Cursusprogramma
Stralingsbescherming van de Rijksuniversiteit Groningen in samenwerking met de Hanzehogeschool
De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) organiseert al tientallen jaren cursussen stralingsbescherming. Sinds 2000 wordt hierbij samengewerkt met de Hanzehogeschool. De RUG heeft een lange traditie in het werken met ioniserende straling. Radioactieve stoffen, röntgentoestellen en versnellers werden en worden binnen de RUG in vele vormen toegepast. Hierdoor is binnen de RUG op het gebied van ioniserende straling een brede verscheidenheid aan deskundigheid ontstaan.
Het kader van de erkende cursussen
>
>
De MBRT-opleiding, onderdeel van de Academie voor Gezondheidsstudies van de Hanzehogeschool, leidt mensen op tot laborant Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken. Het leren toepassen van ioniserende straling in diverse vormen in een medische setting is onderdeel van deze opleiding. Op de afdeling is derhalve een uitgebreide deskundigheid aanwezig in het toepassen van straling in een medische omgeving.
>
Het brede scala aan vakkennis van RUG en Hanzehogeschool is terug te vinden in het team van docenten dat de cursussen verzorgt. Dit team wordt verder versterkt door vakdeskundigen van andere instellingen in Noord-Nederland. Beide instellingen beschikken daarnaast over voorzieningen voor het oefenen van praktische vaardigheden op het gebied van de stralingshygiëne.
>
>
Voor de volgende deskundigheidsniveaus kunnen cursussen worden gevolgd: Niveau 3 het beheren/gebruiken van een radionuclidenlaboratorium, gesloten bronnen, röntgentoestellen of eenvoudige versnellers. Niveau 4a het beheren/gebruiken van gesloten bronnen en röntgentoestellen. Niveau 4b het onder toezicht, maar met een hoge mate van zelfstandigheid, werken met radioactieve stoffen in verspreidbare vorm; het beheren/gebruiken van gesloten bronnen. Niveau 5a het onder toezicht werken met gesloten bronnen en röntgentoestellen; het beheren van enkele gesloten bronnen met gering risico, of enkele intrinsiek veilige röntgentoestellen. Niveau 5b het onder toezicht werken met radioactieve stoffen in verspreidbare vorm en gesloten bronnen; het beheren van enkele gesloten bronnen met gering risico.
Officiële erkenning van de diploma’s De cursussen stralingsbescherming worden georganiseerd door de Arbo- en Milieudienst / SBE van de RUG. De SBE (Stralingsbeschermingseenheid) ontwikkelt het beleid inzake stralingsbescherming aan de RUG, en is organisatorisch ingebed in de Arbo- en Milieudienst van de RUG.
2
De Ministeries van SZW en VROM hebben de RUG een erkenning verleend voor de cursussen stralingsbescherming niveau 3, 4a, 4b, 5a en 5b. Het met goed gevolg afleggen van het examen behorend bij één van deze cursussen geeft recht op een door de overheid erkend diploma / getuigschrift.
SBE / Arbo- en Milieudienst / Rijksuniversiteit Groningen
Overige cursussen > Voorcursus wiskunde Wordt aangeboden als voorbereiding op de niveau 3 opleiding om het ingangsniveau voor deze opleiding te bereiken. > Opfriscursus niveau 3 Actualiseert de kennis van de stralingsdeskundige niveau 3. > Nascholingsmiddag Behandelt twee actuele onderwerpen uit de stralingshygiëne en één opgave uit een recent examen voor niveau 3 deskundigen. > Niveau ‘5m’ Soms is een gedegen kennis van de fysische aspecten van ioniserende straling niet strikt noodzakelijk terwijl tegelijkertijd nadruk op de medische praktijk verlangd wordt. Om aan deze wens tegemoet te komen wordt voor groepen vanaf ca. 8 personen door de Hanzehogeschool een zogenaamde niveau 5m cursus georganiseerd. Deze cursus heeft een instruerend karakter, en kan als opstap worden gebruikt tot één van de erkende niveaus. Indien u hiervoor belangstelling hebt kunt u zich via ons in verbinding stellen met de contactpersoon van de Hanzehogeschool. Bij voldoende participatie wordt na afloop van deze cursussen op verzoek een bewijs van deelname aan de cursist uitgereikt.
