COMMUNICATIE- EN OMGANGTIPS Om de communicatie tussen dove en horende personen vlotter te laten verlopen, vindt u hieronder een aantal praktische tips. Voor wie? Voor dove personen en hun omgeving. We gebruiken de term “dove personen” onafhankelijk van audiologische, medische, psychologische en sociale factoren. Individuele verschillen bestaan: de mogelijkheid om geluid en linguïstisch gecodeerde informatie te percipiëren verschilt van persoon tot persoon, sommige personen verkiezen communicatie in de Vlaamse Gebarentaal (VGT), anderen het gesproken of geschreven Nederlands. Sommige personen identificeren zich met de Vlaamse Dovengemeenschap. Anderen hebben minder contacten met doven en meer omgang met horenden, sommige personen ervaren bijkomende beperkingen zoals Usher (doof-blind) … Wat is communicatie? Communicatie is een proces waar minstens twee personen actief een rol spelen. Communicatiemogelijkheden moeten bijgevolg door beiden gecreëerd worden, “inzet” en “goodwill” zijn hierbij essentieel. Om de communicatie voor beiden zo goed mogelijk te laten verlopen, vraagt u best aan de dove persoon op welke manier hij/zij wenst te communiceren en waar men rekening mee moet houden. Afhankelijk van bepaalde factoren (zoals communicatiewijze van de dove personen, audiologische omstandigheden, ...) die de dialoog kunnen beïnvloeden zijn er verschillende communicatietips. Neem rustig de tijd om met elkaar te “leren” communiceren. Het vergt in het begin misschien wat inspanningen om uw “horende” communicatie aan te passen aan de dove persoon, maar het resultaat zal ongetwijfeld de moeite lonen. Hoe te communiceren? De ene tip zal dus meer toepasselijk zijn dan de andere. Visueel: Omdat het mondbeeld heel belangrijk is om de boodschap duidelijk over te brengen is een goede articulatie noodzakelijk, doch door overdreven articulatie kan het mondbeeld wat vervormd zijn. Men ziet dan moeilijk of geen verschil tussen bepaalde klanken, die toch een belangrijke rol spelen bij het spraakafzien. Spreek in het Algemeen Nederlands, dialecten zijn af te raden. Enkel indien de persoon zelf het dialect kent en kan aflezen, kunt u dialect spreken. Praat op een rustig tempo en op een normale afstand (1m.) Van op deze afstand is het mondbeeld duidelijk te zien. Hou zeker niets voor de mond of steek niks in de mond. Het is beter om het gezicht niet te ondersteunen met de hand. Belangrijk is dat het mondbeeld goed zichtbaar is en/of niet vervormd wordt. Praten in het donker is moeilijk omdat het mondbeeld van de spreker dan moeilijk af te lezen is. Daarom is een goede verlichting heel belangrijk. Indien er geen verlichting is, kan een niet te felle lamp op batterijen een oplossing bieden.
a1
Datum laatste wijziging: 30.01.2012
Als er in groep wordt gesproken, hou er dan rekening mee dat de dove persoon naar het mondbeeld van iedere persoon apart moet kunnen kijken. Praat dus niet door elkaar en spreek een signaal af om aan te duiden wie de volgende spreker is. Wacht met spreken tot wanneer de dove persoon u aankijkt anders mist die het begin van het gesprek. Audiologisch: Met het gebruik van hulpmiddelen (hoorapparaat, ringleiding, …) kunnen dove personen het geluid beter waarnemen. Het spraakverstaan is afhankelijk van het soort hulpmiddel dat zij gebruiken en de manier waarop zij het geluid waarnemen. Achtergrondgeluiden kunt u beter uitschakelen, deze zijn zeer storend. Sommige dove personen hebben een hoorapparaat waaraan een speciale microfoon verbonden is, dit om de geluiden nog beter te kunnen waarnemen. Wat u zegt in de microfoon gaat rechtstreeks naar het hoorapparaat. Hierdoor hebben dove personen minder last van achtergrondgeluiden en kunnen zij in combinatie met spraakafzien de klanken beter waarnemen. Als er door elkaar gesproken wordt kan de persoon dit onmogelijk volgen. Iedere dove persoon is anders, zo zijn er ook verschillende mogelijkheden bij het gebruik van een tolk: Het inzetten van een tolk zorgt ervoor dat de communicatie toegankelijk wordt gemaakt voor dove personen. Tolk Vlaamse Gebarentaal: De tolk zet het gesproken woord om naar de Vlaamse Gebarentaal (VGT) en de VGT wordt omgezet in gesproken taal (stemtolken). De tolk moet wat gesproken wordt eerst opnemen en dan vertalen naar VGT, dat vraagt dus wat tijd. Best niet te vlug spreken. Orale tolk: Een orale tolk wordt gebruikt door dove personen met een orale achtergrond. De spreker kijkt niet altijd naar de dove persoon zodat deze laatste het moeilijk krijgt om spraak af te zien. De orale tolk zegt letterlijk alles wat de spreker zegt, zonder de stem te gebruiken zodat het voor de omgeving niet storend is. Schrijftolk: De schrijftolk heeft een klavier en een scherm (een laptop of een groot scherm), alles wat er gezegd wordt zet de tolk om naar de geschreven taal. Deze tolken kunnen worden gereserveerd bij het centraal tolkenbureau CAB (voluit Vlaams Communicatie-Assistentie-bureau voor Doven vzw). Voor meer info en hun contactgegevens verwijzen we naar hun website www.cabvlaanderen.be .
