waar men met werkloo*originali gevoegde verslagen. heid te kampen had en wat hier niet het geval was, in gunstigen zin van invloed op de burgerlijke armenzorg. X. W a t de verhuizingen van het platteland naar de steden Ten Boer. De toestand was gunstiger dan gewoonlijk. betreft, en in hoever die van invloed was op de burgerlijke armenTermunten. Het zijn hoofdzakelijk zieken en ouden van zorg; in het verslag van Appingedam wordt gemeld, d a t van dagen, die bedeeld worden. daar geen belangrijke verhuizing naar de steden plaats had en Uithuizen. De maatschappelijke toestand had in gunstigen zin niet van invloed was op de burgerlijke armenzorg. invloed op de burgerlijke armenzorir Baflo vermeldt, d a t verhuizing naar de steden zoo goed als niet. Warffum. Door ziekte en werkloosheid werd de tusschenkom-t plaats had. Een armoedig gezin verhuisde naar Groningen. van het armbestuur in sommige gevallen noodig. Hoogkerk vermeldt, dat in 1904 naar de steden vertrokken 15 Winsum. De toestand was naar wensch.

36

Zuidbroek. Door den milden winter kwamen minder aanvra gen l>ij het burgerlijk armbestuur en werkverschaffing in. Uit vorenstaande mededeel ingen blijkt derhalve, dat do maat ichappelijke toestand der arbeiden in 1904, over bet algemeen, seer bevredigend mag worden genoemd en ofschoon dit in do meest) verslagen niet uitdrukkelijk wordt gezegd — in guaêtigen zin van invloed moet worden geacht te zijn <>p do burgerlijke ai metuorg, XII. Alleen in de verslagen der navolgende gemeenten wordt dese vraag beantwoord, Baflo. Aan besitlooie arbeiden in het dorp Haflo wordt land tegen kostenden prijs verhuurd. Hij de andere dorpen wordt getiaclit een -lnk grond voor hetzelfde doel in handen te krijgen.

Bellingwolde. Meest alle arbeiden hebben eenigen grond in gebruik, waarop zij hun voorraad aardappelen en hoonen, enz. kunnen verbouwen. Hij dezen treft men clan ook zelden armoede aan.

Benrum. De siekenfondsen keeren in bloeienden toestand.

te Benrum en Pieterburen ver-

11 aren. De burgerlijke armenzorg bepaalt zich hoofdzakelijk tot oude lieden en gebnkkigen, die niet in hun onderhoud kunnen voorzien, en tot arme kinderen, wier ouders overleden zijn of niet voor het onderhoud zorg kunnen dragen. Hoogkerk. Wijl de bevolking der gemeente, vooral te Kostverloren, sterk vermeerdert, heeft voor dat deel der gemeente vermeerdering der uilgaven voor armenzorg plaats. Loens. Een zestal onderlinge ziekenfondsen ten behoeve van de minder gegoede inwoners, gesteund door gegoede ingezetenen, •UDsidien uit de gemeentekas en een legaat, werken gunstig op den maatechappelijken toestand der arbeiders en tevens voOrdeelig voor de armbesturen. Stedum. Openbare armenzorg is in deze gemeente hoofdzaak, die van de kerkelijke instellingen slechte bijzaak. Ten Boer. De gemeentelijke armenzorg kostte, voor zooveel rtehtstreeksehe betaling, geneeskundige hulp en verdere benoodigdheden aangaat, in 1904 f 7652,43. Warffum. Het hier bestaande ziekenfonds, dat bij ziekte per week f 3,50 uitkeert, komt het burgerlijk armbestuur ten goede. l)e hoogs verplegingskosten in het ziekenhuis te Groningen daarentegen verhoogen de uitgaven aanzienlijk. Zuidhorn. De toestand zou reeds veel verbeterd zijn, wanneer niet zooveel onwil door de arbeiders werd betoond, een gevolg van ophiteing en steunen op de gemeentekas. D. Wat de 9 gemeenten van 2000 en minder zielen betreft. I.
kerkelijke

armenzorg. '/. In geen der 9 gemeenten bestaat ecne georganiseerde parti(iilierc armenzorg. C. In drie gemeenten bestaat geen burgerlijk armbestuur. II. In ui ili- gemeenten moet door of vanwege de burgerlijke armenzorg bedeeld worden, daar de kerkelijke en particuliere liefdadigbeid niet voldoende voorzien kunnen in den nood der armen, uit hoofde hunner beperkte middelen; de gemeente Meeden heeft ecne overeenkomst gesloten met de Nederd.-Hervormdc diaeonie. waarbij deze op zich 'ïeemt. tegen vergoeding uit de gemeentekas, de bedeeling van aüe armen in die gemeente, onverschillig tot welke gezindte deze behooren, geneeskundige hulp hieronder ljegrepcn ; deze overeenkomst, die reeds sedert jaren bestaat, is bij ondervinding zeer doeltreffend bevonden.

III.

In de gemeente Adorp belasten de kerkelijke besturen

zich om aan sommige armen, niet tot de kerk behoorende, in overleg met het burgerlijk armbestuur, gedeeltelijke ondersteuning te verleen* o, hetzij in natura en geld. of een van beiden, voor zooveel hunne fondsen zulks toelaten. Wat de gemeente Meeden betreft, nemen wij de vrijheid te verwijzen naar hetgeen sub I I is vermeld. IV.

Ten gevolge van vorenbedoelde organisatie zijn in de gc-

meente Meeden de uitgaven van het burgerlijk armbestuur geklommen met 10'!,,; over 1901 is uitgegeven f 1625. In het verslag der gemeente Adorp wordt deze vraag niet bca n t woord.

V.

In do gemeente Adorp, Meeden, Nieuweschans en Usquort

ba baat in meerden of minden! mate samenwerking lu—ihaii burgerlijke en kerkelijke; armbesturen, wat den vorm betreft meenen wij, wat de beide eerstgenoemde gemeenten betreft, te mogen verwijlen naar hetgeen in antwoord op de vragen 2 en 3 is medegedeeld.

In do gemeente Nieuweschana wordt samengewerkt door bcrpreking van de bedeelden en bepaling van don uit te keoren

onderstand. In de gemeente Usquort is de gonieeiitegeneosheer ook tevens geneesheer van de kerkelijke armen, terwijl bet burgerlijk armbest uur een gebouw, dienende als armhuis, van de kerkelijke g e me CUte in gebruik heeft, en omgekeerd het kerkelijk armbestuur oen stukje grond van het burgerlijk armbestuur. D e overige niet genoemde gemeentebesturen maken geonc melding van pogingen om samenwerking te verkrijgen tussehen de burgerlijke en andere armenzorg. VI. Gevallen van afschuiving van armen deden zich voor in de gemeente Aduard, waar de diaconieën der Ned.-Horvornido Gemeenten, met uitzondering van die te Wierum, weigeren doopll di n te bedoelen. V I I . Met uitzondering van de gemeente Aduard, ten aanzien van welke gemeente wij verwijzen naar het hiervoren medegedeelde, is in geen enkele gemeente dezer rubriek gebleken van onwil van eenig niet burgerlijk armbestuur. V I I I . Dosbewust wordt dubbel bedeeld in de navolgende gemcenten : Adorp. Met wederzijdseh overleg; in den regel do helft. Ezinge. I n overleg met eene kerkelijke gemeente, werd ook wel eens bedeeling verstrekt aan een bedeelde dier kerkelijke gemeente; eene regeling bestaat hiervoor niet, terwijl het bedrag der bedeeling door de behoefte wordt bepaald. In de gemeente Noorddijk worden de diaconieën voor enkelo armlastigen, die geen lidmaat der kerk zijn, voor de helft der bedeeling gesteund door het gemeentebestuur. I X . Op de vragen hier ter plaatse gedaan ten aanzien van werkverschaffing door of vanwege de gemeente, wordt door het gemeentebestuur van Ezinge medegedeeld, dat gedurende de vier wintermaanden aan ouden van dagen die geene werkzaamheden bij anderen konden bekomen, werk werd verschaft, bij de wegen, door het verlagen der bermen. Later meldden zich ook jonge daglooners aan, die aangenomen werk bekwamen en 1 cent per meter verkregen voor het verlagen der bermen; deze konden + f 1 per dag verdienen. H u n aantal bedroeg 5 a 6. Ouden van dagen ontvingen 7 cent per uur en werkten 8 uur per dag. Een bedrag van f 234,69 5 werd in 1904 voor deze werkzaamlieden uitgegeven. X. Wat de verhuizing van het platteland naar de steden betreft. alleen door het gemeentebestuur van Ezinge wordt daaromtrent medegedeeld, d a t de trek daartoe bij de gezinnen eenigszins afneemt; vele dienstboden, die als meid of knecht bij landbouwers dienden, bekwamen eene betrekking als zoodanig in eene stad. De verhuizing had dit jaar geen invloed op de armenzorg van gemeentewege. X I . Had de maatschappelijke toestand der arbeiders invloed op de burgerlijke armenzorg? en in welken zin? Deze vragen worden toestemmend beantwoord door het gemeentebestuur van : Adorp, dat mededeelt, d a t onderstand aan arbeiders weinig of niet werd verstrekt, omdat deze voldoend werk hadden en hooge dagloonen worden uitbetaald; Ezinge, dat bericht, dat slechts ouden van dagen en zij die met ziekten hadden te kampen, bedeeld werden ; Nieuwcschans, d a t opmerkt, dat in den zomer en een groot gedeelte van het voor- en najaar flink geld werd verdiend. Alleen ouden van dagen en gebrokkigen behoefden te worden ondersteund ; Noorddijk. dat mededeelt, dat de maatschappelijke toestand der arbeiders voldoende is, d a t er altijd werk genoeg was om in het onderhoud van het huisgezin te voorzien. Ook in.deze categorie gemeenten blijkt dus de toestand deiarbeidende klasse bevredigend genoemd te mogen worden.

m E. I M . 4.

Verslag o/d. verrichtingen aangaande h e t armbestuur 1904.

XII. Alleen in de verslagen d e r gemeenten Ezinge, Noorddijk en Usqucrt komt voor het navolgende vermeldenswaardige. Kzmge. Bedroegen de uitgaven in 1903 f 3105,25, een bedrag M hebben voldaan.

I>( Gedeputeerde Staten der pr:n inrit

(,'rnniiif/rii,

GEF.HTSEMA,

Voortitter,

SYHI:M;A.

(,'riffirr.

Tweede Kamer. 37

September—Januari 1905 is werk verschaft gemiddeld aan 10 peraonen uit deze gemeente, die een daggeld verdienden van 10 cent per uur. Wit de financieele uitkomsten van deze onderneming betreft, daarvan wordt niet gerept, terwijl evenmin de redenen welke daartoe aanleiding hebben gegeven, zijn vermeld. Landontginning onder I J d e , door den lieer H. DIKTEHS J / . N . , t e Groningen.

Ook deze werkverschaffing heeft ten doel, woeste gronden in bouwland te herscheppen, aan welken ai beid zoo mogelijk gedurende h e t geheele jaar door gemiddeld 4 peraonen, in deze gemcente woonachtig, is deelgenomen. In dagloon is gewerkt 10—12 uur, naar f 0,80—f 1,20 per dag, terwijl ook hier, om onbekende redenen, geene specificatie is gegeven van de inkomsten en uitgaven. Omtrent de financieele uitkomsten van deze onderneming wordt niets gezegd. Landontginning onder Taarlo, door de firma \V. A. SCHOLTEN, t e Groningen.

