Afkicken Een verslaafde? Dat is toch een zwerver met een fles jenever, of een uitgeteerde junk? Was het maar zo simpel. In de bestuurskamer zijn ze ook te vinden. Tekst: Monique van de Sande, illustraties: Sophie van Mackelenbergh
C
hris Knorren werd aan Nijenrode opgeleid tot bedrijfskundige en werkte veertien jaar in commerciële en leidinggevende functies in de bankwereld. Tot het misging, door de alcohol. Hij liet zich behandelen én omscholen, en werkt sinds 2008 zelfstandig coach en nazorgcounselor bij verslavingszorginstelling SolutionS. In die hoedanigheid weet hij: hij was niet de enige alcoholist die maatschappelijk toch succesvol was. Verslaafden vind je in alle lagen van de bevolking. ‘Van onder de brug tot in de bestuurskamer. En dat laatste zelfs opvallend vaak.’ De grote gelijkmaker is de medisch-biologische kant van het verhaal. Verslaving is een ziekte. Zo’n tien procent van de mensen bezit een afwijkend gen waardoor ze eerder naar alcohol en drugs grijpen. Hun hersenen bevatten namelijk minder receptoren voor dopamine, een zogenaamde neurotransmitter die voor een prettig gevoel zorgt. Drugs en alcohol stimuleren de aanmaak van dopamine in de hersenen, maar die raken daardoor zodanig uit balans dat ze de toch al schaarse dopaminereceptoren gaan afbreken. Het gevolg: je moet steeds meer gebruiken om hetzelfde prettige gevoel te krijgen.
Narcistische trekken Het slechte nieuws: het aantal probleemdrinkers in Nederland groeit. Het goede nieuws: niet iedere probleemdrinker wordt alcoholist.
Alcoholmisbruik groeit. Recent onderzoek van de universiteit van Maastricht, verricht in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, wees uit dat maar liefst een op de tien Nederlanders tussen 16 en 69 jaar valt in de categorie probleemdrinkers: mensen die een tijdlang te veel drinken, meestal naar aanleiding van een
pagina 22, 01-06-2013 © Het Financieele Dagblad Bijlage
Ronald (50), ondernemer Zat elke dag aan de cocaïne, is bijna drie jaar clean
‘I
k heb jarenlang in het familiebedrijf gewerkt, maar in 2005 kreeg ik de kans om zelf een productiebedrijf in de foodsector over te nemen. De eerste jaren ging het hard, tot ik via via in aanraking kwam met cocaïne, samen met mijn toenmalige partner. Met werkdruk had dat weinig te maken. Achteraf zeg ik: ik was niet gelukkig met mezelf. Maar ik was ook nieuwsgierig, en het gaf een lekker gevoel. Eerst gebruikte ik af en toe een lijntje, maar dat werd al snel meer: elke week, meerdere keren per week, totdat ik echt elke dag moest scoren. Op zoek naar dat lekkere gevoel van die eerste keer, dat ik nooit meer terugvond. Pas later besefte ik dat drank eigenlijk ook altijd een probleem is geweest. Door de week kon ik ’s avonds prima toe met een frisje, maar in de kroeg en op feestjes zat er nooit een rem op. Met cocaïne was het nog erger. Ik heb een paar keer geprobeerd te stoppen door alle nummers van dealers in mijn telefoon te wissen, maar ten slotte reed ik dan toch net zo lang rond tot ik het spul weer te pakken had. Intussen ging het minder met de zaken, want in mijn hoofd draaide het nog maar om één ding. Ik onttrok ook geld aan het bedrijf om
‘Ik heb geprobeerd te stoppen door alle nummers van dealers te wissen’ pagina 23, 01-06-2013 © Het Financieele Dagblad Bijlage
mijn verslaving te bekostigen. Dat heeft bijna drie jaar geduurd, tot ik zo ongelukkig was dat ik naar SolutionS ben gestapt, tegelijk met mijn partner. Na het intakegesprek dacht ik nog even: als ik nu gewoon zelf stop, hoef ik niet opgenomen te worden. Schaamte was het grootste obstakel. Ik vond het vreselijk om alles op te biechten aan mijn omgeving, mijn familie, mijn kinderen. Maar toen ook die laatste poging na twee weken strandde, wist ik dat er niets anders op zat.
