concept REGIOVISIE VERSLAVINGSBELEID NIEUWE WATERWEG NOORD PREVENTIE, ZORG, MAATSCHAPPELIJK HERSTEL

concept

REGIOVISIE VERSLAVINGSBELEID NIEUWE WATERWEG NOORD 2004-2006 “ PREVENTIE, ZORG, MAATSCHAPPELIJK HERSTEL ”

INHOUDSOPGAVE

DEEL I..........................................................................................................................................4 1. INLEIDING ...............................................................................................................................4 1.1. AANLEIDING TOT EEN REGIOVISIE VERSLAVINGSZORG............................................................4 1.2 HOE IS DEZE REGIOVISIE TOT STAND GEKOMEN? ...................................................................4 1.3 DOEL EN OPZET REGIOVISIE ..................................................................................................5 2.

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9

B ELEID EN ACTIEPUNTEN ..........................................................................................................7

VOORAF ...............................................................................................................................7 ROL VAN DE (CENTRUM)GEMEENTE(N) ..................................................................................7 BELEIDSFORMULERING EN ONTSCHOTTING FINANCIËN ..........................................................9 PREVENTIE .........................................................................................................................11 VROEGSIGNALERING EN DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING....................................................12 AANBOD IN HULPVERLENING ...............................................................................................13 HERINTEGRATIE / MAATSCHAPPELIJK HERSTEL ..................................................................14 SAMENWERKING EN INFOR MATIE .........................................................................................15 SAMENVATTING ACTIEPUNTEN ............................................................................................16

DEEL II....................................................................................................................................... 17 3

B ESTAAND BELEID VERSLAVINGSZORG .................................................................................... 17

3.1 LANDELIJK BELEID .............................................................................................................. 17 3.1.1 3.1.2. 3.1.3 3.1.4 3.1.5

Beleid ten aanzien van genotmiddelen............................................................................ 17 Volksgezondheid ............................................................................................................ 17 Maatschappelijke opvang ................................................................................................ 18 Coffeeshopbeleid............................................................................................................. 18 Horecabeleid ................................................................................................................... 18 3.2. REGIONAAL ......................................................................................................................... 19 3.2.1. Verslavingsbeleid ........................................................................................................... 19 3.2.2 Volksgezondheid ............................................................................................................. 19 3.2.3 Maatschappelijke opvang ................................................................................................ 20 3.2.4 Coffeeshopbeleid............................................................................................................. 21 3.2.5 Horecabeleid ................................................................................................................... 22 4.

ORGANISATIE ........................................................................................................................ 23

4.1 ORGANISATIESTRUCTUUR.................................................................................................... 23 4.2 NETWERKEN/OVERLEGGEN ................................................................................................ 23 5

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8

GEGEVENS OVER GEBRUIK VAN GENOTMIDDELEN EN OVER BEREIK VAN DE ZORG ........................ 25 ALCOHOLGEBRUIK IN NEDERLAND ...................................................................................... 25 ALCOHOLGEBRUIK IN DE REGIO NIEUWE W ATERWEG NOORD ............................................. 26 ROKEN IN NEDERLAND........................................................................................................ 27 ROKEN IN DE REGIO NIEUWE W ATERWEG NOORD............................................................... 28 DRUGSGEBRUIK IN NEDERLAND .......................................................................................... 30 DRUGSGEBRUIK IN DE REGIO NWN..................................................................................... 32 GOKKEN IN NEDERLAND ..................................................................................................... 33 GOKKEN IN DE REGIO NIEUWE W ATERWEG NOORD ............................................................ 33

regiovisie verslavingszorg NWN conceptversie 8 maart 2004

Pagina 2 van 43

6

6.1 6.2 6.3 6.4

H ET AANBOD .......................................................................................................................... 34 PREVENTIEF ....................................................................................................................... 34 CURATIEF ........................................................................................................................... 35 MAATSCHAPPELIJK HERSTEL .............................................................................................. 36 JUSTITIEEL TRAJECT ............................................................................................................ 37

DEEL III...................................................................................................................................... 38 7

7.1 7.2 7.3 7.4 8.

KNELPUNTEN ......................................................................................................................... 38 ALGEMEEN ......................................................................................................................... 38 PREVENTIE ......................................................................................................................... 38 CURATIEF ........................................................................................................................... 39 MAATSCHAPPELIJK HERSTEL .............................................................................................. 39

8.1 8.2 8.3 8.4

AANBEVELINGEN ................................................................................................................... 41 ALGEMEEN ......................................................................................................................... 41 PREVENTIE ......................................................................................................................... 41 CURATIEF ........................................................................................................................... 42 MAATSCHAPPELIJK HERSTEL .............................................................................................. 42

9.

AFKORTINGENLIJST ............................................................................................................... 43


Pagina 3 van 43

DEEL I

1. INLEIDING 1.1.

Aanleiding tot een regiovisie verslavingszorg

De gemeente Vlaardingen is met ingang van 2002 centrumgemeente Ambulante Verslavingszorg voor de regio Nieuwe Waterweg Noord (NWN). De gemeente was al centrumgemeente voor de Maatschappelijke opvang en Vrouwenopvang. Aangezien tot die tijd de gemeente Rotterdam als centrumgemeente, voor het gehele Rijnmondgebied, heeft gefunctioneerd, heeft de aanpak van de verslavingsproblematiek van de regio Nieuwe Waterweg Noord in het verlengde gelegen van de problematiek in Rotterdam. De gemeente Vlaardingen heeft, in samenwerking met de gemeenten Schiedam en Maasluis, besloten een regiovisie verslavingszorg voor de regio NWN te ontwikkelen.

1.2

Hoe is deze regiovisie tot stand gekomen?

Voor het overzicht van het landelijke en regionale beleid is gebruik gemaakt van zowel landelijke, regionale als lokale gegevens. Eerst was het van belang om een goed zicht te krijgen op de vraag en het aanbod in de eigen regio en de daarbij behorende overlappen en witte vlekken in kaart te brengen. Hiervoor is aan verschillende instellingen een vragenlijst verzonden met daarin opgenomen vragen over de vraag, het aanbod en gesignaleerde ontwikkelingen en knelpunten. De vragenlijst is onder andere verstuurd naar scholen voor voortgezet onderwijs, jongerenwerk, maatschappelijk werk, RIAGG, huisartsen, afdelingen van de gemeenten, woningbouwstichtingen, Werkgroep Voorlichting Verslaving en reclassering. De respons op de vragenlijst was met meer dan 80% goed te noemen. Ook zijn er gesprekken gevoerd met de doelgroep zelf. Het betreft hier (ex)-verslaafden zowel op het gebied van alcohol, drugs als gokken. Er is met ongeveer 20 mensen gesproken, zowel individueel als in een groep. Gebaseerd op bovenstaande informatie is een aantal algemene aanbevelingen geformuleerd in de vorm van een startnotitie. Deze notitie is voorgelegd aan het college van B&W van de centrumgemeente en het wethoudersoverleg Volksgezondheid van de regio NWN. Op basis van de bevindingen in de startnotitie verslavingszorg is in 2002 een conferentie georganiseerd met een brede vertegenwoordiging uit het regionale veld. Vertegenwoordigers uit de hulpverlening, maatschappelijk- en jongerenwerk, politie, woningbouwcorporaties, coffeeshophouders en horeca, vertegenwoordigers van de doelgroep, GGD, beleidsambtenaren en politiek vormden een dwarsdoorsnede van alle bij de formulering, vaststelling en uitvoering van het beleid betrokken organisaties. Tijdens de conferentie hebben deelgroepen van gemengde samenstelling zich uitgesproken over vier deelterreinen, die gezamenlijk in belangrijke mate de gesignaleerde knelpunten binnen de verslavingszorg afdekken: § Vroegsignalering als middel voor preventie § Double trouble: samengaan van problematiek rond verslaving en psychosociale stoornissen § Maatschappelijk herstel § Jongeren en het gebruik van genotmiddelen


Pagina 4 van 43

Dit heeft vervolgens geleid tot het formuleren van actiepunten op verschillende deelgebieden (zie hoofdstuk 2). Deze actiepunten vormen in wezen de regiovisie. De regiovisie is in conceptvorm besproken met de voornaamste (uitvoerings)partners (de gemeenten Schiedam en Maassluis, DeltaBouman, GGD, RIAGG en Politie.). Visie op verslavingszorg In deze regiovisie wordt aangesloten op de ideeën van DeltaBouman met betrekking tot de verslavingszorg. Hierbij wordt er van uitgegaan dat verslaving een psychische stoornis is. Verslaving gaat gepaard met andere problematieken en is vandaar een complexe materie, waarvoor geen enkelvoudige oplossingen bestaan. Tevens wordt er van uitgegaan dat er mensen zijn met een (aangeboren) aanleg voor verslaving. Met name dat laatste betekent dat preventie volgens twee sporen moet verlopen. Aan de ene kant bestaat de traditionele wijze van informatie en voorlichting gericht op verstandig gebruik. Aan de andere kant een te ontwikkelen nieuwe manier van preventie die mensen met aanleg voor verslaving geheel van gebruik wil afhouden (bijvoorbeeld gericht op ouders al bij het consultatiebureau). Onderdeel van die ideeën is verder het onderscheid tussen gebruik en verslaving. Ook in deze regiovisie gaan we hiervan uit. Dit vertaalt zich in de ketenaanpak: preventie, zorg, maatschappelijk herstel. Preventie richt zich op de (potentiële) gebruikers. Zorg en maatschappelijk herstel voor degenen bij wie gebruik uit de hand gelopen is. In belangrijke mate is preventie een taak voor de gemeente(n), alsmede de opsporing en toeleiding van verslaafden naar de zorg. Bij het maatschappelijke herstel ligt de taak van de gemeente(n) vooral op het faciliterende vlak (bijvoorbeeld huisvesting en het toeleiden naar werk of scholing). In de regio NWN wordt nadrukkelijk gekozen voor de invalshoek van middelengebruik en verslaving als gezondheidsprobleem. Dit betekent niet dat het aspect van de openbare orde en veiligheid wordt genegeerd, maar het heeft in dit stuk niet de prioriteit.

1.3

Doel en opzet regiovisie

In de regiovisie is het huidige landelijke zowel als het regionale en lokale beleid ten aanzien van verslavingszorg in kaart gebracht. Tevens is een overzicht van de vraag en het aanbod opgenomen met de daarbij behorende knelpunten. Voor zover beschikbaar zijn ook cijfermatige gegevens opgenomen. De startnotitie (in belangrijke mate gebaseerd op de bevindingen uit de interviews met de instellingen en betrokkenen) en de verdere uitwerking hiervan binnen de workshops vormden de interactieve basis waarop beleid en uitvoering in de vorm van actiepunten verder worden uitgewerkt in een plan van aanpak. Het voorgenomen beleid wordt afgezet tegen de thans beschikbare middelen en de inzet ervan. Met het vaststellen van de regiovisie worden het beleidskader en de actiepunten voor de regio NWN gemarkeerd. Deze zijn zodanig verwoord dat er ruimte blijft voor plaatselijke initiatieven, maar ook dat plaatsgebonden problemen in het grotere regioverband aangepakt kunnen worden.


Pagina 5 van 43

Uitgangspunten regio NWN Bij de start van de opstelling van de regiovisie verslavingszorg is door de drie gemeenten van de regio een aantal algemene uitgangspunten gesteld. Deze dienen als kader voor de verdere ontwikkeling van de visie. 1. De verslavingszorg wordt vanuit het oogpunt van de volksgezondheid en maatschappelijke zorg bekeken en niet (alleen) vanuit openbare orde en overlast. 2. Grondslag voor het beleid is de keten: preventie, zorg en maatschappelijke herstel. Met name preventie en zorg zijn gebaat bij een adequate vroegsignalering (bijvoorbeeld informatie- en gegevensverzameling en het toerusten van de eerste lijn). 3. Bij het ontwikkelen van een visie wordt een samenhangende en integrale aanpak voorgestaan. 4. Preventie blijft een belangrijke positie innemen: startend gebruik wordt ontmoedigd. Gebruikt men toch, dan wordt geïnvesteerd op verstandig gebruik. Wordt het gebruik problematisch, dan wordt de toegang tot de hulpverlening bevorderd. 5. De hulpvoorzieningen zijn zo laagdrempelig mogelijk. 6. Het aanbod is zoveel mogelijk afgestemd op de reële zorgbehoefte en komt tegemoet aan de vraag van de klant 7. Gestuurd wordt op de effectiviteit van het aanbod. Het aanbod dient doeltreffend te zijn en aan te sluiten op de zorg van andere instanties. 8. Het aanbod dient tegen zo gering mogelijke middelen te worden ingezet (kosteneffectiviteit). 9. Middelengebruikers en verslaafden worden in de eigen regio opgevangen. 10. Het verslavingsbeleid voor jongeren richt zich met name op drie levenssferen: thuis, school en uitgaansleven. Nadrukkelijk wordt vermeldt dat in de regio wel degelijk oog bestaat voor veiligheids- en criminaliteitsaspecten. Voor de nota is er echter voor gekozen hierop niet al te veel aandacht te vestigen. Het kabinet wil de komende jaren overgaan tot een harde en systematische aanpak van veelplegers. Het is bekend dat een groot deel van de veelplegers verslaafd is. Daar waar dit het geval is, vindt het kabinet dat de verslavingsproblematiek aangepakt moet worden. Vanuit het rijk gaat de aandacht uit naar het verbeteren van de verslavingszorg in detentie, inclusief de toeleiding naar drangvoorzieningen. De strafrechterlijke opvang van verslaafden wordt uitgebreid. Als de verslavingsproblematiek onder controle is, moet de gemeente de nazorg gaan organiseren. Dit betekent dat mensen een huis moeten krijgen en toegeleid worden naar werk en scholing. Dit zal een grotere toeloop inhouden voor de instellingen binnen het maatschappelijk herstel.


Pagina 6 van 43

2.

Beleid en actiepunten

2.1

Vooraf

Dit hoofdstuk vormt de uitkomst van een interactief proces waarbij op grond van documenten, beleidsnotities, interviews en enquêtes een startnotitie is opgesteld. In de startnotitie is de bestaande situatie beschreven, alsmede een overzicht van beleidsuitgangspunten, knelpunten en aanbevelingen (in deze regiovisie zijn deze zaken opgenomen in deel II). De onder alle betrokkenen instanties verspreide startnotitie vormde vervolgens de basis voor een conferentie waarbij alle deelnemers zich in verschillende workshops hebben uitgesproken over de belangrijkste items die de komende jaren aangepakt dienen te worden. Uit alle workshops is naar voren gekomen dat de formulering van een specifiek op de regio NWN afgestemd verslavingsbeleid als positief wordt ervaren. Ook de interactieve wijze waarop het beleid gestalte krijgt ondervindt waardering. Dit komt ook tot uiting in de brede opkomst en de grote betrokkenheid die de deelnemers in de workshops aan de dag legden. Positieve ontwikkelingen De regiovisie NWN sluit aan op bestaande ontwikkelingen die eerder onder de vlag van Rotterdam in gang zijn gezet. Veel bestaande ontwikkelingen worden door uiteenlopende organisaties positief gewaardeerd. Vooral de preventieactiviteiten (bijv. de gerichte voorlichting op school, cursus voor coffeeshophouders) en de projecten (bijv. De laatste kans) en voorzieningen (bijv. sociaal pension het Klooster) gericht op terugkeer in de maatschappij ondervinden instemming en waardering. De aanscherping van het beleid op de specifieke situatie in de regio NWN biedt gelegenheid om goede ontwikkelingen nog beter tot hun recht te laten komen. Een goede basis om met voldoende draagvlak te werken aan verdere inzet op de verschillende terreinen. Op een aantal terreinen is nieuw beleid ( met de onlosmakelijk daaraan verbonden financiële middelen) voorgesteld. Financiële dekking van nieuw beleid zal gevonden moeten worden in de door het Rijk beschikbaar gestelde middelen (doeluitkering MO/VO). Indien deze hiervoor niet toereikend zijn zal er binnen de regio overleg plaats moeten vinden over mogelijke andere (gemeentelijke) financieringsbronnen. Een integrale ketenaanpak voor de verslavingszorg vergt, naast de al bestaande initiatieven en samenwerkingsafspraken, een scala van maatregelen over een breed terrein, verdeeld over de aandachtsvelden: • Beleidsformulering en ontschotting van financiën. • Preventie • Vroegsignalering en deskundigheidsbevordering • Aanbod in de hulpverlening • Herintegratie/maatschappelijke opvang – en herstel • Gegevensverzameling • Samenwerking en informatie In de volgende paragraven worden op die velden de actiepunten aangegeven. Eerst wordt ingegaan op de rol van de (centrum)gemeente(n).

