Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw. De Zelfmoordlijn

Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw De Zelfmoordlijn

Jaarverslag 2003

1

Voorwoord De stijging van het aantal oproepen, die zich ook dit jaar doorzet, is tegelijkertijd verontrustend en bemoedigend. Verontrustend omdat het een aanvoelen bevestigt dat steeds meer mensen in een emotionele crisis terechtkomen waarin ze zelfmoord als de enige uitweg gaan zien. Bemoedigend is dat ze er ook willen over praten en daarvoor ook meer het nummer bellen van de Zelfmoordlijn. Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw is er dankzij de inzet van de vrijwilligers in geslaagd om de bezetting van de hulplijn nog verder te verbeteren. Het feit dat we een gans jaar hebben kunnen werken met een, zij het uiterst klein, vast kader laat ons toe meer diepgang te geven aan het Centrum. De vaste omkadering biedt nieuwe perspectieven, laat toe de opleiding van de vrijwilligers verder te optimaliseren, de begeleiding en permanente vorming uit te bouwen, de bewustwording van de zelfmoordproblematiek te vergroten en de inzichten hierin te verbeteren. Dit vernieuwend enthousiasme werkt aanstekelijk en stimulerend. Het is vanuit die innerlijke kracht dat we de samenwerking met de andere organisaties in de hulpverlening uitbouwen. We hopen in 2004, het jaar van ons 25-jarig bestaan, in een overeenkomst met de partners en de overheid het engagement van het CPZ voor de Preventie van Zelfmoord te verankeren. Als wij dan met vertrouwen kijken naar de toekomst, dan is dit ook in grote mate te danken aan de financiële steun die we van particulieren, bedrijven en organisaties hebben mogen ontvangen, want voor de werkingsmiddelen zijn we volledig van hun vrijgevigheid afhankelijk. Huib Crauwels

2

DEEL I: CENTRUM TER PREVENTIE VAN ZELFMOORD VZW................................................................... 5 1

VOORSTELLING CENTRUM TER PREVENTIE VAN ZELFMOORD VZW ...................................... 5 1.1 GESCHIEDENIS.......................................................................................................................................... 5 1.2 MISSIE ...................................................................................................................................................... 5 1.3 STRUCTUUR.............................................................................................................................................. 6 1.3.1 Beheer van de vzw....................................................................................................................... 6 1.3.2 Staf van de vzw............................................................................................................................ 6 1.3.3 Vrijwillige medewerkers van de vzw .......................................................................................... 6 1.3.4 Organogram van de vzw.............................................................................................................. 7

2

NETWERKVORMING: PARTNERSCHAPPEN EN VERTEGENWOORDIGINGEN .......................... 8 2.1 2.2

3

NATIONAAL .............................................................................................................................................. 8 INTERNATIONAAL..................................................................................................................................... 8 INFORMEREN – SENSIBILISEREN........................................................................................................ 9

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 4

DOCUMENTATIECENTRUM........................................................................................................................ 9 LEZINGEN EN WERKWINKELS ................................................................................................................... 9 WEBSITE ................................................................................................................................................ 10 CAMPAGNEMATERIAAL .......................................................................................................................... 10 PERS ....................................................................................................................................................... 10 DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING.................................................................................................... 10

4.1 4.2

TRAINING ............................................................................................................................................... 11 PROTOCOL SUÏCIDEPREVENTIE ............................................................................................................... 11

5

ONDERZOEK........................................................................................................................................... 12

6

STAGE OP HET CPZ ............................................................................................................................... 13 6.1 6.2

TAKENPAKKET ....................................................................................................................................... 13 WERKSFEER EN BEGELEIDING ................................................................................................................ 13

7

BIJSCHOLING EN PERMANENTE VORMING ................................................................................... 14

8

KWALITEITSZORG ................................................................................................................................ 15

9

CPZ 25....................................................................................................................................................... 16

10

FINANCIËN ............................................................................................................................................. 17

10.1 10.2 10.3

FINANCIEEL VERSLAG ............................................................................................................................ 17 FUNDRAISING ......................................................................................................................................... 17 ATTESTEN FISCALE VRIJSTELLING .......................................................................................................... 17

11

CONCLUSIES .......................................................................................................................................... 18

12

DANK ....................................................................................................................................................... 19

3

DEEL II: DE ZELFMOORDLIJN ........................................................................................................................ 20 1

VOORSTELLING..................................................................................................................................... 20 1.1 1.2

2

GESCHIEDENIS........................................................................................................................................ 20 DOELSTELLINGEN .................................................................................................................................. 20 VRIJWILLIGERSBELEID ....................................................................................................................... 21

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6

REKRUTERING EN SELECTIE.................................................................................................................... 21 BASISOPLEIDING .................................................................................................................................... 21 PERMANENTE VORMING EN COACHING................................................................................................... 22 TEAMBUILDING EN APPRECIATIE ............................................................................................................ 22 BEVRAGING VAN DE VRIJWILLIGERS ...................................................................................................... 22 ONLINE HULPVERLENING ....................................................................................................................... 23

3

BEKENDMAKING VAN DE ZELFMOORDLIJN ................................................................................. 24

4

OPROEPGEGEVENS............................................................................................................................... 25 4.1 AANTAL ................................................................................................................................................. 25 4.2 ANALYSE................................................................................................................................................ 25 4.2.1 Steekproef.................................................................................................................................. 25 4.2.2 Methode..................................................................................................................................... 25 4.2.3 Beperkingen............................................................................................................................... 25 4.3 RESULTATEN .......................................................................................................................................... 26 4.3.1 Geslacht en leeftijd .................................................................................................................... 26 4.3.2 Soort oproep .............................................................................................................................. 26 4.3.3 Zelfmoordgedachten .................................................................................................................. 27 4.3.4 Raadpleging van deskundige ..................................................................................................... 27 4.3.5 Problemen............................................................................................................................................. 27 4.4 BESLUIT ................................................................................................................................................. 28

5

CONCLUSIES .......................................................................................................................................... 29

4

DEEL I: CENTRUM TER PREVENTIE VAN ZELFMOORD vzw 1

Voorstelling Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw

1.1

Geschiedenis

Sinds midden vorige eeuw wordt zelfmoord beschouwd als een fenomeen waarvoor aanzienlijke preventiemogelijkheden bestaan. Reeds in 1949 werd in Los Angeles het 'Suicide Prevention Center' opgericht. Dit stond model voor talrijke centra in de hele wereld. Eén van de bekendste is de in de jaren '50 opgerichte Britse organisatie van de 'Samaritans'. Uit het geheel van de wetenschappelijke waarnemingen in deze centra blijkt dat: - de suïcidale gedragingen verband houden met toestanden van emotionele crisissen. Door een emotionele crisis kan iemands wereld zodanig vernauwen, dat zelfmoord meer en meer als oplossing opduikt. Dit proces van gedachte naar daad kan op elk moment worden gestopt; - de mens zeer ambivalent is wanneer hij zelfmoord overweegt. Het willen sterven is innig verbonden met de wens om te leven, maar dan wel op een andere manier; - zelfs volop in een crisis de behoefte aan contact met anderen heel belangrijk blijft. Onderzoeken hebben uitgewezen dat 75 % van de mensen die een poging tot zelfdoding ondernemen, hun intentie vooraf bekend hebben gemaakt, op een min of meer duidelijke wijze. België bleef niet achter. In 1970 werd te Brussel het Franstalige 'Centre de Prévention du Suicide' (CPS) opgericht. Dat dit aan een bestaande nood beantwoordde, bleek uit het aantal oproepen; jaarlijks kwamen meer dan 10.000 telefoontjes binnen. Voor Nederlandstaligen bestond een dergelijke instelling niet. Mede vanuit de vaststelling dat ook Vlamingen zich tot de Franstalige noodlijn wendden, werd, met de steun van het CPS, eind 1978 het initiatief genomen om het pluralistische 'Centrum ter Preventie van Zelfmoord' uit te bouwen.

1.2

Missie

Na een jaar intens overleg over de visie en de doelstellingen van het CPZ, legde de Werkgroep Beleid de missie voor aan de vrijwillige beantwoorders van de Zelfmoordlijn en aan de Raad van Bestuur. De definitieve en goedgekeurde missie van het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw is de volgende: Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw is een pluralistische vereniging met als basisdoelstelling het voorkomen van zelfdoding. De werking van het Centrum baseert zich op vier pijlers. 1.

