Aanbevelingen ter preventie van kanker

De aanbevelingen om kanker te voorkomen zijn door het Wereld Kanker Onderzoek Fonds in drie richtlijnen samengevat.

w

en lev

lang n

aar een

gez on d

Aanbevelingen

cht wi ge

Str ee fu

Richtlijnen om kanker te voorkomen

GEWICHT

KANKER PREVENTIE LICHAAMSBEWEGING aa

l3

0m

inuten

VOEDING

elke dag weeg mi Be nim

dsel, beperk het voe ig jd bewerkt vlee eten d i r s v aa erm v n

an

oorname Kies v l rood ijk pl v le a n es t e

Als u de juiste keuzes maakt ten aanzien van voeding, lichaamsbeweging en uw gewicht, kunt u de kans op kanker verminderen. • Kies voornamelijk plantaardig voedsel, beperk het eten van rood vlees en vermijd bewerkt vlees. • Beweeg elke dag minimaal 30 minuten • Streef uw leven lang naar een gezond gewicht En natuurlijk ... niet roken

Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds maakt deel uit van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) Leidseplein 33-2 hoog Postbus 15444, 1001 MK Amsterdam Tel: 020 344 95 95

Website: www.wcrf.nl Email: [email protected] Registratienummer K.V.K. Amsterdam 41213794

“Geef kanker geen kans” © 2007 World Cancer Research Fund / WHE R10 AA

ter preventie van kanker

Inhoud

Pagina

Kanker is te voorkomen

2

Ons tweede wetenschappelijke rapport

3

Wat is kanker?

4

Aanbevelingen ter preventie van kanker

Doelstelling De Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) helpt mensen bij het maken van keuzes die het risico op kanker verlagen.

Missie • Het financieren van wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen voeding, leefwijze, gewicht, lichaamsbeweging en het risico op kanker • Conclusies trekken uit al het beschikbare wetenschappelijke bewijs over kankerpreventie • Het geven van voorlichting over kankerpreventie Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) maakt deel uit van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. De overige organisaties in dit netwerk zijn: The American Institute for Cancer Research (AICR), World Cancer Research Fund UK (WCRF UK), World Cancer Research Fund Hong Kong (WCRF HK), Fonds Mondial de Recherche contre le Cancer (WCRF FR) en de overkoepelende organisatie World Cancer Research Fund International (WCRF International).

1. Streef naar een slank postuur maar vermijd ondergewicht

6

2. Neem iedere dag minimaal een half uur lichaamsbeweging

8

3. V  ermijd dranken met suiker. Beperk de consumptie van calorierijk voedsel (met name van bewerkt voedsel met veel toegevoegde suikers, met een laag vezelgehalte of met een hoog vetgehalte)

10

4. Kies voor veel groenten, fruit, volkoren producten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk

12

5. B  eperk de consumptie van rood vlees (zoals rund-, varkens- en lamsvlees) en 14 vermijd bewerkt vlees) 6. A  ls u al alcohol drinkt, beperk het aantal glazen alcohol per dag dan tot 2 voor 16 mannen en 1 voor vrouwen 7. Beperk de consumptie van zout voedsel en met zout (natrium) bewerkt voedsel 18 8. Vertrouw niet op voedingssupplementen om u tegen kanker te beschermen

20

Aanbevelingen voor specifieke groepen 1. G  eef baby’s de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding. Dat is het beste 22 voor moeder en baby. Vul daarna aan met andere vloeibare en vaste voeding. 2. Als u kanker heeft gehad en de behandeling is beëindigd, volg dan de aanbevelingen ter preventie van kanker op

24

En natuurlijk...niet roken

26

Doelstellingen in het kader van de volksgezondheid Kankerpreventie – in één oogopslag

27

Ontmoet het panel

30

1

28

Kanker is te voorkomen

Ons tweede wetenschappelijke rapport

Veel gevallen van kanker zijn te voorkomen. We kunnen allemaal het risico op kanker verlagen door te kiezen voor een gezond voedingspatroon, voldoende te bewegen en te streven naar een gezond gewicht.

In deze brochure bespreken we de bevindingen van het tweede wetenschappelijke rapport over kankerpreventie van het World Cancer Research Fund netwerk: Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. Voor dit rapport zijn duizenden resultaten van toonaangevende onderzoeken op het gebied van kankerpreventie verzameld en geanalyseerd.

Deze brochure bespreekt de aanbevelingen uit het tweede wetenschappelijke rapport over kankerpreventie van het World Cancer Research Fund netwerk, waarvan het Wereld Kanker Onderzoek Fonds deel uitmaakt. Het rapport Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective is gepubliceerd in november 2007. De aanbevelingen zijn opgesteld door een panel van 21 internationale deskundige wetenschappers. Zij analyseerden hiervoor de resultaten van bijna 7000 onderzoeken naar kanker die de laatste vijftig jaar in de hele wereld zijn uitgevoerd. Het resultaat van deze analyse is een aantal overtuigende conclusies over stappen die we zelf kunnen nemen om ons risico op kanker te verlagen. Zoals de zaken er nu voor staan, krijgt ongeveer één op de drie mensen in Nederland kanker op een bepaald moment in zijn of haar leven. Een hoopvol teken is dat uit onderzoek blijkt dat kanker niet alleen een kwestie is van pure pech of het noodlot. Volgens de deskundigen kan naar schatting eenderde van alle soorten kanker voorkomen worden door ons voedingspatroon aan te passen, meer lichaamsbeweging en een gezond gewicht. Daarnaast kan niet roken (en stoppen met roken) een grote rol spelen in het verlagen van het risico. Van roken staat vast dat het de hoofdoorzaak is van eenderde van alle vormen van kanker. Als we ons gedrag aan deze aanbevelingen aanpassen, kan het risico op kanker met ongeveer een derde verlaagd worden. Dit is goed nieuws. Het betekent dat aanpassingen in ons dagelijks voedingspatroon en onze leefwijze kanker kunnen helpen voorkomen.

Het verzamelen van gegevens voor kankerpreventie Circa tweehonderd wetenschappers en onderzoeksdeskundigen uit de hele wereld zijn betrokken geweest bij de samenstelling van dit wetenschappelijke rapport. In negen onafhankelijke teams, analyseerden zij onderzoeksresultaten over zeventien soorten kanker. Daarnaast analyseerden zij conclusies en bevindingen van onderzoek naar obesitas (vetzucht) gerelateerd aan kanker en onderzoek naar mensen die met kanker leven of van kanker zijn genezen. De resultaten zijn vervolgens beoordeeld door een onafhankelijk panel van 21 gerenommeerde wetenschappers, ondersteund door waarnemers van de Verenigde Naties en andere internationale organisaties. De conclusies uit dit omvangrijke onderzoek leiden tot actuele doelstellingen voor de volksgezondheid in het algemeen, en tot individuele aanbevelingen om zelf het risico op kanker te kunnen verminderen. De aanbevelingen ter preventie van kanker Alle aanbevelingen zijn gebaseerd op de conclusies van het panel dat de keuze voor bepaalde voedingsmiddelen, dranken en een bepaalde leefwijze bescherming kan bieden tegen of juist kan leiden tot de ontwikkeling van een of meer vormen van kanker. Elke factor werd gewogen naar overtuigingskracht, kwaliteit en kwantiteit van het wetenschappelijke bewijsmateriaal. Het panel noemt de aannemelijkheid dat een bepaalde factor kanker kan veroorzaken of bescherming biedt tegen kanker ‘overtuigend’ of ‘waarschijnlijk’. Indien de factor niet afdoende bewezen kon worden, werd deze voorzien van de termen ‘beperkt – suggestief’ of ‘beperkt – geen conclusie’. De richtlijnen in deze brochure zijn uitsluitend gebaseerd op resultaten die overtuigend of zeer waarschijnlijk zijn. We hopen verder onderzoek te stimuleren op die gebieden waarin slechts beperkt bewijsmateriaal naar voren is gekomen. Een kijkje in de toekomst Het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk richt zich op het interpreteren van wetenschappelijke conclusies op het gebied van voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, gewicht en kankerpreventie. De resultaten worden vervolgens vertaald in degelijke en praktische aanbevelingen voor de bevolking, waarbij het WCRF netwerk gebruikmaakt van een continue evaluatieproces waarin de beschikbare gegevens regelmatig worden getoetst aan de nieuwste onderzoekresultaten. Nieuwe onderzoeken worden jaarlijks aandachtig doorgenomen en geanalyseerd door een onafhankelijk team van onderzoekers. De bevindingen worden beoordeeld door een speciaal wetenschappelijk panel om de conclusies en aanbevelingen up-to-date te houden. De resultaten vormen de basis van al onze educatieve programma’s. Tegelijkertijd werkt het internationale WCRF netwerk aan een apart rapport dat bedoeld is om nationale en internationale organisaties te ondersteunen bij de ontwikkeling van beleid om het risico op kanker onder de bevolking te verlagen. Meer over dit rapport, dat eind 2008 wordt gepubliceerd, leest u op bladzijde 27.

