Compenserende investeringsmaatregelen Drachten en Heerenveen nav het niet doorgaan van de spoorlijn Heerenveen – Groningen
Inleiding Bij het besluit van de noordelijke provincies om het RSP project voor een spoorlijn tussen Heerenveen en Groningen af te blazen, valt er € 24 mln geld van de provincie Fryslân vrij dat voor dat project werd gereserveerd. De Provinciale Staten hebben voorgesteld een pakket van compenserende investeringsmaatregelen voor Heerenveen en Drachten te laten opstellen. Insteek hierbij is, dat het gereserveerde geld van de provincie alsnog beschikbaar wordt gesteld en zo effectief mogelijk wordt ingezet als compensatie voor het niet doorgaan van de spoorlijn. Heerenveen en Drachten en hun ondernemers en de provincie Fryslân moeten maximaal profiteren van de voorgestelde investeringen. In deze notitie doen de gemeenten Smallingerland en Heerenveen, in nauw overleg met de ondernemerskring in de beide gemeenten, een voorstel aan de provincie voor deze compenserende investeringsmaatregelen. Dit voorstel zal als basis moeten dienen voor het investeren van het vrijgevallen bedrag van € 24 mln. Deze notitie neemt als uitgangspunt de sterke punten en kansen van Drachten en Heerenveen (zie hieronder). De colleges van de provincie en de twee gemeenten worden in eerste instantie gevraagd om in te stemmen met deze notitie als basis voor de compenserende investeringsmaatregelen. Als bijlage wordt de invulling in de vorm van specifieke projecten bijgevoegd (inclusief een korte projectomschrijving, planning, kosten en financiering). Deze investeringsagenda heeft een sterke relatie met de Samenwerkingsagenda die de beide gemeenten met de provincie hebben en die momenteel worden geactualiseerd. Er wordt in dit voorstel vooral gefocust op beleidsthema’s en projecten die in aanmerking kunnen komen als compensatie voor het niet doorgaan van de spoorlijn. Tevens wordt rekening gehouden met hoe het investeringsklimaat voor ondernemers in deze twee belangrijke economische motoren van de Friese economie het beste gediend kunnen worden door de voorgestelde investeringen. Het gaat hier specifiek om de twee stedelijke centra Drachten en Heerenveen die anders van de voordelen van een station aan de spoorlijn hadden geprofiteerd. Zowel de vervoerseffecten als de verwachte impuls aan ruimtelijk-economische ontwikkeling zijn hierbij aan de orde. Naast eigen gemeentebeleid en de Samenwerkingsagenda’s met de provincie dient de onlangs vastgestelde economische visie van de F4 gemeenten (Smallingerland en Heerenveen met Leeuwarden en Súdwest Fryslân) ook als beleidskader. A) Sterke punten en kansen Drachten In 2011 is de integrale toekomstvisie voor Smallingerland opgesteld. Deze agenda vormt een nadere uitwerking van de onderdelen economie en werkgelegenheid uit deze visie. In de integrale visie wordt veel waarde gehecht aan duurzaamheid & werkgelegenheid. Dit is vertaald in 2 hoofddoelen voor de economische agenda: In Smallingerland is er werkgelegenheid voor iedereen en op alle niveaus. Om deze doelstelling te kunnen realiseren zijn tot 2020 3.600 nieuwe banen nodig, rekening houdend met een stabiliserende beroepsbevolking, een verdere toename van de arbeidsparticipatie en een behoud van de regionale werkgelegenheidsfunctie van Smallingerland.
