De voortzetting na 12 jaar RETURN / Communicatie-nieuws
ICT-specialisten Er wordt wat gedrenteld in de gangen, de ochtendkrant wordt bestudeerd en er is een rij treuzelaars bij het koffieapparaat. Wie het nog niet weet, ontdekt het snel: het systeem ligt plat. Wat ondenkbaar was in een wereld zonder informatica is dagelijkse kost voor ons die met ICT (Informatica Computer Technologie) werken. De ICT-systemen doen het niet altijd. We kunnen niet inloggen; de e-mail doet het niet; de printer reageert niet. Wat er mis is, ontgaat ons. Een netwerkkaart moet worden bijgeplaatst, de server doet het niet, het moederbord is doorgebrand, iets is overbelast. De enige oplossing is een ICT-ondersteuner op te bellen. De specialisten rijden voor. Steevast met een glimlach. Er wordt eerst nog een kop koffie gedronken, een sigaret opgestoken, een praatje gemaakt met een secretaresse, dan wordt het kantoor thuis nog even gebeld en wordt de parkeermeter bijgevuld. Dan verdwijnen ze in de kamer waar de server staat. Af en toe komt er iemand naar buiten met het serieuze gezicht van een hartchirurg tijdens een moeilijke operatie. Er wordt gemompeld dat het allemaal wel meevalt. Hier en daar roept iemand dat ‘het weer werkt’, maar dat is te vroeg gejuicht. De schermen uit en aan. Nog
eens starten en inloggen. Outlook gaat open. Het werk kan beginnen. Als de bijbelse mens zocht naar een metafoor om zijn vertrouwen op God uit te drukken, dan dacht hij aanvankelijk aan een rots, een berg, een burcht. Later worden menselijke verhoudingen als metafoor gebruikt: heer, helper, vriend, vader. Wij leven in een samenleving die in de grond genomen een arbeidsbestel is en waar diensten met wederdiensten vergoed worden. Als ik naar een metafoor zou moeten zoeken om mijn vertrouwen op God uit te drukken, dan denk ik ook wel eens aan die ICT-specialisten. Alles zit vast, het systeem werkt niet meer, ik kan niet meer inloggen. Zij rijden voor, ze lachen me toe, ze helpen me uit mijn problemen en ik kan weer vooruit. ICT-ers helpen ons uit onze problemen te komen. Niet door achterwaarts de fouten in het systeem aan te wijzen en die te herstellen maar door voorwaarts naar oplossingen te zoeken. Een metafoor voor andere situaties? Eduard Kimman, secretaris-generaal Bisschoppenconferentie eerder gepubliceerd in rkkerk.nl 2003, pag. 319
con†act
winter
2003 jaargang 13
nummer 4
Inhoud 2. muurkranten
met mensen in en rondom kerk en parochie
2. kerkboek-zaken 3. plannen en 4. resultaten halen 4 redactiestatuut 5 kerkdienst anders 6 Digi-boeken Leve de kerk: 7. Antwerpen 8. Wageningen 9. Nijmegen 10. Zoetermeer 10. Providor 11. Beslisstrategieën 12. Op adem komen 13. Spiri-park 13. Piet Regelneef 14. Spaanprijs 14. Discussieforum 15. jacobsladder.nl 16. op het prikbord
con†act
winter 2003
1
kerkboek.nl en docete.nl
De nieuwe muurkranten...
www.kerkboek.nl
Muurkranten zijn in kleur te bekijken op www.docete.nl en daar - en bij Narratio in Gorinchem- ook te bestellen voor €5,00 excl. porti.
2
Spontaan melden zich uitgeverijen om mee te doen met dit project, bekenden en minder bekenden. Zo werden in december ingevoerd de uitgaven van Stichting Midden onder U, een katholieke uitgeverij van heel praktisch materiaal voor het kerkenwerk. Wie dan denkt dat dat alleen in parochies bruikbaar is, vergist zich. Bijna iedere kerkenwerker die het bij ons doorbladerde nam een aantal van hun uitgaven mee. Zo levert onze website ook een bijdrage aan de oecumene Kees Uitewaal
[email protected]
De recente vereniging van de Samen op Weg-kerken in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) trok landelijk gezien nogal wat belangstelling. De bisschoppen hadden opgeroepen tot gebed, radioverslaggevers brachten gedurende de dag verslagen van de drie afzonderlijke synodes, de vreugde en tranen rond de besluiten waren te zien in de actualiteitsrubrieken en journaals, de kerkdienst in de Domkerk in aanwezigheid van Koningin Beatrix werd op televisie uitgezonden en een team van journalisten brachten in korte tijd een speciaal nummer uit van Woord & Dienst met alle feiten en meningen. Maar... op welke manier zijn de mensen in de plaatselijke gemeenten en kerken geinformeerd over dit besluit, over de gevolgen. Ja, waarschijnlijk hebben gemeenteleden zich uitgesproken hierover. Maar is er een duidelijk en informatief artikel verschenen in uw huis-aan-huisblad? Om‘gewone burgers’ te vertellen wat er verandert. Ook dàt is conTact! con†act-van redactiewege
winter 2003
Planmatig werken in de praktijk
Bezint voor gij begint: planmatig werken in de kerk Sinds zeven jaar werkt de parochie Sint Jan de Doper in Noord-Scharwoude (Langedijk) vanuit een duidelijk en inspirerend beleidsplan. Gevolg: een vernieuwingsproces dat aanstekelijk werkt en veel meer mensen dan voorheen bij het parochieleven betrekt. Pastoor J. Schafraad laat – ter inspiratie voor andere geloofsgemeenschappen – de ontwikkelingen van de afgelopen jaren de revue passeren. Wanneer mij gevraagd wordt om in minder dan zevenhonderd woorden het beleidsplan van 1997 van onze parochie te beschrijven, kan ik mij beperken tot de activiteiten tijdens enkele dagen op het eiland Texel in 1997. Samen met een organisatiedeskundige heb ik me als doel gesteld een visie te ontwikkelen voor de parochie Sint Jan de Doper in Noord-Scharwoude. Een visie die vertaald zou moeten worden in een beleidsplan met concrete doelen. We hebben eerst een lijst van vragen opgesteld: 1
Wat voor een soort organisatie is een parochiegemeenschap?
2
Wat zijn de producten van een parochiegemeenschap?
3
Welke taak heeft een godsdienst?
4
Door welke factoren wordt kerkbezoek beïnvloed?
5
Kan ik in enkele zinnen een bloeiende parochie beschrijven?
6
Zijn er momenten te noemen waarop ieder kerklid in contact komt met de parochie?
7
Hoe lopen de beleidslijnen in een parochie met veel werkgroepen die bestaan uit vrijwilligers?
8
Wat is mijn ideaalbeeld over enkele jaren (tussen de 5 en 10 jaar)?
9
Hoe groot is de bereidheid van de mensen die op dit moment het beleid bepalen om een meerjarenplan gestalte te geven?
Zonder de vragen apart te beantwoorden, kan ik zeggen dat er na dat weekend het volgende plan op tafel lag: Visie: Sint Jan de Doper bron van inspiratie. Doelstelling: het bidden verachtvoudigen, kerkbezoek verviervoudigen en de inkomsten verdubbelen. Uitgangspunten van werken vanuit de volgende pijlers: • Leven – bidden – samenkomen • School - gezin - parochie • Synergie tussen secties pastoraat, catechese, diaconie, liturgie en gemeenschapsopbouw • Idee - vormgeving - Public relations Methode van werken: Vanuit bovenstaand stramien met voorstellen komen en zelf vanaf dit moment vanuit dit stramien werken. Voor mij als pastoor betekent dit: • Huisbezoek prioriteit nr. 1 (vijf middagen plannen voor huisbezoek plm. 20 per week). Soorten huisbezoek: kinderen die gedoopt zijn, kinderen die de eerste communie doen, eerste jaar ook de vormelingen, bejaarden en zieken. • Schoolbezoek: de vier katholieke scholen bezoeken, belangstelling tonen. De inbreng vanuit mijn functie opbouwen vanuit belangstelling en in het tempo dat de scholen zelf aangeven. • Kerkbezoek bevorderen, o.a. door doelgroepvieringen. Uit onderzoek blijkt dat er drie factoren zijn die kerkbezoek bevorderen, nl. een inspirerende voorganger, een goed koor en reden tot sociaal contact bij belangrijke gebeurtenissen.