2

3 3

Wat is kanker? Kanker is een verzamelnaam voor ruim tweehonderd ziektesoorten die specifieke organen of weefsels in het lichaam aantasten. Simpel gezegd is kanker een celziekte en elk type kanker begint op dezelfde manier. Kanker ontstaat als de genetische informatie in een enkele cel op de een of andere manier beschadigd raakt, waardoor de cel zich in een ongeremd tempo gaat delen. Deze groep cellen vormt vaak een knobbel of een zwelling, een zogenaamde tumor. De tumor kan gaan groeien en schade toebrengen aan omringend gezond weefsel of organen. Het kan ook zijn dat enkele kankercellen zich afscheiden van de oorspronkelijke tumor, om zich via de bloedbaan of het lymfvatenstelsel naar andere lichaamsdelen te verspreiden. Dit noemen we metastase of uitzaaiing. Waardoor wordt kanker veroorzaakt? De ontwikkeling van kanker is een ingewikkeld biologisch proces dat nog steeds niet volledig te doorgronden is. Dankzij wetenschappelijk onderzoek krijgen we gelukkig wel steeds meer inzicht in de factoren die betrokken zijn bij het kankerproces. Hormonen, immuniteit en erfelijke veranderingen in het genetische materiaal van een cel kunnen allemaal een rol spelen bij het ontstaan van kanker.

Slechts een klein deel van de kankervormen wordt uitsluitend veroorzaakt door ‘afwijkende’ genen. Het is inmiddels bekend dat de kans dat iemand kanker krijgt voor een groot deel wordt beïnvloed door factoren van buitenaf zoals roken, straling, sommige geneesmiddelen en industriële chemicaliën kunnen allemaal het risico verhogen. Ook bepaalde infecties worden in verband gebracht met een verhoogd risico op kanker, hoewel recent onderzoek uitwijst dat een gezond voedingspatroon de kans dat iemand met een dergelijke infectie kanker ontwikkelt, kan verkleinen. Wetenschappers zijn het er over eens dat andere factoren van buitenaf, zoals het voedingspatroon en de mate van lichaamsbeweging, het risico op kanker met eenderde verkleinen. Onderzoek toont aan dat de dagelijkse keuzes die we maken over wat we eten en drinken en hoe actief we zijn, ons in hoge mate tegen kanker kunnen beschermen, van onze prille jeugd tot op hoge leeftijd. Als u ervoor kiest de richtlijnen in deze brochure op te volgen en niet te roken, zal volgens de deskundigen uw risico op kanker aanzienlijk af kunnen nemen en vergroot u de kans op een lang en gezond leven. Dat is goed nieuws. De informatie in deze brochure is gebaseerd op het meest omvangrijke en gedegen wetenschappelijke onderzoek naar kankerpreventie dat ooit is uitgevoerd.

Simpel gezegd, is kanker een celziekte

Aanbevelingen voor kankerpreventie • K  ankerpreventie gaat over het vinden van de juiste balans op het gebied van voeding en leefwijze. Eten en drinken met familie en vrienden is vaak heel gezellig. Dat moet natuurlijk zo blijven en deze aanbevelingen houden hier dan ook rekening mee.

Het gaat erom dat u ervoor zorgt dat gezonde voeding en lichaamsbeweging deel gaan uitmaken van uw dagelijks leven.

• O  nze aanbevelingen voor kankerpreventie zijn op elkaar afgestemd. Ze hebben betrekking op verschillende aspecten die het risico op kanker kunnen verlagen. Wie deze aanbevelingen opvolgt, zal volgens de wetenschappers de kans op kanker naar schatting met eenderde verlagen. • O  m het risico op kanker te verlagen is het belangrijk om duurzame veranderingen aan te brengen in het voedingspatroon en om meer te gaan bewegen. Daarnaast is het van belang het lichaamsgewicht op peil te houden. De beste manier om een blijvend resultaat te realiseren, is kleine, geleidelijke veranderingen aan te brengen aan de hand van de aanbevelingen in deze brochure.

4

5

Aanbeveling 1

Streef naar een slank postuur maar vermijd ondergewicht

Tips voor een gezond gewicht

Het verkrijgen of behouden van een gezond gewicht is een van de belangrijkste manieren om uw risico op kanker te verlagen. Probeer daarom altijd aan de onderkant van de gezonde Body-Mass-Index te blijven.

Overgewicht, obesitas en kanker Wat zegt het wetenschappelijk bewijs?

Door op een gezond gewicht te blijven, houdt u uw gezondheid op peil. U voelt zich niet alleen prettiger, maar u beperkt tevens het risico op kanker en op chronische aandoeningen, waaronder diabetes type 2 en hartziekten. Hoe berekent u uw ideale gewicht? Een van de eenvoudigste manieren om te bepalen of u op het juiste gewicht zit, is uw Body-Mass-Index (BMI) te meten. De BMI is voor de meeste volwassenen een handige leidraad. Aan de hand van de BMI kunt u berekenen wat een gezond gewicht is bij een bepaalde lengte. Een gezonde BMI voor mannen en vrouwen ligt tussen de 18,5 en 25. Voor kankerpreventie geldt dat u het beste kunt proberen óp 18,5 of zo dicht mogelijk erboven te zitten. Onderzoek heeft uitgewezen dat ook de plek waar we lichaamsvet opslaan, van invloed is op het risico op kanker. Zo hebben wetenschappers ontdekt dat teveel vet rond de taille extra schadelijk is. Dit wordt sterk in verband gebracht met darmkanker en mogelijk met kanker in de alvleesklier, de baarmoeder en met borstkanker (bij vrouwen na de menopauze).

6

• E  r zijn tegenwoordig nog sterkere aanwijzingen dan in de jaren negentig dat overgewicht en obesitas verband houden met kanker. Het is daarom van groot belang om overgewicht en obesitas te vermijden, om de kans op kanker te verkleinen. • E  r is overtuigend bewijs dat teveel lichaamsvet het risico op de volgende vormen van kanker verhoogt: kanker in de darmen, slokdarm, alvleesklier, nieren, baarmoeder, alsmede borstkanker (bij vrouwen na de menopauze).

Wat is het verband met kanker? • W  etenschappers zijn van mening dat er verschillende verklaringen zijn voor het verband tussen overgewicht, obesitas en kanker. Een voorbeeld daarvan is de relatie tussen teveel vet en de hormoonbalans in het lichaam. Uit onderzoek blijkt dat vetcellen hormonen vrijgeven (zoals oestrogeen) die het risico op kanker, waaronder borstkanker, verhogen. • U  it onderzoek blijkt dat vet, met name als het opgeslagen wordt rond de taille, het lichaam stimuleert om groeihormonen te produceren. Een hoge concentratie van deze hormonen wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op kanker.

