conferentieverslag
zorg voor werk Zeist 26 juni 2012
inleiding De Willem Arntsz Stichting is een stichting buiten de reguliere gezondheidszorg die streeft naar een betere benutting van het arbeidspotentieel van mensen met een psychische stoornis. De Willem Arntsz Stichting ziet hen als potentiële werknemers, niet als patiënten. De stichting beoogt dit te bereiken door een podium te bieden aan innoverende partijen die werken op het snijvlak van zorg en arbeidsparticipatie. Uiteindelijk wil de Willem Arntsz Stichting daarmee een bijdrage leveren aan een grotere arbeidsparticipatie van mensen met een psychische stoornis. Dinsdag 26 juni jl. vond de eerste conferentie in dit vakgebied plaats, dankzij een financiële bijdrage van Instituut Gak. Sjoerd van der Maaden, directeur Specialisterren, Michiel Bähler, psycholoog bij GGZ NHN en Henny Mulders, senior kennisadviseur bij UWV, presenteerden ieder een succesvolle innovatie op het gebied van arbeidsparticipatie van mensen met een psychische stoornis.
Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 2
de innovaties Introductie | Jaap van Weeghel
Rond de honderd bezoekers waren verzameld
Van Weeghel maakt een vergelijking met een
in de intieme ‘Kapel van het Sanatorium’
congres dat 25 jaar geleden plaatsvond in
op het terrein van Altrecht in Zeist. De kerk is
Groningen. Onderwerp: ‘Psychiatrie, arbeid
in 1938 gebouwd om psychische patiënten
en samenleving’. Van Weeghel: ‘Deze vraag
onder begeleiding diensten bij te laten
is even actueel als toen. Waar staan we nu?
wonen. Dat was toen; inmiddels is de kerk
Is het glas voller of leger?’
in gebruik voor conferenties zoals die van Willem Arntsz Stichting. Dagvoorzitter professor Jaap van Weeghel (Universiteit van Tilburg) opent de middag met een constatering. Volgens hem bestaat er een kloof tussen wens en werkelijkheid. 60 tot 70 procent van de mensen met een psychische stoornis wil ooit weer aan de slag. De werkelijkheid is echter hard: slechts 20 procent van hen heeft daadwerkelijk een baan. Belemmeringen zijn onder meer gebrek aan zelfvertrouwen en werkervaring en het stigma dat mensen met
‘Psychiatrie, arbeid en samenleving. Deze vraag is even actueel als toen.’
een psychische stoornis dragen. Ook is de GGZ weinig gericht op arbeid en kampen partijen met een gebrekkig re-integratiebeleid. Dat is jammer, want banen zijn felbegeerd door psychiatrische patiënten. Ze geven behalve inkomen ook structuur, sociale status en vermindering van stigma. Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 3
geen baan, maar een loopbaan Specialisterren | Sjoerd van der Maaden
Specialisterren is in 2009 opgericht door Sjoerd
heeft, dan pakken anderen het werk over. Dat is
van der Maaden en Ronald van Vliet. Beiden
het noodzakelijke vangnet waardoor ‘speciale’
zijn vader van een autistisch kind. Uit de over-
werknemers optimaal kunnen functioneren.
tuiging dat mensen met een autistische stoornis
Het team zorgt er samen voor dat het beloofde
met een gemiddelde tot hoge begaafdheid
product op tijd bij klanten is. Er is geen persoon-
wel degelijk betekenisvol en commercieel werk
lijke druk en er zijn geen extra prikkels of stress
kunnen verrichten, richten zij, geïnspireerd
om levering af te dwingen.
door het Deense Specialisterne, een softwaretestbedrijf op. Doorgaans blinken mensen met
Medewerkers krijgen een interne opleiding
een autistische stoornis uit in concentratie,
van drie maanden. Bij gebleken geschiktheid
aandacht voor detail en gestructureerde werk-
krijgen ze een baan voor 24 uur per week.
wijze. Precies die eigenschappen zijn belang-
Doorgroei naar meer uren is mogelijk evenals
rijk bij het testen van software. Een verkenning
een zwaardere functie met bijbehorend hoger
van de meerwaarde van deze innovatie.
