Een toekomst met mooie nieuwe uitdagingen
Co-Green-concept
voor hetzelfde geld bouw je écht duurzaam
Sluiskiltunnel terugkijken op Boomse klei en ankerpalen
Derde jaargang nummer 3 2013
1
Uitgever TBI Infra B.V. Redactie Carolien Visschers - Mobilis B.V. Camille Cleonise - Voorbij Funderingstechniek B.V. Minke Wiggerink - Voorbij Prefab Beton B.V. Eindredactie Jet van Gulik-Wever – TekstOnline Tekstschrijvers Edo Beerda, Arie Grevers, Overeijnder Van den Dool communicatie, Sjaak Bral Fotografie Ton Borsboom, Sebastiaan Knot, Max Miché, Gitte Spinder, Kees Stuip en Ministerie van Beeld Vormgeving SterkeTaal reclame adviesbureau B.V. Oplage 1.800 exemplaren TBI Infra B.V. Landdrostlaan 49 7327 GM Apeldoorn Postbus 20175 7302 HD Apeldoorn Telefoon 055 - 538 22 22 TBI Infra B.V. bestaat uit de volgende bedrijven: Mobilis B.V. - www.mobilis.nl Servicis B.V. - www.servicis.nl Timmermans Infratechniek B.V. - www.timmermans-infra.nl Voorbij Funderingstechniek B.V. - www.voorbijfunderingstechniek.nl Voorbij Prefab Beton B.V. - www.voorbij-prefabbeton.nl TBI Infra B.V. is ISO 9001, ISO 14001 en VCA** gecertificeerd en heeft niveau 5 op de CO2-prestatieladder.
Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd en/of opgeslagen worden in welke vorm of op welke wijze dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud 4 7 10 13
Interview Carlo van Klarenbosch directeur Voorbij Funderingstechniek
16
Tacitusbrug verbindt TBI Infra-bedrijven
19 22 24 27 30 32 36 39 42
Bouwen volgens het spoorboekje
E.ON-centrale norm van veilig bouwen Een compliment doet wonderen Pilot Mobilis rond veiliger gedrag Onze mensen Rob de Graaff, Hoofd Technische Dienst Voorbij Funderingstechniek
Samenwerking levert meerwaarde voor de bouwcombinatie
NSP: Rotterdam TBI Infra IN BEELD Negen ecoducten ontsnipperen natuur Schouder aan schouder Jörn Beckmann, directielid Ed. Züblin AG en Jan Luijten, directeur Mobilis ISO 14001 Duurzame ambities in stroomversnelling Sluiskiltunnel Terugkijken op Boomse klei en ankerpalen Voor hetzelfde geld bouw je echt duurzaam Co-Green Werken aan vreemde kusten Marco Vlasveld, uitvoerder Voorbij Funderingstechniek, buitenlandse projecten Column Sjaak Bral Duurzaam gaat te langzaam
ONDANKS CRISIS HEERST OPTIMISME
'Een toekomst met mooie nieuwe uitdagingen' Over de crisis, over het belang van betrokken medewerkers, over veilig en milieubewust werken, over TBI Infra, over ontzorgen van klanten en over nieuwe en oude activiteiten. Geen onderwerp blijft onbesproken als een gepassioneerde Carlo van Klarenbosch eenmaal op de praatstoel zit. “Ik voel mij echt een TBI Infra-man.”
“Het gaat om de mensen.” Carlo van Klarenbosch,
Van Klarenbosch en dat betekent soms ook dat
gezond en veilig werken. Gezond naar het werk
directeur Voorbij Funderingstechniek, houdt van
je afscheid moet nemen.
en gezond weer naar huis. Dat is in hun eigen
heldere concepten en begrijpelijke, klare taal. En
belang en ook in het belang van de onderneming.
dat klinkt ook door in dit interview. Hij zal dus
Vleespakketten
Op vele manieren proberen we het veiligheids
niet gemakkelijk spreken van ‘human resources’
“Natuurlijk merken ook wij, net als alle bedrijven,
bewustzijn tussen de oren te krijgen. We
of ‘human capital’, als hij het over de medewer-
dat de prijzen onder druk staan en het werk
merken dat formulieren en brochures beperkt
kers heeft. Nee, het gaat bij hem om de waarde
schaars wordt. Echter, continuïteit is altijd een
beklijven. Daarom geven we regelmatig visuele
van het individu en de uitdaging om mensen
belangrijk Voorbij-beginsel geweest. Essenti-
presentaties waarin praktijkvoorbeelden worden
plezierig en efficiënt samen te laten werken.
eel hiervoor zijn de mensen. Misschien is die
aangehaald. Kwartaalbijeenkomsten en work-
“Zij representeren de kennis, kunde en vaardig-
houding een overblijfsel uit de tijd toen we
shops worden benut om interactie met de
heid van het bedrijf. Wat is de modernste
nog een familiebedrijf waren. De verhalen over
werknemers tot stand te brengen. Uiteindelijk
funderingsmachine waard, als er geen vakbekwame
Cor Voorbij, de oprichter van het bedrijf, die in
willen we naar een situatie toe, waarin het
machinist op zit om ‘m te bedienen en te onder
strenge winters persoonlijk werknemers bezocht
algemeen aanvaard wordt dat men elkaar wijst
houden? Vakmensen wil je zo lang mogelijk
om vleespakketten te bezorgen, doen nog
op onveilige situaties en corrigeren normaal
vasthouden. Ook in deze tijden. Naast opleiding,
steeds de ronde.”
wordt gevonden. Een houding die binnen TBI
neemt ervaring in ons vakgebied een belang-
Zo’n houding ten aanzien van medewerkers
Infra nadrukkelijk wordt nagestreefd.”
rijke plaats in. Het duurt bijvoorbeeld jaren
heerst, volgens Van Klarenbosch, ook in TBI-
voordat uitvoerders zelfstandig en verantwoord
verband. “Ook hier een sfeer van verantwoorde-
Eenzelfde pragmatische aanpak hanteert Voorbij
een omvangrijk werk aankunnen. Ik kan er van
lijkheid voor de mensen, voor continuïteit. In ruil
Funderingstechniek in het beleid rond duurzaamheid. “TBI Infra is gecertificeerd volgens
smullen als getalenteerde uitvoerders van ons en ons zusterbedrijf Mobilis samen optrekken en bij grote en complexe infraprojecten gebruik maken van elkaars kennis en kunde om op een gedegen en veilige wijze een dergelijk project te organiseren. Ik heb ze bijvoorbeeld aan het werk gezien bij de aanleg van de Spoorzone Delft, de Tweede Coentunnel en de Sluiskiltunnel, waarvoor wij (mede) de funderingswerk-
“Ik ben van mening dat bundeling van krachten binnen TBI ons een ijzersterke positie geeft”
ISO 14001 en niveau vijf van de CO2-prestatieladder. Als ik echter op de werkvloer begin over CO2-uitstoot, onze ‘footprint’ en de opwarming van de aarde, om uit te leggen dat het zinvol is de motor van de heimachine in de middagpauze uit zetten, dan komt dat beperkt aan. Ik geef er dan toch de voorkeur aan om te zeggen wat het kost als die motor blijft draaien. We hebben dat
zaamheden hebben mogen verzorgen. Als je dat
hiervoor verwachten we dan ook geen zeven tot
becijferd. Dat kost ons op jaarbasis 27.000 euro.
goed kunt, dan heb je de juiste mensen in huis.
vier mentaliteit. Er zijn als het nodig is.”
Nou, dan heb je de aandacht en kan je alsnog
Door continu dit soort mensen in opleiding te
In die zin is er weinig veranderd, al bezorgt de
de duurzaamheidsdoelstellingen uitleggen.
hebben, bereid je je voor op de toekomst.”
directeur geen vleespakketten meer.
Ik hou het graag begrijpelijk en concreet.”
ongeschikt zijn voor het vak of onvoldoende de
Veilig en duurzaam
Maak de toekomst
ontwikkeling van het bedrijf volgen. Eerlijkheid
Die verantwoordelijkheid uit zich ook in het
Even terug naar die continuïteit. Als er geen werk
hoort bij een gezond personeelsbeleid, meent
veiligheidsbeleid. “We willen dat de mensen
is, wordt het lastig mensen in dienst te houden.
Die toekomst ga je niet in met mensen die
“Klanten terzijde staan van plan- en ontwerpfase tot uitvoerings- en onderhoudsfase”
Carlo van Klarenbosch
Welke strategie volgt Voorbij Funderingstechniek?
projecten als Tweede Coentunnel, Groene Hart
en een betalingsdiscipline die heel dicht bij de
“Natuurlijk is het zo, dat ook wij last hebben
Ziekenhuis (Gouda), Spoorzone Delft, Aquaduct
onze ligt. Het gaat om D&C-projecten. We hebben
van de gevolgen van de crisis. Daarover bestaan
Steenbergen, Sluiskiltunnel (Terneuzen) en Haak
al een redelijke ervaring met geïntegreerde
uiteraard zorgen en dat vergt ook passende
om Leeuwarden. Ik ben van mening dat bunde-
contracten, terwijl je deze nog nauwelijks ziet in
maatregelen. Maar paniekvoetbal zul je ons niet
ling van krachten binnen TBI ons een ijzersterke
de Scandinavische landen. Althans niet in de infra.
zien spelen. Wij blijven inschrijven tegen eerlijke
positie geeft. Ik zou graag nog vaker dan nu
Kofferdamprojecten zijn specials die we wereld-
prijzen en kijken creatief naar andere markten of
het geval is, willen terugblikken op werken die we
wijd uitvoeren, zoals momenteel ook in Brazilië.
aanvullende systemen. Al voor de crisis zijn we
gezamenlijk uitgevoerd hebben. Daar leer je van.”
Een jaar van tevoren teken je een contract dat
gestart met het verleggen van het zwaartepunt
je de kofferdam hebt liggen op de dag, dat men
van onze activiteiten. We zitten allang niet meer
“Verder werkt TBI Infra hard aan een sterkere
met het vaartuig de pijpleiding vanuit zee aan
in het rechttoe, rechtaan prefab funderingswerk
positie in de bouwmarkt voor industriële com-
land wil brengen. Aan de voorkant, dan heb ik
in de woningbouw. Dat is een vechtersmarkt
plexen, wederom op basis van een multidisci-
het over onze presentatie, hebben we een ware
geworden. We maken een ontwikkeling door
plinaire aanpak. De recente overname van SPIE
professionaliseringsslag gemaakt. Onze website
van aanbieder van producten naar leveran-
Construction Services dat verder gaat onder de
is een plaatje en levert ons ook daadwerkelijk
cier van diensten en oplossingen. Alleen of
naam Servicis bevestigt de ambities binnen deze
klanten op. Voorts kunnen we deze klanten
in samenwerking met partners. We worden
markt. Dit bedrijf richt zich met name op beton-
animaties laten zien van wat we doen. Neem
steeds meer betrokken bij projecten waarbij
constructies en totale onderhouds- en beheer-
de kofferdam; van a tot z visualiseren we vooraf
van ons een actieve rol ten aanzien van engi-
oplossingen. Daarmee richt TBI Infra zich zowel
hoe we te werk willen gaan. Daarbij geven we
neering wordt verwacht. Binnen TBI worden wij
op nieuwbouw van een E.ON-energiecentrale als
aan hoe we hen terzijde kunnen staan van plan-
nadrukkelijk uitgedaagd deze rol te spelen en
asset management in alle industriële gebieden
en ontwerpfase tot uitvoerings- en onderhouds-
nieuwe technieken te ontwikkelen, aangevuld
van Nederland.
fase. Heel helder en duidelijk. Loopt het project
met constructiewerk. We zijn erg blij dat zij ons
Het buitenland biedt ook mogelijkheden.
en de andere aangesloten bedrijven die kansen
Mobilis heeft inmiddels een vestiging in Dene-
geven. Zo hebben we mogen bijdragen aan
marken. Een stabiel land met een bouwcultuur
5
Prefab Beton en tevens een nieuwe directie is er
representeren de kennis, kunde en vaardigheid
een basis gelegd voor strategie gericht op het
van het bedrijf. Ik hoop die cultuur binnen ons
aanhaken bij de TBI Infra-filosofie: ‘Samen wer-
bedrijf te behouden.”
ken aan toegevoegde waarde’. “Of zoals de TBI slogan luidt: ‘Maak de toekomst’. Een duurzame toekomst met bijvoorbeeld producten op basis van Thiocrete, een alternatief voor cement.” TBI Infra-man De ontwikkeling die het bedrijf sinds de verhuizing van Wilnis naar Amsterdam heeft doorgemaakt is mede mogelijk geweest door aansluiting bij TBI Infra. “Die stap heeft enorm eenmaal, dan kunnen ze erop vertrouwen dat
veel creativiteit teweeggebracht en het zelfbe-
het goed komt.”
wustzijn versterkt. Vroeger waren we een bedrijf dat gewoon stond voor wat het deed. Niet lullen
Voorbij Funderingstechniek is dit jaar voor kwali-
maar poetsen. Nu is daar een dimensie bij ge-
teitsmanagement gecertificeerd op basis van ISO
komen. We dragen het uit en willen ook weten,
9001. Van Klarenbosch: “We werken hard aan
dat we goed zijn in ons werk. En niet onbelang-
procesoptimalisatie en het delen van kennis. Dat
rijk: je vindt binnen de groep ook gemakkelijker
kan al laagdrempelig
middelen om gestalte te geven aan een goed
gestalte krijgen; gewoon even binnenlopen bij een
doortimmerde visie. We blijven investeren in
ouwe rot in het vak, die al met het betreffende
techniek en materieel, maar ook het ontwikkelen
bijltje gehakt heeft. Als de werkvoorbereiding iets
van een nieuwe markt in Brazilië.”
wil weten over laswerk, dan zie ik graag dat ze
Carlo van Klarenbosch besluit: “Ik voel mij echt
even gaan buurten bij een ervaren lasser.”
een TBI Infra-man. Maar wel eentje die dichtbij
Het enthousiasme van de Voorbij-directeur is
z’n roots gebleven is. Het familiebedrijf waar ik
nauwelijks te stuiten als hij een opsomming
meer dan 25 jaar geleden begonnen ben met
geeft van de activiteiten en nieuwe ontwikkelingen
z’n platte organisatie zit me nog steeds in het
binnen TBI Infra. De doorstart van Timmermans in
bloed. Als ik op een bouwlocatie kom, ga ik
Hoensbroek versterkt de uitbouw van de positie
eerst even een praatje maken met onze vak-
op het gebied van infrabouw, industriebouw
mensen. En als we een nieuwe machine kopen
en waterbehandelingstechnieken. Met de integra-
raadpleeg ik eerst een machinist of heibaas. Ik
tie van Voorbij Betonsystemen binnen Voorbij
blijf het zeggen; het gaat om de mensen. Zij
Timmermans Infratechniek en Servicis versterken TBI Infra Door overname van twee bedrijven heeft TBI Infra een versterking van de activiteiten gerealiseerd op het gebied van multidisciplinaire infrastructurele-, industriële werken en waterbehandelingstechnieken alsook de toe nemende vraag naar asset management. De overnames zijn een belangrijke stap in de verdere vergroting van het marktaandeel van TBI Infra en bieden de mogelijkheid om meer kansen in de markt te benutten. Sinds oktober 2012 maakt Timmermans Infratechniek deel uit van TBI Infra. Het Limburgse bedrijf is actief op het gebied van infra, grondtechniek (specialisatie: verankeringstechnieken), kunststoftechniek en beheer en meerjarig onderhoud, zowel qua planvorming als uitvoering. Timmermans heeft specialistische kennis op het gebied van kunststofleidingsystemen. Daarnaast heeft zij een in eigen huis ontwikkelde methodiek voor het renoveren van afwateringssystemen. Het bedrijf is met name actief in Zuid-Nederland, het Duitse grensgebied en België. Opdrachtgevers zijn vooral water- en zuiveringsschappen, chemiebedrijven, overheden en aannemersbedrijven. Het bedrijf is gecertificeerd voor zowel ISO 9002 (kwaliteit) als VCA** (veiligheid, gezondheid en milieu). Begin juni 2013 heeft TBI Infra SPIE Construction Services (SCS) in Hoogvliet overgenomen. SCS gaat verder onder de nieuwe naam Servicis. Het bedrijf richt zich vooral op betonconstructies en totale onderhouds- en beheersoplossingen, met name in de industrie. In 2012 realiseerde Servicis met vijftig medewerkers een omzet van circa dertien miljoen euro.