• Kies voedsel met weinig calorieën Als u op een gezond gewicht wilt blijven, kies dan levensmiddelen met weinig calorieën. Voedsel met een laag caloriegehalte bevat meestal meer water en vezels, waardoor u langer een ‘vol’ gevoel heeft. • Zorg voor voldoende lichaamsbeweging Als we actief zijn, verbranden we meer calorieën. Een overschot aan calorieën wordt omgezet in vet en dan in het lichaam opgeslagen. • P  as op voor calorierijke voeding, vermijd fastfood en dranken met veel suiker. Voedingsmiddelen met veel calorieën bevatten vaak veel vetten en suikers en leiden zo tot gewichtstoename, vooral als u ze vaak of in grote porties eet. Veel fastfood, zoals hamburgers, gefrituurde kip, chips en dranken zoals milkshakes, bevatten veel calorieën. Onderzoek toont ook aan dat dranken met suiker, zoals cola en vruchtensappen, bijdragen aan gewichtstoename, vooral als u ze vaak drinkt. • L  et op uw portiegrootte Om op gewicht te blijven, kunt u het beste kleinere porties nemen. Eet alleen als u trek heeft en probeer te stoppen voordat u zich vol voelt.

Hoe meet u uw BMI? 1. Bepaal uw gewicht en uw lengte. 2. Deel uw gewicht door het kwadraat van uw lichaamslengte. Dat getal is uw BMI. Voorbeeld: Hieronder volgt de berekening van iemand van 1,70 meter lang met een gewicht van 70 kilo. Het kwadraat van de lichaamslengte is 1,70 x 1,70 = 2,89. De BMI van het gewicht van 70 kilo gedeeld door 2,89 = 24,2 Gewicht: 70 Lichaamslengte2: (1.7 x 1.7)

= BMI van 24.2

Resultaten: Minder dan 18.5 Tussen 18.5-24.9 Tussen 25-29.9 30 of meer

ondergewicht gezond gewicht overgewicht obesitas of zwaar overgewicht

Meten van de taille Een andere manier om te bepalen of u een gezond gewicht heeft, is door uw taille op te meten. 1. Leg de centimeter op het smalste punt om uw middel, tussen de onderste ribben en de bovenkant van uw heupbeen. 2. Zorg dat de centimeter goed aansluit, maar trek hem niet te strak. 3. Meet uw taille op nadat u uitgeademd hebt. Hou de volgende leidraad aan: een gezonde taillemaat is minder dan 80 cm voor vrouwen en minder dan 94 cm voor mannen. Dat is makkelijker te bereiken als u jong bent, maar probeer op elke leeftijd zo slank mogelijk te blijven, vooral rond de taille. Doe uw best, het is belangrijk! Noot: BMI is vaak geen geschikte graadmeter voor atleten, ouderen, zwangere vrouwen, kinderen of volwassenen die kleiner zijn dan 1,50 m.

7

Aanbeveling 2

Neem iedere dag minimaal een half uur lichaamsbeweging Lichaamsbeweging, in welke vorm dan ook, verlaagt het risico op kanker. Probeer uw dagelijks leven zo in te delen, dat u meer beweging krijgt. Maak bijvoorbeeld elke dag een stevige wandeling. We weten allemaal wel dat lichaamsbeweging goed is voor ons hart. Het goede nieuws is dat het niet alleen helpt tegen overgewicht. Onderzoek wijst uit dat lichaamsbeweging ook kan helpen de kans op kanker te verkleinen.

gaat kloppen en waardoor u dieper gaat ademhalen, zoals een stevige wandeling. Er zijn genoeg eenvoudige manieren om lichte lichaamsbeweging in uw dagelijkse routine in te voeren. Het is niet nodig om hiervoor speciaal een halfuur per dag uit te trekken. Inspanning van korte duur is ook goed, uiteindelijk gaat het om de totale tijdsduur op een dag. Misschien helpen de volgende ideeën.

Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds stimuleert iedereen om dagelijks meer te gaan bewegen. Als u niet gewend bent aan beweging, begin dan langzaam en bouw het op naar een halfuurtje lichte lichaamsbeweging per dag. Denk erom dat iets doen altijd beter is dan nietsdoen! U kunt uw conditie langzaam opbouwen, tot u uw doel hebt bereikt. Hoe meer u dagelijks beweegt, hoe meer u eraan doet om de kans op kanker te verkleinen.

• • • • • •

Zwemmen Dansen Wandelen Fietsen Traplopen H  uishoudelijke taken zoals vegen of stofzuigen • Tuinieren

Zorg dat u niet dikker wordt Een halfuurtje beweging per dag is een geweldig startpunt, maar onderzoek wijst uit dat het beter is om meer te bewegen dan een halfuur per dag als u overgewicht wilt voorkomen. Voor een optimale gezondheid adviseren wetenschappers per dag 60 minuten of meer lichaamsbeweging met lichte inspanning of 30 minuten of langer lichaamsbeweging met zware inspanning.

Wat is lichaamsbeweging met zware inspanning? Hierbij gaat de hartslag omhoog en krijgen we het warm. We gaan dan transpireren en raken buiten adem. Als u intensief wilt gaan bewegen, is het van belang dat u een sport zoekt die u leuk vindt. Goede voorbeelden zijn: • Joggen • Wandelen • Stevig fietsen • Aerobic • Fitness • Teamsporten zoals voetbal of hockey

Wat is lichaamsbeweging met lichte inspanning? Lichaamsbeweging met lichte inspanning kan alles zijn waardoor het hart wat sneller 8

Lichaamsbeweging en kankerpreventie. Wat zegt het wetenschappelijk bewijs?

Feiten over lichaamsbeweging

• S  inds het begin van de jaren negentig zijn de bewijzen dat lichaamsbeweging bescherming biedt tegen kanker en obesitas alleen maar toegenomen. • Het wetenschappelijke rapport toont met overtuigend bewijs aan dat lichaamsbeweging bescherming biedt tegen darmkanker. Het beschermt mogelijk tevens tegen borstkanker (bij vrouwen na de menopauze) en baarmoederkanker.

• Tot halverwege de twintigste eeuw hadden de meeste mensen in Nederland een actief leven. Mensen verrichtten in die tijd zwaar werk in fabrieken, op het land en in het huishouden. Verder gingen de meeste mensen lopend of fietsend naar hun werk. • In de tweede helft van de twintigste eeuw begon dat te veranderen. Veel banen in de stad vereisen weinig lichaamsbeweging en er zijn inmiddels allerlei apparaten voor het zware huishoudelijke werk. We verplaatsen ons steeds meer met de auto of het openbaar vervoer en onze vrije tijd brengen we voor een groot deel door achter de computer of voor de televisie.

Wat is het verband met kanker? • O  nderzoek wijst uit dat regelmatig bewegen de hormoonspiegel op een gezond peil houdt. Dit is belangrijk, omdat hoge concentraties van bepaalde hormonen het risico op kanker kunnen verhogen. • Lichaamsbeweging kan tevens het immuunsysteem versterken en zorgt voor een gezonde spijsvertering. Wie meer beweegt, kan meer eten zonder aan te komen.

• Deze veranderingen hebben als gevolg dat we nu een bewuste keuze moeten maken als we lichaamsbeweging willen integreren in ons dagelijks leven.

9

Aanbeveling 3

Vermijd dranken met suiker. Beperk de consumptie van calorierijk voedsel (met name van bewerkt voedsel met veel toegevoegde suikers, met een laag vezelgehalte of met een hoog vetgehalte) Kies voor gezond voedsel in plaats van voedsel met veel vet en suiker. Zo voorkomt u overgewicht en obesitas en vermindert u het risico op kanker.

koolzuurhoudende dranken zoals cola en andere limonades, fruitdranken en gezoete vruchtensappen. Probeer deze dranken te laten staan, water is veel beter voor u. Ook thee en koffie zonder suiker zijn een gezondere optie voor kankerpreventie.