Cursussecretariaat en aanmelding Informatie kan worden aangevraagd bij: > Rijksuniversiteit Groningen Arbo- en Milieudienst / SBE Visserstraat 47-49 9712 CT Groningen T 050 363 5551 F 050 363 5550
[email protected] www.rug.nl/bureau/expertisecentra/amd/straling/ strcursusinformatie Aanmelding vindt plaats door: > inlevering van het volledig ingevulde en ondertekende aanmeldingsformulier bij het cursussecretariaat (via post, fax of e-mail); > het voldoen van het cursusgeld d.m.v. een toegezonden acceptgirokaart. Medewerkers van de RUG, UMCG en de Hanzehogeschool krijgen een reductie op het cursusgeld. > Voor de nascholingsmiddag geldt een afwijkende aanmeldings- en betalingsprocedure. Zie hiervoor onze website.
Vereiste vooropleiding voor de erkende cursussen Het is niet mogelijk om in detail aan te geven wat de noodzakelijke vooropleiding is voor het volgen van de opleidingen tot stralingsdeskundige niveau 3, 4 of 5. In z’n algemeenheid kan gesteld worden dat voor alle opleidingen een beperkte (niveau 5) of uitgebreidere (niveau 3 en 4) kennis van wiskunde tot aanbeveling strekt. Globaal kan gesteld worden dat niveau 5 op MBO-, niveau 4 op HBO- en niveau 3 op academisch/post-HBO niveau ligt, waarbij dient te worden aangemerkt dat cursisten met een exacte of technische achtergrond een duidelijke voorsprong hebben ten opzichte van kandidaten met bijvoorbeeld een medische achtergrond. Voor gedetailleerde adviezen kunt u via het cursussecretariaat contact opnemen met de cursuscoördinator.
Cursusprogramma Stralingsbescherming
3
Cursus deskundigheidsniveau 3 Vereiste voorkennis
Inhoud
Van cursisten wordt verwacht dat zij op bepaalde onderwerpen uit de wiskunde een voorkennis op VWO-niveau hebben. Voorafgaand aan de cursus niveau 3 bestaat de mogelijkheid een tweedaagse voorcursus wiskunde te volgen waarin training van deze voor niveau 3 vereiste wiskundige vaardigheden wordt geboden. Voor deze voorcursus dient men zich apart aan te melden. Zie voor meer informatie bij Voorcursus wiskunde niveau 3.
De volgende onderwerpen komen in de cursus aan de orde: wiskunde Er wordt één dag besteed aan het werken met eenvoudige compartimentensystemen (lineaire differentiaalvergelijkingen met constante coëfficiënten). kernfysica Er wordt een uitgebreide inleiding in de kernfysica gegeven met onder meer als doel dat de cursist bij een radioactieve bron het per seconde uitgezonden aantal deeltjes kan vaststellen. wisselwerking van straling met materie De cursist leert het gedrag van straling goed begrijpen; hij leert complexe afschermingsberekeningen uit te voeren. stralingsdosimetrie De cursist wordt een gedetailleerde uiteenzetting gegeven van het verband tussen activiteit en de resulterende stralingsdosis in vele vormen en toepassingen. radiobiologie en stralingsgenetica De cursist ontvangt een inleiding in de werking en regulering van lichaamscellen. De biologische gevolgen van ioniserende straling worden voor de cursist in kaart gebracht. Deze risico’s zijn te beoordelen met zogenaamde risicofactoren die het verband leggen tussen dosis en mogelijke gevolgen. wetgeving De wetgeving met betrekking tot stralingsbescherming wordt in detail behandeld. Tevens wordt uitgelegd hoe men een Kernenergiewetvergunning dient aan te vragen en op welke wijze men aan de wet kan of moet voldoen. meten van straling Door een inleiding in de gebruikelijke meetprincipes kan de cursist de geschiktheid van een bepaald type stralingsmonitor beoordelen. Tevens leert men het telrendement te bepalen (het verband tussen het getelde aantal deeltjes en de activiteit). praktische stralingsbescherming De cursist verkrijgt gedegen kennis van en inzicht in de veiligheidsmaatregelen die in de praktische stralingsbescherming behoren te worden toegepast.