Elke dag fris wakker worden Ik ben blij dat ik heb ingegrepen voordat ik volledig aan de grond zat. In de kliniek heb ik geleerd hoe belangrijk het is om open en eerlijk in het leven te staan, zonder je zintuigen te verdoven. Het betekende het einde van mijn relatie, maar ik heb er vooral veel mooie dingen voor teruggekregen. Elke dag fris wakker worden is alleen al heerlijk. Komende zomer hoop ik drie jaar clean te zijn. Ik snuif en drink niets meer, en ik heb er geen moeite mee. Ik ben veranderd, en op de zaak hebben we ook een verandertraject achter de rug, met en heleboel waardering én zakelijk succes als resultaat. Openheid, eerlijkheid en bereidwilligheid, dat zijn nu onze speerpunten. Precies die dingen die ik in de kliniek heb geleerd.’ (De naam Ronald is gefingeerd)
crisis in hun leven. Maar een probleemdrinker zal zich lang niet altijd ontwikkelen tot alcoholist, zoals ook iemand met genetische aanleg niet per definitie verslaafd hoeft te raken aan alcohol of drugs. Daar is meer voor nodig, en dan hebben we het over oorzaken die — anders dan het afwijkende gen — vaak wel degelijk verband houden met maatschappelijke status. Knorren: ‘Vooral in de hogere echelons vind je aardig wat mensen met narcistische trekken. Ze denken dat de wereld om hen draait, worden vanwege hun positie nog maar zelden tegengesproken, en reflecteren nauwelijks nog op hun eigen gevoel en gedrag. Daardoor lopen ze de kans het contact met de realiteit te verliezen. Drugs passen daar perfect bij. Ze versterken het gevoel van onaantastbaarheid. Zolang de roes duurt, tenminste.’ Wencke de Wildt, manager behandelzaken bij Jellinek, stipt een andere factor aan: het feit dat middelengebruik in sommige elitekringen volkomen geaccepteerd is. ‘Het is een cliché, maar ik hoor van cliënten dat op feestjes in de mediawereld en de advocatuur de lijntjes vaak al klaarliggen. In het zakenleven kan rond drank en drugs soms ook een behoorlijke druk ontstaan.’ Knorren valt haar bij: ‘Ik heb mensen behandeld die reëel bang waren een deal mis te lopen als ze niet meededen.’ En dan is er de prestatiedruk, die toeneemt bij hogere functies met veel verantwoordelijkheid. Soms mag die functiehoogte zelfs letterlijk worden genomen. Volgens Knorren gebruiken nogal wat piloten cocaïne, alcohol of slaapmiddelen omdat ze op ongewone tijden actief moeten zijn, of juist moeten rusten. Ook daar ligt verslaving op de loer, inclusief alle bijverschijnselen, zoals een verminderde concentratie.
Je kunt het jaren volhouden Een verslaving hoeft niet meteen desastreus te zijn; in het bedrijfsleven kun je je best een mindere dag veroorloven zonder acute schade. Bovendien zijn mensen in hogere posities vaak goed in staat hun verslaving te verbergen doordat ze meer vrijheden hebben dan lager personeel. Knorren: ‘Gaandeweg weet je ook precies
het niveau te vinden waarop je voldoende onder invloed bent om je goed te voelen, en toch nog kunt functioneren. Op die manier houd je het vaak jaren vol, tot het een keer echt goed fout gaat. Óf in je werk, óf in je privéleven.’ De Wildt: ‘Dan heb je het over een partner die dreigt weg te gaan, of een werkgever die dreigt met ontslag. Maar soms maken mensen ook gewoon de balans op, en besluiten: dit is niet wat ik wil.’ Ze vindt het zonde dat dat moment vaak zo lang op zich laat wachten. ‘Voor ons is het in elk geval aanleiding om de drempel voor behandeling zo laag mogelijk te houden. Onze behandelingen zijn sowieso meestal ambulant, en behalve overdag kun je sinds kort ook ’s avonds bij ons terecht. Of je kiest voor een behandeling die volledig of deels online verloopt, zodat je je moment helemaal zelf kunt bepalen. Het aanpakken van je verslaving kan dus vaak prima naast een veeleisende baan.’ Om de hoek of achter de eigen voordeur —
pagina 24, 01-06-2013 © Het Financieele Dagblad Bijlage
Een verslaafde leert gaandeweg het niveau te vinden waarop hij voldoende onder invloed is om zich goed
te voelen en toch nog te kunnen functioneren. Totdat het een keer echt goed fout gaat, privé of op het werk.