Wat is calorierijk voedsel? Voedsel geeft ons energie (calorieën) en voedsel met een hoog caloriegehalte bevat meestal veel vetten en/of suikers. Dit kan gewichtstoename veroorzaken. Het is soms lastig om te berekenen hoeveel energie u binnenkrijgt omdat u soms maar weinig calorierijk voedsel hoeft te eten om toch te veel calorieën binnen te krijgen. Honderd gram melkchocolade bevat bijvoorbeeld 10x zoveel calorieën als honderd gram appel. Het is helemaal niet erg om af en toe eens een ‘calorie-bom’ te nemen, maar zorg ervoor dat deze niet de basis vormt van uw dagelijkse voeding. Als u kiest voor een voedingspatroon dat gebaseerd is op voedsel met weinig calorieën, kunt u meer eten en komt u minder snel aan.

Natuurlijke vruchtensappen kunnen deel uitmaken van de dagelijks aanbevolen vijf porties groente en fruit, maar ze bevatten wel veel suiker. Drink daarom niet meer dan één glas vruchtensap per dag.

Calorierijk voedsel en dranken en kankerpreventie. Wat zegt het wetenschappelijk bewijs? Het wetenschappelijke panel verklaart dat voedingsmiddelen en voedingspatronen met veel calorieën, evenals dranken met veel suiker de kans op gewichtstoename, overgewicht en obesitas vergroten. Deze factoren dragen bij aan een verhoogd risico op diverse vormen van kanker, waaronder darmkanker en bij vrouwen na de menopauze, borstkanker.

Voeding met veel calorieën • Bevat circa 225 – 275 kcal per 100 gram. Dat is een handige vuistregel; de meeste etiketten op voedingsmiddelen geven het caloriegehalte aan per 100 gram. • Bevat meer vet en/of suikers. • Voorbeelden zijn: snacks zoals chocola, chips of koekjes en kant-enklaarproducten, zoals hamburgers, gefrituurde kip en de meeste pizza’s. Eet dit soort voedsel met mate. • Enkele voedingsmiddelen met veel calorieën vormen een waardevolle voedingsbron. Dat zijn onder andere noten, zaden en plantaardige oliën. Voeding met weinig calorieën • Bevat minder vetten en/of suikers. • Bevat vaak veel water en vezels. • Geeft een langdurig voldaan gevoel. • Voorbeelden zijn: groenten, fruit, bonen, peulvruchten, volkoren producten zoals bruine rijst, volkoren pasta en andere graanproducten. Deze producten dienen de basis van uw voedingspatroon te vormen.

Feiten over fastfood Wist u dat er in Nederland steeds meer fastfood wordt gegeten?

Voedsel met weinig calorieën bevat veel water en vezels, waardoor u zich langer voldaan voelt. Dit is een gezonde keuze als u op uw ideale gewicht wilt blijven of komen.

Kant-en-klaarmaaltijden en afhaalmaaltijden zoals hamburgers, pizza’s en Chinees eten zijn veelal calorierijk. Meestal eten we er ook nog eens te veel van. Als we dat vaak doen, is de kans groot dat we aankomen. Gelukkig zijn snelle maaltijden niet per definitie ongezond. Eenvoudige maaltijden met verse ingrediënten zijn snel en gemakkelijk te bereiden.

Dranken met veel suiker en overgewicht Volgens het wetenschappelijk rapport draagt de regelmatige consumptie van dranken met veel suiker bij aan gewichtstoename. We drinken zulke dranken steeds vaker en dan soms ook nog uit extra grote bekers. Je drinkt er snel te veel van, maar ze nemen het honger- of dorstgevoel niet weg, ook al zitten ze boordevol calorieën. Dranken met veel suiker zijn onder andere: 10

Kijk op www.wcrf.nl voor snelle en gezonde recepten.

11

Aanbeveling 4

Kies voor veel groenten, fruit, volkoren producten en peulvruchten en varieer zoveel mogelijk Als we ons voedingspatroon voornamelijk baseren op plantaardig voedsel dat rijk is aan vezels en andere voedingsstoffen, kunnen we ons risico op kanker verlagen. Voor een goede gezondheid raadt het Wereld Kanker Onderzoek Fonds daarom aan uw maaltijden te baseren op plantaardig voedsel. Zorg bij elke maaltijd dat ten minste tweederde van uw bord gevuld is met plantaardig voedsel, zoals groenten, rijst, pasta, linzen of graanproducten. Let erop dat u deze voedingsmiddelen aan elke maaltijd toevoegt en kies waar mogelijk voor de volkoren variant van een product. Deze voedingsmiddelen bevatten meer dan voldoende water en vezels en meestal weinig calorieën, hetgeen betekent dat ze ons helpen een gezond gewicht te houden. Let er echter op dat u niet te veel vet toevoegt, dus pas op met romige sauzen die veel olie, boter of kaas bevatten.

Kies zoveel mogelijk voor volkoren producten

Plantaardig voedsel en kankerpreventie. Wat zegt het wetenschappelijk bewijs? • O  nderzoek wijst uit dat groente en fruit mogelijk bescherming bieden tegen een aantal vormen van kanker, waaronder kanker in de mond, keelholte, strottenhoofd, slokdarm, maag, longen, alvleesklier en prostaat. • V  olgens het wetenschappelijke rapport is het mogelijk dat vezelhoudende voedingsmiddelen de kans op darmkanker verlagen. Deze producten zijn onder andere volkoren brood en volkoren pasta, graanproducten en groente en fruit.

Wat is het verband met kanker? • E  r zijn verschillende redenen waarom groente en fruit bescherming bieden tegen kanker. Ze bevatten vitaminen en mineralen die goed zijn voor het lichaam, het immuunsysteem versterken en het zijn uitstekende bronnen voor de zogenoemde fytochemicaliën. Dat zijn biologisch actieve stoffen die van nature in planten aanwezig zijn en onze lichaamscellen beschermen tegen schadelijke invloeden die kunnen leiden tot kanker. • P  lantaardig voedsel helpt ons bij het streven naar een ideaal gewicht, omdat de meeste plantaardige voeding weinig calorieën bevat.

12

Volkoren granen en zetmeel Diëten met een laag koolhydratengehalte zoals het Atkinsdieet hebben ertoe geleid dat veel mensen denken dat ze dik worden van producten met zetmeel. Echter, per gewicht bevatten koolhydraten ruim 50% minder calorieën dan vet. Meervoudige of onbewerkte koolhydraten zijn beter voor ons dan de geraffineerde varianten, omdat ze meer vezels en water bevatten. Ze zijn minder calorierijk. Hoe dichter een voedingsproduct bij zijn natuurlijke staat blijft, hoe beter.

Ten minste VIJF PORTIES groente en fuit, elke dag Groente en fruit vormen de bouwstenen van een gezond voedingspatroon. Vijf porties per dag is een goed uitgangspunt. Groente en fruit zijn aan rijk aan vitaminen en mineralen, bevatten over het algemeen weinig calorieën en het zijn uitstekende vezelbronnen.

Onbewerkte voedingsmiddelen die rijk zijn aan koolhydraten, kennen we als ‘volkoren producten’. Ze bevatten alle vezels en voedingsstoffen van de gehele graankorrel, die wordt verwijderd om producten te maken als wit brood en blanke pasta. Volkoren producten geven hun energie minder snel vrij, waardoor we ons langer voldaan voelen. Probeer meer volkoren producten aan uw voedingspatroon toe te voegen, bijvoorbeeld:

Wat is een portie? Bijna alle groenten en vruchten tellen mee, behalve knol- en wortelgewassen zoals aardappels. Ook diepvriesgroente telt mee, evenals groente en fruit uit blik of een pot en gedroogd fruit. Een portie is ongeveer: • Twee of drie groentelepels gekookte groenten, zoals broccoli of wortelen • Een klein bordje groene sla, zoals bladsla of spinazie • Een middelgroot stuk fruit, zoals een appel of een banaan • Een stuk van een grote vrucht, zoals een schijf meloen • Een handje kleine vruchten, zoals druiven • Een eetlepel gedroogde vruchten, zoals krenten • Twee kleine vruchten, zoals kiwi’s of pruimen • Een klein glas (150 ml) puur vruchtensap – hoeveel vruchtensap u ook drinkt, het telt altijd als één portie per dag. Vruchtensap bevat veel suiker en bevat minder gezonde voedingsstoffen (zoals vezels) dan vruchten.