>
>
>
Doelstelling Het opleiden tot een niveau van kennis en inzicht dat door het overheidstoezicht wordt vereist om leiding te kunnen geven aan het op veilige wijze en volgens de wettelijke regelgeving werken met radioactieve stoffen in gemakkelijk verspreidbare vorm in radionuclidenlaboratoria, röntgentoestellen, gesloten bronnen en eenvoudige deeltjesversnellers.
>
>
Opzet >
> > > > > > > >
4
De cursus omvat: een syllabus met het theoretische deel van de lesstof, een practicumsyllabus, uitgebreide aanvullende literatuur; een vraagstukkenboek ter oefening en voorbereiding op het examen; hoorcolleges gedurende 9 dagen; werkcolleges gedurende 6 dagen; een practicum van 4 dagen; een excursie en evaluatiebijeenkomst van 1 dagdeel; een examen met open vraagstukken en meerkeuzevragen; een getuigschrift (na het met goed gevolg afleggen van het examen) Van de cursist wordt verwacht dat hij de lesstof tijdens de cursus bestudeert en actief is in het oefenen van vraagstukken. Hij wordt hierin ondersteund door de werkcolleges.
>
>
>
SBE / Arbo- en Milieudienst / Rijksuniversiteit Groningen
Voorcursus wiskunde niveau 3 Cursuskosten
Doelstelling / doelgroep
> Voor de kosten van de cursus: Zie prijsbijlage > Deze cursus wordt eens per jaar in de maanden januari tot en met mei gegeven.
De voorcursus wiskunde heeft tot doel de voor de niveau 3 relevante wiskundekennis op te frissen. Cursisten niveau 3 die tijdens hun (voor)opleiding onvoldoende wiskunde hebben gehad of voor wie de wiskunde al lang geleden is wordt in het algemeen geadviseerd aan deze voorcursus deel te nemen.
Uitbreidingen In overleg met de cursusorganisatie is het mogelijk de inhoud van de cursus ten behoeve van specifieke doelgroepen uit te breiden. Momenteel bestaan de volgende uitbreidingsmogelijkheden: > Specialistische onderwerpen voor radiologen (2 dagen) > Werkcolleges ten behoeve van cursisten met een medische achtergrond (2 maal 1,5 uur per week gedurende de cursus) > Toepassingen van lineaire differentiaalvergelijkingen in de stralingshygiëne (1 of 2 dagdelen) Bij aanvang van de niveau 3 opleiding worden cursisten op de hoogte gebracht van de wijze waarop men zich kan aanmelden voor deze varianten en wat de eventuele hieraan verbonden kosten zijn.
Opzet De cursus omvat: > een syllabus met theorie en oefeningen; > colleges gedurende 2 dagen.
Inhoud > > > > >
Belangrijke onderwerpen die aan bod komen zijn: Functies (in het bijzonder exponentiële en logaritmische functies) Oplossen van eenvoudige vergelijkingen Tekenen en aflezen van grafieken Enige differentiaal- en integraalrekening Statistiek voor zover nodig om de nauwkeurigheid van metingen te kunnen bepalen
Cursuskosten > Voor de kosten van de cursus: Zie prijsbijlage > De voorcursus wordt in principe in december gegeven. Tevens bestaat de mogelijkheid de cursus in zelfstudie te volgen.
Cursusprogramma Stralingsbescherming
5
Opfriscursus niveau 3 Doelstelling De opfriscursus niveau 3 heeft een drieledig doel: > opnieuw in aanraking komen met de meest relevante basisbegrippen uit de opleiding tot stralingsdeskundige niveau 3; > op de hoogte komen van recente ontwikkelingen op stralingshygiënisch gebied; > recapituleren van de essentiële aspecten van de praktische stralingshygiëne.