‘Ik vind het leven prachtig zonder drank, maar ik weet ook dat ik alert moet blijven. Genezen ben je nooit’
Evert (51), ondernemer Zes jaar aan de drank, sinds 2010 in behandeling
‘K
het past vermoedelijk beter bij deze sobere tijden dan het Jellinek Retreat op Curaçao, in 2010 geopend om cliënten in luxe te laten afkicken, maar rond de afgelopen jaarwisseling al weer gesloten. De reden: gedoe rond niet verstrekte medische vergunningen en een volgens velen ten onrechte verstrekte overheidssubsidie, maar vooral ook een nijpend tekort aan welgestelde verslaafden die bereid waren zelf duizenden euro’s op te hoesten voor hun behandeling. Wie toch de voorkeur geeft aan paradijselijke sferen, bijvoorbeeld omdat de privacy in het geding is, kan via SolutionS terecht bij partnerklinieken in Thailand, Zuid-Afrika of op Antigua. Ideaal voor bekende Nederlanders, captains of industry, topmanagers en artsen, rekent de website voor. De reguliere SolutionS-behandelingen — minimaal 28 dagen intern — vinden overigens plaats in het door zijn landelijke ligging ook redelijk discrete Voorthuizen. Knorren: ‘Wij bieden ook ambulante behandeltra-
pagina 25, 01-06-2013 © Het Financieele Dagblad Bijlage
ort nadat Estland in 1991 onafhankelijk werd van Rusland, ben ik begonnen met de export van gebruikte vrachtwagens. De vraag was enorm. Bovendien gaf de Estlandse overheid subsidie op buitenlandse investeringen. Op een gegeven moment had ik met een Estlandse partner ook een vrachtwagenfabriek in Tallinn, met 450 mensen in dienst. In 2000 ontmoette ik in Moskou een aantal grote Russische spelers, onder wie de oligarch Boris Berezovsky. Eerst leek het alsof de poort naar handel met Moskou en Sint Petersburg wijd werd opengezet, maar in feite ging het vanaf dat moment mis. Alle dure meneren bleken verweven te zijn met de maffia. Ze wilden invloed op de bedrijfsvoering in Tallinn. Blijkbaar kregen ze niet voldoende hun zin, want in april 2002 volgde een grote overval. Het personeel werd gegijzeld in de kluis en moest onder bedreiging verkooppapieren tekenen. Ten slotte gingen ze ervandoor met 700.000 euro aan materieel. Ik heb geprobeerd mijn recht te halen, maar dat was een kansloze missie. Het politieapparaat bleek corrupt, de Nederlandse ambassade stak geen vinger uit, en intussen werden mijn gezin en ik met de dood bedreigd. Als commando heb ik de oorlog in Libanon meegemaakt, maar zo bang als toen ben ik nooit geweest.
‘Mijn ambitie ligt volledig bij mijn herstel en bij het herstel van mijn gezin’
Na twee jaar heb ik de strijd gestaakt, een ton aan advocatenkosten armer. Mijn levenswerk was verwoest en ik erbij, zo voelde het. Ik was altijd matig met alcohol, maar na die klap ben ik serieus gaan drinken. Zes jaar lang, flessen per dag op het laatst. Toen ik me in 2010 eindelijk bij SolutionS meldde, was dat eigenlijk niet vrijwillig. Mijn vrouw en kinderen hielden het niet langer met me uit.
Stuurloos en machteloos Als je durft toe te geven dat je stuurloos en machteloos bent, heb je de eerste stap gezet. Al blijft het een lange, moeizame weg. Een half jaar na de eerste behandeling dacht ik dat één glaasje wijn wel weer kon. Niet dus. Ik heb me opnieuw laten opnemen, veertig dagen. Sindsdien weet ik: nooit meer drank. Het verlangen is ook weg, maar ik ben er nog niet. Ze zeggen dat het repareren van de schade aan je relaties ongeveer even lang duurt als het veroorzaken ervan. In theorie heb ik dus nog 3,5 jaar te gaan tot mijn vrouw zegt: Ik wil weer met die man op vakantie. Werken is nog lang niet aan de orde, en dankzij een goede arbeidsongeschiktheidsverzekering hoeft dat gelukkig ook niet. Ik sport, ik schrijf mijn eigen levensverhaal, en houd regelmatig een praatje in de kliniek. Verder geniet ik enorm van het contact met mijn kinderen. Mijn ambitie ligt volledig bij mijn herstel, en bij het herstel van mijn gezin. First things first, zoals managementgoeroe Stephen Covey al zei.’
jecten aan, maar onze ervaring is dat mensen pas echt een nieuwe start kunnen maken als ze zich volledig overgeven. Dat lukt meestal beter in afzondering.’ Bij Jellinek staat in de behandeling één ding voorop: greep krijgen op het middelengebruik. ‘Want je kunt wel aan je relatie gaan werken, maar daar ga je niet per se minder van drinken’, legt De Wildt uit. ‘Terwijl de kans groot is dat je relatie verbetert als je met drinken stopt.’ De gesprekken hebben als doel cliënten gemotiveerd te houden en vaardiger te maken in het hanteren van bijvoorbeeld sociale druk. ‘Dus leren nee te zeggen, ook als anderen aandringen: Hè toe, doe niet zo ongezellig! Onze stelregel is: hoe duidelijker je bent, hoe minder druk je zult ervaren.’