6
‘MOBILIS PROACTIEF EN KRITISCH’
E.ON-centrale: norm van veilig bouwen Haven en industrie, zo ver het oog reikt. Bedrijvigheid, kilometer na kilometer. Raffinaderijen en opslagtanks, vrachtverkeer en goederentreinen. Gigantische containerkranen staan strak in het gelid. Geen landschap is meer industrieel dan langs rijksweg A15, ten westen van Rotterdam. Eerst Botlek, dan Europoort, dan Maasvlakte 1 en 2.
De twee elektriciteitscentrales van E.ON zijn al
volledig geïntegreerd in de bedrijfscultuur van
en testruns en in de tweede helft van 2013 gaat
van ver te zien. Onze bestemming is Maasvlakte
E.ON. “En wat we van onszelf vragen, vragen
de centrale voor het eerst elektriciteit aan het net
Power Plant 3 (MPP3). Wie de parkeerplaats
we uiteraard ook van al onze leveranciers”,
leveren. De MPP3 voorziet straks in zeven procent
oprijdt, wordt via de intercom verzocht achteruit
zegt projectdirecteur Aris Blankenspoor. Hij is
van de elektriciteitsbehoefte in Nederland.
in te parkeren. Bij een onverhoopte calamiteit
verantwoordelijk voor de nieuwbouw van MPP3.
kan iedereen dan in voorwaartse richting weg
“Bedrijven die voor ons aan de slag willen,
Proactieve houding
rijden. Over alles is hier nagedacht, veiligheid
auditen we vooraf zelf. Het moet niet alleen op
Als bouwer van alle civiele betonwerkzaamheden
wordt bij E.ON met hoofdletters geschreven.
papier kloppen, we willen met eigen ogen zien
leverde Mobilis (samen met partner Züblin in
Bezoek dat voor het eerst komt, moet in het
hoe ze werken”, vult Ab Harpe, projectmanager
bouwcombinatie EMBM) een forse bijdrage, ook
portiersgebouw eerst een korte veiligheidscursus
communicatie bij E.ON aan.
aan de zo gewenste veiligheid. In 2011 kreeg
volgen. Pas dan krijgt men een toegangspas voor
de bouwcombinatie de speciale Safety Progress
de tourniquets. Op het terrein van de centrale
De resultaten zijn er dan ook naar. In de zomer
Award van E.ON. Projectdirecteur Blankenspoor:
is de scheiding tussen voetgangers en rijbanen
van 2013 kon E.ON al zeven en een half miljoen
“Wij waarderen vooral de proactieve houding
duidelijk aangegeven. Met hier en daar zelfs
veilig gewerkte uren, zonder verzuimongevallen
van Mobilis. Op eigen initiatief heeft men bij-
mini-oversteekplaatsen.
noteren. En dat op een werkplaats waar al ruim
voorbeeld de vijf grootste risico’s van het project
5 jaar, 12 miljoen uur wordt gewerkt en die op
benoemd. Dat gebeurde in een door Mobilis zelf
Veiligheid als bedrijfscultuur
het hoogtepunt van de bouw maar liefst 1.800
gezochte dialoog met professor Jop Groeneweg,
Voor gasten die op de bouw zelf moeten zijn,
medewerkers telde.
een specialist in beheersing van de menselijke
liggen veiligheidskleding, helmen en brillen klaar.
E.ON startte in april 2008 met de bouw. De
factor bij ongevallen. Die bevindingen werden
Het zijn maar enkele voorbeelden. Veiligheid is
tweede helft van 2012 startten commissioning
met ons als opdrachtgever en alle andere aan-
“Mobilis heeft op dit project een hoge standaard bereikt. We zagen een steile
Kritische vragen Die hoge standaard betrof uiteraard niet alleen veiligheid. Als concreet voorbeeld noemt Blankenspoor een ingrijpende schoorsteenwijziging. Die wijziging is het gevolg van een nieuw
leercurve”
project dat in de opstartfase nog niet voorzien was. Het gaat om een installatie om CO2 af te vangen uit de rookgassen. “Mobilis stelde kritische vragen over de uitvoeringstechniek van
nemers op het werk gedeeld. We hebben ze
De EHBO-post speelt een belangrijke rol bij pre-
het ontwerp. Dat stelden wij zeer op prijs, we
project-breed ingevoerd.”
ventie. Als iemand zich met letsel meldt, wordt
hadden er veel aan. We hebben die opmerkingen
Mobilis-directeur Jan Luijten: “Wij hebben onder
goed gekeken naar oorzaak en ontstaan. Alle
vastgelegd in de werkvoorbereiding, de work
meer ervaring in de civiele betonbouw en dachten
incidenten worden vastgelegd. Zo kunnen trends
method statements. Zodoende is dit al in het
al heel veilig te werken. Toch hebben we veel
worden vastgesteld en programma’s gestart om
primaire proces geborgd. Dit heeft een aantoon-
bijgeleerd van het MPP3-project van E.ON. Bij TBI
deze ontwikkelingen te keren voordat er grotere
baar positief effect op de veiligheid.”
staan we daar zeer open voor. Daarom zijn de
ongelukken gebeuren.
Jan Luijten: “Een positief-kritische houding
directeuren van al onze bedrijven hier met elkaar
Projectmanager communicatie Ab Harpe: “E.ON
ontstaat door goed naar je opdrachtgever te luis-
een dag komen kijken. Veiligheid is topprioriteit,
is een jong en vooruitstrevend bedrijf en wil
teren. Als je correct zakelijk en met respect met
daarin willen we als bouw- en techniekconcern
voortdurend verbeteren. Dit project stelt een
elkaar omgaat, kom je al snel tot open en eerlijke
bij de top van de markt behoren.”
norm voor ons gehele concern. We leggen de lat
communicatie. Zo werken wij graag.”
hoog. Daarom werken we graag met partners E.ON geeft preventie veel aandacht. Er zijn
die goed luisteren en open en kritisch durven
Over de complimenten die hij van de opdracht-
dagelijks rondgangen en inspecties op de site.
zijn.” Projectdirecteur Aris Blankenspoor vult aan:
gever kreeg voor betonwerk en maatvoering,
De resultaten worden gerapporteerd en gecom-
“Mobilis heeft op dit project een hoge standaard
zegt hij: “Instortwerk, het maatvoeren van ankers,
municeerd, onder meer in het Contractors Safety
bereikt en die goed weten te borgen en vast te
sparingen, ankerrail en dergelijke; industriebouw
Platform. Zo wordt onder meer scherp op ‘good
houden. We zagen een steile leercurve.”
luistert zeer nauw. Bij Mobilis werken we nog
housekeeping’ gelet. Want rommel kan ongelukken
met eigen, zeer goed opgeleide en goed toege-
veroorzaken.
ruste maatvoerders. En dat is te merken. Er zijn op dit gebied nauwelijks fouten gemaakt.”
MPP3: ultramoderne elektriciteitscentrale. De MPP3 is een ultramoderne elektriciteitscentrale van 1.100 MW, gestookt op kolen en biomassa. De centrale produceert stoom met zeer hoge stoomcondities (285 bar, 600-620 °C). De stoom wordt door een turbine en een generator omgezet in elektriciteit. Deze installatie is qua omvang uniek: de grootste
8
turbine en één van de modernste in zijn soort ter wereld.
De MPP3 krijgt een energierendement van 46 procent, circa 20 procent hoger dan de bestaande centrales in West-Europa. Bij eenzelfde elektriciteitsopbrengst is er zodoende ook 20 procent minder uitstoot van CO2. Met de bouw is een investering van ruim 1,4 miljard euro gemoeid. E.ON heeft op de Maasvlakte al een 1.040 MW kolencentrale. Projectdirecteur Aris Blankenspoor: “De Maasvlakte is één van de beste plekken voor kolencentrales ter wereld. Een uitstekende infrastructuur met diep vaarwater en zeewater om te koelen.”
De 60 meter lange turbinetafel, gerealiseerd
gaan, alles kan altijd beter. En dat komt ons bij
op een verenpakket, kreeg qua maatvastheid
een volgend E.ON-project weer van pas.”
grote waardering van Alstom, leverancier van de turbine: “De beste die we de laatste tien jaar hebben gezien.” Verder bouwen In totaal is 130.000 kuub beton in het MPP3project verwerkt, anderhalf keer de jaarproductie van een gemiddelde betoncentrale. Het beton werd met dubbele betoncentrales ter plaatse geproduceerd, de grondstoffen over water aangevoerd. Ab Harpe: “We konden goed aangeven hoeveel vervoer over de weg dat zou schelen. We kregen er dan ook vrij snel een bouwvergunning voor.” Mobilis en Züblin zijn inmiddels klaar met het grote werk. Er blijft een team achter voor kleine dingen, zoals een laadvloer, een fundament voor een pomp, kleiner betonwerk. Want ook dat hoort erbij. “We bouwen graag verder en laten alles goed verzorgd achter”, zegt Jan Luijten.
Over E.ON E.ON is een van origine Duitse multinational en met circa 80.000 medewerkers een van de grootste energieleveranciers ter wereld. ‘Cleaner & better energy’ is het credo van E.ON, dat voortdurend streeft naar een
Mobilis: alle civiele betonwerkzaamheden Mobilis doet alle civiele beton werkzaamheden voor MPP3: • De bouw van het koelwaterkanaal;
efficiëntere en schonere energievoorziening.
• De fundering voor de centrale
E.ON Benelux genereert en verkoopt in
• De bouw van de schoorsteen;
Nederland en België gas, elektriciteit, warmte en energiediensten. In de Nederlandse en Belgische energiemarkt is het concern een relatief nieuwe en kleine speler: circa 550 medewerkers in de centrales en 380 medewerkers voor verkoop en ondersteuning.
(met Bauer Funderingstechnieken B.V.); • Bouwvoorbereidende werken (met Aannemingsmaatschappij Van Gelder B.V.; • De bouw van de centrale (met Ed. Züblin AG). Met de gezamenlijke werken is een aanneemsom van ca. 220 miljoen euro gemoeid.
Aris Blankenspoor, sluit af met een bespiegeling: “E.ON is zelf de hoofdaannemer op het project. We doen veel ervaring op met de manier van bouwen en het denken over bouwen. Er is veel aandacht voor het proces, voor het borgen van ‘lessons learned’. Want hoe goed de dingen ook
v.l.n.r. Jan Luijten en Aris Blankenspoor
9
PILOT MOBILIS ROND VEILIGER GEDRAG
Een compliment doet wonderen Hoe leer je medewerkers zich veiliger te gedragen op de bouwplaats? Mobilis doet een pilot met de ‘methode Rietdijk’. Kort samengevat: beloon goed gedrag, negeer slecht gedrag. En geef het individu gerichte positieve aandacht. Met zoiets eenvoudigs als een compliment bijvoorbeeld…
v.l.n.r. Dick Kraaijenbrink, Erik van Weesep, Joost Kerkhofs en Marius Rietdijk
Psycholoog dr. Marius Rietdijk (1964) is universitair docent gedragswetenschappen aan de VU in Amsterdam. Hij onderzocht wat de beste manier is om binnen bedrijven gedrag te beïnvloeden. Het begon allemaal toen Rietdijk ontdekte dat hij met complimenten en beloningen een lusteloze parkiet tot een actiever en vrolijker leven wist te verleiden. Tot gewenst gedrag. Gedrag dat ook apen, honden en dolfijnen en veel andere dieren vertonen. “Het werkt ook bij mensen”, zegt de onderzoeker. Hij promoveerde op zes casestudies in verschillende bedrijfstakken.
10
Natuurwetten
Er zijn enkele redenen waarom er te weinig wordt
meldingen konden doen dan deze inspecteurs
VGM-manager Dick Kraaijenbrink van Mobilis
gemeld. Veel bouwplaatsmedewerkers denken er
van buiten. Later in het project werd als sub-doel
had over Rietdijks methodiek gelezen en werd
collega’s mee te verklikken. Ook is het zo dat er
gesteld dat niet de kwantiteit, maar de kwaliteit
erdoor getriggerd. Omdat veilig werken binnen
sprake is van gewenning: een gevaarlijke situatie
van de meldingen omhoog moest.
Mobilis en het gehele TBI-concern hoge prioriteit
valt niet meer op. Bijvoorbeeld bij het achteruit-
Er kwam een centraal meldpunt waar via telefoon,
heeft, stelde hij zijn directie voor om er iets mee
rijden van vrachtauto’s ervaart men het geluids-
mail en speciale formulieren de meldingen over
te gaan doen. In een zogenoemde awareness-
signaal daarbij niet meer als waarschuwing. De
onveilige situaties konden worden gedaan. Het
sessie hield Marius Rietdijk het management van
derde reden is wellicht de belangrijkste. Marius
werkte. “Er kwam een breed palet meldingen
Mobilis de ‘natuurwetten van gedragsverande-
Rietdijk: “Uit onze onderzoeken blijkt dat melders
binnen, de collega’s werden steeds alerter, tot en
ring’ voor. Het verhaal landde. Besloten werd
vaak geen terugkoppeling van hun leidinggevenden
met het nemen van foto’s aan toe”, zegt Erik van
om de theorie op het project A50 Ewijk-Valburg
krijgen. Dat leidt tot teleurstelling. Als positief
Weesep. Ook werden, geheel op eigen initiatief,
in de praktijk te toetsen. “Dit werk heeft alles
gedrag structureel wordt genegeerd dan dooft
verbetervoorstellen gedaan. Zo ontwierp een
in zich om als pilot te dienen. Een complexe
dat uit. Vandaar de kern van onze adviezen: geef
medewerker een veiligere trap en bedacht een
omgeving, veel mensen en materieel en veel
je medewerkers positieve aandacht en beloon ze
ander een puntensysteem om veiliger te kunnen
werken op hoogte”, zegt Erik van Weesep. Hij is
voor gewenst gedrag.”
werken.
natie Waalkoppel. Samen met Dywidag Bau en
Scepsis overwinnen
Broodje bal
Aannemingsmaatschappij Van Gelder realiseert
De implementatie van het veiligheidsproject ging
Zijn gestelde doelen gehaald, dan worden de
Mobilis tussen 2011 en 2014 de aanleg van een
niet bij iedereen van harte. Er was enige scepsis
medewerkers op een leuke manier beloond. Dat
tweede brug over de Waal, een verdubbeling
te overwinnen. Erik van Weesep: “Er zijn altijd
kan de ene keer een broodje bal zijn, de andere
van het aantal rijstroken en aanpassingen van de
collega’s die kritisch zijn, die zich afvragen wat
keer een fraaie polo. Uiteraard is er, indachtig de
knooppunten Ewijk en Valburg.
de voordelen zijn. Het eerste bewijs daarvan is
methode Rietdijk, juist ook individuele aandacht
“Rijkswaterstaat heeft bij de aanbesteding geëist
de lastigste stap.”
voor prestaties. Zo werd de uitvinder van het
namens Mobilis projectdirecteur van de combi-
dat de aannemer veiligheid aantoonbaar zeer
‘puntensysteem’ bedacht met een dinerbon.
serieus zou nemen. Wij laten dat onder meer met
Om de leidinggevenden en overige medewerkers
Maar, belangrijker, hij werd door projectdirecteur
deze pilot zien. De resultaten delen we met de
snel over de streep te trekken, kreeg het project
Erik van Weesep ten overstaan van de collega’s
opdrachtgever en we doen verbetervoorstellen.”
in eerste instantie de vorm van een ‘wedstrijd’.
op de bouwplaats waarderend toegesproken.