De economie van Smallingerland ontwikkelt zich duurzaam. Een vermindering van de energievraag, een toename van het gebruik van hernieuwbare energie en een efficiëntere benutting van fossiele energie leidt tot een CO2 neutrale economie in 2040. De komende jaren gaan wij als Smallingerland met 5 majeure opgaven aan de slag teneinde de economie van Smallingerland te versterken. In dit kader zet Smallingerland zowel in op de 5 majeure projecten uit haar economische visie als op de projecten benoemd in het kader van bestemming Drachten. Waarbij in de eerst tranche met name wordt ingezet op het Innovatiecluster en op bereikbaarheid. Hierbij gaat het nadrukkelijk om een combinatie van bereikbaarheid voor het openbaar vervoer en de autobereikbaarheid. De inzet is gericht op de projecten uit de Samenwerkingsagenda 1.0 en het programma Bestemming Drachten. Voor realisatie van het programma bestemming Drachten heeft de gemeente een financieel voorstel gedaan. Het gaat hierbij om € 75 miljoen waarvan de gemeente € 20 miljoen voor haar rekening neemt. Voor deze projecten heeft de gemeente ook haar eigen financiering geregeld. Voor de overige projecten uit de Samenwerkingsagenda die niet genoemd zijn in het programma Bestemming Drachten zullen op het moment dat deze daadwerkelijk een plek krijgen in de Investeringsagenda de financiën geregeld moeten worden. Innovatiecluster Drachten kent een concentratie van kennisintensieve bedrijven. Jaarlijks wordt hier ruim €100 miljoen uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling. Dat is ca. 40% van alle private research en development uitgaven in de drie noordelijke provincies samen. Zes in Drachten gevestigde bedrijven hebben samen met de gemeente het Innovatiecluster Drachten opgericht. Dit cluster beoogt de samenwerking tussen de bedrijven op tal van terreinen te bevorderen. Inmiddels hebben meer bedrijven belangstelling getoond zich bij het cluster aan te sluiten Centrum Drachten De grote opgave in deze tijd is om het centrum aantrekkelijk en levendig te houden. Het centrum van Drachten kent een gevarieerd en verhoudingsgewijs groot winkelaanbod. Meer dan 35% van de bezoekers van het centrum is afkomstig van buiten de gemeentegrenzen. Onlangs zijn de beide centrumparken grondig gerenoveerd. Momenteel wordt hard gewerkt aan de herontwikkeling van het Raadhuisplein. Hier verrijst een complex bestaande uit een parkeergarage voor 700 auto’s, 21.000 vierkante meter winkelvloeroppervlak, 183 woningen en een grand café. Bij elkaar een investering van ca. € 90 miljoen. In 2012 is eveneens begonnen met het heruitgraven van de verlengde Drachtstervaart, inclusief de aanleg van twee passantenhavens (totale investering ca. € 17,5 miljoen). Dit jaar wordt gestart met de vernieuwbouw van schouwburg de Lawei en het centrum voor de kunsten de Meldij (investering ca. € 16 miljoen). Leerpark Drachten Dagelijks bezoeken ruim 5000 jongeren één van de vele scholen voor voortgezet onderwijs in Drachten. Ongeveer 30% van hen is afkomstig van buiten de gemeente. Met name het MBO is zeer goed vertegenwoordigd. In de afgelopen 10 jaar is voor ongeveer € 150 miljoen geïnvesteerd in onderwijshuisvesting, waarvan ca. € 100 miljoen in nieuwbouw. De schoolgebouwen zijn grotendeels geconcentreerd in een gebied oostelijk van het directe centrum
Aansluiting op het Friese Merengebied Atelier Friesland heeft onlangs advies uitgebracht over de mogelijkheden om de ruimtelijke kwaliteit van Drachten west – in de woorden van de adviseurs “ één van de belangrijkste entreegebieden” van Drachten – te verbeteren. Onderdeel van dat advies is ook een betere aansluiting van Drachten op het water westelijk van de stad. Daarnaast is onlangs een visie opgesteld over ontwikkelingsmogelijkheden in en rond Oudega. Beide notities bevatten tal van aanknopingspunten om met relatief bescheiden middelen Drachten beter aan te laten sluiten op het Fries merengebied én om de mogelijkheden die de enkele jaren geleden gerealiseerde Lits-Lauwersmeerroute biedt beter te benutten. Aansluiting Fries merengebied De oorsprong van de economische ontwikkeling van Drachten ligt in de vervening en de daarbij horende ambacht en nijverheid. Vrijwel alle nu nog varende skutsjes zijn gebouwd op werven in Drachten. De stad kent de grootste (binnen)jachthaven van Friesland. In de zomer starten vele, veelal buitenlandse toeristen vanuit Drachten hun vakantie in Friesland. Met het heropenen van het Polderhoofdkanaal en de realisatie van de verlengde Drachtstervaart krijgt Drachten een uitstekende uitgangspositie om de oostelijke poort tot het Friese merengebied te worden. Een goede ontsluiting voor de watersport van Oudega hoort daarbij. Het centrum (recreatief winkelen), het zwembad de Welle en de Naturij vormen daarbij goede verblijfsmogelijkheden voor varende passanten. Bereikbaarheid Openbaar vervoer Voor de bereikbaarheid per openbaar vervoer is Drachten aangewezen op busverbindingen. Momenteel is het eindpunt van het busverkeer vanuit Heerenveen, Leeuwarden en Groningen het centrale busstation in het centrum. Dat is een ongewenste situatie: grote aantallen bussen moeten dwars door het centrum, de stationslocatie is weinig aantrekkelijk en biedt nauwelijks ontwikkelingsruimte. De gedachte is daarom om twee transferia aan te leggen: één in het noorden ter hoogte van Nijtap en één ten