2. 3. 4.

Het Centrum wil met de ‘Zelfmoordlijn’ 24 uur op 24 bereikbaar zijn voor mensen met suïcidale gedachten, mensen uit hun omgeving en nabestaanden. Door in anonimiteit actief en respectvol te luisteren, stimuleren de vrijwilligers de zelfredzaamheid van de oproeper en trachten zij samen met hem het moment van crisis te overwinnen. Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord staat in voor de deskundigheid van de vrijwilligers. Het Centrum wil het ruime publiek informeren en sensibiliseren om suïcidaal gedrag te herkennen, ernstig te nemen en bespreekbaar te maken. Het Centrum wil de deskundigheid bevorderen van personen die vanuit hun functie geconfronteerd kunnen worden met suïcidaal gedrag. Het Centrum wil een bijdrage leveren aan het onderzoek naar suïcidaal gedrag en de preventie ervan.

De wisselwerking tussen deze vier pijlers bepaalt de eigenheid van het Centrum en zorgt ervoor dat het een baanbrekende rol kan blijven spelen in de preventie van zelfdoding. Het Centrum streeft ernaar haar basisdoelstelling te bereiken in overleg en in samenwerking met de overheid en relevante partners, waarbij complementariteit het uitgangspunt is.

5

1.3

Structuur

De vzw wordt bestuurd door de Raad van Bestuur die erop toeziet dat de dagelijkse leiding van de directie beantwoordt aan de vooropgestelde doelstellingen van het Centrum.

1.3.1 Beheer van de vzw Op de Algemene Vergadering (AV) van januari 2001 werd de volgende Raad van Bestuur verkozen: - Hubert Crauwels, Deputy Director Government and EU Affairs, Ford of Europe Brussels (voorzitter); - Greet Hellenbosch, docente psychologie en verbonden aan de Plantijnhogeschool (secretaris); - Wendy Serraris, psychologe werkzaam bij Centrum Morele Dienstverlening Mechelen (penningmeester); - Piet De Bruyn, historicus en werkzaam op een educatieve uitgeverij. Op de Algemene Vergadering van januari 2003 werd ook Hugo d’Haenen, hoofd van het departement Psychiatrie, Academisch Ziekenhuis, VUB, lid van de Raad van Bestuur. De Raad van Bestuur kwam in de loop van 2003 zes keer samen. De Algemene Vergadering van het CPZ - bestaande uit de leden van de Raad van Bestuur en uit leden die vanuit hun betrokkenheid bij het Centrum in de AV zetelen - kwam eenmaal bijeen (januari 2003).

1.3.2 Staf van de vzw Dankzij een loonsubsidie van het Vlaams Ministerie van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen, kon de directrice, Grieke Forceville, die in juli 2002 van start ging, haar werk verder zetten in 2003. De aanwezigheid van een voltijdse directie is nodig om twee geco’s (gesubsidieerde contractuelen) van het Gewest Brussel te kunnen aanwerven. Een nieuwe medewerker in geco-statuut startte in maart 2003. Een tweede geco-werknemer startte in juni 2003. De staf houdt wekelijks teamvergaderingen. Op deze teamvergaderingen wordt de dagelijks werking van het CPZ voorbereid en opgevolgd. Jaarlijks houdt de staf een teamdag waarop een drietal prioritaire thema’s worden besproken en het team uitgebreid wordt geëvalueerd.

1.3.3 Vrijwillige medewerkers van de vzw In het totaal begonnen in 2003, 11 nieuwe vrijwillige beantwoorders aan de Zelfmoordlijn (cf deel II: De Zelfmoordlijn).

6

1.3.4 Organogram van de vzw

Algemene Vergadering

Raad van bestuur

Directie

Staf Vrijwillige Medewerkers

7

2

Netwerkvorming: partnerschappen en vertegenwoordigingen

2.1

Nationaal

Centre de Prévention du suicide: Hoewel het Franstalige en het Nederlandstalige centrum een autonome werking hebben en het twee van elkaar onafhankelijke verenigingen zijn, bestaat er wel degelijk een historische band. Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw is in 1979 gegroeid uit het Centre de Prévention du Suicide. Beide Centra bevonden zich tot 2001 op dezelfde locatie. In november 2001 verhuisde het secretariaat van het CPZ en het contact met het Franstalige Centrum verwaterde. In 2003 werden de banden opnieuw sterker aangehaald. Er vond een overleg plaats in het CPZ op 27 augustus 2003 en de Centra bemanden een gezamenlijke stand op het Forum Geestelijke Gezondheid Brussel op 10 en 11 oktober. Tussendoor vonden ook contacten plaats over online hulpverlening, over de registratie van suïcidale oproepen, over mogelijke gezamenlijke vormingsprojecten, … Overeenkomst FDGG-VVI, VVGG, FTO, CPZ Onder stimulans van de overheid werd eind 2001 beslist tot het sluiten van een overeenkomst tussen de Vlaamse Vereniging Geestelijke Gezondheid vzw, de Federatie van Tele-Onthaaldiensten in Vlaanderen vzw, de Federatie van Diensten voor Geestelijke Gezondheidszorg vzw en het Verbond der Verzorgingsinstellingen vzw. De overeenkomst liep van 1 januari 2002 t.e.m. 31 december 2003. De doelstelling van deze overeenkomst tussen de betrokken partijen werd als volgt geformuleerd: “In het kader van een ruimere doelstelling waarbij het optimaliseren van de zelfmoordpreventie in Vlaanderen voorop staat, een beleidsoptie van de Vlaamse regering waartoe bovengenoemde partners zijn ingeschakeld, spitst deze overeenkomst zich toe op: - het bekomen van een duidelijker beeld m.b.t. de gemeenschappelijke en specifieke functies van betrokken partijen inzake zelfmoordpreventie; - het ontwikkelen van synergie tussen deze partijen.” Om de synergie tussen de verschillende organisaties te bevorderen, werden FTO en CPZ uitgenodigd op de stuurgroep van het Project Zelfmoordpreventie van FDGG – VVI. Eind 2003 liep de overeenkomst af en werden er nieuwe gesprekken gevoerd over een mogelijke bestendiging van de huidige overeenkomst en over het afsluiten van een Collectieve Gezondheidsovereenkomst met de overheid. Begin 2004 worden de onderhandelingen hierover afgerond. Werkgroep Verder De Werkgroep Verder is een samenwerkingsverband tussen FDGG-VVI, de zelfhulp- en gespreksgroepen voor nabestaanden, Trefpunt Zelfhulp, Tele-Onthaal, Similes, CAW, Centrum ter Preventie van Zelfmoord en tal van nabestaanden en ervaringsdeskundigen. Vanaf januari 2003 vertegenwoordigt Grieke Forceville, directrice, het CPZ in de werkgroep. Op de Dag van de Nabestaande (15/11/03) was er een stand van het CPZ en een medewerker leidde samen met iemand van het Project Zelfmoordpreventie (FDGG) de gespreksgroep voor jongeren. Missing You Missing You is een gezamenlijk initiatief van Ouders van een Overleden Kind (OVOK), Interdiocesane Jeugddienst Antwerpen/Vlaams-Brabant en Mechelen, CPZ, Project Kinderwerking Slachtofferhulp, Centra Morele Dienstverlening Leuven en Mechelen en enkele vrijwilligers. De organisatie bestond erin om op 22 november 2003 een ontmoetingsdag voor rouwende jongeren te organiseren. Overleg Turnhout Naar aanleiding van het hoog aantal suïcides en pogingen tot suïcide werd het CPZ uitgenodigd op een overleg in de stad Turnhout. Deze bijeenkomst was de start van reeks samenkomsten die onder meer tot doel hadden te komen tot een draaiboek voor de politiediensten van de regio Turnhout.