2.2

Rol van de (centrum)gemeente(n)

De gemeenten vormen de instanties die vanuit hun beleidsverantwoordelijkheid het overzicht hebben over het totale veld, waarbij de centrumgemeente ook nog eens een coördinerende verantwoordelijkheid heeft. De regie voor een sluitende aanpak ligt dan ook bij de centrumgemeente. Het realiseren van een sluitende ketenaanpak dient een structureel karakter te dragen. Gelet op de verscheidenheid aan onderwerpen en het grote aantal betrokken


Pagina 7 van 43

instanties verdient een projectmatige werkwijze de voorkeur. Van cruciaal belang is het realiseren en bewaken van de samenhang tussen de verschillende deeltrajecten. Waar het gaat om uitbreiden en realiseren van structurele voorzieningen, zoals: • uitbreiden van het hulpaanbod • realiseren van aanlooppunten en uitbreiden van de crisisopvang en wonen op maat • positie van de regio t.o.v. Rotterdam als het gaat om maatschappelijke opvang, wordt het inrichten van een regionaal samenwerkingsverband met de kernpartners (gemeente, Zorgkantoor, GGD, GGZ, verslavingszorg, woningbouwvereniging, maatschappelijk herstel en vertegenwoordiging van de 1e lijns hulpverlening) gezien als de gewenste oplossing. De centrumgemeente vormt een belangrijke spil in zowel het realiseren van de samenwerkingsverbanden, het faciliteren ervan (i.s.m de andere gemeenten) en bewaken van de onderlinge samenhang. De centrumgemeente voert ook overleg met de collegacentrumgemeenten binnen de grootstedelijke regio. Het instellen van deelprojecten is een verantwoordelijkheid van de centrumgemeente in overleg met de beide andere gemeenten. De gemeente Vlaardingen coördineert en faciliteert als centrumgemeente verslavingszorg de uitvoering van de regiovisie. Actie: De gemeente Vlaardingen voert als centrumgemeente op ambtelijk en/of bestuurlijk niveau overleg, op gemeentelijk, regionaal en landelijk niveau: • Ambtelijk overleg met de centrumgemeenten Spijkenisse en Rotterdam (4 x per jaar) • Bestuurlijk overleg met de centrumgemeenten Spijkenisse, Rotterdam en de Stadsregio (2 x per jaar) • Ambtelijk overleg Maatschappelijke Opvang met alle centrumgemeenten van Nederland in VNG verband, inclusief themabijeenkomsten (6 x per jaar) • Afstemmingsoverleg met de verschillende partijen die zich met verslavingszorg bezig houden in de regio NWN (2 x per jaar) • Ambtelijk overleg tussen GGD, Zorgkantoor en Centrumgemeenten Spijkenisse en Rotterdam m.b.t. de financiering van de verslavingszorg (4 x per jaar) • Ambtelijk overleg met Zorgkantoor NWN (2 x per jaar)


Pagina 8 van 43

2.3

Beleidsformulering en ontschotting financiën

Uitvoering beleid en regiovisie Veel aspecten van het bestaande beleid worden positief gewaardeerd en verdienen continuering. Het vertrekpunt van het regiobeleid vormt de volksgezondheid en maatschappelijke zorg. Overlast is een uitingsvorm waarvoor een (vooral bezien op het totaal aantal verslaafden) gering aantal verslaafden verantwoordelijk is. Vervolgens is het wel zaak in het beleid te voorzien in het beperken en voorkomen van de overlast naar de omgeving. Het welzijnsaspect kent immers ook een verplichting naar de omgeving en medeburgers daar waar het gaat om de overlastbeperking. Met volksgezondheid en maatschappelijke zorg als kern van het verslavingsbeleid omvat de aanpak van overlast ook componenten van de keten welzijn, werken en wonen alsmede aandacht voor gerichte preventie. Actie Bij het bepalen van het aanbod wordt in eerste instantie uitgegaan van het bestaande aanbod (2002) en bestaande (subsidie)relaties. Inmiddels is met ingang van 2003 een deel van het bestaande pakket dat door DeltaBouman wordt uitgevoerd onder het financiële regime van de AWBZ ondergebracht. DeltaBouman zou de vrijvallende middelen (afkomstig uit de door het rijk beschikbaar gestelde doeluitkering maatschappelijke opvang/verslavingszorg) willen inzetten voor de zogenaamde outreachende (ambulante verslavings-) zorg. Aan de hand van functie-informatie en cijfermateriaal dienen hierover nadere afspraken worden gemaakt met de regionale partners (de gemeenten Schiedam en Maassluis en DeltaBouman) en zal e.e.a moeten worden afgestemd met o.a. Rotterdam en Spijkenisse. Actie De gemeente Vlaardingen zal als centrumgemeente overleg voeren met de uitvoerende instellingen, betrokken gemeenten en Zorgkantoor NWN over de gevolgen van het onderbrengen van enkele taken onder het financieel regime van de AWBZ en in welke mate de vrijvallende middelen van de rijksuitkering maatschappelijke opvang/verslavingszorg ingezet zouden moeten worden op de regionale verslavingzorg of anders binnen het veld van de maatschappelijke opvang. Uitgangspunt voor de gemeente(n) is daarbij dat zij zich verantwoordelijk voelt voor: - preventie - vroegsignalering - toeleiding van mensen met een verslaving naar de zorg - facilitering maatschappelijk herstel Dit impliceert dat het Zorgkantoor NWN verantwoordelijk wordt gehouden voor de zorg en de zorg- en begeleidingscomponent van het maatschappelijk herstel. De keuze voor een sterk op hulpverlening en welzijn gericht beleid vraagt ook om een nadere afstemming in de rolverdeling tussen Rotterdam en de regio NWN. Rotterdam richt zich als grote stad (noodgedwongen) nadrukkelijk op de overlast waarna hulpverlening vanzelfsprekend volgt. De regio NWN richt zich nadrukkelijker op het creëren van laagdrempelige voorzieningen en het bereikbaar houden van de ambulante hulpverlening (zowel qua afstand als beschikbaarheid), samenwerking tussen de verschillende hulpverleningsinstanties, gemeenten en betrokken partijen en een sterk sociaal beleid. Preventie en vroegsignalering maken daar deel van uit. Actie Er wordt in regionaal verband samengewerkt bij de aanpak van de verslavingszorg. (zie ook de actiepunten onder paragraaf 2.2)


Pagina 9 van 43

Ontschotting financiën Het realiseren van de ketenaanpak maakt het noodzakelijk dat de verschillende geldstromen vanuit het rijk, gemeente en AWBZ (zorgkantoren) in onderlinge samenhang kunnen worden aangewend. Vlaardingen volgt als centrumgemeente de beleidsontwikkeling op dit gebied door het Zorgkantoor en DeltaBouman. Er zijn enkele financieringsstromen die te maken hebben met het verslavingsbeleid, zoals: - de rijksmiddelen maatschappelijke opvang en (ambulante) verslavingszorg; - AWBZ-financiering van de zorg; - justitieel gefinancierde verslavingszorg. Daarnaast hebben diverse gemeentelijke beleidsterreinen (veiligheid, welzijn, volksgezondheid, huisvesting, sociale zekerheid enz.) ook hun budgetten, die in het kader van facetbeleid betrokken zouden kunnen worden in de financiering van het verslavingsbeleid. Ontschotting c.q bundeling van de financieringsstromen maakt het mogelijk de geldstromen in dienst te stellen van de voorgenomen beleidsontwikkelingen. Actie De gemeente Vlaardingen zal als centrumgemeente ontschotting c.q bundeling van de verschillende financiële stromen nastreven. Onderzoek naar het vóórkomen (aard en ernst) van middelengebruikers en verslaafden. Informatie over middelengebruik en verslaafden is nodig om het beleid nu en in de toekomst scherp te richten en te komen tot een passend hulpaanbod. De thans beschikbare gegevens over de (ontwikkeling) van verslavingsgedrag en middelengebruik zijn te beperkt om resultaten van ingezet beleid afdoende aan te tonen. Voor een deel is dit te wijten aan de beperkte registratie die instellingen voeren. Maar ook aan het niet systematisch ontsluiten van gegevens die al verzameld worden. Verder is er maar een beperkte afstemming en overeenstemming over welke gegevens nodig zijn en welke gegevens beschikbaar zijn die resultaten van beleid afdoende kunnen aantonen en die richting kunnen geven aan nieuwe beleidsvorming. Voor gegevens over middelengebruik in de algemene bevolking kunnen bijvoorbeeld gegevens verzameld door de GGD met de vijfjaarlijkse “gezondheidsenquête regio NWN” gebruikt worden. Gegevens over verslaving zijn te vinden bij DeltaBouman. Bovendien zijn er bij de overige organisaties die op het veld actief zijn, maar ook bij huisartsen, veel gegevens bekend. In hoeverre deze gegevens te combineren zijn en geschikt zijn om resultaten van ingezet beleid afdoende aan te kunnen tonen, en dus, welke gegevens verzameld moeten worden en in welke frequentie is een belangrijk punt. Met name van belang voor een goede aansturing is de vraag hoeveel cliënten in de verslavingszorg (oorspronkelijk) uit de regio NWN afkomstig zijn. Actie De NWN gemeenten zullen samen met de GGD NWN en DeltaBouman een plan opstellen voor het structureel verzamelen en verwerken van gegevens over middelengebruik en verslaving waarbij er aandacht is voor o.a.: • Vaststellen van gewenste informatie mbt omvang van gebruik • Vaststellen van beschikbare informatie en de toegankelijkheid/geschiktheid van deze informatie • De frequentie van (bestaande) onderzoeken • Verbreding van de onderzoeksterreinen • Het vergroten van het bereik door ook huisartsen mee te nemen als respondenten • De mogelijkheden verkennen om te werken met focusgroepen • Het volgen van groepen gedurende een langere periode (longitudinaal onderzoek)


Pagina 10 van 43

Probleemsignalering Naast het optimaliseren van de monitoring is het van belang om een inzicht te hebben in de problematiek die speelt. Het gaat dan om omvang van en soort gebruik. Dat zijn gegevens op basis waarvan preventie kan worden vorm gegeven en waarop vroegsignalering zich kan richten. Op basis van geanonimiseerde gegevens kan een kennisdatabank worden bijgehouden om in voorkomende soortgelijke gevallen uit te kunnen putten. Deze gegevens worden geleverd door de betrokken instellingen en organisaties. Actie De Rijnmondgemeenten zullen samen met o.a. DeltaBouman nagaan wat de mogelijkheden zijn voor het oprichten van een kennisdatabank.

2.4

Preventie

In de regio NWN vindt al een groot aantal preventieve activiteiten plaats waarbij organisaties als de GGD en DeltaBouman actief samenwerken. Vanuit deze gunstige positie kan verder worden gewerkt aan een specifiekere preventieve zorg. Het huidige preventiebeleid richt zich sterk op jongeren en wordt in een specifieke setting gegeven: school, thuis of het uitgaansleven. Hoewel preventie vaak een onderdeel vormt van de gerichte aanpak van overlast, vormt gezondheidsbeleid de basis voor het ontwikkelen en uitzetten van preventieprogramma’s. Bij de gerichte voorlichting aan de betreffende doelgroepen wordt vooral de eigen verantwoordelijkheid benadrukt en de jongere aangemoedigd zich vooral ook binnen de groep weerbaar op te stellen tegenover het (overmatig) gebruik van middelen. Het imago “gebruiken is cool” dient te worden aangetast. Effectieve preventie vereist een directe benadering van de verschillende doelgroepen, bij voorkeur in de omgeving waar het verslavingsgedrag plaats vindt. Actie Voorlichting aan jongeren wordt geïntensiveerd en richt zich nog meer op het uitgaansleven en scholen. Het uitgaansleven en de scholen zijn de meest voor de hand liggende kanalen om jongeren direct aan te spreken. Maar ook in de thuissituatie liggen mogelijkheden om jongeren (via hun ouders) op de gevolgen van hun gedrag attent te maken. Hoewel er in het land voorbeelden van zijn is preventie in de thuissituatie –ook in de regio NWN- nog een relatief onontgonnen en onbekend terrein. De ouders dienen handvatten aangereikt te krijgen op welke wijze de kinderen hierin kunnen worden ondersteund en hoe in een vroegtijdig stadium gebruik kan worden onderkend. Praktijkervaring heeft uitgewezen dat het creëren van een schrikeffect (nadruk op schade voor de gezondheid) eerder uitnodigt tot experimenteren dan dat het bijdraagt aan het voorkomen van gebruik. De ouders zijn vooral door tussenkomst van de scholen te benaderen. Actie Intensiveren van voorlichting aan ouders door het uitgeven van folders en het houden van ouderavonden, maar ook via voorlichting over de aangeboren aanleg voor verslaving op het consultatiebureau. Ten aanzien van de ouderen richt de preventie zich vooral op de medicijnverslaving en alcoholgebruik onder alleenstaande oudere mannen. Naast folders zal de nadruk gelegd worden een directe benadering met mondelinge informatie. Dit komt nog steeds het beste over, vooral op de jongere doelgroepen. De politie wordt nadrukkelijker bij de uitvoering van de preventie betrokken.


Pagina 11 van 43

Actie De NWNgemeenten stellen in 2004 samen met de GGD NWN en DeltaBouman een preventieplan op. Jaarlijks worden werkplannen opgesteld.