Pastor J. Schafraad is pastor in NoordScharwoude. Hij was ook - vanwege zijn inspiratie voor anderen - één van de genoemde kandidaten in de uitverkiezing door de KRO van de Held van 2003
10 Hoe zou ik na de voltooiing van dit beleidsplan, deze parochie willen beschrijven?
con†act-praktijk
winter 2003
3
En met als resultaten
Goede plannen laten zich meten Eind 2003 kunnen we het volgende vaststellen. • De ‘gebedsdobbelstenen’ worden in verschillende gezinnen gebruikt en ze brengen het bidden weer in de aandacht. • De horizontale programmering zorgt voor duidelijke doelgroepvieringen. Alleen al de viering van de eerste zondag, Teken van eenheid genoemd, en de eerste woensdag, Monument van troost, hebben evenveel bezoekers als vroeger alle diensten in een hele maand. • Op de derde zaterdag zijn er drie soorten diensten die elkaar afwisselen: eucharistieviering, woord- en communiedienst door een lekenvoorganger, en een gebedsdienst zonder preek en communie door enkele parochiaanvoorgangers. • Op de derde woensdag is er een schoolviering. Deze vieringen worden wisselend bezocht maar krijgen ieder jaar meer aandacht. De kinderen van twee groepen bereiden dit voor. • De contacten met de scholen zijn goed en ik geef (betaalde) catecheselessen op school en begeleiding aan de teams op afroep.
•
•
• •
• • •
Het boek Het tweede antwoord is een door mij geschreven catechesemethode die in de groepen 7 en 8 van de vier katholieke basisscholen in Langedijk wordt gebruikt. De volwassenencatechese krijgt gestalte in enkele groepen. Het handboek De geest als gids nadert zijn voltooiing en wordt gebruikt als voorbereiding voor het doopsel, de eerste communie, vormsel en huwelijk. Het parochiebestuur is bijna geheel vernieuwd en steunt actief dit beleidsplan. De gemeenschapsopbouw is een belangrijke sectie geworden. De PR is een duidelijk aandachtspunt geworden, waar planmatig aan gewerkt wordt. Ons parochieblad is qua vormgeving en inhoud een kwaliteitsblad geworden. De collectegelden zijn verdubbeld. De synergie tussen de secties begint steeds meer vorm te krijgen.
Na bijna zeven jaar vanuit dit plan te hebben gewerkt, kan ik zeggen dat er een positieve stemming is ontstaan en dat de pijlers langzaam maar zeker zichtbaar worden.
Pastoor J. Schafraad
Het redactiestatuut Regelmatig bereiken ons verzoeken om informatie over een redactiestatuut. De fusies van parochies en vereniging van protestantse kerken maken bezinning op een gezamenlijk blad nodig en dus ook taken en verantwoordelijkheden. Dit overzicht is afkomstig uit Vademecum Kerkbladredacteur die tal van praktische zaken uiteenzet en voorbeelden geeft.
Burret Olde is consulent Kerk en Samenleving en communicatiemedewerker van het RDC Noord Holland
4
In een redactiestatuut kun je over allerlei zaken bepalingen opnemen maar in elk geval zal het moeten gaan over: • wie is de uitgever • doel van het blad • doelgroep van het blad • journalistieke beginselen • redactionele formule • verhouding redactie-uitgever • samenstelling van de redactie, benoeming en ontslag van redactieleden • taakverdeling • hoe te handelen bij conflicten • hoe te handelen bij klachten • procedure voor het wijzigen van het statuut • openbaarheid van het statuut
Eventueel kan worden toegevoegd over: • werkwijze van de redactie (o.m. verzameling informatie, totstandkoming van het blad) • hoe om te gaan met brieven en ingezonden artikelen • idem met vertrouwelijke informatie, waarvan de publicatie de kerkelijke gemeenschap kan schaden • invulling van specifieke taken (b.v. hoofdredacteur, eindredacteur, beeldredacteur) • vormen van toezicht en overleg • werkwijze bij het ter inzage geven van artikelen/interviews vóór publicatie • verschijningsfrequentie • oplage en verspreiding • omvang (aantal pagina’s) en formaat • jaarplanning • begroting • kostenbewaking Het is ook denkbaar deze en andere bepalingen niet in het redactiestatuut op te nemen, maar in een reglement dat een wat andere status heeft. In Een boodschap aan mensen staan voorbeelden van redactiestatuten uit Assen (pag. 148149), Amersfoort-Nood (pag. 150) en VinkeveenWaverveen.
Burret Olde
con†act-praktijk
winter 2003
Zelfs de taaiste ouderen moeten glimlachen...
verhalenverteller, theoloog Pete Pronk Vertel eens in het kort waarmee je dit voorjaar het land in trekt? Met wonderlijke verhalen. En hoe zo’n verhaal er uit zal zien is steeds weer een verrassing. Dat komt omdat ik kerkdiensten altijd in overleg voorbereid. Ik speel geen vaste voorstellingen. De mensen die mij uitnodigen komen eerst naar mijn atelier in Amsterdam. Door hen krijg ik een helder beeld hoe hun kerkelijke plek er uit ziet. Tegelijkertijd wordt duidelijk wat zij graag zouden willen als het gaat om een creatieve viering. Soms hebben zij al een verhaal in gedachten of een thema. Daar kan ik dan weer op in spelen. Vervolgens vullen we dan de hele dienst in, inclusief muziek en liedjes. Deze manier van werken bevalt mij zeer, er is een gedeelde verantwoordelijkheid en daarbij word ik iedere zondag opnieuw uitgedaagd om de verhalen weer op een andere manier te vertellen. Op wat voor publiek richt het zich? Uit welke hoeken krijg je goede reacties? Of het nu aangekondigd wordt als kinder-, jeugd-, jongeren-’thema- of uitslaapdienst, in de praktijk zitten er alle leeftijden. En zo hoort het ook. Een goed verhaal is voor iedereen. En de reacties...? van jong tot oud: wanneer kom je weer? Hoe lang duurt het ongeveer? Precies zo lang dat je zegt: “He, jammer. Is het nu al afgelopen.” Hoe zie je dit op een zondag in een kerk uitgevoerd? Nogmaals, dat is afhankelijk van wat de mensen die met mij de dienst hebben voorbereid, ingebracht hebben. Soms zijn er bijvoorbeeld meerdere muzikanten waardoor je extra dimensies kunt toevoegen aan de verhalen. Maar de structuur van zo’n dienst is in de kern altijd heel simpel. Eigenlijk volgen we gewoon de liturgie. Het verschil is echter dat alles een verhaal wordt. Op welke manier moet zo’n plaatselijke kerk jouw optreden aankondigen? Ook dit is weer zo’n voordeel dat je eerst een ontmoeting met de mensen uit die specifieke kerkelijke gemeente hebt. Zij hebben mede de dienst vormgegeven en weten van daaruit als de beste in hun eigen taal via kerk- en weekblad daar ruchtbaarheid aan te geven. Verder heb ik in mijn atelier voldoende interviews van afgelo-
con†act-kerkdienst
pen jaren liggen. Indien nodig kunnen ze daaruit putten. Wat voor spullen heeft een kerk nodig en wat heb je zelf? In iedere kerk is een verhalenboek. Meer heb ik niet nodig. Kerken, scholen, groepen, kunnen je boeken. Waar en hoe lang van te voren? De drukste periode voor mij wat betreft kerkdiensten loopt van september tot december. Tot en met mei zijn er best nog wel wat zondagen vrij. Een aantal maanden van te voren boeken is handig, ook als het gaat om andere aktiviteiten. Maar ik zou dat eerst wel eens willen zien, of het wel in onze gemeente past? Is er ook een soort kennismakingsoptreden? Van harte nodig ik je uit om naar een van de komende kerkdiensten met verhalen te komen, wellicht dat er binnenkort een bij je in de buurt is. Een programma overzicht kun je aanvragen via 020 6938205 of vinden op www.narratio.nl bij de ‘Agenda’ of www.petepronk.nl. Je kunt daar tevens informatie vinden over vertelcursussen.