Adviesbureau Aboma kreeg opdracht om veilig-
“Die sociale beloning deed hem meer dan het
Wat behelst de pilot concreet? Projectleider Joost
heidsinspecties te doen. Gekeken werd vervolgens
cadeautje.”
Kerkhofs, compagnon van Marius Rietdijk, legt
of de eigen bouwplaatsmedewerkers meer
uit: “We zijn gestart met een plenaire sessie voor de leidinggevenden. Eerste vraag aan Mobilis was natuurlijk welk gedrag men van de medewerkers wenst. ‘Wat wil je dat ze gaan doen?’ Als doel werd gesteld: meer meldingen van onveilige situaties. Om daar vervolgens aan te werken uiteraard...”
Als doel werd gesteld: meer meldingen van onveilige situaties
11
Marius Rietdijk: “Door onze methode van aan-
werkt ook veel prettiger, vindt hij. Oog hebben
ten we ons de theorie proefondervindelijk eigen.
sturing van de groep, gaan mensen zelf initiatief
voor goed gedrag is veel leuker dan het bekriti-
De methode kost je ook minder energie. Iemand
nemen en een stapje extra doen. Onze benadering
seren van slecht gedrag. Uiteraard stelt Mobilis
die aangesproken wordt op slecht gedrag, zet
is een stimulans voor innovatie en creativiteit.
wel duidelijke grenzen. Worden die overschreden,
zijn hakken in het zand. Die heeft altijd een ‘ja,
Belangrijk onderdeel is het complimenteren en
dan volgen er sancties.
maar’. Daar moet je mee in debat. Dat hoeft niet
zelf het goede voorbeeld geven. Straffen werkt
met iemand die een compliment krijgt.”
niet, alleen belonen is effectief, materieel en
Dick Kraaijenbrink afsluitend: “Het is niet stoer
immaterieel”.
om je onveilig te gedragen. Onveilig gedrag lijkt vaak lonend te zijn omdat veilig gedrag tijd
Leuker werken
kost. Maar een opgeruimde bouwplaats is pure
Mobilis heeft de pilot in 2012 op de bouwplaats
tijdwinst. Bovendien, als er echt iets mis gaat,
Ewijk-Valburg gedraaid. Erik van Weesep: “Van
dan betekent dat ook serieus verlies. Dankzij deze
de resultaten plukken we nu binnen heel Mobilis
pilot ontstond positieve sociale controle, leerden
de vruchten.” Het geven van positieve aandacht
we elkaar aanspreken. Met dit leermodel maak-
‘Wetenschap naar bedrijven brengen’ Vanuit de VU Amsterdam houden Marius Rietdijk en Joost Kerkhofs zich, via consultancybureau ADRIBA, bezig met de vertaling van wetenschappelijke theorie en onderzoek naar de praktijk van alledag in het bedrijfsleven. Marius Rietdijk: “De kloof tussen wetenschap en praktijk is nog altijd veel te groot. Wij brengen harde laboratoriumkennis naar bouw en industrie. Dat noem je valorisatie, het maatschappelijke verzilveren van wetenschappelijke kennis.” Joost Kerkhofs: “Het zijn beslist geen copy paste-processen. Elk traject en elke problematiek is uniek. Wat wij doen gaat veel verder dan veiligheid alleen. Het gaat om houding en gedrag. Je kunt het ook op een afdeling boekhouden toepassen. Door onze methode van groepsaansturing en het elkaar ondersteunen, krijg je als bedrijf knelpunten boven water.”
12
ROB DE GRAAFF: HOOFD TECHNISCHE DIENST VOORBIJ FUNDERINGSTECHNIEK
“Ik ben niet de gemakkelijkste”
Ervaring, kennis en inzicht betekenen alleen iets, als je deze verworvenheden inzet voor een zo goed mogelijk eindresultaat. Dat is de les die Rob de Graaff geleerd heeft in dertig jaar trouwe materieeldienst. Vanuit zijn positie heeft hij zijn werk en het bedrijf zien veranderen. Een jonge ‘ouwe rot’ aan het woord.
13
Zijn vader was machinist bij Voorbij. Je zou kunnen
redelijk overzicht met betrekking tot de verande-
krap voor onderhoud aan een kraan, doordat de
zeggen dat zijn wieg zo ongeveer in de cabine
ringen in het type projecten en in het materieel
heiblokken in dezelfde ruimte waren opgesla-
van een heistelling stond. Maar heier werd hij
door de jaren heen.
gen waar ook gelast werd aan constructies. Dat
niet. Zijn belangstelling ging uit naar motoren
Wat doet een Hoofd Technische Dienst eigenlijk?
werd helemaal erg, toen in 1998 de spullen
en hydrauliek, naar rode diesel en motorolie. Als
En hoe heeft deze afdeling zich ontwikkeld?
van heibedrijf Henk Hylkema uit Kampen - het
jongen was hij op de vrijdagmiddagen te vinden
Hoe zou Rob de Graaff zichzelf typeren? En hoe
bedrijf dat Voorbij had overgenomen - daar nog
in de werkplaats van de Voorbij-materieeldienst
heeft hij de verhuizing van Wilnis naar Amster-
bijkwamen. Amsterdam was een enorme voor-
tussen de monteurs en de lassers om daar wat
dam ervaren?
uitgang. En dat halve uurtje rijden naar huis, ben ik zelfs gaan waarderen. Je hebt dan even
te assisteren en op te ruimen. Duidelijke zaak: hij wilde monteur worden en het liefst bij Voorbij.
Verhuizing
de tijd om het werk achter je te laten en om te
Aldus geschiedde. Begin jaren tachtig trad hij in
“Om met de verhuizing te beginnen. We zijn
schakelen.”
dienst en heeft daar nog geen dag spijt van gehad.
een keer met de voltallige ploeg gaan kijken op
Nu is Rob de Graaff Hoofd Technische Dienst na
de locatie waar we naartoe zouden gaan. Nou,
De werkzaamheden
een lange carrière die dus eigenlijk al begonnen
daar werden we niet vrolijk van. Er stond nog
“Ja, wat doet een Hoofd Technische Dienst?
is in de tijd dat zijn overall nog op de groei
vrijwel niks. Een kale vlakte aan het water, waar
Vooropgesteld, het werk is in de loop der tijd
gekocht werd. Hij volgde de opleidingen tot
wind en regen vrij spel hadden. Bovendien was
wel veranderd, zowel inhoudelijk als qua bezet-
allround monteur en leerde de fijne kneepjes
de nieuwe locatie op bijna een half uur rijden
ting. Mijn voorganger was zelf nog dagelijks
van het vak van zijn illustere voorganger Piet de
van mijn huis. Terwijl we in Wilnis bij wijze van
in touw met gereedschap en gaf leiding aan
Groot. Van hem nam Rob de fakkel in het jaar
spreken waren gevestigd op de hoek van de
een ploeg van vier man: twee monteurs, een
2000 over. Vier jaar voor de bedrijfsverhuizing
straat waar ik met mijn gezin woon. Na school
lasser en een medewerker in het magazijn.
van Wilnis naar Amsterdam.
fietste mijn vrouw met m’n dochtertje voorop
Ik werk nu met zes mensen in vaste dienst en
wel eens zwaaiend door de werkplaats. Aan de
enkele zzp’ers. Meewerken met de monteurs
Eigenlijk heeft Rob de veranderingen van het
voorkant erin en vanachter er weer uit. Je raakt
is er niet meer bij. Hooguit nog een keertje een
bedrijf gezien vanuit een tamelijk unieke positie.
toch gehecht aan de vertrouwde omgeving.
lastang vasthouden. Wel draai ik nog mee in
De werkplaats van de materieeldienst is toch
Maar goed, na de overname door TBI in 1996
de weekend-storingsdiensten. Voor het overige
een kruispunt waar vele lijnen van een bedrijf
werd al snel duidelijk dat een verhuizing aan-
ligt mijn werk vooral op het organisatorische
als Voorbij Funderingstechniek samenkomen.
staande was. En toen de boel hier ingericht was,
en voorbereidende vlak. Daar valt ondermeer
Een soort schakel tussen werkvoorbereiding/
zag ik onmiddellijk de voordelen. We gingen van
begeleiding bij de productie van hulpconstructies
engineering en de bouwplaats. Je hebt dus een
700m2 naar 1.600m2. In Wilnis was het soms erg
onder, contacten onderhouden met leveranciers, weekplanningen maken, het registreren van allerlei zaken rond veiligheid en milieu en natuurlijk het aansturen van de medewerkers. Daar hoort ook een bult papierwerk bij dat
“Het zwaartepunt van ons werk is in de loop der tijd komen te liggen bij de ontwikkeling van constructies en materieel”
14
vroeger niet bestond. Ook het voorbereiden van de werken die we in overzeese gebieden uitvoeren ligt voor een belangrijk deel op ons bordje. Lijsten samenstellen van wat er allemaal nodig is om een kofferdam te bouwen in een afgelegen gebied in Brazilië en het zo efficiënt en economisch mogelijk laden van de zeecontainers. Dat moet zeer zorgvuldig gebeuren en goed gedocumenteerd worden. Als je een onderdeel
vergeet, kan het werk zomaar enkele weken
diagnose stellen. Een groot voordeel. Repareren
Perfectionist
stilliggen en dat kost handenvol geld. Het zijn,
moet je echter vaker aan specialisten overlaten.
“Mezelf typeren? Ik wil dat we in ons werk
kortom, altijd spannende en uitdagende klussen.
En een moderne kraan opnieuw laten program-
streven naar perfectionisme. Een heistelling
Ons eerste grote project in het buitenland - acht
meren kost tijd. Natuurlijk kunnen we ook nog
moet het doen en het liefst altijd en onder elke
jaar geleden, de kofferdam op het Russische
steeds een hoop onderhoudswerk zelf doen.
omstandigheid. Ik vraag veel van mezelf en ook
eiland Sakhalin - staat me nog helder voor de
Filters, remmen en frictie, draaikrans; daar kun-
van de ploeg. Ik ben - wat dat betreft - niet de
geest. Ging allemaal goed. Inmiddels komt het
nen we nog gewoon bijkomen. En verder doen
gemakkelijkste. Dat geldt ook richting voorbe-
beladen van de zeecontainers voor projecten in
we zelf de emissiemetingen.
reiding & engineering, afdelingen waarmee we
afgelegen gebieden regelmatiger voor en is er
in de loop der tijd steeds intensiever zijn gaan
een standaardprocedure voor ontwikkeld. Maar
Het zwaartepunt van ons werk, echter, komt
samenwerken. Mijn insteek: alles is bespreek-
een routineklus wordt het nooit en dat is maar
steeds meer te liggen bij de ontwikkeling van
baar, maar het moet wel uitvoerbaar zijn.”
goed ook, want zo blijf je scherp.”
constructies en materieel. We nemen steeds complexere werken aan die vragen om speci-
Minder onderhoud, meer constructies
fieke oplossingen. Zo hebben we een remming-
“Qua materieel zijn er een tweetal belangrijke
werk geconstrueerd om de schepen te geleiden
trends te noemen, die grote veranderingen te-
bij de bouw van de Tacitusbrug, de tweede brug
weeg hebben gebracht. Van mechanische naar
over de Waal bij Ewijk. Een ander voorbeeld is
hydraulische systemen en steeds meer automa-
de constructie van een werkweg van 550 meter
tisering in de aansturing. Dat heeft ingrijpende
in de Baltische zee voor de aanleg van een kof-
gevolgen gehad voor het onderhoudswerk. Kon
ferdamconstructie in Duitsland. Onze afdeling
je vroeger in de ‘mechanische tijd’ nog alles zelf
draagt bij aan de ontwikkeling van nieuwe
doen; met de intrede van hydraulische systemen
technieken als HSP, VSP, VAP en de installatie
is dit veranderd en halen we soms de leverancier
van Geolock kunststof foliewanden. Voor de
erbij. De automatisering maakt het werk
installatie en het testen van MV-palen hebben
enerzijds gemakkelijker. Je kunt razendsnel een
we het equipment ontwikkeld.
15
SAMENWERKING LEVERT MEERWAARDE VOOR DE BOUWCOMBINATIE
Tacitusbrug verbindt TBI Infra-bedrijven Decennialang was het A50-traject tussen Ewijk en Valburg vaste gast in de landelijke fileberichten. Dat is binnenkort voorbij met de voltooiing van een mega-operatie waarbij de brug en het snelwegtraject ernaar toe zijn verdubbeld. Momenteel is de oude brug nog tijdelijk gesloten voor onderhoud.