De werkzaamheden bestonden in het omspitten van woeste gronden, het graven van slooten, het egaliseeren van den bodem, enz. E r is gewerkt gedurende de maanden J a n u a r i , Februari, Maart, November en December, door 5—8 arbeiders. I n de maanB IJ L A G E X I . den Januari, November en December werd 7*/, a 8 uren per dag gewerkt, gemiddeld naar 10 cent per uur, in Februari en Maart 8*/i a 10 uur, en varieerde h e t loon tusschen f 0,80 en f 0.90 Drenthe. per dag, terwijl in aangenomen werk h e t daggeld 10 a 20 % meer bedroc^Aan zuivere arbeidsloonen is uitbetaald f 1739,64; de totale VERSLAG aan den Minister van Hiniienlandsrhe uitgaven bedroegen f 4175,89, de totale ontvangsten f 2003.1(5'. Zaken, betreffende den toestand van het a r m - met inbegrip van de waarde der in voorraad aanwezige landbouwwezen i n ). Landontginning onder Tijnaarlo, door den heer K. De toestand van het armwezen in de gemeenten dezer provincie was in 1904, blijken* de verslagen van de gemeentebesturen, in het meerendeel der gemeenten gunstig, vrij gunstig of bevredigend. en in het algemeen, in vergelijking met het vorig jaar, nagenoeg onveranderd. In een drietal verslagen wordt die toestand gunstiger genoemd dan h e t jaar te voren en in slechts één verslag ongunstiger. D a t de toestand van het armwezen ook in 1904 vrij gunstig was, is vooral toe t e schrijven aan de omstandigheid, d a t de winter in het najaar niet vroeg inviel en slechts korten tijd duurde. D e gunstige weersgesteldheid in 1904 gaf gelegenheid om bijna voortdurend werk te bekomen, zoowel in het landbouwbedrijf als in de veenderijen en bij den aanleg en h e t kappen van bosch. Bijna het geheele jaar door kon een flink dagloon worden verdiend, en waar niet voldoende arbeid te bekomen was, gingen vele arbeiden ook in 1904 tijdelijk naar h e t naburige Duitschland, waar. zoo het schijnt, de verdiensten ruim zijn. Ook de verschillende ontginningen en werkverschaffingen brachten het hare tot den vrij gunstigen toestand bij. Zoo in Havelte. waar vanwege den heer C. H . I. MULLER, te Amsterdam, en den Oranjebond van Orde. gevestigd te Utrecht, aan gemiddeld 18 arbeiders gedurende h e t geheele jaar werk is verschaft, bestaande in h e t omzetten van woeste gronden, en aan gemiddeld 4 jongens, mede gedurende het geheele jaar, werk is gegeven, bestaande in het poten van plantsoen. Zoo ook in Vleddcr, waar gedurende dfl wintermaanden vele arbeiders u i t het VIcdderveen en Vlcdderveld in de gelegenheid waren werk te bekomen bij de ontginningen van de Maatschappij van Weldadigheid en van den heer W. HTENDER, notaris t e Stcenwijk. Zoo ook in Vries, met zijne landontginningen op ruime schaal, waaromtrent wij de volgende mededeelingen ontvingen.

STOL, te Groningen.

De werkzaamheden bepaalden zich hoofdzakelijk tot het landbouwbedrijf. terwijl een weinig ontginningswerk is verricht. Gemiddeld 4 a 5 personen uit deze gemeente zijn, gedurende het geheele jaar, in deze onderneming werkzaam geweest. Het daggeld bedroeg 10 cent per uur, naar een werkdag van 10 uren, behalve in den winter; alsdan wordt 8 uren per dag gewerkt, tegen een loon van f 0.75. Het bedrag der inkomsten en uitgaven kan. volgens den ondernemer, niet worden opgegeven. Zandgraverij onder I J d e , van den heer P , BELGKAVB, te Groningen. De werkzaamheden hebben bestaan in het graven van zand en het vervoer daarvan. Gedurende het geheele jaar zijn gemiddeld tien arbeiders u i t de gemeente Vries op h e t terrein werkzaam geweest. Het loon bedroeg f 1 per dag, naar een 10-urigen werkdag. De totale uitgaven bedroegen f 3120. waartegenover een ontvang van f 3S00. Zandgraverij onder Tijnaarlo. door den heer H . BULTJE, t e Groningen.

Ook hier hebben de werkzaamheden bestaan in het afgraven van zand en het vervoer daarvan. In het VUOK- en najaar is in deze onderneming gedurende 20 weken gewerkt, door 2—5 arbeiders, in deze gemeente woonachtig. H e t loon bedroeg gemiddeld f 1.10 per dag, naar een 10-urigen werkdag. W a t de financieele uitkomsten de7er onderneming aangaat, daarvan wordt niets gezegd, e n evenmin de redenen vermeld die zulks verhinderen. Landontginning onder Oudemolen. van den heer m r . Ook in de verslagen van de besturen der gemeenten Zuidlaren J . LINTHORST HOMAN. t e Assen. en Zuidwolde wordt vermeld, dat. mede door ontginning van De werkzaamheden hebben zich bepaald tot het diep omspitten woeste gronden, a a n de arbeiders de gelegenheid werd verschaft, van heideveld en hetgeen verder in verband staat met cult'vccring om zoodanig loo>. t e verdienen, dat zij voor armoede gevrijwaard van woeste gronden. Over h e t tijdvak van Januari—Juli en van bleven. H a n d e l i n g e n d e r S t a t e n - G e n e r a a l . B i j l a g e n . 190G—1907. 10

38 In een rakel verslag wordl de vrij gunstige toestand van het .i-in dr instelling „Werkinrichting te Meppel" voor 1904 een armwezen, behalve aan de omstandigheid, dat er voor de arbeiden subsidie van f 500, zijnde gelijk bedrag als voor 1903, en aan genoeg werk wai ie bekomen tegen een behoorlijk loon, mede toe- dezelfde instelling voor 1905 een subsidie van f 600, zijnde f 100 geechreven aan hel feit. dat de lagere volksklasse zich in de i meer dan voor 1904, ondanks verlaging van uitgaven voor 1905, laatste jaren meer en meer p a t toeleggen op liet verlxmwen der j omdat voor 1904 f 360 aan voordeelig slot meer beschikbaar was roornaamete levensbehoeften , in andere verslagen aan de om- i dan voor 1905. ttandigheid, dat de tneeete arbeiders varkens houden, waarmede : Omtrent de werking der artikelen 20, 21 en 22 der Armenwet zij veel geld verdienen en aan de goede opbrengst van uen aardwordt het volgende medegedeeld :

appeloogst. De kerkelijke of bijiondere liefdadigheid voorzag in geen der gemeenten dezer provincie geheel in de armenverzorging\ in alle gemeenten werd daarin in meerdere of mindere mate door het

1". (i. geen georganiseerde kerkelijke armenzorg bestaat in : 2 gemeenten met 2000 zielen en minder; 2 „ „ 2001—5000 zielen; 3 „ „ 5001—20 000 zielen ; 0 „ „ meer dan 20 000 zielen ;

burgerlijk bestuur voorzien. Hvenal.s vroeger voorzag in Dwingeloo vooral de bijzondere liefd&digheid in de behoefte en bleven ook nu weder in Ruinerwold slechts de kosten van behoeftige krankzinnigen ten laste der ge'/. geen georganiseerde particuliere armenzorg bestaat in: meente. In de Wijk werd bijna uitsluitend door kerkelijke en 5 gemeenten met 2000 zielen en minder; bijzondere liefdadigheid bedeeld; in Emmeii en Odoorn was zulks 18 „ „ 2001—5000 zielen; slechts voor een klein deel het geval. Over het algemeen bepaalde de ondersteuning door de kerke6 ., „ 5001—20 000 zielen; lijke instellingen van weldadigheid zich tot de personen die door 1 gemeente met meer dan 20 000 zielen; belijdenis lul het betrokken kerkgenootschap behooren en zulks e. geen burgerlijk armbestuur bestaat in : op vele plaateen nog slechts voor zoover de inkomsten dier instellingen het toelieten. 5 gemeenten met 2000 zielen en minder: Ten. laste der burgerlijke gemeente kwamen inzonderheid de 20 „ „ 2001—5000 zielen ; kosten van verpleging van behoeftige krankzinnigen in gestichten 7 „ „ 5001—20 000 zielen; voor zoodanige lijders, die van geneeskundige behandeling van patiënten in ziekeninric lit ingen of daarbuiten, die van genees1 gemeente met meer dan 20 000 zielen; tniddelen, die van ondersteuning van personen, niet behoorende (I. het aantal gemeenten waar de toestand, bedoeld in een tot de in de gemeente bestaande kerkgenootschappen, of, daartoe der aangegeven categorieën, bestaat, benevens de toestand van behoorende, door de kerkelijke armbesturen, hetzij wegens gebrek een der andere categorieën, bedraagt 30, te weten : aan middelen hetzij om andere redenen, afgewezen of niet voldoen5 gemeenten met 2000 zielen en minder; de geholpen werden, die van ondersteuning van doortrekkende reizigers, alsmede ondersteuning bij wijze van politiezorg. 18 „ ., 2001—5000 zielen; Van vermeerdering van het aantal armbesturen welke het be6 „ „ 5001—20 000 zielen; ginsel van het synodaal reglement voor de diaconieën der Neder1 gemeente met meer dan 20 000 zielen. landsohe Hervormde Kerk in praktijk hebben gebracht, is in 1904 niet gebleken, terwijl men in dat jaar aan het beginsel, voor zoo2«. Zooals hiervoren leeds is vermeld, moet in alle gemeenten ver het vroeger werd aangenomen, getrouw bleef, behoudens in dezer provincie door de burgerlijke armenzorg bedeeld worden. enkele gevallen, voornamelijk als gebrek aan middelen zulks ver3°. en 4°. Omtrent het treffen van organisatiën van de burhinderde. Het versla'' van Nor
6°. Alleen in het verslag van Nijeveen wordt de vraag, of zich gevallen voordoen van afschuiving van armen of van ernstig vermoeden daarvan, bevestigend beantwoord.

7°. Omtrent gebleken onwil van eenig niet burgerlijk armaan de instelling „Het burgerlijk armbestuur te Meppel" voor ] bestuur vermeldt d a t verslag, dat doopleden van kerkelijke in1904 een subsidie van f 11000. of f 1250 meer dan voor 1903. | stellingen geene bedeeling kunnen krijgen. door stijging van diverse uitgaven, waaronder die van verpleging 8°. Desbewust werd in 1904 in 14 gemeenten door burgerlijke in het diaconie-arnihuis; besturen bedeeling verleend aan armen, die ook reeds bedeeling aan dezelfde instelling voor 1905 een subsidie van f 11 500, of ontvingen van kerkelijke of particuliere instellingen, te weten : f 500 meer dan voor 1904, in hoofdzaak omdat voor 1904 beschikt Assen, waar in enkele gevallen, zonder vaste regelen, door het kon worden over een voordeelig slot van f 86, en voor 1905 geburgerlijk bestuur huishuur werd verstrekt aan personen, die ook raamd moest worden een nadeelig slot van f 586; reeds werden ondersteund door instellingen van weldadigheid.

39 Borgt!*. I n onderling overleg, doch zonder vaste regelen. Coevordcn, waar de kerkelijke instellingen volgens hare tarieven bedeelen en de gemeente deze bedoeling met zeer versehillenda bedragen aanvult. Dalen, door welke gemeente de bedeelingen der diaconio van de Hervormde Gemeente niel verschillende bedragen worden aangcvuld wanneer de financieele krachten dier diaconie tekort silneten. Hm men, waai MUIIS de gemeente en eene diaconie in overleg dezelfde personen bedeelen. Hoogeveen, wanneer een groot gezin moet worden bedeeld, waarin één der ouders lidmaat is der Kerk, heeft mondeling overleg plaats. Het bedrag door de gemeente bedeeld was f 1 per week. Meppel, alleen bij onvoldoende bedeeling door de kerkelijke insU'llingen en in bijzondere gevallen. Xijeveen, waar de gemeente, in gevallen als bedoeld, brandstof verstrekt. Norg, waar de gemeentegeneesheer verplicht is gratis hulp te verleenen aan alle onvermogende ingezetenen, waaronder de verpleegden in het diaconie-armenhuis. Odoorn. Bij onvoldoende bedeeling door kerkelijke instellingen vult de gemeente die bedeeling aan tot het bedrag dat noodzakelijk is. SI een, welke gemeente de kosten bestreed van onderstand aan personen, die niet genoegzaam door eene kerkelijke instelling geholpen worden, zulks zonder bepaalde regelen en t o t niet opgegeven bedragen. Smilde, waar de gemeente personen die reeds door kerkelijke instellingen werden bedeeld, ondersteunde met f 0,50 of f 0,75 per week. Vledder, waar de gemeente voor de helft bedeelde, bij ontoereikendheid der middelen van de kerkelijke armbesturen. Vries, waar de gemeente de kosten betaalde van geneeskundige hulp, verleend aan lidmaten der Kerk, die door de diaconieën in geld of natura werden 'bedeeld buiten gestichten.

van keien vanwege de diaconie te Odoorn. H e t loon daarvoor be-

droeg + f 0,50 a f 0,60 per dag. Het tui aal van in kometen en uitgaven is niet bekend. Roden. Door de gemeente en particulieren werd gedurende do wintermaanden aan gemiddeld 22 personen, tegen een weekloon van f 3, werk verschaft. H e t werk bestond in liet aanleggen van bosch, wallen en ontginning van heideveld. De uitgaven der gemeente bedroegen f 591, de inkomsten nihil. De uitgaven en inkomsten van particulieren zijn niet op te geven. De commissie van werkverschaffing droeg, evenals vorige jaren, zorg, dat bij vriezend weder een daghuur verdiend kon worden met het kloppen van keien. Ruinen. Eene commissie van werkverschaffing heeft de wegen doen herstellen, waarvoor door de gemeente de helft der kosten als subsidie is verleend, ten bedrage van f 185,57 5 . Do commissie betaalde gelijk bedrag. De werkzaamheden werden in den winter door 31 arbeiders verricht tegen een daggeld van f 0,50. Sleen. Vanwege de gemeente werd in J a n u a r i door steenkloppen werk verschaft aan 2 personen tegen eene belóoning van 12 cent per H.L. De uitgaven bedroegen f 4,08, de inkomsten nihil. Smilde. I n den afgeloopen winter is geen gebruik gemaakt van de gelegenheid tot steenklopperij, die door de gemeente gegeven werd. Vledder en Vries. Omtrent de werkverschaffing in deze gemcentc zijn reeds opgaven gedaan in het begin van dit verslag. 10°. Verhuizing van het platteland naar de steden kwam weinig voor; ze oefende geen merkbaren invloed u i t op de burgerlijke armenzorg. 11°. U i t hetgeen do gemeentelijke verslagen vermelden omtrent den invloed van den maatschappel ijken toestand der arbciders op de burgerlijke armenzorg valt af te leiden, d a t over het algemeen weinig bedeeling aan arbeiders behoefde verstrekt t e worden. Alleen bij ziekte en andere buitengewone omstandigheden was hulp noodig. Deze gunstige toestand was vooral toe te sehrijven aan het voorhanden zijnde werk, ook gedurende den winter, aan het werken in Pillissen, aan eene stijging der werkloonen en aan de omstandigheid, dat vele arbeiders zelf hunne eerste levensbehoeften verbouwen (rogge en aardappelen).