salaris. In de woorden van Van der Maaden: ‘Mensen krijgen hier geen baan, maar een
Cruciaal bij Specialisterren is dat zij een psychi-
loopbaan.’
sche stoornis niet als een probleem zien maar
‘Mensen krijgen hier geen baan, maar een loopbaan.’
juist als de oplossing. Vaak wordt autisme gezien
Het bedrijf loopt. Er zijn goede klanten, de kwa-
als een belemmering. Bij het softwaretestbedrijf
liteit is hoog en uit onderzoek van het Ameri-
is het juist een pre. Mensen met autisme met een
kaanse Harvard naar het Deense voorbeeld
hbo-opleiding of hoger worden hier met open
Specialisterne blijkt dat de werknemers tot
armen ontvangen en werken voor grote klanten
20 procent sneller leveren dan concurrenten.
als Delta Lloyd en Wegener.
Het Social Return on Investment (SROI) is zelfs indrukwekkender: bedrijven hebben een rende-
Per klant werkt Specialisterren met een team
ment van 119 procent op sociale investeringen,
mensen. Als een van hen een keer een offday
de overheid zelfs 900 procent! Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 4
geen baan, maar een loopbaan Specialisterren | Sjoerd van der Maaden
Toch zijn er verbeterpunten. Het blijft lastig om de juiste werknemers te vinden. Tijdens de opleiding
Benut de kracht van een psychische stoornis
valt 20 procent van de kandidaten af. Verder blijkt uit de praktijk dat het UWV zich geen raad weet met een bedrijf met zowel winst- als sociale doelstellingen. Specialisterren heeft een aparte
Zorg voor een vangnet waardoor onnodige prikkels en stress wordt voorkomen
stichting moeten oprichten, om bij UWV aangemeld te kunnen worden als een project met baangarantie. Van der Maaden. ‘We zijn
Alleen klantencontact als medewerker daar zelf om vraagt
apetrots op klanten als Delta Lloyd en Wegener, waarvan we preferred supplier zijn. Onze pro-
Onderbouw je verhaal met cijfers
fessionals leveren topbedrijven zeer relevante diensten. We zijn niet een projectje, maar een echt bedrijf.’
Probeer de uitval in werving en selectie te beperken Kies vooraf in welke bedrijfsvorm je een activiteit onderbrengt
‘We zijn niet een projectje, maar een echt bedrijf.’ Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 5
jan werd postbode GGZ NHN | Michiel Bähler
GGZ Noord-Holland Noord (GGZ NHN) is een
GGZ NHN maakt gebruik van Individual Place-
instelling voor geestelijke gezondheidszorg in
ment Support (IPS). De principes van IPS stellen
het noorden van Noord-Holland en op Texel.
de klant centraal. Betaald werk is het doel en
Michiel Bähler, psycholoog en adviseur zorg-
klant en werkgever worden beiden langdurig
innovatie GGZ NHN, verwoordt de uitgangs-
ondersteund. IPS veronderstelt een toegewijd
punten van de instelling met ‘Niemand is
team van mensen met bevoegdheden van
uitgeburgerd’ en ‘Beter worden doe je thuis’.
verschillende instellingen. Hoe uitdagend dat
Patiënten moeten hun maatschappelijke rollen
kan zijn, illustreert Bähler met een praktijkvoor-
behouden en werk speelt hierin een belang-
beeld. Jan, 38 jaar, gebruikt speed, alcohol en
rijke rol. Bähler vertelt hoe GGZ NHN handen
cocaïne. Hij heeft schizofrenie en is niet medi-
en voeten geeft aan deze uitgangspunten.
catietrouw. Verschillende keren per jaar wordt hij opgenomen in een GGZ-instelling. En… Jan
Net als Van Weeghel onderschrijft Bähler de
wil postbode worden.
cijfers dat 60 procent van de psychiatrische
‘Niemand is uitgeburgerd.’