Neem Bruin of volkoren brood Bruine rijst Volkoren granen, muesli, havermout Volkoren pasta

In plaats van wit brood witte rijst cornflakes blanke pasta

Het is heel gezond om aardappels met schil en al te eten, omdat u dan de meeste vezels behoudt. Voedsel waaraan veel suiker is toegevoegd, zoals cake en koek, bevat veel geraffineerde koolhydraten.Omdat er vaak ook veel vet in zit, zijn het vaak echte dikmakers.

13

Aanbeveling 5

Beperk de consumptie van rood vlees (zoals rund-, varkens- en lamsvlees) en vermijd bewerkt vlees Om het risico op kanker te verlagen, adviseren wij u wekelijks niet meer dan 500 gram* rood vlees, zoals rundvlees, varkensvlees en lamsvlees, te eten. Vermijd het eten van bewerkte vleesproducten, zoals ham, salami en knakworst. Wat is rood vlees? Met rood vlees wordt rundvlees, varkensvlees en lamsvlees aangeduid.

In het rapport staat overtuigend bewijs dat rood vlees darmkanker kan veroorzaken

Rood en bewerkt vlees en kankerpreventie. Wat zegt het wetenschappelijk bewijs?

Wat is bewerkt vlees? De term ‘bewerkt vlees’ verwijst naar vleesproducten die zijn gerookt, gezouten of anderszins zijn geconserveerd, bijvoorbeeld door de toevoeging van conserveringsmiddelen. Voorbeelden daarvan zijn: ham, salami, knakworst en veel andere vleeswaren. Hamburgers en gehakt vallen alleen onder de noemer ‘bewerkt vlees’ als er zout of andere conserveringsmiddelen aan zijn toegevoegd voor een langere bewaartijd.

• In het wetenschappelijke rapport staat overtuigend bewijs dat rood vlees darmkanker kan veroorzaken. Dit bewijs is vele malen sterker dan in het midden van de jaren negentig. • E  r is tevens overtuigend bewijs dat bewerkt vlees darmkanker kan veroorzaken.

Wat is het verband met kanker? • R  ood vlees bevat stoffen die in verband worden gebracht met darmkanker. Heem, de stof die vlees de rode kleur geeft, kan schade veroorzaken aan de wand van de dikke darm. • O  nderzoek wijst tevens uit dat mensen die veel vlees eten vaak minder plantaardig voedsel eten, waardoor ze minder stoffen binnenkrijgen die hen tegen kanker beschermen. • A  ls vlees wordt geconserveerd door het te roken, te zouten of anderszins te bewerken, kunnen er carcinogenen (kankerveroorzakende stoffen) worden gevormd. Deze stoffen kunnen lichaamscellen beschadigen, wat kan leiden tot de ontwikkeling van kanker.

* gewicht ná bereiding

14

Minder rood vlees eten is makkelijker dan u denkt. Vis, mager gevogelte en plantaardige eiwitten (zoals bonen en linzen) zijn uitstekende alternatieven. Probeer deze tips om het eten van vlees te minderen:

Kan rood vlees een deel uitmaken van een gezond, evenwichtig voedingspatroon?

• Zorg om de dag voor een maaltijd zonder rood vlees. • Wanneer u een gerecht maakt met gehakt, probeer de hoeveelheid gehakt dan te halveren en voeg bonen of soja toe. Voorbeeld: chili con carne met extra bonen of kikkererwten. Goedkoop, voedzaam en lekker. • Neem een lekkere moot vis in plaats van een karbonaadje of een slavink. • Kies voor een bruin broodje kip of tonijnsalade in plaats van een broodje halfom.

Rood vlees maakt deel uit van de Nederlandse keuken en vormt een waardevolle bron van diverse voedingsstoffen. Het kan gewoon onderdeel zijn van een gezond, evenwichtig voedingspatroon. Probeer het eten van rood vlees wel te beperken tot 500 gram per week (gewicht na bereiding) en vermijd bewerkt vlees. Handig om te weten is dat 500 gram gekookt of gebakken rood vlees naar schatting ongeveer 700 tot 750 gram rauw vlees is. Als u toch graag rood vlees wilt eten, kies dan voor het magerste stukje vlees dat verkrijgbaar is en snijd het vet weg voordat u het bereidt. Vul uw maaltijd aan met groenten en andere voedzame plantaardige voedingsmiddelen.

15

Aanbeveling 6

Als u al alcohol drinkt, beperk het aantal glazen alcohol per dag dan tot 2 voor mannen en 1 voor vrouwen

Tips om uw alcoholgebruik te beperken • B  estel altijd het kleinste glas van een alcoholisch drankje. • Neem afwisselend een drankje met alcohol en een alcoholvrij drankje. • Verdun alcoholhoudende drank of kies voor dranken met minder calorieën en/of minder alcohol.

Om kánker te voorkomen, kunt u het beste geen alcohol drinken. Ons wetenschappelijk rapport erkent dat een matig gebruik van alcohol een beschermend effect kan hebben op coronaire hartziekten (angina pectoris), maar de voordelen wegen alleen op tegen de nadelen bij mensen met een verhoogd risico op hartaandoeningen.

Alcohol en kankerpreventie Wat zegt het wetenschappelijk bewijs?

Wat is een ‘drankje’? Over het algemeen bevat een ‘drankje’ ongeveer 10-15 gram pure alcohol, dus één drankje staat gelijk aan: • 285 ml bier met een normaal alcoholpercentage (5%) • 25 ml sterke drank (40%) zoals wodka of whisky • 125 ml wijn (een klein glas) (12-13%) Dit is een handige richtlijn, maar denk erom dat drankjes vaak afwijkende hoeveelheden alcohol bevatten, afhankelijk van de maat van het glas en de sterkte van de drank. De laatste jaren wordt het de gewoonte drank in grotere glazen te schenken. Ook zijn steeds meer biersoorten met een hoger alcoholgehalte dan 5% in de winkel verkrijgbaar. Daardoor drinken we vaak meer dan we beseffen. Het is van belang om niet meer te drinken dan door het Voedingscentrum wordt aanbevolen: 1-2 glazen per dag. Veel alcohol ineens drinken is heel slecht voor onze gezondheid, zelfs al doen we het maar af en toe.

16

• V  olgens het wetenschappelijke rapport is het bewijs dat alle soorten alcoholische dranken de oorzaak zijn van een aantal vormen van kanker nog sterker dan in de jaren negentig. • E  r is overtuigend bewijs dat alcohol het risico verhoogt op kanker in de mond, keelholte, strottenhoofd, en slokdarm, evenals op borstkanker bij vrouwen en darmkanker bij mannen. • A  lcoholische dranken verhogen mogelijk de kans op leverkanker, evenals op darmkanker bij vrouwen. • O  m kanker te voorkomen, adviseert het Wereld Kanker Onderzoek Fonds u om geen alcohol te drinken.

Alcohol, calorieën en overgewicht • Alcoholische dranken bevatten veel calorieën en hebben weinig voedingswaarde. • Minder drinken kan een belangrijke rol spelen in uw streven naar een ideaal gewicht. Ook dat helpt het risico op kanker te verminderen. • Een glas bier bevat ongeveer 250 calorieën. Een glas van 125 ml wijn met 12% alcohol bevat ongeveer 85 calorieën.

Wist u dat… het risico op aan alcohol gerelateerde vormen van kanker nog groter wordt als u rookt? Kijk voor meer informatie over het verband tussen tabak en kanker op bladzijde 26.