Voor alle informatie en boekingen: Verhalen-atelier Pete Pronk Molukkenstraat 200 B-1 1098 TW Amsterdam telefoon: 020 6938205
[email protected] www.petepronk.nl
winter 2003
5
Vo o r s t e e d s m e e r u i t g a v e i n t e r e s s a n t
Digi-boeken, wat het is en een Digi cadeau! In 2002 startte NARRATIO met de zogenaamde Digi(tale)-boeken. Boeken die interessant zijn om de praktijk te worden gebruikt, maar die voor het beperkte koperspubliek in een kleine oplage moeten worden gedrukt. Hierdoor zou de verkoopprijs dermate hoog worden, dat dit de aanschaf weer onaantrekkelijker maakt. Dat kunnen boeken zijn die eerst in druk zijn verschenen, maar waarvan een herdruk niet rendabel zou worden, of manuscripten die ons zijn aangeboden, maar waarvan de verwachte afzet te gering is. Vroeger werden die herdrukken en manuscripten aan de kant geschoven, tegenwoordig maken we daar (soms) Digi-boeken van. Het belangrijkste criterium hiervoor is dat het niet zozeer leesboeken zijn, maar boeken waar je een specifiek stuk in opzoekt wat nodig is, dat print (of leest) en het vervolgens weer afsluit.. Digi-boeken zijn geschreven in het PDF-formaat (zoe conTact najaar 2003 pag. 21) en kunt u dus lezen met het gratis te downloaden programma Acrobat Reader.
volgende keer ook in con†act: Kerkblad, nieuwsbrief en website: vriend of vijand Emailnieuwsbrieven, een overzicht Het slot over de Lutherse kerk Amsterdam Maak duidelijke afspraken met bezoekende koren
Om ervaring op te doen met wat er zoal mogelijk is met deze techniek, bieden wij met toestemming van de auteur Harry Klaassens, zijn dag-, informatie- en werkboek over de Vijftigdagentijd met als titel ‘Pasen en Pinksteren op een dag’ gratis aan. Download en gebruik! Digi-boeken biedt Narratio aan via de website: als digitaal bestand om te downloaden (kost € 3,50 over te maken naar hun rekening) of wie geen Internet-aansluiting heeft: op diskette (kost € 5,50 ) of op papier als kopie van de computerprint (kost € 11,50). Bij toezending voor het verschuldigde bedrag ontvangt u van Narratio een acceptgirokaart. Op dit moment zijn de volgende Digi-boeken in het programma zijn opgenomen. Van ieder boek kunt u eerst een proefboek downloaden met verdere informatie voordat u beslist tot aanschaf.
Betaalbare gedenkboeken maken Free publicity? Doen! Internet-jargon voor dummies
6
con†act-media
Documenten van de mensheid Marijke de Bruijne (tekst), Peter Rippen, Else Marijke Schot (muziek) omvang: 96 pagina’s teksten en muziek voor de viering van de vier belangrijkste documenten die de mensen richting hebben gegeven: De Tien Geboden; De Zaligsprekingen; De rechten van de Mens; De rechten van het kind; Wat is er met kerst mis? Jacques Kraaijeveld, omvang: 96 pagina’s Allerlei minder en meer bekende onderwerpen over Kerstmis, het feest dat is opgebouwd met christelijke elementen en heidense gebruiken. Aan bod komen o.a.: Waarom 25 december in hemelsnaam? Stalletjes om te stelen De kerstboom van Bonifacius maar ook: kerstmenu, kerstkaarten, kerstman, kerstzegels, kalkoen en kerstspellen. Verscheen eerder bij Novella als ‘Kerstballen, kunstbomen & kalkoenen’. Geloven van A tot Z Tinus Olthof (predikant te Emmen) Zes en twintig hoofdstukken met achtergrondinformatie en materiaal voor gesprekbijeenkomsten tussen jongeren en ouderen over het geloof. Ieder hoofdstuk heeft een bepaald thema dat in vier pagina’s verder wordt uitgewerkt (A=Aanbiddend leven, B=Bijbel, boek van bevrijding, tot en met: Z=zoeken naar zin). In het boek staat ook een structuur aangegeven voor de gespreksleider om het gesprek langs verschillende invalshoeken en soorten informatie te laten verlopen. Deze uitgave verscheen eerder bij NARRATIO onder isbn 90 5263 183 2. omvang: 120 pagina’s Ander licht op tienercatechese Jan Willem Drost In veel gemeenten voldoet de traditionele catechese niet meer. Toch willen kerken tieners blijven betrekken bij de kerk en het geloof. Een ervaring die voor de auteur reden was om samen met jongeren, jeugdwerkleiders en catecheten, een nieuwe invulling te geven aan tienercatechese. Een praktijkboek voor catecheseteams en predikanten. Deze uitgave verscheen eerder bij NARRATIO onder isbn 90 5263 219 7 en maakt deel uit van de Startmap Motieven, catechesemethode van Samen op Weg-Catechese.omvang: 120 pagina’s.
winter 2003
Deuren en ramen wijd open
Succesverhalen bekroond Vijf lokale kerken en kerkelijke projecten mochten vrijdag 21 november in Utrecht de prijzen in ontvangst nemen die waren uitgeloofd door de stichting ‘Leve de Kerk’. Vijf kerken die naar het oordeel van de jury een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het ontwikkelen van een open en gastvrije kerk. Hoofdprijswinnaar Oranjekerk uit de Amsterdamse Pijp trok begrijpelijk de meeste publiciteit. Maar de andere vier winnaars verdienen evengoed de aandacht. Daarom hieronder de verhalen over deze andere vier: Antwerpen, Wageningen, Nijmegen en Zoetermeer, stuk voor stuk zeer uiteenlopende initiatieven, maar alle gericht op een kerkgemeenschap die voor meer mensen toegankelijk is. Daan van der Waals Antwerpen De verenigde protestantse gemeente ‘De Brabantse Olijfberg’ in Antwerpen-Noord, is al van andere publicaties bekend, maar de jury vond het toch de moeite waard om ook deze gemeente in het zonnetje te zetten. Voor een grotestadskerk is het verhaal heel herkenbaar. In de jaren tachtig was dit nog slechts een kleine vergrijsde gemeente van ongeveer 35 leden. Men beschikte over een oud en vrij groot kerkgebouw, dat een treffend beeld gaf van de situatie waarin de gemeente verkeerde: oude glorie, verwarming stuk, afbladderende muren, maar toch eigenlijk wel een mooi interieur. Na de dienst dronk men een kopje koffie met elkaar, ieder aan zijn eigen tafel met het eigen vertrouwde groepje. Het besef dat het zo niet langer kon was de motor voor het vernieuwingsproces in Antwerpen. Men analyseerde de situatie en kwam tot de conclusie dat de aandacht verlegd moest worden van ‘de eigen protestantse navel naar de bruisende en dreigende metropool.’ De gemeente wilde een thuishaven worden voor al diegenen voor wie het evangelie wel degelijk iets te zeggen heeft. Op allerlei gebieden kwam er in vrij korte tijd vernieuwing tot stand: • de verwarming werd gerepareerd en een nieuwe verflaag werd aangebracht, waardoor de waardering voor het kerkgebouw toenam en meer activiteiten in dat gebouw werden gehouden • jongeren werden bij de diensten betrokken, b.v. om muziek te spelen
con†act-leve de kerk
• • • • • • •
de liturgie kwam er net even iets anders uit te zien ook daarin kregen jongeren een kans mensen die al lang hadden afgehaakt merkten de nieuwe wind en schoven weer aan een aantal mensen ging taallessen geven aan vluchtelingen in het kerkgebouw asielzoekers gingen ontdekken dat er een kerk was die om hen gaf een leerproces waarin de rollen van ‘gast’ en ‘gastheer’ wisselden kwam op gang de ‘oude garde’ ging in dit alles mee: ze zag dat er een opleving kwam en ervoer dat niet als een bedreiging.
De ontwikkelingen gingen verder. Vluchtelingenorganisaties vonden hun weg naar de kerk. De gemeente werd minder protestants, ook ‘gestrande’ katholieken wisten ‘De Brabantse Olijfberg’ te vinden. Nieuwe elementen deden hun intrede in de dienst: piano, djembe, geklap in de handen. Extra ruimte werd er gegeven aan de doop. Na de dienst ging het anders toe: er wordt b.v. Turks fruit gegeten, soms wordt er voor velen gekookt. Door de nieuwe gasten kwamen ook diaconale problemen op de gemeente af. Andere redenen om geld te geven aan de kerk kwamen op. Handtekeningenacties voor maatschappelijke nood werden gevoerd. Van onderen af ontstond er samenwerking tussen diverse groepen. De gemeente is multicultureel geworden, en dat weerspiegelt zich ook b.v. in de kerkenraad, de leiding van de kindernevendienst en de cantorij. Kortom, in de hele gemeente werkte het door. Inmiddels telt de kleine vergrijsde blanke gemeente van weleer 25 nationaliteiten! Mensen met een protestantse, methodistische, katholieke, anglicaanse en orthodoxe achtergrond en ook enkele moslims en gelovige humanisten maken er deel van uit.
