Calamiteitenplan Waterschap Peel en Maasvallei

Calamiteitenplan Waterschap Peel en Maasvallei

Opgesteld door: Ron Hendrikx, Waterschap Peel en Maasvallei Versie: 1.1, september 2012 Vastgesteld door DB d.d.: 2 juni 2010 Vastgesteld door AB d.d. 7 juli 2010

Calamiteitenplan Waterschap Peel en Maasvallei, versie 1.1, september 2012

2

Inhoudsopgave Samenvatting ......................................................................................................................................... 5 1

Inleiding ......................................................................................................................................... 7 1.1 Kader voor het calamiteitenplan................................................................................................. 7 1.2 Doelstelling, missie en beheergebied......................................................................................... 7 1.2.1 Doelstelling ........................................................................................................................ 7 1.2.2 Missie ................................................................................................................................. 7 1.2.3 Beheergebied..................................................................................................................... 7 1.3 Calamiteiten................................................................................................................................ 7 1.3.1 Risicoanalyse..................................................................................................................... 8 1.4 Uitgangspunten .......................................................................................................................... 8 1.4.1 Slank maar gespierd .......................................................................................................... 9 1.4.2 Voortbouwen op de dagelijkse praktijk .............................................................................. 9 1.4.3 Opschalen op maat............................................................................................................ 9 1.4.4 Delen van informatie .......................................................................................................... 9 1.4.5 Scheiden van beleid en uitvoering..................................................................................... 9 1.5 Leeswijzer................................................................................................................................... 9

2

Calamiteitenorganisatie ............................................................................................................. 11 2.1 Organisatiestructuur ................................................................................................................. 11 2.2 Netwerk..................................................................................................................................... 12 2.2.1 Optreden .......................................................................................................................... 12 2.2.2 Netwerkpartners............................................................................................................... 12 2.2.3 Afstemming ...................................................................................................................... 13

3

Taken en risico’s......................................................................................................................... 15 3.1 Waterkering .............................................................................................................................. 15 3.1.1 Falen opbouw hoogwaterbeveiliging ............................................................................... 16 3.1.2 Overstroming ................................................................................................................... 16 3.1.3 Dijkdoorbraak................................................................................................................... 16 3.1.4 Poldereffecten.................................................................................................................. 17 3.2 Watersysteem geschikt voor grondgebruik .............................................................................. 17 3.2.1 Wateroverlast................................................................................................................... 17 3.2.2 Droogte ............................................................................................................................ 18 3.3 Herstelde watersystemen ......................................................................................................... 18 3.3.1 Verontreiniging oppervlaktewater .................................................................................... 18 3.3.2 Verontreiniging grondwater.............................................................................................. 19 3.3.3 Falen zuiveringstechnische werken................................................................................. 19

4

Werkwijze calamiteitenzorg ....................................................................................................... 21 4.1 Voorbereiding op het operationeel optreden ............................................................................ 21 4.1.1 Calamiteitenorganisatie ................................................................................................... 22 4.1.2 Planvorming ..................................................................................................................... 22 4.1.3 Opleiden en oefenen ....................................................................................................... 22 4.1.4 Projectstructuur CalamiteitenZorg ................................................................................... 22 4.1.5 Multidisciplinaire afstemming........................................................................................... 23 4.2 Bevoegdheden tijdens calamiteiten.......................................................................................... 23 4.3 Operationeel optreden.............................................................................................................. 24 4.3.1 Melding(en) ...................................................................................................................... 24 4.3.2 Alarmering........................................................................................................................ 24 4.3.3 Opschaling ....................................................................................................................... 24 4.4 Nazorg ...................................................................................................................................... 25

5

Kwaliteitsborging........................................................................................................................ 26 5.1 Beheer ...................................................................................................................................... 26 5.1.1 Calamiteitenplan .............................................................................................................. 26 5.2 Borging van het calamiteitenzorgsysteem................................................................................ 27


3


4

Samenvatting Een calamiteitenplan biedt structuur voor het functioneren van de calamiteitenorganisatie. Niet alleen bij de bestrijding van calamiteiten, maar ook bij de voorbereiding en nazorg daarop. Het geeft inzicht in en richting aan de procedures, aanpak en werkwijze die gevolgd moeten worden bij de afhandeling van calamiteiten en de inrichting van de calamiteitenorganisatie. Doel De algemene doelstelling van het waterschap en het waterschapsbedrijf op het gebied van calamiteitenzorg is: Goed zijn voorbereid en zodoende doelmatig kunnen bijdragen aan de bestrijding van kleine tot grootschalige incidenten, zware ongevallen, rampen en crises. Deze doelstelling omvat zowel de eigen taken als de goede samenwerking met externe partners met een inzet die past bij de wettelijke kaders en de beleidskaders waarbinnen het waterschap opereert. Een calamiteit Het waterschap en het waterschapsbedrijf spreken van een calamiteit als er een plotselinge gebeurtenis plaatsvindt die zodanige gevolgen voor de waterbeheersing en/of waterkwaliteit kan krijgen dat moet worden afgeweken van de ‘normale’ dagelijkse werkzaamheden en/of dat het noodzakelijk is af te wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid. Hierin zijn de criteria voor een eerste opschaling naar de calamiteitenorganisatie: Directe afhandeling is noodzakelijk en Meer dan één afdeling en/of externen worden betrokken en Er wordt afgeweken van “normale” dagelijkse werkzaamheden en/of bestuurlijk vastgesteld beleid De operationeel leider beslist op aangeven van de waterwachtdienst (op basis van het voldoen aan de criteria) of wordt overgaan tot het opstarten van de calamiteitenorganisatie. Calamiteitenorganisatie De calamiteitenorganisatie is de organisatie die vorm krijgt bij het optreden van een calamiteit. Bij de bestrijding van een calamiteit houdt elk onderdeel van de calamiteitenorganisatie zich bezig met zijn eigen taken. Het beleidsteam houdt zich bezig met de strategie, zoals beleidsvorming, bestuurlijke afstemming en lange termijn gevolgen. Het operationeel team met de tactiek, zoals operationele coördinatie, aanpak op hoofdlijnen en afstemming met derden. Het actieteam voert de daadwerkelijke bestrijding van een calamiteit uit. Deze afbakening is essentieel voor het doelmatig en doelgericht verrichten van de noodzakelijk bestrijdingsactiviteiten. Taken en risico’s Waterschap Peel en Maasvallei is een professionele waterautoriteit in Noord- en Midden-Limburg die samen met partners zorgt voor veilige dijken, droge voeten, voldoende en schoon water. Deze taken brengen bepaalde risico’s met zich mee, waardoor calamiteiten kunnen ontstaan. De meest voorkomende risico’s en de wijze van bestrijding, zijn uitgewerkt in calamiteitenbestrijdingsplannen. Taak Waterkering (Veilige dijken)

Watersysteem geschikt voor grondgebruik (Droge voeten en voldoende water) Herstelde watersystemen (Schoon en gezond water)

Risico’s - falen opbouw hoogwaterbeveiliging - overstroming - dijkdoorbraak - poldereffecten(drooghouden van de dijkringen bij langdurig hoogwater en extreme omstandigheden) - wateroverlast - droogte - verontreiniging oppervlaktewater - verontreiniging grondwater - falen zuiveringstechnische werken

Werkwijze De calamiteitenorganisatie is actief tijdens het oefenen en bestrijden van calamiteiten en levert een bijdrage aan de evaluaties. De projectstructuur calamiteitenzorg bestaat uit een stuurgroep, een projectgroep en diverse werkgroepen. De stuurgroep heeft de taak om sturing te geven aan de ontwikkeling en implementatie van het calamiteitenzorgsysteem. De projectgroep calamiteitenzorg coördineert alle activiteiten ter voorbereiding op het bestrijden van calamiteiten. De werkgroepen geven uitvoering aan door de projectgroep geformuleerde opdrachten. Calamiteitenplan Waterschap Peel en Maasvallei, versie 1.1, september 2012

5

De Secretaris-Directeur is verantwoordelijk voor de borging van calamiteitenzorg door de gehele organisatie. Hij wordt hierin bijgestaan door de calamiteitencoördinator. Om een professionele bijdrage te leveren aan de afhandeling van calamiteiten worden medewerkers gericht opgeleid en geoefend. Als crisispartner maakt het waterschap deel uit van een netwerk van (overheids-) organisaties die allen een bijdrage hebben in het calamiteitenoptreden. Kwaliteitsborging Het calamiteitenplan geeft samen met de daaraan verbonden calamiteitenbestrijdingsplannen, draaiboeken en beheersdocumenten het beleid, de organisatie en de communicatie binnen de calamiteitenzorg weer. Het geheel is samengevat in een handboek calamiteitenzorg. De wetgever geeft aan dat een calamiteitenplan moet worden vastgesteld en op welke wijze de afstemming met aangewezen partijen wordt gewaarborgd. De projectgroep calamiteitenzorg zorgt door toepassing van de PDCA systematiek uit het kwaliteitsmanagement voor het actueel houden van het calamiteitenzorgsysteem.