16
Schuifbouw is bekend als techniek voor overbrug-
om de funderingen van de pijlers en (tijdelijke)
gen van bergdalen, maar bleek ook zeer geschikt
hulpsteunpunten te maken. Voor de vorming van
voor de bouw van de Tacitusbrug over de Waal
een serie bouwkuipen voor deze pijlers trilden ze
bij Ewijk. Pal naast de bestaande brug bewogen
damwanden en plaatsten stempelramen.
de delen vanaf de twee oevers langzaam naar
Om opbarsten van een deel van deze bouw-
elkaar toe. Niet alleen een spectaculair gezicht,
kuipen tegen te gaan zijn waterglasinjecties
maar ook een slimme oplossing. De keuze voor
toegepast. Die zorgen voor uitharding van een
de schuifmethode maakte het mogelijk zonder
diepe zandlaag, waarna de put kan worden ont-
hinder voor scheepvaartverkeer het brugdek te
graven. Voorbij heeft daarvoor de injectieslangen
bouwen. Vijzels duwden aan het begin van de
ingebracht.
operatie een serie op de zuidoever gefabriceerde moten van dertig meter, over tijdelijke steunpunten
In het voorjaar van 2011 waren in de strook naast
en permanente pijlers richting rivier.
de bestaande brug wel tien tot vijftien kranen
Na het passeren van vier eerder gebouwde vijftig
tegelijk aan de slag om tijdelijke steunpunten te
meter hoge betonnen pylonen bouwde com-
maken voor het schuiven van de brug. Die werden
binatie Waalkoppel (Mobilis, Dywidag en Van
gefundeerd op dichte stalen buispalen. Snel
Gelder) verder met behulp van uitbouwwagens.
werken is belangrijk in uiterwaarden, want onver-
Die zetten telkens een nieuw stukje aan de
wachte wisselingen in het rivierwaterpeil kunnen
bruguiteinden, waarna ze met prefab elementen
een werk ver terugwerpen. “Het was kort maar
werden gedicht. Zo schoven ze met vijf meter
hevig, maar daar zijn we aan gewend”, vertelt
per week vooruit. Nieuwgevormde brugdelen
projectleider Roel Meijer (Voorbij Funderings-
werden met tuien aan de brugpylonen bevestigd.
techniek). “We hebben er gelukkig het materieel
“Zo kwamen de twee uiteinden elkaar uiteinde-
voor in huis, en de techniek. We hebben hier
lijk middenin de rivier tegen. Het sluitstuk, een
letterlijk het hele scala aan funderingstechnieken
speciale prefab eindligger, werd rond maart 2012
ingezet.”
geplaatst”, vertelt Arjan Visser, als projectmanager betrokken namens Mobilis.
Grenzen verleggen Het vormen van de funderingen van de rivierpijlers gebeurde met hulpbruggen en verrijd-
“We hebben hier letterlijk het hele scala aan funderingstechnieken ingezet.”
bare traversen. Deze werden tegen aanvaring beschermd met een door Voorbij vervaardigd remmingwerk. Het funderingsbedrijf gebruikte voor de landhoofden en enkele pijlers Verdringende Schroef Palen met groutinjectie. Dat is een techniek waarbij palen op diepte worden geschroefd. In dit geval bleven naast de schroefpunten ook de casings in de grond achter. Hier
TBI Infra-bedrijven proberen elkaar uit te dagen,
is voor gekozen om uitspoeling van ingepompte
te ondersteunen en kansen te bieden. Zo heeft
grout door het grondwater in grindlagen tegen te
Mobilis in de aanbestedingsfase van dit project de
gaan. Meijer: “Best spannend, want we moesten
Voorbij-bedrijven benaderd voor het meedenken
in een bouwkuip in de rivier verdringende palen
over ontwerp en uitvoering. Daarbij is gekeken
maken, dwars door de dikke grindlagen heen.
hoe Voorbij-producten en -technieken economisch,
Dan zit je tegen de grenzen van je equipement
kwalitatief, duurzaam en veilig konden worden
aan. De andere rivierpijler was voor ons minder
ingezet. Het uitgangspunt daarbij moet zijn dat
spannend, want die is net als de pijlers van de
de samenwerking van de TBI Infra-bedrijven een
bestaande brug op staal gefundeerd.” De pijler
meerwaarde voor de bouwcombinatie oplevert.
is wel vastgezet met behulp van ankers.
Lang voor de specialisten van het Duitse Dywidag
Het nieuwe toegangstraject naar de Tacitusbrug is
aan de slag konden met het brugdek, werden
verbreed van twee keer twee naar twee keer vier
de machines van Voorbij Funderingstechniek
rijstroken over een lengte van zeven kilometer en
door Mobilis opgeroepen voor voorbereidende
bevat diverse viaducten en andere kunstwerken.
werkzaamheden op de oevers van de Waal.
De fabriek van Voorbij Prefab Beton draaide van
Oktober 2010 rolden ze de uiterwaarden in
maart tot november 2012 op volle toeren om
v.l.n.r. Floris van Dam, Roel Meijer, Arjan Visser
daarvoor duizenden prefab elementen uit te
Vertrouwen
in hoog tempo de nieuwe dekken ertussen
leveren. Het ging daarbij om ruim zeshonderd
De drie TBI Infra-partijen ontmoetten elkaar weer
gebouwd en met prefab elementen van Voorbij
L-vormige randelementen voor de kunstwerken,
bij de aanpak van knooppunt Valburg (A50/A15),
Prefab Beton afgewerkt. Het nieuwe viaduct
2.500 prefab geluidschermen met cannelures en
een kilometer of vier voor de brug. Dit is omge-
onder de A50 is in 2011 gemaakt en uitgegraven,
een kleine vierhonderd stootplaten voor diverse
bouwd tot een combinatie van een klaverblad- en
het viaduct in de A15 was eind 2012 gereed. De
kunstwerken en de brug. Voor de aansluiting
turbineknooppunt, een ongelijkvloers knooppunt
nieuwe verbindingswegen die onder de viaducten
tussen de liggers van de brug en het landhoofd
met grote boogstralen en viaducten voor extra
lopen, zijn begin 2013 opengesteld voor verkeer.
zijn twee U-balken geproduceerd. Omdat het
kruisend verkeer. In een bestaand kruispunt is een
“Het was een operatie waarbij je in een kort
montagetempo van de elementen hoger lag
dergelijke ingreep een complexe operatie.
tijdsbestek verkeer verschillende keren verplaatst,
dan de productie, startte deze drie maanden
asfalt opbreekt, nieuwe landhoofden vormt en
eerder. “Een krappe planning”, vertelt Floris van
Rijkswaterstaat ging bij de aanbesteding uit van
met prefab liggers nieuwe dekken maakt”, zegt
Dam (Voorbij Prefab Beton). “Om de productie
zeventien maanden ernstige verkeershinder. De
Visser. “Bij zoiets is afstemming cruciaal. Je moet
op te voeren zijn we met verwarmde mallen in
combinatie Waalkoppel won de tender mede
blindelings op elkaar kunnen vertrouwen.”
ploegendienst gaan werken. Daardoor konden
dankzij een slim alternatief, dat slechts drie
we twee maal per dag storten in dezelfde mal en
maanden hinder opleverde. In die periode werden
Falen is op het verkeersknooppunt evenmin
hebben de planning gehaald. ”
rijstroken verschoven en versmald om ruimte
een optie als in de uiterwaarden of in de rivier.
te geven aan de bouw van nieuwe viaducten
“Dan is het fijn dat TBI Infra-collegabedrijven de
(totaal vier dekken) en een extra boog. Voorbij
contracten in de wacht hebben gesleept en van
Funderingstechniek sloeg eerst combiwanden
begin af hebben meegedacht over een slimme
voor de middensteunpunten van de viaducten in
uitwerking. Je weet dat je er van elkaar op aan
de nieuwe verbindingswegen. Daarna werden
kunt, ze kennen de belangen die hier spelen.”
18
NSP: ROTTERDAM
Bouwen volgens het spoorboekje Een treinstation bouwen tussen de reizigers en de treinen, vereist werken volgens het spoorboekje. Mobilis doet het op Rotterdam Centraal met minimale hinder voor de reizigers, hoppend van perron naar perron. Deze megaoperatie is in de afrondende fase. Projectmanagers Eric van der Meer van ProRail en Jaap den Butter van Mobilis over het samenwerken in een complexe omgeving.
v.l.n.r. Jaap den Butter en Eric van der Meer
Rotterdam Centraal kleurt momenteel langzaam
vormden de basis voor de veertien meter hoge
herprogrammeren van treindiensten is een
rood. Een voor een krijgen de perrons een vloer
Y-kolommen van de nieuwe spoorkap.
buitengewoon arbeidsintensieve klus”, legt
van natuursteen: dieprood Chinees porfier.
projectmanager Eric van der Meer van ProRail
Terwijl elders in de fraaie nieuwe OV-terminal
Van acht naar vijftig meter breed
uit. De spoorbeheerder moet alle reguliere
alleen nog werk is aan het ‘veegbestek’ en
In de ‘bakfase’ sloopte Mobilis telkens een stuk
passagierstreinen omleggen en daar de bouw-
plaatsing van stationsoutillage, wordt tussen de
van het voetgangerstunneltje onder de sporen.
treinen tussenin plannen. Vrijwel alle logistiek
vijftien sporen een kwart miljoen tegels gelegd.
In het oude station wurmden zich dagelijks
verloopt tijdens de bouwwerkzaamheden via
“De finishing touch”, zegt projectmanager Jaap
110.000 passanten door deze acht meter brede
het spoor, ook het huidige tegelwerk. Bouwen
den Butter van Mobilis. “En dat doen we op
onderdoorgang. Nu ligt er een gloednieuwe
gaat dus voortdurend met het spoorboekje in
dezelfde manier als dat we eerder de hele kap
vijftig meter brede reizigerspassage. In elke
gedachten.
hebben gebouwd: perron voor perron.” Voor
bakfase van dertien tot vijftien weken werden
De eerste bouwtreinen voerden sloop- en fun-
het tegelwerk heeft de aannemer telkens vier
de bovenliggende sporen verwijderd over een
deringsmachines aan. Daarnaast verzorgden zij
weken per perron. Precies de helft van wat
lengte van honderd meter. Zo ontstond ruimte
de aan- en afvoer van alle materialen. Bijvoor-
Mobilis had voor de bouw van de nieuwe
om de nieuwe passage uit te graven en de
beeld de onderdelen van de Y- kolommen, het
stationsoverkapping.
vloeren, de wanden en het dak ervan te storten.
puin, de 1,30 meter hoge gelamineerde houten
Door gebruik van een voorgespannen dek met
dwarsspanten en de glazen dakplaten. En de
Voor de sloop en nieuwbouw van het station
ingelijmde spoorstaven bleef de constructie-
telekraan om het materiaal vanaf de wagon op
bedacht Mobilis in 2008 met opdrachtgever
hoogte beperkt. Hierdoor en doordat de vloer
zijn plaats te hijsen.
ProRail een systematiek met een perron- en
iets dieper is aangelegd, is de nieuwe passage
een bakfase. In de ‘perronfase’ werden telkens
hoger geworden dan de oude. Dat is comforta-
Het kostte even om de werkvolgorde onder
twee sporen buiten dienst gesteld, waarna de
beler voor de reiziger.
de knie te krijgen. Den Butter: “Je hebt zo van
bouwers zeven tot acht weken hadden om te
Afwisselend bouwend op de perrons en in de
die leermomenten. In het begin was het op
slopen en te bouwen. “En geen minuut langer,
tunnelbak ontstond zo in vijf rondes van 21
het perron net oorlog, met al die machines bij
want bij een tijdsoverschrijding vallen treinen uit
weken een enorme stationsoverkapping: 140
elkaar aan het werk. Maar na een paar keer had
en hebben duizenden reizigers een probleem”,
meter breed en 250 meter lang. Die overspant
iedereen de slag te pakken en ontstond er een
benadrukt Den Butter. Het eerste perron ging op
alle achttien sporen van Rotterdam Centraal.
beheerst bouwproces.” De planning was gericht
slot in 2010, waarna sloopkranen binnenrolden
op het creëren van ‘treintjes’ van activiteiten
om de karakteristieke gebogen perronoverkap-
Spoorboekje
die zich van west naar oost over het perron
ping en wachtruimtes uit 1957 aan stukken te
Planning is alles op een stationsproject, zo ook
bewogen.
happen. Ze werden op de hielen gezeten door
in Rotterdam. “Werkzaamheden moeten meer
funderingsmachines. De palen die zij boorden,
dan een jaar van tevoren aangemeld zijn, want
19
Die konden net als op een regulier spoor maar
Voortschrijdend inzicht over fasering, afwerking
buurt blijven van rondvliegend puin en zwaar
één kant op, een weg terug was er niet.
en detaillering leidde ook tot bijstelling van de
bouwmaterieel. Loopstromen moesten daarom
planning. Reden voor de opdrachtgever om ge-
talloze keren worden omgelegd. En dat eiste
Triggers
bruik te maken van boeteclausules? Den Butter:
voortdurend overleg.
ProRail bedacht een systeem van beloningen
“Absoluut niet, daarvoor was de samenwerking
ProRail wilde delen van het nieuwe station niet
om tijdsoverschrijdingen te minimaliseren.
veel te goed. We wilden hier beiden gewoon
eerder openen dan wanneer ze er echt aan toe
Van der Meer: “Je hebt het op zo’n project
iets heel goeds neerzetten en daar hadden we
waren. “Dat is onze vaste strategie: elke stap
over toprisico’s. Je bespreekt met elkaar welke
pre-contractueel ook goede afspraken over
moet een verbetering zijn ten opzichte van de
beheersmaatregelen er getroffen worden. Door
gemaakt.” Naast het juridische contractstuk was
vorige”, zegt Van der Meer. “Je krijgt tenslotte
het inbouwen van maximale triggers hou je
voor aanvang van het werk een samenwerkings-
maar één maal de kans om een goede eerste
elkaar scherp om volgens afspraak te werken.”
overeenkomst gesloten, ter voorkoming van een
indruk te maken.”
Bij iedere maand zonder verstoring van de
afloop zoals bij veel standaardcontracten.
De nieuwe passage met zijn ruime, transparante
treindiensten kon Mobilis tienduizend euro ver-
winkels en een natuurstenen vloer ging op 10
dienen, met een maximum van een half miljoen
Laatste ‘loodjes’
november 2012 open. Precies een jaar later
euro. “Maar het gaat er ook héél snel weer af,
Dat de samenwerking constructief was, blijkt
moeten ook de laatste afwerkpuntjes klaar zijn.
als het een keertje mis gaat”, lacht Den Butter.
wel uit het feit dat Van der Meer en Den Butter
“Een verstoring van de dienstregeling wordt per
beiden van begin tot einde betrokken waren.
minuut met ons afgerekend.” De teller van het
“Een project van deze omvang, met alle rand-
aantal verstoringen staat na ruim drie jaar bouwen
voorwaarden voor omgevings- en reizigershinder
op slechts twee. “En daar zijn we trots op.”
en een groot aantal stelposten, lukt alleen door
Enkele tegenvallers in de aanloop leidden tot
intensieve samenwerking”, zegt Van der Meer.
een vertraagde start van de eerste perronfase.
“Met vaste teams, die op elkaar kunnen bouwen
Door keuze voor prefabricage van het betonnen
en elkaar voortdurend zoeken in oplossingen.”
tunneldek bij de sporen 14 en 15 en inschuiven
Op het gebied van veiligheid bijvoorbeeld. In het
met behulp van vijzels werd weer wat tijd
station lopen voortdurend duizenden mensen
gewonnen.
rond en die moesten te allen tijde ver uit de
20
Duurzaam station Bij de nieuwbouw van het station heeft duurzaamheid op verschillende manieren aandacht gekregen. Dankzij tienduizend vierkante meter zonnecellen in de glazen overkapping, een derde van het totale dakoppervlak, draait het nieuwe stationsgebouw voor zo’n twintig procent op duurzame stroom. De 70.000 zonnecellen zijn samen goed voor een piekvermogen van een halve MegaWatt (MW). De groene stroom gaat vanuit het glasdak rechtstreeks naar roltrappen, liften en verlichting. Dit levert een CO2-reductie op van acht procent ten opzichte van het oude station. Daarnaast heeft NS Stations warmte-koude bronnen laten aanbrengen. Hiermee wordt een besparing op de koeling- en warmtevraag van het station bereikt. Naast energiemaatregelen is ook nagedacht over duurzame waterafvoer. In de toekomst wordt een deel van het hemelwater via filterbakken in de ondergrond gestuurd. Hiermee wordt voorkomen dat het relatief schone water naar de rioolwaterzuivering wordt afgevoerd. De route vanuit het stadscentrum naar het nieuwe station wordt ook letterlijk groen: de Rotterdamse Gemeentewerf kweekt 150 speciale platanen op. Die hebben dezelfde Y-vorm als de kolommen van de overkapping, de perronhuisjes en de steunen van het glas op de perrons en de loopbrug.