De Brabantse Olijfberg, Antwerpen: Margreet Swankhuisen, koningswankhuisen @pi.be, (0032) 36640626.
winter 2003
7
Openheid en bloei door kinderen
Wageningen De Doopsgezinde Gemeente en de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB in Wageningen ontwikkelden in 1995 het project Kom in de kring, een verwijzing naar het lied Kom in de kring wij komen samen om voor elkaar een huis te zijn!, dat jaren lang aan het begin van de vieringen werd gezongen. Het begon eigenlijk heel eenvoudig. Een paar gezinnen met jonge kinderen bezochten de diensten. Voor hen werd oppas georganiseerd. Een jampot met kleurpotloden en wat tekenvelletjes had natuurlijk de remedie kunnen zijn om deze kinderen ‘zoet’ te houden, maar in Wageningen zag men in dat daarmee al te gemakkelijk kerkverlaters konden worden gecreëerd. Men sloeg dus een andere weg in. Het projectverslag zegt daarover: “We hebben met open oog en hart naar deze kinderen gekeken. Wie zijn zij, waar hebben ze plezier in? Wat zet ze in beweging? Waar lopen ze warm voor? Wat hebben zij nodig om zich prettiger te voelen als hun ouders in de kerk zitten? Wat kunnen wij als gemeente voor de jongsten betekenen? Door deze vragen hebben we ons in eerste instantie laten leiden en de kinderen hielpen ons verder. Een groot kleed markeerde de spel- en speelhoek waar duplo, poppen, een grote beer, een garage en spelletjes te vinden waren. Ook leek het ons fijn om de kinderen uit een goed prentenboek voor te lezen als daar tenminste, naast de duplo, animo voor zou zijn. De eerste keer waren er ongeveer vijf kinderen. Het boek was in de smaak gevallen, maar het leek toch fijn om een apart plekje voor het lezen te creëren. We schaften een lage tafel en zes kleine stoeltjes aan. Dat bleek meteen al een schot in de roos! De grootste kinderen namen de volgende keer meteen verwachtingsvol plaats aan de tafel. Zo vormden we een kring rond de tafel, terwijl Iris van anderhalf en Coen van twee in de speelhoek zaten. Een paar ouders werden zo enthousiast dat ze graag betrokken wilden zijn bij de voorbereiding en de uitvoering. Vanaf de moment kwamen we in een stroomversnelling.’
Kom in de kring, Wageningen: Corien van Ark,
[email protected], 0317-422972.
8
vraagt erom verwerkt te mogen worden. Verschillende expressievormen kwamen eruit voort. En als dan blijkt dat er een klimaat is van verwachting, van wijding, van rust, en als er ook ruimte is voor de lach en de ontroering, dan worden er woorden geboren die kloppen met wat er gebeurt en die vragen om uitgesproken te worden. En die woorden werden tot een gebed. Door het lied te begeleiden met een fluit en het gebed te markeren door enkele meditatieve fluittonen werd de overgang van het ene naar het andere element vloeiend.’ De volgende stap was die naar de gemeente van volwassenen. Kinderen horen erbij! Dus besloot men de jongsten tijdens het laatste deel van de dienst mee te laten doen. ‘Wat ooit als experiment begon is nu een vertrouwd beeld in de gemeente. Terwijl het orgel of de vleugel een herkenningsmelodie laat klinken, stromen de kleintjes onder de collecte vrolijk binnen. Het prentenboek krijgt een plaatsje op een speciaal tafeltje. De kinderen nemen plaats op het podium en maken zo de kring van de gemeente rond. Voor de leiding en ook voor de kinderen liggen er liturgieën klaar; verrassend om te zien dat de kinderen er ook naar grijpen en mee bewegen met de volwassenen in het zitten en staan. Wij vragen ons wel eens af wat nu maakt dat die jonge kinderen tegen alle verwachting in zo rustig participeren. Misschien geeft het hun een diep gevoel van geborgenheid: ouders die luisteren, bidden en zingen onder één dak. De jongste groep kinderen groeide in aantal. En nu de kinderen onder de pannen waren, ontspanden de ouders en velen zochten voor het eerst of opnieuw een plekje in de kerk. Een vergrijsde gemeente werd verrijkt met vele nieuwe gezichten. Kom in de kring bleek een belangrijke impuls voor gemeenteopbouw te zijn.’ Zondags is het aantal kinderen inmiddels uitgegroeid tot honderd, verdeeld over vijf groepen, die eens in de twee weken samenkomen. Gemeentebreed is er het project Bouwen aan de gemeente uit ontstaan. Een meerjarig traject waarin keuzes zullen worden gemaakt voor vieren, leren, dienen en getuigen. De kerkruimte is al omgevormd tot een werkelijk gastvrije plek voor jong en oud.
‘We zaten met elkaar in de kerk en niet in de crèche of op school. En die tafel vroeg om een kaars. De kaars vroeg om een lied. Het lied vroeg erom gezongen te worden. De kinderen vroegen om beweging en brachten het lied gebaren bij. Het voorlezen van het prentenboek vroeg om een bedding: de gedachte van de doos met verrassing werd geboren. De verhalen bleken impact te hebben op de kinderen, en een indruk
Te mooi allemaal om voor jezelf te houden! Samen met uitgeverij SGO Hoevelaken ging men aan de slag, en daaruit resulteerden een map, een CD en drie representatieve prentenboeken: een startpakket voor geïnteresseerden. Deel 1 (met materiaal voor 25 vieringen in een jaar) wordt binnenkort gevolgd door een tweede deel. Daarmee heb je dus materiaal in huis voor een periode van twee jaar. Inmiddels is er ook een video over het project vervaardigd.
con†act-leve de kerk
winter 2003
Pastoraat op straat
Nijmegen Stichting Kruispunt in Nijmegen, een organisatie voor ‘straatpastoraat’ ten behoeve van daken thuislozen en zwervende asielzoekers, won ook een prijs. De Titus Brandsmakapel in het Nijmeegse stadshart is voor de mensen van de straat beschikbaar om te ‘parkeren’, stoom af te blazen en koffie te drinken. Mensen van de nachtopvang brengen brood mee. Men kan een kaarsje ontsteken voor afwezigen die bijvoorbeeld in het ziekenhuis of de gevangenis verblijven. Na een dialoogpreek klinkt het lied ‘Wonen overal nergens thuis’. De herberg is klein, maar de hele omringende samenleving met haar noden en vragen is in hoofd en hart aanwezig. Daartoe zijn werkgroepen geïnstalleerd, een steungroep daklozen, een maatjesgroep, een bezoekersgroep en een werkgroep ‘de Baan’, actief in de tippelzone. Op straat werken twee religieuzen als priesterpastor, samen met twintig andere vrijwilligers. Gastvrijheid betekent hier dat vertegenwoordigers van de kerk erop uit gaan om te zoeken wat verloren is. Het begon met enkele treurige sterfgevallen onder mensen die rondzwierven in de stad. In de grootst mogelijke anonimiteit werden zij begraven of gecremeerd. Hun ‘maten’ hadden geen gelegenheid afscheid van hen te nemen. Voor ‘de mensen van de straat’ was dat de zoveelste aanwijzing dat zij niet meer waren dan zwerfstenen langs de weg, naar wie niemand omkijkt. Samen met mensen met een kerkelijke achtergrond namen ze het initiatief om een thuis te ontwikkelen voor dak- en thuislozen. Samen een gemeenschap opbouwen waar je je menselijkheid kunt beleven en onder woorden te brengen wat je gelooft of niet gelooft is het doel. Op die manier wil men ook de kerk verrijken ‘waar tegen de laagst gezetene in kerk en maatschappij gezegd wordt: vriend, kom hogerop.’ Het projectverslag omschrijft het als volgt: ‘Mensen van de straat hebben bijna iedere dag het gevoel dat ze zich in de weg vergist hebben en verdwaald zijn, dat ze op the road to hell terechtgekomen zijn. Hoe verder? Hoe terug? Is er wel een weg terug? Wie wijst me die? In alle toonaarden en vele variaties komt deze vraag terug in de thema’s die voor de vieringen worden aangedragen. Vinden ze antwoorden? Een enkele keer wel, meestal niet. Er met lotgenoten over kunnen praten zonder zich te moeten verdedigen, is al een eerste – zij het aarzelende en onzekere – stap naar bevrijding, op de weg terug naar medemenselijkheid. Als de woorden tekort
con†act-leve de kerk
gaan schieten, worden intentiekaarsjes aangestoken, soms heel ontroerend, soms in intense stilte of met een vloek en een zucht, soms ook met een geloof, even flakkerend als het kaarsje zelf. Alles wordt dan bezegeld met een stevige bak koffie, een paar shaggies uit de tabakspot en een dikke plak koek ter afronding.’ Kruispunt Nijmegen: Naam en imago van een plek Waar eenzame wegen van velen samenkomen; Een rustpunt, een herberg, een schuilplaats, Een tweesprong soms. Vanwaar velen weer Op hun eigen pad verder trekken. Even thuis, even op adem komen, Even lief en leed delen, Even jezelf kunnen zijn, Heel even een hemel op aarde.
