Nog lang en gelukkig
de tijd doorstaan een keuze uit de Cahiers Ouderdom en Levensloop Bezorgd door Bère Miesen
allan b. chinen
Nog lang en gelukkig Sprookjes en de tweede levenshelft vertaling door Ilse Warners Redactie: Marijke Bakker Renske van Drunen Maggy Gobel Aart Hazewinkel Joost Naafs Isle Warners
© 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 kb Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. isbn 978 90 313 8023 7 nur 740/875 Ontwerp omslag en binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Opmaak: Studio Bassa, Culemborg Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 ga Houten www.bsl.nl
er is een tijd van komen – wat later dan dit eeuwig wachten op de rand van geboren worden komt er een dag dat al mijn dromen door anderen worden uitgelegd als liefde op het netvlies van naderhand – wanneer die dag eindigt zal mijn tijd ten einde zijn gekomen maar zoals die dag ooit begon zullen zij altijd verder reizen mensen als ik niet te stuiten de angst diep in hun bagage – hou mij niet tegen hou mij vast hou van mij Bère Miesen. Op Huis Aan. Maastricht: cbcb 1979, p. 64
Inhoud
Verantwoording 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
7
Inleiding 15 Fortuna en de houthakker 27 Het geschenk van de musJapans sprookje 37 De toverhanddoek 48 De oude alchemist 57 De wijze koopman 66 Het betoverde woud 72 Het verdriet van een oude moeder 89 De drakenkoning van de zee 101 De oude man die zijn wrat verloor 116 De eenvoudige maaier 129 De zes beelden 143 De weduwe en de kikvors 156 De visser en de djinn 170 De oude man die verdorde bomen weer liet bloeien De lichtende vis 201 Besluit 216
Literatuur 223 Over de auteur 246
6
189
Verantwoording
Inleiding Het is niet altijd meteen duidelijk waarom iemands ingevingen tot daden leiden. In dit geval was het een telefoontje van John Thämer, decennia lang de enthousiaste (fonds)uitgever bij Bohn Stafleu van Loghum van niet alleen de reeks Cahiers Ouderdom en Levensloop maar bijvoorbeeld ook van de Leidraad Psychogeriatrie. Zijn idee was om een aantal titels uit de eerst genoemde reeks opnieuw uit te geven: of ik de titels maar even zou willen uitzoeken. Zijn enige restricties waren: de thema’s op zich moesten nog even actueel zijn als voorheen en de tekst moest nauwelijks een update behoeven. Eerlijk gezegd had ik al eerder met die gedachte gespeeld. De overwegend jongere generatie hulpverleners blijkt nauwelijks enige reminiscentie, laat staan sentiment te vertonen wanneer ik wel eens vraag of men nog titels uit de reeks kent. Het initiatief van John Thämer leek mij een unieke kans om niet alleen een aantal titels opnieuw onder de aandacht te brengen, maar ook om de rol die de reeks Cahiers Ouderdom en Levensloop op zich in het laatste kwart van de vorige eeuw heeft gespeeld, opnieuw voor het voetlicht te brengen. In de te maken keuze zou de filosofie achter de reeks bij uitstek zichtbaar moeten zijn. Dat het binnen de gegeven restricties uit-
7
eindelijk ook om mijn persoonlijke keuze gaat, staat natuurlijk buiten kijf. Achtergrond In de eerste helft van de zeventiger jaren van de vorige eeuw is de filosofie achter de reeks als volgt geformuleerd: Ouderdom is geen op zichzelf staande zaak. Oude mensen worden niet oud geboren. Ze zijn oud geworden. Eerst vanuit de totale levensloop krijgt de ouderdom zijn unieke plaats en waarde. Zo kan de levensloop worden tot een levensplan: een plan voor de toekomst, de ouderdom, waaraan wij, als oude(re)n van morgen, nu al gestalte kunnen geven. De Cahiers Ouderdom en Levensloop willen laten zien dat wij in de omgang met anderen de levensloop, waarvan de ouderdom een deel is, op een unieke, individuele wijze kunnen beïnvloeden. De Cahiers Ouderdom en Levensloop zijn afgestemd op de werkers in het veld van de gezondheidszorg, van het maatschappelijk werk en van de gezinszorg; kortom, op allen die werkzaam zijn in het welzijnswerk en hen die daartoe de opleidingen verzorgen en daaraan vorm geven. De keuze van de titels Na een eerste selectie van twaalf titels, ligt nu één van de volgende zeven titels voor u. Sporen achterlaten. Het verleden als bezit en erfenis (Cornelis Verhoeven), nummer 26 uit de reeks, gepubliceerd in 1988. Eigentijds ouder worden. Tijd in de levensloop (Wim Zwanikken), nummer 29 uit de reeks, gepubliceerd in 1992. Voorbij verlies. Perspectieven voor weduwen (Rianne van Rijsewijk en Nan Stevens), nummer 33 uit de reeks, gepubliceerd in 1993.