21
TBI INFRA
22
IN BEELD
‘VEEL GEÏNVESTEERD IN VOORBEREIDING’
Negen ecoducten ontsnipperen natuur Herten passeren er, konijnen, marters en andere kleinere zoogdieren. Ook amfibieën als salamanders en padden weten de oversteekplaatsen te vinden. Hetzelfde geldt voor reptielen (hagedissen, slangen) en talloze insectensoorten. Zelfs vlinders vliegen liever over een ecoduct dan over een rijksweg. De natuur in ons kleine land is versnipperd. Een
Boeiend en uitdagend
veel vrijheid én veel verantwoordelijkheid kreeg
dicht netwerk van infrastructuur doorsnijdt de
H2Eco, een combinatie van Mobilis en Hegeman
toebedeeld. “We hebben nogal wat bij H2Eco
leefgebieden van flora en fauna. Voor veel planten-
Beton- & Industriebouw, kwam bij de aanbeste-
neergelegd, wilden ons als opdrachtgever zoveel
en diersoorten zijn die stukjes natuur te klein om
ding als beste uit de bus. Beide bedrijven hadden
mogelijk op de achtergrond houden. We werkten
goed te kunnen overleven. Ecoducten zijn een
ervaring met de realisatie van ecoducten. Het
met systeemgerichte contractbeheersing. Daarbij
belangrijk onderdeel van de oplossing. Geïsoleerd
negende en laatste ecoduct Zwaluwenberg bij
moet de aannemer met behulp van zijn eigen
levende dieren kunnen veilig hun voortplantings-
Hilversum-Zuid werd voorjaar 2013 afgerond. De
kwaliteitssysteem de resultaten aantonen. Wij
en voedselgebieden uitbreiden. Dat vergroot hun
aanneemsom voor het gehele project bedroeg
hebben alleen bij problemen een sturende of
populaties en overlevingskansen.
ruim 39 miljoen euro.
bemiddelende rol gespeeld.”
De realisatie van negen ecoducten in de provin-
Het project was in vele opzichten boeiend en
cies Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Over-
uitdagend, zowel voor de opdrachtgever als
Vrijheid in ontwerp
ijssel levert een forse bijdrage aan het gewenste
voor de aannemer. Allereerst vanwege de
natuurbehoud. Het project kwam in 2007 als één
organisatorische en bestuurlijke complexiteit. De
pakket op de markt. Voor dit type kunstwerken
samenwerkingsovereenkomst is gesloten tussen
moesten daar zelf de specifieke kennis voor
was de omvang uniek in Nederland. “Wij kozen
de verschillende financiers; provincie Gelder-
opdoen of inhuren bij ecologen en landschaps
voor deze schaal om redenen van efficiency. Een
land, ProRail en Rijkswaterstaat Oost-Nederland.
architecten. Het was ook aan ons om de wel-
snellere bouw tegen lagere kosten”, vertelt pro-
Hierin is afgesproken dat Rijkswaterstaat als
standscommissies van de betrokken gemeenten
opdrachtgever fungeerde. Zowel de provincie
te overtuigen. Datzelfde gold voor de te volgen
als ProRail namen actief deel in het projectteam.
procedures, het verkrijgen van alle vergunningen
jectmanager Rob van Aarsen van Rijkswaterstaat. “Als je negen ecoducten tegelijk inkoopt, ga je er vanuit dat er een zekere standaardisatie plaats-
“Een divers gezelschap”, aldus projectleider
Ton Wisse, namens Mobilis projectleider in H2Eco: “Wij kregen alle vrijheid in de ontwerpen maar
en het voldoen aan alle regelgeving. Een hele
vindt. Een ingespeeld team zorgt bovendien voor
Van Aarsen. Gekozen werd voor een Design &
zoektocht langs vele partijen, locaties en belangen.
betere resultaten.”
Construct-overeenkomst, waarbij de aannemer
Bij publiek private samenwerkingen als deze is de
inspanning die je als aannemer moet doen vóór-
punten van onze beide organisaties. Wat moest
Als de scope duidelijk is, bouwt het makkelijk.”
dat je kunt gaan bouwen enorm toegenomen.”
er anders, wat moest er beter? Moest er geld bij?
De feitelijke realisatie begon met een start up-
Voor wie was het risico, wat was daarbij redelijk?
bijeenkomst. Tijdens de bouw volgde een follow
Bij de aanbesteding hoopte Rijkswaterstaat dat
Eisen en wensen van de opdrachtgever zijn geen
up-bijeenkomst tussen Rijkswaterstaat en H2Eco.
het totale voortraject van ontwerp, procedures,
garanties voor haalbaarheid. Dat realiseerden
Onder leiding van een externe mediator kwam
inkoop en planning eerst geheel kon worden
we ons. Je kunt niet alle risico’s van zo’n project
bijna alles ter tafel: eventuele onderlinge proble-
afgerond en dat daarna de bouw van alle negen
exclusief bij de aannemer neerleggen.”
men en knelpunten en het al dan niet nakomen van beloftes. Processen werden geanalyseerd.
ecoducten in één procesgang kon worden gestart en afgerond. Dat bleek te optimistisch. Bij enkele
Voordeel repeterende effecten
ecoducten ontstond vertraging door bestem-
Behalve de genoemde procedurele vertraging
mingsplanprocedures en extra welstandseisen.
stuitte de realisatie niet op grote problemen. Ton
De ecoducten zijn geen kopieën van elkaar, zeker
Projectmanager Rob van Aarsen: “Vooral bij
Wisse van H2Eco: “De grote investering die we in
niet. Wel kon H2Eco profiteren van repeterende
wijzigingen konden we profiteren van de sterke
het voortraject hebben gedaan, betaalde zich uit.
effecten en leren van eerdere ervaringen.
“Zo versterk je elkaar en dat zorgde zeker voor meer wederzijds begrip.”
“Een ingespeeld team zorgt voor betere resultaten”
v.l.n.r. Ton Wisse en Rob van Aarsen
25
Rijkswaterstaat heeft het beheer van de ecoducten na oplevering overgedragen aan de natuurbe-
Rob van Aarsen van Rijkswaterstaat, afsluitend: “Als opdrachtgever zijn wij tevreden en blij.
heerders ter plaatse. H2Eco doet nog twee jaar
Er is veel gelukt. We hebben gekregen wat we
het onderhoud van de beplanting. Hoog Buurlo
wilden hebben. H2Eco heeft het werk netjes
is het mooiste ecoduct van de negen, daar zijn
opgepakt en de belangen van omwonenden
beide projectleiders het zeer over eens.
en andere belanghebbenden goed in het oog
De ingebruiksstelling werd verricht door
gehouden. Samen hebben we iets moois tot
‘omwonende’ prinses Margriet, vergezeld door
stand gebracht.”
haar echtgenoot prof. Pieter van Vollenhoven. Ook minister Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu was aanwezig.
Ontsnippering De negen ecoducten werden gerealiseerd
Negen ecoducten
in het kader van het Meerjarenprogramma
De negen ecoducten zijn aangelegd in Midden- en Oost-Nederland. Zes daarvan
Ontsnippering (MJPO). Dit is een initiatief van
op de Veluwe, twee op de Utrechtse heuvelrug en één op de Sallandse Heuvelrug.
de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
1.
Ecoduct Hulshorst over de A28 en spoor tussen Harderwijk en Nunspeet
Het MJPO is een nationaal gebiedsgericht
2.
Ecoduct Tolhuis over de A50 tussen knooppunt Hattemerbroek en Heerde
programma waarbij rijk en provincies, vaak in
3.
Ecoduct Hoog Buurlo over de A1 tussen Apeldoorn-West en Kootwijk
overleg met gemeenten en waterschappen
4.
Ecoduct Jac. P. Thijsse over de A12 tussen knooppunt Grijsoord en Ede
of natuurbeheerders samenwerken aan
5.
Ecotunnel Middachten bij de N348 ter hoogte van Ellecom
het opheffen van ecologische barrières,
6. Ecoduct Twilhaar over de N35 inclusief ecotunnel onder het spoor
die zijn ontstaan door aanleg en gebruik
tussen Haarle en Nijverdal
van rijksinfrastructuur (wegen, kanalen en
7.
Ecoduct Oud Reemst over de N310 tussen Otterlo en Schaarsbergen
spoor) in de Ecologische Hoofdstructuur. Dit
8.
Ecoduct Sterrenberg over de A28 tussen Zeist en Soesterberg
is een netwerk van met elkaar verbonden
9.
Natuurbrug Zwaluwenberg over de A27 en over het spoor ter hoogte van Hilversum-Zuid
natuurgebieden over heel Nederland.
Natuurlijk Verbinden Ter afronding van de realisatie van de negen ecoducten werd op 6 juni 2013 het drukbezochte seminar ‘Natuurlijk Verbinden’ gehouden in het provinciehuis in Arnhem. De organisatie was in handen van opdrachtgevers Rijkswaterstaat, ProRail en de provincie Gelderland. Er werd tijdens het seminar onder meer door betrokkenen teruggeblikt op leermomenten tijdens de voorbereiding en de bouw. Joke Cuperus, hoofdingenieur-directeur van Rijkswaterstaat Oost-Nederland, toonde zich zeer tevreden over het project. “Ik ben echt trots. Het is vrijwel rimpelloos verlopen, de hobbels zijn gezamenlijk genomen. Het was verfrissend en stimulerend. En we gaan ermee verder.” Afgezien van vertragingen door procedures, verliep alles wonderlijk goed. Mede, en dat benadrukten alle betrokkenen, door de constructieve en flexibele opstelling van aannemer H2Eco. Tonny Boerkamp, directeur Contractering van H2Eco daarover: “Niemand heeft de hakken in het zand gezet. Ieder was bereid zich in te leven in de belangen van de ander, dat werkt prettig.” De Gelderse gedeputeerde Jan Jacob Van Dijk - gastheer van het seminar - had dezelfde ervaring: “Ga de samenwerking niet uit de weg, zoek elkaars sterke punten en blijf betrokken bij de concrete uitvoering.” Wim Leenders, bouwmanager bij ProRail, concludeerde: “Natuur verbindt opdrachtgevers.” Het seminar leverde nuttige proceduretips op. Een belangrijke: bereid je als opdrachtgever uitstekend voor. Ook vormgevingseisen en bestemmingsplannen moeten in beeld zijn. Zo beperk je de risico’s voor de aannemer zoveel mogelijk. Extra risico’s betekenen een grotere onzekerheid en dus een hogere prijs. En ook: betrek de omgeving bij de voornemens en overleg met hen de locatie en de gevolgen. Wees gastvrij als mensen willen kijken. Organiseer een open dag bij de oplevering. Houd contact met kritische mensen. Wees flexibel bij de inrichting en betrek beslist ook de terreinbeheerder. De ecoducten worden veel gebruikt. Met camera’s worden de bewegingen gevolgd. Dertien edelherten passeerden ecoduct
26
Hulshorst al drie dagen na de opening. En vanaf dat moment iedere avond en ochtend. Beelden op andere ecoducten tonen passerende dassen, vossen, marters, reeën, reptielen, konijnen en herten.
PARTNERSHIP IS GESTOELD OP VERTROUWEN, RESPECT EN MEERWAARDE
Schouder aan schouder De vooraanstaande Duitse bouwonderneming Züblin en TBI-onderneming Mobilis hebben gezamenlijk de energiecentrale MPP3 op de Tweede Maasvlakte gerealiseerd. Hoe is dat zo gekomen? Is het bevallen? Waren er cultuurverschillen te overbruggen? Wat kun je van elkaar leren? En wat is Züblin eigenlijk voor bedrijf? Tijd voor een dubbelgesprek met Jörn Beckmann, directielid Ed. Züblin AG en Jan Luijten, directeur Mobilis. “Fifty fifty, dat is de contractuele basis waarop
onderdeel van de wegverbreding A50 Ewijk/
we samenwerken”, zegt Jan Luijten. “Als de
Valburg, is een ander voorbeeld van dit samen-
foto van ons beiden iets zegt over die verhou-
werkingsverband.
ding, zie ik eerder 30/70 voor me”, reageert de bijna twee meter lange Jörn Beckmann met een
Traditie en continuïteit
grap. Luijten, niet minder gevat: “Dat trek ik met
Züblin heet voluit Ed. Züblin AG, naar de oprich-
mijn omvang wel weer in evenwicht.”
ter Eduard Züblin. Hij was een Zwitserse ingeni-
Beckmann lacht en zegt: “Partnerschaft auf
eur die in 1898 in Straatsburg (Elzas) startte
Augenhöhe.” En dat betekent zoveel als ‘elkaar
met het Ingenieur-Bureau für Cement-Eisencon-
recht in de ogen kunnen kijken’.
structionen. In 1912 werd dat Ed. Züblin & Cie.
De ontspannen sfeer tijdens het gesprek is
Beckmann is nog steeds trots op de prestaties
tekenend voor de goede persoonlijke verhouding
van de grondlegger. Hij roemt de boogconstruc-
tussen de beide leidinggevenden van Mobilis en
ties voor bruggen en hallen van deze pionier in
Züblin.
gewapende betonconstructies. Tegenwoordig is
Beckmann: “Die sfeer is niet onbelangrijk voor
Züblin een concern met een omzet van circa drie
het welslagen van de samenwerking. Want, als
miljard euro en ongeveer 13.000 medewerkers.
het tussen ons al niet botert, hoe kun je dan
Het hoofdkantoor staat in Stuttgart. De concen-
besteden we uit aan derden van wie we weten
verwachten dat de professionals die het project
tratie van de Züblin-activiteiten ligt in Noordwest
dat ze dezelfde standaarden hanteren als wij.
gestalte moeten geven, respectvol met elkaar
Europa; in landen met een overeenkomstige
Dan heb ik het óók over de manier waarop je
omgaan?”
economische ontwikkeling en ongeveer hetzelfde
met het personeel omgaat en duurzaamheid
rechtssysteem als het thuisland.
praktiseert.”