Stichting Kruispunt Nijmegen: Jan Eijkman scj, janeijkman @zonnet.nl, 024-3558665 of 06-12423861.
winter 2003
9
Tu s s e n s t o p i n e e n n i e u w b o u w w i j k
Zoetermeer De laatste winnaar was ‘Perron 61’, een project van de hervormde gemeente Zoetermeer in de spiksplinternieuwe Vinex locatie Oosterheem. Het woord ‘perron’ slaat op een tussenstop, 61 is het huisnummer van een pand aan de Heicopstraat, dat in 2002 feestelijk werd geopend. ‘Hoe kunnen we iets betekenen voor mensen in een wijk waar nog slechts 1,5% van de bevolking kerkelijk betrokken is?’ luidde de vraag. Men benaderde kinderen, tieners en volwassenen die geen affiniteit hadden met het christelijk geloof. Inmiddels zijn er al zo’n honderd kinderen bij het werk betrokken.
Perron 61, Zoetermeer: Jurjen de Groot,
[email protected], telefoon 079-5937808.
In de bezinning over wat ‘de kerk’ moest met de nieuwe wijk – een wijk waar geen kerk staat en misschien ook nooit een kerk zal komen – heeft men al snel de conclusie getrokken dat er hoe dan ook een plek moest zijn waar je mensen kunt ontmoeten. Ervaringen in soortgelijke nieuwbouwwijken gaven dat duidelijk aan. In ‘Perron 61’ wil men over allerlei grenzen heen een brug slaan tussen mensen van de kerk en mensen uit de wijk. Er is geld ingezameld om dit mogelijk te maken en tal van vrijwilligers uit de kerk werden bij het project betrokken, allereerst bij het inrichten van het activiteitencentrum. Zij dragen ook de vele activiteiten die in ‘Perron 61’ plaats vinden. In eerste instantie werd er gestart met activiteiten voor kinderen en jongeren: een woensdagmiddagclub, een kinderkookclub, een ‘Rock Solid’-club aan de hand van tienermateriaal van Youth for Christ, een Youth Alpha-cursus. Voor volwassenen zijn er Alpha-cursussen en Alphagroeigroepen. Origineel in dit werk is er dat
onderscheid wordt gemaakt tussen ‘algemene’ en ‘christelijke’ activiteiten, herkenbaar aan de vlag die uithangt. In ‘algemene’ weken hangt een gele, in ‘christelijke’ weken een blauwe vlag uit. Men werkt zonder verborgen agenda. Je weet wat je te wachten staat. ‘Perron 61’ wil er zijn voor de buurt, maar komt ook eerlijk uit voor de eigen identiteit via daarop geënte programma’s. Voor de medewerkers is er af en toe een ‘pitstop’ om bij te tanken in het stiltecentrum. Meer en meer wordt het een project voor en door de wijk. Als sterk punt noemt de organisatie zelf ‘de aanwezigheid vanaf de eerste paal.’ De kerk was er heel vroeg bij, ze was de eerste organisatie die zich aan de nieuwe bewoners presenteerde. ‘Mensen staan bij een verandering in hun leven open voor nieuwe impulsen. Daarbij komt dat mensen in het algemeen open staan voor spiritualiteit. Er is behoefte aan levende wegwijzers. Perron 61 kan er zo een zijn. Misschien moeten we op zoek naar andere wegen dan de gebaande… In ieder geval moeten de luiken weer flink open, want we hebben de belangrijkste boodschap te bieden die er is!’
Kijk ook op de websites www.opwegnaardeherberg.nl en www.idee-en-kerk.nl De projectenbank op www.opwegnaardeherberg.nl is uitgebreid tot 107 projecten, waaronder ook alle projecten die deelnamen aan de prijsvraag. Bij uitgeverij Kok in Kampen zal een boekje van dr. Jan Hendriks verschijnen onder de titel ‘Kijken met andere ogen. Een rondreis langs open en gastvrije kerken’, waarin op de beweging naar een ‘open kerk’ nader wordt ingegaan.
Providor Graag wil ik het bericht over het keuzecatechese project van Provider (SGO Hoevelaken) in het najaarsnummer van conTact, aanvullen. Het project bestaat uit een permanent aanbod van 24 tot 30 verschillende onderwerpen (items). Ieder item bestaat uit meerdere bijeenkomsten, verschillend van thema, opzet en uitvoering. Een gemeente die zich abonneert op Provider kan op ieder gewenst moment tussen deze items, met verschillende mogelijkheden, kiezen en ze op de eigen lokale situatie toepassen. Maatwerk dus! Jongeren en ouderen worden actief bij de catechese ingeschakeld. Is Provider een dure methode? Voor een start/jaarabonnement inclusief Startboek, betaalt u 200 euro. Voor volgende jaren wordt steeds 125 euro betaald. Wanneer een gemeente een papieren methode aanschaft, is die vaak snel verouderd. Zes items van Provider worden 2 keer per jaar vernieuwd, zodat er in 2 jaar tijd een compleet nieuw aanbod is. En bovendien: het is de moeite waard om in de jeugd te investeren! Op de site van SGO is een proef-item te downloaden (www.sgonet.nl, klik op Abonnees, klik op Provider).
Dineke Spee
10
con†act-leve de kerk
winter 2003
Inspraak of samenspraak
Tien mogelijke strategiën Vergaderingen van kerkbesturen en commissies kunnen soms hete hangijzers doorschuiven en onbeslist laten. Dat heeft niet te maken met onwil, maar het doorhakken vanknopen is dan net even te moeilijk. Zoek dan een strategie, die past bij de leden en probeer op die manier het item eindelijk van de agenda te krijgen.
6. Deskundige van buiten De bestuursleden praten met een externe expert die meer over de zaak weet. Er wordt vertrouwd op de externe deskundigheid om het verschil van inzicht op te lossen. Vaak zijn dit landelijke of regionale adviseurs, maar kunnen ook mensen zijn uit andere kerken, die het probleem al eerder hebben opgelost.
1. De voor-wat-hoort-wat-strategie De onderhandelingen zijn erop gericht om wederzijds voordeel te behalen. “Jij mag de Kerstnachtdienst doen, als ik ...”.
7. Socialisatie Deze strategie komt o.a. voor tussen de predikant/pastor en de kerkelijke vrijwillig(st)er, waarbij nog eens wordt uitgelegd wat er feitelijk met dat bijbelgedeelte wordt bedoeld, wat de achtergrond is van die kerkelijke regel, hoe in de traditie... Ook uitleg en toelichting bij kerkelijke jaarrekeningen kennen soms deze socialisatie.
2. De gulden-middenweg Dit is meer de onderhandelingsstrategie van geven en nemen en tot een compromis komen. Allebei inleveren en de gulden middenweg houden. Een voor beide partijen suboptimale keuze resulteert, maar beiden zijn er uiteindelijk wel tevreden mee. 3. Overreding In dit geval probeert meneer A mevrouw B te overtuigen, zodat de keuze van A wordt gemaakt. Voorbeelden: volhouden en doorzeuren, zeggen dat iedereen het wil, zeggen dat anderen het prima zullen vinden, zeggen dat andere kerken dezelfde keuze hebben gemaakt en daar tevreden over zijn, heel nadrukkelijk sterke en zwakken punten naar voren brengen, en zo de ander als het ware uitputten. 4. Emoties Deze strategie maakt gebruik van emoties (zowel positief als negatief) in het beïnvloedingsproces, veelal non-verbaal, lachen, aardig doen, schreeuwen, tijdje niets meer zeggen, dreigen, de ander met een schuldgevoel opzadelen, boos weglopen. 5. De expert Een commissielid probeert de andere leden ervan te overtuigen dat hij meer weet van het terrein waarin en keuze gemaakt moet worden. Veelal gaat deze persoon heel gedetailleerde informatie naar voren brengen om zijn expertise te ‘bewijzen’. Als dat lukt krijgt hij vanzelf veel invloed toebedeeld in de uiteindelijke beslissing. Deze mensen zijn trouwe lezers van praktijkboeken op het kerkelijk erf, als ook de vakbladen als Kerkinformatie, Woord & Dienst, rkkerk.nl en <slik> dit conTact .
con†act-beleid
8. Leugentje-om-best-wil Om zijn/haar zin door te drijven wordt de werkelijkheid enigermate geweld aangedaan en wordt de situatie wat anders voorgesteld dan de werkelijkheid is. Bijvoorbeeld zeggen dat de kwaliteit niet goed is en dat dus iets anders moet worden kiezen. Een beslissing zo lang uitstellen, zodat het nieuwe bestuur wel zal instemmen. Zeggen dat eerst de financien moeten rond zijn, voor een besluit wordt genomen. 9. De autoritaire strategie Een kenmerkend argument in deze strategie is ‘mannen weten nu eenmaal meer over dit soort zaken’, ‘jij bent te zakelijk om dit soort zaken te doen’of ‘je hebt het wel tegen iemand die dit werk al acht jaar doet’. De autoritaire strategie bestaat nog steeds, en wil in de kerken maar langzaam uitsterven. 10. Dobbelsteen In een onderzoek naar beslisprocessen kwamen onderzoekers ook een soort ‘randomstrategie’ tegen: we nemen maar wat als we er niet uitkomen.