9°. Omtrent werkverschaffing door of vanwege de gemeente of van andere zijde dan de daarvoor bestaande instellingen van weldadigheid vermelden de gemeentelijke verslagen het volgende : Assen. Werk werd verschaft door de afdeeling van de verteniging ..Patrimonium" aan eenige personen, bestaande in het Assen. 27 April 1905. maken van brandhout, gedurende de wintermaanden. Omtrent loon. inkomsten en uitgaven is niet anders bekend, dan dat een Gedeputeerde Stati n der provincie Drenthe, en ander van geringen omvang was. Beilen. Door eene werkliedenvereniging is werk verschaft. HOMAN. Voorzitter. H e t werk wordt meestal gedurende de wintermaanden verricht, B. \V. SANDBKHG, Griffier wanneer bij particulieren geen werk te krijgen is. De uitgaven waren f 3078,70"', de inkomsten f 3321.81. Eelde. D e gemeente liet heideveld diepspitten en gereed maken tot bouwland, door 10 personen, gedurende J a n u a r i en December, tegen een loon van f 0,60 per d a g ; de uitgaven waren f 228,69, de inkomsten nihil. Havelte. Vanwege den heer C. H. I. MULLER, te Amsterdam, en den Oranjebond van Orde, gevestigd te Utrecht, werd gemiddeld aan 18 arbeiders, gedurende het geheele jaar, werk verschaft, bestaande in het omzetten van woeste gronden, tegen een loon, BIJLAGE XII. varicerende van f 0,70 tot f 0,90 per dag. Bovendien is gedurende het geheele jaar gemiddeld aan 4 jongens, werk gegeven, bestaande in het poten van plantsoen, tegen een loon van f 0,40 per I.iinbui ir. dag. De uitgaven bedroegen f 4279, de ontvangsten f 100. Do gemeente verschaft in Januari aan 11, in Februari aan 24 en in December aan 20 arbeiders werk. bestaande in verbetering deizandwegen, tegen een loon van f 0,50 per dag. De uitgaaf bedroeg VERSLAG over de werkinir der artikelen 'lii, il f 215,75, de ontvangst nihil. en 22 der Armenwet, gedurende het jaar 11*04. Meppel. Door de aldaar gevestigde afdeeling van het werkliedenverbond ..Patrimonium" werd aan 7 leden der afdeeling werk verschaft van J a n u a r i tot einde Februari. H e t werk, d a t I n twee gemeenten bestaat geen burgerlijk armbestuur, in 46 verricht werd voor een weekloon van f 3, bestond in het vervaar- j gemeente geen georganiseerde kerkelijke en in 106 gemeenten digen van vuurmakers. De uitgaven bedroegen f 293, de ontvang- j geen georganiseerde particuliere armenzorg. sten f 265,10 = . I n 80 gemeenten werd naast het burgerlijk armbestuur tevens Norg. De gemeente liet gedurende de geheele maand J a n u a r i , eene georganiseerde, hetzij kerkelijke, hetzij particuliere armenen in de laatste helft van J u n i , door 3 personen, u i t 2 gezinnen, zorg aangetroffen. keien verbrijzelen, tegen eene belóoning van f 1,50 per M 3 . verDe gemeenten waar noch een burgerlijk armbestuur, noch eene kregen macadam, of gemiddeld 75 cent per dag voor ieder persoon. georganiseerde kerkelijke of particuliere armenzorg bestaat, zijn Het werk ging zeer ongeregeld. De uitgaven hebben bedragen Broeksittard en Bunde. Aldaar geschiedt, bij gebleken noodzakef 47,37' i . De macadam wordt gebruikt voor het onderhoud van lijkheid, de ondersteuning van armlastigen van gemeentewege, bij den kunstweg Norg—Roden, zoodat van inkomsten geen sprake is. wijze van politiezorg. Odoorn. H e t reeds hiervoren onder 5°. aangehaald verbrijzelen Wegens hare beperkte middelen, was noch de kerkelijke, noch

10 da particuliere armeniorg IJ ij machte ia <1<' behoefte te rooriien, Van andere zijde werd aan behoeftigen geen werk verschaft. soocuM het geval, dat de burgerlijke armeoaorg niet behoefde te Met gemeentebestuur van Maastricht deelt oude, dat de verbedoelen, lich nergens beeft voorgedaan huizing van de plattelandsbewoners naar die stad steeds voortdililit hetgeen toe te schrijven is aan de aanwezigheid der faliiie Subeidiën werden aan kerkelijke of particuliere instellingen van ken. uaarin volop werk is. De minder gezonde arbeid in de fabrieweldadigheid van gemeentewege niet verleend, ken is oorzaak, dat de arbeiders op betrekkelijk jeugdigen leefOrganisatiën van de burgerlijke, kerkelijke of particuliere art ijd door ziekte niet meer in staat zijn om te werken, en velen ten mencorg werden norgeni getroffen of beataande gewijzigd. laste komen van het burgerlijk armbestuur. Samenwerking tuaachen il<j burgerlijke en andere armeniorg had plaats m de gemeenten Aroan en velden, Bingelrade, GrevenDaarentegen wordt door de besturen van in de nabijheid van bicht, Qulpen, Heerlen, Sorn, Maaeniel, Bfeijel, Mheer, <)udMaastricht gelegen gemeenten er op geweien, dat vele arbeiders, Vroenhoven, Posterholt, Roosteren, Schimmert, Bchinnen, Sehin vooral fabrieksarbeiders, uit die stad naar hunne gemeenten, op Geulle, Bevenum, v^aali en Venraay, wegens den lagen huurprijs der woningen, verhuizen, en bij ziekte of gebrek aan werk om ondersteuning vragen, waardoor de Die Hunenwerking beetond in bol plegen van overleg, ten einde armenzorg zwaarder wordt. zooveel mogelijk dubbele bedeeling te voorkomen. Door het burgerlijk armbestuur te Maastricht wordt vermoed, : Aan de gelegenheid tot werken welke de fabrieken en de steendat tien enkele gevallen van afachuiving van armen hebben voorkolenmijnen in het zuiden van Limburg bieden, waar de arbeigedaan. De feiten /.elven konden echter niet bewezen worden. derl door betrekkelijk hooge loonen in hunne behoeften kunnen voorzien, is het toe te schrijven, d a t in onderscheidene gemeenten In andere gemeenten deden tien geene gevallen van afachuiving de armeniorg lichter is geworden. van armen of gevallen waarin een ernstig vermoeden daarvan bestond, voor. Tot verdere mededeelingen hebben ons de verslagen der geHet gemeentebestuur van Vaals klaagt bij voortduring over meentebesturen geene aanleiding gegeven. den druk welke op de burgerlijke armeniorg wordt gelegd door het uitzetten op het grondgebied dier gemeente van in Duitseh- [ Maastricht, 10 Maart 1905. land tot armoede geraakte Nederlanders, die lich om ondersteu- | ning aanmelden. ])e Gedeputeerd* Staten van Int Ook het gemeentebestuur van Maastricht zegt. dat het niet zelII i rtogdom /. im h nrr/. den voorkomt, d a t tot armoede vervallen Nederlanders, die om E D C. H l ' B T U ' X. l.-V . de een of andere reden door naburige Rijken over de grenzen gexet, zich te Maaatrichl vestigen en dadelijk, of na een kort I)i Griffier, tijdsverloop, bij het burgerlijk armbestuur aldaar om onderstand D. S P R O N C K. aankloppen, of verpleging in het gebrekkigenbuis verzoeken. Van onwil van eenig niet burgerlijk armbestuur is niet gebleken. Dubbele bedeeling. d. i. bedeeling door het burgerlijk armbeatuur van personen die deze ook van particuliere of kerkelijke instellingen ontvingen, had plaats in de navolgende gemeenten: Ambij. Beek. Bingelrade, Brunssum, Grevenbicht, Hoensbroek. Maaaniel, Maastricht. Merkelbeek. Noorbeek. St. Odiliënberg. Schimmert. Sittard. Ulestraten en Urmond. Dubbele bedeeling werd in het algemeen toegepast naar gelang der behoeften van de bedeelden. Ten aanzien van dubbele bedeeling. zegt het burgerlijk armbestuur van Maastricht wederom hetzelfde als hetgeen het dienaanBIJLACE X I I I . gaande reeds vroeger heeft opgemerkt, en waarvan wij in vorige verslagen melding hebben gemaakt. Februari 1904 Wij nemen de vrijheid kortheidshalve daarnaar te verwijzen. n°. 40. Door de burgerlijke en gemengde instellingen van weldadigheid had de bedeelin.; naar geen vaste regelen plaatDe mate van bedeeling weid bepaald naar de middelen waarover de instellingen beschikten en naar het getal en den aard der W u W I L H E L M I N A , nu DE GRATIE GODS. KMMM.IN DEH aanvragen om bedeeling. NKDKKLANDKX, PUKBES VA» UEAKJE-NAS&AU, KSZ., EBT., tan. Naar vaste tarieven werd bedeeld door de burgerlijke armbeaturen te : Beslissende het geschil over de woonplaats van den behoeftigen Horst. 1 a 4 brooden en f 0.50 a f 1 per gezin en per week krankzinnige J. VAN N U L A N D ; en 1 a 2 brooden en f 0.50 per persoon en per week; Maastricht, f 0.25 a f 1 per persoon en per week: Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, Oud-Vroenhovcn. f 0.50. f 0.75 en f 1 per persoon en per week; gehoord, advies van 19 Januari 1904, n°. 2 9 7 ; Bchinnen. f 0,60 a f 1.80 per gezin en per maand ; Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Urmond. f 0.60 8 f 1.20 per persoon en per maand. Zaken van 8 Februari 1904. n°. 816, afd. B. B . ; Maatregelen ter controle van de bedeelden werden genomen Overwegende, dat de meerderjarige JOANNES VAN NULAND op door het afleggen van huisbezoek en door het inwinnen van in10 April 1903 in het geneeskundig gesticht voor krankzinnigen lichtingen door de voorzitters of leden der armbesturen. ..Voorburg", te Vught. is opgenomen; Door of vanwege de gemeente werd aan behoeftigen werk verschaft te : dat hij toen verblijf hield bij zijn vader t e Oss, waarheen hij Belfcld. aan één persoon, voor het uitdiepen van waterlossingen, op 18 Februari 1903 u i t Teeffclen (gemeente Oijen) — alwaar tegen een dagloon van f 0.60 : hij als inwonend knecht bij een landbouwer in dienst was geBerg en Terblijt. aan 9 personen, voor aanleg van bosschen. weest — vertrokken was ; tegen een dagloon van f 0,60; d a t tusschen de gemeenten Oss en Oijen geschil is ontstaan Hunde. aan 3 personen, voor breken en ziften van kiezel, tegen over de betaling van de kosten der verpleging, en Gedeputeerde een dagloon van f 0.70 in den winter en f 0.S0 in den overigen Staten er niet in geslaagd zijn, dat geschil bij te leggen; tijd des j a a r s ; Herten, aan 6 personen, voor onderhoud van wegen, tegen een Overwegende, dat u i t de verklaring door verschillende personen, dagloon van f 0.70 ; waaronder de vader van den lijder en de geneesheer die hem reeds Linne. aan 44 personen, voor aanleg en onderhoud van dennenop 19 Februari 1903 wegens krankzinnigheid behandeld heeft, boaachen, tegen een dagloon van f 0.70 a f 0,90; voor den kantonrechter te Oss afgelegd, blijkt, dat JOANNES VAN Mook en Middelaar, aan 6 personen, voor het delven van kiezel NULAND reeds in staat van krankzinnigheid verkeerde, vóór d a t en aanleg en onderhoud van bosschen. testen een dagloon van hij u i t Teeffelen naar Oss werd overgebracht; f 0.80; dat nu wel is waar door burgemeester en Wethouders van Oijen Vlodrop, aan 9 personen, voor onderhoud van bosschen. tegen beweerd is, d a t VAN N U LAND destijds wel ziek. maar niet krankeen dagloon van f 1.20.