MPP3
Beckmann: “Duitsland is qua omzet echter wel
ECE uit Hamburg is een opdrachtgever die het
De goede en ontspannen persoonlijke verhouding
onze nummer één en dat willen we graag zo
teamconcept omarmd heeft. Voor deze firma
is uiteraard ingebed in een zakelijke, contractuele
houden. We hechten aan de regio waar onze
heeft Züblin als vaste bouwpartner inmiddels
omgeving waar stevige onderhandelingen aan
roots liggen.”
vele winkelcentra gerealiseerd binnen het part-
vooraf zijn gegaan. Maar, aldus beide heren,
Belangrijk onderdeel in de visie van de onderne-
nershipmodel.
als dat met open vizier gebeurt en met de wil
ming is het zogeheten Züblin teamconcept, een
tot het bereiken van een goed resultaat, zullen
partnershipmodel dat inmiddels goed is voor
Cultuurverschillen overbruggen
beide partijen elkaar vinden. De samenwerking
twintig procent van de omzet. “We begeleiden
Er bestaat inmiddels ook het bedrijf Züblin
betrof de energiecentrale op de Tweede Maas-
de opdrachtgever bij het traject dat begint met
Nederland BV, dat attractieve turnkey bouw
vlakte voor E.ON Benelux, ook wel bekend als
planontwikkeling en eindigt met oplevering van
projecten onderhanden heeft en zich geruggen-
Maasvlakte Power Plant 3 (MPP3).
een pand. Mocht de opdrachtgever ook daarna,
steund weet door de knowhow op de burelen
Voor aanvang van dit werk hadden Mobilis en
in de onderhoudsfase, gebruik willen maken van
van het hoofdkantoor in Stuttgart. Dat zijn ech-
de STRABAG Groep uit Wenen al geprobeerd
onze diensten, dan staan we daar uiteraard voor
ter uitsluitend activiteiten op de utiliteitsmarkt;
gezamenlijk een passende aanbieding te maken
open. Neemt niet weg dat we ons profileren
voor infraprojecten. De STRABAG-ondernemingen
als een bouwonderneming met hoogwaardige
Züblin en Dywidag waren hierbij betrokken.
plannings- en engineeringscapaciteiten. Het
De aanleg van de nieuwe brug over de Waal,
merendeel van de bouwplaatswerkzaamheden
27
28
v.l.n.r. Jan Luijten en Jörn Beckmann
v.l.n.r. Jan Luijten en Jörn Beckmann
Jan Luijten: “We hebben behoorlijk geïnvesteerd om elkaar goed te leren kennen en te begrijpen. Dat doe je niet voor maar één project”
Jörn Beckmann: “Synergie bij samenwerking bereik je alleen door acceptatie en respect voor wat de ander inbrengt en kan”
een andere dan die waarop Mobilis zich begeeft.
meer gepast, want dan steek je nog eens wat op.
moet je ook tijdens de uitvoering flexibel kunnen
In het consortium voor de energiecentrale op de
We hebben behoorlijk geïnvesteerd in teambuil-
zijn. In Nederland duurt de discussie doorgaans
Tweede Maasvlakte hebben daarom ingenieurs-
ding en al snel is het één hechte club geworden.
langer, voordat er een definitief en helder besluit
teams van Züblin uit Duitsland samengewerkt
Een team dat gezamenlijk sterker is, doordat er
ligt.”
met de Nederlandse teams van Mobilis.
ruimte is voor beide partijen om zich te profileren
Luijten: “Dat polderen is trouwens wel voorbij.
Twee ondernemingen, ieder met een eigen
op hun kracht.”
Wat dat betreft zijn we in de loop der tijd meer
bedrijfscultuur. Verschillen, die nog eens versterkt
Beckmann: “Dat synergetische effect is alleen te
‘Duits’ gaan denken. Dat heeft ook te maken met
worden door cultuur- en taalverschillen tussen
bereiken door acceptatie van en respect voor wat
de komst van nieuwe contractvormen als DBFM.
de twee landen. De taalbarrière is opgelost door
de ander kan. Bouwen is in de eerste plaats een
Daardoor zie je ook nieuwe structuren ontstaan
Engels als voertaal te gebruiken. Beide partijen
proces dat gestalte krijgt door communicatie. Is
als de SPC (Special Purpose Company) die het
hebben dus hetzelfde ‘nadeel’. Blijven de cultuur-
de communicatie optimaal, dan is het maximum
contract, de engineering, de inkoop en via de
verschillen over. Hoe overbrug je die? Hoe bereik
aan efficiëntie bereikt. Ik geloof dat we die situ-
EPC (Engineering Procurement Construction) de
je dat het één team wordt, dat in staat is het
atie benaderd hebben.”
bouw voor haar rekening neemt. In de gebruiks-
werk optimaal, efficiënt en proactief te klaren?
Luijten: “Op het administratieve vlak hebben we
fase zorgt de SPC ervoor dat het gebouw of de
beslist wat kunnen leren van onze Oosterburen.
infrastructuur operationeel en goed onderhouden
Beckmann: “Een heel belangrijk punt is al
Dan heb ik het over de procesbeheersing van de
blijft. In zulke constructies kun je bij onduidelijkheden
genoemd. Als de leidinggevenden het niet met
planning en de financiële kant. Daar hebben zij
niet zeggen: ‘dat zoeken we later wel even uit’.”
elkaar kunnen vinden, wordt het niks. En als ‘t op
gewoon een beter systeem voor. En dat heeft
één schakel van de hiërarchische projectstructuur
vooral te maken met de omvang van het werk.
Toekomst
geen team wil worden, heb je een probleem.
De projecten waarbij we doorgaans leading zijn,
Het is duidelijk de intentie van beide partijen om
Je kunt dan twee dingen doen: de mensen
liggen zo rond de 50 miljoen euro. Dit project
gezamenlijk te acquireren. Dat is al gedaan bij
vervangen of afzien van partnership.”
komt op 150 miljoen. De controlling van Züblin is
meerdere projecten, waaronder de realisatie A4
Luijten: “Wil je verschillen in bedrijfscultuur
daar beter op afgestemd.”
Delft-Schiedam.
overbruggen, dan moet je bereid zijn naar de
Beckmann: “De cultuurverschillen zijn op zich wel
Luijten: “We hebben behoorlijk geïnvesteerd om
ander te luisteren en van hem te leren. Dat is bij
bekend. Ik heb onlangs bij een Nederlands bedrijf
elkaar goed te leren kennen en te begrijpen. Dat
de start van het project op de Maasvlakte even
horen zeggen, dat de Duitse benadering eerder
doe je niet voor maar één project.”
lastig geweest, want Nederlanders - en zeker de
‘masculien’ zou zijn en de Nederlandse eerder
Beckmann: “Helemaal mee eens. We hebben
mensen uit het Rotterdamse - zijn nogal eigen-
‘feminien’. Als je dat vertaalt naar het bouwpro-
drie jaar de tijd gehad op de Maasvlakte om
gereid en direct. Ze geven snel een oordeel. Dat
ces, dan kun je misschien zeggen dat wij tevoren
de samenwerking te optimaliseren. En als de
is niet altijd even handig. Zeker niet als de ander
alles tot in detail geregeld willen hebben en daar
verstandhouding zo blijft als nu en de economie
zoveel meer ervaring heeft met de bouw van
tijdens het proces ook niet van afwijken. Bij jullie
wat aantrekt, dan verwacht ik dat we nog vaak
energiecentrales. Dan is naar elkaar luisteren
hoeft niet per se alles afgevinkt te zijn. Daardoor
gezamenlijk op zullen trekken.”
29
'MET ISO 14001 BEWIJST EEN BEDRIJF DAT HET ZIJN NEK UITSTEEKT VOOR MILIEUZORG EN ENERGIEBESPARING'
Duurzame ambities in stroomversnelling "Wil je als bedrijf echt stappen zetten op het gebied van milieuzorg en energiebesparing, kun je niet zonder het ISO 14001-certificaat", zegt Frans Stuyt, directeur van Stichting Coördinatie Certificatie Milieu- en arbomanagementsystemen (SCCM). "Bij de rijksoverheid wordt al bijna honderd procent duurzaam ingekocht, bij de lagere overheden gaat het ook die kant op. En ook in de markt wordt ISO 14001 steeds meer als eis gesteld. Zonder certificaat wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen niet meer serieus genomen."
30
v.l.n.r. Rick Riggelink en Frans Stuyt
Ook TBI Infra beschikt sinds oktober 2012 over
Serieus
Meten is weten
dit milieucertificaat. Niet dat Mobilis, Voorbij
ISO 14001 is een procesnorm, net als ISO 9001.
Riggelink en zijn KAM-afdeling zitten er bovenop
Funderingstechniek en Voorbij Prefab Beton zich
Er is daarmee geen lijst met milieu-eisen waaraan
om het milieu- en energiebewustzijn bij iedereen
weinig aan milieu en energiebesparing gelegen
moet worden voldaan. Het gaat om het in kaart
'tussen de oren' te krijgen. Veel problemen verwacht
lieten liggen. Integendeel, bij TBI staat duurzaam
brengen van de milieubelasting door bedrijfs-
Riggelink daarbij niet. "Je kunt de noodzakelijke
en maatschappelijk verantwoord werken al sinds
processen met als doel deze te beperken. Er zijn
mentaliteitsverandering bereiken door het nut en
jaar en dag hoog op de agenda in het concern-
wel twee harde eisen: de certificaathouder moet
de noodzaak ervan aan te tonen. Communicatie
beleid. Zo werkt men bij TBI Infra op niveau 5 van
stipt voldoen aan de milieuwet- en regelgeving
is het toverwoord. Mensen staan daar echt voor
de CO2-prestatielader, dé norm voor beperking
en zijn eigen milieu- en energieprestaties continu
open en begrijpen ook dat de markt om die verandering vraagt."
van de CO2-uitstoot. Wel kan TBI Infra met het
evalueren en verbeteren. Maar hoe controleer
ISO 14001-certificaat zwart op wit aantonen dat
je dat? Riggelink: "Simpel. Door het inzichtelijk
men milieuzorg en energiebesparing systematisch
maken van de processen en verbetertrajecten.
In korte tijd zijn al diverse stappen gezet. Zo zijn er
en gestructureerd aanpakt en doorvoert in alle
Bovendien is de directie verplicht om jaarlijks het
tussenmeters in de bedrijfshallen op het Voorbij-
geledingen van de bedrijven.
eigen milieumanagementsysteem te beoordelen.
complex in Amsterdam, om goed inzicht te krijgen
In de verslaglegging hiervan staan naast de huidige
in het energieverbruik van de diverse afdelingen.
situatie ook de ambities vermeld."
Hiermee kan exact worden vastgesteld waar het
Lof hiervoor verdient KAM-coördinator/veiligheidskundige Rick Riggelink. Met zijn ervaring, kennis
energieverbruik ontstaat om vervolgens gerichte
en doortastendheid 'sleurde' hij, samen met een
Stuyt: "Als je de hele keten wilt borgen, heb je
acties te kunnen ondernemen om dit omlaag te
drie man sterk certificeringsteam, TBI Infra in
partners nodig die hun zaakjes voor elkaar hebben
brengen.
slechts negen maanden naar een geslaagde audit.
en hetzelfde vizier hanteren als jij. Met ISO 14001
Tevreden terugblikkend: "Bij de audit werd niet
bewijst een bedrijf dat het zijn nek uitsteekt voor
één afwijking geconstateerd. Dat is echt bijzonder."
milieuzorg en energiebesparing. Als opdrachtgever kun je ervan op aan dat zo'n bedrijf daar serieus
SCCM waarborgt kwaliteit
mee bezig is. Dat het weet waar het milieu wordt
De kwaliteit van de ISO 14001-certificering wordt
belast en hoe men dat op orde moet brengen, de
sinds 1995 gewaarborgd door de stichting SCCM.
naleving van wet- en regelgeving heeft geborgd
Samen met bedrijven, overheden, certificatie-
en continu bezig is zijn milieu- en energieprestaties
instellingen en andere belanghebbenden werkt
te verbeteren. Elk jaar wordt het bedrijf op al die
SCCM aan duidelijke spelregels voor een betrouw-
aspecten gecontroleerd via audits."
bare, eenduidige certificering van bedrijven die
’Je moet niet de hele boel willen omgooien’ Milieu- en energiebewust werken gaat soms ge-
milieumanagement, CO2-reductie en energie
Uitgangspunt voor het milieu- en energiebeleid
paard met investeringen. Maar volgens Frans Stuyt
besparing duurzaam willen verankeren in hun
van TBI Infra is het meerjarenplan van TBI waarin
zijn die hun geld meer dan waard. "Je organisatie
beleid en de prestaties op deze gebieden voortdu-
onder andere de volgende speerpunten zijn
goed inrichten moet je sowieso al, met of zonder
rend willen verbeteren. Ook ziet de stichting toe
genoemd: energiebesparing en CO2-reductie,
certificaat. De kosten van certificering vallen daar-
op naleving van die spelregels. Frans Stuyt: "Met
bewuster omgaan met grondstoffen, afval vermin-
bij in het niet. Bovendien leveren veel maatregelen
één organisatie voor de spelregels en het toezicht
deren, scheiden en hergebruiken en verantwoord
ook geld op, zoals energiebesparing, efficiënter
van de Raad voor Accreditatie daarop hebben we
omgaan met gevaarlijke stoffen.
en veiliger werken en lagere afvalkosten. Wat écht
bereikt dat het certificaat echt wat voorstelt en
Elk TBI Infra-bedrijf vult die speerpunten op zijn
belangrijk is, is de vraag: ‘hoe zit je er als bedrijf in?
door iedereen in de markt serieus wordt genomen."
eigen manier in.
Wat is de cultuur? Voelt de directie zich oprecht
Het milieu- en energiecertificaat moet helpen die
betrokken bij het onderwerp? Is men er echt mee
Nederland telt inmiddels zo'n tweeduizend organi-
niet geringe ambities te verwezenlijken. Riggelink:
bezig?’ Daar gaat het om."
saties met een ISO 14001-certificaat. Onder deze
"Omdat normen de meeste mensen niet zo veel
certificaten vallen circa vijfduizend vestigingen.
zeggen, moet je je ambities inzichtelijk en concreet
Riggelink besluit: "Je moet niet certificeren óm het
Vooral de bouw maakt de laatste jaren een forse
maken en communiceren. En soms op ludieke
certificeren. Dat papiertje aan de muur is leuk, en
inhaalslag. Opdrachtgevers houden de milieu- en
wijze onder de aandacht brengen. Milieu- en ener-
natuurlijk zijn we hartstikke trots. Maar je moet
energieprestaties van bedrijven steeds stren-
giebewust werken moet een automatisme worden
vooral weten waarvóór je het doet. Bij TBI Infra
ger tegen het licht. Zo moeten ze aantoonbaar
en aansluiten op de bestaande praktijk. Onbewust
doen we het om gestructureerd bezig te zijn met
kunnen werken volgens de CO2-prestatieladder.
bewust handelen noem ik dat. Mensen vinden het
milieuzorg. Als het je alleen om het papiertje te
Riggelink: "Het ISO 14001-certificaat wordt steeds
prima om veiliger, milieu- en energiebewuster te
doen is, mis je de intrinsieke motivatie en kom je
meer gevraagd. Ook bij BREEAM, de norm voor de
werken. Op één voorwaarde: je moet niet de hele
uiteindelijk niet meer geloofwaardig over. Dat is
duurzaamheid van een gebouw."
boel willen omgooien.”
niet de weg."
31
ONDERGROND EN EEN KRUISENDE SPOORBAAN KOSTTEN DE NODIGE HOOFDBREKENS BIJ DE VOORBEREIDING VAN HET BOORPROCES.