zuiden van de A7 ergens in het gebied tussen het knooppunt A7/Wâldwei en it Sud. Deze transferia zullen in de toekomst met een innovatief en duurzaam systeem van openbaar vervoer, mogelijk elektrisch, verbonden worden met de ring rond het centrum. Het transferium ten zuiden van de A7 wordt via een nieuwe verbinding aangesloten op de N371 en de A7 en via een onderdoorgang van de A7 op de ring rond het centrum. Op deze manier ontstaat een hoogwaardige infrastructuur voor het openbaar vervoer, waarmee het kennispark, het centrum en het innovatiecluster optimaal kunnen worden ontsloten. Daarnaast dienen de beide transferia ook als snel en goed bereikbare uitvalsbases voor mensen uit de regio die vanaf Drachten hun reis met het openbaar vervoer willen vervolgen. Bereikbaarheid Drachten kent over het algemeen een goede wegeninfrastructuur. Wel is er een aantal knelpunten dat dringend verbetering nodig heeft. Dat geldt in de eerste plaats voor de aansluiting vanaf de Wâldwei op het binnenstedelijk wegennet, zowel in het noorden als in het zuiden. Het westelijke deel van de rondweg rond het centrum van Drachten wordt gevormd door de Noorder en Zuiderhogeweg. Enerzijds ontsluiten deze wegen het industrieterrein de Haven, anderzijds het centrum. De verkeersintensiteiten op deze weg zijn met name in de spits bijzonder hoog. De afgelopen jaren is al een aantal maatregelen genomen die de doorstroming sterk bevorderen. Knelpunt vormt nu nog de kruising met de Gauke Boelensstraat. Een rotonde met een ongelijksvloerse kruising lijkt hier de oplossing te zijn. Daarnaast dient ook de situatie in de omgeving van de Splitting bij het kennispark verbeterd te worden.
B) Sterke punten en kansen Heerenveen In de Samenwerkingsagenda met de provincie worden de prioriteiten voor grootschalige investeringen in Heerenveen uiteengezet. De insteek in de Samenwerkingsagenda geldt ook voor de voorstellen in het kader van deze investeringsagenda maar er wordt vooral gefocust op projecten die bij kunnen dragen aan compensatie voor het niet doorgaan van de spoorlijn. Heerenveen vervult een regionale functie op het gebied van werkgelegenheid en functioneert als belangrijke economische motor voor Fryslân. In de afgelopen 10 jaar is de werkgelegenheid met meer dan 3.000 toegenomen, een groeipercentage van bijna drie keer zo veel als de provincie als geheel. In nauwe samenwerking met de overige stedelijke centra in Fryslân wordt ook in de toekomst ingezet op het voortzetten van deze sterke economische groei. Daarbij spelen in Heerenveen twee thema’s in het bijzonder een belangrijke rol, namelijk ‘bereikbaarheid’ en ‘sport’. De strategische ligging van Heerenveen is een heel belangrijke vestigings- en economische factor en investeringen in de wegeninfrastructuur en openbaar vervoer zijn van cruciaal belang om de bereikbaarheid op peil te houden. Op het gebied van sport neemt Heerenveen zowel nationaal als internationaal een bijzondere positie met Thialf, sc Heerenveen en het multifunctionele complex Sportstad, inclusief het centrum voor topsport en onderwijs Topsport Noord. Het economische belang van sport is deels terug te vinden in het aantal directe banen, ongeveer 450 full-time en parttime banen in de sportgerelateerde branche in Heerenveen, en daarnaast de uitstralingseffecten van sport voor de Heerenveense en de regionale economie. Bereikbaarheid De uitstekende ligging op het kruispunt van de A6/A7 en de A32 en met een InterCity station zijn troefkaarten voor de ruimtelijk-economische ontwikkeling van Heerenveen. Dat is in het verleden bewezen: bijvoorbeeld de top-locatie in Noord-Nederland (Elsevier 2012), de sterkste werkgelegenheidsgroei in de provincie in de afgelopen jaren, de komst van grote nieuwe zuivelfabrieken op het IBF aangekondigd in 2012. Blijven investeren in deze goede bereikbaarheid is van essentieel belang voor Heerenveen als economische motor in Fryslân (met het accent op distributie en logistiek, industrie en dienstverlening). In het kader van deze compenserende investeringsmaatregelen wordt gedacht aan: RSP bereikbaarheidspakket gebiedsontwikkeling Heerenveen. Uit de recente studie van rijk, provincie en gemeente (2011) is gebleken dat het aanpakken van de A32zone (van afslag 11 t/m afslag 12) van essentieel belang is voor de bereikbaarheid van Heerenveen vanaf de rijksweg A32 maar ook voor het veilig functioneren van de rijksweg zelf. Het gaat hierbij om een totaal pakket van investeringsmaatregelen van € 36 mln. Vanwege haar huidige financiële positie heeft de gemeente haar bijdrage van € 10 mln in 2012 in moeten trekken. In relatie tot de onderhavige compenserende investeringsmaatregelen gaat het om: o Een onderdeel van het bereikbaarheidspakket A32-zone heeft directe gevolgen voor de bereikbaarheid per openbaar vervoer. De Q-liner verbinding met Heerenveen loopt via de afslag 12 (centrum) langs de KR Poststraat naar het bus / Intercity station. Door het afblazen van de spoorlijn naar Groningen blijft de Qliner verbinding ook in de toekomst een essentieel onderdeel van de goede bereikbaarheid van Heerenveen. Het aanvankelijke pakket van € 36 mln dient intact te blijven maar zou enigszins getemporiseerd kunnen worden. Signalen van RWS in verband met de verkeerseffecten van de nieuwe zuivelfabrieken op het IBF bevestigen het belang van de voorgestelde investeringen.
