Cultuur en psychodiagnostiek
Cultuur en psychodiagnostiek Professioneel werken met psychodiagnostische instrumenten
Voor Hacene Seddik
Onder redactie van: Ria Borra Rob van Dijk Raymond Verboom
Houten 2011
© 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 8579 9 NUR 777 Ontwerp omslag: A-Graphics Design, Apeldoorn Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India
Eerste druk 2011
Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud
Woord vooraf
1
Inleiding Ria Borra, Rob van Dijk, Raymond Verboom
3
deel 1 uitgangspunten voor interculturele psychodiagnostiek
9
1
Interculturele psychodiagnostiek: zes vuistregels Fons J. R. van de Vijver
2
Cultuurbewust hulpverlenen: kennis, houding en vaardigheden combineren Indra Boedjarath
23
Cultuurbewuste psychodiagnostiek: de regulatieve cyclus Ria Borra
41
Tests en testgebruik in een interculturele context: een verkennend overzicht Mariëtte Hoogsteder, Ethel Borges Dias
53
3
4
5
Ik en de ander: van testen naar problemen oplossen Ine Vink, Rob van Dijk
11
73
deel 2 casuïstiek
83
6
85
Ninkii samraa sadkii hela Yvonne Montfoort
VI
Cultuur en psychodiagnostiek
7
“Koerden bestaan niet” Nina Kamar
8
“Ze haten me omdat ik te mooi ben” Victor Kouratovsky
115
9
Zwakbegaafd of autistiform? Chantal Kalika-Rampersad , Raymond Verboom
135
10
Het zwarte schaap Tunç Taúlıyurt, Raymond Verboom
155
11
Hoge aspiraties Sibel Özdemir, Raymond Verboom
169
12
Twijfel over de diagnose Mohsen Edrisi, Liesbeth Eurelings-Bontekoe
185
13
“Boos, boos, boos” Fabian Saarloos
199
14
Impulsdoorbraken bij een oudere Turkse man Belgin Bayazit
219
15
Sinaasappels in de slaapkamer Ineke Brands, Esther van den Berg
231
16
Hoe cultuursensitief zijn diagnostische vragenlijsten? 247 Tekleh Zandi
17
“Mijn trots is vertrapt” Ria Borra
deel 3 praktische handvatten 18
99
257
269
Cultuurbewuste psychodiagnostiek: een methodische aanpak 271 Ria Borra, Rob van Dijk, Raymond Verboom Literatuur
283
Psychodiagnostische instrumenten
295
Personalia
297
Register
301
Woord vooraf
Het gebruik van psychodiagnostische instrumenten bij migranten of vluchtelingen, met name het validiteitsprobleem, is een telkens terugkerend onderwerp in opleidingen, werksituaties en collegiale consultaties. De instrumenten zijn immers ontwikkeld voor de autochtone bevolking en allochtone normeringsgroepen ontbreken doorgaans. Welke tests zijn te gebruiken en welke niet? Waar moet je op letten? Hoe interpreteer je de testresultaten? Kortom, hoe doe je dat in het algemeen, psychodiagnostisch testonderzoek bij deze groepen? En mogelijk meer nog, hoe doen ervaren interculturele hulpverleners dat in de praktijk?
Hacene Seddik, intercultureel psycholoog, heeft een aantal jaren geleden vanuit de Sectie Interculturalisatie van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) het vraagstuk van het psychodiagnostisch testonderzoek in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) weer op de agenda gezet. Eerder was hij al betrokken geweest bij publicaties over psychologische tests in het onderwijs en personeelswerk. Na een aantal gesprekken met hem en andere deskundigen ontstond al snel het idee om een boek met casuïstiek samen te stellen, zodat de lezer aan de hand van casussen, ofwel N=1 studies, een blik kan werpen in de interculturele hulpverleningskeuken. De achterliggende gedachte was dat een dergelijk boek het meest aansluit bij het leerproces van professionele hulpverleners. Het boek zou niet zozeer encyclopedisch moeten zijn en antwoord geven op de vraag hoe uiteenlopende tests in geval van verschillende cliëntengroepen toe te passen zijn, maar exemplarisch voor een werkwijze of aanpak. Het idee was niet nieuw. Al eerder was een vergelijkbaar case book over de cultural formulation of diagnosis (Borra, Van Dijk & Rohlof, 2002) verschenen en die formule bleek een succes te zijn. We waren nog maar net begonnen het plan uit te voeren, toen Hacene onverwacht overleed tijdens familiebezoek in zijn geboorteland Algerije. Het idee van een case book is uitgemond in dit boek voor gezondheidszorgpsychologen en anderen die beroepshalve in de ggz met psychodiagnostische instrumenten werken. Het is ook work in progress, een stap in de systematisering van praktijkervaring. Veertien auteurs beschrijven hierin nauwgezet in
2
Cultuur en psychodiagnostiek
een geanonimiseerde casus het psychodiagnostisch onderzoek van een van hun cliënten. We zijn hun allereerst zeer erkentelijk voor de bereidheid de lezer openhartig deelgenoot te maken van hun overwegingen. Die erkentelijkheid geldt ook voor de auteurs van de inleidende hoofdstukken die vanuit verschillende perspectieven het psychodiagnostisch onderzoek in een bredere context plaatsen. Ze hebben allen veel werk verzet. We dragen dit boek op aan zijn geestelijk vader, Hacene Seddik, en hopen dat het zijn weg zal vinden naar opleiding en beroepspraktijk. Ria Borra Rob van Dijk Raymond Verboom