8
Nog lang en gelukkig. Sprookjes en de tweede levenshelft (Allan Chinen, vertaling: Ilse Warners), nummer 37 uit de reeks, gepubliceerd in 1996. Met zorg wonen (Joost Naafs), nummer 38 uit de reeks, gepubliceerd in 1997. Terug naar de oorsprong (Ilse Warners), nummer 39 uit de reeks, gepubliceerd in 1998. Sterven. Beleven, verwerking, begeleiding (Joep Munnichs), nummer 40 uit de reeks, gepubliceerd in 1998. sporen achterlaten Een drietal beschouwingen over het verleden in het kader van de menselijke levensloop. Ons verleden als bezit opent mogelijkheden en initieert beloftes, maar beperkt beiden tezelfdertijd. Ons verleden bepaalt daardoor de inhoud van ons bestaan en de rijpheid van onze persoon. De beschouwingen vormen een schoolvoorbeeld van verhandelingen over thema’s in de levensloop die het mogelijk maken te refereren aan gebeurtenissen in de eigen levensloop, als uitgangspunt of als kader. Zo kristalliseert zich altijd een persoonlijke balans uit. eigentijds ouder worden Gedurende de menselijke levensloop heeft de psychologische tijd vele vormen en gedaanten. Heden, verleden en toekomst, haast en verveling, depressie en vreugde, arbeid en inspanning kennen alle hun bijbehorende tijdsvormen. De mens doet iets met tijd; de tijd doet ook steeds iets met de mens. Op zoek naar de betekenis van zijn levensloop stuit de mens zowel op zijn afkomst waar hem het leven is geschonken als op zijn bestemming waar voltooiing tevens het einde betekent.
9
voorbij verlies Wat zijn de gevolgen van het weduwe worden op oudere leeftijd en hoe trachten weduwen hun leven opnieuw in te richten, met alle problemen van dien? Wie ben ik zonder man? Wat kan ik nog verwachten van het leven? Komt er ooit een eind aan het grote gemis? Is het überhaupt mogelijk je te herstellen na het verlies van je levenspartner? Levenservaringen van oudere weduwen worden doorgeven aan lotgenoten in de hoop dat zij er iets aan hebben tijdens hun eigen verwerkingsproces. nog lang en gelukkig Sprookjes zijn eigenlijk gelijkenissen waarin de reis van de mens door het leven wordt uitgebeeld. De meeste sprookjes eindigen met de jeugdige droom van geluk, maar het werkelijke leven eindigt natuurlijk niet met jeugd of eeuwige gelukzaligheid. Ouderdomssprookjes symboliseren de ontwikkelingstaken die de mens moet volbrengen in de tweede levenshelft. Ze gaan over oud worden, maar ook over groei. Ze geven een visie op wat het leven op middelbare en latere leeftijd kan inhouden. met zorg wonen Zowel het wonen van ouderen als de zorgverlening aan ouderen die niet meer zelfstandig kunnen wonen, is de laatste jaren sterk veranderd. Dat is gepaard gegaan met een ingrijpende stelselwijziging en een modernisering van de hele ouderenzorg. Er zijn nieuwe organisatievormen ontstaan en steeds meer combinaties van wonen en zorg, flexibele zorgpakketten en nieuwe zorgvormen. De tehuizen zouden een goed woon- en leefklimaat moeten bieden waarbij een op maat gesneden en kwalitatief goed zorgaanbod hoort.