a2
Datum laatste wijziging: 30.01.2012
Om een tegemoetkoming bij het gebruik van een tolk te krijgen moet de dove gebruiker dit recht eerst aanvragen bij de bevoegde instantie die nagaat dat aan de voorwaarden is voldaan en hoeveel tolkuren de persoon krijgt. Bij het reserveren van een tolk bij het CAB moet men een keuze maken uit de verschillen soorten tolkuren: Soort tolkuren Arbeid (A-uren)
Aantal tolkuren/jaar Recht op 10% tolkuren van het aantal gepresteerde werkuren, er kan een verdubbeling van 20% aangevraagd worden. De VDAB staat in voor het uurloon en de reiskost van de tolk. Sollicitatie (S-uren) Recht op 18 tolkuren bij de sollicitatie, de VDAB staat in voor het uurloon en de reiskost van de tolk. Beroepsopleiding De VDAB bepaalt samen met (B-uren) de opleidingsinstantie hoeveel tolkuren er worden verleend. De VDAB staat in voor het uurloon en de reiskost van de tolk. Leefsituatie Recht op 18 tolkuren, met (L-uren) mogelijkheid tot verdubbeling (36 uren). Het VAPH staat in voor het uurloon van de tolk, de gebruiker moet zelf de reiskost van de tolk vergoeden (of vragen aan derden om dit te vergoeden). Onderwijs (O-uren) De Cel Speciale en Onderwijsleermiddelen van het volwassenonderwijs Vlaamse Ministerie van (VO-uren) Onderwijs bepaalt hoeveel tolkuren er gegeven worden, ze staan in voor zowel het uurloon als de reiskost van de tolk. Derden (D-uren) Diensten, voorzieningen, privépersonen, kunnen hun activiteiten zelf toegankelijk maken door zelf in te staan voor het uurloon en de kosten van de tolk. Deze tolkopdracht wordt dan door het CAB aan de opdrachtgever gefactureerd als D-uren.
Tegemoetkoming aanvragen bij VDAB (www.vdab.be)
VDAB (www.vdab.be)
VDAB (www.vdab.be)
Vlaamse Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) (www.vaph.be)
Het Departement Onderwijs (www.ond.vlaanderen.be)
Een aantal gemeenten en provincies hebben een eigen subsidiereglement in samenwerking met het CAB, meer info kan u vinden op http://www.fevlado.be/themas/tolken/link 3.aspx
a3
Datum laatste wijziging: 30.01.2012
Inlichtingen bij het gebruik van een tolk: De tolk Vlaamse Gebarentaal heeft een diploma behaald aan de tolkenopleiding te Gent, Mechelen of Antwerpen. Als professional dient de tolk zich te houden aan een deontologische code en bijhorende gedragsregels. Dat wil o.m. zeggen dat de tolk zwijgplicht heeft, over de tolkopdrachten mag hij/zij niets verder vertellen. De tolk moet zich tijdens het tolken strikt neutraal opstellen, de tolk heeft géén functie als begeleider. De tolk stemtolkt alles wat de dove gesprekspartner in VGT meedeelt, zowel de verbale als de non-verbale communicatie. Ook intonatie, intenties van de spreker, grapjes, achtergrondlawaai, commentaren...zullen getolkt worden. De tolk mag niets weglaten van wat er gezegd wordt, en ook niets toevoegen, zelfs niet als hem/haar dat door de overige betrokkenen gevraagd wordt. Enkele tips:
Hou er bij het plannen van een afspraak rekening mee dat de tolk best twee weken op voorhand wordt gereserveerd bij de tolkendienst CAB , zo heeft het CAB voldoende tijd om een tolk te vinden. Spreek samen met de dove gebruiker af hoe de tolk wordt aangevraagd, hoe de tolkuren worden vergoed (A, B, … of L-uren), en wie verantwoordelijk is voor de reservatie en de annulatie van de tolkopdracht. Bezorg de tolk, als het kan, vooraf een tekst met de inhoud zodat die zich kan voorbereiden op wat er gezegd zal worden. Vraag bij aanvang van het gesprek aan de tolk wat hij/zij nodig heeft (stoel zonder leuning, licht, microfoon, drinken, … ). Bespreek samen af waar de tolk het best gaat zitten of staan (rekening houdend met lichtinval, zichtbaarheid en achtergrondlawaai, …). Tijdens het gesprek richt u zich tot uw dove gesprekpartner (als teken van respect) aan een normaal spreektempo. De Vlaamse Gebarentaal is een visuele taal, ze heeft een andere grammaticale structuur dan het Nederlands. Een vertaling naar VGT gebeurt niet woord voor woord, tijdens de vertaling wordt de inhoud van de boodschap simultaan visueel vertaald volgens de regels van de VGT. De tolk en de dove gesprekpartner geven zelf aan wanneer die niet kunnen volgen. Als de tolk een fout vaststelt tijdens het vertalen dan geeft de tolk dit aan door ‘tolkfout’ te vermelden. Aangezien het voor uw dove gesprekspartner onmogelijk is om de tolk te volgen en tegelijk nota’s te nemen, kan het zinvol zijn om een schematische samenvatting van de info in te voorzien. Spreek niet door elkaar anders kan de tolk niet volgen. Op welk manier (met handtekens/signalen) kan er worden gecommuniceerd als de tolk niet aanwezig is?