6

1

Inleiding

1.1 Kader voor het calamiteitenplan Dit calamiteitenplan geeft het kader voor het optreden van Waterschap Peel en Maasvallei bij calamiteiten. In het calamiteitenplan staat de algemene structuur van de calamiteitenorganisatie en de daarbinnen gehanteerde werkwijze. Het biedt een richtlijn voor het handelen, de coördinatie en afstemming met alle intern en extern betrokken partijen. Artikel 5.29 van de Waterwet vormt het wettelijke kader voor dit calamiteitenplan. In dit artikel wordt de beheerder van een waterstaatswerk, zoals het Dagelijks Bestuur van een waterschap, verplicht een calamiteitenplan vast te stellen. Met dit calamiteitenplan geeft Waterschap Peel en Maasvallei invulling aan deze wettelijke verplichting. Daarin is mede betrokken de afstemming met partners en hun plannen. Het plan is mede gebaseerd op het model voor een calamiteitenzorgsysteem van de Unie van Waterschappen. Naast het calamiteitenplan voorziet het zorgsysteem in calamiteitenbestrijdingsplannen, met daarin draaiboeken voor specifieke risico’s en aanvullende uitwerkingen van de hoofdlijnen die in het calamiteitenplan zijn vastgelegd. 1.2 Doelstelling, missie en beheergebied 1.2.1 Doelstelling Een calamiteitenplan is bedoeld om structuur te bieden voor het functioneren van de calamiteitenorganisatie. Niet alleen bij de bestrijding van calamiteiten, maar ook bij de voorbereiding en nazorg daarop. Het geeft inzicht in en richting aan de procedures, aanpak en werkwijze die gevolgd moeten worden bij de afhandeling van calamiteiten en de inrichting van de calamiteitenorganisatie. De algemene doelstelling van het waterschap en waterschapsbedrijf op het gebied van calamiteitenzorg is: Goed zijn voorbereid en zodoende doelmatig kunnen bijdragen aan de bestrijding van kleine tot grootschalige incidenten, zware ongevallen, rampen en crises. Deze doelstelling omvat zowel de eigen taken als de goede samenwerking met externe partners met een inzet die past bij de wettelijke kaders en de beleidskaders waarbinnen het waterschap opereert. De richtlijnen uit dit calamiteitenplan zijn van toepassingen op alle calamiteiten die gerelateerd zijn aan de missie van het waterschap en die zich voordoen binnen haar beheergebied. 1.2.2 Missie Waterschap Peel en Maasvallei is een professionele waterautoriteit in Noord- en Midden-Limburg. Samen met partners brengen wij, via Nieuw Limburgs Peil, balans in het vasthouden en afvoeren van water, saneren en herinrichten wij beken, keren wij Maashoogwater en zuiveren wij afvalwater. Onze taak is gericht op economische dynamiek en een gezonde en veilige leefomgeving. 1.2.3 Beheergebied Het beheergebied strekt zich uit langs de westzijde van de Maas van Ohé en Laak tot aan de provinciale grens Limburg/Noord-Brabant en aan de oostzijde van de Maas van Swalmen tot aan de landsgrens en de grens met de Provincie Gelderland. Voor de uitvoering van de taken van het waterschap is het gebied verdeeld in twee regio’s, regio Noord ten noorden van de A67 en de regio Zuid ten zuiden van de A67. 1.3 Calamiteiten Waterschap Peel en Maasvallei spreekt van een calamiteit als er een plotselinge gebeurtenis plaatsvindt die zodanige gevolgen voor de waterbeheersing en/of waterkwaliteit kan krijgen dat moet worden afgeweken van de ‘normale’ dagelijkse werkzaamheden en/of dat het noodzakelijk is af te wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid. Hierin zijn de criteria voor een eerste opschaling naar de calamiteitenorganisatie: Directe afhandeling is noodzakelijk en Meer dan één afdeling en/of externen worden betrokken en Er wordt afgeweken van “normale” dagelijkse werkzaamheden en/of bestuurlijk vastgesteld beleid


7

De operationeel leider beslist op aangeven van de waterwachtdienst (op basis van het voldoen aan de criteria) of wordt overgaan tot het opstarten van de calamiteitenorganisatie. Door het gebruik van deze criteria wordt een vloeiende overgang van de normale bedrijfsvoering naar het optreden vanuit de calamiteitenorganisatie bewerkstelligd. Van kleine incidenten tot grote rampen en crises wordt daardoor gewerkt vanuit een eenduidige structuur die flexibel is aan te passen aan de aard en de omvang van een calamiteit. Enkele effecten die calamiteiten kenmerken zijn: - er kunnen maatschappelijke consequenties op het spel staan; - ze brengen economische gevolgen voor personen, organisaties en instanties met zich mee; - een goede samenwerking met andere overheden en instellingen is een voorwaarde voor een effectieve voorbereiding en uitvoering van maatregelen; - er is doorgaans belangstelling van de media; - ze genereren kosten waarin de begroting niet of slechts in beperkte mate voorziet. 1.3.1 Risicoanalyse Dit calamiteitenplan geeft aan op welke manier calamiteiten worden bestreden. De nadruk ligt hierbij vooral op de organisatie, structuur en kaders voor het optreden. In de meeste gevallen biedt dit voldoende houvast. Er zijn echter scenario’s die een meer uitgebreide voorbereiding vragen. Dit betreft calamiteiten waarvoor een hoog afbreukrisico geldt en/of de wijze van optreden bovenmatig complex is. We geven nadere invulling voor het optreden bij deze calamiteiten door het opstellen van calamiteitenbestrijdingsplannen. Door een risicoanalyse heeft het waterschap de scenario’s en daarbij behorende specifieke risico’s benoemd: Scenario / taak Waterkering (Veilige dijken)

Watersysteem geschikt voor grondgebruik (Droge voeten en voldoende water) Herstelde watersystemen (Schoon en ecologisch gezond water)

Risico’s - falen opbouw hoogwaterbeveiliging - overstroming - dijkdoorbraak - poldereffecten (drooghouden van de dijkringen bij langdurig hoogwater en extreme omstandigheden) - wateroverlast - droogte - verontreiniging oppervlaktewater - verontreiniging grondwater - falen zuiveringstechnische werken

Tabel 1: notitie risico’s calamiteitenzorg versie 1.0, januari 2009

Daarnaast zijn er overkoepelende activiteiten die extra aandacht vragen. De basis hiervoor ligt in het model calamiteitenzorgsysteem van de Unie van Waterschappen en is aangevuld met specifiek waterschapseigen voorbereidingen: Bijlage Crisiscommunicatieplan Contactgegevens Opschaling en functies Juridische zaken beheersdocumenten

Inhoud Crisiscommunicatie Interne en externe relaties Calamiteitenorganisatie en overige werknemers Inleiding en verwijzing naar meest relevante wetgeving Meerjarenbeleid calamiteitenzorg met vertaling naar activiteiten

Tabel 2: Aanvulling uniemodel calamiteitenzorgsysteem

1.4 Uitgangspunten Een slagvaardige organisatie moet elke calamiteit het hoofd kunnen bieden. Hiervoor houdt het waterschap rekening met een aantal uitgangspunten tijdens het voorbereiden op en het bestrijden van een calamiteit. Deze uitgangspunten kenmerken de calamiteitenorganisatie en de wijze waarop zij haar taak verricht.


