DIY geduid De Punk beweging was natuurlijk de eerste echte Do –it-yourself beweging. Ontstaan vanuit economische recessie, verveling en afkeer van de commercie en politiek. No Future! Punk was rauw, vernieuwend, echt, stoer en met een enorme levenslust. Punk duurde eigenlijk maar van 1975 tot 1980… Daarna werd punk mainstream, commercieel, mode en lege symboliek. Een paar jaar geleden had zelfs Justin Bieber zich een punk look aangemeten. Een fundamentele stijlwisseling van éen van de belangrijkste jeugdiconen volgens de bladen. De echte punk, de anti-stroming, leidt een marginaal bestaan in oefenruimtes, kraakpanden en lokale podia. Het thema van vandaag is opnieuw de doe-het-zelf samenleving. Ik moet zeggen dat ik daar altijd een beetje skeptisch over was. Ik vond het een beetje een eufemisme escalatie van beleid dat niet meer over ‘bezuiniging’ of ‘ombuiging’ sprak, maar over ‘zelfredzaamheid’. Ik kom uit het transitie-onderzoek en toen mijn collega’s bezig gingen met ‘buurtarena’s’ vroeg ik me echt af of je mensen daar wel mee lastig moest vallen. Maatschappelijke verandering vond ik een taak van professionals waarvoor dan alleen ‘randvoorwaardelijk’ publiek draagvlak voor moest zijn. Nooit andersom: dat maatschappelijke verandering een taak van burgers is waarvoor professioneel draagvlak voor moet worden gecreëerd. Maar ik moet zeggen dat ik er de afgelopen maanden een stuk positiever over ben geworden. Doe het zelf gaat over burgers en maatschappelijke organisaties die samen of alleen producten en diensten oppakken die anders bij overheid of bedrijfsleven liggen. Het benadrukt dat je niet alleen stemt en consumeert maar ook produceert en actief vormgeeft aan de samenleving. Wij koken, klussen, zorgen voor zieke familieleden en zijn ook buiten werktijd bekwame installateurs, ondernemers en wetenschappers.
De doe het zelf maatschappij biedt voordelen: het kan een aantal maatschappelijke problemen aanpakken, sociale innovaties realiseren waarbij nieuwe verhoudingen en business models ontstaan en de maatschappelijke betrokkenheid versterken. Dit laatste kan wel eens een oplossing vormen voor die gekke paradox in Nederland: mensen zijn ontevreden over de samenleving, maar persoonlijk heel gelukkig. De manier waarop we samenleven is zowel de grootste zorg in Nederland als het meest genoemde sterke punt. In de doe-het-zelf maatschappij krijgen oude leuzen als: “de maatschappij dat ben jij” en “ de omgeving van de mens is de medemens” weer nieuwe zeggenskracht. En dat lijkt me een goed ding. Over het laatste voordeel: bezuinigen twijfel ik een beetje. Bezuinigen kunnen wel een belangrijke drijfveer zijn voor doe-het-zelf initiatieven, maar het is vooral een overheidsmotief en niet zozeer een motief voor burgers. Sommige ontwikkelingen in de DIY maatschappij zoals zonne-energie zijn voor de overheid helemaal geen bezuinigingsmaatregel en voor de burger komt het vaak toch neer op het inwisselen van tijd voor belastinggeld. Vraag is of de huidige burgerpioniers een brede beweging gaan vormen. Overigens zal het daarbij nooit een beweging worden in de traditionele zin van het woord. Er is geen gedeeld ‘gedachtegoed’, er zijn geen leiders en je kan dus ook geen lid of volgeling worden van de beweging. Het is denk ik niet per se links, rechts, conservatief of progressief. Eerst maar eens wat beschrijvingen. Dit plaatje geeft een beeld van de diversiteit van de DIY beweging. Links staan een aantal voorbeelden van de individuele doe het zelvers, in het midden de strong tie samenwerkingen: do it together, maar dan wel met mensen die je kent en vertrouwd. Rechts staan meer de loose ties samenwerkingen. De bovenste helft gaat over DIY door experts, de onderste over zaken die eigenlijk iedereen kan. Aantallen:400-500 buurtenergiecoöperaties, >100 repair shops, vrijwilligerswerk en informele hulp allebei iets van 35%.
Met name aan de bovenkant vind je de mensen die je ook vaak in beleidsparticpatie tegenkomt: hoogopgeleid, vaak man en vaak ouder. Wordt ook gereflecteerd in het type mensen dat betrokken is: de aloude participatie-elite (de oudere, hoogopgeleide, blanke man), MAAR ook de jonge groene ondernemer en bijvoorbeeld rond het Vouchersysteem van Pro-Living juist een veel allochtone, laagopgeleide vrouwen. Buurtinitiatieven: mensen die vaak lang in de buurt wonen, een positief beeld hebben van de buurt en er vaak nog lang willen wonen Kerngroep: Mensen die vaak goed genetwerkt zijn: dikke kans dat ze ook in de ondernemersvereniging, carnavalvereniging of duurzame zzp-ers, etc. zitten Als je kijkt naar de motieven zie je dat mensen vooral burgerinitiatieven opzetten omdat ze het leuk vinden om samen te werken en hun eigen maatschappelijke doelen willen bereiken wat die dan ook zijn. Veel minder omdat het hoort en ook minder uit eigenbelang. Als beleidsmakers DIY een warm hart toedragen, maar zich richten op verplichtingen, burgerlijke normen en mensen raken in de portemonnee en burgers als uitvoerders van beleid gaan zien, missen ze de hele crux.