Heeft u al de IKON-nieuwstikker op uw kerkelijk website staan? Dat is een nieuwe service van deze omroep, die daardoor aan uw website een balk beschikbaar stelt waarin de koppen van het meest actuele nieuws uit kerk en samenleving rouleren. Prachtige service, kijk op www.ikon.nl/kerknieuws
winter 2003
11
Sta stil en ontmoet...
Op adem komen Het boekje Op adem komen: Spiritualiteit in vrije tijd is een uitgave van de stichting Interkerkelijk Werkverband voor de Recreatie (IWR). Deze stichting wil er vooral aan bijdragen dat kerken en in het bijzonder de lokale geloofsgemeenschappen dáár present zijn waar mensen op adem komen. Zij wil een bijdrage leveren aan de omgang van mensen met God en met elkaar. Ontmoeting en zingeving spelen hierbij een belangrijke rol. En hieraan blijkt behoefte in de huidige samenleving met haar nadruk op prestatie en haast. De gastvrijheid van het IWR wordt geboden door tal van activiteiten, zoals vieringen, bezoekwerk, en vele speelse werkvormen. Vooral de laatste decennia gaat het daarbij om spiritualiteit. Is enerzijds het kerkbezoek enorm gedaald, anderzijds is juist de behoefte aan spiritualiteit sterk toegenomen. Mensen zijn op zoek naar nieuwe vormen van zingeving en ‘zinvinding’. De eigen ervaring telt en wellicht dat dit er toe leidt dat mensen deze ervaringen met elkaar willen delen. De werkvormen die in dit boekje worden aangereikt nodigen daar in ieder geval toe uit. Juist in vrije tijd hebben mensen de gelegenheid volop stil te staan bij natuur en cultuur. Juist in vrije tijd hebben zij tijd voor zichzelf en voor elkaar. Natuur en cultuur, alsook ontmoetingen met elkaar, kunnen vindplaatsen zijn van spiritualiteit. Pastores, maar ook jeugdwerkers, buurtwerkers en andere groepsbegeleiders, kunnen voorwaarden creëren voor deze spiritualiteit door activiteiten te ontplooien in de natuur of door juist culturele activiteiten te ontplooien zoals museumbezoek of het samen kijken naar een film. Ook kunnen zij activiteiten aanbieden die expliciet gericht zijn op ontmoeting, zoals verhalen vertellen bij het kampvuur of het samen picknicken na een wandeling of fietstocht. Het IWR is een organisatie die werkzaam is vanuit een christelijke inspiratie en een oecumenisch oriëntatie en die zo breed mogelijk gastvrijheid wil bieden aan mensen die recreëren.
12
Hoewel er dezer dagen veel belangstelling is voor spiritualiteit en er veel geschreven wordt over dit onderwerp, is er duidelijke behoefte aan een op de praktijk toegesneden ‘handboekje’. Met dit handboekje biedt het IWR een compacte en wat inhoud betreft gevarieerde handreiking voor pastores en anderen die met recreanten en toeristen allerlei activiteiten willen ontplooien waarbij spiritualiteit een belangrijke rode draad
con†act-kerkbladen
is. Het boekje begint met een inleiding over wat spiritualiteit kan inhouden en wat spiritualiteit en vrije tijd met elkaar te maken hebben. Het tweede deel van dit boekje bevat suggesties voor activiteiten. Deze suggesties zijn gericht op de natuur of de cultuur in al hun uitingsvormen. Suggesties voor activiteiten • Het maken van een vakantiemandala • Het lopen van een labyrint • Wat is jouw levensboom? • Kijken naar kunst • Kijken naar een icoon • Meditatief schilderen -Het schilderen van het scheppingsverhaal -Het schilderen van het Zonnelied -Kinderen maken een zomertafel • Bibliodrama • Wandelen in de natuur -Met al je zintuigen -Symbolen uit de natuur -Kijken naar de sterrenhemel -Verhalen of gedichten onderweg • Zoek de stilte: meditatie in de natuur • Onderweg (fiets- en autoroutes) -Kerken en/of musea -Een kruisweg volgen -Kerststallenroute • Verhalen bij het kampvuur -Instappen in het verhaal van een ander -Bijbelverhaal als spiegelverhaal -Associaties maken -Met hulp van foto’s -Legenden, sprookjes, verhalen uit de regio -Gedichten • Lagerhuis • Muziek, film, theater -Muziek -Film, theater • Spelen Centraal staat de ontmoeting onderling. De activiteiten zijn meestal geschikt voor ouderen, jongeren en kinderen tesamen. Op adem komen, Paula van Cuilenburg is een uitgave van kerkboek.nl en kost 8 euro.
Op 17 april 2004 houdt het IWR een studiedag en informatiedag over Spiritualiteit en vrije tijd en gaat verder in op de praktische mogelijkheden voor plaatselijk gebruik. Informatie www.iwr.nl
winter 2003
Spiritueel attractiepark
Kerkebos Enkele jaren geleden is een groep enthousiaste vrijwilligers begonnen het in verval geraakte Kerkebos te restaureren. Het genoemde brevierpad was overwoekerd geraakt, maar is nu weer in ere hersteld en aangekleed met enkele langs het pad opgestelde teksten over ‘licht der wereld zijn’ en ‘zout der aarde’. Wie nu het pad loopt krijgt meditatiestof aangereikt. Je kunt op andere gedachten komen en al gaande spirituele voeding opdoen. Ook de jaarlijkse processie in oktober bestaat nog en langs de route is een nieuwe geschilderde kruisweg geplaatst. Ook de kapellen hebben een grondige opknapbeurt ondergaan. De koperen daken blinken nog. Naast dit herstel heeft men ook nieuwe mogelijkheden voor spirituele oefening en beleving in ontwikkeling genomen. In een gedeelte van het Kerkebos zijn ‘de brede weg en het smalle pad’ ingericht, zinnebeelden voor de onvermijdelijke keuzes die ieder mens op de levensweg moet maken. Aam de ene kant lokt een brede, rechte, vlakke en mooie boslaan naar het weidse uitzicht over Twentse landerijen. Aan de andere kant ligt het ongelijke, smalle, kronkelige, ikweet-niet-wat-me-te-wachten-staat-pad waarop je door middel van een spiegel ook nog jezelf tegenkomt. Een ander pronkstuk wordt het labyrint. Een labyrint is, als symbool voor de levensweg, een binnen een cirkel of vierkant ‘opgerold’ pad vol wendingen. Iedere draai is beeld voor een wending die de loop van je leven neemt. Als je het pad volgt zul je in een labyrint nooit verdwalen (het is geen doolhof!) en bereik je altijd het midden: het doel van je leven, de kern van het bestaan. Een labyrint is een meditatievorm. Er zijn er te vinden, ingelegd in kerkvloeren. Voor het labyrint in Overdinkel is een stukje bos gekapt en zijn beukenhagen aangeplant. Tussen de hagen door begeef je je naar het midden. Op iedere wending tref je een kunstwerkje aan(er zullen er veertien komen)waardoor je aan een van de werken van barmhartigheid herinnerd wordt. In het midden bereik je de plaats waar je het zenit kunt aanschouwen. Langs de grote stenen waar water vanaf stroomt en die je tijdens je tocht aldoor van verschillende kanten gezien hebt kun je door het gat in het dak van het paviljoen naar jouw stukje van de hemel kijken. Als spiritueel attractiepark is het Kerkebos in Overdinkel zeer de moeite waard. De toegang is vrij – geestelijke groei is genade, dus gratis.