8

1.4.1 Slank maar gespierd De sleutelfuncties voor het repressief optreden worden gegarandeerd door het instellen van wachtdiensten. Voor de overige functies is bij het waterschap gemiddeld een driedubbele bemensing bepaald. Voor het waterschapsbedrijf wordt een passende aansluiting gerealiseerd. Voldoende om op bereikbaarheid en beschikbaarheid te vertrouwen en niet meer dan nodig om 24-uurs continuïteit te kunnen bieden. Al deze medewerkers in de calamiteitenorganisatie nemen deel aan een gericht meerjaren opleidings- en oefenprogramma. 1.4.2 Voortbouwen op de dagelijkse praktijk Tijdens een calamiteit moet het optreden zoveel mogelijk uitgaan van de normale dagelijkse werkwijze. Dit betekent dat leden van de calamiteitenorganisatie taken uitvoeren die liggen in het verlengde van deze dagelijkse werkzaamheden. Daarbij maken zij gebruik van de contactpersonen uit de bestaande netwerken. 1.4.3 Opschalen op maat De mate van opschaling sluit aan bij de aard en omvang van een incident. Hierbij wordt door de waterwachtdienst eerst gekeken of een incident de reguliere werkzaamheden overstijgt (acuut, meer dan één afdeling betrokken en buiten vastgestelde kaders). Zo ja, krijgt een incident door tussenkomst van de operationeel leider de status van calamiteit en beslist hij over verdere opschaling. 1.4.4 Delen van informatie De kwaliteit van het repressief optreden neemt toe naarmate de beschikbare informatie tijdig aan betrokkenen wordt aangeboden. Dit betekent vroegtijdig infomeren, vaak vooruitlopend op de operationele opschaling. Hierdoor zijn betrokken partijen, zowel intern als extern, in staat afwegingen te maken voor het handelen binnen de eigen verantwoordelijkheid. 1.4.5 Scheiden van beleid en uitvoering Bij de bestrijding van een calamiteit houdt elk onderdeel van de calamiteitenorganisatie zich bezig met zijn eigen taken. Het beleidsteam houdt zich bezig met de strategie, zoals beleidsvorming, bestuurlijke afstemming en lange termijn gevolgen. Het operationeel team met de tactiek, zoals operationele coördinatie, aanpak op hoofdlijnen en afstemming met derden. Het actieteam voert de daadwerkelijke bestrijding van een calamiteit uit. Deze afbakening is essentieel voor het doelmatig en doelgericht verrichten van de noodzakelijk bestrijdingsactiviteiten.

1.5 Leeswijzer In hoofdstuk 1 wordt de omgeving geschetst waarbinnen calamiteitenzorg zich afspeelt. Het geeft toegang tot de wettelijke gestelde eisen en de vertaling daarvan door het waterschap. In hoofdstuk 2 staat de indeling van de calamiteitenorganisatie en haar relaties met externe partners. Daarna benoemt hoofdstuk 3 de scenario’s en risico’s en licht deze nader toe. Hoofdstuk 4 gaat in op de wijze waarop wij ons voorbereiden op calamiteiten en hoe we die calamiteiten bestrijden. En tot slot gaat hoofdstuk 5 in op de manier waarop we dit calamiteitenplan en de daaruit voorvloeiende activiteiten beheren en daarmee continuïteit in kwaliteit bieden voor de toekomst.


9


10

2

Calamiteitenorganisatie

2.1 Organisatiestructuur Onder het begrip calamiteitenorganisatie verstaan we de organisatie die vorm krijgt bij het optreden van een calamiteit. De opbouw van de calamiteitenorganisatie vindt plaats binnen de hoofdstructuur die in dit calamiteitenplan is vastgelegd. Deze hoofdstructuur sluit naadloos aan op de structuren van overheidshulpdiensten. De verdere invulling is afhankelijk van de aard en omvang van de calamiteit. Dit betekent dat de calamiteitenorganisatie niet voortdurend actief is. Wel is door middel van wachtdiensten een 24-uurs bereikbaarheid en beschikbaarheid gegarandeerd. De wachtdienstfunctionarissen vervullen daarbij een sleutelrol voor de verdere opschaling. Hierbij geldt dat de ontplooide organisatie de optimale vorm krijgt voor een professioneel optreden. De invulling van de hoofdstructuur, zie figuur 1, is opgenomen in het functieboek van de calamiteitenorganisatie. Het functieboek geeft op beknopte wijze inzicht in de opbouw, de taken en verantwoordelijkheden van de calamiteitenorganisatie. Daarnaast is in het functieboek beschreven hoe de opschaling van de calamiteitenorganisatie binnen het waterschap vorm krijgt. De inrichting is zodanig vormgegeven dat deze toepasbaar is voor elke calamiteit, van klein tot zeer groot.

Figuur 1: Hoofdstructuur calamiteitenorganisatie

Figuur 2: Aanvullende structuur Maashoogwater

Maashoogwater kan ingrijpende gevolgen hebben voor het waterschap. Daarom is in dit kader gekozen een aanvullende structuur met eigen functies vast te leggen voor het optreden van de calamiteitenorganisatie, zie figuur 2. Gekoppeld aan het Actiecentrum Maashoogwater is voorzien in coördinatie op de hoogwaterloods en kan worden opgeschaald naar de dijkwachtorganisatie. Ook hiervan is de uitwerking opgenomen in het functieboek van de calamiteitenorganisatie. Het WBL (Waterschapsbedrijf Limburg) is een gemeenschappelijk uitvoeringsbedrijf voor het transport en de zuivering van afvalwater. Op het moment dat er zich bij het bij het WBL een (dreigende) calamiteit voordoet en afstemming noodzakelijk is richten zij intern een actiecentrum in. Als de ernst en omvang van dien aard is dat tactische danwel strategische besluitvorming noodzakelijk is zal de operationeel leider van het waterschap worden geïnformeerd. De invulling en werkwijze van het waterschapsbedrijf in relatie tot het waterschap krijgt in de komende planperiode haar verdere uitwerking. De voorbereidingen die het optreden van de calamiteitenorganisatie faciliteren, vinden niet plaats binnen de calamiteitenorganisatie maar binnen de projectstructuur calamiteitenzorg. In deze projectstructuur zijn alle geledingen van het waterschap en waterschapsbedrijf vertegenwoordigd. Deelnemers kunnen daarnaast individueel bij het operationeel optreden worden betrokken. De invulling en werkwijze van de projectstructuur calamiteitenzorg komt aan de orde in hoofdstuk 5.


11

2.2 Netwerk 2.2.1 Optreden Als het waterschap te maken krijgt met een calamiteit, zal zij snel in contact komen met zijn partners binnen het veiligheidsdomein. Hierbij is onderscheid te maken tussen een situatie waarin partijen op basis van eigen verantwoordelijkheid acteren, en een situatie waarin sprake is van gecoördineerde samenwerking onder eenhoofdige leiding van de overheidshulpdiensten. Van welke situatie sprake is, valt af te leiden uit de inpassing in de gecoördineerde regionale incidentbestrijdingsprocedure (GRIP). In het eerste geval vervult het waterschap een eigenstandige rol binnen het bestrijdingsoptreden in het geval van de eenhoofdige leiding voegt het waterschap zich binnen de structuur van het gezamenlijk optreden. 2.2.2 Netwerkpartners Bij het bestrijden van calamiteiten is een goede samenwerking met andere overheden, instanties en ondernemingen onontbeerlijk. Het is immers kenmerkend voor een calamiteit dat de bestrijding niet zelfstandig kan worden afgehandeld. Figuur 3 geeft een niet limitatief overzicht van de meest te verwachten partners bij de calamiteitenbestrijding.

Figuur 3: Netwerkoverzicht


12

2.2.3 Afstemming De afstemming vindt plaats in de horizontale als verticale lijn van verantwoordelijkheden. Zo zal afstemming plaatsvinden tussen het operationeel, tactisch en strategisch niveau intern, maar ook op operationeel, tactisch als strategisch niveau tussen betrokken organisaties. Over de grenzen van een organisatie heen wordt waar nodig middels liaisons invulling gegeven aan de afstemming.

niveau

Waterschap

Veiligheidsregio Waterschap

Waterschap Gemeenten

Rijkswaterstaat Waterschap

strategisch

Beleidsteam Waterschap

tactisch

Operationeel Team Waterschap

Operationeel Team Operationeel Team Waterschap

Operationeel Gemeentelijk Team Actiecentrum Waterschap

Operationeel Calamiteitenteam Team Rijkswaterstaat Waterschap

operationeel

Actieteam Waterschap

Commando Actieteam Plaats Waterschap Incident

Uitvoerende Actieteam organisatieonderdelen Waterschap

Plaats Actieteam incident Rijkswaterstaat Waterschap

Beleidsteam Waterschap (VR)