2.5

Vroegsignalering en deskundigheidsbevordering

Ook tijdens de conferentie signaleert het veld de verontrustende tendens dat cliënten in een steeds later stadium met een vervolgens ook zwaardere problematiek hulp zoeken. Verslavingsgedrag “geniet” een grotere maatschappelijke acceptatie dan wellicht wenselijk is. De omgeving van de verslaafde oefent in eerste instantie te weinig druk uit op het afwijzen van het gewraakte gedragspatroon. Onder de paragraaf preventie is aan dit punt aandacht geschonken evenals aan het punt “beeldvorming”. Opvallend is dat over de hele linie van verslaving een zekere onderschatting van de ernst van de gevolgen wordt geconstateerd door het veld: er zou meer aandacht moeten komen voor de bestrijding van het polygebruik1 onder jongeren en overmatig alcohol drinken, een beeld dat bijv. via de vele soapseries als normaal gedrag verankerd dreigt te raken in het gedragspatroon van de opgroeiende jeugd. De aandacht voor de oudere verslaafde, vooral ook t.a.v. het medicijnengebruik wordt als onvoldoende gekwalificeerd. Softdruggebruik wordt als redelijk onschuldig aangemerkt terwijl overmatig gebruik wel degelijk ernstige gevolgen heeft op zowel de korte (concentratieverlies, negatieve invloed op leersprestaties) als langere termijn (blijvende hersenschade). Gokverslaving krijgt te weinig aandacht vanuit de preventie. Het gaat namelijk niet alleen om de problemen van de cliënt, maar er is ook sprake van een maatschappelijk probleem (verwervingscriminaliteit). Actie Binnen het preventiebeleid dienen de volgende punten aandacht te krijgen: - alcohol - softdrugs - medicijngebruik - gokken. Natuurlijk zal er binnen het preventiebeleid ook aandacht blijven voor het gebruik van harddrugs. De aandacht voor de vier genoemde terreinen behoeft vanwege de onderschatting van de problemen en de “positieve” beeldvorming echter een impuls. Deskundigheidsbevordering 1 e lijns hulpverlening In het kader van de vroegsignalering is signalering in de 1e lijnshulpverlening en een snelle verwijzing naar de verslavingszorg gewenst. De verslavingszorg kan hierbij ook een belangrijke inbreng hebben bij de deskundigheidsbevordering van de 1e lijns hulpverlening. Direct in het verlengde hiervan ligt de deskundigheidsbevordering bij jongerenwerkers, politie, scholen en reclassering waar het gaat om het leren signaleren van verslavingsgedrag in een zo vroeg mogelijk stadium, gekoppeld aan een goede doorverwijzing. DeltaBouman onderneemt op dit moment actie om in een samenwerkingsverband tussen huisartsen en CAD een optimale signalering en doorverwijzing op te zetten rond alcoholmisbruik.

1

Gebruik van meerdere vormen van drugs tegelijk


Pagina 12 van 43

Actie

DeltaBouman en GGD-NWN dragen zorg voor de deskundigheidsbevordering van de 1 e lijnshulpverlening (m.n. huisartsen).

Vindplaats gericht werken jongerenwerk Vanuit de gemeente wordt gestuurd op het meer vindplaats gericht werken van de jongerenwerkers in de regiogemeenten. Het bereiken van de jongeren in hun eigen omgeving sluit aan op de andere speerpunten die onder vroegsignalering worden genoemd. Vanuit het jongerenwerk staat de bereidheid tot vindplaats gericht werken niet ter discussie, de beschikbare capaciteit wel. Overwegingen m.b.t. een capaciteitsuitbreiding van het jongerenwerk worden voorafgegaan door in overleg met de gemeente vaststellen van prioriteiten in het totale werkaanbod. Actie De NWNgemeenten maken voor 2005 afspraken over de rol van het jongerenwerk in de vroegsignalering. Knelpuntenoverleg In de onderscheidene gemeenten bestaat een lokaal regulier knelpuntenoverleg tussen de verschillende partijen die te maken (kunnen) krijgen met mensen die uit de boot zijn gevallen overleg plaats, door meervoudige problematiek. Dit overleg is er op gericht een individuele oplossing op maat te creëren. Voor dit overleg is ook een belangrijke rol weggelegd in de vroegsignalering. De deelnemende partijen kunnen in dit knelpuntenoverleg dan ook mensen in te brengen die uit de boot dreigen te vallen. Met name van belang is dat de in dit overleg ook de politie de door haar gesignaleerde probleemgevallen aan de orde kan stellen

2.6

Aanbod in hulpverlening

Sociale kaart In het verlengde van de wens om vooral in de 1 e lijnszorg deskundigheid te bevorderen wordt veelvuldig het samenstellen van de sociale kaart genoemd. Een volledig overzicht van het hulpverleningsaanbod, de projecten en samenwerkingsverbanden van de instellingen komt het adequaat verwijzen vanuit de 1e lijns hulpverlening (huisarts, maatschappelijk werk) en vanuit instanties als het jongerenwerk, scholen, politie en reclassering, ten goede. Binnen de hulpverlening zal het zicht op het aanbod van de verschillende instellingen vooral verdiept moeten worden door de afspraken over de samenwerking en het afstemmen van het hulpaanbod op cliënten met een meervoudige problematiek. De sociale kaart is als eerste stap, het aanbod van elkaar beter leren kennen en elkaar vinden, ook voor de instellingen van belang. Inmiddels heeft de RCG-NWN een sociale kaart van de gezondheidszorg in de regio NWN beschikbaar voor hulpverleners en verwijzers. De kaart wordt verder uitgewerkt om ook als wegwijzer voor de zorgconsument te kunnen fungeren en zal dan ook op internet (Zorgwijzer) beschikbaar komen. Actie De gemeente Vlaardingen zal als centrumgemeente de door de RCG-NWN samengestelde sociale kaart bezien op volledigheid als het gaat om de verschillende samenwerkingsprojecten / afspraken. Uitbreiding hulpverleningsuren / locaties De problematiek rond de verschillende vormen van verslaving neemt toe. Niet alleen getalsmatig maar ook in zwaarte. Dit laatste is vooral een gevolg van het in een later stadium inschakelen van hulp.


Pagina 13 van 43

Uitbreiding van het aantal beschikbare uren op meerdere locaties in de regio en telefonische bereikbaarheid voor hulp en advies en deskundigheid op het volledige terrein van de verslavingsproblematiek (drank, drugs- en gokverslaving) gelden als gewenste inzet voor de komende jaren. Intensivering van de gegevensverzameling (zie elders) draagt bij aan de onderbouwing van de noodzaak tot uitbreiding van de ambulante zorg. Actie Vlaardingen maakt in het kader van de subsidierelatie aan de hand van evaluatie van de activiteiten afspraken met DeltaBouman over de inzet en uitbreiding van de ambulante verslavingszorg (CAD) over het volledige terrein van de verslavingszorg.

Crisisopvang Het aantal in de regio beschikbare plaatsen voor de crisisopvang wordt als te beperkt ervaren. Met name de politie ervaart dat zij mensen met problematische gedrag waarbij verslaving in het spel is niet snel genoeg het hulpverleningstraject in kan krijgen. De oplossing van deze problematiek ligt niet uitsluitend binnen het oplossen van capaciteitsvraagstuk. Zeker zo belangrijk is de elders al benoemde verbetering van de samenwerking tussen de GGZ en de verslavingszorg om te komen tot gezamenlijke opvangcapaciteit en behandelprogramma’s. De mogelijkheden om in meer instellingen cliënten met een meervoudige problematiek te plaatsen neemt hierdoor eveneens toe. De mogelijkheden die de betere samenwerking biedt, moeten worden afgezet tegen de beschikbaarheid van het uiteindelijk beschikbare aantal plekken en behoefte. Actie Vlaardingen onderzoekt in 2004 de noodzaak van de uitbreiding van het aantal crisisopvangplaatsen, dagen nachtopvangplaatsen en het nader te ontwikkelen beleid Maatschappelijke Opvang op regionaal niveau (NWN).

2.7

Herintegratie / Maatschappelijk Herstel

Sociale opvang en wonen Aansluitend op de klinische en ambulante hulpverlening is er vooral behoefte aan maatschappelijke opvang. Op dit terrein tekent zich de wens om de mogelijkheden tot begeleid wonen (wonen op maat) te verruimen het meest nadrukkelijk af. Een voorziening als het sociaal pension “ Het Klooster” toont alleen al door de structurele overbezetting haar bestaansrecht in uitgebreidere vorm aan. Maar ook het beschikbaar komen van meer zelfstandige woonruimten (evt. met een vorm van begeleiding) als logische stap in de eindfase van een behandeltraject voor verslaving, al dan niet gecombineerd met psychosociale problematiek, wordt genoemd als noodzaak. Gezien het belang van het herintegratietraject wordt in het veld zelfs gepleit voor een woongarantie. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor de woningbouwcorporaties. Actie De NWNgemeenten onderzoeken in 2005 de mogelijkheden (ook financieel) om de plekken voor verschillende vormen van begeleid wonen uit te breiden. Aanloopvoorzieningen Belangrijk in de opvang is het creëren van laagdrempelige aanloopvoorzieningen voor verslaafden. Afspraken moeten worden gemaakt over een goede rolverdeling tussen Rotterdam met de aantrekkingskracht voor verwervingscriminaliteit en aanschaf van verdovende middelen, (anonieme) hulpverlening en de anonimiteit van de massa en de regio NWN.


Pagina 14 van 43

Deze discussie concentreert zich op de maatschappelijke opvang van de verslaafden en het creëren van laagdrempelige voorzieningen. Op deze wijze wordt invulling gegeven aan vooral het aspect welzijn van de keten wonen, werken en welzijn. Het inrichten van deze voorziening moet de uittocht van verslaafden naar de grote stad afremmen.

2.8

Samenwerking en informatie

De noodzaak om tot een sluitende ketenaanpak te komen wordt breed gedragen door alle deelnemers. Deze opvatting spiegelt zich ook in de praktijk gelet op het aantal al bestaande samenwerkingsafspraken (met een vaak beperktere reikwijdte qua doelgroep en verbonden instanties) waarover ook positief wordt gerapporteerd. Tegelijkertijd wordt onderkend dat deze samenwerking in veel gevallen nog niet of onvoldoende is gerealiseerd. Samenwerking tussen de GGZ en de ambulante verslavingszorg Het ontbreken van een goede samenwerking komt vooral tot uiting bij de double trouble problematiek. Nog teveel wordt de cliënt ingepast in of de verslavingszorg of de sociaal psychiatrische zorg (of valt zelfs geheel uit de boot). Alleen met een gezamenlijk programma vanuit zowel de GGZ als de verslavingszorg is een afdoende hulpaanbod te formuleren, ongeacht onder welke zorgcategorie de cliënt primair valt. Ook het OGGZ-platform richt zich nadrukkelijk op de groep die buiten de boot dreigt te vallen. Meer samenwerking met de GGZ is ook gewenst vanuit de instellingen voor maatschappelijk herstel. Bij een (vaak tijdelijke) terugval van een cliënt die in de eindfase van de behandeling verkeert, is opvang binnen de GGZ in veel gevallen niet of met slechts zeer veel moeite te regelen. Actie De gemeente Vlaardingen stimuleert als centrumgemeente de vorming van een structureel samenwerkingsverband tussen GGZ, waaronder de verslavingszorg en de instellingen die zich inspannen voor maatschappelijk herstel van de cliënt. Dit gebeurt door het organiseren van een afstemmingsoverleg tussen de verschillende partijen die zich met verslavingszorg of aanpalende terreinen bezig houden in de regio NWN (zie ook 2.2). Informatie-uitwisseling tussen 1 e lijns hulpverlening, jongerenwerk, horeca / coffeeshops, politie en gemeente Het zicht op de samenstelling en het middelengebruik van met name de groepen jongeren waaronder zich verslaafden bevinden is wel aanwezig maar versnipperd over de verschillende partners. Nu wordt er vaak vanuit overlastgedrag gereageerd naar de groepen terwijl een meer omvattende aanpak (preventie, vroegtijdige hulpverlening, bewustwording gevolgen verslavingsgedrag) vanuit de volksgezondheid gewenst is. Het delen van kennis, zoals op dit moment bijvoorbeeld al plaatsvindt tussen politie en ambulant jongerenwerk in Schiedam, is een voorwaarde om een volledige aanpak gestalte te geven. Actie De centrumgemeente neemt het initiatief tot het oprichten van een regionaal platform verslavingszorg (zie 2.2) Registratie De hulpverleningsinstanties voeren geen volledige registratie en zeker ook niet eenduidig. Niet alle cliëntcontacten worden geregistreerd, organisaties benoemen de problematiek niet eenduidig en de mate van detaillering sluit niet op elkaar aan (vooral van belang bij hulpverlening door meerdere instellingen aan één cliënt). Casemanagement is een instrument om hierin lijn te brengen. In het eerdergenoemde knelpuntenoverleg is daarmee een aanvang gemaakt. Ook het Zorgkantoor onderstreept de noodzaak ervan.


Pagina 15 van 43

2.9

Samenvatting Actiepunten

Actiepunt Gegevensverzameling

Tijdpad 2004

Financiën PM 2

2004

Budgetneutraal

Deskundigheidsbevordering 1e lijnshulpverlening Uitbreiding opvangplaatsen

Verantwoordelijk Centrumgemeente DeltaBouman GGD NWN gemeenten GGD DeltaBouman DeltaBouman GGD Centrumgemeente

2004

PM

2004

Rijksmiddelen Gem. middelen PM

Subsidierelaties

Centrumgemeente

2004 e.v

Rijksmiddelen PM

Ontschotting financiën

Centrumgemeente

2004-2005

PM

Oprichting Kennisdatabank

Rijnmondgemeenten DeltaBouman Centrumgemeente

2004-2005

Gem. middelen PM

2004-2007

GGD DeltaBouman NWN gemeenten

2004-2007

Vanuit Rijksmiddelen zal een deel loonkosten voor de centrumgemeente gegenereerd worden Budgetneutraal

2005

Budgetneutraal

RCG Centrumgemeente NWN gemeenten

2005

PM

2005

Rijksmiddelen PM

Preventieplan

Overlegvormen

Voorlichting Jongerenwerk Sociale kaart Uitbreiding begeleid wonen

2

De kosten voor de uitvoering van de actiepunten zijn op dit moment niet aan te geven. Naar verwachting zullen de rijksmiddelen ingezet worden. Indien daar aanleiding voor is zal tijdig een beroep gedaan worden op gemeentelijke middelen danwel gezocht worden naar andere (externe) financieringsvormen.


Pagina 16 van 43

DEEL II

3

Bestaand beleid verslavingszorg

3.1

Landelijk beleid

3.1.1 Beleid ten aanzien van genotmiddelen De einddoelstelling van het landelijke beleid ten aanzien van alcohol, tabak en drugs is de preventie van gezondheidsrisico’s en negatieve maatschappelijke gevolgen die voortvloeien uit het geen misbruik van deze riskante en verslavende psychotrope3 stoffen. Zowel het alcohol-, als het tabaks- en drugsbeleid is primair volksgezondheidsbeleid, maar er is ook volop aandacht voor met name openbare orde, criminaliteit, (verkeers) veiligheid, ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. De plicht tot beleidsontwikkeling vloeit rechtstreeks voort uit de Grondwet. Daarin staat: ‘de overheid treft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid’. Specifiek t.a.v. de intensivering van het beleid tegen alcoholmisbruik heeft het Ministerie van VWS de Alcoholnota uitgebracht (periode 2001-2003). De voor de genotmiddelen geformuleerde einddoelstelling is uitgewerkt in doelstellingen per stof. Hierbij is vanzelfsprekend rekening gehouden met de ongelijke gezondheidsrisico’s en met de verschillen in sociale acceptatie van de diverse middelen. Per stof zijn de doelen als volgt gespecificeerd: - Bij alcohol: het bevorderen van alcoholmatiging en het beperken van het risico van alcohol gerelateerde problemen in specifieke situaties. - Bij drugs: het voorkomen dan wel beperken van risico’s van druggebruik voor het individu, zijn directe omgeving en de samenleving. - Bij tabak: ontmoediging van het roken en bescherming van de niet-roker. - Bij medicijnen: voorkomen van misbruik en afhankelijkheid van met name kalmerings- en slaapmiddelen. Het doel van het gemeentelijk verslavingszorgbeleid in Nederland is tweeledig en behelst enerzijds het voorkomen en terugdringen van de schade door alcohol-, drugs- en medicijngebruik en gokken inzake volksgezondheid en openbare orde en anderzijds het onderhouden van een vangnet voor gebruikers die (nog) niet in de reguliere zorg terechtkunnen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen gebruik van middelen en misbruik/verslaving, waarbij afhankelijkheid en disfunctioneren als gevolg van overmatig gebruik optreden. 3.1.2. Volksgezondheid De belangrijkste wet voor de preventieve volksgezondheid of te wel de Openbare Gezondheidszorg (OGZ) is de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV). Krachtens deze wet zijn de gemeenten verantwoordelijk voor het ontwikkelen en uitvoeren van preventieactiviteiten gericht op de volksgezondheid. De gemeenten geven invulling aan hun WCPV-taken door middel van de inzet van hun GGD. De wet geeft de gemeenten een aantal bevorderings- en uitvoeringstaken. De bevorderingstaken beogen de totstandkoming en de continuïteit van en de samenhang binnen collectieve preventie alsmede de onderlinge afstemming tussen collectieve preventie en curatieve gezondheidszorg. Uitvoeringstaken betreffen o.a. het zorgdragen voor de uitvoering van de collectieve preventie betreffende infectieziekten en gezondheidsrisico's voor jeugdigen.