a4
Datum laatste wijziging: 30.01.2012
Omgangstips:
Heb geen schrik om de dove persoon aan te spreken. Als de gesprekspartner inspanningen doet om te communiceren zal de dove persoon dit enorm waarderen. In een nieuwe onbekende omgeving (klas, werk, …) is het voor een dove persoon gunstig om tijd te voorzien voor een rondleiding en om te worden voorgesteld aan de andere aanwezigen, met eventueel wat uitleg over de tolk. Spreek samen af welke aanpassingen noodzakelijk zijn, zoals bvb: een signalisatiesysteem dat geluiden omzet naar lichtflitsen of trillingen die de dove persoon waarschuwt, een webcam om met andere webcamgebruikers visueel te communiceren, gebruik van sms om op lange afstand te communiceren, notebook om alles te noteren, gebruik van spiegels om het zichtveld te vergroten,… Betrek een dove persoon bij een discussie/overleg/besprekingen, etc.. Neem daar gerust de tijd voor, het loont de moeite. Hoe meer informatie men heeft, hoe meer men zich betrokken voelt in het team, des te gemotiveerder men zal zijn om taken uit te voeren. Het is niet aangenaam om alles zelf te moeten uitzoeken, dat vergt extra aandacht/tijd. Hou er bij een demonstratie rekening mee dat een dove persoon niet tegelijk kan kijken naar de spreker (of de tolk) en naar de vertoning. Om geen informatie te missen kan u tijdens een demonstratie pauzes voorzien om tussendoor de nodige uitleg te geven. Best alles samen bespreken, ook met de tolk over de te gebruiken signalen, … U kunt de aandacht van de dove persoon trekken met bijvoorbeeld een zachte tik op de schouder, of door te knipperen met de verlichting. Bevraag wat het meest gewenst is. Bevraag of de dove persoon u goed heeft begrepen, informeer of er nog vragen zijn voordat u het gesprek afrondt. Schrijf belangrijke afspraken, namen en cijfers op. Als u geschreven informatie meegeeft, geef kort wat uitleg over de inhoud. Hou er rekening mee dat sommige doof-geboren personen moeilijkheden ervaren met het begrijpen van geschreven teksten, omdat zij het Nederlands niet auditief hebben kunnen verwerven. Dove personen hebben moeilijker toegang tot gesproken en geschreven informatie, waardoor men soms bepaalde uitdrukkingen of begrippen niet kan vatten. Complexe/abstracte begrippen kan u het best verduidelijken door ze te visualiseren met behulp van schema’s, foto’s, logo’s of te concretiseren aan de hand van voorbeelden. Indien gewenst kan er een cursus Vlaamse Gebarentaal worden gevolgd bij o.a. FevladoDiversus vzw. Ook is het mogelijk dat Fevlado-Passage langskomt om tips te geven en samen na te denken over mogelijke aanpassingen. Fevlado-Passage vraagt voor deze dienstverlening een vergoeding.
a5
Datum laatste wijziging: 30.01.2012
Meer informatie kunt u verkrijgen bij: Tolkbemiddeling CAB (Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor doven vzw) Dendermondsesteenweg 449 9070 Destelbergen Tel: 09/228.28.08 Fax: 09/228.18.14 SMS: 0473/92.33.11 (tijdens de kantooruren) Bij nood: SMS: 0476/22.91.75 Gsm-fax: 0476/28.91.75 Email:
[email protected] Website: www.cabvlaanderen.be (men kan ook online een tolk aanvragen) Dienstverlening voor doven en slechthorenden: Fevlado-Passage vzw Stropkaai 38 9000 Gent Tel: 09/329.63.36 Fax: 09/234.14.55 SMS: 0485/62.74.09 OoVoo ID: fevlado-passage Email:
[email protected] Website: www.fevlado.be
a6
Datum laatste wijziging: 30.01.2012