Beleidsteam Rijkswaterstaat Waterschap

Figuur 4: Coördinerende structuren


13


14

3

Taken en risico’s

Waterschap Peel en Maasvallei is een professionele waterautoriteit in Noord- en Midden-Limburg die samen met partners zorgt voor veilige dijken, droge voeten, voldoende en schoon water. Waterschap Peel en Maasvallei spreekt van een calamiteit als er een plotselinge gebeurtenis plaatsvindt die zodanige gevolgen voor de waterbeheersing en/of waterkwaliteit kan krijgen dat moet worden afgeweken van de ‘normale’ dagelijkse werkzaamheden en/of dat het noodzakelijk is af te wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid. Hierin zijn de criteria voor een eerste opschaling naar de calamiteitenorganisatie: Directe afhandeling is noodzakelijk en Meer dan één afdeling en/of externen worden betrokken en Er wordt afgeweken van “normale” dagelijkse werkzaamheden en/of bestuurlijk vastgesteld beleid De operationeel leider beslist op aangeven van de waterwachtdienst (op basis van het voldoen aan de criteria) of wordt overgaan tot het opstarten van de calamiteitenorganisatie. Door het gebruik van deze criteria wordt een vloeiende overgang van de normale bedrijfsvoering naar het optreden vanuit de calamiteitenorganisatie bewerkstelligd. Van kleine incidenten tot grote rampen en crises wordt daardoor gewerkt vanuit een eenduidige structuur die flexibel is aan te passen aan de aard en de omvang van een calamiteit. Op basis van onze taken hanteren wij in dit calamiteitenplan de volgende onderverdeling: 3.1 Waterkering (Veilige dijken) 3.2 Watersysteem geschikt voor grondgebruik (Droge voeten en voldoende water) 3.3 Herstelde watersystemen (Schoon en ecologisch gezond water) In de volgende paragrafen bekijken we per taak (scenario’s) met welke daarbij behorende risico’s het waterschap te maken kan krijgen. Ongevallen met kerncentrales, het transport van radioactief afval, terrorismeaanvallen, etc. kunnen ook risico’s vormen voor watersystemen. Voor de bestrijding hiervan is het waterschap niet de primaire verantwoordelijke instantie, maar trachten wij als belanghebbende partner met het bevoegd gezag de schade te beperken. De behandeling van deze ongevallen geschiedt in overeenstemming met de werkwijze van dit calamiteitenplan en wordt niet verder uitgewerkt in een apart calamiteitenbestrijdingsplan. 3.1 Waterkering Veilige dijken Noord- en Midden-Limburg heeft regelmatig te kampen met hoge waterstanden van de Maas en haar beken. Wij beschermen ons gebied tot de afgesproken beschermingsniveaus. We houden tot die niveaus het rivierwater tegen door dijken in de vorm van dijkringen. Om dijkringen bij Maashoogwater sluitend te krijgen bouwt het waterschap op diverse locaties wanden en coupures, verricht zij pompwerkzaamheden en sluit zij honderden sluizen, stuwen en kleppen. Al deze maatregelen zijn vastgelegd in het bestrijdingsplan Maashoogwater. De activiteiten van het waterschap starten bij een waterafvoer in de Maas bij Sint Pieter die de 1000 m3/s overstijgt. Overeenkomstig het calamiteitenbestrijdingsplan start het waterschap dan met het uitvoeren van de omschreven werkzaamheden per fase. Iedere fase geeft een gedetailleerde beschrijving van de werkzaamheden. Naast het uitvoeren van de eigen monodisciplinaire activiteiten sluit het waterschap zich aan bij de multidisciplinaire aanpak binnen de veiligheidsregio. Bovenstaande taak, kan de volgende risico’s met zich meebrengen: 1. Falen opbouw hoogwaterbeveiliging 2. Overstroming 3. Dijkdoorbraak 4. Poldereffecten


15

3.1.1 Falen opbouw hoogwaterbeveiliging Om de wettelijk vereiste beschermingsniveaus tegen Maashoogwater tijdig te realiseren heeft het waterschap alle opbouwactiviteiten verwoord in een logistiek plan. Dit logistiek plan maakt onderdeel uit van het calamiteitenbestrijdingsplan Maashoogwater. Het aantal handelingen dat nodig is om de vereiste beveiliging te bereiken is zo omvangrijk dat de afstemming van inzet van mankracht en middelen versus de beschikbare tijd van eminent belang is. Het falen van de opbouw van de hoogwaterbeveiliging kan onder andere ontstaan door: - ontoereikende middelen; - het tekortschieten van mankracht; - beschadiging vaste infrastructuur. De wijze waarop de opbouw van de hoogwaterbeveiliging tot stand komt is beschreven in het logistiekplan bij hoogwater in de Maas. 3.1.2 Overstroming Waterschap Peel en Maasvallei beschermt de bewoners langs de Maas door dijken. De kans dat een dijk overstroomt is reëel aanwezig, zeker gezien het lagere beschermingsniveau dat Limburg geniet ten opzichte van de rest van Nederland. Deze (bestuurlijke) keuze is destijds gemaakt om nadelige gevolgen benedenstrooms te voorkomen. De schadelijke gevolgen die optreden bij een overstroming kunnen levensbedreigend zijn voor mens en dier. De effecten zijn afhankelijk van de diepte van de inundatie, de snelheid waarmee een dijkring volstroomt en de duur van de inundatie. Een overstroming kan ook grote gevolgen hebben voor de infrastructuur op korte en lange termijn. Tijdens een Maashoogwater volgt het waterschap de waterstanden en voorspellingen kritisch. Hierdoor kan zij tijdig anticiperen om schade zoveel mogelijk te voorkomen en beperken. Mocht er toch een overstroming plaatsvinden, dan is het bevoegd gezag de burgemeester van de betreffende gemeente of de coördinerende bestuurder, namens de diverse gemeentes. Het waterschap neemt als crisispartner deel in de veiligheidsregio om de schade van de calamiteit zoveel mogelijk te beperken en te voorzien in actuele informatie. Overstroming kan onder andere ontstaan door: - de waterstand van de Maas die hoger is dan de dijkhoogte (beschermingshoogte); - niet tijdig sluiten van een wand of coupure; - niet tijdig inrichten van een pomplocatie; - een technische storing aan een pomplocatie; - het niet (tijdig) dichtzetten van afsluiters. Het risico op overstroming wordt uitgewerkt in het calamiteitenbestrijdingsplan Maashoogwater. 3.1.3 Dijkdoorbraak Bij hoge waterstanden van de Maas kan een waterkering door beschadiging of vernieling doorbreken. De schadelijke gevolgen die optreden bij een dijkdoorbraak kunnen levensbedreigend zijn voor mens en dier. De mate waarin dit gebeurt is afhankelijk van de grote van de bres, de diepte van de inundatie, de snelheid waarmee een dijkring volstroomt en de duur van de inundatie. Vooral de snelheid waarmee een inundatie kan plaatsvinden, werkt risicoverhogend. Om de kans op een dijkdoorbraak te verkleinen, is het van essentieel belang dat het waterschap dijkinspecties uitvoert. Hierdoor beschikken we altijd over de actuele gegevens en kunnen we adequaat inspelen op de situatie. Ons waterschap beschikt over vrijwillige dijkwachten en eigen medewerkers die tijdens hoogwater van de Maas inspecties uitvoeren. Een dijkdoorbraak kan onder andere ontstaan door: - bezwijken van een wand of coupure; - het bezwijken van een groene dijk of een kademuur. Oorzaken hiervoor kunnen zijn: - verzadiging van het dijklichaam; - ontwerpfout; - onderloopsheid; - beschadiging van het dijklichaam veroorzaakt door bijvoorbeeld overslaand water, mens, dier en/of machine; - ongevallen.