3

Geest beïnvloedende stoffen


Pagina 17 van 43

In 2000 is een wijzigingsvoorstel van de WCPV aangenomen. Deze wijziging omvat de herformulering van enkele bestaande gemeentelijke taken op het gebied van de collectieve preventie én de opdracht aan gemeenten om elke vier jaar een nota gezondheidsbeleid op te stellen. Uiterlijk in 2003 dient elke gemeente over een nota te beschikken. 3.1.3 Maatschappelijke opvang In 1997 heeft het Ministerie van VWS de Integrale Nota Maatschappelijke Opvang; Op-maat tot samenspel opgesteld. In deze nota zijn een aantal beleidsvoornemens gedaan. Als uitgangspunt hierbij is gesteld dat er naast bed, bad en brood ook een kans geboden wordt. Ondersteuning en dienstverlening moeten er op gericht zijn dat mensen zoveel mogelijk op eigen niveau kunnen functioneren. In de opvang moet zorg op maat worden geboden. Hierbij moet ook bezien worden wat men van de cliënt zelf mag verwachten en in hoeverre dwang een rol kan spelen bij deze zorg. Voor een samenhangend steun- en begeleidingsaanbod op maat is samenwerking tussen de verschillende instellingen en voorzieningen essentieel. De gepresenteerde beleidsvoornemens betreffen de volgende vier aspecten: 1. Bestuurlijke aspecten. 2. Stimuleren van beleidsontwikkelingen bij de centrumgemeenten maatschappelijke opvang. 3. Verbetering van capaciteit van opvangvoorzieningen. 4. Verbeteren van samenwerking met aanpalende sectoren. 3.1.4 Coffeeshopbeleid Sinds de jaren zeventig wordt de kleinschalige cannabisverkoop door justitie onder voorwaarden gedoogd. De zogenaamde ‘coffeeshops’ en het softdrugsbeleid in het algemeen staan de laatste jaren zowel nationaal en internationaal flink in de belangstelling. In de Opium wet is het verbod neergelegd van het bezit en handel in cannabisproducten. Bij de herziening van de Opiumwet in 1976 is, uit oogpunt van volksgezondheid, de scheiding van markten in cannabis en andere illegale drugs als hoofddoelstelling van het beleid aanvaard. Hiermee werd de aanzet gegeven tot de opkomst van het fenomeen coffeeshops. De landelijke drugsnota “het Nederlandse drugsbeleid: continuïteit en verandering” van september 1995 heeft opgeroepen tot een aanscherping van het landelijke en lokale beleid ten aanzien van cannabisverkopende horeca. Dit heeft geleid tot een gewijzigde justitiële richtlijn die per 1 oktober 1996 van kracht is geworden. In deze richtlijn is, op aanvulling van de AHOJG-criteria, bepaald dat de verkoop van alcohol en de verkoop van softdrugs niet samen dienen te gaan. Tevens is de maximaal toegestane handelsvoorraad voor een gedoogde coffeeshop op 500 gram bepaald. 3.1.5 Horecabeleid In het kader van het horecabeleid zijn een aantal wetten van belang. Hieronder worden ze in het kort weergegeven. Drank - en Horecawet De Drank- en Horecawet regelt de verstrekking van alcoholhoudende drank vanuit een sociaalhygiënisch en sociaal-economische optiek. In de wet zijn met name kwalitatieve eisen opgenomen. Indien door de ondernemer wordt voldaan aan de eisen die de wet stelt, dan moet de horecavergunning worden verstrekt (gebonden beschikking). De verstrekker van alcoholhoudende dranken is verplicht om aan de hand van een leeftijdsdocument vast te stellen of de vereiste leeftijd van 16 jaar (voor zwakalcoholhoudende dranken) en 18 (voor sterke drank) is bereikt. Tevens is de verstrekker verplicht melding te maken van deze leeftijdsgrenzen. Voorts wordt verkoop van alcohol in niet-levensmiddelenzaken en tankshops verboden en krijgen gemeenten de mogelijkheid om de verkoop van alcohol in supermarkten en snackbars tijdelijk te verbieden.


Pagina 18 van 43

Milieuwetgeving Horecabedrijven zijn sinds 1992 aangewezen als categorie van bedrijven die onder de werking van de Wet Milieubeheer vallen. Onder de Wet Milieubeheer geldt dat in principe horecabedrijven vergunningplichtig zijn, tenzij onder het Besluit Horeca-sport- en recreatie-inrichtingen milieubeheer vallen. Wet op de kansspelen Voor de aanwezigheid van een speelautomaat in een horecagelegenheid is een vergunning vereist. Onder een behendigheidsautomaat wordt een speelautomaat verstaan, waarvan het spelresultaat uitsluitend kan leiden tot een verlenging van de speelduur of gratis spelen, waarbij het spelproces door de speler kan worden beïnvloed Alle andere speelautomaten zijn kansspelautomaten. Het aantal en soort speelautomaten wat geplaatst mag worden is afhankelijk van de soort inrichting. Hierbij maakt de wet een onderscheid tussen hoogdrempelige (“waar het café- of restaurantbezoek op zichzelf staat en waar geen andere activiteiten plaatsvinden waaraan een zelfstandige betekenis kan worden toegekend, en; waarvan de activiteiten in belangrijke mate zijn gericht op personen van 18 jaar en ouder”.) en laagdrempelige inrichtingen.

3.2.

Regionaal

3.2.1. Verslavingsbeleid Voordat de gemeente Vlaardingen centrumgemeente Verslavingszorg was, werd deze rol vervuld door Rotterdam (als centrumgemeente voor het gebied Rijnmond). De centrumgemeente Rotterdam voerde het verslavingsbeleid in afstemming en samenspraak met de omliggende gemeenten waarvoor zij centrumgemeente is. Het verslavingsbeleid was vastgesteld in het Voortschrijdend Vierjarenplan Verslavingszorg (VVP). Elk jaar bracht de centrumgemeente een voortgangsnota VVP uit. In de regio NWN werden door de drie gemeenten verschillende initiatieven gestart. De activiteiten vonden echter niet plaats in het kader van een bepaald uitgezet beleid. Er is nog geen regionale visie op de verslavingszorg. Wel is er beleid ontwikkeld op verschillende deelterreinen. 3.2.2 Volksgezondheid Door de regio NWN (Regionale Commissie Gezondheidszorg) is een regiovisie Zorg opgesteld; Voortvarend op de nieuwe (water)weg, van inzicht naar resultaat 2000-2004. De regiovisie dient als grondslag voor afspraken over de gezondheidszorg tussen alle partijen die nauw betrokken zijn bij de gezondheidszorg in Nieuwe Waterweg Noord. Een aantal beleidsthema’s staat centraal: 1. Feitelijk inzicht in de vraag en het aanbod. 2. Laagdrempelige en volledige voorlichting en informatie 3. Duidelijke plaats voor preventie 4. Aanbod afgestemd op de vraag 5. Een volledige zorgketen 6. Kwaliteitszorg 7. Laagdrempelige en toegankelijke zorg Tevens is door alle drie de gemeenten een lokale nota gezondheidsbeleid opgesteld, waarbij in alle drie de nota’s verslavingspreventie een onderdeel vormt.


Pagina 19 van 43

Vlaardingen In de gemeente Vlaardingen is de nota Volksgezondheidsbeleid 2000-2003 vastgesteld in juni 2000. In de nota zijn de beleidsvoornemens, ten aanzien van verslavingspreventie, gericht op: - Preventie gericht op jongeren. - Meer aandacht aan het aspect gezondheid en preventie in het Vlaardingse Coffeeshopbeleid. - Samenwerking en afstemming. - Inzicht in de gegevens over de gezondheidssituatie en het gebruik van drugs. - Openbare orde en gezondheid combineren, waarbij bezien wordt of voor die gevallen de driehoek van officier van justitie, korpschef en burgemeester tot een vierhoek kan worden omgevormd door toevoeging van een lid dat het gezondheidsbeleid vertegenwoordigt. Gemeente Maassluis De Nota “Volksgezondheid in beweging” van de gemeente Maasluis is vastgesteld voor de periode 2000-2004. De gemeente Maassluis heeft besloten haar verslavingspreventie toe te spitsen op de jeugd. De reden hiervoor is dat jongeren in toenemende mate problemen hebben met verslaving. Nieuwe initiatieven kunnen ontwikkeld worden op basis van de nota “Uitgaan en Drugs” van het Trimbos Instituut, waarin preventie in drie leefsferen plaatsvindt: thuis, school en het uitgaanscircuit. Overige beleidsvoornemens hadden betrekking op: - Het voorzitterschap, het secretariaat en de coördinatie van de activiteiten van de werkgroep en het platform verslavingspreventie uit te besteden aan Bouman Verslavingszorg. - Te overwegen om bij zaken die gokken en (soft) drugs betreffen de werkgroep Verslavingspreventie om een volksgezondheidsadvies te vragen. Gemeente Schiedam In Schiedam is de beleidsnota “Toegang tot gezondheid en gezondheidszorg’’ in december 1999 vastgesteld. Ten aanzien van verslavingspreventie zijn de volgende beleidsvoornemens gemaakt: - Continuering van preventieactiviteiten voor jeugdigen (waaronder middelengebruik). - Een lokaal aanbod realiseren voor verslaafden en dak- en thuislozen met de nadruk op terugkeer in de maatschappij. - Stimuleren van wijkgericht werken waar nodig. 3.2.3 Maatschappelijke opvang Regiovisie regio Rijnmond In 1998 is de regiovisie dak- en thuislozen verschenen. De wettelijke basis voor de regiovisie ligt in de Tijdelijke wet stimulering sociale vernieuwing (TWSSV) en diens opvolger de Welzijnswet. In het kader van deze wet hebben 7 proefgemeenten van de rijksoverheid het verzoek gekregen een regiovisie “maatschappelijke opvang” te ontwikkelen. De stad Rotterdam, als centrumgemeente van de regio Rijnmond, was in dit kader een van de proefgemeenten. De regiovisie is bedoeld als instrument om functionele samenhang, regionale samenwerking en consensus in beleid ten aanzien van dak- en thuislozen te bereiken. De regiovisie poogt een integrale aanpak van deze problematiek te ontwikkelen middels het kader van “sociaal bereik”. Sociaal bereik heeft tot doel een omslag te maken van aanbodgerichte naar vraaggerichte zorg. Deze doelstelling is in de volgende thema’s uitgewerkt: 1. Preventie: mensen helpen zich te handhaven. 2. Bemoeizorg: verantwoordelijkheid nemen voor het aangaan en instandhouden van de hulpverleningsrelatie, waarbij er sprake is van een actieve en klantgerichte benadering. 3. Destigmatisering: een wederkerig proces waarbij de reactie van de sociale omgeving en de opvallende kenmerken c.q gedragingen van het individu tegelijkertijd moet worden aangepast. 4. Rehabilitatie: het aanpassen van zowel de individuele capaciteiten van de cliënt als de omgevingscondities op dusdanige wijze dat de cliënt naar eigen vermogen kan functioneren.


Pagina 20 van 43

Regio NWN In 1999 is een conceptrapportage uitgebracht met daarin een onderzoek naar de daadwerkelijke behoefte aan een Sociaal Pension in de regio NWN. In het onderzoek is een interviewronde gehouden met relevante instellingen en de gemeenten. Uit de interviews bleek de behoefte aan een sociaal pension voor ongeveer 100 personen. In maart 2001 is er een Sociaal Pension in Maasluis geopend (’t Klooster) die een regiofunctie heeft voor de regio NWN. Er is plaats voor 20 personen. 3.2.4 Coffeeshopbeleid Alle drie de gemeenten voeren een coffeeshopbeleid (Schiedam sinds 1997 en Maassluis en Vlaardingen sinds 1998). In Schiedam is in 2000 is een nota voortgang coffeeshopbeleid vastgesteld, waarin de uitgangspunten tot nu toe geëvalueerd zijn en nieuwe regelgeving is vastgesteld. Consolidering van het aantal coffeeshops en een strikt handhavingsbeleid vormden de belangrijkste uitgangspunten van de evaluatie. In Vlaardingen zijn drie coffeeshops en Maassluis heeft één coffeeshop. In Schiedam wordt inmiddels gestreefd naar vier coffeeshops. Er zijn er nu nog vijf. In alle drie de gemeenten wordt een strikt handhavingsbeleid volgens de AHOJG-plus criteria gevoerd. De politie verleent medewerking aan het handhavingsbeleid. De geldigheidsduur van de vergunning is in Vlaardingen een jaar, waarbij in ieder geval de voorwaarde verbonden wordt dat de AHOJG-plus-criteria, gelden als exploitatievoorwaarden. Ook in Maasluis is de geldigheidsduur een jaar. In Schiedam geldt de vergunning voor een periode van 2 jaar. De criteria voor een nieuwe vestiging in Vlaardingen zijn: - Coffeeshops mogen niet binnen de afstand van 150 meter van een bestaand verkooppunt van softdrugs worden gevestigd. - Een coffeeshop is alleen toegestaan op een locatie die de bestemming horeca heeft, ten behoeve van een coffeeshop wordt geen procedure gevolgd voor vrijstelling van een bestemmingsplan. - Er worden geen coffeeshops in specifieke woonbuurten toegestaan. - Binnen een afstand van 250 meter van scholen, club- en buurthuizen, jongerencentra en andere jeugdinstellingen wordt de vestiging van coffeeshops niet toegestaan. Voor Schiedam geldt een afstandscriterium van 200 meter, voor zowel coffeeshops onderling, als tussen coffeeshops en scholen, andere jeugd- en jongereninstellingen en centra voor verslavingszorg. In Maasluis is de coffeeshop is alleen toegestaan op die locaties die de bestemming horeca hebben. De coffeeshop mag alleen rechtstreeks vanaf de openbare weg bereikbaar zijn. Aan de nota Coffeeshopbeleid Schiedam zijn de volgende verplichtingen voor de houders van de coffeeshops toegevoegd: - De verplichting om voorlichtingsmateriaal op een voor bezoekers zichtbare plek in de coffeeshop aanwezig te hebben. - De verplichting om preventiemedewerkers en ambulante hulpverleners toe te laten in de coffeeshops. - De houders en medewerkers van de coffeeshops moeten deel nemen aan een cursus preventie, waardoor zij toegerust worden om in hun werk preventieactiviteiten uit te voeren. De cursus is ontwikkeld door de GGDNWN en Bouman Verslavingszorg. In 2002 hebben ook Vlaardingen en Maasluis ingevoerd dat coffeeshophouders deel moeten nemen aan een cursus preventie. In Maasluis wordt dit ook opgenomen in de vergunning.