2.2

Internationaal

International Association for Suicide Prevention (IASP) Sinds december 2002 is het CPZ opnieuw lid van de IASP en ontvangt het opnieuw het tijdschrift Crisis. 8

3

Informeren – Sensibiliseren

3.1

Documentatiecentrum

Het Centrum wordt dagelijks gecontacteerd door mensen die meer informatie willen hebben over de werking van het CPZ, over de zelfmoordproblematiek en over de hulpverlening aan suïcidale mensen. Een deel van de informatie wordt telefonisch verstrekt. Maar in vele gevallen wordt er op aanvraag ook een informatiepakket naar de belangstellenden verstuurd. In 2003 ontvingen 246 mensen of instanties van het centrum een postpakket (168 in 2002). Meestal gaat het om studenten die in het kader van hun studies meer willen weten over het onderwerp. Daarnaast zijn er ook meer en meer hulpverleningsdiensten, zoals medisch-psychiatrische instellingen, slachtofferhulp, stressteams, politie,…, die op informatief vlak een beroep doen op het Centrum. Naast een standaardaanbod dat bestaat uit de folders van het CPZ, statistisch materiaal, teksten over zelfdoding en hulpverlening, worden er op aanvraag soms ook meer specifieke pakketten samengesteld met o.a. artikels uit de vakliteratuur. Op afspraak kan men de bibliotheek van het Centrum raadplegen. De bibliotheek werd in 2003 aangevuld met: - Reef, O., Nee!, Sjaloom en Wildeboer, 2001 (kinderboek over suïcide bij jonge kinderen); - Balthazar, N., Niets … was alles wat hij zei, Altiora, Averbode, 2003 (jeugdboek); - Appelo, M., Van draaglast naar draagkracht, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem, 1999; - Dattilio, F.M., Freeman, A. (ed), Cognitive-Behavioral Strategies in Crisis Intervention, Guilford, N.Y., 2000; - Hendin, H., Mann, J.J. (ed), The Clinical Science of Suicide Prevention, Anals of the New York Academy of Sciences Volume 932 1-241, 2001; - Lester, D. (ed), Suicide Prevention. Resources for the Millennium (Series Death, Dying, and Bereavement), Brunner – Routledge, 2001; - Een verkenning door de wereld van de Geestelijke Gezondheid, uitgegeven door VVGG, VVMD en Trefpunt Zelfhulp, 2003; - Observatorium voor Gezondheid en Welzijn Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Zelfmoord in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Situatie 19898-2000, 2003. Een subsidie van de Stichting Porticus maakt het mogelijk om het documentatiecentrum van het Centrum in 2004 te actualiseren en uit te breiden. Eind 2003 werd in dat verband contact genomen met de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid om de bestanden van beide bibliotheken op mekaar af te stemmen en om beide databases met elkaar te verbinden. Het initiatief gaat uit van de VVGG en de VVGG doet het beheer van het systeem. Het CPZ betaalt hiervoor dan ook een jaarlijkse bijdrage. Omdat het Centrum lid is van de IASP (International Association for Suicide Prevention) ontvangt het het tijdschrift Crisis. Andere tijdschriften die het CPZ ontvangt, zijn onder meer: - Psyche; - Trefpunt Zelfhulp Krant; - Vigoureus; - Welwijs; - Weliswaar; - … Het CPZ ontving van het Algemeen Ziekenhuis van Jette een tijdschriftenrek waarop de verschillende tijdschriften inmiddels zijn uitgestald. De tijdschriften kunnen worden geraadpleegd door de vrijwilligers.

3.2

Lezingen en werkwinkels

In 2003 gaf het CPZ lezingen aan: − Oudercomité O.L.Vrouw college, Vilvoorde; − Don Boscocollege, Kortrijk, hoger secundair onderwijs; − St-Jozefsinsitituut Kontich, hoger secundair onderwijs; − Katholieke Hogeschool Leuven, lerarenopleiding; − Gezinspastoraal/zelfhulpgroep voor nabestaanden van zelfdoding, Roeselare; − SITE, volwassenenonderwijs, Antwerpen.

9

Het CPZ gaf informatieve werkwinkels aan: − St. Jozefscollege Turnhout; − Broederschool Roeselare; − Lyceum Laken − Diensten Jeugdpastoraal.

3.3

Website

Iedereen die meer wil weten over zelfdoding of het Centrum kan terecht op de website www.zelfmoordpreventie.be. De website werd in 2003 geactualiseerd en kreeg een nieuwe look die overeenstemt met de nieuwe folders en affiche (ontwerp december 2002). Ook werd er een specifieke crisispagina gemaakt voor mensen die in crisis zijn of mensen die met suïcidale personen in hun omgeving worden geconfronteerd. In 2003 startte het CPZ een overleg met andere hulplijnen om te kijken hoe online hulpverlening zou kunnen gebeuren (cf deel II).

3.4

Campagnemateriaal

Het CPZ tracht de informatieve folder ‘Voor de babbel van je leven’ waarin meer informatie is opgenomen over zelfdoding, de preventie ervan en de Zelfmoordlijn, zo ruim mogelijk te verspreiden. In 2003 werden ongeveer 7 000 exemplaren verdeeld. De folder werd ondermeer verdeeld door het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn samen met de uitgave Zelfmoord in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Situatie 1998-2000. Voor deze uitgave werd onder meer input van het CPZ en het CPS gevraagd. In de zomer van 2003 vond een overleg plaats met Leo Burnett, het bureau waarvan twee medewerkers het nieuwe campagnemateriaal (december 2002) hebben ontwikkeld. Het team van Leo Burnett heeft interesse om in 2004 een nieuwe promotiecampagne voor de Zelfmoordlijn te voeren.

3.5

Pers

Ook de pers komt – afhankelijk van de nieuwswaarde – dikwijls bij het centrum terecht met informatieve vragen rond de zelfmoordproblematiek en onze werking. Zo werden er in 2002 verscheidene interviews met stafleden van het Centrum afgenomen en verschenen er artikels in: − De Morgen; − De Standaard; − Het Laatste Nieuws; − Het Belang van Limburg; − Gazet van Antwerpen. Het CPZ verscheen op volgende zenders: − VRT: Avondnieuws − VTM: Telefacts − TV-Brussel: Avondnieuws (2x) Ook op de radio was het CPZ te horen op Radio 1, Radio Vlaanderen en Radio Spes. Tot slot is het CPZ driemaal geïnterviewd voor www.hulporganisaties.be Regelmatig wordt een persartikel vanuit het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw verstuurd naar de grote dag- en weekbladen. Deze artikels zijn ook terug te vinden op www.zelfmoordpreventie.be Op 12 maart 2003 nam het CPZ deel aan een Perscafé in de Artevelde Hogeschool, Gent.

4

Deskundigheidsbevordering

Om de zelfmoordpreventie in Vlaanderen te optimaliseren is er meer nodig dan het informeren van het groter publiek. Daartoe ziet het CPZ het als haar taak om mensen die door hun functie mogelijk worden geconfronteerd met risicogroepen, extra te vormen in zelfmoordpreventie.

10

4.1

Training

Het Centrum gaf in 2003 workshops en trainingen aan: - Kinder- en Jongerentelefoon Antwerpen; - Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Huisartsen (WVVH); - V.I. Autonome Centra (thuisverzorgers); - Borgerstein, St-Katelijne Waver (begeleiders van mensen met lichte handicap); - Patronaat K.I. Doven en Blinden.

4.2

Protocol Suïcidepreventie

In 2003 deed een groot overheidsbedrijf beroep op het CPZ om een protocol zelfmoordpreventie uit te werken dat op de werkvloer kan worden geïmplementeerd. Op 9 en 23 september en op 20 oktober vond er in het CPZ hierover overleg plaats. Hetzelfde bedrijf heeft voor 2004 een vorming zelfmoordpreventie en een vorming ‘train de trainer’ aangevraagd.

11

5

Onderzoek

In juni 2003 startte Alexandre Reynders als onderzoeksmedewerker op het Centrum. De functie van deze medewerker is het analyseren van oproepgegevens. Wegens het late opvolgen van de vorige onderzoeksmedewerker zijn tot op heden niet alle gegevens van 2003 verwerkt. Vandaar dat Alexandre Reynders een steekproef voor het kalenderjaar 2003 heeft genomen. De analyse van deze steekproef vindt u bij de oproepgegevens van De Zelfmoordlijn. Eind 2003 werd gestart met een – weliswaar anoniem – nieuw oproepverslag voor het registreren van oproepen. De testfase liep af op 31 december 2003. Vanaf 1 januari 2004 zullen de oproepgegevens opnieuw stelselmatig worden ingevoerd om eind 2004 te komen tot een meer gedetailleerde analyse.

12

6

Stage op het CPZ

Het CPZ biedt studenten van diverse (menswetenschappelijke) opleidingen de mogelijkheid om stage te lopen. Elke stagiair kan, in samenspraak met zijn begeleider, een keuze maken uit een ruim takenpakket. Begeleiding is steeds voorzien vanuit het Centrum zelf.