Inhoud
> > > > > > >
Belangrijke onderwerpen die in Module I aan bod komen zijn: dosisbegrippen uitwendige en inwendige dosimetrie afscherming recente ontwikkelingen (ICRP, epidemiologie, risicogetallen) risico’s van handelingen met open bronnen Besluit Stralingsbescherming en ministeriële regelingen (o.a. MR-AGIS) casus vergunningsaanvraag
Doelgroep De opfriscursus is primair bedoeld voor stralingsdeskundigen niveau 3 voor wie het langer dan ongeveer vijf jaar geleden is dat zij hun kennis hebben geactualiseerd. Daarnaast is de cursus geschikt voor andere stralingsdeskundigen en belangstellenden met een kennisniveau vergelijkbaar met het deskundigheidsniveau 3 of hoger.
Module II bestaat uit één dag practicum waarin aandacht wordt besteed aan: > praktische vaardigheden > detectie > telrendement In Module III kan men zijn eigen kennis toetsen aan de hand van een oud niveau 3 examen. Het tweede dagdeel wordt gebruikt voor het nabespreken van dit examen.
Opzet
> > > > >
6
De volledige cursus bestaat uit drie modules, waarvan de twee laatste alleen in combinatie met module I kunnen worden gevolgd. De cursus omvat: een uitgebreide syllabus waarin alle relevante stof uit niveau 3 aan bod komt; aanvullende literatuur; een practicumsyllabus (module II); hoorcolleges gedurende 7 of 8 dagdelen (module I); practicum gedurende 1 dag (module II); werkcolleges gedurende 1 dag (module III).
Cursuskosten > Voor de kosten van de cursus: Zie prijsbijlage > De opfriscursus wordt in principe in november gegeven.
SBE / Arbo- en Milieudienst / Rijksuniversiteit Groningen
Cursus deskundigheidsniveau 4 Vereiste voorkennis
Kleinere aantallen of individuele aanmeldingen zijn ook mogelijk. Dan zal in overleg met de cursist de opleiding veelal parallel aan de niveau 3 cursus worden aangeboden, mits de vooropleiding van de cursist naar het oordeel van de cursusleiding geschikt is. De cursus duurt dan ongeveer drie dagen langer (hoor- en werkcolleges). Men heeft dan in principe tot aan het practicum de mogelijkheid over te stappen naar de niveau 3 opleiding.
Van cursisten wordt verwacht dat zij op bepaalde onderwerpen uit de wiskunde een voorkennis op HAVO-niveau hebben. Ten einde deze kennis op te frissen en uit te breiden start deze cursus met een inleiding op de voor de cursus noodzakelijke wiskunde.
Tenslotte bestaat de mogelijkheid de 4A- of 4Bopleiding in overleg met de cursusleiding als zelfstudievariant te volgen. Wel is men dan verplicht de practica te volgen.
Doelstelling Opleiden tot een niveau van kennis en inzicht dat door de overheid wordt vereist om leiding te kunnen geven aan het veilig en volgens de wettelijke regelgeving werken met gesloten radioactieve bronnen (4a en 4b) en röntgentoestellen (4a). Opleiden tot een kennisniveau noodzakelijk voor het onder toezicht van een niveau 3 deskundige, maar met een hoge mate van zelfstandigheid uitvoeren van werkzaamheden met radioactieve stoffen in verspreidbare vorm in een radionuclidenlaboratorium (4b).
Inhoud
>
Opzet > > > > > > >
De cursus omvat: een syllabus met het theoretische deel van de lesstof, een practicumsyllabus en aanvullende literatuur; een oefenboek ter oefening en voorbereiding op het examen; hoor- en werkcolleges gedurende in totaal 9 of 10 dagen (voor respectievelijk de 4A- en de 4B cursus); practicum gedurende ongeveer 2 tot 4 dagen (4A respectievelijk 4B); een examen met open vraagstukken en meerkeuzevragen; een getuigschrift (na het met goed gevolg afleggen van het examen).
>
>
> De niveau 4A- en 4B-opleiding worden gecombineerd en op verzoek van belangstellenden georganiseerd indien zich minimaal 8 kandidaten gelijktijdig aanmelden. Beide varianten kunnen ook gelijktijdig worden gevolgd.