Pagina 21 van 43

3.2.5 Horecabeleid Maassluis heeft in 2001 haar horecabeleid vastgesteld. Uitbreiding van de horeca geschiedt uitsluitend op basis van maatwerk. Het centrum vormt t.a.v. de daghoreca hierop een uitzondering met de wens te komen tot een concentratie en verruiming van de daghoreca rond de Markt. Het vergunningstelsel is gebaseerd op het beschermen van het woon- en leefklimaat in de omgeving en van de openbare orde. Hoogdrempelige inrichtingen mogen over maximaal twee kansspelautomaten beschikken, laagdrempelige inrichtingen over maximaal twee behendigheidsautomaten. Vlaardingen en Schiedam hebben soortgelijke bepalingen verankerd in de APV. In Schiedam is een horecabeleid in ontwikkeling dat eveneens is gericht op de bescherming van het woon- en leefklimaat.


Pagina 22 van 43

4.

Organisatie

4.1 Organisatiestructuur De gemeente Vlaardingen is centrumgemeente voor de verslavingszorg. Zij voert overleg met de andere twee gemeenten in de regio, Schiedam en Maasluis. Dit gebeurt zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau. De gemeente Vlaardingen heeft als centrumgemeente de eindverantwoordelijkheid. Tevens vindt er op bestuurlijk niveau overleg plaats tussen de drie centrumgemeenten Rotterdam, Spijkenisse en Vlaardingen met als doel afstemming van het verslavingsbeleid.

4.2

Netwerken/Overleggen

Regionaal Op regionaal niveau is er op ambtelijk en bestuurlijk niveau overleg over zowel de totale volksgezondheid als ten aanzien van verslavingszorg. Ook vindt er overleg plaats tussen de ambtenaren volksgezondheid van de gemeenten en de intergemeentelijke beleidsadviseur (IBA), die vanuit de GGD NWN opereert. Het doel van het overleg is bevorderen afstemming en samenwerking in volksgezondheidsbeleid. Tevens vormen de drie wethouders van de drie NWN-gemeenten die volksgezondheid in hun portefeuille hebben, het dagelijks bestuur van de GGD NWN. Platform OGGZ NWN Het Platform OGGZ NWN bestaat sinds september 2001. Een breed spectrum van instellingen en organisaties heeft toen een samenwerkingsconvenant OGGZ ondertekend. Het betreft o.a. de GGZ, het MDNW, de GGD, de Thuiszorg, wooncorporaties, de politie patiënten / consumentenorganisaties en ook de drie NWN-gemeenten. Het platform richt zich op allerlei doelgroepen, die zich daardoor kenmerken dat zij wel zorg behoeven, maar niet om die zorg vragen. Het komt regelmatig voor, dat deze doelgroepen overlast veroorzaken en dan vraagt de omgeving of erbij geroepen hulp- en dienstverlening om ingrijpen. Denk bij OGGZ-doelgroepen en -problemen aan: verslaafden, dak- en thuislozen, illegalen, vereenzamende mensen, slachtoffers van huiselijk geweld, medisch-hygienische probleemgevallen enz. Het betreft doelgroepen, die meerdere problemen tegelijk hebben (vaak is een van die problemen middelengebruik of verslaving) en daardoor door combinaties van instellingen en organisaties geholpen moeten worden. Het Platform OGGZ NWN dient om de samenwerking tussen de instellingen en organisaties te bevorderen. Het kiest daarvoor de vorm van praktische initiatieven, zoals: een platform illegalen (vergoeding van medisch noodzakelijke zorg verleend aan illegalen), een gecoördineerde aanpak van huiselijk geweld in de regio NWN en nu een plan om een meld- en coördinatiepunt OGGZ NWN op te zetten om de ingang tot de OGGZ eenvoudig en effectief vorm te geven. Lokaal In Maasluis draait een Project Schuldhulpverlening, waarin de gemeente en Planpraktijk periodiek overleg hebben over de vormgeving van de schuldhulpverlening in Maassluis. Hier ligt een verbinding naar de hulpverlening bij gokverslaving. In Schiedam is er een Lokaal Zorg Netwerk in opzet met daarin een kerngroep van hulpverleners en andere betrokken instanties, zoals het AMW, RIAGG, politie, het Loket voor Zorg en Welzijn, woningbouw, huis- en schoolartsen, de (gespecialiseerde) thuiszorg, ouderenwerk, verslavingszorg en de GGD NWN. regiovisie verslavingszorg NWN conceptversie 8 maart 2004

Pagina 23 van 43

In Vlaardingen bestaat er onder de noemer “knelpuntenoverleg” een overleg tussen de gemeente en instellingen die te maken hebben met mensen die in de problemen zitten. In dit overleg komen ook casussen aan de orde van mensen die kampen met verslavingsproblemen. Het overleg is gericht op praktische oplossingen. Neveneffect van het overleg is het verstevigen van het onderling contact tussen de instellingen onderling en de instellingen met de gemeente.


Pagina 24 van 43

5

Gegevens over gebruik van genotmiddelen en over bereik van de zorg

5.1

Alcoholgebruik in Nederland

Algemeen Op basis van verkoopcijfers dronk de volwassen Nederlander in 2001 jaarlijks 8,1 liter alcohol per hoofd van de bevolking. Dit cijfer is in de laatste tien jaar vrijwel constant gebleven. Jaarlijks overlijden minstens 800 personen als gevolg van overmatig alcoholgebruik. Alcoholverslaving ofwel alcoholafhankelijkheid behoort tot de top-10 van gezondheidsproblemen. Overmatig alcoholgebruik is gedefinieerd als 3 of meer glazen per dag bij mannen en 2 of meer bij vrouwen. Zwaar alcoholgebruik is gedefinieerd als minstens 1 dag per week 6 glazen of meer. Overmatig alcoholgebruik komt vaker voor bij mannen (circa 11%) dan bij vrouwen (circa 6%). Dit geldt ook voor het zware alcoholgebruik; 21% van de mannen en 5% van de vrouwen is een zware drinker (Bron: Pols-CBS, gezondheid en arbeid, 2000). Het percentage overmatige drinkers is bij mannen het hoogst in de groepen met een lage SES en bij vrouwen in de groep met een hoge SES. Het percentage zware drinkers is bij mannen het hoogst in de groep met de laagste SES, terwijl er bij vrouwen geen verschil is in het percentage zware drinkers tussen de SES-groepen Jongeren en alcoholgebruik Uit de nationale drugmonitor van het Trimbos Instituut blijkt dat in 1999 74% van de leerlingen van reguliere middelbare scholen ooit in hun leven alcohol hadden gedronken, tegenover 79% in 1996. In 1999 had 54 procent van de ondervraagde leerlingen in de maand voor de peiling nog alcohol gedronken en bij de laatste drinkgelegenheid consumeerde 17% van deze actuele drinkers meer dan acht glazen. Van de actuele drinkers dacht ruim een kwart meer dan 10 glazen alcohol nodig te hebben om dronken te worden. Onder Marokkaanse leerlingen (12-16 jaar) in het voortgezet onderwijs ligt het gebruik van alcohol in de laatste vier weken beduidend lager dan onder leerlingen van Nederlandse afkomst (5% versus 56%). Mogelijk speelt het islamitische geloof een rol. Het percentage Turkse en Surinaamse leerlingen dat alcohol gebruikt ligt eveneens significant lager (respectievelijk 14% en 40%) dan dat van hun Nederlandse leeftijdgenoten Mixdrankjes zijn onder leerklingen erg populair. Verder drinken studenten meer alcohol dan andere jongeren. Ook tijdens de vakanties wordt door jongeren veel gedronken. Jonge mannen (gemiddeld 17-19 jaar) die zonder ouders op vakantie gaan drinken gemiddeld 21 glazen en jonge vrouwen 9 glazen per vakantiedag. Veel jongeren drinken tijdens het uitgaan. In 2001 dronk 74% van de jongeren van 14 en 15 jaar tijdens het stappen alcohol en 91% van de 16 en 17 jarigen (Nationale Drugmonitor, jaarbericht 2002). Diverse mogelijkheden om overmatig alcoholgebruik terug te dringen De mogelijkheden voor de overheid en preventieve instellingen om het alcoholgebruik terug te dringen liggen vooral op het terrein van gezondheidsbescherming en gezondheidsvoorlichting (GVO). Diverse gezondheidsbeschermende maatregelen maken de gezonde keuze voor matig alcoholgebruik beter te realiseren. Voorbeelden hiervan zijn accijnsheffingen, het instellen van leeftijdsgrenzen voor het kopen van alcohol en het beperken van reclame en verkooppunten. De gezondheidszorg draagt ook bij aan het terugdringen van overmatig alcoholgebruik door alcoholverslaafden van hun verslaving af te helpen.


Pagina 25 van 43

5.2

Alcoholgebruik in de regio Nieuwe Waterweg Noord

Overmatig alcoholgebruik is gedefinieerd als 3 of meer glazen per dag bij mannen en 2 of meer bij vrouwen. Zwaar alcoholgebruik is gedefinieerd als minstens 1 dag per week 6 glazen of meer. Overmatig alcoholgebruik komt ook in de regio NWN vaker voor bij mannen (circa 10%) dan bij vrouwen (circa 7%)(zie tabel). Dit geldt ook voor het zware alcoholgebruik; 18% van de mannen en 4% van de vrouwen is een zware drinker (zie tabel) (Bron: gezondheidsenquête 2000 regio NWN). Het percentage overmatig drankgebruik in de totale regionale bevolking van 18-80 jaar is tussen 1995 en 2000 stabiel gebleven (circa 8%). Het aandeel zware drinkers in de totale regionale bevolking van 18-80 jaar is tussen 1995 en 2000 echter afgenomen (van 14 naar 11%). Landelijk lag het aandeel zware drinkers in beide jaren rond de 13% en dus in 2000 hoger dan het regionale aandeel zware drinkers (CBS Statline, 2003). Tussen de drie regionale gemeenten was er in 2000 geen significant verschil in het aandeel overmatig alcoholgebruik en in het aandeel zware drinkers (onderstaande tabellen). Percentage overmatig alcoholgebruikers¹ in de bevolking van de regio Nieuwe Waterweg Noord in 2000, naar geslacht en leeftijdsklasse. Overmatig alcoholgebruik1 (%) Regio NWN Maassluis Schiedam Vlaardingen Totaal 8,2/ 8,3/ 8,0/ 8,3/ Geslacht Mannen 9,8/ 9,7/ 9,2/ 10,6/ Vrouwen 6,6* 7,0/ 7,0/ 6,1* Leeftijdsklassen 18-34 jr. 2,2/ 1,9/ 1,6/ 3,1/ 35-49 jr. 7,8/ 6,6* 9,6* 6,6* 50-64 jr. 13,3/ 15,2* 11,8* 13,6* 65-79 jr. 11,6/ 12,3* 11,3* 11,6* ¹ 3 of meer glazen per dag bij mannen en 2 of meer bij vrouwen * Percentages gemarkeerd met een asterix (*) wijken, na correctie voor leeftijd en geslacht significant (p<0,05) af van mannen bij geslacht of van 18-34 jaar bij leeftijdsklassen.

Onder mannen kwam in 2000 overmatig alcoholgebruik significant (na correctie voor leeftijd) vaker voor dan onder vrouwen in de regio NWN (10 versus 7%). Landelijk gebruikt 11% van de mannen en 6% van de vrouwen overmatig alcohol. Ook onder de zware drinkers zijn mannen sterker vertegenwoordigd dan vrouwen. In 2000 was het regionale aandeel zware drinkers onder mannen lager dan landelijk (18 versus 22%). Voor vrouwen was het regionale aandeel zware drinkers in de regio Nieuwe Waterweg Noord in 2000 4% en het landelijke aandeel 5% (CBS Statline, 2003). Het aandeel overmatig alcoholgebruikers en zware drinkers in de bevolking neemt af vanaf de leeftijd van 65 jaar (tabel 5.1 en 5.2).


Pagina 26 van 43

Percentage zware drinkers¹ in de bevolking van de regio Nieuwe Waterweg Noord in 2000, naar geslacht en leeftijdsklasse. Zware drinkers1 (%) Regio NWN Maassluis Schiedam Vlaardingen Totaal 10,9/ 11,4/ 10,7/ 10,9/ Geslacht Mannen 17,8/ 19,0/ 17,0/ 18,0/ Vrouwen 4,1* 3,6* 4,5* 4,0* Leeftijdsklassen 18-34 jr. 12,1/ 14,1/ 9,4/ 13,7/ 35-49 jr. 12,5/ 10,5/ 15,5* 10,3/ 50-64 jr. 11,3/ 12,1/ 9,6/ 12,6/ 65-79 jr. 5,3* 5,4* 5,5/ 4,9* ¹ Drinkt minstens 1 dag per week min imaal zes glazen alcohol * Percentages gemarkeerd met een asterix (*) wijken, na correctie voor leeftijd en geslacht significant (p<0,05) af van mannen bij geslacht of van 18-34 jaar bij leeftijdsklassen.

Jongeren en alcoholgebruik in de regio NWN In het preventief gezondheidsonderzoek 2002/2003 (PGO) van de GGD onder scholieren van de derde klas voortgezet onderwijs gaf 26% aan regelmatig alcohol te gebruiken en 63% had in de maand voorafgaand aan het onderzoek nog alcohol gedronken. Jongens gaven vaker aan te drinken dan meisjes. Verder bleek dat 4,8% van de 14-15 jarige jongens en 1,3% van de 14-15 jarige meisjes meer dan 10 keer alcohol hadden gedronken in de maand voorafgaand aan het onderzoek. Bij de 16-17 jarigen was dit (ruim) twee keer zo hoog (tabel). Alcoholgebruik (%) in de regio NWN naar sekse en leeftijd onder derdeklassers voortgezet onderwijs in schooljaar 2002/2003 (N=1494). 14-15 jaar 16-17 jaar jongens meisjes jongens meisjes Drinkt regelmatig 28,7 20,0 36,8 33,8 Minstens eens per maand alcohol 64,2 61,8 61,5 60,0 Meer dan 10 keer alcohol gedronken afgelopen maand 4,8 1,3 9,4 5,1 Meer dan 8 glazen bij de laatste drinkgelegenheid 4,0 0,6 6,5 0,0

5.3

Roken in Nederland

Algemeen In vergelijking tot andere leefstijlfactoren is voor roken de bijdrage aan de totale ziektelast hoog. In 2000 was roken verantwoordelijk voor bijna 21.000 sterfgevallen in Nederland. Voor een groot deel betreft dit sterfte aan longkanker, maar ook andere vormen van kanker en astma en COPD. Verder is ongeveer 30% van de sterfte aan coronaire hartziekten en ongeveer 40% van de sterfte aan een beroerte te wijten aan roken. Tevens wordt steeds duidelijker dat roken van de moeder tijdens de zwangerschap en na de geboorte het risico vergroot op zuigelingensterfte en wiegendood. Verder is meeroken niet zonder risico blijkt uit een Amerikaans onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie. Zo hebben meerokers 20% meer kans op longkanker en 20 tot 30% meer kans op hart- en vaatziekten. Na de forse daling van het percentage rokers in de tachtiger jaren, is sinds begin jaren negentig sprake van een stabilisatie. In 2002 rookte ongeveer 1 op de 3 Nederlanders (bijna 4,5 miljoen). In 2000 rookte 37% van de mannen en 29% van de vrouwen in Nederland. Circa 20% van de niet-rokers heeft een rokende partner of huisgenoot, die dagelijks in hun omgeving rookt.