16

De grootste risico’s op het falen van de waterkering zijn gelegen bij de kunstwerken of op locaties waar recentelijk werkzaamheden in de kering hebben plaatsgevonden. Het verschil tussen een overstroming en een doorbraak is dat je een overstroming ziet aankomen (je kunt tijdig maatregelen nemen) en een dijkdoorbraak overkomt je. De risico’s op dijkdoorbraak / overstroming zijn uitgewerkt in het calamiteitenbestrijdingsplan Maashoogwater. 3.1.4 Poldereffecten Er is sprake van poldereffecten als door langdurig hoogwater of extreme omstandigheden het drooghouden van dijkringen een extra inspanning vraagt. Een hoogwatergolf die gedurende lange tijd tegen de waterkeringen drukt zal in toenemende mate invloed hebben op de sterkte van de waterkering. Ook zal een dergelijke situatie leiden tot het hand over hand toenemen van het fenomeen kwel. Extreme (weers)omstandigheden zullen dit effect verder versterken maar daarnaast ook het handhaven van peilen van binnendijkse waterberging onder druk zetten. Het risico op poldereffecten is uitgewerkt in het calamiteitenbestrijdingsplan Maashoogwater. 3.2 Watersysteem geschikt voor grondgebruik Droge voeten en voldoende water Wij zorgen voor het juiste waterpeil in sloten en kanalen en van grondwater. Daarbij houden we rekening met de verschillende eisen die gebruikers aan het water stellen. Overtollig water wordt via sloten, kanalen en rivieren afgevoerd. En in droge tijden wordt juist extra water binnengelaten. Als het erg hard geregend heeft, kan het water niet snel genoeg afgevoerd worden. Daarom maken we plekken om water tijdelijk te bergen. Sommige gebieden zijn verdroogd. Door beken weer te laten meanderen (slingeren) stroomt het water langzamer weg en wordt het water vastgehouden. Kortweg: vasthouden, bergen, afvoeren. Bovenstaande taak, kan de volgende risico’s met zich meebrengen: 1. Wateroverlast 2. Droogte 3.2.1 Wateroverlast De beken in ons beheergebied zijn in het algemeen zodanig ingericht dat het water zelfs bij zeer extreme weersomstandigheden, zonder problemen kan worden afgevoerd. Deze beken voldoen aan de inundatienormen uit het Nationaal Bestuursakkoord Water. Een aantal beken kunnen een knelpunt vormen. Die worden in de komende jaren (tot 2015) aangepakt. Hierin wordt ook rekening gehouden met de klimaatverandering. De inundatienormen zijn afgestemd op het (toekomstige) grondgebruik / functie van de omgeving. Wij hebben een eigen telemetriesysteem waarmee we (dreigende) wateroverlast tijdig signaleren, zodat passende maatregelen genomen kunnen worden. Ondanks al deze maatregelen is wateroverlast niet uit te sluiten en heeft het de nadrukkelijke aandacht van burger, bestuur en politiek. Wateroverlast kan onder andere ontstaan door: - verstoring/defect van de werking van meet- en/of telemetriesystemen; - kunstwerken functioneren niet goed, bijv. verstopte duikers, slecht functionerende stuwen; - extreem veel en/of langdurige neerslag; - onvoldoende bergingsmogelijkheden van water; - te hoge begroeïingsdichtheid in beken. Het waterschap voert allerlei maatregelen uit die de verdroging van landbouw- en natuurgebieden tegen gaat. In het algemeen leidt dit tot een verhoging van de grondwaterstand in de omgeving, waardoor plaatselijk overlast door grondwater kan optreden. Wateroverlast door het falen van de waterinfrastructuur, zoals de riolering en rioolpersleidingen, kunnen optreden bij het uitvallen van pompen en gemalen, bij extreme regenval als riooloverstorten in werking treden en bij leidingbreuken. Het risico op wateroverlast is separaat uitgewerkt in het calamiteitenbestrijdingsplan wateroverlast. Calamiteitenplan Waterschap Peel en Maasvallei, versie 1.1, september 2012

17

3.2.2 Droogte Ons beheergebied heeft lang te lijden gehad van een te grote drooglegging, veelal ten behoeve van de landbouw. Hierdoor is het gebied ernstig verdroogd (geweest). De afgelopen jaren zijn allerlei waterconserveringsmaatregelen genomen om water langer in het gebied vast te houden. Nieuw Limburgs Peil is er op gericht om een goede balans te krijgen tussen het water en de functies en het grondgebruik in de omgeving. Per gebied wordt bepaald hoe hoog/laag het (grond)water mag/moet staan. Voor de van nature drogere zandgronden in delen van Noord-Limburg wordt water uit de Maas aangevoerd via kanalen en waterinlaatsystemen. Droogte kan onder andere ontstaan door: - geen/onvoldoende aanvoer van Maaswater; - uitvallen van waterinlaatsystemen; - lange perioden met droogte (klimaatverandering). Het risico op droogte is separaat uitgewerkt in het calamiteitenbestrijdingsplan droogte. 3.3 Herstelde watersystemen Schoon en ecologisch gezond water Om te kunnen genieten van water, moet het water schoon zijn. Dieren en planten hebben schoon water nodig om te kunnen leven, vissers om te kunnen vissen en op zwemwaterlocaties moeten mensen veilig kunnen zwemmen. We werken aan het schoon houden van het water, door ervoor te zorgen dat gevaarlijke stoffen niet zomaar worden geloosd. In rioolwaterzuiveringsinstallaties wordt afvalwater gezuiverd, waarna het teruggevoerd wordt naar de sloot of de rivier. Andere maatregelen die ervoor zorgen dat het water schoon blijft, zijn het weghalen van vervuilde bagger, het zorgen voor voldoende waterdiepte en het aanleggen van natuurvriendelijke oevers. Kortweg: schoon houden, scheiden, schoon maken. Dit alles voor waarde van water (ecologisch, economisch, voor de natuur en voor de agrarische sector). Bovenstaande taak, kan de volgende risico’s met zich meebrengen: 1. Verontreiniging oppervlaktewater 2. Verontreiniging grondwater 3. Falen zuiveringstechnische werken 3.3.1 Verontreiniging oppervlaktewater Calamiteiten kunnen de kwaliteit van het oppervlaktewater aantasten. Waterverontreiniging kan gevaarlijk of schadelijk zijn voor de volksgezondheid, de land- en tuinbouw, veehouderij, recreatie en het ecologisch functioneren van gebieden. De ernst van een gebeurtenis kan van geval tot geval verschillen en wordt bepaald door de actueel optredende combinatie van de omvang van het verontreinigde water, de gevoeligheid (gebruiksfunctie of natuurfunctie) van het oppervlaktewater en de schadelijkheid van de verontreiniging. Verontreiniging van oppervlaktewater kan onder andere ontstaan door: - aanvoer van verontreinigd Maaswater via het wateraanvoersysteem; - het optreden van botulisme, grootschalige vogel- en vissterfte; - het optreden van blauwwierbloei, m.n. in zwemwateren; - lozingen vanuit scheepvaart (op de wateraanvoerkanalen), rijweg- en spoorwegtransport; - lozingen van aardolieproducten; - lozingen/morsingen van giftige stoffen (bestrijdingsmiddelen, zuren, medicijnen, etc.); - lozingen van verontreinigd bluswater; - afvaldumping; - mestlozingen; - storingen van zuiveringstechnische werken, met lozing van slecht of ongezuiverd afvalwater tot gevolg; - storingen aan installaties van derden (gemeenten of bedrijven). Het risico op waterverontreiniging is separaat uitgewerkt in het calamiteitenbestrijdingsplan waterverontreiniging.


18

3.3.2 Verontreiniging grondwater Het waterschap is niet verantwoordelijk voor de kwaliteit van het grondwater. Dat is de Provincie. In gevallen waarbij wij geconfronteerd worden met calamiteiten die ook tot een verontreiniging van het grondwater leiden, melden wij dit bij de Provincie. Uiteraard nemen wij waar mogelijk, in overeenstemming met de uitgangspunten van dit calamiteitenplan, maatregelen nemen om de verontreiniging of de verspreiding ervan, zo veel mogelijk te beperken. 3.3.3 Falen zuiveringstechnische werken De verantwoordelijkheid voor het inzamelen, transporteren en zuiveren van afvalwater ligt bij het waterschap. Waterschap Peel en Maasvallei heeft deze taak samen met Waterschap Roer en Overmaas via een gemeenschappelijke regeling ondergebracht bij het Waterschapsbedrijf Limburg. Het falen van persgemalen kan onder andere ontstaan door: - uitvallen elektriciteit; - mechanische defecten van pompen; - brand en/of explosie in pompputten. Het falen van rioolwatertransportleidingen kan onder andere ontstaan door: - slijtage/aantasting van (betonnen) leidingen; - leidingbreuk door bodemverzakkingen en grondwerkzaamheden; Het falen van zuiveringstechnische werken kan onder andere ontstaan door: - een gehele verstoring van de biologische werking van de zuiveringsinstallatie (vergiftiging van de biologie); - instroom van chemicaliën; - brand en/of explosie (slibdrogers en gistingstanks); Het risico op falen van zuiveringstechnische werken is separaat uitgewerkt in het provinciedekkend calamiteitenbestrijdingsplan afvalwaterinfrastructuur.