Njjlage F, 1 2 5 . 4.

Tweede Kamer.

Verslag o/d. verrichtingen aangaande h e t armbestuur 1904

41

Ovorwegende, d a t u i t de verhooren. door de kantonrechters zinnig was, en eenigo personen voor den kantonrechter voornoemd te Veghel en t e Eindhovon gehouden, moet worden afgeleid, d a t verklaard hebben, vóór zijn vertrek bij hem geone teekenon van THEODORUS VAN DEN EVNDEN d e gemeente Schijndel in Februari krankzinnigheid to hebben waargenomen, maar d a t daardoor de 1903 heeft verlaten en zich naar Woensel begeven, niet met het .tilli
van Binnenlandsche (get.)

WILHELMINA.

dat h e t inschrijven in het bevolkingsregister t e Woensel buiten hem om is geschied, gedurende M M ernstige ziekte, o p verzoek van bloedverwanten, dio meenden, d a t dit, in geval van overlijden, van n u t konde zijn met h e t oog op zijne begrafenis; d a t hij dus, toen hij in Juli 1903 in het gesticht voor krankzinnigen „Voorburg'' t e Vucht werd opgenomen, zijne woonplaats nog t e Schijndel had ; Gezien d e Armenwet;

Zaken,

Hebben goedgevonden en verstaan :

KUVPER.

Overeenkomstig het oorspronkelijke, De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, {(/el.)

DlJCKMEEBTER.

Voor eensluidend De

de gemeente Schijndel aan te wijzen als de woonplaats van den krankzinnige T H . VAN DEN EYNDEN.

Onze Minister v a n Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur.

afschrift,

Secretaris-Generaal,

sGravenhage, den lsten Maart 1904. (get.)

DlJCKMEESTER.

De Minister

van Binnenlatuhche d/et.)

BIJLAGE

WILHELMINA

Zaken,

KUVPER.

Overeenkomstig het oorspronkelijke, De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken,

XIV.

(get.)

DlJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift, De Secretaris-Generaal,

1 Maart 1904

n°. 57.

DlJCKMEESTER. W I J W I L H E L M I N A , B I J D E GRATIE GODS, KONINGIN DEK N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN O R A N J E - N A S S A U , E N Z . , E N Z . , ENZ.

Beschikkende op het geschil over de woonplaats van den krankzinnige T H . VAN OEN EVNDEN ;

Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 10 Februari 1904, n». 7 ; BIJLAGE

Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 26 Februari 1904, n°. 1305. afdeeling Binnenlandscli Bestuur ; Overwegende,

XV.

9 Maart 1904 n°. 27.

d a t THEODORUS VAN DEN EYNDEN, geboren te

Heeswij k op 19 December 1835, in Februari 1903 u i t Schijndel — waar hij bij zijne dochter inwoonde en als klompenmaker des winters den kost verdiende — met. achterlating van zijn bed en zijn klompenmakersgereedschap, naar Woensel is vertrokken, waar hij als metselaar hoopte werk te zullen vinden en waarheen hij zijn metsclaarsgereedschap medenam; dat hij te Woensel — waar hij zijn intrek genomen had in een kosthuis — ziek is geworden, en d a t zijn zoon in die ziekte aanleiding hedft gevonden, hem, buiten zijn medeweten, aldaar in het bevolkingsregister t e doen inschrijven; d a t hij op 4 Juli 1903 is opgenomen in h e t geneeskundig gesticht voor krankzinnigen ..Voorburg", t e Vucht; d a t tusschen de gemeenten Schijndel en Woensel geschil is ontstaan over de betaling der verplegingskosten, en Gedeputeerde Staten e r niet in geslaagd zijn, d i t geschil bij te leggen; H a n d e l i n g e n d e r S t a t e n - G e n e r a a l . B i j l a g e n . 1906—1907.

W I J W I L H E L M I N A , B I J D E GRATIE G O D S , K O N I N G I N D E K N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN O R A X J E - N A S S A U , E N Z . , E N Z . , E N Z .

Beslissende h e t geschil over de woonplaats van den behoeftigen krankzinnige E. KAMPS ;

Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 17 Februari 1904, n°. 1 9 ; Op de voordracht v a n Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 7 Maart 1904, n°. 1659, afdeeling Binnenlandsch Bestuur; Overwegende, d a t EGBERT KAMPS, geboren t e Borger op 13 November 1886, op 22 J u n i 1903 in het gesticht ..Dennenoord'", te Zuidlaren, is opgenomen ; 11

42 dat, over dt' betaling dar yarpleagkoetep geechil is ontstaan tu«- i pleegeter in het krankzinnigengesticht Ie Delft wi rkzaain te zijn (lii-ii de p m M O i a Gasselte, Borger en Odoorn, on Gedeputeerde

geweest, op 12 Juni 1900 als zoodanig in het gesticht „Meeren*

d a t K. KAMPS na den dood zijner moedei Óp 12 April 1903 — I zijn vader was reeds vroeger overleden onder voogdij ia komen te slaan van zijn oudsten broeder GEERT, die in Gassol torn ij veen \ gemeente Gasselte — woont, op welken grond de besturen der gemeenten Borger en Odoom — naar welke laatste gemeente hij na den dood zijner moeder vertrokken is beweren, d a t Gassclte als woonplaats van dezen krankzinnige moet worden aangewezen, wat door burgemeester en wethouders van Gassclte wordt o n t k e n d ;

den, on wegens haar toestand op 22 Maart 1903 naar hare ouders te Arnhem is teruggekeerd, waarheen zij door haren broeder en liaro zuster begeleid werd; dat zij op reis naar Arnhem in opgewonden toestand verkeerde. en den daaropvolgendcn nacht in het gemeenteziekenhuis te Arnhem moest worden opgenomen, vanwaar zij op 11 April 1903 naar hot gesticht ,,Dennenoord", to Zuidlaren, is overgebracht; dat, over de betaling van do kosten harer verpleging geschil is ontstaan tusschen do gemeenten Bloemendaal en Arnhem, en Gedeputeerde Staten er niet in geslaagd zijn het geschil bij t e liggen ; dat burgemeester en wethouders van Bloemendaal aanvoeren, dat GERDINA DE VRIES vrijwillig hunne gemeente verlaten heeft en op d a t oogenblik nog niet. krankzinnig was, waartegenover burgemeester en wethouders van Arnhem beweren, d a t zij bij hare komst in hunne gemeente reeds in staat van krankzinnigheid verkeerde;

Staten van Drenthe er niet in gedaagd lijn, dal geschil bij te berg", U; Bloemendaal, in dienst is getreden : dat zij in Februari 1903 zenuwachtig en prikkelbaar is geworleggen,

Overwegende, d a t op 22 Juni 1903 bet tijdstip waarop deze krankzinnige in hot gesticht ,,Dennenoord" werd opgenomen en ; waarop, dewijl hij toen reeds behoeftig was, de wet t o t regeling j van het armbestuur op hem van toepassing werd — EGBERT KAMPS woonplaats had in de gemeente Gasselte, vermits aldaar zijn voogd, wiens woonplaats hij, naar artikel 78 van het Burger- j lijk Wetboek volgt, woonachtig was; dat deze gemeente dus mot de kosten van zijne verpleging moet j worden belast ;

Overwegende, dat, volgens art. 75 van het Burgerlijk Wetboek, verandering van woonplaats geschiedt ..door do werkelijke woningie eene andere plaats, gevoegd bij hot voornemen om aldaar zijn Hebben goedgevonden en verstaan : hoofdverblijf te vestigen ' ; als woonplaats van den behoeftigen krankzinnige E. KAMPS d a t — al moge GERDINA DE VRIES nog niet in staat van krankvoor de toepassing van artikel 26 der wet tot regeling van h e t zinnigheid verkeerd hebben op h e t tijdstip waarop zij het gesticht armbestuur aan t e wijzen de gemeente Gasselte. ..Meerenberg" verliet, en op d a t tijdstip het voornemen hebben Onze Minister van .Binnenlandsche Zaken is belast met de uit- kunnen koesteren, om haar hoofdverblijf van Bloemendaal naar Arnhem over te brengen — er niet gebleken is. dat zij dat voorvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. I nemen inderdaad gehad heeft; dat Bloemendaal dus als woonplaats van deze lijderes moet worden aangemerkt; 's Gravcnhage. den 9den Maart 1904. Gezien de wet tot regeling van het armbestuur; (jet.) WILHELMINA. Hebben goedgevonden en verstaan; Bloemendaal aan te wijzen als woonplaats van de behoeftige Dr Minieter raii Binnenlandsche Zaken, krankzinnige GERDINA DE VRIES, voor de toepassing van art. 26 (t/et.) KUYPER. der wet t o t regeling van het armbestuur. Gezien de wet tot regeling van liet armbestuur;

Overeenkomstig h e t oorspronkelijke, De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, (ffet.)

Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur

DlJCKMEESTER.

's Gravenhage, 16 Maart 1904.

Voor eensluidend afschrift, De Secretaris-Generaal,

(ae.t.) W I L H E L M I N A De Minister

DlJCKMEESTER.

van Binnenlandsche {(jet)

Zaken,

KUYPER.

Overeenkomstig het oorspronkelijke. De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, (f/et.) BIJLAGE

XVI.

16 Maart 1904 n<>. 39.

DlJCKMEESTER.

)

W I J W I L H E L M I N A , B I J D E GRATIE GODS, KONINGIN DER N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN O R A N J E - N A S S A U , E N Z . , E N Z . , E N Z .

Beslissende h e t geschil over de. woonplaats van de behoeftige krankzinnige GERDINA

DlJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift. De Secretaris-G'eneraat,

;

BIJLAGE X V I I .

DE V R I E S ;

Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 24 Februari 1904, n°. 1 6 ;

2.0 Maart 1904 n°. 20.

O p d e voordracht van Onzen Minister v a n Binnenlandschc Zaken van 14 M a a r t 1904, n ° . 1833. afdeeling Binnenlandseh i Bestuur;

W I J W I L H E L M I N A , B I J D E GRATIE GODS, KONINGIN DEK N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN O R A N J E - N A S S A U , E N Z . , E N Z . , ENZ

Overwegende, d a t GERDINA DE VRIES, geboren t e Arnhem op ; Beslissende h e t geschil over de woonplaats van de behoeftige 18 J a n u a r i 1878, na van 23 Mei 1899 tot 7 April 1900 als ver- i krankzinnige K. GRASSOO;

43 Don Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, geboord, advies van 2 Maart 1904, n°. 2 2 7 ; Op do voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsclie Zaken van 39 Maart 1904, n<>. 2058, afdeeling Binnenlandsch Rostuur; .