Pagina 27 van 43

Op het werk wordt 40% van de niet-rokenden blootgesteld aan de tabaksrook van collega's. In 2000 ondernam 22% van de rokers van 15 jaar en ouder een stoppoging, waarvan 6% met succes. De overige 16% rookt dus nog steeds. Jongeren en roken Bij jongeren is het percentage rokers al langere tijd stabiel. In Nederland was in de periode van 1995-1999 12,0% van 16 jaar en ouder een 'zware' roker (meer dan 20 sigaretten per dag). Dit is ongeveer een derde van alle rokers (Zorgatlas 1995-1999). Ruim een kwart van de jongeren in het voortgezet onderwijs had de afgelopen maand nog gerookt, 13% af en toe en 14 procent elke dag, waarvan eenderde meer dan 10 sigaretten per dag. De dagelijkse rokers van twaalf en dertien namen gemiddeld acht sigaretten per dag. Voor scholieren van 18 jaar en ouder waren dat er ruim dertien (Peiljaar 1999, nationale drugmonitor jaarbericht 2002). Roken naar leeftijd onder scholieren van 10 jaar en ouder. Peiljaar 1999: 80,0

72 70,0 67 60,0

60

50,0

41

40,0

37

36

31

30,0

ooit actueel

20,0 16

15

10,0

2

0,0 BO

12-13 jr

14-15 jr

16-17 jr

18+ jr

Percentage rokers ooit in het leven en actueel (laatste maand). BO=basisonderwijs Bron: Peilstationsonderzoek, Trimbos-instituut

Preventie roken Omdat het percentage rokers hoger is onder laagopgeleiden dan onder hoogopgeleiden en ook hoger in de grootstedelijke gebieden zijn dit belangrijke doelgroepen voor het rookpreventiebeleid. Lange tijd is er in het rookpreventiebeleid weinig verbetering zichtbaar geweest. Hier komt verandering in aangezien mede onder invloed van Europese regelgeving tabaksfabrikanten verplicht zijn om duidelijker en meer gevarieerde gezondheidswaarschuwingen op de sigarettenpakjes te vermelden. Verder is een nieuwe Tabakswet aangenomen waarin reclame en sponsoring aan banden wordt gelegd, de verkoop aan jongeren wordt beperkt, de promotie van 'light' sigaretten wordt ingeperkt en rookverboden voor de werkplek worden aangescherpt (van Leent-Loenen, RIVM 2002).

5.4

Roken in de regio Nieuwe Waterweg Noord

In de regio Nieuwe Waterweg Noord rookte bijna 1 op de 3 personen tussen de 18 en 80 jaar in 2000 (tabel). In 1995 was dit ruim 1 op de 3. Het regionale aandeel rokers komt voor beide jaren overeen met de landelijke cijfers. Het aandeel zware rokers in de populatie tussen de 18 en 80 jaar is van 1995 naar 2000 niet veranderd in de regio NWN. In 2000 rookte in de regio NWN 7% van de mensen meer dan 20 sigaretten per dag, tegenover 8% in 1995. Het aandeel zware rokers lag landelijk hoger dan in de regio, namelijk 13% in 1995, tegenover 10% in 2000.


Pagina 28 van 43

Percentage rokers in de bevolking van de regio Nieuwe Waterweg Noord en haar gemeentes in 2000 uitgesplitst naar geslacht en leeftijdsklasse. Rokers (%) Regio NWN Maassluis Schiedam Vlaardingen Totaal 31,9/ 28,2/ 32,9* 32,8* Geslacht Mannen 36/ 31/ 36/ 37/ Vrouwen 29* 25* 30* 28* Leeftijdsklassen 18-34 jr. 37/ 37/ 32/ 41/ 35-49 jr. 36/ 26* 42* 35/ 50-64 jr. 31* 28* 32/ 31* 65-79 jr. 19* 16* 19* 20* * Percentages gemarkeerd met een asterix (*) wijken, na correctie voor leeftijd en geslacht significant (p<0,05) af van Maassluis bij totaal, van mannen bij geslacht of van 18-34 jaar bij leeftijdsklassen.

Percentage zware rokers¹ in de bevolking van de regio Nieuwe Waterweg Noord en haar gemeentes in 2000 uitgesplitst naar geslacht en leeftijdsklasse. Zware rokers1 (%) Regio NWN Maassluis Schiedam Vlaardingen Totaal 6,6/ 5,0 7,1* 6,9* Geslacht Mannen 8/ 7/ 9/ 8 Vrouwen 5* 3* 5* 6 Leeftijdsklassen 18-34 jr. 5/ 4/ 5/ 6 35-49 jr. 9* 6/ 12* 8 50-64 jr. 8* 7* 7/ 9 65-79 jr. 3* 1/ 3/ 3 ¹ Rookt meer dan 20 sigaretten per dag * Percentages gemarkeerd met een asterix (*) wijken, na correctie voor leeftijd en geslacht significant (p<0,05) af van Maassluis bij totaal, van mannen bij geslacht of van 18-34 jaar bij leeftijdsklassen.

Jongeren en roken in de regio NWN In het preventief gezondheidsonderzoek 2002/2003 (PGO) van de GGD onder scholieren van de derde klas voortgezet onderwijs gaf 54% aan ooit gerookt te hebben en 12% gaf aan dagelijks te roken, waarvan 41% meer dan 10 sigaretten per dag. In de tabel is het rookgedrag uitgesplitst naar sekse en leeftijd. Rookgedrag (%) in de regio NWN naar sekse en leeftijd onder derdeklassers voortgezet onderwijs in schooljaar 2002/2003 (N=1494). 14-15 jaar 16-17 jaar jongens meisjes jongens meisjes Ooit gerookt 39,0 44,5 55,3 62,5 Rookt af en toe 3,9 8,1 6,8 7,8 Rookt dagelijks 8,7 11,6 21,4 29,7 Meer dan 10 sigaretten per dag (dagelijkse rokers) 40,8 35,0 47,6 44,5


Pagina 29 van 43

5.5

Drugsgebruik in Nederland

Algemeen Harddrugs (heroïne, cocaïne, amfetamine, XTC, etc.) zijn schadelijker voor de gezondheid dan cannabis. Harddrugs zijn doorgaans sterk verslavend, sommige drugs zowel lichamelijk als geestelijk (zoals heroïne) en andere waarschijnlijk alleen geestelijk (zoals cocaïne). Mogelijke gevolgen van excessief gebruik zijn vergiftiging en het gelijktijdig met de drugverslaving optreden van psychiatrische aandoeningen. Daarnaast kunnen gebruikers door het intraveneus toedienen van drugs bloedvergiftiging en infecties (zoals HIV) oplopen, en door het roken van drugs longaandoeningen. Er zijn aanwijzingen dat XTC schadelijk is voor de hersenen. Het gebruik van harddrugs is niet eenvoudig te peilen via onderzoek onder de algemene bevolking omdat groepen die regelmatig gebruiken doorgaans ondervertegenwoordigd zijn (RIVM, nationaalkompas.nl). Bovendien geven cijfers over drugsgebruik geen inzicht in drugsverslaving. Gebruik van drugs in Nederland onder mensen van 12 jaar en ouder (procenten). Peiljaar 2001 2001 Cannabis Cocaïne XTC Amfetamine Heroïne (%) (%) (%) (%) (%) Heeft ooit gebruikt 17,0 2,9 2,9 2,6 0,4 Mannen 21,3 3,9 3,7 3,4 Vrouwen 12,8 1,9 2,1 1,8 Heeft pas nog gebruikt* 3,0 0,4 0,5 0,2 0,1 Mannen 4,3 0,4 0,5 0,2 Vrouwen 1,8 0,4 0,5 0,2 Gem. leeftijd actuele gebruiker 28 jaar 29 jaar 26 jaar * in de laatste maand. Bron: Nationale Drugsmonitor, jaarbericht 2002. Bureau NDM

Cannabis is de meest gebruikte drug in Nederland (3%). Consumptie van cannabis komt vooral voor onder jongeren en jong volwassenen. Mannen gebruiken meer cannabis dan vrouwen. Bijna 3% van de bevolking in Nederland van 12 jaar en ouder heeft aangegeven ooit cocaïne, XTC of amfetamine gebruikt te hebben. Mannen hebben vaker ooit gebruikt dan vrouwen. Het actuele gebruik van deze middelen ligt tegen 0,5%. Er zijn maar weinig gebruikers van heroïne onder de algemene bevolking (0,1%). 0,4% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder heeft ervaring gehad met heroïne (Bron: nationale Drugsmonitor, jaarbericht 2002. Bureau NDM). Jongeren en drugsgebruik Het gebruik van cannabis is een jeugdfenomeen. Van 1988 tot 1996 is het gebruik van cannabis sterk toegenomen (zie figuur). Meer jongens dan meisjes gebruiken cannabis. Actueel gebruik van cannabis kwam minder vaak voor onder Marokkaanse dan autochtone leerlingen van 12 t/m 16 jaar (3 versus 8%). Antilliaanse, Surinaamse of Turkse leerlingen verschilden niet van autochtone leerlingen. Consumptie van cocaïne, XTC, amfetamine en heroïne komt verhoudingsgewijs vaak voor onder leerlingen van speciale scholen van voortgezet onderwijs en onder deelnemers aan spijbelprojecten. Er lijkt een stabilisatie op te treden in het cannabisgebruik en het XTC en amfetaminegebruik is zelfs afgenomen (zie figuur).


Pagina 30 van 43

Gebruik van drugs onder scholieren van 12 jaar en ouder, vanaf 1988 (Bron: nationale Drugsmonitor, jaarbericht 2002. Bureau NDM) Ooitgebruik

% 25

21 20

20

15

15

10 8 5,6 5,1

5 3,3

3,8 2,8

2,9

2,1 1,5

1 0 1988

1992

1996

Cannabis

%

Cocaïne

1999

XTC

Amfetamine

Actueel gebruik 12 11

10 9

8 7

6

4 3 2,2 1,9

2

1,4 1,2 1,1

1,1

1 0,6 0,4

0,4

0 1988

1992 Cannabis

1996 Cocaïne

XTC

1999 Amfetamine

Preventie Veel landelijke en lokale preventie-instellingen voeren preventieve activiteiten uit om het druggebruik tegen te gaan. Druggebruik begint meestal tijdens de adolescentie of vlak daarna. Daarmee zijn jongeren een belangrijke doelgroep voor preventie. Voorbeelden van landelijke projecten zijn het project 'Uitgaan en Drugs', de publiekscampagne 'Drugs, laat je niets wijsmaken, de Drugsinformatielijn en diverse andere voorlichtingsactiviteiten. Voor het onderwijs is er het project 'De gezonde school en genotmiddelen' dat het Trimbos instituut sinds 1990 in samenwerking met de ambulante verslavingszorg en GGD’en aanbiedt aan middelbare scholen en waaraan inmiddels meer dan tweederde van de scholen deelneemt. Ten slotte voeren lokale organisaties als de instellingen voor ambulante verslavingszorg en GGD’en preventieprogramma's uit, die gericht zijn op het terugdringen van de afhankelijkheid van drugs (tertiaire preventie) en de daarmee samenhangende effecten op de gezondheid.


Pagina 31 van 43

Voorbeelden hiervan zijn methadonverstrekkingprogramma’s, spuitomruil en gebruikersruimten (RIVM, nationaalkompas.nl).

5.6

Drugsgebruik in de regio NWN

Er is geen duidelijk beeld van het aantal drugsgebruikers en drugsverslaafden in de regio. Dit is ook niet makkelijk te verkrijgen. Het gebruik van drugs is niet eenvoudig te peilen via schriftelijk onderzoek onder de algemene bevolking omdat groepen die regelmatig gebruiken doorgaans ondervertegenwoordigd zijn (RIVM, nationaalkompas.nl). Bovendien geven cijfers over drugsgebruik geen inzicht in drugsverslaving. In de gezondheidsenquête regio NWN 2000 is wel een vraag gesteld naar het gebruik van soften harddrugs. Percentage middelengebruikers in de bevolking van 18-80 jaar in de regio Nieuwe Waterweg Noord, gezondheidsenquête NWN 2000

Nooit gebruikt Vroeger mee geëxperimenteerd Vroeger regelmatig gebruikt Pas gebruikt1 Vraag niet beantwoord

Hasj/wiet/ marihuana

XTC/ speed

Cocaïne/ heroïne

83,7 10,4 2,5 2,7

95,5 2,4 1,2 0,4

97,1 1,5 0,9 0,3

7,2

11,5

11,7

1

afgelopen 4 weken

Zoals vermeld zal dit een onderschatting zijn van het werkelijke gebruik. In 2000 rapporteerde 2,7% van de inwoners van 18-80 jaar in de afgelopen 4 weken soft drugs zoals hasj of wiet te hebben gebruikt. Drie op de 100 mensen gaf aan recent nog cocaïne of heroïne gebruikt te hebben. Deze cijfers komen overeen met wat er landelijk gevonden is in de drugsmonitor (zie 5.5). Percentage middelengebruikers1 in de bevolking van de regio Nieuwe Waterweg Noord en haar gemeentes, gezondheidsenquête NWN 2000 Regio NWN Hasj/wiet/marihuana XTC/speed Cocaïne/heroïne 1 afgelopen 4 weken

2,7 0,4 0,3

Maassluis Schiedam 1,8 0,7 0,3

3,3 0,2 0,3

Vlaardingen 2,5 0,4 0,2

Er zijn geen statistisch significante verschillen tussen het gebruik in de gemeentes. Wel is te zien dat het percentage softdrugs gebruikers in Maassluis lager ligt dan in de andere twee gemeentes terwijl XTC/speed gebruik weer wat hoger ligt in deze gemeente. Jongeren en drugsgebruik in de regio NWN In het schooljaar 2000/2001 zijn er in het preventief gezondheidsonderzoek van de GGD (PGO) onder derdeklassers voortgezet onderwijs enkele vragen over middelengebruik gesteld. Hieruit kwam naar voren dat 16,9% wel eens wiet en hasj gebruikt had. Hiervan had 8,5% nog de afgelopen 4 weken en 8,4% al wat langer geleden gebruikt. Verder had 0,7% de afgelopen 4 weken XTC, speed, pep of LSD gebruikt en 0,1% cocaïne of heroïne. Deze laatste twee cijfers betreffen slechts 1 a 2 leerlingen in de onderzoeksgroep en moet dus met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden.


Pagina 32 van 43

Percentage middelengebruikers1 in derde klas voortgezet onderwijs van de regio Nieuwe Waterweg Noord, 2000/2001 (N=1940) Pas gebruikt1 Ooit Niet Niet ingevuld Hasj/wiet 8,5 8,4 83,1 9,9 XTC/speed/pep/LSD 0,7 2,3 97,0 9,7 Cocaine/heroine 0,1 0,9 99,0 9,7 1 afgelopen 4 weken

5.7

Gokken in Nederland

In de praktijk gaat de meeste aandacht uit naar drugs en alcohol, op grote afstand gevolgd door gokken. Er zijn geen gegevens vrij beschikbaar over gokgedrag in Nederland op dit moment.