Zelfbeeld op de schop SolutionS legt het accent iets anders: ook het zelfbeeld — en daarmee het wereldbeeld — van de verslaafde moet radicaal op de schop. Knorren: ‘Mensen gaan eigenlijk altijd gebruiken om te compenseren wat ontbreekt, hoe goed ze het in de ogen van anderen ook hebben. Ze missen innerlijke rust of werkelijke bevrediging. De diepere oorzaak is vaak dat ze niet in staat zijn hun gevoelens te delen. En hoe hoger je in de boom zit, des te lastiger wordt dat. In eerste instantie leer je bij ons datgene te doen wat je niet meer durft, of nooit hebt gedurfd: kwetsbaar zijn. Want hoe paradoxaal het ook klinkt: juist dat maakt je sterker.’ Het blijft een feit dat lang niet iedere verslaafde na de behandeling stevig genoeg op de rails staat. Niet voor niets biedt zowel Jellinek als SolutionS nazorgtrajecten en vervolgbehandelingen. ‘Globaal kun je zeggen dat een derde van de mensen het met één behandeling redt, een derde het in een aantal stappen doet, en een derde het niet redt’, zegt Knorren. Zelf is hij nog steeds blij dat hij, na een halfslachtige poging om ambulant af te kicken, heeft gekozen voor een opname. Dat is nu bijna zeven jaar geleden. ‘Ik vind het leven prachtig zonder drank, maar ik weet ook dat ik alert moet blijven. Genezen ben je nooit.’
Mensen gebruiken alcohol of drugs om te compenseren wat ontbreekt; hoe goed ze het ook in de ogen van anderen hebben.
Linda (61), beleidsambtenaar Sinds paar jaar clean, na 40 jaar alcohol en cannabis
‘I
n totaal ben ik veertig jaar verslaafd geweest aan nicotine, alcohol en cannabis. Het begon in de eerste helft van de jaren zeventig. Ik studeerde rechten en woonde in de buurt van de eerste Amsterdamse coffeeshop, Mellow Yellow. Een joint was vrij normaal in mijn kringen. Van roken en drinken keek niemand op. Ik ging als jurist op het stadhuis werken, hiërarchisch vrij dicht bij het college van B&W. Ik raakte bevriend met een wethouder met wie ik thuis urenlang praatte over het gemeentelijke beleid, met de nodige sigaretten, glazen wijn en joints erbij. Ik ging meer cannabis gebruiken, ook als zelfmedicatie. Ik leed al langer aan depressies en had slaapproblemen. Drie joints op een avond vond ik gezonder dan al die chemische slaapmiddelen. Rond 1985 heb ik voor het eerst bij Jellinek aangeklopt. Ik kreeg gesprekken en acupunctuur, maar na twee jaar rookte ik nog precies evenveel. Ook mijn alcoholgebruik was fors. Intussen werkte ik keihard. En
‘Ik vond drie joints op een avond gezonder dan al die chemische slaapmiddelen’
pagina 27, 01-06-2013 © Het Financieele Dagblad Bijlage
met succes. Ik was betrokken bij gezichtsbepalende projecten. Tot ik een burnout kreeg. In 2007 ben ik volledig afgekeurd. Daarna zat ik thuis, met een depressie en genoeg geld voor drank en cannabis. Anderhalf jaar later stond ik opnieuw voor de deur bij Jellinek. Ik ben drie maanden onder behandeling geweest, en sindsdien drink ik geen druppel meer. Ook de cannabis heb ik met een latere behandeling de deur uit gekregen. Op dit moment werk ik alleen nog aan mijn nicotineverslaving.
Ik wil nog langer mee Als ik denk aan wat ik in die veertig jaar heb binnengekregen, mag ik blij zijn dat ik er nog ben. Maar ik wil nog langer mee. Gelukkig voel ik me begrepen door de vrouw die mij behandelt. Ze steunt me, ook met simpele tips als “Doe alle asbakken de deur uit”. Ik ben op de goede weg. Nu mijn man nog. Ik ben er trots op dat ik het zo ver heb geschopt. Ik zou heel wat gerenommeerde bankiers, wethouders en politici kunnen noemen die verstoppertje blijven spelen. Maar goed, ik ben hun hulpverlener niet.’ (De naam Linda is gefingeerd)