6.1

Takenpakket

De studenten krijgen de kans om zowel praktische ervaring op te doen als meer inhoudelijke inzichten te verwerven. Praktisch: - telefonische hulpverlening: beantwoorden van noodoproepen en oproepen voor derden aan de Zelfmoordlijn; - organisatorische initiatieven: campagnes uitwerken, rekruteren van nieuwe vrijwilligers, …; - vormingswerk: observeren van en participeren aan interne en externe vormingen; - administratie: verwerken van informatie-aanvragen, briefwisseling, telefonisch onthaal op secretariaat, klassement, … - research: statistische en inhoudelijke verwerking van gegevens, ... Inzicht verwerven in: - de organisatie en haar omgeving; - de hulpverlening aan suïcidale personen; - de eigen houding tegenover dood en zelfdoding; - het eigen functioneren.

6.2

Werksfeer en begeleiding

De stagiair heeft de mogelijkheid om zelf zijn werkterrein af te bakenen, in samenspraak met zijn begeleider op school en de begeleider op het CPZ. De begeleiding die het Centrum biedt is enerzijds gericht op zelfstandigheid en zelfkennis, anderzijds op teamwerk. Naast de individuele begeleiding is er ook de collectieve begeleiding, onder de vorm van teamvergaderingen, oproepbesprekingen of intervisiebijeenkomsten, thema-vergaderingen en permanente vorming. Het voortdurend contact tussen stagiair, staf en vrijwilligers draagt zeker bij tot de betrokkenheid van de stagiair en tot een positieve en motiverende sfeer. In 2003 werkten 5 stagiaires op het Centrum: 2 studenten maatschappelijk assistent, 2 studenten psychiatrische verpleegkunde en 1 studente Hoger Instituut Gezinswetenschappen.

13

7 Bijscholing en Permanente vorming Om de kwaliteit van de diensten van het Centrum ter Preventie van Zelfmoord te verzekeren, worden de medewerkers – beroepskrachten en vrijwilligers – bijgeschoold en permanent gevormd. Over de permanente ondersteuning en vorming van vrijwilligers verneemt u meer in deel II. De directrice is in september 2003 gestart met de Voortgezette Opleiding Management in de gezondheids- en welzijnszorg (2 jaar). Stafleden namen deel aan: - 27 maart en 22 april 2003: tweedaagse workshop beleidsplannen; - augustus: studiedag van ’t Punt over ‘Omgaan met conflicten’ (Forum Vrijwilligerswerk); - 15 november 2003: Dag van de Nabestaande (Werkgroep Verder).

14

8 Kwaliteitszorg In januari 2003 startte de Werkgroep Beleid met als taak: het ontwikkelen van de missie van het CPZ en het beleid voor de komende jaren uittekenen. De werkgroep bestaat uit twee vertegenwoordigers van de vrijwillige beantwoorders van de Zelfmoordlijn, twee vertegenwoordigers van de Raad van Bestuur en twee vertegenwoordigers van de staf. De leden van de werkgroep werden verkozen op de Algemene Vergadering van januari 2003. De werkgroep komt 10x per jaar samen. De missie werd goedgekeurd in november 2003 (cf deel I, 1.2). Het CPZ kon voor het finaliseren van de missie rekenen op de ervaring van een deskundige copy-writer. Het CPZ voerde een stakeholdersanalyse bij enkele belangrijke betrokken partijen (overheid, partners, …) en de Werkgroep Beleid vroeg aan de Raad van Bestuur om een analyse van het CPZ te maken aan de hand van de 7 S’en (Skills, Structure, Systems, Shared values, Staff, Style, Strategy). Deze documenten dienen als basis om de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen op een rijtje te zetten (SWOT-analyse). In 2004 zullen hieruit de prioriteiten worden bepaald voor het beleid en de werking van het CPZ. Het oorspronkelijke tijdsplan werd niet gehaald (eerste – weliswaar voorlopig – actieplan af in september 2003). Het voorbereidend werk om te komen tot een missie en beleidsplan vraagt meer input dan de werkgroep oorspronkelijk had gedacht. De werkgroep investeert liever meer tijd dan half werk te leveren.

15

9 CPZ 25 In 2004 bestaat het CPZ 25 jaar. Daartoe heeft het Centrum het project ‘CPZ 25’ opgestart met als doel: 1. het 25-jarig bestaan en de daarbij horende 25-jarige deskundigheid en kennis van het CPZ in de kijker zetten; 2. de zin en het belang van de Zelfmoordlijn en het CPZ duidelijk stellen; 3. het CPZ naambekendheid geven; Met CPZ 25 wil het Centrum zowel hulpverleners en partnerorganisaties in de welzijn- en gezondheidssector bereiken als het ruime publiek, de pers en de eigen vrijwillige medewerkers van het CPZ. Om de verschillende doelgroepen en doelstellingen te bereiken, worden er diverse deelprojecten gelanceerd. Een werkgroep, bestaande uit twee vrijwillige beantwoorders, een lid van de Raad van Bestuur en de directrice is volop van start gegaan met de volgende initiatieven: − het colloquium ‘Met de moed der Wanhoop?’, colloquium over zelfdoding en de preventie ervan, op zaterdag 24 april 2004 in de Bosuil, Jezus-Eik (omgeving Brussel); − de uitgave van een jubileumboek met bijdragen van de sprekers van het colloquium, andere externen en eigen medewerkers (verschijning september 2004); − een benefietconcert in het najaar; − een tentoonstelling van jonge aankomende kunstenaars; − een bedankfeest voor de vrijwilligers; − een leuke informatieve gids voor jongeren; − een ‘SOS Suicide spel’ (werktitel) i.s.m. het Centrum voor Informatieve Spelen (CIS), Heverlee. Voor het laatste project worden nog de nodige fondsen gezocht (kostenraming € 10 000). Het programma van het colloquium ‘Met de moed der wanhoop?’ ziet er als volgt uit: Overzicht van de dag 09.00 uur onthaal en koffie 09.30 uur Verwelkoming en inleidend woordje door de voorzitter 09.40 uur Vlaams minister Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen, A. Byttebier 10.00 uur streepje muziek 10.10 uur spreker 1: Paul Arteel (VVGG) 10.50 uur streepje muziek 11.00 uur koffiepauze 11.15 uur spreker 2: Gwendolyn Portzky, (Eenheid voor Zelfmoordonderzoek, U.Z. Gent) 12.00 uur getuigenis vrijwillige medewerkers Zelfmoordlijn 12.15 uur lunch 13.30 uur 16.00 uur 16.10 uur 16.20 uur

werkwinkels (met tussenin zelf bepaalde pauze) besluiten van werkwinkels in plenum CPZ-prijs-uitreiking slotmoment en receptie

Workshops Jeugdwerk Zelfdoding en mantelzorg Zelfdoding en jeugdwerk Zelfdoding als zingevingsprobleem Suïcide bij kinderen Suïcide bij ouderen Hulpverleners als nabestaanden Doorlopend Tentoonstelling CPZ 25, info-markt en gastenboek, …

16

10

Financiën

10.1 Financieel verslag Rekening 2003 Inkomsten: 1. Subsidie BGDA 2003 en achterstallen 2002 2. Loonsubsidie Vl. Ministerie Welzijn (januari – december 2003) 3. Giften 4. Activiteiten 5. Voorschotten (loonsubsidie jan – juni 2004) 6. Andere

22 185,69 5 423,38 17 977,39 2 268,89

Totaal in:

135 874,75

Uitgaven en voorzieningen: 1. Personeel 2. Kantoorkosten en werkingskosten 3. Woonkosten 4. Installatiekosten 5. Te reserveren loonkosten jan – juni 2004 Totaal uit: Over te dragen saldo naar 2004

51 324,21 36 695,19

92 411,43 19 276,33 8 579,22 245,33 17 977,39 138 489,70 (- 2 614,95)

De rekening 2003 werd goedgekeurd op de Raad van Bestuur van 14 januari 2004 en bekrachtigd op de Algemene Vergadering van 14 januari 2004.