con†act-spiritualiteit
Begraven en cremeren Wat een commotie brachten die twee bisdommen te weeg met hun richtlijnen voor het kerkelijk begraven vanuit een rooms katholieke kerk. Het NOS-journaal, actualiteitenrubrieken, B&W; iedereen wilde ze graag in hun programma om te horen wat er nu eigenlijk wel en niet kon. Het bleef een one-side optreden, want geen programma had de moeite genomen om ook uit andere kerken pastores uit te nodigen om te horen wat er in Samen op Weg-kerken kan en wat bij de Remonstranten, en hoe er binnen de Gereformeerde Gezindte tegen gegrafenissen wordt aangekeken. Het ontbreken van dirigerende bisschoppen daar maakt het blijkbaar moeilijk mensen te vinden die er iets over kunnen zeggen hoe de praktijk in die kerken is. In ieder geval zijn de burgers er weer niets wijzer van geworden, tenzij zich het beeld heeft neergezet dat er nu in alle kerken eigenlijk geen voorkeuren meer worden ingebracht, geen afscheid wordt genomen van een geliefde maar een ‘Gods’dienst wordt gehouden. Als u dat beeld wilt rechtzetten, neem dan het zomernummer van conTact nog eens ter hand en sla dit open op pagina 23. Daar staat toch het handvat dat wij u boden, namens Hans van der Linden. De tekst van een boekje ‘Als een dierbare overlijdt....’ in Word, gratis te downloaden op www.narratio.nl. Die kunt u aanpassen aan uw omstandighede en moet u aanvullen met de eigen plaatselijke gegevens, en dan heeft u een handzaam en praktisch boekje om iedereen die het wil weten duidelijk te maken wat er bij u in de kerk kan. Liefst doet u het met de andere plaatselijke kerken samen, zodat een boekje volstaat, om contact te leggen met de mensen in en rondom uw kerk en parochie, en ze te laten zien wat er kan! Piet Regelneef winter 2003
13
Spaanprijs voor Anne van der Meiden
Wat ik van Anne heb geleerd Anne van der Meiden heeft voor mij twee aangezichten: Anne de theoloog en Anne de communicatiewetenschapper. Anne de theoloog heeft mij eigenlijk nooit veel gezegd. In elk geval heb ik zijn ontwikkelingsgang van orthodox naar vrijzinnig niet meegemaakt en voel ik ook niet de aandrang daartoe. Anne de communicatiewetenschapper heeft wel tot mij gesproken, ook en juist waar het de verhouding kerk en communicatie of geloof en communicatie betreft. Ik kan natuurlijk allerlei gedachten en ideeën van hem noemen die in dat verband interessant zijn, maar ik beperk mij tot de hoofdzaak: de relatie van zender en ontvanger. In al zijn boeken en artikelen staat de ontvanger centraal. Theologisch is dat vertaald in een opvatting over de openbaring of over de traditie als een menselijke aangelegenheid. Mensen geven aan elkaar door wat zij zelf hebben opgevangen aan signalen. Concreet betekent dit een appèl om mensen serieus te nemen in hun zoektocht naar geloof en zin. Anne heeft er kerken vanwege hun ‘zendergerichtheid’ mee om de oren geslagen. Tegelijk heeft hij steeds een optimistische visie uitgedragen over de mogelijkheden van kerken en andere levensbeschouwelijke verbanden. Zijn eindeloos door anderen herhaalde opmerking dat er zondags meer mensen in kerken zitten dan in voetbalstadions – de exacte aantallen kerkgangers/supporters plachten overigens nog wel eens te wisselen – is wat dat betreft legendarisch. Anne’s ‘peptalk’ heeft veel mensen, onder wie mijzelf, geïnspireerd om niet bij de pakken neer te zitten, maar aan de slag te gaan. Zijn visie zou ik ook zo kunnen samenvatten dat het kerkelijke ‘product’ aansluit of in elk geval zou kunnen aansluiten bij wezenlijke behoeften die elk mens kent. Zo is het ook. Jammer vind ik wel dat dit pleidooi door hem zelf en door anderen nogal is geassocieerd met van elders afkomstige marketingmodellen. Die modellen zijn interessant en van waarde, maar ze pakken soms ook verkeerd uit – zie de terechte kritiek op het functioneren van de dienstenorganisatie van de SoW-kerken en de verzakelijking daarvan -, en het belangrijkste: ze zijn niet noodzakelijk om de ontvanger in het communicatieproces in het oog te krijgen. Het sterkste argument voor een kerk om ontvangergericht te denken is het evangelie zelf, waarin mensen worden aangesproken op de kern die in hen zelf aanwezig is.
14
con†act-hommage
Hoe dan ook: in mijn eigen ontwikkelingsgang hebben Anne’s publicaties als ‘eye-opener’ gewerkt. Uit mijzelf ben ik nogal geneigd de zender of boodschapper het volle pond te geven. Mijn verleden als voorlichter bij de overheid en bij de vakbeweging is daar niet vreemd aan, denk ik. Uitdragen, overbrengen, actie voeren, informeren, opiniëren. Maar ik ben steeds meer gaan zien dat een kerk die deze lineaire opvatting van communicatie ongenuanceerd toepast, op het verkeerde spoor zit. Het gaat om mensen en om hun zoektocht naar geloof. Vertel dus de menselijke verhalen. Probeer te communiceren op een dieper niveau, dat van ervaring en beleving. En van geloof. Klop je organisatie ook niet op tot een gigantische onderneming, die wel eens de grote broek gaat aantrekken, die zichzelf moet waar maken en die zich weinig tot niets aantrekt van al degenen die buiten de organisatie staan. Anne’s kritiek op SoW-ontwikkelingen is wat dat betreft naar mijn mening volkomen terecht. We hoeven overigens niet alleen aan landelijke structuren te denken. Op plaatselijk niveau zie je hetzelfde. Leo Fijen sprak in dit verband eens over ‘kerk tussen de coulissen’. De vrijwilligers bepalen het beeld b.v. in het parochieblad, en het lijkt alsof daar buiten niets bestaat. In de communicatie gaat het dan enkel nog om de kerkelijke activiteiten en om de vrijwilligers met hun belangrijke werk. De kerk lijkt een aangelegenheid te zijn van en voor vrijwilligers, maar de ‘gewone’ leden en de mensen aan de rand van de kerk of daar buiten zijn niet in tel. Hoe vaak kom je niet berichten en artikelen tegen die vertrekken van de ‘zender’ (b.v. organisatoren van activiteiten) en diens vanzelfsprekendheden i.p.v. de vragen die mogelijk bij de lezer zouden kunnen leven? De boodschap, een gebeurtenis of het kerkelijk werk is een onomstotelijk feit, het enige wat rest is de acquisitie van deelnemers of sympathisanten. Dat een kerk die zo te werk gaat, niet thuis geeft zo gauw ze negatief in het nieuws dreigt te geraken, is natuurlijk geen wonder; het is een logisch gevolg van deze opstelling. Een opstelling die je in alle kringen tegenkomt, ook de vrijzinnige. Anne’s missie is nog lang niet volbracht.
Daan van der Waals
winter 2003
Suggesties en initiatieven
Kansen voor een dominee Toen ik acht jaar geleden predikant werd, volgde ik al snel het advies op van Anne van der Meiden. Wekelijks verscheen mijn column in een lokaal krantje. En ik moet zeggen, het resultaat was verbluffend: “Dominee…ik kom niet zo vaak in de kerk, maar uw stukjes lees ik altijd wel.” Mijn reactie klonk dan altijd als een bemoedigende glimlach. Een jaar terug begon ik met het volgen van lokale discussies op het internet. Hier ter stede hebben we bijvoorbeeld het forum van de Stadskrant. Al snel raakte ik verslingerd in allerlei gesprekken over religie. Heel zinnig en een goede manier om in contact te komen met mensen van buiten de eigen kring. Een plek waar je heel wat ‘geloofszaken’ kwijt kunt en het negatieve beeld van de kerk kunt bijstellen. Nu vond ik die internetbezoekjes altijd een aardige bijkomstigheid, maar toevallig hoorde ik deze week hoe vaak zo’n poll eigenlijk gelezen werd: 71.000 keer per maand. Ik schrok ervan. Met kerkdiensten doe ik jaren over zo’n reikwijdte. Ik dacht dat dit wellicht interessant zou zijn voor collega-predikanten. Bijna elke stad of streek heeft wel een discussieforum. Succes ermee!
rouw en trouw en in de encyclopedie is een grote hoeveelheid informatie te vinden over godsdienst en geloof. Je kunt er ook terecht voor een heuse geloofstest. Nadat je hem hebt ingevuld kan je met gelijkgezinden maar gelukkig ook nog met anderen over allerlei onderwerpen die spelen tussen hemel en aarde in gesprek gaan. Ook met Jacob kan je in contact komen. Om te reageren op zijn mening over de wereld die hij op de site om de zoveel tijd te berde brengt of zomaar om een vertrouwelijk gesprek aan te gaan. De site is opgezet door Kerkinactie, een onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland.