Wat is het verband met kanker? • W  etenschappers doen nog steeds onderzoek naar het verband tussen alcohol en kanker. Een van de theorieën is dat alcohol het DNA rechtstreeks schade toebrengt, wat het risico op kanker verhoogt. • O  nderzoek wijst uit dat alcohol met name schadelijk is in combinatie met roken.

17

Aanbeveling 7

Beperk de consumptie van zout en met zout (natrium) bewerkt voedsel

Zout en kankerpreventie Wat zegt het wetenschappelijk bewijs? • H  et wetenschappelijke panel is tot de conclusie gekomen dat zout en gezouten voedingsmiddelen waarschijnlijk maagkanker kunnen veroorzaken. • K  oeling beschermt indirect tegen enkele vormen van kanker – vermoedelijk omdat het de beschikbaarheid van verse, aan bederf onderhevige producten als groente en fruit verhoogt.

Te veel zout kan schadelijk zijn voor onze gezondheid. Het verhoogt de kans op maagkanker en kan leiden tot een verhoogde bloeddruk. Hoeveel zout hebben we nodig? De hoeveelheid zout die we dagelijks binnenkrijgen zou minder dan 6 gram moeten zijn (2,4 gram natrium), hoewel we veel minder nodig hebben. Gemiddeld krijgen Nederlanders aanzienlijk meer binnen, ongeveer 6 gram per dag, maar het is gemakkelijk om minder zout te gebruiken.

Wat is het verband met kanker?

Zout en natrium – wat is het verschil? Op sommige etiketten staat het natriumgehalte aangegeven in plaats van het zoutgehalte. Natrium is een bestanddeel van zout. Om te berekenen hoeveel zout een product bevat, vermenigvuldigt u het natriumgehalte met 2,5. Een product met veel zout bevat meer dan 1,5 gram per 100 gram. Een zoutarm product bevat minder dan 0,3 gram zout per 100 gram.

18 18

• O  nderzoek heeft uitgewezen dat teveel zout het weefsel van de maagwand kan beschadigen. Dat is mogelijk een van de oorzaken van een verhoogde kans op maagkanker.

Vijf stappen om de zoutinname te beperken • E  et meer groente en fruit in plaats van bewerkte producten. Ruim 80% van het zout in ons voedingspatroon is afkomstig uit bewerkt voedsel. We zijn ons er niet altijd van bewust dat deze producten veel zout bevatten, omdat ze niet altijd ‘zout’ smaken. Pas bijvoorbeeld op voor ontbijtgranen, brood, kant-enklaarmaaltijden, pizza’s, soep en sauzen. Ook zoete producten zoals koekjes kunnen veel zout bevatten. • Kook zo vaak u kunt met verse producten. Zo houdt u het zoutgebruik beter in de hand.

• Controleer de etiketten op de levensmiddelen die u koopt en kies voor producten met een lager zoutgehalte. Denk erom dat producten met de vermelding ‘bevat minder zout/natrium’ nog altijd vrij veel zout kunnen bevatten. • Verminder geleidelijk aan uw zoutgebruik tijdens het koken en aan tafel, tot u het helemaal niet meer nodig hebt. Binnen enkele weken hebben uw smaakpapillen zich aangepast, kunt u van de natuurlijke smaak van het voedsel genieten en subtielere smaken gaan proeven. • Gebruik kruiden, specerijen, knoflook en citroen in plaats van zout.

19

Aanbeveling 8

Vertrouw niet op voedingssupplementen om u tegen kanker beschermen

Kies voor een evenwichtig voedingspatroon en gevarieerde voeding en niet voor voedingssupplementen om het risico op kanker te verlagen.

Om het risico op kanker te verlagen, kunt u beter kiezen voor een evenwichtig en gevarieerd voedingspatroon dan voor voedingssupplementen.

Natuurlijk voedsel met een hoge voedingswaarde bevat stoffen die onmisbaar zijn voor een goede gezondheid, zoals vezels, vitaminen en mineralen. Hoewel voedingssupplementen in een aantal van deze stoffen voorzien, zijn de wetenschappers het er niet over eens dat deze even goed voor ons zijn als stoffen die we uit normale voeding halen. Onderzoek wijst tevens uit dat hoge doses supplementen schadelijk kunnen zijn voor onze gezondheid.

Voedingssupplementen Wat zegt het wetenschappelijk bewijs? • H  et wetenschappelijke rapport is tot de overtuigende conclusie gekomen dat supplementen met een hoge dosis van bepaalde voedingsstoffen het risico op verschillende vormen van kanker kunnen beïnvloeden. • H  et panel oordeelde dat een gezond en gevarieerd voedingspatroon meer goede voedingsstoffen oplevert dan voedingssupplementen.

Wat is het verband met kanker? Sommige onderzoeken wijzen uit dat

supplementen de balans van voedingsstoffen in het lichaam kunnen verstoren. Er is meer onderzoek nodig, maar dit is een van de mogelijkheden waarop ze het risico op kanker kunnen beïnvloeden. Als we gezond eten, met veel groenten, fruit en ander plantaardig voedsel, krijgen we alle voedingsstoffen binnen die we nodig hebben.

19 20

D-supplement aanbevolen, eventueel aangevuld met een ijzersupplement indien ze een tekort hebben aan ijzer. • Kinderen tussen de zes maanden en vijf jaar oud kunnen baat hebben bij druppels vitamine A, C en D, hoewel kinderen met een goede eetlust die gevarieerd eten deze waarschijnlijk niet nodig hebben. • Kwetsbare ouderen die weinig calorieën nodig hebben, kunnen baat hebben bij een laag gedoseerd, uitgebalanceerd supplement van microvoedingsstoffen. • Ouderen kunnen overwegen een vitamine D-supplement te nemen, met name mensen van Aziatische afkomst, mensen die zelden buiten komen of hun huid geheel bedekken als ze naar buiten gaan en mensen die een dieet volgen zonder vlees of vette vis.

Een gezond en gevarieerd voedingspatroon levert voldoende goede voedingsstoffen op

Hoewel er onderzoeken zijn gedaan die uitwijzen dat voedingssupplementen mogelijk bescherming kunnen bieden tegen bepaalde vormen van kanker, zijn deze veelal uitgevoerd onder specifieke groepen van mensen, waardoor het niet duidelijk is of de voordelen ook gelden voor de bevolking in het algemeen.

Raadpleeg uw huisarts als u een persoonlijk advies wenst over het nemen van voedingssupplementen.

Sommige supplementen kunnen bijwerkingen hebben die in de testsituaties niet altijd naar voren komen. Voor de meeste mensen is het daarom het verstandigste om voedingsstoffen uit gezonde voedingsmiddelen te halen, waarvan de risico’s en voordelen al beter bekend zijn. Uitzonderingen Het is aangetoond dat sommige mensen in bepaalde omstandigheden baat kunnen hebben bij supplementen. Hieronder volgt een aantal veel voorkomende situaties waarin een supplement uitkomst kan bieden: • V  rouwen in de vruchtbare leeftijd met een kinderwens krijgen het advies vanaf de conceptie tot en met de achtste week van de zwangerschap dagelijks een supplement foliumzuur te nemen. • Voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, wordt een vitamine 21

Aanbeveling 9

Geef baby’s de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding. Dat is het beste voor moeder en baby. Vul daarna aan met andere vloeibare en vaste voeding

De adviezen van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds sluiten aan op de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en UNICEF: het is het beste om baby’s tot de leeftijd van zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven.

Misschien wist u al dat borstvoeding uitstekend is voor de gezondheid van zowel moeder als kind. En nu is er bewijs dat borstvoeding ook helpt om het risico op kanker van moeder en baby te verlagen. De adviezen van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds sluiten aan op de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en UNICEF: het is het beste om baby’s tot zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven. Borstvoeding is de beste manier om te zorgen dat uw baby alle voedingsstoffen binnenkrijgt die hij of zij nodig heeft.

De eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding

Borstvoeding en kankerpreventie Wat zegt het wetenschappelijk bewijs? • V  olgens het wetenschappelijke rapport zijn de bewijzen overtuigend dat borstvoeding de moeder beschermt tegen kanker. • Kinderen die borstvoeding hebben gehad, zijn mogelijk beter beschermd tegen overgewicht en vetzucht. Dat is belangrijk, aangezien te dikke kinderen vaak hun hele leven last houden van overgewicht.

Wat is het verband met kanker? Voor meer informatie en adviezen over borstvoeding, raden wij u aan contact op te nemen met uw huisarts, verloskundige of gynaecoloog.

22

• B  orstvoeding vermindert het niveau van bepaalde aan kanker gerelateerde hormonen in het lichaam van de moeder. Hierdoor wordt de kans op borstkanker verkleind. • Na het voeden stoot het lichaam cellen in de borst af waarvan het DNA beschadigd is. Dat beperkt de kans op het ontstaan van borstkanker op latere leeftijd. • Onderzoek wijst uit dat baby’s die borstvoeding hebben gehad, minder vaak te veel calorieën en te veel eiwitten consumeren dan baby’s die uitsluitend fabrieksvoeding hebben gekregen. Dat betekent dat ze ook op latere leeftijd minder snel last zullen hebben van overgewicht en obesitas.

Borstvoeding kan kinderen beschermen tegen obesitas

23

Aanbeveling 10

Als u kanker heeft gehad en de behandeling is beëindigd, volg dan de aanbevelingen ter preventie van kanker op

Genezen van kanker en preventie van terugkeer van de ziekte Wat zegt het wetenschappelijk bewijs? • E  r is steeds meer bewijs dat lichaamsbeweging en andere maatregelen om een gezond gewicht te behouden, zoals een evenwichtig voedingspatroon, de ontwikkeling van kanker kunnen helpen voorkomen, met name borstkanker. In dit stadium zijn de bewijzen echter nog niet duidelijk genoeg om specifieke richtlijnen te geven aan mensen die van kanker genezen zijn of aan mensen die een specifieke vorm van kanker hebben overleefd. • De richtlijnen in deze brochure kunnen tevens het risico op andere chronische ziekten verlagen, zoals hartaandoeningen en diabetes; ook om die reden hebben mensen die van kanker genezen zijn er baat bij.

Iedereen bij wie de diagnose kanker is gesteld, doet er goed aan de hulp in te roepen van een deskundige voor voedingsadvies. Wanneer de behandeling is voltooid, probeer dan zo veel mogelijk te leven volgens de richtlijnen op het gebied van voeding, gewicht en lichaamsbeweging in deze brochure, tenzij dit fysiek onmogelijk voor u is of uw arts anders adviseert. Mensen die in behandeling zijn tegen kanker hebben vaak speciale voedingsstoffen nodig. In dat geval kunt u het beste advies inwinnen bij een deskundige op dit gebied, zoals een arts, specialist of voedingsdeskundige. Dit geldt ook voor mensen die kanker hebben gehad en bij wie de behandeling heeft geleid tot een aantasting van het spijsverteringsstelsel of die moeite hebben met eten, bijvoorbeeld na een maag- of darmoperatie. Onderzoeksprioriteiten voor de toekomst In Nederland leven steeds meer mensen met kanker. Als er betere mogelijkheden zijn om deze ziekte te behandelen, neemt dat aantal alleen maar toe. Momenteel staat het onderzoek naar het voorkomen dat de ziekte in een later stadium terugkeert nog in de kinderschoenen. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds ziet het als een prioriteit om meer onderzoek op dit gebied te financieren.

24

25

En natuurlijk… niet roken Roken (of het gebruik van tabak in welke vorm dan ook) verhoogt het risico op kanker en andere ernstige ziekten. Tabak en kankerpreventie Wat zegt het wetenschappelijk bewijs? • T  abak kan kanker veroorzaken. Roken is extra schadelijk in combinatie met alcohol. Onderzoek wijst uit dat ook passief roken schadelijk is. • Roken veroorzaakt 90% van de gevallen van longkanker en speelt een rol bij kanker in de mond, keel, strottenhoofd, slokdarm, alvleesklier, baarmoederhals, nieren en blaas.

Het is nooit te laat om te stoppen met roken en uw gezondheid zal er meteen op vooruit gaan

Naast het stimuleren van een gezond voedingspatroon, lichaamsbeweging en een gezond gewicht zijn adviezen voor kankerpreventie nooit compleet zonder het uitdrukkelijke advies niet te roken. Als u rookt, kunt u daar het beste onmiddellijk mee stoppen als u het risico op kanker wilt verlagen. Het goede nieuws is dat het nooit te laat is om te stoppen. Uw gezondheid zal er onmiddellijk baat bij hebben. Vraag uw huisarts om meer informatie en steun. Er zijn allerlei manieren om u te helpen bij het stoppen met roken.

Doelstellingen in het kader van de volksgezondheid De aanbevelingen in deze brochure zijn bedoeld voor particulieren. In het rapport zijn tevens aanbevelingen opgenomen voor hele bevolkingsgroepen. Deze zijn ontwikkeld om gezondheidsdeskundigen, de overheid en nationale en internationale gezondheidsorganisaties te helpen in hun streven om het risico op kanker te verminderen. Eind 2008 publiceert het internationale WCRF netwerk een apart beleidsrapport, dat verdere richtlijnen geeft aan de overheid en aan gezondheidsdeskundigen over de manier wat zij mensen het beste kunnen adviseren om kanker te voorkomen.

26

27

Net als de aanbevelingen in deze brochure, is de tabel gebaseerd op ‘overtuigende’ en ‘waarschijnlijke’ bewijzen van het wetenschappelijke rapport Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. De tabel geeft een selectie van het wetenschappelijk bewijs uit dit omvangrijke rapport. Op de website

www.dietandcancerreport.org vindt u meer informatie over het rapport.

(U ID

.IE R

STA AT 0RO

'E WI OVE CHTSTO RG EN OB EWICH AME ESI TAS TEN

R DE OE ARM "A

$IK EN KED EN ARM  DE LDA RM "O R PR ST E M EN OP AU "O SAA RST L PO ST M ENO PAU SAA %IE L RST OK

,EV

ER

S

ESK

LAA 'A LB

-A

!LV LE

AG

G ,ON

3LO

KD

ARM

LIER

Kankerpreventie – in één oogopslag -O STR ND K OTT EN EEL HO OFD .E USH OLT E

Deze tabel geeft een overzicht van de factoren op het gebied van voeding, voedingsstoffen en lichaamsbeweging die het risico op verschillende vormen van kanker kunnen verhogen of verlagen.

6OEDINGSMIDDELENDIEVOEDINGSVEZELSBEVATTEN !FLATOXINES  'ROENTEN 5I ACHTIGEN +NOFLOOK  &RUIT 6OEDINGSMIDDELENDIEFOLIUMZUURBEVATTEN 6OEDINGSMIDDELENDIELYCOPEENBEVATTEN  6OEDINGSMIDDELENDIESELENIUMBEVATTEN 2OODVLEES 6OORBEWERKTVLEES INCLUSIEFVLEESWAREN /P+ANTONESEWIJZEGEZOUTENVIS  6OEDINGMETVEELCALCIUM  #ALORIERIJKEVOEDINGSMIDDELEN #ALORIE ARMEVOEDINGSMIDDELEN :OUT GEZOUTENENZOUTEVOEDING !RSEENINDRINKWATER -ATÏ 3UIKERRIJKEDRANKEN  !LCOHOLISCHEDRANKEN 

"ETA CAROTEEN ,ICHAMELIJKEACTIVITEIT  :ITTENDELEEFSTIJL ,ICHAAMSVETPERCENTAGE "UIKVETPERCENTAGE 'EWICHTSTOENAMEOPVOLWASSENLEEFTIJD 6OLWASSENLICHAAMSLENGTE (OOGGEBOORTEGEWICHT ,ACTATIE /OITBORSTVOEDINGGEHAD

(ETBEWIJSISGEHAALDUITSTUDIESONDERMENSENDIESUPPLEMENTENGEBRUIKEN

,%'%.$!