10.2 Fundraising De Vlaamse Overheid erkent het CPZ als partner in haar zelfmoordpreventiebeleid en kent het CPZ een loonsubsidie toe voor één vaste medewerker. Alle andere kosten blijven ten laste van het CPZ zelf. Eind 2002 lanceerde het Centrum een nieuwe actie: ‘Steun het CPZ voor één dag’ met het doel om het onbezoldigde werk van de vrijwilligers zo goed mogelijk te omkaderen (het selecteren en opleiden, omkaderen, bijscholen en begeleiden van vrijwilligers). Het kost het CPZ € 30 per dag om haar vrijwilligers hun werk te laten doen. Individuen die willen sympathiseren kunnen gedurende 1 dag het werk van deze mensen mogelijk maken door € 30 te storten. Zij krijgen dan een bewijs van steun met daarop de door hen aangegeven dag. Ook bedrijven kunnen aan deze actie deelnemen door de actie ‘Steun het CPZ voor één week’. De actie heeft betrekking op het kalenderjaar 2003. Het is de bedoeling om deze actie jaarlijks te hernemen. In 2003 werd er voor 104 dagen € 30 betaald. Begin 2003 voerde het CPZ met behulp van een vrijwillige free-lance medewerker een beperkte sponsoractie bij bedrijven uit verschillende sectoren. Deze actie kende echter weinig succes. In januari 2004 start een Werkgroep Sponsoring met vertegenwoordiging van staf, Raad van Bestuur, vrijwillige beantwoorders en een externe deskundige met als taak het verwerven van zowel structurele als niet-structurele steun.

10.3 Attesten fiscale vrijstelling Giftenverstrekkers kunnen voor 2003 en 2004 een attest voor fiscale vrijstelling ontvangen voor giften vanaf € 30.

17

11

Conclusies

Enkele conclusies uit het kalenderjaar 2003: - De loonsubsidie voor één voltijdse kracht maakte het in 2003 voor het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw mogelijk om zowel de interne werking als de externe werking uit te breiden en te optimaliseren. - Netwerkvorming is erg belangrijk om het zelfmoordpreventiebeleid in Vlaanderen verder te optimaliseren. Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord besteedt hier in toenemende mate zorg en aandacht aan. Bijgevolg zal het CPZ in de toekomst de partnerschappen en banden met organisaties in het veld nauwer aanhalen. Het huidige overleg over een mogelijk Platform Depressie en Zelfdoding is hiervan een illustratie, evenals de contacten met het Franstalige CPS. - Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw is in belangrijke mate een informatiecentrum over suïcidaal gedrag. Het documentatiecentrum en de bibliotheek zullen in 2004 verder worden geactualiseerd en uitgebouwd (boeken, tijdschriften, video’s, …). Een belangrijke nieuwigheid in 2004 zal de samenwerking met het documentatiecentrum van de VVGG zijn. - Om het werk dat de uitbouw van het documentatiecentrum met zich meebrengt te kunnen uitvoeren, is het Centrum voor 2004 op zoek naar een vrijwillige medewerker. - In 2003 werden zowat 7000 folders verspreid. Doch, gerichte campagnes zijn nodig om de bekendheid van de Zelfmoordlijn te verhogen. In 2004 tracht het CPZ hiervoor de nodige fondsen te verzamelen om in het najaar een gerichte promotiecampagne voor de Zelfmoordlijn te voeren. - De externe vormingen van het Centrum kenden in 2003 opnieuw een succes. Het afstemmen op maat van de doelgroep wordt meer dan geapprecieerd. In 2004 bouwt het Centrum haar vormingsaanbod verder uit. - Door de invoering van een nieuw registratieformulier zullen de gegevens van de Zelfmoordlijn in 2004 opnieuw met regelmaat kunnen worden bijgehouden en degelijk worden geanalyseerd. - Ondanks de inspanningen om aan fundraising te doen, heeft het Centrum de rekening 2003 moeten afsluiten met een verlies. De oprichting van de werkgroep sponsoring (januari 2004) heeft als doel meer inkomsten via giften te genereren. - Meer dan 100 dagen werden in 2003 door particulieren aan € 30 per dag gesponsord. De actie ‘Steun het CPZ voor één dag’ wordt in 2004 vervolgd. De fiscale attesten die worden geleverd bij elke gift vanaf € 30 zullen het succes van deze actie hopelijk nog doen toenemen. - In 2003 werd de missie van het Centrum geschreven. In 2004 zal de werkgroep Beleid van het Centrum de nodige beleidslijnen voor het realiseren van deze missie, uitschrijven. - Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw heeft heel wat gerealiseerd in 2003 en heeft grootse plannen in 2004. Om deze ambitieuze plannen te kunnen waarmaken, is er nood aan financiële middelen. Enkel met een werkingssubsidie kan de werking van het CPZ als documentatiecentrum en de Zelfmoordlijn verder worden uitgebouwd, de kwaliteit worden verzekerd en het voortbestaan van beide worden gegarandeerd.

18

12

Dank

Het Centrum dankt haar individuele sponsors en de volgende instanties en organisaties voor hun financiële en andere steun: -

Vlaams Ministerie van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen REDEVCO Retail De Streekkrant – Roularta Gemeente Oud-Turnhout Gemeente Kruibeke Lions Club zone Mechelen RC Rotary Cantersteen Kopje Copie bvba Vzw RCMB MTT nv Belgacom Rotary Asse Nationale Loterij Project X ALELEK General Secretariat of the Council of the European Union Het Witte Gras C&A Ethias

Verder dankt het Centrum alle andere mensen die financieel of op een andere manier hebben geholpen.

19

DEEL II: DE ZELFMOORDLIJN 1

Voorstelling

1.1

Geschiedenis

De eerste doelstelling van het Centrum ter Preventie van Zelfmoord is en blijft de telefonische opvang. Toen het Centrum werd opgericht was de noodlijn dan ook meteen actief. Sinds 30 april 1979 kan iedereen in nood of die in zijn omgeving wordt geconfronteerd met suïcidaal gedrag, bellen naar het nummer 02/649 95 55. De Zelfmoordlijn werkt dag en nacht, 24 uur op 24, weekend en feestdagen inbegrepen. En het aantal oproepen is samen met de bekendheid gestegen: van 750 in 1980 naar net geen 7000 in 2003. Toen in 2002 het concept voor de nieuwe folders en een nieuw logo werd uitgedacht, stootte men op de term ‘noodlijn van het Centrum ter Preventie van Zelfmoord’. Deze term verwoordt goed de inhoud van de dienstverlening, maar ligt moeilijk in de mond en is bijgevolg niet bruikbaar voor promotiecampagnes. De medewerkers van het reclamebureau Leo Burnett hadden verschillende voorstellen om de noodlijn van het Centrum anders te benoemen. De Raad van Bestuur verkoos uiteindelijk een jonge en dynamische naam: de Zelfmoordlijn (naar analogie met de Druglijn). Behalve de nieuwe benaming ‘de Zelfmoordlijn’ is er ook gekozen voor het gebruik van een baseline van de Zelfmoordlijn: ‘Voor de babbel van je leven’ en voor het nieuwe logo:

1.2

Doelstellingen

De Zelfmoordlijn heeft tot doel mensen in crisis, mensen met zelfmoordgedachten en mensen die in hun omgeving met suïcidaal gedrag worden geconfronteerd, hulp te bieden. De hulpverlening is beperkt tot telefonische hulpverlening. Bij de Zelfmoordlijn kunnen mensen vrijuit en anoniem spreken over hun moeilijkheden en zelfmoordgedachten. Door middel van aangeleerde houdingen en technieken trachten de vrijwilligers van de Zelfmoordlijn het voelen en het denken van de oproepers open te breken zodat zij opnieuw orde in de chaos van hun gevoelens en van hun denken kunnen aanbrengen. De nabijheid die de oproepers ervaren is voor hen erg betekenisvol. Daar waar zij in hun directe omgeving en in de reguliere hulpverlening met hun zelfmoordgedachten vaak niet terechtkunnen, vinden zij bij de Zelfmoordlijn een luisterend oor. De Zelfmoordlijn is dan ook complementair aan de reguliere daghulpverlening.