CorrectieTip iedere auteur wil zijn of haar fout graag gecorrigeerd hebben. Maar doe dat alleen als het voor de lezers van belang is of anderen er door worden gestoord. Bladen maken blijft mensenwerk en dat behoeft geen erratum
Ds. Engele Wijnsma, Edam-Volendam Meer tussen hemel en aarde…. www.jacobsladder.nl Net als de drie koningen op zoek waren naar het mysterie, zijn heel veel mensen op zoek naar wat voor hen in hun leven van waarde is. Dat doen ze in allerlei winkels van Sinkel, waar ze proberen wat van hun spirituele gading is, bijeen te sprokkelen. Ook op internet. Op de nieuwe site www.jacobsladder.nl is er van alles te vinden over godsdiensten, geloven en al wat er speelt tussen hemel en aarde. Aan de hand van allerlei vragen die ieder mens zich wel eens over het leven stelt, kom je er op het spoor van meer dan het gewone. Dat kan je doen aan de hand van Jacob, de gids, die de bezoeker onvermoede perspectieven laat zien op de site en daarbuiten. Er is materiaal te vinden dat te gebruiken is voor situaties van
Correctie In de verschenen special over PASTORAAT staat bij de informatie over in de wolken het verkeerde email-adres, namelijk dat van een kinderboekenwinkel in Voorburg. Voor Riet Fiddelaers van In-de-wolken moet worden gebruikt
[email protected].
con†act verschijnt viermaal per jaar als tijdschrift en tweemaal per jaar een con†act-special.
Op Driekoningen, 6 januari 2004, zal in de Winkel van Sinkel, te Utrecht de presentatie plaatsvinden van deze nieuwe website, www.jacobsladder.nl. De digitale doop wordt verricht door IKON-presentatrice Annemiek Schrijver en
Otto Sondorp
eindredactie: Leen van den Herik Daan van der Waals auteurs: staan vermeld bij de artikelen redactionele bijdragen: alleen na overleg met de eindredactie. abonnementen:
U kunt het abonnementsgeld 2004 betalen!
uitgeverij NARRATIO Postbus 1006 4200 CA Gorinchem
Abonnees betalen per girotel of overschrijving het abonnementsgeld con†act 2004 naar rekening 2127664 t.n.v. Narratio abonnementenrekening, Gorinchem onder opgave van naam, postcode, huisnummer en email (voor digitale toezending) of met de bijgesloten acceptgiro € 12,50
tel (0183) 62 81 88
Vlaamse abonnees maken het bedrag over naar KBC-Mechelen rek. 733.009 137 430 t.n.v. Narratio
milieuvriendelijke papier
jaarabonnement: €12,50 con†act wordt op het Bioset gedrukt.
Abonnee worden? Doe je op dezelfde manier, maar dan met het volledige adres erbij!
con†act-informatie
winter 2003
issn 1571-0947
15
‘Ga niet zwetsen’ Door parlementaire journalisten verkozen tot politicus van het jaar; bij veel kiezers zeer populair vanwege zijn klare taal; de enige die het aandurfde met Pim Fortuyn in een confronterend debat te gaan; tegenwoordig bij de IKON: Paul Rosenmöller. Aan de Universiteit van Amsterdam sprak hij een zaal vol politicologiestudenten toe, als gastspreker in een cursus welsprekendheid (1996) en gaf hen de volgende tien tips. Doe er uw voordeel mee
1. Hou rekening met het soort publiek waar je voor spreekt. Het maakt nogal wat uit of je het woord voert voor zeshonderd havenarbeiders (wat Rosenmöller deed van 1979 tot 1989 als stakingsleider), ten overstaan van honderdnegenenveertig collega’s in de Tweede Kamer of bij Nova. Wat is de kern van je boodschap en wat zijn je belangrijkste argumenten? Stel je op als de redelijkheid zelve. Je staat sterker als je alternatieven hebt. Beperk je niet tot alleen maar ‘nee’ zeggen. Het is goed om je kernpunten een paar keer te herhalen. Herhaling is de kracht van reclame. Ga niet zwetsen met een boog van hier tot het eind van de wereld, waardoor voor iedereen duidelijk is dat je het niet weet. Als je tegenstanders eenmaal beet hebben, kom je er niet meer uit. Weet je het echt niet, dan kun je dat maar beter zeggen - je kunt nu eenmaal niet alles weten.
8. Toon emotie, dan gebeurt er wat. Emoties slaan altijd over op het publiek. Dan gaan de ogen open en spitsen zich de oren. Het is prima om niet altijd rationeel te zijn. Je volledig beperken tot argumenten spreekt mij niet aan, behalve als de sfeer al geladen is. Bijvoorbeeld in een zaal met opstándige boeren die het oneens zijn met de mestnormen. Al zitten er maar tien, het kan een slagveld worden. De reeds aanwezige emoties moet je dan niet nog ‘ns lekker gaan opfokken. Wees in zo’n geval zo rationeel mogelijk. Anders worden ze gek. Zorg bij het tonen van emoties wel dat je jezelf in de hand houdt. Laat je nooit helemaal uit je tent lokken, zoals Karin Adelmund overkwam. Jarenlang ageerde ze namens de vakbeweging tegen de WAO-plannen van Kok, die ze nu als kamerlid moest verdedigen. Ze kon haar tranen niet tegenhouden.
2. Concentreer je. Formuleer kort en helder. Het toespreken van een groep mensen vraagt een ander soort concentratie dan een kamerdebat met flitsen op televisie of een interview bij Nova waarvan je weet dat elke zin letterlijk in de huiskamer te horen is.
9. In de politiek kan het soms hard tegen hard gaan. Iemand afslachten heeft weinig zin - het gaat om het beleid. Maar als een politicus voorafgaand aan het debat een grote broek heeft aangetrokken en daarvan in het debat niets meer over is - tja, dan ga ik vrij ver. In het debat over de gouden handdruk aan procureur-generaal Van Randwijck heb ik te weinig onderscheid gemaakt tussen de aanval op het beleid van de minister en Winnie Sorgdrager als mens. Wallage en ik hebben toen te veel met haar gespeeld.
3. Schrijf van te voren een aantal sleutelwoorden op en praat zoveel mogelijk los van papier. Eén A4-tje voor twintig minuten tekst. Je houdt de aandacht van het publiek beter vast als je de indruk wekt de materie te beheersen. 4. Kleine versprekingen zijn niet verkeerd. Bij het voorlezen van de Troonrede maakt de Koningin er acht à tien. Bij een losser verhaal heb je er misschien 25, maar het publiek kan je beter volgen. 5. Zorg voor een goede mix tussen spanning en zelfvertrouwen. Iedereen die in het openbaar spreekt, is op een bepaalde manier gespannen. Dat moet ook. De mensen zullen denken: die man weet waar hij het over heeft; hij heeft er over nagedacht en straalt ervaring uit. 6. Goede omgangsvormen betalen zichzelf terug. Iemand van zijn à propos brengen is niet leuk - ik doe het zelden. Naarmate je tegenstander sterker is, onderbreek je ‘m vaker met een lastige vraag. 7. Vermijd monotonie. Speel met je stem. Dat is leuker om naar te luisteren en het voorkomt dat je publiek in slaap valt. Praat niet alleen met de mond, maar ook met je handen. Op die manier accentueer je je verhaal. Je handen strak vasthouden betekent: nervositeit.
16
10. Zorg ervoor dat er iets van humor in je verhaal zit. Even een kwinkslag ter relativering van je zogenaamde eigen gelijk. Maak contact met het publiek, kijk de mensen in de ogen. Tussen jou en de zaal moet energie gaan stromen. Zorg dat je goed in je vel zit. Als je kleren aan hebt waarin je je niet op je gemak voelt, kan de gedachte daaraan gaan overheersen. Als je in de wandelgangen wordt aangeschoten door een televisieploeg, is het stom om meteen voor de camera te gaan staan. Zeg dat je even naar het toilet moet en kijk daar jezelf nog even aan. Tot slot: Je kunt een heleboel leren, maar je moet het wel stap voor stap gaan proberen.
Bron: Rapport Hessel Visser over Beamergebruik in kerkdienst (zie conTact 2003-3), uit Elsevier.
con†act-prikbord consistorie
winter 2003