/VERTUIGEND 7AARSCHIJNLIJK 7AARSCHIJNLIJK /VERTUIGEND VERLAAGD VERHOOGD VERLAAGD VERHOOGD RISICO RISICO RISICO RISICO

28

 evat bewijs over voedingsmiddelen B met carotenoïde inzake mond-, keel-, strottenhoofdkanker; voedingsmiddelen met betacaroteen inzake slokdarmkanker; voedingsmiddelen met vitamine C inzake slokdarmkanker 2 Bevat bewijs over voedingsmiddelen met carotenoïde inzake mond-, keel-, strottenhoofd- en longkanker; voedingsmiddelen met beta-caroteen inzake slokdarmkanker; voedingsmiddelen met vitamine C inzake slokdarmkanker 3 Bevat bewijs over voedingssupplementen voor prostaatkanker 4 Bewijs van melk en onderzoeken die supplementen tegen darmkanker gebruiken 1

Inclusief fastfood  eker schadelijk voor mannen en waarschijnlijk Z schadelijk voor vrouwen (darm) 7 Bewijs is afkomstig uit onderzoek naar de relatie tussen voedingssupplementen en longkanker 8 Bevat bewijs over televisie kijken 9 De beoordeling voor lichamelijke activiteit geldt voor de dikke darm en niet voor de endeldarm

5 6

29

Het expert panel van onafhankelijke wetensch appers

Waarnemers Mechanisme werkgroep

De informatie in deze brochure is gebaseerd op het wetenschappelijke rapport Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective, gepubliceerd door WCRF/ AICR in 2007.

John Milner PhD

Ontmoet het panel Sir Michael Marmot MBBS MPH PhD FRCP FFPH (Chair) University College London, UK

Methodologie team

Hilary J. Powers PhD RNutr University of Sheffield, UK

Jos Kleijnen MD PhD Gillian Reeves PhD

Humane voeding, micronutriënten

Epidemiologie en volksgezondheid

Tola Atinmo PhD University of Ibadan, Nigeria Voeding en obesitas

Het rapport is samengesteld door een internationaal panel van 21 gerenommeerde wetenschappers uit het veld, ondersteund door onafhankelijke deskundige waarnemers, ieder met hun eigen expertise.

Rome, Italië Guy Nantel PhD Prakash Shetty MD PhD

Chronische ziekte

International Food Policy Research Institute (IFPRI)

Tim Byers MD MPH University of Colorado, Denver, CO, USA

Elio Riboli MD ScM MPH Imperial College London, UK

Kankerpreventie en epidemiologie

Kankerepidemiologie en preventie

Junshi Chen MD Chinese Centre for Disease Control and Prevention, Beijing, China

Juan A. Rivera PhD Instituto Nacional de Salud Publica, Cuernavaca, Mexico

Voeding en voedselveiligheid

Voeding en gezondheid

Tomio Hirohata MD DrScHyg PhD Kyushu University, Fukuoka City, Japan

Arthur Schatzkin MD DrPH National Cancer Institute, Rockeville, MD, USA

Kanker en epidemiologie

Alan Jackson CBE MD FRCP FRCPCH FRCPath University of Southampton, UK Voeding voor volksgezondheid en ontstaan van gezondheid en ziekte

W. Philip T. James CBE MD DrSc FRSE FRCP International Obesity Task Force, London, UK

Washington DC, Verenigde Staten van Amerika Lawrence Haddad PhD Marie Ruel PhD International Union of Nutritional Sciences (IUNS)

Mark Wahlqvist MD AO

Kankerepidemiologie en genetica

Jacob C. Seidell PhD Free University Amsterdam, the Netherlands Obesitas en epidemiologie

Laurence Kolonel MD PhD University of Hawai’i, Honolulu, HI, USA

Ricardo Uauy MD PhD Instituto de Nutricion y Technologia de los Alimentos, Santiago, Chile

Biostatistiek, epidemiologie en obesitas

Claus Leitzmann PhD Justus Liebig University, Giessen, Germany Voeding en voedingswetenschappen

Jim Mann DM PhD FFPHM FRACP University of Otago, Dunedin, New Zealand Humane voeding

Genève, Zwitserland Annie Anderson PhD Harald zur Hausen MD DSc Curtis Mettlin PhD New York, NY, Verenigde Staten van Amerika Ian Darnton-Hill MD MPH Rainer Gross Dr Agr

Voeding en kanker, scheikunde en biomoleculen

Shiriki Kumanyika PhD MPH University of Pennsylvania School of Medicine, Philadelphia, PA, USA

Union Internationale Contre le Cancer (UICC)

United Nations Children’s Fund (UNICEF)

David E.G. Shuker PhD FRSC The Open University, Milton Keynes, UK

Obesitas en voeding

Epidemiologie en kankerpreventie

30

Voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO)

K. Srinath Reddy MD DM MSc Institute of Medical Sciences, New Delhi, India

World Health Organization (WHO)

Voeding voor volksgezondheid en gezondheid van het kind

Walter C. Willett MD DrPh Harvard School of Public Health, Boston, MA, USA Epidemiology, nutrition and cancer

Steven H. Zeisel MD PhD University of North Carolina, Chapel Hill, NC, USA Human nutrition and cancer

Robert Beaglehole ONZM FRSNZ DSc Chair 2003 Was at: World Health Organization (WHO) Geneva, Switzerland Now at: University of Auckland New Zealand

31

Genève, Zwitserland Ruth Bonita MD Denise Coitinho PhD Chizuru Nishida PhD MA Pirjo Pietinen DSc Additional members for policy panel

Nick Cavill MPH British Heart Foundation Health Promotion Research Group Oxford University, Verenigd Koninkrijk Barry Popkin PhD MSc BSc Carolina Population Center, University of North Carolina, Chapel Hill, NC, Verenigde Staten van Amerika Jane Wardle PhD MPhil University College London, Verenigd Koninkrijk

De Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is de enige stichting in Nederland die is gespecialiseerd in de preventie van kanker door gezonde voeding en leefwijze. De stichting heeft als missie mensen bewust te maken van het feit dat het risico op kanker verlaagd kan worden door gezonde voeding, leefwijze, lichaamsgewicht en regelmatige lichaamsbeweging. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds stimuleert en financiert wetenschappelijk onderzoek op het gebied van voeding, leefwijze en kanker. Daarnaast geeft de stichting voorlichting over kankerpreventie. Deze voorlichting is gericht op donateurs, gezondheidsdeskundigen en de bevolking in het algemeen. De voorlichtings- en wetenschappelijke onderzoeksprogramma’s van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds worden gefinancierd door giften van particulieren. De stichting ontvangt geen overheidsgelden en is geheel zelfstandig. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is in het bezit van het CBF keurmerk voor verantwoorde fondsenwerving- en besteding. Deze brochure is gebaseerd op het wetenschappelijke rapport Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective (2007). Dit rapport, geïnitieerd door het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk, waar het Wereld Kanker Onderzoek Fonds deel van uit maakt, is het resultaat van het grootste en meest omvattende onderzoek over kankerpreventie dat ooit is uitgevoerd. De aanbevelingen voor kankerpreventie zijn gebaseerd op een uitvoerige analyse van al het beschikbare onderzoeksmateriaal. Het WCRF stelt zich ten doel ook in de toekomst wetenschappelijk onderzoek op het gebied van voeding, leefwijze, beweging, gewicht en kankerpreventie te analyseren en de conclusies te vertalen naar zinvolle en praktische aanbevelingen voor het algemene publiek.

De informatie van Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) over een gezonde eet- en leefstijl richt zich op de Nederlandse bevolking in het algemeen en is niet bedoeld als advies voor personen die op doktersvoorschrift een dieet volgen of speciale behoeften hebben op het gebied van voeding en beweging. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds geeft geen medisch advies; schakel hiervoor uw arts in.

32