Christelijke spiritualiteit als missionaire kans
B ACHELORSCRIPTIE C OMMUNICATIE CHE EDE M EI 2012 S TUDENT B EGELEIDER M EELEZER
T JITSKE V OLKERINK – K OOPS 110582 T . VOLKERINK @ KPNMAIL . NL H ANNEKE M EISSNER T IMON R AMAKER
Hoofdstuk: Inhoudsopgave
framing spiritualiteit
1
Inhoudsopgave Inhoudsopgave ..................................................................................................................................................................... 2 Samenvatting ........................................................................................................................................................................4 Summary ............................................................................................................................................................................... 5 Hoofdstuk 1 Inleiding ................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.1 De weg naar deze scriptie .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Een persoonlijke zoektocht ................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Communicatie ..................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Een nieuwe wereld .............................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.2 Van hoofdvraag, deelvragen tot aanpak ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 2 Literatuuronderzoek .............................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.1 Ontwikkeling van de beeldvorming over spiritualiteit ..................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Postmodern & seculier ....................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Secularisatie en mainstream cultuur .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.2 Framing: betekenisgeven aan de werkelijkheid ............................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Beslissingsproces en trends ............................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Beïnvloeding enkele theorieën........................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Framing: the basics ............................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Valueframing ....................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Reframing ............................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Non-verbale communicatie en spiritualiteit ...................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Afsluitend ............................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.3 Spiritualiteit ........................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Wat is spiritualiteit? ............................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Historie en ontstaan ............................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Spiritualiteit en mystiek ...................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Onderscheid met religie ...................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Zingeving en nieuwe woorden ........................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.4 Christelijke spiritualiteit ..................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Geloofscommunicatie ......................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Kritiek vanuit christelijke kring op spiritualiteit ................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.5 Nieuwe spiritualiteit........................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Kern en thema’s .................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Stromingen .......................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Verschil religie en nieuwe spiritualiteit .............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.6 Missionair ........................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Missionair ............................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. …en marginaal .................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Hoofdstuk: Inhoudsopgave
Crisis in christelijke spiritualiteit!? ....................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2
Onderzoek website kerkelijke denominaties spiritualiteit ............................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Community eerst ................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Verhalen vertellen ............................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Afsluitend ............................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 3 Case study Jouw spiritualiteit ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.1 Onderzoekmethode ........................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Verantwoording .................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.2 Jouw spiritualiteit ‘the story’ ............................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Promotie .............................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. De cursus ............................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Radio 5 ................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.3 Kwantitatieve informatie .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.4 Kwalitatieve informatie ..................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.4.1 Spiritualiteit, christelijke spiritualiteit en nieuwe spiritualiteit ................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.5.2 Doelgroepen ............................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.4.3 Het project: Jouw spiritualiteit en de communicatie ............................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.4.4 Interviews met spirituele zinzoekers ........................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.4.5. Resultaten Jouw spiritualiteit ................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.5 Deskresearch ..................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.5.1 Publieksreacties .......................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.5.2. Nieuwsberichten in kranten ...................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.5.3. Blogs en wat er zoal over geschreven is .................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 4. Spiritualiteit als missionaire kans? ........................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.1 Analyse & antwoorden ...................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Spiritualiteit ......................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Drie doelgroepen en hun spirituele communicatie ........................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Jouw spiritualiteit ................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Reframing spiritualiteit ....................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.2 Conclusies .......................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Communicatie en spiritualiteit conclusies ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Conclusies over het project Jouw spiritualiteit ................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Spiritualiteit als missionaire kans? ...................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.3 Aanbevelingen ................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 6. Literatuuroverzicht ............................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6.1 Boeken ................................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6.2 Artikelen ............................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlagen ......................................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Hoofdstuk: Inhoudsopgave
Hoofdstuk 5. Evaluatie ................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
3
Samenvatting Hoe kan het vak communicatie bijdragen aan de missionaire doelen van het christelijke geloof? En is de huidige belangstelling voor spiritualiteit een kans voor de kerk? Dit is de kern waar het in deze scriptie om draait. Communicatie en spiritualiteit, hebben beide mijn belangstelling. De aanleiding voor deze scriptie was dan ook een marktonderzoek doen naar de markt voor christelijke spiritualiteit. Na het behalen van mijn diploma heb ik het plan om in dit werkveld een eigen bedrijf te kunnen starten. De mogelijkheid die het communicatiemodel framing biedt voor het heroriënteren op het oude christelijk geloof, om het relevant te maken in de cultuur van 2012 maakt het onderwerp heel actueel is en tegelijk ook relevant voor verschillende vakgebieden. Het onderzoek is gericht op de verschillende vormen van spiritualiteit en hoe verschillende doelgroepen zich verhouden tot de vormen van spiritualiteit. Hierbij zijn onderscheiden de christenen die geïnteresseerd zijn in spiritualiteit en absoluut niet. En als derde groep de spirituele zoekers. Naast literatuurstudie rondom het communicatiemodel framing en de inhoudelijke onderwerpen is een casestudy uitgevoerd naar een christelijk spiritueel project. Jouw spiritualiteit van de Evangelische Omroep is een project bestaand uit een test, een boek, een website en een cursus. 17 mensen zijn geïnterviewd en materiaal over het project is bij elkaar gezocht. Door vanuit Communicatie te kijken naar denkbeelden van gelovigen en spirituele zoekers en naar de context van de cultuur en de kerken, ontstaat een helder beeld van de uitgangsposities van de verschillende partijen. Spiritualiteit is van een hype mainstream geworden. De postmoderne cultuur is erdoor beïnvloed. De kerkverlating komt niet doordat mensen seculier zijn geworden, want spiritualiteit heeft alle kenmerken van een religie en is dus een nieuwe religie. Secularisatie is daarom een frame, wat gereframed kan worden naar de-institutionalisering. Mensen hebben geen belangstelling meer in de georganiseerde vorm, waarin religie wordt aangeboden door de kerken. Tegelijk is spiritualiteit voluit christelijk, want het stamt vanuit de Goddelijke energie, die in het christendom “Heilige Geest” wordt genoemd. De communicatie van het christelijke geloof is in taal, rituelen en symboliek gestold. Vormen en woorden zijn betekenisloos geworden voor mensen, zelfs de eigen kerkmensen. Deze stolling is een hinderpaal voor geloof van christenen zelf en vandaaruit een hinderpaal voor missionaire aanwezigheid van de kerk. Daadwerkelijke verandering begint door te starten met luisteren naar de vragen van mensen, misschien wel de eigen hartsvragen, om zo diepere waarden te leren herkennen. Nadat er goed geluisterd is, kan er voorzichtig geprobeerd worden tot een herformulering van het geloof in de God van de Bijbel te komen. Het is vooral van belang om de missionaire doelen los te laten en de met mensen ‘op weg te gaan’.