20

2

Vrijwilligersbeleid

2.1

Rekrutering en selectie

De telefonische hulpverlening wordt op het Centrum ter Preventie verzorgd door vrijwilligers. Deze worden vooral gerekruteerd door het verspreiden van de folder ‘Word vrijwilliger bij de Zelfmoordlijn’ en door het plaatsen van advertenties in diverse bladen en magazines. Om meer jonge Brusselse vrijwilligers aan te trekken, werden in 2003 advertenties geplaatst in Brussel Deze Week, De Vijfhoek, ... Daarnaast verschenen er annonces in Libelle en in de Streekkrant. Naar aanleiding van de Vrijwilligersacademies, georganiseerd door de Cera Foundation, bedacht het Centrum een originele manier om nieuwe vrijwilligers te rekruteren: ‘de gratis lezing’. Het CPZ biedt de mogelijkheid voor organisaties in het middenveld om een gratis lezing aan te vragen; als return wordt een deel van de tijd gebruikt om vrijwilligers voor de Zelfmoordlijn te rekruteren. Met dit concept werd het Centrum 1 van de tien laureaten van het Cera Foundation project. Indien er zich vrijwilligers kandidaat stellen, volgt er een selectiegesprek met een stafmedewerker, waarin vooral gepeild wordt naar de motivatie, de communicatieve vaardigheden, de openheid rond de zelfmoordproblematiek en de psychische weerbaarheid van de kandidaten. Het selectiegesprek werd in 2003 verder op punt gesteld.

2.2

Basisopleiding

De weerhouden kandidaat-vrijwilligers krijgen een opleiding, waarin zij uitgebreid getraind worden in telefonische hulpverlening, crisisinterventie en zelfmoordpreventie. Een vorming duurt 30 uur en wordt meestal gespreid over een achttal avonden en één hele dag. Na deze vorming worden de kandidaten geëvalueerd en kunnen zij bij een positieve evaluatie beginnen met het echte telefoonwerk. Het Centrum verwacht dat iedere vrijwilliger zich maandelijks ongeveer 16 uur kan vrijmaken. Om de acht weken worden de vrijwilligers gevraagd een nachtpermanentie te doen. De vormingscyclus is als volgt opgebouwd: - kennismaking met de hulpverlening; - houdingen en technieken van de hulpverlener; - verloop van een goed gesprek; - crisisinterventie; - dood en zelfdoding; - anonimiteit; - bijzondere oproepen (1); - bijzondere oproepen (2); - bijzondere oproepen (3); - sociale kaart en doorverwijzingmogelijkheden. De theoretische voordrachten worden tot een minimum herleid en de deelnemers worden snel en vaak zelf aan het werk gezet. De basismethodiek die dan ook elk vormingsmoment terugkeert, is het rollenspel. In 2003 werden er 4 vormingen voor kandidaat-vrijwilligers georganiseerd. Er zijn in de loop van het jaar 15 nieuwe medewerkers gestart (waarvan 5 stagiairs). Nieuw is de invoer van het peter- en meterschap. Elke nieuwe vrijwillige medewerker wordt de eerste maanden aan de telefoon opgevolgd en gesteund door een vrijwilliger die reeds jaren ervaring heeft aan de Zelfmoordlijn. In 2003 werd ook het vrijwilligerscontract met de rechten en plichten van de vrijwilliger, herzien. Tijdens een evaluatievergadering in december 2003 over de opleiding aan kandidaat-vrijwilligers, werden een aantal suggesties op papier gezet om de vorming en de evaluatie van de kandidaat-vrijwilligers in de toekomst nog beter te laten verlopen. Zo werden er voorstellen gedaan om de rollenspelen beter te kaderen, om de tussentijdse individuele evaluaties van de kandidaten te verbeteren, om het evaluatiesysteem te herbekijken, ... Ook de inhoud van de cursus werd aangepast.

21

2.3

Permanente vorming en coaching

Om de kwaliteit van het telefoonwerk te garanderen, voorziet het centrum dat de vrijwilligers ook na hun basisopleiding blijvend worden begeleid en ondersteund. Dit gebeurt door: - maandelijks een intervisiebijeenkomst, waarin de vrijwilligers de kans krijgen om te spreken over hun ervaringen aan de telefoon en hun moeilijke gesprekken (keuze van namiddag of avond); - 2-maandelijks een lezing door een externe spreker, waarbij een thema wordt gekozen dat verwant is met de zelfmoordproblematiek en de hulpverlening; - twee maal per jaar een moment van Permanente Vorming waarin de basisvorming wordt opgefrist ; - jaarlijks een individueel functioneringsgesprek met een stafmedewerker of psychologe van de Raad van Bestuur; - informele contacten met de staf; - telefonische permanentie van de staf en van leden van de Raad van Bestuur. In 2003 werden er 12 intervisierondes of oproepbesprekingen georganiseerd, zes lezingen, twee permanente vormingen en twee rondes functioneringsgesprekken. Diverse onderwerpen kwamen tijdens de lezingen aan bod. Telkens kwam een gastspreker een uiteenzetting geven en werd er nadien over gedebatteerd. Enkele thema’s: daderhulp, depressie, kinderen en zelfdoding, relaties en zelfdoding, bijzondere jeugdzorg, … Ter achtergrond van het omgaan met vrijwilligers werden in 2003 volgende uitgaven in huis gehaald: - Koning Boudewijnstichting met Steun van de Nationale Loterij, Niet zomaar. Over vrijwilligers[werk] in Vlaanderen anno 2003, 2003; - Provinciale Steunpunten Vrijwilligerswerk en het Punt vzw, Brussel, met Steun van de Vlaamse Gemeenschap, Vrijwilligers aantrekken is een kunst. Een praktische handleiding, Halewijn, Antwerpen, 2002; - Provinciale Steunpunten Vrijwilligerswerk en het Punt vzw, Brussel, met Steun van de Vlaamse Gemeenschap, Vrijwilligers prikkelen is een kunst, Halewijn, Antwerpen, 2003; - Steunpunt Vrijwilligerswerk, Provincie Limburg, bundel Vrijwilligerswerk, 2000 ev.

2.4

Teambuilding en appreciatie

Vrijwilliger zijn bij de Zelfmoordlijn is een intensieve bezigheid. Omdat het vaak ook een ‘eenzame’ bezigheid is, is het erg belangrijk dat er de nodige aandacht aan het groepsgevoel wordt gegeven. Immers, de vrijwillige beantwoorders kunnen elkaar ondersteunen en motiveren. Bovendien is het CPZ de vrijwilligers van de Zelfmoordlijn erg dankbaar. Het is dan ook gepast om hen af en toe eens in de bloemetjes zetten als teken van appreciatie. Het Centrum voorziet in de nodige ontspanning. In 2003 bestonden de ontspanningsbijeenkomsten uit: - de jaarlijkse nieuwjaarsreceptie; - een boeiende verrassingsreis (nieuw in 2003); - een heerlijke visbarbecue; - een verrijkende wandeling doorheen Brussel; - een reünie van de in 2002 gevormde vrijwilligers (nieuw in 2003); - een speciale verwenweek voor de vrijwilligers (3x per jaar). Drank en versnaperingen worden gratis ter beschikking gesteld van de vrijwilligers. Zowel bij het rekruteren, als bij de vorming en het belonen van de vrijwilligers werd er inspiratie opgedaan in brochures van en contacten met het Steunpunt voor vrijwilligerswerk ‘t Punt.

2.5

Bevraging van de vrijwilligers

Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw startte in 2003 een intern onderzoek om tot een profiel te komen van haar vrijwilligers: wie zijn ze?, wat motiveert hen?, wat demotiveert hen? Vanuit dit profiel kan er gewerkt worden aan de motivering van de huidige vrijwilligers en aan een doelgerichte rekrutering van nieuwe vrijwilligers.

22

Hoewel het Centrum ook over een groep jonge vrijwilligers beschikt, komt de meerderheid toch uit de leeftijdsklasse tussen 55 en 70 jaar. De verdeling tussen de geslachten is evenredig. Bijna 1 vrijwilliger op 3 woont alleen en slechts 19% van de vrijwilligers woont samen met partner en kinderen. Zo’n 65 % van de vrijwilligers heeft hogere of universitaire studies gevolgd. Meer dan een derde van de vrijwilligers vindt naast een voltijdse job nog tijd voor vrijwilligerswerk. De vrijwilligers engageren zich voor gemiddeld drie jaar, wat het beeld van ‘de nieuwe vrijwilliger’ bevestigt. De meeste vrijwilligers doen dit werk vanuit een sociaal engagement. Ze hebben vrije tijd en willen deze zinvol besteden. Ze willen iets betekenen voor anderen. Een derde van de vrijwilligers geeft aan dat het werk aan de Zelfmoordlijn hen ook persoonlijk verrijkt. Het is de voldoening na een ‘zwaar’ maar goed gesprek, die het meest motiveert. Belangrijke externe motiverende factoren zijn een sterk inhoudelijke vorming en een goede begeleiding, maar ook een goede sfeer. Het ontmoeten van medevrijwilligers is een van de belangrijkste motiverende factoren voor activiteiten naast de Zelfmoordlijn, zoals lezingen, intervisies, een barbecue, … Opvallend is het feit dat slechts een paar van de vrijwilligers bij de Zelfmoordlijn behoefte hebben aan meer inspraak en aan de extra uitdagingen die het Centrum hen biedt. Dit beantwoordt niet aan de algemene vaststellingen omtrent ‘de nieuwe vrijwilliger’.