Don Raad van State, afdeeling voor de geschillen van btltUUl', gehoord, advies van 26 April 1904, n°. 6 9 ;

Overwegende, d a t KKONSKJ^ GRASSOO, g e b o f n te Akkrum (genieento Utingeradeol) op 7 J a n u a r i 1876, met hare ouders te Warga (gemeente Idaarderadeel) heeft gewoond; dat het gezin van daar in J u n i 1902 is afgeschreven naar Leeu'vnrdcn, waai' het op den 19den dier maand is ingeschreven ; dat h e t gezin, naar Utrecht verhuisd, op 27 Januari 1903 daa>-heen is overgeschreven ! dat K. GHASSOO op 17 J u n i 1903 in het geneeskundig gesticht voor krankzinnigen te Utrecht is opgenomen, nadat door den arts VAN ZADKI.HOFK aldaar eene geneeskundige verklaring was afgegoven ; dat over de betaling van de verpleegkosten geschil is ontstaan tusschen de besturen der gemeenten Utrecht, Leeuwarden en Idaarderadeel, en Gedeputeerde Staten van Utrecht en Friesland er niet in geslaagd zijn het geschil bij te leggen;

DU GRINTEN, na tweemaal, eerst voor rekening van de gemeente Woensel, daarna voor rekening van de gemeente Stratum. telkens gedurende ongeveer een jaar, met een tusschentijd van gelijken duur, in h e t gesticht voor krankzinnigen „Voorburg", te Vucht. verpleegd te zijn, in 1896 als hersteld is ontslagen en huisvesting heeft gevonden in h e t Liefdegesticht te Heezc, waar zij voor rekening van hare bloedverwanten verbleef;

Overwegende, d a t u i t de verklaringen door de naaste bloedverwanten dezer krankzinnige voor den kantonrechter te Utrecht en den kantonrechter te Haarlem afgelegd, blijkt, d a t KEUNSKJE GRASSOO reeds van hare vroegste jeugd af zeer zwakke geestvermogens heeft gehad; d a t zij, wegens haar geestestoestand, niet geacht kan worden het voornemen te kunnen gehad hebben om haar hoofdverblijf van Warga (gemeente Idaarderadeel), waar zij woonplaats had bij hare meerderjarigwording, naar elders over te brengen; dat de gemeente Idaarderadeel dus hare woonplaats gebleven is ; Gezien de wet tot regeling van het armbestuur ; Hebben goedgevonden en verstaan : de gemeente Idaarderadeel aan te wijzen als de woonplaats van de behoeftige krankzinnige K. GRASSOO, voor de toepassing van art. 26 d e r wet tot regeling van het armbestuur. Onze Minister van Binncnlandsche Zaken is belast met de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. s Gravenhage, den 25sten M a a r t 1904. (fet.) De Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.)

WILHELMINA.

KUYPER.

Overeenkomstig h e t oorspronkelijke. De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, (get.)

Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 16 Mei 1904, n<>. 3828, afd. B B . ; Overwegende, d a t JACOBA CLAES, weduwe van ARNOLDUS VAN

dat zij in Augustus 1903 opnieuw blijken van krankzinnigheid gaf, en op 1 September wederom in het gesticht ,.Voorburg" is opgenomen ; dat over de betaling d t r verpleegkosten geschil is ontstaan tusschen h e t gemeentebestuur van Stratum en d a t van Heeze, en Gedeputeerde Staten van Noordbrabant er niet in geslaagd zijn het geschil bij te leggen; dat burgemeester en wethouders van Stratum aanvoeren, d a t JACOBA CLAES, toen zij, reeds in 1896, naar de gemeente Heeze vertrok, niet meer krankzinnig was, en ware zij niet opnieuw krankzinnig geworden, zij stellig tot haren dood in het Liefdegesticht te Heeze zou gebleven zijn ; dat burgemeester en wethouders van Heeze daarentegen ren, d a t genoemde vrouw geheel onafhankelijk van haren het Liefdegesticht t e Heeze is opgenomen, en d a t ook de heid medebrengt, d a t Stratum, waar zij en hare familie behooren. de verpleegkosten betale;

bewewil in billijktehuis

Overwegende, d a t hier alleen de vraag is te beantwoorden, in welke gemeente deze armlastige woonplaats had, toen het, in Augustus 1903, noodzakelijk bleek haar in oen krankzinnigengesticht te doen opnemen; dat zij toen reeds gedurende zeven jaar in het Liefdegesticht te Heeze huisvesting had genoten, nadat zij als geheel hersteld het gesticht ..Voorburg" verlaten h a d ; dat zij, volgens de verklaring door haren zoon, J A N VAN DER GRINTEN, voor den kantonrechter t e Eindhoven afgelegd, bij hare komst te Heeze goed bij haar verstand was, en e r geen genoegzame reden bestaat om aan te nemen, d a t zij zonder haren wil èn in het Liefdegesticht zou zijn opgenomen èn daar 'zeven jaar zou hebben verblijf gehouden; dat zij, op grond van h e t bovenstaande, geacht moet worden den wil gehad t e hebben haar hoofdverblijf naar Heeze over t e brengen, en deze gemeente mitsdien hare woonplaats geworden i s ; Gezien de wet tot regeling van het armbestuur; Hebben goedgevonden en verstaan ; de gemeente Heze aan te wijzen als de woonplaats van de behoeftige krankzinnige JACOBA CLAES, weduwe ARNOLDUS VAN DER

DIJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift, De Secretaris-Generaal,

GRINTEN, voor de toepassing van art. 26 der wet tot regeling van het armbestuur. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast m e t de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur.

DIJCKMEESTER.

Het Loo. 19 Mei 1904. De Minister BIJLAGE

van Binnenlandsche (get.)

XVIII

{fit*.) Zaken,

WILHELMINA.

KUYPER.

Overeenkomstig h e t oorspronkelijke, 19 Mei 1904 n°. 36.

De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, (gel.)

W I J W I L H E L M I N A , BIJ D E GRATIE GODS, KONINGIN DER N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN ORANJE-NASSATJ, E N Z . , E N Z . , ENZ.

Beslissende h e t geschil over d e woonplaata van de behoeftige krankzinnige GRINTEN;

JACOBA

CLAES,

weduwe

van ARNOLDUS

VAN DER

DIJCKMEESTER.

Voor eensluidend De

afschrift,

Secretaris-Generaal, DIJCKMEESTER.

lt BIJLAGE

XIX

LJ Juni 19(11 n°. 38.

aan den Raad van State, afdeoling voor do geschillen van bestuur, on aan de Algemcene Rekenkamer ter informatie. Het Loo, 13 J u n i 1904. (net.)

W u W I L H E L M I N A , i»u D l G R A T I E OOM, K O N I N G I N DER NBDEBLAKDBJT, P R I N S K S VAN OHANJK-NASSAU, ENZ., m . , ENZ.

Dé Minixtn

vun limnenlandsche (f/et.)

Zaken,

KuYPER.

Overeenkomstig het oorspronkelijke,

Beslissende het geschil over de woonplaats van de l>ehoeftige krankzinnige A. W. KI.KIN K I E S K A M P ;

.

WILHELMINA.

Dl. Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken,

Uon Raad van State, afdeoling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 18 Mei 1904. n°. 7 1 ;

(f/el.)

DIJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift, De Secretaris-Generaal,

Op de voordracht van Onzen Minister van. Binnenlandsche Zaken van 9 J u n i 1904, n° 4562. afdeeling Binnenlandsch Bestuur ;

DIJCKMEESTER.

Overwegende, dat ALEIDA WILHELMINA K L E I N KIESKAMP, gebo-

ren to Eibergen op 30 November 1873, op 18 Maart 1903 in het Rijkskrankzinnigengusticht te Medemblik i9 opgenomen; d a t zij op 14 Mei 1901 in het gesticht ,,de Goede Herder", te Ambt-Almelo is geplaatst, welk gesticht dient tot opneming van vrouwen, die zich in het maatschappelijk leven niet weten staande to houden ; d a t zij, toen zij wegens hare gebrekkige verstandelijke v e r m o geus aldaar niet langer kon blijven, op 27 Augustus 1902 naar Stad-Delden is vertrokken, waar zij in het bevolkingsregister is ingeschreven ; dat. zij, aangehouden wegens ettelijke diefstallen, door d e arrondissements-rechtbank te Almelo bij vonnis van 3 M a a r t 1903 is ontslagen van rechtsvervolging, waarbij de rechtbank echter tevens gelast heeft haar, voor den tijd van één jaar, in een krankzinnigengesticht te plaatsen;

BIJLAGE

XX.

14 Juni 1904 ii°. 38.

W I J W I L H E L M I N A , B I J DE G R A T I E G O D S , K O N I N G I N D E R N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN O R A N J E - N A S S A U , E N Z . , E N Z . , ENZ.

Beslissende het geschil over de woonplaats d e r behoeftige krankzinnige'G. W. WIJTMANS, echtgenoote van L. A. B L O M ; dat burgemeester en wethouders van Ambt-Almelo en burgemeester en wethouders van Stad-Delden weigeren de kosten van Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, hare verpleging ten laste hunner gemeente te brengen, en Gedeputeerde Staten van Overijssel er niet in geslaagd zijn h e t geschil i gehoord, advies van 18 Mei 1904, n°. 7 8 ; bij te leggen ; Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche d a t burgemeester en wethouders van Ambt-Almelo aanvoeren, Zaken van 10 J u n i 1904, n°. 4563, afdeeling Binnenlaildsch dat de krankzinnigheid eerst gebleken is, nadat de armlastige Bestuur ; hunne gemeente verlaten had. en burgemeester en wethouders van Stad-Dolden beweren, d a t deze lijderes altijd krankzinnig Overwegende, dat over de woonplaats van bovengenoemde begeweest i s ; hoeftige krankzinnige een geschil is ontstaan tusschen de gemcontebesturen van Vuren en Rotterdam, d a t Gedeputeerde Staten Overwegende, d a t op grond van de verklaringen van deskundiniet in der minne hebben kunnen bijleggen, weshalve het aan gen kan worden aangenomen, d a t deze armlastige reeds krankzinnig was, toen zij het gesticht ,.de Goede Herder", te Ambt- ' Onze beslissing is onderworpen ; Almelo, verliet en te Delden aankwam, zoodat zij het voornemen Overwegende, d a t L. A. BLOM den 19den September 1903 ter niet heeft kunnen hebben om in laatstgenoemde gemeente haar gemeentesecretarie van Vuren aangifte heeft gedaan, d a t zijne hoofdverblijf te vestigen ; : vrouw, G. W. WIJTMANS, met wie hij in onmin leefde,, daags te dat voorts — in aanmerking genomen den aard harer krankvoren hem, met medcneniing hunner beide kinderen, had verlaten, zinnigheid, ten gevolge van de gebrekkige ontwikkeling en de om te gaan inwonen bij haren vader, D. WIJTMANS, te Waardenziekelijke stoornis der hersenen — niet te bepalen is h e t tijdstip : burg, daarbij wijders mededeelende, d a t hij dienzelfden d a g ook waarop zij nog toerekenbaar was en dus niet kan worden uitge- ; de gemeente Vuren zou verlaten, m e t het voornemen voorloopig maakt, of zij, toen zij in genoemd gesticht werd opgenomen, het zijn intrek te nemen bij zijn zwager D. VAN WEELDEN, gemeentevoornemen tot h e t vestigen van haar hoofdverblijf in de gemeente veldwachter te IJsselmonde, om dan verder te zien, waar hij Ambt-Almelo heeft gehad; zich voorgoed vestigen zou, doch d a t hij in geen geval meer t e Vuren wenschte terug te komen, weshalve hij de huur zijner dat dus goene gemeente als woonplaats van deze krankzinnige woning bereids had opgezegd en de sleutels daarvan d e n eigenaar kan worden aangewezen ; had afgedragen, en een getuigschrift van woonplaateverandering verzocht, d a t hem werd afgegeven; Gezien de wet van 28 J u n i 1854 {Staatsblad. n°. 100), gewijzigd bij de wet van 1 J u n i 1870 (Staatsblad n°. 8 5 ) ; dat BLOM den 19den September 1903 naar genoemden zwager to I IJsselmonde vertrokken, aldaar slechts 1 d a g heeft gelogeerd, Hebben goedgevonden on verstaan : | waarna hij zich naar Rotterdam heeft begeven om werk t e zoeken; te verklaren, d a t geene gemeente behoeftige krankzinnige A. W. KLEIN gewezen, en d a t derhalve de kosten geneeskundig gesticht zullen worden

als de woonplaats v a n de d a t zijne vrouw met beide kinderen den lsten October 1903 KIESKAMP kan worden aandoor de politie van Waardenburg op den openbaren weg t e Vuren van hare verpleging in een '. is gebracht, in welke gemeente zij tot 5 Ootober daaraanvolgende gekweten uit 's Rijks kas. ; bleef rondzwerven, op welken dag, buiten voorkennis van h e t ! gemeentebestuur van Vuren, zij in h e t Rijkskrankzinnigengesticht Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uit- te Grave werd opgenomen, krachtens machtiging van den presivoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden ] dent der arrondissements-rechtbank te Dordrecht, terwijl d e kin-

e E. l t l . 4.