patiënten een baan wil, maar dat slechts
Een dergelijke wens lijkt onverenigbaar met zijn
20 procent van hen dat ook daadwerkelijk
achtergrond. Bovendien: is het aan de GGZ-
heeft. Bähler geeft eerlijk toe: een van de
instelling om aan een arbeidswens mee te
belemmeringen is de GGZ zelf. Het zit in de
werken? Met IPS is het mogelijk, mits een GGZ-
genen van iedere GGZ-instelling om een veilige
team enthousiast is en er volledig achter staat.
omgeving te creëren zonder stress. Bähler ziet
Tevens is de medewerking nodig van de cliënt
hierin overigens een kentering. Bij GGZ NHN
zelf, het UWV, artsen, hulpverleners, jobcoaches,
wordt steeds belangrijker gevonden dat een
familie en de werkgevers.
patiënt zijn maatschappelijke rollen blijft vervullen: die van familielid, buurman en werknemer.
IPS is niet iets wat je erbij doet, constateert
Liever veel ambulante hulp dan verblijven in
Bähler. GGZ NHN gaat alleen aan de slag met
een instelling. Arbeid speelt een centrale rol.
de teams die op voorhand enthousiast zijn. Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 6
jan werd postbode GGZ NHN | Michiel Bähler
Samenwerking werd gezocht met UWV en met mensen die potentiële werkgevers gingen
Houdt consequent vast aan visie (financiering komt later)
benaderen. GGZ NHN zocht voor die functie specifiek naar oud-intercedenten. Die weten hoe
Deel deze op alle niveau’s
ze een match tussen werkgever en werknemer kunnen maken.
IPS kun je er niet een beetje bij doen
Financiering vindt GGZ NHN bij drie partijen. Het
Zorg voor commitment van cliënt, familie, werkgever, jobcoaches
toeleiden van de kandidaten richting werkgevers wordt gefinancierd door zorgverzekeraar Univé. De plaatsing, coaching en begeleiding wordt betaald door UWV en gemeente. Alle partijen
Laat je niet van de wijs brengen door pessimisten en doemdenkers
zijn daarbij voortdurend met elkaar in contact. De eerste resultaten zijn bemoedigend: een verlaging van 40 procent aan zorgconsumptie
Schrik niet terug van het aantal partijen dat je moet enthousiasmeren
door de mensen met een baan. En Jan? Werd hij postbode? Ja. Hij kwam er zelf
Zorg ervoor dat de partijen aan tafel mandaat hebben om te handelen
achter dat het gebruik van speed en andere drugs zijn functioneren overdag in de weg
‘Beter worden doe je thuis.’
Presenteer uitkomsten
stonden. Door zijn werk past hij langzaam zijn ritme aan en begint er eindelijk structuur in zijn
Spreek dezelfde taal
leven te komen.
Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 7
legosteentjes Slotervaart Ziekenhuis | Henny Mulders
De complete werkorganisatie in het Amster-
de werkgever en het moet gaan om betaald
damse Slotervaart Ziekenhuis ontleden: dat
werk. Alleen dan blijven mensen met een arbeids-
is de uitdaging die Slotervaart samen met
beperking aan het werk.
UWV is aangegaan. Henny Mulders, senior kennisadviseur van de afdeling Strategie,
Doel van de innovatie was een duurzame passen-
Beleid en Kenniscentrum van het UWV, hielp
de baan voor honderd Wajongers. Het Slotervaart
mee. In zijn presentatie van de innovatie
Ziekenhuis, het UWV en de Universiteit Maastricht
vertelt hij over de zoektocht van het Sloter-
hebben samen de bestaande functies geanaly-
vaart Ziekenhuis langs alle functies in het
seerd op ’elementaire taken’ als schoonmaken,
ziekenhuis. De zoektocht leverde paarse,
bevoorraden en post bezorgen. Taken die prima
blauwe en rode ‘legosteentjes’ op. De uit-
door Wajongers zouden kunnen worden uit-
daging was om elke groep legosteentjes
gevoerd, maar die tot op dat moment nog in
te verzamelen tot er een paarse, blauwe en
bredere functies waren ‘verborgen’.
rode groep ontstond: werk voor Wajongers. Een blik op een nieuwe manier om hen aan
Mulders geeft een voorbeeld van de afdeling
de slag te krijgen.