19


20

4

Werkwijze calamiteitenzorg

Het bestrijden van een calamiteit staat niet op zich. Om de kwaliteit van de bestrijding te borgen is een integrale aanpak noodzakelijk. Deze integrale aanpak kenmerkt zich door het in onderlinge samenhang uitvoeren van alle activiteiten in het kader van het optreden bij calamiteiten. De basis voor de integrale aanpak vormt het calamiteitenzorgsysteem. Hierin worden voorbereidende activiteiten voor het optreden gekoppeld aan het feitelijke optreden bij calamiteiten. Zo is het opstellen van een calamiteitenplan en calamiteitenbestrijdingsplannen een eerste stap, zijn opleiding en oefening noodzakelijk om de calamiteitenorganisatie verder te professionaliseren en is de nazorg en evaluatie een voorwaarde om te leren van ervaringen in de praktijk en het oefenen. Daarnaast wordt de meerwaarde van het calamiteitenzorgsysteem gevonden in de inbedding van de calamiteitenbestrijding in de normale organisatiestructuur van en de taakuitoefening door het waterschap. Hierdoor wordt de continuïteit en de kwaliteit van de calamiteitenzorg geborgd. Het systeem van calamiteitenzorg is gebaseerd op de laatste drie pijlers uit de veiligheidsketen. Hierin sluit calamiteitenzorg naadloos aan op activiteiten die binnen het waterschap worden uitgevoerd in het kader van proactie en preventie. De diverse schakels in de keten hebben daarbij betrekking op: Proactie: Preventie: Preparatie: Repressie: Nazorg:

Het optimaal inbedden van de activiteiten van het waterschap in de bestaande situatie (bijvoorbeeld ruimtelijke ordening) Het voorkomen van gevaarlijke situaties (bijvoorbeeld waterkeringen, waterbuffers) De voorbereiding op het gegeven dat het, ondanks de maatregelen eerder in de keten genomen, toch mis kan gaan (bijvoorbeeld planvorming, opleiden en oefenen) De feitelijke calamiteitenbestrijding (bijvoorbeeld bron- en effectmaatregelen) Herstellen van de oorspronkelijke of naar de gewenste situatie en leren van de lessen uit de calamiteit (bijvoorbeeld persoonlijke nazorg, juridische afhandeling en evaluatie) calamiteitenzorg

Figuur 5: de veiligheidsketen

4.1 Voorbereiding op het operationeel optreden De calamiteitenorganisatie is actief tijdens het oefenen en bestrijden van calamiteiten en levert een bijdrage aan de evaluaties. De calamiteitenorganisatie maakt daarbij gebruik van medewerkers uit de lijnorganisatie die na opschaling verantwoording afleggen in de structuur van de calamiteitenorganisatie (zie hoofdstuk 2). De projectstructuur calamiteitenzorg richt zich in hoofdzaak op de preparatie en de evaluatie (nazorg). Ze geeft uitgangspunten voor de inrichting van de calamiteitenorganisatie, doet onderzoek naar risico’s, is betrokken bij het opleiden en oefenen van medewerkers en het beheert de planvorming. Al zijn activiteiten vinden plaats vanuit hun positie in de lijnorganisatie. De crisiscoördinator ziet onder verantwoordelijk van de Secretaris-Directeur toe op de borging van calamiteitenzorg door de gehele organisatie. De crisiscoördinator is daarin eerste aanspreekpunt voor bestuur en directie. Hij geeft inhoudelijk en procesmatig richting aan het calamiteitenzorgbeleid. Hij richt zich daarbij op de voorbereiding, de bestrijding, de nazorg en evaluatie. Daarnaast zorgt hij binnen de organisatie op alle niveaus voor de operationele ondersteuning en treedt op als procesbewaker bij calamiteiten.


21

4.1.1 Calamiteitenorganisatie De calamiteitenorganisatie is op zodanige wijze ingericht dat zij 24 uur per dag, 7 dagen in week bereikbaar en beschikbaar is. Hierin zijn voor de sleutelfuncties (leider actieteam, operationeel leider en voorlichter) wachtdiensten ingesteld en wordt voor de overige functies op basis van een meervoudige bemensing de continuïteit gegarandeerd. 4.1.2 Planvorming Voor de borging van de kwaliteit van de calamiteitenzorg binnen het waterschap is er het calamiteitenplan. Het plan geeft samen met de verbonden calamiteitenbestrijdingsplannen en eventueel daarin opgenomen draaiboeken het beleid, de organisatie, de communicatie en het operationeel optreden binnen de calamiteitenzorg weer. Voorts zijn ter verdere ondersteuning een aantal supplementen toegevoegd. Deze bevatten een verdere uitwerking van hoofdlijnen vastgelegd in het calamiteitenplan en die van toepassing zijn op meerdere onderdelen van het zorgsysteem. 4.1.3 Opleiden en oefenen Om een professionele bijdrage te leveren aan de afhandeling van calamiteiten worden medewerkers gericht opgeleid en geoefend. De basis hiervoor ligt in het meerjarenplan calamiteitenzorg dat onderdeel uitmaakt van het calamiteitenzorgsysteem. Uitwerking hiervan vindt plaats in de vorm van jaarplannen. Binnen het cyclisch proces waarop het leren is gebaseerd wordt de kwaliteit van het calamiteitenoptreden steeds verder verbeterd. 4.1.4 Projectstructuur CalamiteitenZorg De projectstructuur calamiteitenzorg bestaat uit een stuurgroep, een projectgroep en diverse werkgroepen.

STUURGROEP CALAMITEITENZORG - voorzitter WPM (vzt.) - secretaris-directeur WPM - unithoofd ZVB - calamiteitencoördinator secr.

PROJECTGROEP CALAMITEITENZORG - secretaris-directeur WPM (vzt.) - afdelingshoofd BOW - afdelingshoofd K&A - afdelingshoofd Middelen - afdelingshoofd P&V - afdelingshoofd V&H - manager operations unit ZVB - manager onderhoud unit ZVB - secretariële ondersteuning secr. - calamiteitencoördinator

WERKGROEP CALAMITEITENBESTRIJDINGSPLAN MAASHOOGWATER - afdelingshoofd P&V (vzt.) secr. - coördinator team WKV - specialisten WPM/ZVB - calamiteitencoördinator

WERKGROEP CALAMITEITENBESTRIJDINGSPLAN WATEROVERLAST - afdelingshoofd BOW (vzt.) secr. - regiomanager - specialisten WPM/ZVB - calamiteitencoördinator

WERKGROEP CALAMITEITENBESTRIJDINGSPLAN AFVALWATERINFRASTRUCTUUR - manager unit ZVB (vzt.) secr. - coördinator ZVB - specialisten WPM/ZVB - calamiteitencoördinator

WERKGROEP CRISISCOMMUNICATIEPLAN secretaris-directeur WPM (vzt.); Unithoofd ZVB; coordinator team communicatie secr.

WERKGROEP CALAMITEITENBESTRIJDINGSPLAN WATERVERONTREINIGING - afdelingshoofdk K&A (vzt.) - coördinator team advies secr. - specialisten WPM/ZVB - calamiteitencoördinator

WERKGROEP CALAMITEITENBESTRIJDINGSPLAN DROOGTE - afdelingshoofd K&A (vzt.) secr. - coördinator team advies - specialisten WPM/ZVB - calamiteitencoördinator

; specialisten; calamiteitencoordinator

Figuur 5: Projectstructuur calamiteitenzorg

De stuurgroep heeft de taak om sturing te geven aan de ontwikkeling en implementatie van het calamiteitenzorgsysteem. Zij beoordeelt of het calamiteitenzorgsysteem aan haar doel beantwoordt en welke maatregelen nodig zijn om het doel te bevorderen. Zij vormt de verbindende schakel tussen de projectgroep calamiteitenzorg en het dagelijks bestuur. De projectgroep calamiteitenzorg coördineert alle activiteiten ter voorbereiding op het bestrijden van calamiteiten. De deelnemers vormen de linking-pin naar de eigen afdeling. Zij brengen kennis uit de afdeling in bij de werkgroep en koppelt resultaten vanuit de werkgroep weer terug naar de afdeling. De uitvoering van de activiteiten zelf gebeurt niet door leden van de projectgroep, maar door afdelingen binnen het waterschap of door uitbesteding aan externe organisaties. De projectgroep treedt op als initiator en als procesbewaker.