5.8

Gokken in de regio Nieuwe Waterweg Noord

Veel cijfers over gokgedrag zijn er niet. In de gezondheidsenquête regio NWN 2000 zijn enkele vragen over gokken gesteld. Hierbij kwam naar voren dat 25,9% van de inwoners tussen de 18 en 80 jaar het jaar voorafgaand aan de enquête hadden gegokt (fruitautomaten, casino, loterij etc.). Van deze mensen gaf 0,7% aan iedere dag te gokken, 13% iedere week, 29% iedere maand en ongeveer de helft enkele keren per jaar. Op de vraag of ze door gokken wel eens in de problemen waren gekomen antwoordde het merendeel van niet. Voor 2,1% leidde het gokken tot geldproblemen en voor 0,2% tot relatieproblemen. Jongeren en gokken in de regio NWN Bijna 1 op de 10 derdeklassers van het voortgezet onderwijs gooiden in het schooljaar 2000/2001 geld in een gokkast of fruitautomaat 1 maand voorafgaand aan het PGO (Preventief gezondheidsonderzoek, GGD). Het geld (in guldens) dat hierbij werd uitgegeven was voor 1,3% meer dan 25 gulden, en voor 6,9% minder dan 10 gulden.


Pagina 33 van 43

6

Het aanbod

6.1

Preventief

In de regio NWN zijn er diverse organisaties die zich preventief bezig houden met verslavingszorg. De meeste activiteiten zijn, direct of indirect, gericht op jongeren. Hieronder volgt een overzicht. Werkgroep Voorlichting Verslaving De Werkgroep Voorlichting Verslaving (WVV) is een onafhankelijke vrijwilligersorganisatie, die voorlichting verzorgt over het gebruik van verslavende middelen en gokken en de problemen die daardoor kunnen ontstaan. De werkgroep wil bereiken dat mensen op de hoogte zijn van de risico’s van middelengebruik en van regelmatig roken, zodat men op grond van goede informatie eigen keuzes kan maken. De WVV werkt zonder subsidie. De directe kosten van de voorlichtingen worden zo mogelijk betaald door de aanvrager. Vaak geeft men tevens een vaste donatie voor de vaste kosten van de werkgroep. Ook ontvangt men soms een gift of worden er fondsen geworven. Gemiddeld is er per jaar ongeveer 1500 euro te besteden. De activiteiten zijn gericht op preventie van verslavingen. Bij verslavingsproblemen wordt advies gegeven richting hulpverleningsinstellingen. De doelgroep zijn jongeren, ouders en andere opvoeders. De voorlichtingen worden gegeven op aanvraag en vinden veelal plaats in het kader van basis- en voortgezet onderwijs, vormingswerk en sociaal-cultureelwerk. In 2001 verzorgde de werkgroep 60 voorlichtingen en preventieactiviteiten. Dit betrof in de regio NWN: - 13 groepen 8 in het basisonderwijs in Schiedam, 11 in Vlaardingen en 9 in Maasluis (project ‘Doe effe Normaal’). - 1 ouderavond voor ouders van kinderen in groep 8 van het basisonderwijs in Vlaardingen. GGD-NWN In het kader van preventie worden de volgende basistaken uitgevoerd: - Lessen verslavingspreventie (w.o. drugsvoorlichting) stimuleren en coördineren voor basisscholen ( groep 7 en 8) en voortgezet onderwijs (m.n. klassen 1,2,3) in de regio NWN ( ‘Doe effe normaal’, ‘Uitgaan en Drugs’). - Voorlichtingsbijeenkomsten op verzoek van scholen/ouderraad, in samenwerking met Bouman Verslavingszorg. - In het kader van het Preventief Geneeskundig Onderzoek wordt in het voortgezet onderwijs ‘Meten aan Jezelf’ uitgevoerd om op deze wijze mogelijk riskant gebruik te signaleren en waar mogelijk door te verwijzen. In de cursus van de GGD ‘Een puber in huis’ wordt in één van de bijeenkomsten speciaal ingegaan op het onderwerp middelengebruik en verslaving. Tevens wordt er een training aan coffeeshopmedewerkers in Schiedam gegeven, in samenwerking met Bouman Verslavingszorg, Trimbosinstituut en gemeente. Het is een pilotproject en wordt ook in de andere gemeenten in de regio uitgevoerd vanaf 2002.


Pagina 34 van 43

In het kader van preventie worden door de regio NWN de volgende producten afgenomen (tot 2002): - Sociale kaart Verslavingspreventie (9%) - Website voor jongeren (9%) - Lesmateriaal genotmiddelen en Gokken (9%) - Vraagbaak Roken, Drinken, Drugs en Gokken (de ontwikkeling daarvan) (9%) - Preventieaanbod voor specifieke groepen (gericht op jongeren) (9%) - Trainingsaanbod voor professionals in Uitgaansgelegenheden NWN (100%) - Pillentestservice (9%) - Deskundigheidsbevordering onder huisartsen (regionaal aanbod voor huisartsen) (9%) De % duiden op de formatie die aan de regio wordt toegewezen. In de meeste gevallen gaat het om de verdeling 76% voor de centrumgemeente Rotterdam, 15% voor de centrumgemeente Spijkenisse en 9% voor de centrumgemeente Vlaardingen. Omgerekend naar fte’s neemt de regio NWN specifiek voor preventieve taken 0,5 fte af van Bouman Verslavingszorg en de GGD NWN. Politie De politie Rotterdam-Rijnmond voert een preventieprogramma “Doe effe normaal” uit gericht op de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. In het kader van dit programma wordt o.a. aandacht besteed aan het gebruik en de gevaren van genotsmiddelen. Deze les wordt gegeven door een medewerker van de GGD samen met de politie. De politie van district Schiedam geeft, in samenwerking met de GGD-NWN en Bouman Verslavingszorg voorlichting aan allochtone jongeren over genotsmiddelen. De financiering hiervan wordt gedeeltelijk door deze organisaties betaald en door de gemeente. Stichting Ummah Wahidah De Stichting geeft voorlichting over drugs, alcohol en gokken. Tevens worden er opvoedingslessen gegeven, waarbij waarden en normen een onderdeel zijn. De activiteiten worden gesubsidieerd door de gemeente Maasluis. Overig In Maasluis draait een project schuldsanering (samenwerkingsverband tussen gemeente en woningstichting). In Schiedam is er een samenwerkingsverband opgezet tussen de gemeente, 2 woningcorporaties, schuldhulpverlening en maatschappelijke dienstverlening. Hieruit is een project voor in betalingsmoeilijkheden verkerende huurders voortgekomen. Dit project tracht te voorkomen dat mensen worden uitgezet wegens huurachterstand of overlast. De begeleiding van de mensen duurt maximaal drie jaar.

6.2

Curatief

Bouman Verslavingszorg Bouman Verslavingszorg is een instelling gericht op genotmiddelen voor de regio Zuid Holland Zuid. Dit omvat de regio’s van de 4 centrumgemeenten Rotterdam, Vlaardingen, Spijkenisse en Dordrecht. Producten bestaan uit ambulante hulpverlening (de CAD’s), diagnostiek, crisisinterventie, preventieve activiteiten, klinische behandeling en reclassering. De diensten worden gespreid over de regio aangeboden, afhankelijk van de lokale vraag en toegekende budget. De gemaakte afspraken van ‘te leveren diensten’ en toegekende budgetten, inclusief de verdeling hiervan tussen de drie centrumgemeenten, worden vastgelegd middels de methodiek van ‘bestelbonnen’. Bouman Verslavingszorg wordt gefinancierd door de AWBZ en de gemeenten. Er is geen sprake meer van een strikte scheiding tussen alcohol en drugs. Aanbod wordt vastgesteld vanuit cliëntenperspectief.


Pagina 35 van 43

GGZ-Delfland De GGZ-Delfland verzorgt zowel ambulante hulpverlening, als dagopname en opname. De klinische capaciteit zit in de regio NWN en Delft. In samenwerking met het Deltaziekenhuis en Bouman Verslavingszorg is er een project voor de klinische opvang van mensen met een ‘double trouble’ problematiek. Tevens loopt er een gezamenlijk project met de RIAGG (Community Support System). De doelgroep zijn zorgwekkende zorgmijders, die meestal tussen wal en schip vallen. Deze cliënten hebben ook vaak een verslavingsproblematiek. Er wordt ambulante zorg verleend, waarvoor de hulpverleners een beperkte caseload hebben. Als voorwaarde voor deelname aan het project wordt gesteld dat men een woonruimte moet hebben.

6.3

Maatschappelijk herstel

Algemeen In Rotterdam zijn verschillende typen van opvang te vinden: dagopvang, nachtopvang, sociale pensions, begeleid woonvormen. Tevens zijn er opvangmogelijkheden voor verschillende doelgroepen van dak- en thuislozen: verpleeghuisproject, pension Maaszicht (jongeren), gezinsopvang. In de Keileweg is een project gestart om prostituees uit het werk te halen, ze laten afkicken en ergens anders woonruimte voor ze te vinden. Aan de regio NWN is gevraagd om mee te werken door het beschikbaar stellen van woonruimte. Hier is positief gehoor aan gegeven. Bouman Verslavingszorg Binnen de middels de bestelbonnen door de regio NWN afgenomen producten richten zich een tweetal met name op de maatschappelijke opvang: - Opvang en Crisiscentrum voor verslaafde vrouwen. Bedient met een capaciteit van 27 bedden Rotterdam en de regio’s NWN en Spijkenisse. De kosten worden doorbelast naar de AWBZ. - Vervolg Opvang en Crisiscentrum, gericht op doorstroom naar het met of zonder begeleiding. De capaciteit bedraagt 10 bedden voor de gehele regio Rotterdam. Op basis van een plan van aanpak worden middelen gezocht bij de AWBZ. De regio NWN participeert met 1,1 fte in de opzet, in het bovenstaande overzicht van het totaal aantal afgenomen fte’s onder de noemer van Klinische Opvang. Stichting Noodopvangcentrum Vlaardingen De Stichting Noodopvangcentrum Vlaardingen heeft een capaciteit van 50 plaatsen, waarvan 20 plaatsen crisisplaatsen, 10 plaatsen specifieke opvang voor vrouwen en 20 plaatsen begeleid wonen. Het Noodopvangcentrum heeft een landelijke werking en biedt opvang en psychosociale begeleiding in een beschermde omgeving aan personen die in een acute crisissituatie verkeren en geen onderdak hebben. De doelgroep van het Noodopvangcentrum bestaat uit vrouwen en mannen met of zonder kinderen. Ook jongeren van 16 jaar en ouder horen tot de doelgroep. De hulpverlening is tijdelijk en duurt zo kort mogelijk. De gemiddelde verblijfsduur was in 2000 55,1 dagen. Er wordt een hulpverleningsplan opgesteld. Het Noodopvangcentrum voert een laatste kans project uit voor mensen die wegens huurschuld uit huis zijn gezet. Dit houdt vaak verband met een verslaving. Er wordt een contract afgesloten en een aflosregeling getroffen en in ruil daarvoor krijgt men opnieuw een woning toegewezen van het Noodopvangcentrum (dit centrum huurt van de woningcorporatie). Men moet zich dan wel verplichten tot 1 jaar woonbegeleiding. Sociaal Pension ‘t Klooster Het Sociaal Pension ‘t Klooster in Maasluis biedt plaats aan 20 personen vanaf 18 tot 70 jaar, die bekend zijn bij een van de GGZ-instellingen of andere instellingen op het gebied van psychosociale hulpverlening en de verslavingszorg in de regio NWN.


Pagina 36 van 43

De kandidaat is dakloos en moet aan kunnen geven afkomstig te zijn uit de regio NWN of hier een binding mee te hebben. De gemiddelde verblijfsduur is een jaar. De bewoner moet binnen het jaar leren om zodanig te functioneren dat hij kan uitstromen naar een voor hem passende woonvoorziening. Dit wordt vastgelegd in een overeenkomst. ’t Klooster heeft een regionale werking en de exploitatie is in handen van Stichting onder een Dak. Er wordt geschat dat 10% van de mensen uit Rotterdam komt en de overige 90% uit de regio NWN. Zowel in het Noodopvangcentrum als in Sociaal Pension ’t Klooster is verslaving een contraindicatie. (ex) Verslaafden worden toegelaten als ze in de laatste fase van hun behandeling zijn. Ze moeten wel een programma voor de toekomst hebben. Er is echter niet altijd de benodigde deskundigheid om deze mensen op te vangen. ’t Klooster heeft geëxperimenteerd met methadongebruikers, maar bij deze groep is te vaak sprake van een terugval. Overig Tevens zijn er de Stichting Pameijer Keerkring, een regionale instelling die sociale steun biedt voor wonen, dagopvang, activiteiten en begeleiding in woonsituaties en de Stichting Onder een Dak, voor woonbegeleiding. In Vlaardingen zijn ook nog enkele particuliere initiatieven.

6.4

Justitieel traject

Via de Reclassering wordt in het kader van de justitiële trajecten veelvuldig een beroep gedaan op de verslavingszorg. Deelnemen aan een hulpverleningstraject vormt vaak een onderdeel van de afspraken met justitie die deel uitmaken van de straftoemeting. Deze trajecten onttrekken zich aan de waarneming van de gemeente. In het verlengde hiervan moet worden geconstateerd de Reclassering zich niet heeft gemengd in de tot standkoming van de regiovisie ondanks de uitnodiging daartoe (enquête en conferentie). De centrumgemeente heeft de wens ook in dit traject meer inzicht te verwerven en te betrekken bij de regie over het totale zorgaanbod en de ketenaanpak wonen werken welzijn.


Pagina 37 van 43

Deel III

7

Knelpunten

7.1

Algemeen •

•

•

7.2

De Rotterdamse situatie is de afgelopen jaren nadrukkelijk gemeten aan de aspecten van (met name) drugsoverlast en openbare orde. Door deze bril bezien steken de drie gemeenten inderdaad relatief gunstig af tegen de concentratie van probleemsituaties in de gemeente Rotterdam. Dit wordt nog eens versterkt door de aanzuigende werking die Rotterdam heeft op de zwaardere probleemgevallen uit de omliggende steden. De bewoners van Rotterdam ondervinden dagelijks de gevolgen hiervan in de vorm van (verwervings)criminaliteit en overlast. Ook de anonimiteit en laagdrempeligheid van zowel hulpverleningsvoorzieningen als maatschappelijke opvang oefenen aantrekkingskracht op de verslaafden met een zwaar gebruikspatroon. Cijfers van Bouman Verslavingszorg tonen aan dat ook de verslaafden uit de regio NWN regelmatig een beroep doen op de in Rotterdam gecentraliseerde voorzieningen. Uit de diverse documenten die zijn bestudeerd, de vragenlijsten en gesprekken die zijn gevoerd, komt naar voren dat er niet voldoende zicht is op de vraag, zowel qua problematiek als qua omvang. Er is wel deelinformatie over verschillende terreinen, maar deze informatie verschaft geen inzicht in de totale omvang en de samenhang tussen verschillende hulpvragen. Het Zorgkantoor NWN geeft aan dat de registratiefunctie (incl. de wachtlijsten) van de zorginstellingen ook nog niet optimaal is. Door de versnipperde informatie is het niet altijd goed aan te geven of er over dezelfde groepen wordt gesproken. Vooral over de grote groep die minder opvallend of zelfs verscholen (alcoholverslaafden in een sociaal isolement) door het leven gaat is het moeilijk aan te geven over welke omvang het gaat, waardoor het moeilijk is hier betrouwbare uitspraken over te doen. Veel gegevens berusten op aannames en schattingen. Door meerdere organisaties wordt aangegeven dat de ingevoerde bestelbonnen nog te weinig inspelen op de regionale situatie. Tevens moet er tegen gewaakt worden dat de continuïteit van projecten en activiteiten door de bestelbonnen niet in gevaar komen. Als laatste wordt opgemerkt dat er ruimte moet blijven om in te springen op actuele ontwikkelingen.