Het is ergens niet gek dat nu DIY opkomt. In 2011 zaten we echt op een hoogtepunt qua kwaliteit van leven. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau is ondanks de schommelingen in de economie, de kwaliteit van leven van de Nederlandse burgers – hun woonsituatie, gezondheid, sociale participatie, vrijetijdsbesteding, mobiliteit en bezit van duurzame consumptiegoederen – de afgelopen tien jaar onafgebroken verbeterd (de sociale staat van NL, 2011). Zwakke groepen als mensen met een laag inkomen, niet-westerse migranten en ouderen boven de 65 jaar zijn er de afgelopen tien jaar meer dan gemiddeld op vooruitgegaan in hun leefsituatie. Nederlanders hebben het meeste vrije tijd in Europa en cultuurdeelname, mediagebruik en sportparticipatie behoren tot de hoogste in Europa. Werkeloosheid tot het laagste in Europa. Andere gebieden waarop verbeteringen te zien zijn is dat het steeds minder slecht gaat met biodiversiteit, lokale milieu en de leefbaarheid en veiligheid in de aandachtswijken en ook de objectieve en subjectieve veiligheid in het algemeen (met de nodige armslagen door bijvoorbeeld de toename van geweldsmisdrijven door steeds jongere criminelen). Nederland heeft een groeiend economisch kapitaal en staat er vergeleken met de rest van Europa relatief goed voor. Dit betekent dat er veel kapitaal voorhanden is voor burgers om zelf nieuwe dingen op te starten: er is tijd, vertrouwen, expertise. Ten tweede bieden technologische en sociale innovaties de mogelijkheid om dat kapitaal om te zetten in nieuwe producten of diensten. Bijna iedereen heeft internet en een groot deel een smartphone, dat maakt autodelen, bloggen, etc. mogelijk. Zonne-cellen zijn een stuk goedkoper, bioraffinage en 3D printen staan op het punt om door te breken. Ten derde de economische crisis en vergrijzing. Nood maakt deugd. Die zijn voor veel mensen de directe aanleiding om zelf aan de slag te gaan. De crisis zorgt voor bezuinigingen waardoor mensen andere oplossingen zorgen en maakt een boel expertise en tijd vrij bij ZZP-ers die maar half vol zitten met opdrachten en werkelozen. Nieuw gepensioneerden die vrijwilligerswerk gaan doen, etc. vormen een ander e bron van actieve burgers. Bij mij op de creche merk ik dat ouders kinderopvang op een andere manier gaan regelen: zo hebben kennissen samen met een paar van hun vrienden een net ontslagen leidster ingehuurd om bij hun thuis op de kinderen te passen. Tot slot: waar gaat het dan naartoe met die DIY samenleving? Een groot aantal trends zijn dus gunstig en je ziet overal DIY initiatieven opborrelen. Laten we in gedachte maar even drie scenario’s kiezen:
Allereerst het Justin Bieber Scenario: DIY wordt mode, opgenomen in beleid en bedrijfsleven. Commercieel aantrekkelijk, leuk en lekker. Met DIY valt geld te verdienen. Er ontstaan hele nieuwe productiemodellen rond 3D printen, Smart grids worden neergelegd zodat lokaal duurzaam verbonden technisch geavanceerd wordt. Semi-professionele thuiskoks koken voor de flexwerkers in de buurt. Een andere mogelijkheid is het Punk-scenario: DIY wordt een antibeweging. Gevoed door wantrouwen tegen overheid en commercie, werkeloosheid en opstand. Sterk gericht op je eigen vrienden en familie die je tenminste kan vertrouwen. Veel tijd in DIY steken om je levenskosten te verlagen: veel tijd doorbrengen in de moestuin, je zorgt in principe voor je eigen ouders, dingen zelf organiseren omdat je toch geen baan kan vinden. Dan is er natuurlijk ook een derde mogelijkheid, waarbij DIY een voorbijgaande trend blijkt. Ik was nog even aan het zoeken naar een iconisch plaatje uit de jaren ’80 muziek. Gelukkig was top op 3 het afgelopen jaar op tv waarvan ik geleerd heb dat er altijd wel een reden is om een foto van Sabrina te laten zien. Welk van die scenario’s meer waarschijnlijk is, hangt denk ik sterk af van hoe lang de economische crisis duurt en of DIY de komende jaren uitgroeit tot echt een sterke, brede beweging.