22

De werkgroepen in het kader van de calamiteitenzorg geven uitvoering aan door de projectgroep geformuleerde opdrachten. Ze kunnen naar behoefte worden samengesteld en ingezet. De aangewezen afdelingen (op basis van de notitie risico’s calamiteitenzorg) stellen in ieder geval werkgroepen in voor het opstellen en up-to-date houden van de vereiste calamiteitenbestrijdingsplannen en het crisisvoorlichtingsplan. Naar behoefte kunnen ook voor andere activiteiten (bv. opleiden en oefenen, evaluatie etc.) werkgroepen worden geformeerd. 4.1.5 Multidisciplinaire afstemming De positie van het waterschap in het veiligheidsdomein staat niet op zich. Zo ook niet de voorbereiding op het calamiteitenoptreden. Als crisispartner maakt het waterschap deel uit van een netwerk van (overheids-) organisaties die allen een bijdrage hebben in het calamiteitenoptreden. Voor de preparatie geldt, evenals voor het daadwerkelijk optreden, dat activiteiten op elkaar worden afgestemd. De veiligheidsregio biedt hiervoor het platform. Daarnaast worden bilaterale contacten onderhouden, vooral binnen de waterkolom, voor zover deze een functionele grondslag kennen. 4.2 Bevoegdheden tijdens calamiteiten Het bestrijden van calamiteiten gebeurt vanuit de waterstaatkundige keten door waterschappen, gemeenten, provincies en Rijkswaterstaat als beheerders van waterstaatswerken. Het bestrijden van rampen en zware ongevallen gebeurt vanuit de algemene keten door gemeenten, veiligheidsregio’s, Provincies en de rijksoverheid. Waterstaatkundige calamiteiten vallen vaak samen met rampen en zware ongevallen. Dan is effectieve samenwerking tussen beide ketens van essentieel belang voor een adequaat overheidsoptreden. De formele bevoegdheden van het waterschap ten aanzien van het bestrijden van (waterstaatkundige) calamiteiten zijn te vinden in: - de Waterwet, artikelen 3.3 en 5.28 tot en met 5.31; - de Waterschapswet, artikel 96; - de Onteigeningswet, artikelen 65 en 73; - de Wet veiligheidsregio’s, artikelen 12, 14 ,15 ,16, 39 en 57. De belangrijkste bijzondere bevoegdheid staat in artikel 5.30, lid 1 van de Waterwet. Het waterschap is als beheerder van een waterstaatswerk: “In geval van gevaar, en zolang de daardoor ontstane situatie zulks noodzakelijk maakt, bevoegd maatregelen te treffen die hij nodig oordeelt, zo nodig in afwijking van wettelijke voorschriften. Deze bevoegdheid geldt niet indien de maatregelen in strijd zouden komen met de Grondwet of enige internationaalrechtelijke verplichting.” De formele bevoegdheden van gemeenten, provincies en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) ten aanzien van de bestrijding van rampen en zware ongevallen zijn te vinden in: - de Wet veiligheidsregio’s; - de Gemeentewet, artikelen 172, 175 en 176; - de Ambtsinstructie van de Commissaris van de koningin, artikel 2. In artikel 5, van de Wet veiligheidsregio’s staat: “De burgemeester heeft het opperbevel in geval van een ramp of een zwaar ongeval of van ernstige vrees voor het ontstaan daarvan. Degenen die aan de bestrijding van een ramp of zwaar ongeval deelnemen, staan onder zijn bevel.” Bij grootschalige calamiteiten kan het overheidsoptreden niet beperkt blijven tot waterstaatkundige aspecten. Gecoördineerd overheidsoptreden is noodzakelijk met betrekking tot andere met die gebeurtenis samenhangende aspecten van openbare orde en veiligheid. De Wet veiligheidsregio’s beoogt te verzekeren dat het optreden van de bij de rampenbestrijding betrokken overheidslichamen wordt gecoördineerd. Die coördinatie heeft plaats in het kader van het door de burgemeester / voorzitter veiligheidsregio te voeren beleid. Daarbij moet de burgemeester/ voorzitter veiligheidsregio rekening houden met wettelijke bevoegdheden en verantwoordelijkheden van anderen. Het kan voorkomen dat bijvoorbeeld het waterschapsbestuur bij de uitoefening van bijzondere bevoegdheden onvoldoende rekening houdt met aspecten van openbare orde en veiligheid. Indien in die situatie geen oplossing met het waterschapsbestuur kan worden bereikt, zal de burgemeester/ voorzitter veiligheidsregio uiteindelijk op grond van zijn algemene bevoegdheid bewerkstelligen dat gehandeld wordt in overeenstemming met het beleid dat hij, vanuit zijn algemene verantwoordelijkheid, heeft vastgesteld.


23

4.3 Operationeel optreden 4.3.1 Melding(en) Een adequaat optreden in geval van calamiteiten wordt gesterkt door een proactieve houding bij het verwerken van meldingen. Een juiste en snelle inschatting van de aard en omvang van een mogelijke calamiteit voorkomt dat voortdurend achter de feiten wordt aangelopen. Iedere melding waarbij mogelijk sprake is van een calamiteit wordt acuut doorgeleid en centraal geregistreerd. Het betreft elk bericht dat een medewerker ter ore komt en waarbij het vermoeden bestaat dat directe actie gewenst is en dit niet direct binnen lijnorganisatie kan worden afgehandeld. Binnen kantooruren wordt een dergelijke melding ter registratie aangeboden (doorverbonden) aan de technische administratie van de afdeling Beheer en Onderhoud Watersystemen. Van enige melding geven zij terstond kennis aan een van de dienstdoende medewerkers uit de waterwachtdienst. Buiten kantooruren wordt een melding in behandeling genomen en geregistreerd door de waterwachtdienst. In alle gevallen maakt één van de deelnemers uit de pool van de waterwachtdienst een eerste beoordeling van de melding. Betreft het een melding die direct binnen de lijnorganisatie kan worden afgehandeld, dan zetten zij de noodzakelijke acties uit. In de overige gevallen neemt de waterwachtdienst contact op met de dienstdoende operationeel leider. In overleg met de operationeel leider wordt de verdere aanpak bepaald. De operationeel leider besluit over eventuele opschaling in de calamiteitenorganisatie. 4.3.2 Alarmering Het waterschap beschikt over een aantal wachtdiensten. Deze wachtdiensten garanderen een 24-uurs bereikbaarheid en beschikbaarheid van sleutelfuncties binnen de organisatie. Zo ook voor de calamiteitenorganisatie. De functies Leider ActieTeam, Operationeel Leider en Voorlichter uit de calamiteitenorganisatie vervullen hierin een vooruitgeschoven rol. Daarnaast beschikt het waterschap over wachtdiensten voor de waterwacht, gebiedsbeheerder en monitoringswacht en handhaving. Zij vervullen op de eerste plaats een rol vanuit de beheersverantwoordelijkheden van het waterschap, maar worden indien nodig ingezet voor de calamiteitenorganisatie. Tot slot zijn alle overige functies (conform functieboek) op basis van een meervoudige bemensing (gemiddeld drie) oproepbaar voor inzet bij calamiteiten. Hierbij wordt redelijkerwijs verondersteld dat altijd tenminste één medewerker bereikbaar en beschikbaar is om de eerste inzet te plegen en mede invulling te geven aan de continuïteit van het verdere optreden. 4.3.3 Opschaling In het functieboek is de organisatorische opschaling van de calamiteitenorganisatie vastgelegd. De indeling in regulier werk en coördinatiefasen 1, 2, 3 en 4 sluit aan op de GRIP opschalingstructuur van 1 de rampenbestrijdingsorganisatie . Zolang het waterschap geen onderdeel uitmaakt van de rampenbestrijdingsorganisatie bepaalt zij zelf haar opschaling. Zodra de hulpdiensten overgaan naar het optreden binnen de rampenbestrijdingsstructuur en daarbij beroep doen op het waterschap, volgen wij met onze coördinatiefasen de door de hulpdiensten gehanteerde GRIP opschaling. Overstijgt een watergerelateerde calamiteit de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van het waterschap dan zal het waterschap het bevoegd gezag informeren. Dit kan zowel in de directe lijn via de voorzitter van het waterschap naar de (coördinerend) bestuurder dan wel via de bestaande structuur van de veiligheidsregio. Om de opschaling overeen te laten komen met de aard en omvang van een calamiteit beslissen de Operationeel Leider (voor het uitvoerend en tactisch niveau) en de voorzitter van het beleidsteam (voor het strategisch niveau) over welke functionarissen zij inzetten voor het bestrijden van de calamiteit. Zo wordt voorkomen dat onnodig veel medewerkers betrokken worden bij een operationele inzet. Als de betrokkenheid van het waterschap bij het bestrijden van een calamiteit afneemt dan bepalen zij ook dan hoe de organisatie wordt afgeschaald. 1