Verslag o/d. verrichtingen aangaande het armbestuur 1904.

deren door vroegere buren u i t medelijden in huis werden genoniun, totdat BLOM, op B of 9 October daaraanvolgende, zijne kinderen kwam ophalen;

Tweede Kamer. 45

BlJLACK X X I . 18 J u n i 1904 n<>. 36.

dat BLOM den 2den of 3den November 1903 zijne meubelen, die in een schuurtje te Vuren waren opgeborgen, heeft weggehaald, daar hij voortaan weder met zijne vrouw — die inmiddels op 31 October te voren uit liet gesticht te Grave als hersteld was ontslagen — en kinderen wilde gaan samenwonen, en daarvoor «MM woning had gehuurd te Rotterdam, na het betrekken waarvan BLOM het getuigschrift van woonplaataverandering naar Rotterdam voor hem en zijn gezin te Vuren heeft opgevraagd, in welke eerste plaats hij op 21 November 1903 werd ingeschreven;

krankzinnige D. NIEUWENHUIZEN ;

Ovorwegende, dat, naar art. 78 Burgerlijk Wetboek, eene gehuwde vrouw do woonplaats heeft van haren m a n ;

Ni-hoord, advies van 25 Mei 1904, n ° . 86

dat uit de bovenvermelde feiten blijkt, dat, toen G. W. W I J T MANS, echtgenoote van L. A. BLOM, den 5den October 1903 in het Rijkskrankzinnigengesticht te Grave werd opgenomen, haar ocht> genoot zijne woonplaats niet meer te Vuren had, vermits hij n a de uitdrukkelijke verklaring door hem op 19 September t e voren aan de gemeentesecretarie t e Vuren afgelegd, d a t hij die gemeente metterwoon wenschte te verlaten om er niet terug t e keeren, dien dag, met opzegging van de huur zijner woning, naar IJsselmonde is vertrokken ; dat hij twee dagen later te Rotterdam aangekomen, niet geacht kan worden bereids den 5den October daaraanvolgende aldaar woonplaats te hebben gehad, aangezien hij toen nog werk zocht, en u i t niets is gebleken, dat hij reeds destijds het voornemen had om juist in die gemeente zijn hoofdverblijf te vestigen;

WIJ

W I L H E L M I N A , B I J DK (HUTU Ü O D S , K D M M Ü S D E E

. \ KDKKI.A.NOKN, P R I N S E S VAN O H A N J E - N A S S A U ,

KNZ., K.NZ., I ; \ Z .

Beslissende het geschil over de woonplaats van den behoeftigen Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 15 J u n i 1904, n«. 4787, afd. B. B . ; Overwegende, dat D I R K NIEUWENHUIZEN, op 22 Februari 1865

te Rotterdam geboren, op 3 October 1877 van daar is afgeschreven naar 's Gravenhage, vanwaar hij op 23 Mei 1883 naar Rotterdam afgeschreven is; dat hij op 1 J u n i 1899 ambtshalve is afgeschreven uit Rotterdam; dat hij opgenomen in de Rijkswerkinrichting t e Hoorn, op 2 April 1900 daaruit is ontslagen; dat hij zich toen naar Rotterdam heeft begeven, waar hij in Mei en Juni gewerkt heeft bij een behanger;

dat derhalve geene gemeente in den zin der wet als woonplaats van G. VV. WIJTMANS, echtgenoote van L. A. BLOM, op het tijdstip

der rechterlijke machtiging t o t hare opneming in het Rijkskrankzinnigengesticht te Grave kan worden aangewezen; Gezien de wet tot regeling van het armbestuur; Hebben goedgevonden en verstaan : te verklaren, dat geene gemeente als de woonplaats der behoeftige krankzinnige G. W. WIJTMANS, echtgenoote van L. A. BLOM, kan worden aangewezen, en dat mitsdien de kosten harer overbrenging naar en van hare verpleging in een geneeskundig gesticht zullen worden gekweten u i t 's Rijks kas. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, en aan de Algemeene Rekenkamer ter informatie. Het Loo. den 14den J u n i 1904.

dat hij vervplgens, toen het hem in Rotterdam niet gelukte opnieuw naar eene Rijkswerkinrichting te worden gezonden, naar Moerdijk is gegaan, waar hij zich bij de politie heeft aangemeld; dat de arrondissements-rechtbank t e Breda hem, bij vonnis van 21 Augustus 1900, heeft veroordeeld tot 5 dagen hechtenis en opzending naar de Rijkswerkinrichting te Veenhuizen, voor den tijd van drie jaren ; dat hij, vóór d a t zijn straftijd ten einde was, krankzinnig is geworden en naar het Rijkskrankzinnigengesticht t e Medemblik vervoord i s ; dat over de vraag, welke gemeente na 30 Augustus 1903 de kosten der verpleging moet betalen, geschil is ontstaan — vermits noch burgemeester en wethouders van Rotterdam, noch burgemeester en wethouders van 's Gravenhage bereid waren die kosten ten laste van hunne gemeente te brengen — en Gedeputeerde Staten van Zuidholland er niet in geslaagd zijn het geschil bij t e leggen ; Overwegende, d a t DIRK NIEUWENHUIZEN, na uit de Rijkswerk-

(o
Miltifter

van Binnenlandse/ie (i/er)

WILHELMINA.

inrichting te Hoorn te zijn ontslagen, naar Rotterdam is gegaan om werk te zoeken ;

Kaken,

KUYPER.

Overeenkomstig het oorspronkelijke, De Secretaris-Generaal van Biniienlaiuhrhe Zaken, (f/et.)

DIJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift. De Serre/ariK-Generaa/, DIJCKMEESTER.

dat hij aldaar wel werk heeft gevonden, maar die werkzaamheden slechts van tijdelijken aard waren, en dat hij zich, wel verre van het voornemen aan den dag te leggen, zich voorgoed te Rotterdam te vestigen, die gemeente wederom heeft verlaten, toen het hem niet gelukte van daar naar eene Rijkswerkinrichting te worden opgezonden ; dat ook van eene vestiging in eene andere gemeente in dezen geen sprake is ; Gezien de wet tot regeling van het armbestuur; Hebben goedgevonden en verstaan : te verklaren, d a t geene gemeente als de woonplaats van den behoeftige krankzinnige D. NIEUWENHUIZEN kan worden aangewezen, en derhalve de kosten van zijne verpleging in een geneeskundig gesticht voor krankzinnigen zullen worden gekweten u i t 's Rijks kas.

H a n d e l i n g e n d e r S t a t e n - ü e n e r a a l . Bijlagen. 1906—1907

12

46 O n z e M i n i s t e r v a n B i n n e n l a n d s c h e Z a k e n is b e l a s t m e t d e u i t v o e r i n g v a n d i t b e s l u i t , w a a r v a n afschrift zal w o r d e n g e z o n d e n a a n d e n R a a d v a n S t a t e , a f d e e l i n g voor d e geschillen v a n besUrur, en a a n de A l g e m e e n e R e k e n k a m e r t e r informatie.

O n z e M i n i s t e r v a n B i n n e n l a n d s c h e Z a k e n is belast, m e t d e u i t v o e r i n g v a n d i t besluit, w a a r v a n afschrift zal w o r d e n g e z o n d e n aan d e n R a a d v a n S t a t e , afdeeling voor d e geschillen v a n b e s t u u r . H e t L o o . d e n 24sten J u n i 1904.

H.-t

Loo, 18 J u n i 1 9 0 4 . (get.) (get.)

De Minister De Minister

>an Binnenlandsche. (gef.)

WILHELMINA.

WILHELMINA.

Zaken,

run Hutu, iiluiuhflir (get.)

/.iihili,

KUVPEH.

KUYPEU.

Overeenkomstig Overeenkomstig h e t oorspronkelijke. De Secret aria-Generaal van Binnenlandsche Zaken, (ffet.)

(get.)

DlJCKMEESTER.

Voor

Voor e e n s l u i d e n d afschrift. De Serretaris-Gener/ui/.

De

BIJLAGE

XXII.

WIJ

afschrift.

Sririliiris-Generaal,

XXIII.

11 J u l i 1904 n°. 78.

24 J u n i 1904 n°. 32.

WILHELMINA,

NEDERLANDEN,

DlJCKMEESTER.

eensluidend

DlJCKMEESTER.

DlJCKMEESTER.

BIJLAGE

h e t oorspronkelijke.

De Secretari*-(Jciitfraai van Bivnrnlandxchr Zaken,

PRIXSES

uu

DE GRATIE GODS,

VAX O R A X J E - N A S S A U ,

KONIXGIX DER

ENZ., ENZ.,

ENZ.

B e s l i s s e n d e h e t geschil over d e w o o n p l a a t s v a n d e behoeftige krankzinnige L. RUTGERS,

WIJ

WILHELMINA,

NEDERLANDEN,

KONINGIN DER

ENZ., ENZ., ENZ.

B e s l i s s e n d e h e t geschil over d e w o o n p l a a t s v a n d e n b e h o e f t i g e n krankzinnige

h u i s v r o u w v a n G. T I E M E N S ;

BIJ DE GRATIE GOÜS,

PRINSES VAN ORANJE-NASSAU,

H . KNIEVELDER ;

D e n R a a d v a n S t a t e , afdeeling voor d e geschillen v a n b e s t u u r , g e h o o r d , advies v a n 8 J u n i 1904, n ° . 1 0 7 ;

D e n R a a d v a n S t a t e , afdeeling voor d e geschillen v a n b e s t u u r , g e h o o r d , a d v i e s v a n 15 J u n i 1904, n ° . 1 0 8 ;

Op de voordracht v a n Onzen Minister van Binnenlandsche Z a k e n v a n 2 1 J u n i 1 9 0 4 , n ° . .5192. a f d e e l i n g B i n n e n l a n d s c h Bestuur;

Op de voordracht v a n Onzen Minister van Z a k e n v a n 8 J u l i 1904, n ° . 5 3 5 5 , a f d e e l i n g Bestuur;

O v e r w e g e n d e , d a t L A M M E R D I N A R U T G E R S is g e h u w d

met

GERRIT

TIEMENS;

d a t deze in J u l i 1903 a l s p o s t b o d e is o v e r g e p l a a t s t v a n N i j b r o e k (gemeente Voorst) n a a r Oene (gemeente E p e ) , eene verplaatsing welk in v e r b a n d s t o n d m e t d e n g e z o n d h e i d s t o e s t a n d zijner v r o u w . d i e s i n d s e e n j a a r a a n v e r v o l g i n g s w a a n z i n leed ; d a t d e lijderes o p 2 6 J a n u a r i 1904 in h e t g e n e e s k u n d i g g e s t i c h t voor k r a n k z i n n i g e n . . D e n n e n o o r d " , t e Z u i d l a r e n , is o p g e n o m e n ; dat burgemeester en wethouders v a n Voorst en burgemeester en w e t h o u d e r s v a n E p e h e b b e n g e w e i g e r d , d e k o s t e n v a n d e verpleging t e n laste v a n h u n n e gemeente t e brengen, e n G e d e p u t e e r d e S t a t e n e r n i e t in zijn g e s l a a g d h e t geschil bij t e leggen ; O v e r w e g e n d e , d a t h e t v a s t s t a a t , d a t G E R R I T T I E M E N S zich in d e n zomer v a n 1 9 0 3 t e O e n e heeft g e v e s t i g d , w e s h a l v e zijne v r o u w — toen zij o p 26 J a n u a r i 1905 in e e n k r a n k z i n n i g e n g e s t i c h t w e r d o p g e n o m e n e n a r m l a s t i g werd — u i t k r a c h t v a n a r t . 7 8 v a n het B u r g e r l i j k W e t b o e k in d e g e m e e n t e E p e h a r e w o o n p l a a t s h a d ; Gezien d e w e t v a n 2 8 J u n i 1854 (Staatsblad n ° . 100), gewijzigd bij d i e v a n 1 J u n i 1 8 7 0 {Staattblad n°. 8 5 ) ; Hebben

goedgevonden

en verstaan :

d e g e m e e n t e E p e a a n t e wijzen als w o o n p l a a t s v a n d e behoeft i g e k r a n k z i n n i g e L . R U T G E R S , h u i s v r o u w v a n G. T I E M E N S , voor d e toepassing van a r t . 26 der w e t tot regeling van het armbestuur.