Radiologie van het ziekenhuis. Het kernproces is het ‘verrichten van onderzoek en behandelen van
De zoektocht leverde paarse, blauwe en rode ‘legosteentjes’ op.
De nieuwigheid van deze innovatie schuilt vooral
patiënten’. Ondersteunende diensten daaraan
in de aanpak: er wordt niet zozeer gekeken naar
zijn het ontvangen en begeleiden van patiënten,
het individu als wel naar de werkplek waar hij
administreren, archiveren, bevoorraden, trans-
of zij komt te werken. Waar heeft de werkgever
porteren en schoonmaken. Een Wajonger kan
behoefte aan en hoe zou het werk zo kunnen
mits begeleid prima de taak ‘bevoorraden
worden aangepast dat een Wajonger dat zou
op de afdeling’ uitvoeren. Dit bleek voor een
kunnen verrichten? Twee belangrijke voorwaar-
deel nog bij andere functies ondergebracht.
den bij de beantwoording van deze vraag: het
Slotervaart en UWV hebben de functie heront-
werk moet toegevoegde waarde hebben voor
worpen et voila: een nieuwe baan ontstaat. Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 8
legosteentjes Slotervaart Ziekenhuis | Henny Mulders
Vooraf worden intensieve gesprekken met kandidaten gevoerd over hun verwachtingen van het
Beschrijf werkprocessen en splits ze uit in taken en werkzaamheden
werken in het ziekenhuis. Sommigen willen met bejaarden of baby’s werken. Dat kan helaas niet: daarvoor heb je een speciale opleiding nodig.
Benoem elementaire taken en stel elementaire takenpakketten samen
Voor het werk dat ze wel kunnen verrichten zoals schoonmaken en bevoorraden, volgen de kandidaten een opleiding van veertien dagen in het
Werk moet toegevoegde waarde hebben voor werkgever
ziekenhuis. Tijdens de lessen wordt de leerlingen bijgebracht dat een ziekenhuis een omgeving is
Het werk moet betaald zijn
waar niet zomaar alles kan en waar je niet overal maar naar binnen kunt lopen. Wel komen ze in callcenters, keuken, poliklinieken, medische
Zorg voor eerste lijn begeleiding: werkbegeleider op de afdeling zelf
bibliotheek, medisch archief en de postkamer. Inmiddels werken er zo’n 50 jongeren vanuit de Wajong in het Slotervaart ziekenhuis, van wie
Zorg voor tweede lijn begeleiding: praktijkbegeleider coacht zowel werkbegeleider als leerling
de helft nog de interne bedrijfsopleiding volgt (1 jaar AKA, MBO-1). De gemeente Amsterdam
Slotervaart en UWV hebben de functie herontworpen et voila: een nieuwe baan ontstaat.
wil vanaf 1 januari 2013 ook gaan participeren
Wees realistisch over verwachtingen en dromen van de kandidaten
in dit project. Het is de bedoeling dat het Slotervaart ziekenhuis dan ook mensen gaat opleiden voor andere ziekenhuizen in de regio die met deze doelgroep willen werken. Voor meer informatie over deze aanpak klik hier.
Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 9
paneldiscussie Aansluitend aan de innovaties vond er een paneldiscussie plaats. Panelleden Tom Plug, adviseur arbeidsverhoudingen KPN, Marjan ter Avest, directeur Landelijk Platform GGZ en Roxanne Vernimmen, voorzitter Raad van Bestuur van Altrecht, hielden de drie innovaties tegen het licht.