10
terug naar de oorsprong Over mensen met dementie, hun belevingswereld en die van zorgverleners is veel te zeggen. Wat is de betekenis van dementie voor de persoon in kwestie en wat vergt dit van zorg verleners aan menselijkheid en menslievendheid? Gepleit wordt voor een herwaardering van wat vaak voor een onaf, onvoltooid, oneigenlijk of onvolwaardig leven doorgaat. Terwijl mensen met dementie doodgewone mensen zijn aan wie niets menselijks vreemd is en die signalen uitzenden waarop slechts met ontferming is te antwoorden. sterven Sterven is een natuurlijk proces. De mens heeft het echter door zijn bange verwachting omgeven met voorstellingen die afschrikken. Spreken over sterven of over ervaringen van stervenden wordt uit de weg gegaan. Maar zij die stervenden hebben bijgestaan, doen niets liever dan erover praten. Zij hebben het meestal een bijzondere ervaring gevonden. Vaak hebben zij ook een andere kijk op sterven gekregen. Hoe wordt het gaan sterven beleefd? En wat zijn de ervaringen van mensen die stervenden begeleiden? De cassette: alle zeven in één Het kan ook zijn dat u nu één boek uit de cassette van zeven haalt. Met deze bijzondere cassette wordt glans gegeven en eer bewezen aan de reeks zelf, maar ook aan allen die de reeks al die jaren mogelijk hebben gemaakt middels redactie-, schrijf- en andere werkzaamheden. De cassette kan ook worden gezien als een monument dat de reeks, zij het voor even, uit de vergetelheid haalt. In dat opzicht is deze cassette een collectorsitem. De cassette kan ook fungeren als een cadeau bij menig afscheid.
11
De reeks Cahiers Ouderdom en Levensloop heeft meerdere generaties werkers van allerlei disciplines en pluimage geïnspireerd om anders dan men daarvoor gewend was, tegen ouderen en ouderdom aan te kijken. De eerder genoemde filosofie achter de reeks was daar grotendeels debet aan. In het genoemde tijdsbestek is de reeks voorloper geweest van talloze gelijksoortige uitgaven, ook bij andere uitgeverijen. De rode draad was steeds dat de behandelde thema’s in verband met ouderen en ouderdom van meet af aan benaderd werden vanuit het perspectief van de menselijke levensloop. Dat geldt ook voor de nu herkozen onderwerpen zoals het verleden, beleving van tijd, weduwe worden, positieve beeldvorming, wonen en zorg, dementie, en sterven. Daarmee staan de onderwerpen die nu in deze cassette een ereplaats hebben gekregen, niet aan het einde van het leven maar er middenin. Ze zijn niet uit de tijd gelopen. Ten slotte In de loop van de afgelopen maanden kwam de aap uit de mouw. John Thämer bleek van plan om midden 2010 als fondsuitgever bij Bohn Stafleu van Loghum afscheid te nemen. Op slag werd mij duidelijk waar zijn plan om een aantal titels uit reeks Cahiers Ouderdom en Levensloop opnieuw uit te geven vandaan kwam. Ik weet dat hij vindt dat de ‘beste’ boeken tot stand komen als de afstand tussen uitgever, redacteur en auteur niet al te groot of beter: vrij klein is. Dat was in ieder geval zo bij het tot stand komen van deze reeks. Een dergelijke, innige samenwerking was altijd al zijn ideaal. Volgens hem vereist het maken van een ‘goed’ boek niet alleen een professionele, maar ook een zekere emotionele relatie tussen uitgever en auteur/ redacteur. En wanneer hun beider bevlogenheid en deskundig-
12
heid gedurende wat langere tijd hand in hand gaan, bestaat de kans dat er gehechtheid tot stand komt die uitmondt in vriendschap. Misschien was dat wel de achtergrond van zijn telefoontje: afscheid nemen met passie, en nog eenmaal een kunstje flikken, samen. bère miesen, oud-hoofdredacteur van de Cahiers Ouderdom en Levensloop
13