Door met een andere bril op te kijken, ontstaan nieuwe kansen en mogelijkheden. Dit is een bijdrage die het communicatie-vak kan bieden aan kerken die missionair willen zijn anno 2012. Hoewel er sprake is van allergische reactie tussen verschillende doelgroepen, is het mogelijk om een brug te bouwen, hiervoor zal nieuwe kennis op het gebied van neurowetenschap en psychologie kunnen helpen. Verder onderzoek is nodig. (Christelijke) spiritualiteit is bij uitstek een kans voor het doorgaande missionaire werk. Theologische opleidingen zouden door toevoeging van het vak geloofscommunicatie kunnen bijdragen aan het ‘missionair zijn’ van kerken op het gebied van de geleefde spiritualiteit.
Hoofdstuk: Samenvatting
Het EO project, Jouw spiritualiteit, is succesvol in het reframen van interne beelden van christenen. Spiritualiteit krijgt na kennismaking met dit project een positievere connotatie. Ook de verscheidenheid in de geloofsbeleving onderling wordt door Jouw spiritualiteit begrepen en gewaardeerd. Het project is niet geslaagd in het bereiken van de spirituele zinzoeker. De onderdelen die aansluiten bij deze doelgroep zijn niet voldoende onder de aandacht gebracht qua promotie. Dit geldt ook voor de cursus, de inhoud van de cursus sluit niet aan bij de spirituele zinzoekers. Het model met de 9-talen biedt volop kansen en mogelijkheden voor gebruik naar beide doelgroepen.
4
Summary How can communication as a subject contribute to the missional aims of the Christian faith? And is the current interest in spirituality an opportunity for the church? This is what this thesis is all about. Both, communication and spirituality have my interest and is the reason for starting with market research in the area of Christian spirituality. After gaining my degree, I plan to start my own business in this area of work. Framing is a communication model which offers a possibility to refocus on the old Christian belief, in order to make it relevant in the culture of 2012. The subject is a ‘hot topic’ in the media and is also relevant for several different disciplines. The research is focused on the various forms of spirituality and how the different target groups relate to the forms of spirituality. This distinguished the Christians who are interested in spirituality and those who are not. There is also a third group - the spiritual seekers. In addition to the literature review on the framing-model and the subjects mentioned in the main question, a case study is carried out on a Christian spiritual project. ‘Your spirituality’ from the evangelical broadcasting organization is a project consisting of a test, a book, a website and a course. 17 people have been interviewed and material concerning the project has been collected. By looking from a Communication point of view at the ideas of believers, spiritual seekers and the context of the Dutch culture and the churches, a clear picture of the different parties arises. Spirituality has become mainstream instead of a hype, the post-modern culture has been influenced by spirituality. The decrease in church membership is not because people become secular. Because spirituality has all the characteristics of a religion it can be looked at as a new religion. Secularization is therefore a frame, which can be reframed to de-institutionalization. People have no interest in the organized form, in which religion is offered by the churches. Spirituality can be framed as Christian, because it stems from divine energy, which is called the “Holy Spirit” in Christianity. The communication of the Christian faith in language, rituals and symbolism has become solidified. Forms and words have become meaningless for people, even for regular church people. This clotting is an obstacle to faith of Christians themselves and hence an obstacle to missional presence of the church. Real change begins with listening to people’s questions, perhaps the questions of one’s own heart, to learn to recognize deeper values. Only after this listening can there be a reformulation of faith in the God of the Bible. It is especially important to let go of the missionary (evangelistic) goals and start to walk with searching people.
By looking in a different way, new chances and possibilities arise. This is a contribution which the subject of communication can offer to the churches who want to be missional anno 2012. Although there is talk of an allergic response between several target groups, it is possible to build a bridge. The new knowledge in the field of neurology and psychology can help. Further research is necessary. (Christian) spirituality is an obvious opportunity for the continuing missionary work. Adding the subject “geloofscommunicatie” (the Communication of faith) to the theological training, would contribute to the missional presence of the churches in the area of lived-out spirituality.
Hoofdstuk: Summary
The EO project, Your Spirituality, is successful in reframing the internal images of Christians. Spirituality gains through this project a more positive connotation. Also the diversity in the personal belief experience is more understood and appreciated by Christians. However, the project was unsuccessful in reaching the spiritual seeker. The components which are in line with this target group have not been sufficiently promoted. This also applies to the course, as the contents of the course didn’t connect with the needs of the spiritual seekers. The model with 9languages offers plenty of opportunities for use to both target groups.
5