Tom Plug|KPN
‘We zijn gewoon begonnen. Er is gevraagd aan managers die ervoor openstaan of ze het een kans willen geven. Veel managers hadden interesse om te helpen.’ KPN is als een van de weinige werkgevers vertegenwoordigd tijdens de conferentie. De zaal is duidelijk benieuwd naar zijn mening over de innovaties en over zijn eigen bevindingen met
Er is gevraagd aan managers die ervoor openstaan of ze het een kans willen geven. Veel managers hadden interesse om te helpen. Wat houdt KPN hieraan over? Dreigende arbeidstekorten door vergrijzing kunnen op deze manier worden opgevangen. Die groep wordt veel harder nodig. Bovendien wil KPN een inclusieve organisatie zijn, waarin deze mensen een rol kunnen spelen. De verbazing in de zaal na het verhaal van Tom Plug is groot: hier zit toch verrassend veel visie achter! Dat moest ook Plug toegeven, want dit beleid is in lijn met de MVO-doelstellingen van KPN.
het werken met psychische patiënten. Bij KPN werken twintig mensen met een beperking, waarvan vijf met een psychische stoornis. Plug hoort vaak van bedrijven: we willen wel graag maar we weten niet hoe. KPN heeft er ervaring mee en nodigt bedrijven uit van hem te leren. Plug zegt dat er van zijn kant weinig visie achter zat: ‘We zijn gewoon begonnen’. Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 10
paneldiscussie
Marjan ter Avest | Landelijk Platform GGZ
Roxanne Vernimmen | Altrecht
‘Ik heb de indruk dat we wel erg ‘Met de beste, zorgende veel partijen nodig hebben om bedoelingen dragen de het doel, een baan voor psyhulpverleners onbedoeld chische patiënten, te bereiken.’ bij aan het stigma.’ Ter Avest bevestigt dat arbeid een van de be-
Altrecht streeft ernaar om mensen als burgers
langrijkste onderwerpen voor patiënten is. Ook
in de samenleving te laten participeren. Werk
ziet zij dat werkgevers wel willen maar niet weten
wordt een steeds belangrijker manier om dit
hoe. Hetzelfde geldt voor patiënten: ze willen
te doen. Vernimmen: ‘Als een patiënt geen
graag werknemer worden maar weten niet hoe.
psychoses meer heeft, maar toch geen werk
Als ze het proberen, lopen ze tegen onzichtbare
vindt, dan vinden wij als Altrecht dat we een
muren op: de stigma’s die op psychische patiën-
halffabrikaat hebben geleverd. Wij zijn dan
ten rusten.
niet geslaagd om hem succesvol terug in de samenleving te brengen. Te snel nemen we de
Ter Avest: ‘Ik heb de indruk dat we wel erg veel
rol van goedbedoelende ouder. Psychiatrische
partijen nodig hebben om het doel, een baan
patiënten zijn de meest gestigmatiseerde groep
voor psychische patiënten, te bereiken. Het
patiënten over de hele wereld. Daarin spelen
verloopt allemaal erg bureaucratisch. Er zijn veel
hulpverleners helaas ook een rol: met de beste,
drempels bij gemeente en UWV. Dat zijn grote
zorgende bedoelingen dragen zij onbedoeld
vijanden als je al het stigma op je voelt drukken.’
bij aan het stigma.’
Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 11
aanbevelingen Overweging | Jaap van Weeghel
Dagvoorzitter Jaap van Weeghel constateert tot
Zorg voor een heldere visie
zijn vreugde dat het glas sinds de conferentie in 1987 over dit onderwerp voller is geworden. Arbeid
Verzamel partijen achter je standpunt
is een veel belangrijker onderwerp geworden voor cliënten, familie, UWV, GGZ en andere instellingen. Nog nooit heeft hij zoveel landelijke
Benut wetenschap en werk evidence based
initiatieven gezien op het snijvlak van arbeid en zorg die bovendien de verschillende sectoren overstijgen. Niettemin kan nog een wereld ge-
Laat zien hoe je innovatie werkt en maak transparant wat er gebeurt
wonnen worden: we staan pas aan het begin. Afsluitend somt Van Weeghel een aantal tips op: De postkamer wordt inmiddels gerund door twee
Vermijd al teveel sectorspecifiek jargon, anders begrijp je elkaar niet
Wajongers. Deze jongens leken zij aanvankelijk nergens aan de slag te krijgen. Ze konden, wilden en deden niets. Na een half jaar zaten de betrokken partijen met de handen in het haar. Uiteinde-
Werk met ambassadeurs die ervaring hebben met werknemers met een psychische stoornis
lijk werd in een ultieme poging besloten hen een pakje naar de derde verdieping te laten brengen. En dat ging goed. Ze waren zo enthousiast dat
Benut ervaringsdeskundigen die goede ervaringen hebben
ze een jaar later de hele postkamer runden!