Shuttleverbinding Intercity/busstation – centrum - Sportstad – (nieuw) Thialf. Zie ook ‘Heerenveen Stad van Sport’ hieronder: deze shuttle busverbinding zou bijdragen aan een betere ov verbindingstructuur binnen Heerenveen, in het bijzonder tussen het NS intercity / busstation en Sportstad (waaronder het Friesland College en de kantoren) en met het (nieuwe) Thialf. o Vernieuwing van het sterk verouderde busstation met dynamische halteperrons. Bereikbaarheid IBF: uit de verkeersstudie van rijk, provincie en gemeente blijkt op termijn een afwikkelingsprobleem te ontstaan op het onderliggend wegennet ter plaatse van de aansluiting van het IBF op de A7. Op termijn dienen (turbo-) rotondes te worden aangelegd. De komst van de zuivelfabrieken op deze locatie pleit ervoor deze investering naar voren te halen en op te nemen in dit pakket van compenserende investeringsmaatregelen. Oeververbinding (= brug) bedrijventerreinen Kanaal en Haskerveen: het realiseren van deze brug versterkt de gebruiksmogelijkheden van de bedrijventerreinen (er ontbreekt nu een directe verbinding) en draagt bij aan integrale veiligheid (er ontbreekt nu een calamiteitenroute). o
Heerenveen Stad van Sport Heerenveen Stad van Sport is zowel een sterke merknaam (imago / identiteit van Heerenveen) als een verzameling van functies en accommodaties (met voorop Thialf en het Sportstad-complex). De doorontwikkeling en vernieuwing van Heerenveen als Stad van Sport staan centraal bij de toekomstige ruimtelijk-economische ontwikkeling van Heerenveen en haar rol als economische motor in Fryslân. Het gaat hierbij om: Nieuw Thialf: dit project kent een eigen (besluitvormings- en financierings)traject. Provinciale Staten hebben € 50 mln reeds beschikbaar gesteld en zullen in juni 2013 een realisatiebesluit nemen. Er wordt gestreefd naast de vernieuwing van de huidige wedstrijdbaan naar het realiseren van een aparte topsport trainingshal: deze trainingshal is van groot belang in relatie tot de status van Topsport Noord (zie het volgende punt). Doorontwikkeling Sportstad en Topsport Noord (/CTO). Sportstad is een (boven)regionale sportvoorziening en Topsport Noord is één van de vier centra voor topsport en onderwijs in Nederland. Naast de faciliteiten in Heerenveen maakt het zwembad De Welle in Drachten ook deel uit van het CTO en er wordt nauw samengewerkt met medische expertise in Heerenveen (Tjongerschans ziekenhuis) en met de UMCG in Groningen. Opdracht wordt binnenkort verleend voor de nadere uitwerking van een plan voor de ontwikkeling van het gebied ‘Sportstad Zuid’ als buitensport complex. Deze ontwikkeling moet nieuwe voorzieningen bieden voor de sporttalenten van het CTO en tevens sportfaciliteiten bieden voor Friesland College / CIOS en voor recreatiesporters die Friese sporten willen beoefenen. Kostenraming zullen voortvloeien uit het binnenkort van start te gaan (haalbaarheids)onderzoek / nadere verkenning Verbetering bereikbaarheid / ov verbindingen Heerenveen Stad van Sport: zie ‘Bereikbaarheid’ hierboven.
Bijlage: Compenserende investeringsmaatregelen Drachten en Heerenveen