Cursusprogramma Stralingsbescherming
De volgende onderwerpen en vaardigheden komen in de cursus aan de orde: wiskunde en statistiek Er wordt een inleiding met oefenstof gegeven in de benodigde wiskunde. De statistiek is nodig om de nauwkeurigheid van de eigen metingen te kunnen beoordelen. Dit onderdeel is inhoudelijk identiek aan de Voorcursus wiskunde niveau 3. kernfysica De eigenschappen van radioactieve stoffen en röntgentoestellen (4A) worden uiteengezet. De cursist wordt geleerd het verband te leggen tussen de activiteit en het aantal per seconde door een bron uitgezonden deeltjes. wisselwerking van straling met materie De cursist leert het gedrag van straling begrijpen en inschatten; hij leert eenvoudige afschermingsberekeningen uit te voeren. stralingsdosimetrie De cursist leert de stralingsdosis te relateren aan de soort straling, de activiteit van de bron en de afstand, alsmede eenvoudige dosisproblemen op te lossen. biologische gevolgen van straling De cursist ontvangt een inleiding in de werking en regulering van lichaamscellen. De biologische gevolgen van ioniserende straling worden voor de cursist in kaart gebracht. Deze risico’s zijn te beoordelen met zogenaamde risicofactoren die het verband leggen tussen dosis en mogelijke gevolgen.
7
> wetgeving Er wordt een overzicht geboden van de relevante weten regelgeving. Tevens wordt aandacht besteed aan het aanvragen van eenvoudige Kernenergiewetvergunningen. > meten van straling Door een inleiding in de gebruikelijke meetprincipes kan de cursist de geschiktheid van een bepaald type meter beoordelen. Tevens leert men het telrendement bepalen (het verband tussen het getelde aantal deeltjes en de activiteit). > praktische stralingsbescherming De cursist verkrijgt kennis van en inzicht in de veiligheidsmaatregelen die in de praktische stralingsbescherming moeten worden toegepast.
Cursuskosten > Voor de kosten van de cursus: Zie prijsbijlage
8
SBE / Arbo- en Milieudienst / Rijksuniversiteit Groningen
Cursus deskundigheidsniveau 5 Vereiste voorkennis Alhoewel alle voor de cursus noodzakelijke wiskundige voorkennis in de cursus zelf aan bod komt, is het voor het slagen voor deze cursus nodig enige affiniteit te hebben met machten en logaritmen en met het aflezen van zowel lineaire als logaritmische grafieken.
Doelstellingen > Algemeen In staat zijn om bij het werken met ioniserende straling zelfstandig de eigen veiligheidssituatie te kunnen beoordelen en zonodig zelf corrigerend te kunnen optreden. > Niveau 5A Het verwerven van een niveau van kennis en inzicht dat door veel werkgevers wordt vereist voor het werken met gesloten radioactieve bronnen en röntgentoestellen, dan wel door de overheid wordt vereist voor het beheren van enkele gesloten radioactieve bronnen met gering risico, of een intrinsiek veilig röntgentoestel. > Niveau 5B Het verwerven van een niveau van kennis en inzicht dat door veel werkgevers wordt vereist voor het werken met radioactieve stoffen in gemakkelijk verspreidbare vorm in een radionuclidenlaboratorium, dan wel door de overheid wordt vereist voor het werken met gesloten radioactieve bronnen of het beheren van enkele gesloten radioactieve bronnen met gering risico. (Let wel, de cursus geeft geen training in laboratoriumvaardigheden).