Binnenlandsche Binnenlandsch

Overwegende, d a t HERMANNUS KNIEVELDER. geboren t e A r n h e m o p 24 F e b r u a r i 1880. v a n N o v e m b e r 1901 t o t M a a r t 1902 a l s k u i p e r s k n e e h t t e S c h i e d a m is w e r k z a a m g e w e e s t ; d a t hij d a a r n a t e V l a a r d i n g e n b i j t w e e k u i p e r s heeft g e w e r k t , w a a r n a hij o p 2 3 N o v e m b e r 1 9 0 3 t e S c h i e d a m is t e r u g g e k o m e n e n b i j d e n k u i p e r VAN DER M O S T in d i e n s t is g e t r e d e n ; d a t , toen deze geen w e r k m e e r voor h e m h a d , h i j t e V l a a r d i n g e n a r b e i d heeft g e v o n d e n bij d e n k u i p e r V E T T E , bij wien h i j o p 10 J a n u a r i 1904 k w a m . n a d a t hij zijn i n t r e k in e e n k o s t h u i s a l d a a r g e n o m e n h a d ; d a t hij d e n v o l g e n d e n d a g o n r u s t i g was. nog een d a g l a t e r is g a a n zwerven, e n i n d e n n a c h t v a n 15 o p 16 J a n u a r i , o p a d v i e s v a n e e n g e n e e s h e e r , wegens hevige o p g e w o n d e n h e i d , n a a r e e n ziek e n h u i s is o v e r g e b r a c h t ; d a t hij o p 2 0 J a n u a r i D e l f t is o p g e n o m e n ;

1904 in h e t k r a n k z i n n i g e n g e s t i c h t

te

d a t over d e b e t a l i n g v a n d e v e r p l e e g k o s t e n geschil is o n t s t a a n tusschen burgemeester e n wethouders v a n Schiedam, die beweren, d a t K N I E V E L D E R o p 10 J a n u a r i 11. m e t vrijen wil zijne w o o n p l a a t s v a n h u n n e g e m e e n t e n a a r V l a a r d i n g e n heeft o v e r g e b r a c h t , e n burgemeester en wethouders van Vlaardingen. die aanvoeren, d a t v a n d i e n vrijen wil n i e t is g e b l e k e n en d a t h e t legaal bewijs o n t b r e e k t van h e t voornemen van woonplaatsverandering, en d a t G e d e p u t e e r d e S t a t e n e r n i e t in g e s l a a g d zijn d a t geschil bij t e leggen ; O v e r w e g e n d e , d a t in deze v a s t s t a a t , d a t K N I E V E L D E R , n a o p 2 J a n u a r i 1904 d o o r d e n k u i p e r A . H . VAN D E R M O S T , t e S c h i e d a m , uit zijn d i e n s t t e zijn o n t s l a g e n , o p 8 J a n u a r i 1904 t e V l a a r d i n g e n

17 l)ij don kuiper VETTE als knecht is aangenomen, op 10 Januari l'.'IM uit Schiedam derwaarts is vertrokken en, na in een kosthuis aldaar zijn intrek te hebben genomen, den volgenden morgen in zijne nieuwe betrekking aan h e t werk is gegaan; dat bij deze verplaatsing van Schiedam naar Vlaardingen door KNIKVKLDER, wel is waar, niet zijn afgelegd de verklaringen, bedoeld in art. 76, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek, doch d a t uit voormelde omstandigheden, waaronder die verplaatsing ge• li ii • l is, toch niet anders kan worden opgemaakt, dan d a t bij KNIEVELDER het voornemen heeft bestaan, om zijn hoofdverblijf uit Schiedam naar Vlaardingen over te brengen ; dat voorts niet is gebleken, d a t KNIEVKLÜER reeds bij zijn vertrek uit Schiedam of bij zijne aankomst in Vlaai-dingen buiten staat zou geweest zijn, zoodanig voornemen te hebben, en, ixr uitvoering daarvan, met bewustheid te handelen ; dat KNIEVELDER alzoo moet geacht worden op 10 Januari 1904 zijne woonplaats u i t Schiedam naar Vlaardingen te hebben overgebracht; Gezien de wet t o t regeling van het armbestuur;

dat hare zuster OTTOLINA EYHI.HS. (•boren 2 NovemWr 1883, sedert 22 December 1903 in het gesticht voor krankzinnigen „Dennenoord", te Zuidlaren, verpleegd wordt; dat door den kantonrechter te Arnhem op 9 .Juli 1897 tot voogd dier beide minderjarige weezen lienoemd is A. A. STREEF, wonende te Culenborg; dat burgemeester en wethouders van Culenborg ongezind zijn de kosten der verpleging te dragen, en teruggaaf van de reeds betaalde verploogkosttn verlangen, op grond, dal genoemde STUKKE bij vonnis der arrondissements-rechtbank te Ticl van 11 Augustus 1875 in staat van faillissement is verklaard, en niet is gerehabiliteerd, zoodat hij van de voogdij uitgesloten ie, en in strijd met art. 437, 5°., van het Burgerlijk Wetboek tot voogd is benoemd ; dat ook burgemeester en wethouders van Apeldoorn, waar OTTOLINA EYBERS vóór hare plaatsing in het gesticht ..Dennenoord'' verblijf hield, niet bereid zijn hunne gemeente als \voonplaats van deze armlastige te erkennen; dat Gedeputeerde Staten van Gelderland er niet in gedaagd zijn d i t geschil bij te leggen;

Overwegende, d a t volgens art. 78 Burgerlijk Wetboek minderjarigen de woonplaats volgen van hunne ouders of voogden ; dat A. A . STREEF indertijd t o t voogd over A. G. en O. EYBERS te beslissen, d a t de behoeftige krankzinnige H . KNIEVELDER te Vlaardingen zijne wooplaats had, toen zijne overbrenging én ver- is benoemd, en als zoodanig is werkzaam geweest; pleging in een krankzinnigengesticht noodzakelijk werd. dat — daargelaten de vraag, of de omstandigheid, d a t genoemde STREEF in 1875 in staat van faillissement zou zijn verklaard, en Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitsedert niet zou zijn gerehabiliteerd, ware dit beweren juist, krachvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden tens art. 437, 5<>., Burgerlijk Wetboek een grond zou kunnen opaan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. leveren om hem uit de voogdij te ontzetten — deze ontzetting tot dusver niet heeft plaats gehad en A. A. STREEF de hoedanigRabcn-Steinfeld. den Uden Juli 1904. heid van voogd dus nog bezit; Hebben goedgevonden en verstaan :

(get.) De Minitier

van Binnenlandtehe (get.)

WILHELMINA.

Gezien de wet t o t regeling van het armbestuur; Hebben goedgevonden on verstaan :

Zaken,

KUYPER.

Overeenkomstig h e t oorspronkelijke. De Secretaris-Ge/ieraa/ van Binnenlamhche Zaken, (
d a t A. A. STREEF zijne woonplaats heeft t e Culenborg ;

DlJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift. De Serretaris-Generati/, DlJCKMEESTER.

als woonplaats van de behoeftige krankzinnigen A . G. en O. EYBERS voor de toepassing van art. 26 der wet tot regeling van het armbestuur aan te wijzen de gemeente Culenborg. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. Socstdijk. den 9den Augustus 1904. {pet.) De Minttter

van Binnenlandtehe (;/et.)

WILHELMINA.

Zaken,

KUYPER.

Overeenkomstig het oorspronkelijke. De Secretarie-Generaat *an Binnenlandeche Zakt n. BIJLAGE X X I V .

(t/et.)

9 Augustus 1904 n". 31.

WIJ

DlJCKMEESTER.

WILHELMINA,

XKDKRLANDEX,

DlJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift. De Seeretariê-Gt m raat,

B I J D E GRATIE G O D S ,

P R I N S E S VAN ORANJE-NASSATJ,

KOMM.I.V DER

E N Z . , E N Z . , ENZ.

Beslissende h e t geschil over de- woonplaats van de behoeftige krankzinnigen A. G. en O. EYBERS ;

BIJLAGE

Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 20 Juli 1904, n°. 1 5 3 ; Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 5 Augustus 1904, n°. 6465, afdeeling Binnenlandsch Bestuur; Overwegende,

dat

APOLONIA

GOZEWINA

EYBERS,

geboren 27

Juli 1886. sedert 1 Januari 1901 voor rekening der gemeente Culenborg in het gesticht voor idioten 's Heerenloo, te Ermelo, wordt verpleegd ;

XXV.

30 September 1904 n°. 38.

W I J W I L H E L M I N A , u u DK GRATIE (JODS, K O N I N G I N DF.R XKDEBLANDF.N. P U H S B S VAN O R A N J E - N ASSAU, KNZ., BOT., ROT

Beslissende het geschil over de woonplaats van den l>ehoeftigen kiankzinnige W. N I J H O F F ;

4K

DM Raad van state afdeeling voor da geechillen van haal uur, Don Raad van State, afdceling voor de geschillen van bestuur, geboord, advies van 7 September 1904 n°. 152; gehoord, advies van 25 September 1904, n°. 1 8 9 ; Op da voordracht van Omen Minister vta Rumenlandsche Zaken van 86 September 1904, n". 7899, afdceling Binnenlandsch

Beatuur. Overwegende, «lat WIU.EM NIJHOFF, geboren te Stad-Almelo op (J Juli 1884, aldaar in het Hervormd weeshuis is opgevoed; dat hij. na hel weeshuis veilalen Ie lieU/en. bij een boer t e Vroonuboop gewerkt heeft, terwijl hij stond onder voogdij van \V

Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 17 Oetober 1904, n°. 8200, afdeeling Binnenlandsch Bestuur; Overwegende, d a t over d e woonplaats van evengenoemden krankzinnige een geschil is ontstaan tusschen de gemeenten Rijs* bergen en Zondert e. a., d a t Gedeputeerde Staten van Noordbrabant niet in der minne hebben kunnen bijleggen, weshalve het aan Onze beslissing is onderworpen;

K I I T K K S , te Stad-Almelo;

Overwegende, d a t JOHANNES NOORDEN, thans krachtens rechterdat hij. te Stad-Almelo zwervende aanget rollen, op 24 Oetober lijke machtiging in het krankzinnigengesticht „Voorburg", t é 1903 i- overgebracht naar het geneeskundig gesticht voor krankVucht, t e r verpleging opgenomen, op 10 J a n u a r i 1880 te ZunderV zinnigen te Deventer; geboren, den lOden Augustus 1893 naar de gemeente .Rijsbergen dat burgemeester en wethouders van Stad-Almelo de kosten j is vertrokken, waar liij t o t 24 M a a r t 19U3 verbleef, — laatstelijk van de overbrenging en verpleging van W. NIJHOFF niet ten laste als boerenknecht bij A. JACOBS — toen hij naar zijnen vader t e van hunne gemeente willen brengen, vermits de voogd zelf wegens Zundert is teraggekeerd; krankzinnigheid in een gesticht verpleegd wordt, en Gedeputeerde van Overijssel er niet in geslaagd zijn. dit geschil bij te leggen. Overwegende, d a t uit beëedigde verklaringen, afgelegd voorden kantonrechter te Breda, blijkt, d a t JACOBUS NOORDEN, vader van Overwegende, dat uit kracht e van a r t . 78 Burgerlijk Wetboek, j

minderjarigen de woonplaats volgen van hunne ouders of voogden; j JOHANNES NOORDEN, op 24 M a a r t 1903 vanwege A. JACOBS naar Rijsbergen is ontboden, om zijn zoon af te halen, daar JACOBS dat, toen de plaatsing van VY. NlJHOFF in een gesticht voor dezen laatste ,,niet wel bij het hoofd" vond; krankzinnigen noodzakelijk werd geacht, hij onder voogdij stond dat JACOBUS NOORDEN, na zijn zoon onder weg te zijn tegenvan W. KUITERS, die te Stad-Almelo woonplaats h a d ; gekomen, en hem „erg vreemd" t e hebben gevonden, met hem dat deze wel door krankzinnigheid feitelijk buiten machte was, in den namiddag van dienzelfden dag naar dr. W'. F . SWITZAR. de voogdij uit te oefenen, maar dat hieruit geenszins kan worden arts t e Zundert, is gegaan, om dien geneesheer te raadplegen ; afgeleid, dat W. NIJHOFF op dat oogenblik geen voogd meer h a d ; j dat JOHANNES NOORDEN toen opgewonden en brutaal was, warGezien de wet tot regeling van het armbestuur; taal sprak en geen antwoord gaf op hem gestelde vragen, en, naar het oordeel van genoemden geneesheer, in staat van krankzinnigHebben goedgevonden en verstaan : heid verkeerde, weshalve op diens advies aan patiënt n a zijne als woonplaats van den behoeftigen krankzinnige \V. N I J H O F F aankomst ten huize van zijn vader een dwangbuis is aangedaan ; voor de toepassing van art. 2G der wet tot regeling van het armdat hij nog ongeveer 2 maanden bij zijnen vader is verbleven bestuur aan te wijzen de gemeente Stad-Almelo. — gedurende welk tijdsverloop hij vreemd en lastig bleef — totdat hij onverwacht naar den Haag is vertrokken, van waar hij. Onze Minister van Binncnlandsche Zaken is belast met de uit- krachtens machtiging van den kantonrechter aldaar, in h e t gevoering van dit besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden sticht „Voorburg" is opgenomen; aan den Raad van State, afdceling voor de geschillen van bestuur. dat uit een en ander volgt, d a t JOHANNES NOORDEN bereids krankzinnig was toen hij de gemeente Rijsbergen verliet; 's Gravenhagc, ,'i0 September 1904. (get.)