Sluiskiltunnel: Terugkijken op Boomse klei en ankerpalen De komst van de Sluiskiltunnel onder het Kanaal van Gent naar Terneuzen gaat de N61, die het oosten en westen van Zeeuws-Vlaanderen verbindt, verlossen van veel oponthoud. De huidige draaibrug staat vanwege het scheepvaartverkeer 23 keer per dag open. Dat zorgt voor wachttijden van wel vijf uur per dag en problemen met sluipverkeer.
32
v.l.n.r. Kees Wisse en Ron Hiel
Inmiddels zijn beide buizen succesvol geboord.
daarmee zwellen bij ontgraven. Daarom moesten
Voton Ankerpalen
Maar we nemen u even mee terug in de tijd.
er aangepaste ankers aan te pas komen - met
Om het opdrijven van de betonvloer van de
Voor de start van dit boorwerk keken we met
kunststof casings - om de betonvloer van de
tunneltoerit te voorkomen zijn in de eerste vier
Ron Hiel, als constructiemanager betrokken
tunneltoerit op zijn plaats te houden. Dat vereiste
moten 760 ankerpalen geïnstalleerd. Het diepste
namens Mobilis, en Kees Wisse, uitvoerder van
veel innovatief denkwerk”, vertelt Kees Wisse.
deel in den natte. Dit gebeurde vanaf een traverse
Voorbij Funderingstechniek, terug op de periode
die ook het goederenspoor moest passeren.
daaraan voorafgaand, oktober 2012. De 225
De funderingscombinatie TerSluis (Voorbij Funde-
Ankerpalen zijn trekpalen. Bij de installatie wordt
meter lange startschacht ligt er keurig bij. Zo ook
ringstechniek/BAM Speciale Technieken) startte
eerst een mantelbuis op diepte gebracht waarin
de ‘brilwand’, met de twee grote stalen ringen
in de zomer van 2011 met de oostelijke in- en
vervolgens een ankerstaaf wordt gehangen.
voor de boor is net gestort en ontkist, evenals
uitrit. Eerst trilden de bouwers honderdvijftig
Hierna wordt de buis voor een deel met cement-
de meeste betonvloeren van de oostelijke toerit.
meter combi-wand, met machtige buispalen van
grout en een deel met water gevuld en vervol-
Alles bezemschoon, Ron Hiel houdt niet van
1.320 millimeter doorsnede, die tot ruim dertig
gens getrokken. Afhankelijk van de locatie wordt
rommel. “En allemaal op tijd klaar, ondanks het
meter diep reiken. Daarna een paar honderd
daarna onderwaterbeton gestort of ontgraven
veeleisende funderingswerk.”
meter damwand, voor het minder diepe deel van
en bemalen. De lange stalen staven vangen de
de bouwkuip. De 225 meter lange kuip werd
trekkracht op waarvoor de grondwaterdruk zorgt
Goederentreinspoor
opgedeeld in negen moten, waarvan een aantal
door koppeling aan het onderwaterbeton c.q. de
De bouw van de tunnel bij Sluiskil vergde com-
voorzien van compartimenteringsschermen.
constructievloer. Vanwege de neiging tot zwellen
plex inleidend funderingswerk op een lastige
van de Boomse klei zijn er kunststof casings om
locatie. De startschacht waarin de boormachine
Bij de installatiewerkzaamheden speelde de
de ankerstaven geplaatst om extra belasting te
begon aan zijn 1.150 meter lange tocht onder
kruisende goederenspoorbaan een sleutelrol.
voorkomen.
het kanaal ligt namelijk precies op een plek waar
Diverse buitendienststellingen waren nodig om
De installatie was een complexere opgave dan
een goederentreinspoor het traject kruist. Alsof
damwanden en buispalen nabij dit spoor te
gedacht, bleek in de diepste bouwkuipmoot.
dat nog niet complex genoeg was, moesten
installeren. Tevens werd er een complete tijdelijke
“Ik zeg altijd: je kunt honderd meter de lucht in
de graaf- en funderingsmachines de aflopende
spoorbrug gebouwd voor het goederenverkeer.
kijken, maar niet één meter de grond in”, zegt
tunneltoerit in een laag Boomse klei maken.
Alle werkzaamheden zijn naar behoren en binnen
Ron Hiel.
“Een materiaal met hoge kleefkracht waarmee
de daarvoor aangewezen tijd gerealiseerd.
we rekening moesten houden. Daarnaast heeft het materiaal een neiging tot ontspannen en
33
De vooraf gekozen techniek van verbuisd boren
Redding bleek nabij in de vorm van de Voton
Op het personele vlak hebben we ons beste
- telkens een stukje buis opschroeven en dan die-
Ankerpaal (VAP) van Voorbij Funderingstechniek.
beentje voor gezet en weekenden achtereen
per inbrengen - bleek veel te tijdrovend. Binnen
Het bedrijf maakte honderd meter verderop op
doorgewerkt.” “Een prestatie om mensen zoveel
de kortste keren lag het werk weken achter op
eigen risico een proefveldje met dit zelf ont-
zomerse weekenden gemotiveerd te houden”,
schema. “We haalden er vier op een dag, terwijl
wikkelde anker, eerder uitgevoerd op project
aldus Ron Hiel. “Alle lof voor de funderingscom-
er acht nodig waren. Een ramp!”, memoreert
Spoorzone Delft. “Ze bleken er met het speciaal
binatie.”
Ron Hiel. “Want je weet dat je een buitendienst-
ontwikkelde equipement twaalf op een dag te
stelling van het spoor hebt van maximaal veertig
kunnen maken in de Boomse klei!”, juicht Ron
De ontvangstschacht aan de westzijde van het
uur. Dit moet dertien weken van te voren worden
Hiel. “Zoiets onderstreept het belang van een
kanaal is korter, omdat de boor tweemaal aan de
aangevraagd en je krijgt geen minuut extra. Het
funderingsspecialist voor TBI Infra. Hun kennis is
oostzijde wordt opgebouwd. De verankering is in
halen van de planning was dus noodzaak.”
onmisbaar wil je dit soort werken kunnen ma-
de eerste drie moten aan de westkant tevens met
ken.” Voorbij moest wel alles uit de kast
VAP’s uitgevoerd. In moot vier tot en met acht
halen. Kees Wisse: “Qua techniek door de palen
zijn prefab palen toegepast, evenals in moot vijf
op diepte te brengen met behulp van fluïdatie.
tot en met negen aan de oostzijde.
34
Waar staan we nu
boor haar tanden weer aan de westkant laten zien.
Na voltooiing van de tunneltechnische installaties
De tachtig meter lange Duitse tunnelboormachine
Tot eind dit jaar produceert Voorbij Prefab Beton
door Croon (TBI) en oplevering van tunnel en toe-
is in twee maanden opgebouwd in de start-
780, dertien ton zware kabelschachtelementen
gangswegen in de zomer van 2015 zit het werk
schacht op toerit oost. Het enorme graafwiel
die onder het tunnelwegdek moeten komen.
er nog niet op. De combinatie doet tenminste
ging half januari dit jaar eerst door de ‘brilwand’
Een deel ervan is al voor de zomer per schip naar
twee jaar het onderhoud.
van lagesterktemortel. Vervolgens boorde hij 24
het werk gebracht. Het volgende transport zal in
uur per dag, zeven dagen per week voort. Maxi-
januari plaatsvinden. Een van de twee kunstwer-
Ron Hiel kan de houding van de Zeeuws-Vlamingen
male diepte die daarbij werd bereikt is -34 meter
ken die bij het tracé behoren is inmiddels gereed.
tegenover dit werk erg waarderen: “Er is veel
NAP. De diameter van de buizen bedraagt elf
Kunstwerk Hoek staat op dertig meter lange
draagvlak en er wordt weinig geklaagd over over-
meter. Mei 2013 kwam de tunnelboormachine,
prefab palen. Kunstwerk Terneuzen gaat eind dit
last.” Men is gezien de waarde van dit project
Boorbara gedoopt, aan in de ontvangstschacht.
jaar in uitvoering. Begin volgend jaar verwijdert
voor de regio bereid tijdelijk enig ongemak te
In de zomer van dit jaar is hij opnieuw opgebouwd
Voorbij de damwanden van de bouwputten.
accepteren. En dàt heeft hij in zijn lange carrière
om hetzelfde kunstje vanaf augustus voor de
wel anders meegemaakt.
zuidelijke tunnelbuis te doen. Inmiddels heeft de
35
Voor hetzelfde geld bouw je écht duurzaam De Amsterdamse krachtwijk Overtoomse Veld heeft de primeur: Nederlands eerste honderd procent klimaatneutrale (sociale-)woonwijk, gerealiseerd voor dezelfde investering als een traditionele woonwijk. Hoe men dat huzarenstukje realiseert? IN BEELD vroeg het aan enkele hoofdrolspelers in dit 'Co-Green'-concept: Jurgen van de Laarschot van Woningstichting Eigen Haard, Jurgen Weerdenburg van projectontwikkelaar/bouwer ERA Contour (TBI) en Wido de Jong van Voorbij Prefab Beton, onderdeel van TBI Infra.
36
v.l.n.r. Jurgen van de Laarschot, Wido de Jong en Jurgen Weerdenburg
Het geheim van Co-Green schuilt in de open-
consument als co-producent zijn belangrijke
heid en kwaliteit van de samenwerking. Van
speerpunten in ons bedrijfsbeleid. Wij hebben
ZES CRUCIALE DOELSTELLINGEN
opdrachtgever tot hovenier werkt men schouder
veel aandacht voor de vraagkant en samenwer-
Het succes in Overtoomse Veld wordt
aan schouder aan de cruciale projectdoelstelling:
ken in projecten. In onze visie is de consument
afgemeten aan zes cruciale doelstellingen:
een duurzaam gebouwde, bewoonde en
de belangrijkste partij. Uiteindelijk bouw je voor
1. Duurzaam slopen, bouwen en bewonen.
onderhouden woonwijk, zónder extra kosten.
die mensen. Dat is echt de ERA-aanpak."
Negentig procent van het sloopmateriaal moet worden hergebruikt, waarvan tien
"Alle partijen zijn medeverantwoordelijk voor het eindresultaat. En voelen dat ook echt zo. Hun
Samenhangende visie
rendement is direct gekoppeld aan het realiseren
Volgens projectontwikkelaar Jurgen van de
van álle doelen", stelt Jurgen Weerdenburg,
Laarschot van Eigen Haard (61.000 woningen in
planontwikkelaar bij ERA Contour.
beheer) leent Overtoomse Veld zich uitstekend
aan leefbaarheid (sociale betrokkenheid).
voor een grootschalige duurzaamheidspilot,
De woningen kunnen flexibel mee
Voorbij Prefab Beton speelt van meet af aan een
die al geruime tijd op de Amsterdamse wens-
veranderen met de bewoners, die
belangrijke rol in het project. De Amsterdamse
lijst stond. Voor een optimale aanpak legde de
straks ook worden begeleid om hun
prefab-betonproducent ontwikkelt en maakt
woningstichting haar oor te luister bij verschil-
energieverbruik met twintig procent te
alle heipalen, vloeren en wanden voor het
lende marktpartijen. "Uit die gesprekken bleek
beperken. Daarnaast worden ze actief
project, deels op basis van granulaat afkomstig
dat de grootste uitdaging niet ligt in de techniek,
betrokken bij het project, onder meer
uit de gesloopte woningen. Door alle vloeren
maar in de koppeling van duurzaamheid aan
door het creëren van arbeidsplaatsen.
en wanden vóóraf in de fabriek te produceren,
de betaalbaarheid ervan én in de manier van
inclusief leidingen, kozijnen en glas, wordt het
samenwerken. Bij de selectie kwamen ERA en
bouwproces op de locatie versneld en de overlast
haar partners als beste uit de bus. Zij hadden een
voor omwonenden beperkt. "Deze werkwijze
echt samenhangende visie op onze uitdagingen.
leidde ertoe dat wij al aan het begin bij het pro-
Bovendien was hun samenwerking al gestart."
procent weer in het project zelf. En alle woningen worden klimaatneutraal. 2. Ecologische duurzaamheid, gekoppeld
3. Kostenneutraliteit. Het project mag niet meer kosten dan een traditioneel gebouwd project. 4. Lagere woonlasten voor de bewoners (huur + energie). 5. Repeteerbare formule. Het concept moet
ject betrokken raakten en mee konden denken over slimme oplossingen", zegt Wido de Jong,
Na een lang en intensief voorbereidingstraject
straks ook in andere projecten kunnen
projectleider bij Voorbij.
werden in mei 2012 de eerste 'groene' beton-
worden toegepast.
Als vooraanstaande ontwikkelaar van binnen-
nen heipalen van Voorbij de grond in geslagen.
stedelijke projecten had ERA de nodige ervaring
Na de zomer werd gestart met het bouwen van
het Bouwwerk Informatie Model (BIM) en
met samenwerkingsprojecten. Het Co-Green-
de betonnen casco's voor twee van de uitein-
maken hun eigen belang ondergeschikt
concept is zelfs in eigen huis ontwikkeld. Jurgen
delijk zes woonblokken die in het projectgebied
aan het totale proces.
Weerdenburg: "Steden sterker maken en de
Stadstuin Overtoom moeten verrijzen. Komend
6. Samenwerking. Alle partijen werken met
“Vertrouwen is cruciaal”
De krach t van Co-G is niet on reen opgeme Het conc rkt geble ept is on ven. langs ge nominee voor de B rd etonprijs 2013.
najaar kunnen de eerste bewoners hun nieuwe
Over de resultaten tot dusver zijn de partijen zeer
klimaatneutrale woning betrekken. In 2017 zal
te spreken. In het concept is iedereen verant-
naar verwachting de hele wijk (470 woningen
woordelijk voor het totale eindresultaat. Alle
plus bedrijfsunits) opgeleverd zijn.
partijen zijn dus erg alert op eventuele fouten en problemen. Zo worden tijdrovende correcties
Voorbij hebben wij dankzij Co-Green unieke pro-
Sloopgranulaat in vloeren en wanden
voorkomen en de vermijdbare kosten aanzienlijk
ducten kunnen maken, die ons een voorsprong
Bij Voorbij lag de opgave om minimaal tien
verlaagd.
geven in de markt. Ik geloof in deze manier van
procent van het sloopgranulaat te verwerken in
samenwerken. Sterker nog, het is dé manier om
haar heipalen, vloer- en wand-elementen. Een
Weerdenburg: "Het samenwerkingsconcept
een hogere positie in te nemen in de bouwkolom,
primeur voor de bouwwereld. Na maanden
dwingt je om álle doelstellingen te halen. Het
waardoor wij toegevoegde waarde kunnen
van testen in het eigen laboratorium vond
was een pittige opgave om het concept op al
bieden aan de klant."
men uiteindelijk de juiste formule. De heipalen
die doelstellingen aan te laten sluiten. Maar met
bevatten 20 procent en vloeren en wanden tien
vallen en opstaan zijn we daar uiteindelijk goed
procent granulaat, zonder enige concessie aan
in geslaagd. Vooral door te werken met BIM en
de sterkte. De Jong: "Nu gaan we zelfs kijken
open te staan voor elkaars kennis en inbreng.
of we die percentages verder omhoog kunnen
De oplossing zit niet in de techniek, maar in de
In Co-Green werken samen:
krijgen. Hoogwaardig granulaat is net zo duur
samenwerking." Van de Laarschot beaamt dat.