‘Het glas is voller geworden.’
Van Weeghel beveelt de Willem Arntsz Stichting aan om een jaarlijkse monitor te maken van alle initiatieven op het snijvlak van arbeid en zorg. Hierin zou ook moeten staan wat iedere innovatie concreet oplevert. Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 12
reflectie De Willem Arntsz Stichting zoekt innovaties op het
tijd ziek’ zijn. Kolenberg concludeert in haar studie
snijvlak van arbeid en zorg en stimuleert de implemen-
dat werkgevers met positieve ervaringen daar vaker
tatie ervan. De conferentie van 26 juni 2012 liet drie
over zouden moeten communiceren naar de buiten-
prachtige voorbeelden zien. Terugblikkend valt de
wereld. Binnen organisaties en ondernemingen is het
Willem Arntsz Stichting op dat iedere innovatie min
belangrijk dat werknemers met een psychische
of meer op zichzelf staat. Alle drie worden ze op een
stoornis open communiceren over hun stoornis. Dit
volstrekt eigen manier uitgevoerd. Daaruit zou je kun-
kan onbegrip en vooroordelen verminderen. Tijdens
nen concluderen dat er nog onvoldoende uitwisse-
de conferentie is het stigma ter sprake gekomen.
ling bestaat tussen innoverende partijen. Met andere
Hoewel in de discussie het belang van het stigma
woorden: iedereen werkt op zijn eigen eilandje.
een aantal keer werd gebagatelliseerd, blijft het een feit dat 60 procent van de psychische patiënten een
Daarmee hangt samen dat er een grote hoeveel-
baan wil, maar dat slechts 20 procent die ook heeft.
heid partijen bij elkaar moeten worden gebracht voordat een innovatie handen en voeten kan krij-
Ten slotte pleit de Willem Arntsz Stichting voor heldere
gen. In de casus van GGZ NHN en het Slotervaart
businessmodellen. Wil je werkgevers over de streep
Ziekenhuis is dat goed gelukt, hoewel beide sprekers
trekken, dan moet je met hen kunnen spreken in de
benadrukten dat dit veel tijd kostte. Aan te bevelen
taal van het bedrijfsleven. Laat de hoogte van inves-
is om samenwerking altijd te laten ontstaan tussen
teringen zien en toon aan wat werkgevers eraan
mensen met mandaat om te handelen, zoals dat
hebben om psychische patiënten in dienst te nemen.
bij GGZ NHN het geval was. Eveneens aan te bevelen is om het aantal betrokken partijen omwille
Deze drie reflecties wil de Willem Arntsz Stichting terug-
van de tijd en voor zover mogelijk, te verminderen.
geven aan de bezoekers van de conferentie en aan de mensen die er niet bij aanwezig konden zijn.
Zoals ook uit de studie van Annemarie Kolenberg
Het zijn drie leerzame lessen die innovaties op het
naar stigma’s op psychiatrische patiënten blijkt,
snijvlak van arbeid en zorg en de implementatie
worstelen veel mensen met een psychische stoornis
ervan gemakkelijker kunnen maken. En zo arbeids-
tegen allerlei vooroordelen. Ze zouden gevaarlijk
participatie van mensen met een psychische stoor-
en onvoorspelbaar zijn, tijd kosten en ‘eens ziek, al-
nis de normaalste zaak van de wereld te maken. Conferentieverslag ‘Zorg voor werk’ | 26 juni 2012 | 13
willem arntsz stichting Dolderseweg 164 | 3734 BN Den Dolder
[email protected] | www.willemarntszstichting.nl
bestuur van de willem arntsz stichting Jaap Maassen (vz) | Annette Dümig | Roxanne Vernimmen Arthur Linssen