WILHELMINA.

Gezien de wet tot regeling van het armbestuur; Hebben goedgevonden e n verstaan :

I)i Miinstir

run liinm uliiii'lxcht {get.)

Zaten,

KOTPUK.

Overeenkomstig het oorspronkelijke, De,S' en tarix-Generaal van Binm• nland*rIn Zaken, (l/lt.)

A . F . VAN LvNDEN,

Voor eensluidend De

l.-S.-G.

afschrift.

Rijsbergen aan te wijzen als de gemeente, die belast is met de kosten van overbrenging naar en verpleging in een krankzinnigengesticht van den behoeftigen krankzinnige JOHANNES NOORDEN. Onze Minister van Binncnlandsche Zaken is belast met de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. Dobbin. 21 Oetober 1904.

Secretarie-Generaal,

A. F. vut

LYNDEN,

{get.)

WILHELMINA.

l.-S.-G.

De Minister

van liiniieii/aiulisrhe, {get.)

Zaken,

KUYPER.

Overeenkomstig het oorspronkelijke. De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, BIJLAGE

XXVI.

(gel.)

DIJCKMEESTER.

Voor eensluidend

21 Oetober 1904

De

n°. 26.

afschrift.

Secretaris-Generaal, DIJCKMEESTER.

W I J W I L H E L M I N A , n u DK <;RATIK GODS, Koxixta.v DEJt NI:III:HLAM)K\,

P R I X S K S VAN O R A X J K - X A S S A I " ,

KXZ., DTI,, KUS.

Beslissende liet geschil over de woonplaats van den behoeftigen krankzinnige JOHANNES NOORDEN ;

\\m E. i w . 4.

Verslag o/d verrichtingen aangaande het armbestuur 1904.

XXVII.

BIJLAGE X X V I I I .

31 October 1904 no. 18.

6 December 1904 no. 55.

BIJLAGE

Tweede Rauier. «

W I J W I L H E L M I N A , BIJ D E LSKATIE GODS, KONINGIN DEK W I J W I L H E L M I N A , n u D E URATIE GODS, KONINGIN D E R N E D E R L A N D E N , P R I N S E S VAN O R A N J E - N A S S A U , E N Z . , E N Z . , ENZ. NEDERLANDEN, PRINSKS VAN ORANJE-NASSAU, ENZ., E N Z . , ENZ.

Beslissende het geschil over do woonplaats van de behoeftige krankzinnige THKODOKA GEERTRUIDA

Beslissende hel, geschil over de woonplaats van den behoeftigen krankzinnige KORNELIS NICOLAAS HOORWEG ;

VAN BEEST ;

Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 12 October 1904, n°. 2 0 3 ;

Den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 2_ November 1904, n». 2 0 9 ;

Op d e voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 26 October 1904, n<>. 8663, afdeeling Binnenlandsch Bestuur;

Op de Voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 2 December 1904, n ° . 9374, afdeeling Binnenlandsch Bestuur;

Overwegende,

dat

THEOÜORA

GEERTRUIDA

VAN BEEST,

op

20

Februari 1878 in Deil geboren, op 1 Maart 1901 in dienst is gckonien bij een manufacturier t e Oudewater, bij wien zij ruim een jaar heeft gediend, waarna zij in dienst is getreden bij den smid DKRKS a l d a a r ; dat zij o p 8 Mei 1904 gegaan is naar haren oom L. W. VAN BEEST, t e Rumpt, wien twee dagen later door den smid DERK8 werd bericht, d a t hij haar niet langer in dienst wilde houden, en d a t zij niet bij hem behoefde terug t e komen; d a t zij reeds vóór hare aankomst te Rumpt gejaagd, angstig, in zich zelve gekeerd en neerslachtig was, en d a t haar geestestoestand' te Rumpt niet verbeterd i s ; d a t op grond van eene verklaring op 12 Juni 1904 door den arts W. VAN DEN HEUVELL, te Beesd, afgegeven, zij op 17 J u n i 1904 in het krankzinnigengesticht te Medemblik is opgenomen ; dat over de kosten van de verpleging geschil is ontstaan tusschen burgemeester en wethouders van Oudewater en burgemeester en wethouders van Deil, en Gedeputeerde Staten er niet in geslaagd zijn d a t geschil bij te leggen; Overwegende, dat. volgens art. 75 van het Burgerlijk Wetboek, verandering van woonplaats geschiedt „door de werkelijke woning in eene andere plaats, gevoegd bij het voornemen om aldaar zijn hoofdverblijf te vestigen" ; dat in dezen niet gebleken is, d a t bij deze lijderes het voornemen heeft bestaan, haar hoofdverblijf van Oudewater naar Deil over to brengen ; dat Oudewater dus als woonplaats van deze lijderes moet worden aangemerkt; Gezien de wet t o t regeling van h e t armbestuur; Hebben goedgevonden en verstaan : Oudewater aan te wijzen als woonplaats van de behoeftige krankzinnige THEODORA GEERTRUIDA VAN BEEST voor de toepassing van

art. 26 der wet t o t regeling van h e t armbestuur. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast mot de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. Dobbin, den 31steri October 1904.

van Binnenlandsche (get.)

dat hij vervolgens naar den Haag ia teruggekeerd, waai' hij den 2den Juli 1904, krachtens art. 14 der wet t o t regeling van het Staatetoezicht op krankzinnigen, in bewaring is gesteld; Overwegende, d a t HOORWEG bij het verlaten zijner dienstbetrekking op 16 J u n i 1904 zijne woonplaats te 's Gravenhage h a d , en niet gebleken is, d a t hij daarna en vóór den 2den Juli 1904, toen hij krachtens art. 14 der wet t o t regeling van h e t Staatstoezicht op krankzinnigen in bewaring is gesteld, zijne woonplaats heeft veranderd; dat toch u i t zijn verblijf gedurende twee dagen te AnnaPaulowna t e n huize zijner moeder niet kan worden afgeleid, d a t hij daar zijne woonplaats heeft gevestigd, daargelaten nog of hij op d a t tijdstip nog in staat was t o t de voor woonplaatsverandering noodzakelijke wilsverklaring; dat dus de gemeente 's Gravenhage als do woonplaats van den behoeftigen krankzinnige HOORWEG moet worden aangewezen; Gezien do wet t o t regeling van het armbestuur; Hebben goedgevonden en verstaan: de gemeente 's Gravenhage aan te wijzen als do woonplaats van den behoeftigen krankzinnige HOORWEG, t e r toepassing van art. 26 der wet t o t regeling van het armbestuur. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van d i t besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur, en aan de Algemecne Rekenkamer ter informatie. H e t Loo, den 6den December 1904. (get.) De Minister

(get.) De Minister

Overwegende, d a t K. N . HOORWEG, geboren te Haarlem den 10den- Januari 1870, sedert 15 J a n u a r i 1904 verpleger in h e t krankzinnigengesticht te 's Gravenhago, na o p 16 J u n i daaraauvolgende zijne dienstbetrekking t e hebben verlaten, zich n a a r Anna-Paulowna heeft begeven, waar hij gedurende twee dagen ten huize zijner moeder verblijf heeft gehouden;

WILHELMINA.

Zaken,

KUÏPER.

Overeenkomstig h e t oorspronkelijke, De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, (get.)

DIJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift. De Secretaris-Generaal,

van Binnenlandsche (get.)

WILHELMINA.

Zaken,

KUYPER.

Overeenkomstig h e t oorspronkelijke, De Secretaris-Generaal van Binnenlandsche Zaken, (get.)

DIJCKMEESTER.

Voor eensluidend afschrift, De Secretaris-Generaal, DIJCKMEESTER.

DIJCKMEESTER.

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 1906—1907.

13

50 AANHANGSEL.

Verzorging van minderjarige armlastige kinderen. Tn het aanhangsel tot h e t verslag over de verrichtingen aangaande het armbestuur over 1903 werden de vragen vermeld, welker beantwoording jaarlijks werd gevraagd, om t e ' komen tot eenige kennis van de levensomstandigheden van kinderen, uitbesteed vanwege de burgerlijke en gemengde armbesturen of door gemeentebesturen. De antwoorden op die vragen over 1904 zijn in hoofdzaak gelijkluidcnd aan die, ontvangen over 1903. De uitbesteding geschiedt nagenoeg steeds rechtstreeks door het bestuur, t e wiens laste het kind verpleegd wordt; slechts in enkele gevallen wordt daartoe de tusschenkomst ingeroepen van een diaconaal armbestuur, van de Maatschappij tot opvoeding van weezen in het huisgezin, van de vereeniging „Pro J u v e n t u t e " te Rotterdam, van den directeur d e r Maatschappij van Weldadigheid te Frederiksoord, enz. Voor het verplceggeld kan in hoofdzaak verwezen worden n a a r hetgeen daaromtrent ten vorigen jaren is opgemerkt. Dezelfde gunstige en ongunstige gevallen, in 1903 medegedeeld, worden ook vermeld in de over 1904 ontvangen opgaven. I n enkele provinciën worden gevallen vermeld van kinderen, die uitbesteed worden bij lieden die zelve bedeeling ontvangen. Bepaalt bij vele der uitbestede kinderen de door hen verrichte arbeid zich tot eenige huiselijke bezigheid of tot eenigen lichten veldarbeid buiten de schooluren, er zijn ook gevallen, d a t meer r a n hen gevorderd wordt.

j ; : '

'

In de opgave omtrent eene Goldersehe gemeente wordt melding gemaakt van een jongen van 14 jaar, die tegen een loon van f 2 per week, werkzaam is bij een baggerman, van 's morgens 7 tot ê avonds 7 uur, m e t rustpoozen tweemaal van een kwartier, éénmaal van Vj.i u u r ; in de opgave van eene andere gemeente van diezelfde provincie wordt van een jongen van 19 jaar gezegd, d a t hij, zonder loon, werkzaam is bij zijne pleegouders, landbouwers, 's zomers van 's morgens 4 uur tot 's avonds 7 uur. Voor dien jongen wordt nog f 120 verplceggeld betaald. Een jongen en twee meisjes van 14—16 jaar, voor rekening van het burgerlijk armbestuur in eene groote Zuidhollandsche gemeente uitbesteed, werken in fabrieken van 's morgens 7 tot 's avonds 7 uur, met rust van 12—2 u u r ; jongens on meisjes van 14 en 15 jaar in kleinere gemeenten in die provincie verrichten des zomers veldarbeid ten behoeve van hunne pleegouders, van 's morgeus 5 tot 's namiddags 5 uur, of arbeiden in werkplaatsen van l morgens 6 tot 's avonds 7 uur, „doch niet langer dan 11 uren". Ook in de meeste der overige provinciën wordt van enkele dergelijke gevallen gewag gemaakt. De vraag, of er onder de uitbestede kinderen zijn die arbeid verrichten, aan de antwoorden waarop het bovenstaande is on<> leend, wordt door het burgerlijk armbestuur in eene groote genieente in Limburg ontkennend beantwoord, omdat de betaling van verplceggeld ophoudt, zoodra de kinderen loon voor hun arbeid beginnen te trekken. Zooals reeds ten vorigen jare i9 opgemerkt, kan het toezicht dat op de kinderen gehouden wordt, in vele gevallen voldoende worden geacht. Ook de op vraag 11 ontvangen antwoorden luiden over het algemeen bevredigend. Daar de beantwoording der verschillende vragen voor elk uitbesteed kind vooral voor de grootere gemeenten, waar het aantal dier kinderen aanzienlijk is, veel moeite en niet onaanzienlijke kosten met zich brengt, en de antwoorden uit den aard der zaak voor de opvolgende jaren slechte weinig verschillen kunnen, bestaat het voornemen, in h e t vervolg slechts om de vijf jaren de verschillende armbesturen t o t beantwoording der vragen uit te uoodigen.