Woningstichting Eigen Haard, ERA
als grind, en de prijs gaat steeds verder omlaag.
"Vertrouwen is cruciaal. Door op een andere
Contour (ontwikkeling en bouw), KOW
Kan het mooier?"
manier naar elkaar te luisteren en met elkaar te
Architectuur en Stedenbouw en Oranje
werken, is er heel veel winst te halen. Het ge-
(duurzaam amoveren en recyclen).
De vloerdelen zijn een verhaal apart. In de Voorbij-
meenschappelijk belang stimuleert iedereen om
Voorbij Prefab Beton tekent voor de
fabriek werden alle installatievoorzieningen en
niet te redeneren vanuit de beperkingen, maar
leverantie en montage van prefab-
leidingen aangebracht, voordat het zelfverdich-
vanuit de mogelijkheden."
heipalen, -vloeren en -wanden voor de
tende beton (met granulaat) er overeen werd
En ook Wido de Jong is helemaal 'om'. "Deze
woningcasco's.
gestort. Dankzij deze efficiënte, industriële werk-
manier van werken haalt het beste uit alle
www.co-green.nl
wijze stond het casco van de eerste woningblok-
partijen en leidt tot de slimste en goedkoopste
www.volgcogreen.nl
ken in no time overeind.
manier van werken. En als ik specifiek kijk naar
ONDER DE EVENAAR IN BRAZILIË IS HET HEET EN HEERST EEN ANDERE CULTUUR
Werken aan vreemde kusten Waar heb je rekening mee te houden, als je op een afgelegen plek in Brazilië aan de slag moet om een kofferdam te bouwen? Daar kan ervaringsdeskundige Marco Vlasveld wel een boekje over open doen. Hij is uitvoerder bij Voorbij Funderingstechniek. Zijn specialiteit: buitenlandse projecten.
39
Marco Vlasveld
Ik ga op reis en neem mee… Wie kent niet dit
zo bijzonder?
betrouwbare bedrijven, waarop hij bij calamitei-
bekende Hollandse gezelschapsspel met een
“De uitdaging om een klus te klaren met de
ten terug zou kunnen vallen. “Stel er gaat een
opsomming van alles wat je op vakantie nodig
middelen die je hebt meegenomen. Eigenlijk
vitaal onderdeel stuk, dan moet dat op locatie
zou kunnen hebben. Voor Marco Vlasveld is het
begint die uitdaging al in de voorbereiding geza-
snel en vakkundig gerepareerd kunnen worden
niet alleen een spelletje, maar ook een essentieel
menlijk met de Technische Dienst. Want vergeet
zonder eerst te moeten zoeken naar een partij
onderdeel van zijn werk. Als hij met zijn ploeg
je een onderdeel, dan kun je niet ’s avonds even
die dat kan. Dan is het zinvol lokaal enkele
op pad gaat, dan reizen er in hun kielzog enkele
langs de materieeldienst rijden om het op te
bedrijven en toeleveranciers te kennen waar je
zeecontainers mee, afgeladen met materieel en
halen. Laat je het opsturen, dan kan door allerlei
voor honderd procent van op aankunt. Daarbij
materiaal. Twee jaar geleden naar Sachalin, een
formaliteiten het een hele tijd duren voordat
maken we dankbaar gebruik van de contacten
Russisch eiland, dat ‘s winters in het poolijs ligt.
zo’n onderdeel op de plek van bestemming is.
die onze opdrachtgever al heeft. Niet alleen met
Vorig jaar was de uitvoerder - voor de verande-
Elk land vaart daarin zijn eigen koers. In de voor-
lokale bedrijven, maar ook met overheden en vergunningverlenende instanties. Wij beladen de
“We denken wel eens dat we in Nederland een strenge milieuwetgeving hebben, maar vergeleken bij de Braziliaanse is dat nog kinderspel“
containers en zorgen ervoor dat de papieren in orde zijn en de mensen van Boskalis regelen het transport en de inklaring.” Milieubeleid en veiligheid Eén van die vergunningverlenende instanties is het Braziliaanse instituut voor milieubehoud,
ring - onder de evenaar in Guamaré, een afge-
bereidende fase maak je daar al kennis mee.
Ibama, een club die veel in de melk te brokkelen
legen kustdorp in het noorden van Brazilië. Daar
Wil je aan de slag, dan heb je je te houden aan
heeft. Zonder de nadrukkelijke goedkeuring van
moest in opdracht van Boskalis een kofferdam
de regels die het land stelt. Je bent er per slot
deze organisatie gaat er geen spade de grond
komen voor oliemaatschappij Petrobras.
van rekening te gast. En als men zoals in Brazilië
in. “We denken wel eens dat we in Nederland
lijsten wenst, waarop elke werkhandschoen en
een strenge milieuwetgeving hebben, maar
Voorbereiding
elke spijker vermeld staat, inclusief het gewicht,
vergeleken bij de Braziliaanse is dat nog kinder-
Een kofferdam aanbrengen, de techniek om
dan heb je die te maken.”
spel. Een voorbeeld: in Nederland gaan we er
pijpleidingen ondergronds vanuit zee aan land
doorgaans vanuit, dat het natuurlijke leven zich
te brengen, daar kun je Marco ‘s nacht voor
Betrouwbare contacten
wel hersteld na een ingreep. In Brazilië ziet men
wakker maken. Zeker als dat ergens ver weg
Ruim van tevoren heeft Marco de situatie
dat anders. Op de plaats waar we aan de slag
moet gebeuren, onder bepaald on-Nederlandse
op locatie verkend. Een week lang heeft hij
gingen, moesten we de toplaag van het strand
omstandigheden. Wat maakt zulke klussen nou
gesprekken gevoerd tijdens zijn zoektocht naar
verplaatsen met alle plantjes en microleven erin
Wat is dat eigenlijk voor type mensen dat van dit soort uitdagingen houdt? Dan denk je toch al snel aan vrijgezelle rauwdouwers. Een cliché, vindt Marco Vlasveld, dat in geen geval opgaat voor zijn ploeg. “We waren met vijf Nederlanders op het strand in Guamaré aan het werk, van wie de meesten - net als ik - gewoon getrouwd zijn en kinderen hebben. Je moet hooguit beschikken over een enigszins avontuurlijke geest en geen last hebben van heimwee. Maar veel belangrijker is een thuisfront hebben, dat achter je staat. Is dat er niet, dan kun je het vergeten. Verder spreekt het voor zich, dat het onderling goed moet klikken. Als je zolang achtereen, hele dagen op elkaars lip zit, is een goede sfeer onontbeerlijk. In Brazilië is hittebestendigheid ook een pré. Want de temperaturen kunnen daar behoorlijk oplopen, tot wel een graad of veertig. Dat is wel even wennen, evenals de constante en straffe zilte zeewind in Guamaré. Alles bij elkaar een klimaat, waardoor de roest al na twee dagen op om deze na verwijdering van de kofferdam weer
Zo dragen we zwemvesten als we boven zee
terug te leggen. Een paar keer per dag kwamen
werken en brengen we valbescherming aan als
er enkele mensen uit het dorp om die plantjes
we werkzaamheden op hoogtes van drie tot vijf
Naar verwachting wordt dit jaar de kofferdam
te verzorgen. Je doet er goed aan je te houden
meter uitvoeren. We zijn er samen uitgekomen.
ontmanteld en het strand, naar wens van Ibama,
aan de eisen die Ibama stelt, want ze komen
Toch een soort uitwisseling van kennis. ”
in oude staat teruggebracht. Als het aan Marco
regelmatig kijken en als zij een overtreding constateren, leggen ze het werk stil.”
het materieel staat als je er niks tegen doet.”
ligt, vertrekt hij het liefst zo snel mogelijk weer Stabiel en klimaatbestendig
voor een nieuwe uitdaging achter de horizon.
Je kunt nog zo goed voorbereid zijn, er kunnen In landen waar een strak milieuregime heerst,
altijd zaken optreden die niet te voorzien waren.
verwacht je dat er ook veel aandacht is voor
“In Nederland zijn we gewend, dat het opgege-
veiligheid. Marco Vlasveld: “Op zich is dat er
ven bodemprofiel tamelijk goed overeenkomt
ook, maar het blijkt wel te verschillen van hoe
met wat je op locatie aantreft. Dat was in Gua-
wij onze werkzaamheden uitvoeren. We moes-
maré niet het geval. We stuitten op bodemlagen
ten bijvoorbeeld volgens de veiligheidsman ter
die veel harder waren dan gedacht. Er zat niets
plaatse een gasmasker dragen bij het aftanken
anders op dan extra materieel te laten komen.
van onze machines, terwijl er in onze ogen toch
Gelukkig was dat allemaal vrij snel te regelen,
relatief weinig risico op inademing van gevaar-
waardoor de vertraging binnen de perken is
lijke stoffen is. We hebben toen laten zien dat
gebleven. Binnen anderhalve week konden we
wij het wel belangrijk vinden om plastic lekbak-
verder. Maar toch, je moet de verloren tijd wel
ken te plaatsen onder de machine. Als er dan
inlopen op een planning die al tamelijk strak in
gemorst wordt, komt de olie niet in het milieu.
de jas zit. Dat is gelukt, dankzij de inzet van de
Je hebt het er met de mensen over en legt uit
hele ploeg die acht weken gebuffeld heeft.”
welke accenten wij graag zouden willen leggen.
Brazilië biedt kansen, mogelijk ook voor funderingstechnieken. Dat wilde Voorbij nader laten onderzoeken. Toevallig zocht de studentenvereniging van de faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen, voor haar leden onderzoeksprojecten in het Zuid-Amerikaanse land. Nathalie Blenke en Sven van Dijk werden toegewezen aan Voorbij Funderingstechniek. Na een oriëntatie vertrokken ze met hun onderzoeksopdracht richting Latijns Amerika. De voertaal in Brazilië is Portugees en de studenten merkten al snel dat ze zich buiten de grote steden nauwelijks verstaanbaar konden maken met hun Engels. Sven sprak wat Spaans, dat hielp een beetje. Toch hebben ze, mede dankzij een collega-student uit Rio de Janeiro die tolkte, vele gesprekken kunnen voeren. Zij bezochten bouwondernemers, spraken ingenieurs en ambtenaren. Hun bevindingen legden ze vast in een rapport dat ze eind vorig jaar aan Voorbij gepresenteerd hebben. Brazilië is in ontwikkeling. Er wordt gebouwd. En inderdaad zijn er kansen voor funderingstechnieken. Echter, ondernemen in Brazilië is een reis vol uitdagingen waarvan de taal slechts de kleinste is.
41
Column Sjaak Bral Cabaretier / columnist / schrijver Sjaak Bral is een geboren en getogen Hagenees en deelt in dit nummer zijn eigen scherpzinnige visie op de infrastructuur met ons.
Duurzaam gaat te langzaam In het hotel waar ik mij thans bevind wordt mij
De economie mag enkel groeien als dit niet nadelig
de pomp. Ook op Schiphol wordt diesel van afge-
een ’Green Deal’ aangeboden: ik krijg twee euro
is voor het milieu.
werkt frituurvet inmiddels in de brandweerauto's
korting per dag als ik mijn handdoeken niet laat
verwerkt.
wassen. U kent allemaal het andere verhaal: wie
Maar wie om zich heen kijkt zal een schampere
zijn handdoek aan de haak laat hangen spaart
lach niet kunnen onderdrukken. Zeker niet in een
Ambities zijn er ook; de NS wil het personen-
het milieu. Nu wordt mij blijkbaar ook een belo-
stad als Bangkok, waar ik nu verblijf. De smog
vervoer per trein in 2020 CO2-neutraal laten
ning in het vooruitzicht gesteld. Ik verblijf hier vier
is verstikkend, de eerste auto met een roetfilter
plaatsvinden. Vraag uzelf eens af of dat ook zou
dagen. Een besparing van acht euro, die ik overi-
moet hier nog gesignaleerd worden. Echter, je
kunnen met beton of asfalt. Sluit een Green Deal
gens in de vorm van kortingsbonnen terugkrijg.
moet ergens beginnen en de technologie die je
met uzelf, uw werknemers, uw toeleveranciers,
Bonnen die ik kan inleveren in andere delen van
op termijn ontwikkelt zal goud waard zijn. Laat
uw klanten. Het zal voor u geen vreemd idee zijn.
het hotel, zoals het restaurant of de bar. Zo kan ik
die plek dan ons kleine land zijn! Er zijn voordelen
Duurzaamheid is een begrip dat in
van het uitgespaarde geld cocktails drinken tot ik
voor iedereen en zeker voor ondernemers. Door
infrastructuur vanzelfsprekend is. Een brug bouw
zelf groen zie.
duurzame oplossingen te bedenken vergroten
je niet voor een paar jaar. Maar duurzaamheid
bedrijven hun eigen concurrentiepositie. En dacht
zit ’m ook in de manier van werken, efficiënt
Is dit een slechte ’Green Deal’? Wie een beetje
u dat het banen kost? Welnee, juist niet. Innova-
gebruik van energiebronnen. Alleen al de miljar-
hygiënisch is ingesteld zegt van wel. ’Green
ties zorgen altijd voor nieuwe bedrijvigheid. Die
den kilometers die u wegrijdt op de Nederlandse
Deal’ - het woord alleen al is een hype. Green
bedrijvigheid is wél afhankelijk van een overheid
snelwegen om infrastructuur te ontwikkelen zijn
deals zijn trending topic in de directiekamer van
die de juiste voorwaarden schept. Daar wringt
een last voor Moeder Aarde. Ze zullen straks
menig bedrijf en zéker in alle sectoren van de
'm nu even de schoen; de crisis zorgt niet voor
elektrisch moeten worden afgelegd. En zo zijn
infrastructuur. Immers, u hebt er als geen ander
vooruitgang, maar stilstand. Dat lijkt erg maar is
er nog vele andere oplossingen. Ergo: laat wind,
mee te maken. Al zou u niet willen, u zult wel
het niet. Even pas op de plaats maken, vooruit
water en zon door uw hoofd gaan. Een groene
moeten. De directeur van een groot bouwbedrijf
kijken naar het vergezicht dat voor ons ligt - maar
manier van werken heeft de toekomst. De wereld
verkondigde onlangs: ’In deze tijden van crisis is
dan in volle vaart er weer tegenaan.
wacht op u!
het belangrijk om duurzaam te gaan bouwen’. Waarmee hij ongewild de suggestie wekte dat dit
De Nederlandse energievoorziening kan en moet
nog niet het geval was. ’Green deals’ in infra-
duurzamer. Nieuwe ontwikkelingen zijn er, zoals
structuur - hebt u er al eens over nagedacht? Vast
het hergebruik van grondstoffen. Biomassa waar-
wel. Je hoeft geen NASA-wiskundige te zijn om
uit energie wordt opgewekt. Of wat te denken
uit te kunnen rekenen dat er maar één manier is
van het credo ’More crop per drop’, waarbij meer
om de mensheid te behouden voor deze planeet:
gewassen uit dezelfde druppel water worden
groene groei.
geperst, of het mengen van biobrandstoffen bij
42
www.sterketaal.nl
44