1 2 3 4

GRIP: Gecoördineerde Regionale IncidentbestrijdingsProcedure bronbestrijding bron- en effectbestrijding bedreiging van het welzijn van (grote groepen van) de bevolking gemeentegrensoverschrijdend, eventueel schaarste


24

Kolom Opschaling Niveau Operationeel Tactisch Strategisch

Algemeen GRIP 0 regulier

Water Regulier werk

Algemeen

Water

Algemeen

Water

Algemeen

Water

Algemeen

Water

GRIP 1

CF 1

GRIP 2

CF 2

GRIP 3

CF 3

GRIP 4

CF 4

regulier

COPI

AT

(COPI) OT

(AT) OT

(COPI) OT BT

(AT) OT BT

(COPI) OT BT

(AT) OT BT

Figuur 6: Schematische weergave samenhang tussen GRIP en coördinatiefasen (CF)

Het actiecentrum is in bovenstaand schema niet opgenomen. Een actiecentrum wordt ingericht op basis van verwijzing in een calamiteitenbestrijdingsplan of ingeval de operationeel leider hiertoe een besluit. Het actiecentrum is bedoelt om invulling te geven aan de uitvoeringcoördinatie van een helder omschreven taak op het tactisch niveau. De leider van een actiecentrum legt verantwoording af aan de operationeel leider. Ingeval van samenloop van meerdere scenario’s (bv droogte met waterkwaliteit) wordt voor daaruit voortvloeiende calamiteiten binnen WPM, maximaal één actiecentrum ingesteld. Dit bevordert heldere informatievoorziening en beperkt de inzet van personeel. Voor het ACWBL geldt dit nog niet. De werkwijze dient hiervoor verder uitgekristalliseerd te worden. 4.4 Nazorg Als de feitelijke calamiteit is bestreden, betekent dit vaak nog niet dat het waterschap er klaar mee is. Weliswaar is het gevaar geweken en zal er geen verdergaande schade meer optreden, maar toch zijn er vaak tal van activiteiten nodig voor een adequate afhandeling. Soms vinden deze activiteiten nog plaats binnen het optreden van de calamiteitenorganisatie, in andere gevallen staat de staande organisatie aan de lat om de verdere afhandeling vorm te geven. Als de nazorg wordt overgedragen aan de staande organisatie dan is de Operationeel Leider verantwoordelijk voor de overdracht van al die gegevens die van belang kunnen zijn voor een adequate afhandeling. Hij ziet er op toe dat alle ‘sporen’ die in dit kader aandacht behoeven een vervolg krijgen en voor de betrokkenen duidelijk is wie hierop kan worden aangesproken. In het kader van nazorg na een calamiteit richt het waterschap waarnodig zijn aandacht op: -

Herstel oorspronkelijke /gewenste situatie Vaak wordt door een calamiteit de oorspronkelijke situatie aangetast. De snelheid waarmee de situatie weer hersteld moet worden is afhankelijk van het voorval en mogelijke effecten hiervan in de toekomst. De noodzaak tot spoedig herstel is een overweging om de uitvoering hiervan binnen de calamiteitenorganisatie vorm te geven. Daarnaast kan overwogen worden om van de nood een deugd te maken door het herstel te vertalen naar een gewenste situatie. Hierbij is het herstel van de oorspronkelijk staat ondergeschikt aan een bestaande of door de calamiteit ingegeven andere invulling. In een aantal gevallen moet voordat kan worden overgegaan tot herstel, in meer of mindere mate toezicht worden uitgeoefend op de ontstane situatie als gevolg van de calamiteit. Inspectie vormt, naast het onderzoek om de toestand in kaart te brengen, een mogelijkheid om de ontstane situatie te monitoren en te bewaken.

-

Psychosociale nazorg Dit betreft de nazorg ten behoeve van de verwerking van een ingrijpende gebeurtenis. De wijze waarop hieraan invulling wordt gegeven wordt vastgelegd in de ARBO-procedures WPM.

-

Juridische afhandeling Binnen de fase van nazorg richt deze zich op alle juridische aspecten in relatie tot de calamiteit met uitzondering van de bevoegdheden en verantwoordelijkheden in het kader van het acute calamiteitenoptreden. In nagenoeg alle gevallen wordt de behandeling hiervan zo spoedig mogelijk ondergebracht in de staande organisatie.

-

Evaluatie Evaluatie vindt plaats in overeenstemming met de afspraken die zijn vastgelegd in de notitie evaluaties calamiteitenzorg. De uitvoering hiervan vindt plaats onder verantwoordelijkheid van de Operationeel Leider. Hij kan zich hierin laten ondersteunen door de crisiscoördinator.


25

5

Kwaliteitsborging

In dit hoofdstuk is beschreven hoe Waterschap Peel en Maasvallei de kwaliteit van het calamiteitenplan en de calamiteitenorganisatie waarborgt. De voorbereiding op crisisbeheersing en calamiteitenbestrijding dient een vast onderdeel te zijn van de normale werkzaamheden van het waterschap. Dit betekent dat de onderdelen van de calamiteitenorganisatie beschreven moeten zijn (calamiteitenplan, functieboek calamiteitenorganisatie en de procesbeschrijvingen calamiteitenbestrijding en calamiteitenzorg). Deze documenten borgen de vastlegging van taken, bevoegdheden en verantwoordelijken voor het operationeel optreden van de calamiteitenorganisatie. 5.1 Beheer 5.1.1 Calamiteitenplan Voor de borging van de kwaliteit van calamiteitenzorg binnen Waterschap Peel en Maasvallei is er het calamiteitenplan. Het plan geeft samen met de daaraan verbonden calamiteitenbestrijdingsplannen, draaiboeken en supplementen het beleid, de organisatie en de communicatie binnen de calamiteitenzorg weer. Het opstellen van het calamiteitenplan is geregeld in het eerste lid van het artikel 5.29 van de Waterwet. Het tweede lid van dit artikel waarborgt de afstemming met de provinciale coördinatieplannen, rampenplannen en de voor het waterbeheer van belang zijnde rampbestrijdingsplannen, vastgesteld voor het gebied waarin de waterstaatswerken zijn gelegen. Alvorens het dagelijks bestuur het calamiteitenplan vaststelt, wordt een ontwerp daarvan aan nader aangegeven instanties (artikel 5.29, lid 3 Waterwet) toegezonden. Er wordt gelegenheid geboden om binnen dertig dagen desgewenst een schriftelijke reactie te geven. Na verwerking van de ontvangen reacties, wordt het calamiteitenplan vastgesteld en vervolgens aan de instanties toegezonden Het onderhoud van het calamiteitenplan en daarmee de inrichting en werkwijze van een adequate calamiteitenorganisatie verloopt via onderstaande figuur. - wet- en regelegeving - organisatieontwikkeling - onderzoekrapporten

Aanpassing calamiteitenplan

Beoordeling crisiscoördinator

Niet-ingrijpend voorstel

Ingrijpend voorstel

- Wel mutaties doorvoeren en communiceren

Behandeld door WCZ

- Geen vaststelling door dagelijks bestuur

Opnieuw vastgesteld door dagelijks bestuur

verbetervoorstellen

implementatie

jaarplannen

Opleiding training

Oefeningen audits

calamiteiten

Evaluatie Jaarverslag WPM

Figuur 6: beheer calamiteitenplan


26

5.2 Borging van het calamiteitenzorgsysteem Gekozen is voor de actualisatie van het calamiteitenplan op basis van systematiek uit het kwaliteitsmanagement. Hiertoe wordt gebruik gemaakt van de Deming cirkel. In deze systematiek worden vier fasen onderscheiden. Plan: het opstellen van de planvorming en het organiseren van de overdracht van kennis en vaardigheden. Do: het bestrijden van calamiteiten en het uitvoeren van oefeningen. Check: het evalueren van calamiteiten en oefeningen ter beoordeling van het gewenste resultaat. Act: het bijstellen van de planvorming en het oefenprogramma. Door het gebruik van deze systematiek wordt de calamiteitenzorg beheerst. Omdat het een cirkel betreft waarbij plannen worden uitgevoerd, geëvalueerd, bijgesteld en daarna opnieuw uitgevoerd, verbetert het systeem zichzelf. In opdracht van de projectgroep calamiteitenzorg dragen de aangewezen medewerkers zorg voor een jaarlijkse update van de plannen en al wat daarmee samenhangt. Hierdoor wordt het management betrokken bij het beheer van het calamiteitenzorgsysteem.


27

Calamiteitenplan Waterschap Peel en Maasvallei

Recommend Documents