Cursusprogramma Stralingsbescherming
Opzet In haar gebruikelijke vorm omvatten de cursussen: > een lesboek en practicumsyllabus; > colleges gedurende in totaal 9 of 10 dagdelen (één dagdeel is 3 uur); > practica gedurende in totaal 3 of 4 dagdelen; > een examen met meerkeuzevragen; > een getuigschrift (na het met goed gevolg afleggen van het examen). > In principe wordt tweemaal per jaar een gecombineerde 5A/5B-cursus georganiseerd. Op verzoek van instellingen kan bij een minimale deelname van 8 cursisten ook een aangepast programma worden aangeboden. U kunt hiervoor via het cursussecretariaat contact opnemen met de cursusleiding. De niveau 5A- en 5B-opleiding kunnen ook als zelfstudievariant gevolgd worden. Wel dient men dan het practicum te doorlopen. De zelfstudievariant is eveneens in het Engels beschikbaar. Voor alle varianten geldt dat 5A en 5B gelijktijdig kunnen worden gevolgd.
Inhoud De volgende onderwerpen en vaardigheden komen in de cursus aan de orde: > kernfysica Dit omvat een uiteenzetting van de eigenschappen van radioactieve stoffen en van röntgentoestellen en de straling die deze uitzenden. > wisselwerking van straling met materie De cursist leert het gedrag van straling begrijpen. Ook worden de grondbeginselen van afscherming behandeld. > meten van straling De meest gebruikte meetprincipes en meetmethoden worden behandeld. De cursist leert welk type meter geschikt is voor welke soort meting. In een demonstratie-practicum ziet hij de werking van deze apparaten en ziet hij hoe het verband wordt gelegd tussen het meetresultaat en de activiteit.
9
> stralingsdosimetrie De stralingsdosimetrie geeft bij een aantal toepassingen het verband tussen de activiteit van de stralingsbron en de resulterende stralingsdosis. > biologische gevolgen van straling De cursist ontvangt een inleiding in de werking en regulering van lichaamscellen. De biologische gevolgen van ioniserende straling worden voor de cursist in kaart gebracht. Deze risico’s zijn te beoordelen met zogenaamde risicofactoren die het verband leggen tussen dosis en mogelijke gevolgen. > wetgeving De cursist krijgt een uiteenzetting van de belangrijkste wettelijke bepalingen, alsmede van de verantwoordelijkheden die onder de Kernenergiewet gelden. > praktische stralingsbescherming Het regiem, de vele veiligheidsmaatregelen en de hygiëne die men in de praktische stralingsbescherming dient toe te passen, worden uiteengezet. Ook wordt de cursist ingeleid in de praktijk van het werken met radioactieve stoffen.
Cursuskosten > Voor de kosten van de cursus: Zie prijsbijlage.
10
SBE / Arbo- en Milieudienst / Rijksuniversiteit Groningen
Nascholingsmiddag stralingsdeskundigen Doelstelling De nascholingsmiddag stralingsdeskundigen heeft tot doel stralingsdeskundigen de gelegenheid te bieden jaarlijks hun kennis te laten opfrissen, actualiseren en verbreden. De nascholingsmiddag is een middel voor continue scholing.
Cursuskosten > Voor de kosten van de cursus: Zie prijsbijlage > De nascholingsmiddag wordt jaarlijks in november gegeven en vindt in principe op donderdagmiddag plaats.
Doelgroep De nascholingsmiddag is bedoeld voor zowel (toezichthoudend) stralingsdeskundigen als andere belangstellenden. In principe wordt van de aanwezigen kennis verwacht op stralingsdeskundigheidsniveau 3 of hoger. De bijeenkomsten zullen echter veelal ook interessant zijn voor andere stralingsdeskundigen (in het bijzonder niveau 4 deskundigen).
Opzet De cursus omvat: > 1 dagdeel met drie voordrachten, waarvan twee voordrachten over actuele onderwerpen uit de stralingsbescherming of uit een vakgebied met een link naar de stralingsbescherming, en één voordracht over een examenopgave uit een recent examen voor stralingsdeskundigen niveau 3.
Inhoud De inhoud van de nascholingsmiddag wordt jaarlijks opnieuw bepaald.
Cursusprogramma Stralingsbescherming
11
Arbo- en Milieudienst / SBE Visserstraat 47-49 9712 CT Groningen T 050 363 5551 F 050 363 5550
[email protected] www.rug.nl/bureau/expertisecentra/amd/straling/strcursusinformatie
12
SBE / Arbo- en Milieudienst / Rijksuniversiteit Groningen