2.6

Online hulpverlening

Voor steeds meer mensen vervangt het internet de functie van de telefoon. Vooral bij jongeren is dit het geval. Bovendien is online hulpverlening nog meer laagdrempelig dan een telefoongesprek. Vandaar dat het Centrum in 2003 is gestart met de voorbereidingen voor online hulpverlening. In de loop van het jaar werd hierover regelmatig overleg gepleegd met andere telefonische hulplijnen, met name de Holebifoon, de Kinder- en Jongerentelefoon en de Druglijn.

23

3

Bekendmaking van de Zelfmoordlijn

Het succes van de Zelfmoordlijn is grotendeels afhankelijk van de promotie van deze hulplijn. Eind 2002 heeft het Centrum een grote promotiecampagne voor de Zelfmoordlijn gehouden. De verspreiding van de gratis Boomerangkaarten (‘Wens je jezelf geen nieuw jaar’; ‘Jaloers op de kerstkalkoen?’; ‘Hoeveel kaartjes stuur jij dit jaar?’) en van de in het oog springende affiches in de NMBS-stations (‘Wens je jezelf geen nieuw jaar?’) duurde voort tot en met midden januari 2003. Omdat het Centrum alsnog geen werkingssubsidies ontvangt, is het onhaalbaar om zulke sterke promotieactie op regelmatige tijdstippen te herhalen. In maart 2004 plant het CPZ een bescheiden actie, in september 2004 hoopt het CPZ de middelen te hebben om opnieuw op grotere schaal actie te voeren.

24

4

Oproepgegevens

4.1

Aantal

In 2003 werden op de Zelfmoordlijn een totaal van 6910 oproepen beantwoord. In vergelijking met andere jaren is dit aantal aanzienlijk groot. Dat is negen keer zoveel oproepen dan in 1980. In 1980 werden 754 oproepen geregistreerd. Uit onderstaande tabel blijkt dat het jaar 2000 met meer dan zevenduizend oproepen een piekjaar was. Tabel 1. Het aantal oproepen vergeleken voor verschillende jaartallen Jaartal Aantal oproepen

4.2

1980 754

1999 5526

2000 6685

2001 5795

2002 6310

2003 6910

Analyse

In deze paragraaf wordt de analysemethode van de oproepen van 2003 kort toegelicht. De resultaten van de analyse van 2003 zijn gebaseerd op een steekproef. In 2005 wordt een volledige analyse van 2004 verwacht.

4.2.1 Steekproef Wegens onvoorziene omstandigheden was het onmogelijk voor de onderzoeksmedewerker om alle oproepen van 2003 aan een analyse te onderwerpen. In dit jaarverslag worden enkel de resultaten van de steekproef besproken.

4.2.2 Methode Om binnen een redelijk tijdsbestek resultaten te verkrijgen, zijn 500 oproepen geanalyseerd. Hiervoor werd het totaal aantal oproepen van 6910 gedeeld door 500. Dit kwam ongeveer uit op ongeveer 14. De eerste oproep waarvan de gegevens manueel werden genoteerd, was oproep 14. Vervolgens werd telkens die oproep geselecteerd waarvan het volgnummer de som is van het volgnummer van de voorgaande geanalyseerde oproep vermeerderd met 14. Met behulp van SPSS werden deze 500 oproepen op verschillende aspecten onderzocht.

4.2.3 Beperkingen De meest voor de hand liggende beperking van onze oproepanalyse is de methode van de steekproef. Een steekproef is enkel bij benadering een weerspiegeling van de totale gegevens. Vanzelfsprekend moet de interpretatie van de resultaten met de nodige omzichtigheid gebeuren. Verder zijn er enkele beperkingen die zowel bij een steekproef als bij een volledige analyse meespelen. In eerste instantie gaat het hier om een basisprincipe van het CPZ: ‘anonimiteit’. De Zelfmoordlijn kan aan haar oproepers geen gegevens zoals naam, adres en leeftijd vragen. Enkel gegevens die de oproeper op vrijwillige basis vertelt of die uit het gesprek af te leiden zijn, kunnen worden verwerkt. Dit heeft tot gevolg dat we heel wat informatie missen, maar ook dat de bekomen resultaten een onderschatting zijn van de realiteit. Bovendien werd de vragenlijst a priori opgesteld en a posteriori ingevuld door de beantwoorders. Het achteraf invullen van vragenlijsten kan leiden tot subjectief gekleurde vragenlijsten: enkel datgene wat de beantwoorder zich goed herinnert wordt vermeld. Tenslotte mag de mate van onderrapportering niet uit het oog worden verloren. Enerzijds komt onderrapportering voort uit het feit dat het CPZ slechts één, maximum twee zelfmoordlijnen bedient. Indien beide lijnen bezet zijn, kan een derde oproep niet worden beantwoord of worden geregistreerd. Anderzijds haalt de Zelfmoordlijn niet altijd een 100%-bezetting (ziekte, plotse verhindering, …).

25

Kosten-batenanalyse Hoewel het CPZ op middellange termijn wil werken aan een gezondheidseconomische analyse voor het meten van de efficiëntie van de werking, is dat geen evidentie. Bij telefonische hulpverlening - zeker bij een gevoelig onderwerp als zelfmoord - is de verhouding tussen kosten en baten (hulpverlenend aspect, de tevredenheid van de oproepers,…) heel moeilijk te meten. Nochtans is het CPZ overtuigd dat de Zelfmoordlijn een zinvol initiatief is. Het CPZ laat dan ook het vertrouwen van de oproepers primeren op wetenschappelijk onderzoek. Het wil de oproepers in alle vrijheid een gesprek laten voeren met één van de vrijwilligers. Bijgevolg is het onmogelijk om een vorm van telefonische enquêtevoering te organiseren.

4.3

Resultaten

4.3.1 Geslacht en leeftijd Uit tabel 2 blijkt dat in 2003 35,8% van de oproepers waarvan het geslacht bekend is, mannen zijn en dat 63,9% van de oproepers vrouwelijk is. In vergelijking met 2002 merken we een verschuiving in de verhouding tussen beide geslachten. Het aandeel vrouwelijke oproepers neemt met bijna 5% toe. Dit maakt dat slechts iets meer dan 1/3 van de oproepen door mannen gebeurden. Tabel 2. Verdeling van het geslacht voor 2002 en 2003 Geslacht Mannelijk Vrouwelijk

2002 40,9% 59,1%

2003 35,8% 63,9%

Wat de leeftijd betreft, werden leeftijdscategorieën gemaakt: jonger dan 35 jaar (< 35), tussen de 35 en de 60 (35-60) en ouder dan 60 jaar (> 60). In deze leeftijdscategorieën zijn ofwel de exacte leeftijd ofwel de geschatte leeftijd van de oproeper opgenomen. Tabel 3 geeft weer dat ongeveer de helft van de oproepers tussen de 35 jaar en de 60 jaar oud is. Ondanks een toename van het aantal 60-plussers (van 2,2% in 2002 naar 5,0% in 2003) blijft deze groep toch bijzonder klein. Slechts één 60-plusser op vijf blijkt een man te zijn. In 2003 waren 48,5% van de mannen en 47,5% van de vrouwen jonger dan 35 (in 2002 respectievelijk 45% van de mannen en 48% van de vrouwen). Deze percentages zijn berekend op die gevallen waarvan zowel geslacht als de exacte of geschatte leeftijd werden aangeduid. Tabel 3. Leeftijdscategorieën per geslacht

Totaal Mannen Vrouwen

< 35 jaar 47,9% 48,5% 47,5%

35-60 jaar 47,1% 48,5% 46,4%

> 60 jaar 5,0% 3,0% 6,1%

De gemiddelde leeftijd van de oproepers in de steekproef is 36,9 jaar. Dit is 1,3 jaar jonger dan het gemiddelde van vorig jaar. In 2003 was de gemiddelde leeftijd voor mannen 37,4 jaar en de gemiddelde leeftijd voor vrouwen was 36.7 jaar. Waar in 2002 het leeftijdsverschil tussen de geslachten nog 3 jaar was, zien we nu dat dit gemiddelde verschil nog slechts 7 maanden is. Het gaat hier enkel over de gemiddelde leeftijd van die oproepers die hun exacte leeftijd duidelijk vermeld hebben.