Preventie •

•

•

•

Het blijkt dat veel ouders zich op preventief gebied niet laten voorlichten over genotmiddelen. Er is, op een enkele uitzondering na, een afname te zien in het aantal ouderavonden en de deelname hier aan. Wel komen de ouders met vragen over het gebruik bij de hulpverlening terecht. Vaak is de problematiek dan al geëscaleerd en blijkt dat ouders op preventief gebied niet goed op de hoogte te zijn. Uit de Jeugdmonitor van Schiedam blijkt echter dat het voorbeeldgedrag van ouders bij het gebruik van genotmiddelen, naast die van vrienden, een grote rol spelen. Preventie gericht op jongeren wordt erg belangrijk gevonden. Het gaat hier om alle soorten genotmiddelen. Hierbij moeten verschillende partners worden ingeschakeld, zoals GGD, jongerenwerk, onderwijs, politie, reclassering en uitgaansgelegenheden. Opvallend in dit verband is dat de enquête bijna geen enkele respons opleverde vanuit het jongerenwerk en ook de reclassering niet heeft gereageerd. Ten aanzien van softdrugs wordt aangegeven dat het effect hiervan op jongeren niet onderschat mag worden. Blowen is voor deze groep zeker niet gevaarloos. Dit geldt met name voor jongeren die problematisch gebruiken en hier zelfs psychotisch van kunnen worden. In het kader van preventie is hier zeker extra aandacht voor nodig. Het preventiepakket is in de huidige situatie al breed ontwikkeld en wordt uitgevoerd door diverse instellingen. Dit maakt verdere afstemming op regioniveau t.a.v. zowel het huidige aanbod als de voorgestelde uitbreiding noodzakelijk.


Pagina 38 van 43

7.3

Curatief •

•

•

• •

•

•

7.4

Er wordt door verschillende organisaties aangegeven dat de reikwijdte van het aanbod gericht op verslaving breder zou moeten zijn. Hierbij wordt, met name, aan de eerstelijnszorg gedacht, zoals huisartsen. Door het bevorderen van deskundigheid kan er vroegtijdig gesignaleerd worden en daardoor eerder doorverwezen worden naar de hulpverlening. Vroegtijdig signaleren vormt een belangrijke maar nog onvoldoende ontwikkelde schakel in de ketenaanpak. De samenwerking tussen de verslavingszorg en de GGZ is nog niet optimaal. Hierdoor lopen cliënten het gevaar tussen wal en schip vallen. Bouman Verslavingszorg heeft bijvoorbeeld geen zitting in het overleg tussen de GGZ-instellingen. Ook het vanuit 1 organisatie begeleiden van de cliënt met als doel de samenhang en voortgang in de hulpverlening te waarborgen wordt gemist. Met de centralisering van de zorginstellingen in het Rotterdamse en een beperkte CADfunctie binnen de regio NWN zijn er onvoldoende voorzieningen voor laagdrempelige hulpvraag. Door de verminderde bereikbaarheid wordt afbreuk gedaan aan de laagdrempeligheid van de hulpverlening. Door het op afstand zetten en beperken van de (na)zorg ontberen de mensen de noodzakelijke ondersteuning en vervallen weer in hun oude gedragspatroon. Zowel door instellingen als door cliënten wordt deze ontwikkeling als een groot probleem ervaren. Het CAD heeft de op zich al beperkte capaciteit qua deskundigheid ingericht op alcoholverslaving. Voor de drugsproblematiek is geen ruimte en deskundigheid. Daarmede ontbreekt een adequate opvang voor drugsverslaafden binnen de eigen regio. Gokverslaving heeft in de afgelopen jaren geen prominente plaats ingenomen in het verslavingsbeleid, aangezien het niet een zichtbaar probleem is. De gevolgen worden echter wel zichtbaar in vormen van criminaliteit en verzuim op school. Gezien de signalering van deze problematiek wordt door organisaties aangegeven dat hier wel de aandacht op gevestigd moet worden. Door verschillende organisaties wordt de zorg uitgesproken over het groeiende alcoholmisbruik. Ook al is de tendens van het drugs- en polygebruik verontrustend, de grootste groep wordt nog altijd gevormd door de alcoholverslaafden. Vele verslaafden leven onopvallend of zelfs in een sociaal isolement, de sociaal-maatschappelijke schade en die aan de gezondheid is er niet minder om. Na behandeling (opname) blijft de nazorg van groot belang om terugval te voorkomen. Bovendien duurt nazorg een leven lang. Het belang hiervan wordt ook door cliënten zeer nadrukkelijk aangegeven. De in de loop der jaren gereduceerde capaciteit van de CAD-NWN staat echter niet meer in verhouding tot de omvang van de problematiek. Door de geringere capaciteit is het cliëntenbestand op jaarbasis teruggelopen van 375 op jaarbasis tot 150. Ook al bestaan er geen nauwkeurige cijfers, tendensen wijzen uitsluitend op een groei van de omvang van de problematiek. Tevens wordt er aangegeven dat er aandacht moet zijn voor benzodiazepineverslaafden.

Maatschappelijk herstel •

Het Sociaal Pension ‘t Klooster en onderdelen van Noodopvang Vlaardingen vormen de belangrijke pijlers onder de nazorg in de regio. Alcohol- en drugsgebruik vormen een contra-indicatie voor opname. Een groot deel van de bewoners heeft echter wel een verslavingsachtergrond en zijn uitbehandeld of bevinden zich in de eindfase van een behandeling. In deze fase is het niet ongewoon dat er een terugval of crisis optreedt. Voor cliënten van ‘t Klooster is het moeilijk om hulpverlening te krijgen. Indien er wel sprake is van hulpverlening, is er weinig terugkoppeling naar het personeel. Het is vaak onbekend of cliënten wel of niet hun afspraken nakomen. Ook de noodzaak om voor hulpverlening (en vaak ook voor werkgelegenheid) af te reizen naar Rotterdam wordt als bezwaarlijk ervaren. Los van de financiële aspecten voor de bewoner is het vaak omwille van de reistijd lang niet altijd mogelijk voor het personeel om de noodzakelijke begeleiding aan de bewoner te bieden.


Pagina 39 van 43

• •

Beide instellingen kennen een bezettingsgraad van boven de 100%. Dit geeft enerzijds aan, aan welke behoefte de nazorginstellingen voldoen en anderzijds hoe de capaciteit onder druk staat. De behoefte aan uitbreiding van maatschappelijke opvang wordt door meerdere instellingen onderschreven. Aparte opvang voor met name drugsverslaafden is wenselijk omdat deze groep zich niet laat combineren met andere bewonersgroepen.


Pagina 40 van 43

8.

Aanbevelingen

8.1

Algemeen •

• •

•

8.2

Voor een integrale en samenhangende aanpak op maat, is het belangrijk dat er een goed zicht komt in de vraag, zowel in aard als omvang. Hiervoor moet zowel een kwalitatief als kwantitatief onderzoek verricht worden, die verder reiken dan de onderzoeken die de GGD-NWN nu binnen haar reguliere takenpakket uitvoert. Een mogelijkheid is om de onderzoeken die door de GGD worden uitgevoerd, uit te breiden. Voor een blijvend inzicht in de vraag is het belangrijk dat er zowel een goede registratie plaatsvindt als dat organisaties een goede signaleringsfunctie ontwikkelen. Om een vraaggericht aanbod te formuleren, is het aan te bevelen dat er een goede overlegstructuur opgezet wordt, waarbij overlegd kan worden over de noodzakelijke producten, afgestemd op de specifieke situatie in de regio NWN. Hierbij spelen de gemeenten, het zorgkantoor NWN, GGD en Bouman Verslavingzorg een belangrijke rol. Het Zorgkantoor richt zich daarbij vooral op de kwaliteit van de zorg en het beter in beeld brengen van de zorgvraag. Hiervoor is tevens noodzakelijk om een goed beeld te houden en krijgen van de vraag van cliënten en ontwikkelingen die er spelen. Organisaties, zoals AMW, jongerenwerk, Platform verslavingspreventie, Werkgroep Voorlichting Verslaving kunnen hierbij een goede intermediaire rol vervullen.

Preventie •

•

•

•

•

•

Ingrijpen in een eerder stadium heeft in veel gevallen een gunstige invloed op de complexiteit van de problematiek en daarmee op de aard en omvang van de behandeling. Een belangrijk deel van de capaciteit van de verslavingszorg vindt nu haar weg in de ernst van de te laat aangedragen problematiek. Het is daarom aan te bevelen te investeren in een goede vroegsignalering. Om organisaties in de eerste lijn, zoals huisartsen, scholen, jongerenwerk, Bureau jeugdzorg, Thuiszorg, in staat te stellen te signaleren is het belangrijk dat zij hierin geschoold worden. Het is aan te bevelen om te onderzoeken op welke wijze de eerste lijn kan worden betrokken bij de invulling hiervan. Vroegtijdige signalering vormt de eerste schakel van de ketenaanpak en dient een hechte verbinding te vormen met de zorgverlening. Dit vergt een nadrukkelijker contact en samenwerking tussen de verschillende instellingen. Het is aan te bevelen hiervoor een overlegstructuur op te zetten. Hierbij kan bekeken worden in hoeverre al bestaande overleggen kunnen worden ingezet of dat er een aanvulling nodig is. Het bevorderen van de toegankelijkheid van voorzieningen (zowel qua locatie als openstellingtijden) versterkt het succes dat met vroegtijdige signalering kan worden geboekt. Door telefonische bereikbaarheid en inloopuren te combineren met huisbezoeken en outreachend werken wordt op adequate wijze ondersteuning geleverd in een beginsituatie of een dreigende terugval in verslavingsgedrag. Het huidige arsenaal aan preventieve middelen is omvangrijk. Het preventieve beleid is op onderdelen goed vorm gegeven, waarbij zich nog mogelijkheden voor uitbreiding voordoen naar bijvoorbeeld de sportkantines in relatie tot verantwoord alcoholbeleid. De samenhang in het preventieaanbod is echter voor verbetering vatbaar. Zoals ook aanbevolen bij de vroegsignalering, zou hiervoor een goede overlegstructuur tussen instellingen die preventieactiviteiten aanbieden een overweging waard zijn. Hierbij kan ook gedacht worden aan een regionalisering van het Platform Verslavingspreventie. De risico’s van overmatig softdruggebruik door jongeren vormt een afzonderlijk aandachtspunt. Door een aantal instellingen is aangegeven dat de gevolgen onderbelicht zijn en ernstig onderschat worden. Gerichte preventie is noodzakelijk om de jongeren van de risico’s van overmatig gebruik te doordringen. Dit intensieve preventietraject vergt afstemming tussen de verslavingszorg, GGD, scholen, jongerenwerk, politie en


Pagina 41 van 43

•

8.3

coffeeshops. Waar op individueel niveau sprake blijkt te zijn van overmatig gebruik om problemen te verdringen moet tevens een goede koppeling liggen naar de jeugdhulpverlening. Bij alle gemeenten in de regio NWN, is in meerdere of mindere mate, geconstateerd dat er groepen jongeren zijn, waarbij sprak is van polygebruik en daarmee samenhangend overlast. Het is aan te bevelen hiervoor een ketenaanpak (koppeling vroegtijdig signaleren/ preventie, zorg en overlastbeperking) te ontwikkelen. De aanpak wordt gekenmerkt door intensieve en deskundige voorlichting en, waar nodig, hulpverlening te combineren met correctief optreden t.a.v. de overlast. Dit vereist intensievere samenwerking tussen deskundigen, jongerenwerk, school, horeca, hulpverlening en politie, bij voorkeur onder regie van de gemeente. De aanpak voorziet in preventie, hulpverlening en het stellen van gedragsnormen binnen alle domeinen: school, vrije tijd en thuis, waardoor een sluitende aanpak mogelijk is.

Curatief • •

8.4

De huidige hulpverlening is met name gericht op alcoholverslaving. Gezien de signalen die er zijn op het gebied van drugs en gokken is het belangrijk dat ook hiervoor de benodigde deskundigheid aanwezig is in de regio. Aanpak van meerdere problemen pleit ook voor het instellen van casemanagement. De voortgang en afstemming tussen verschillende instellingen worden vanuit één verantwoordelijke persoon gestuurd, waardoor wordt voorkomen dat instellingen langs elkaar heen werken. Het knelpuntenoverleg is hiervan een goed voorbeeld.

Maatschappelijk herstel •

•

•

Om voor ex-verslaafden de kans op maatschappelijke herstel en daarmee op participatie in de samenleving te vergroten, moet er een sluitend netwerk ontstaan op de gebieden welzijn, wonen, werk en zorg. Hierbij moet gedacht worden aan instellingen op het gebied van verslavingszorg, maatschappelijke opvang, woningbouwstichtingen, sociale diensten van gemeenten, maar ook, in een aantal gevallen, aan de reclassering. Al eerder is aangegeven dat een vangnet voor ex-verslaafden een belangrijke voorwaarde is voor maatschappelijk herstel. Hierbij moet gedacht worden aan 24-uurs bereikbaarheid, praatgroepen, inloopuren en huisbezoeken. Bij de vaststelling van de producten die worden afgenomen, is het aan te bevelen om voor bovenstaande zaken ruimte te creëren. De maatschappelijke opvang van ex-verslaafden of mensen die aan het einde van de behandeling zijn, zijn niet zomaar te combineren met de opvang van drugsverslaafden. Vanuit diverse instellingen wordt aangegeven dat er bekeken moet worden in hoeverre er een mogelijkheid is om deze groep in de eigen regio op te vangen.


Pagina 42 van 43

9.

Afkortingenlijst

AMW

Algemeen Maatschappelijk Werk

APV

Algemene Plaatselijke (politie) Verordening

AWBZ

Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten

CAD

Centrum voor Alcohol en Drugs

GGZ

Geestelijke Gezondheidszorg

COPD

Chronische Obstructieve Pulmonairing Deseas

CSS

Community Support System

GGD

Gemeentelijke Gezondheids Dienst

GVO

Gezondheidsvoorlichting en –onderzoek

IBA

Intergemeentelijk Beleidsadviseur

IVO

Instituut voor onderzoek naar Leefwijzen & Verslaving

MBO

Middelbaar Beroeps Onderwijs

MDNW

Maatschappelijke Dienstverlening Waterweg Noord

NDM

Nationale Drug Monitor

NWN

Nieuwe Waterweg Noord

OGGZ

Openbare Geestelijke Gezondheidszorg

PGO

Periodiek Geneeskundig Onderzoek

RCG

Regionale Commissie Gezondheidszorg

RIAGG

Regionale Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg

SES

Sociaal Economische Status

TWSSV

Tijdelijke Wet Stimulering Sociale Vernieuwing

VMBO

Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs

VNG

Vereniging Nederlandse Gemeenten

VWS

Volksgezondheid Welzijn en Sport

WCPV

Wet Collectieve preventie Volksgezondheid

WVV

Werkgroep Voorlichting Verslaving


Pagina 43 van 43

concept REGIOVISIE VERSLAVINGSBELEID NIEUWE WATERWEG NOORD PREVENTIE, ZORG, MAATSCHAPPELIJK HERSTEL

Recommend Documents