4.3.2 Soort oproep Uit onze steekproef kan worden afgeleid dat in 2003 bijna de helft van de oproepen ‘noodoproepen voor zichzelf’ waren. Ongeveer 10% van de oproepen gingen uit van oproepers die belden ‘voor derden’. Bijna 12% van de oproepen waren van informatieve aard. Dit is een daling van bijna 2,5% in vergelijking met 2002 en dit terwijl het totaal aantal informatieaanvragen gestegen is. Een plausibele verklaring hiervoor is dat steeds meer informatieaanvragen via e-mail gebeuren. In ongeveer één vijfde van de gevallen werd een stille oproep geregistreerd. Een stille oproep is een oproep waarbij de oproeper inhaakt zonder iets gezegd te hebben.

26

Tabel 4. Soort oproepen vergeleken voor 2002 en 2003 Soort oproep 2002 2003 Noodoproep voor zichzelf 46,2% 49,9% Noodoproep voor derden 10,4% 10,7% Stille oproep 22,2% 21,1% Informatie 14,2% 11,8% Andere* 7,0% 6,7% * vergissing, grap, zeer korte noodoproep, oproep na zelfmoord of zelfmoordpoging van derde, seksbeller, andere

4.3.3 Zelfmoordgedachten In deze steekproef zijn in 77,2% van de ‘noodoproepen voor zichzelf’ de oproepers suïcidaal. In 22,8% van de ‘noodoproepen voor zichzelf’ geven de oproepers niet aan dat ze suïcidaal zijn. Dit zijn exact dezelfde cijfers als vorig jaar. Wat ‘noodoproepen voor derden’ betreffen geeft de oproeper in 85% van de gevallen aan dat de derde waarvoor men belt, suïcidaal is.

4.3.4 Raadpleging van deskundige In 60,3% van de gevallen gaf de oproeper aan een deskundige (huisarts, psycholoog, psychotherapeut of psychiater) te hebben geraadpleegd. In 39,7% van de oproepen is het niet duidelijk of de oproeper al dan niet een deskundige heeft geraadpleegd. Deze cijfers zijn niet vergelijkbaar met vorig jaar omdat we dit jaar enkel de noodoproepen voor zichzelf en oproepen voor derden in rekenschap hebben gebracht. Vergissingen, grappen, zeer korte noodoproepen, oproepen na zelfmoord of zelfmoordpoging van derde, seksbellers en andere oproepen werden dus uitgesloten omdat bij deze oproepen het al dan niet raadplegen van een deskundige niet ter sprake komt of gewoonweg niet relevant is. Uit tabel 5 blijkt dat in dat verband geen grote verschillen bestaan tussen mannelijke en vrouwelijke oproepers. Het gaat opnieuw om die oproepen waarin het geslacht van de oproeper bekend was. Tabel 5. De vraag of de oproeper een deskundige heeft geraadpleegd bekeken per geslacht. Heeft de oproeper een deskundige geraadpleegd? Mannen Vrouwen

Ja

Niet geweten

58,8% 61,2%

41,2% 38,8%

4.3.5 Problemen In tegenstelling met de analyse van vorig jaar werden dit jaar enkel noodoproepen voor zichzelf (behalve oproepen van chronische bellers) en noodoproepen voor derden waarbij de oproeper geen veelbeller is, weerhouden. Vergissingen, grappen, zeer korte noodoproepen, informatie-aanvragen en seksbellers werden dus uit de steekproef gefilterd omdat deze oproepen de resultaten zouden vertekenen. De in deze paragraaf aangehaalde problemen worden niet noodzakelijk als oorzaak van het suïcidaal proces gezien. In veel gevallen zijn het uitlokkende of faciliterende factoren. Gemiddeld worden er twee problemen per oproep ter sprake gebracht. Dit betekent niet dat de oproeper geen andere problemen zou hebben, maar wel dat enkel deze problemen ter sprake kwamen. In bijna de helft van de gevallen (47,3%) geeft de oproeper aan psychiatrische problemen te hebben. In de categorie ‘psychiatrie’ wordt het hebben van een depressieve achtergrond het meest genoemd. In 45% van de oproepen wordt de relatie met de partner als problematisch gezien. Eenzaamheid of zich niet begrepen voelen wordt eveneens in 45% van de oproepen vermeld. In 18,2% van de gevallen wordt de relatie met de ouders als een belangrijk probleem aangekruist. Een moeilijke relatie met de kinderen, problemen op het werk of met de studies en lichamelijke aandoeningen of ziekte worden elk in 14% van de oproepen aangehaald. In tabel 6 worden de problemen beschreven met onderscheid in geslacht. Het gaat over die gevallen uit de steekproef waarvan het geslacht gekend is.

27

Tabel 6. Problemen van de oproeper per geslacht

4.4

Problemen Psychiatrie

Mannen 40,8%

Vrouwen 52,1%

Totaal 47,3%

Relatie met partner

46,5%

44,2%

45,2%

Eenzaamheid

52,1%

40,0%

45,3%

Relatie met ouder(s)

14,1%

21,3%

18,2%

Relatie met kind(eren)

14,1%

13,8%

13,9%

Werk/studies

16,9%

11,7%

13,9%

Lichamelijke aandoening/ziekte

11,3%

16,0%

13,9%

Verslaving

9,9%

16,0%

13,3%

Besluit

Ondanks de beperkingen van deze steekproef, geeft deze analyse een goed zicht op het profiel van de oproeper van de Zelfmoordlijn. Een meerderheid van de oproepers is vrouwelijk en tussen de 35 en de 60 jaar oud. De meeste oproepers kampen met relationele problemen, voelen zich eenzaam en hebben een psychiatrische achtergrond. Behalve de beschrijving van deze karakteristieken komt uit deze steekproef nogmaals de noodzaak van de Zelfmoordlijn tot uiting. De resultaten van deze analyse weerspiegelen een reële zelfmoordproblematiek. De meeste oproepers geven aan met zelfmoordgedachten te kampen. De resultaten geven ook aan dat de zelfmoordlijn complementair is met de reguliere hulpverlening. Ook in de toekomst zal het CPZ streven naar een optimale bediening van de Zelfmoordlijn. Om dit mogelijk te maken zal de (permanente) vorming aan vrijwilligers worden geactualiseerd volgens de gegevens van de Zelfmoordlijn.

28

5

Conclusies

Enkele conclusies uit het kalenderjaar 2003: - In 2003 kreeg het vrijwilligersbeleid bij de Zelfmoordlijn meer aandacht. Het CPZ hoopt met het concept ‘gratis lezingen’ in 2004 extra vrijwilligers te kunnen aantrekken. - De reacties van huidige vrijwilligers op het vrijwilligersbeleid zijn in het algemeen erg positief. In 2004 zal hetzelfde beleid worden aangehouden. - Ook voor andere uitdagingen dan de Zelfmoordlijn zullen in 2004 vrijwillige medewerkers worden gezocht (CPZ 25, administratief medewerker, …). - De steekproef die werd uitgevoerd voor het werkingsjaar 2003, geeft vergelijkbare resultaten ten opzichte van voorgaande jaren. - Het aantal oproepen gaat in stijgende lijn. Het CPZ verwacht dat deze tendens zich in 2004 zal verder zetten. - De Zelfmoordlijn blijft complementair met andere, reguliere, hulpverlening. - Onder meer dankzij de invoering van een nieuw registratieformulier, worden in 2004 de oproepgegevens opnieuw stelselmatig ingevoerd. In 2005 zal een degelijke analyse van het kalenderjaar 2004 kunnen worden opgemaakt.

29

De Zelfmoordlijn (02/649 95 55) is een initiatief van: Het Centrum ter Preventie van Zelfmoord vzw Secretariaat: Arteveldestraat 142 - 1000 Brussel 02/649 62 05 www.zelfmoordpreventie.be - [email protected] V.U. Huib Crauwels, Steenweg op Heindonk 62, 2801 Mechelen © CPZ, 2003