BUSINESSPLAN CENTRUM VOOR INNOVATIEF VAKMANSCHAP MAINTENANCE EN PROCESTECHNIEK RIJNMOND

BUSINESSPLAN CENTRUM VOOR INNOVATIEF VAKMANSCHAP MAINTENANCE EN PROCESTECHNIEK RIJNMOND 5 november 2012

TOPSECTOREN:

CHEMIE ENERGIE

1 van 54

INHOUD Inhoud Management summary............................................................................................................... 4 Context.................................................................................................................................... 4 Doel ......................................................................................................................................... 4 Organisatie .............................................................................................................................. 5 Activiteiten .............................................................................................................................. 5 Netwerk .................................................................................................................................. 6 Context........................................................................................................................................ 7 Het belang van de sector Proces-, Petrochemie & Energie (PP&E) ........................................ 7 Prikkels voor innovatie............................................................................................................ 7 Samenwerking bedrijven uit de PP&E-sector en het onderwijs in de regio ........................... 8 WAT: concretisering CIV Maintenance en Procestechniek ...................................................... 10 Missie en visie ....................................................................................................................... 10 Concept ................................................................................................................................. 10 Focus ..................................................................................................................................... 11 WIE: Het team ........................................................................................................................... 13 Primaire partners (1ste schil) ................................................................................................ 13 Ondernemingen ................................................................................................................ 13 Onderwijs .......................................................................................................................... 14 Overheid en Havenbedrijf................................................................................................. 15 Overige relevante stakeholders (2e schil) ............................................................................ 16 Track record .......................................................................................................................... 17 HOE: Het business model.......................................................................................................... 19 Propositie .............................................................................................................................. 19 Voorzieningen ....................................................................................................................... 19 Activiteiten ............................................................................................................................ 22 Key resources ........................................................................................................................ 24 Klantsegementen .................................................................................................................. 26 Talenten ............................................................................................................................ 26 Bedrijfsleven ..................................................................................................................... 27 Toegevoegde waarde per klantsegment .............................................................................. 28 Verdienmodel ....................................................................................................................... 29 Prestatie-indicatoren ............................................................................................................ 29

2 van 54

INHOUD Marktstrategie .......................................................................................................................... 30 Risicoanalyse ......................................................................................................................... 30 Concurrentie-analyse ............................................................................................................ 31 Promotie en branding ........................................................................................................... 32 Marketing en communicatie richting bedrijven ............................................................... 32 Marketing en communicatie richting studenten .............................................................. 32 Financiële analyse ..................................................................................................................... 34 Investeringsbegroting ........................................................................................................... 34 Exploitatiebegroting ............................................................................................................. 35 Balansontwikkeling ............................................................................................................... 36 Nieuwe financieringsstromen ............................................................................................... 36 Uitvoering ................................................................................................................................. 37 Plan van aanpak .................................................................................................................... 37 Organisatie en governance ....................................................................................................... 38 Noodzaak tot heldere en sluitende governance................................................................... 38 Uitgangspunten Governance Structuur ................................................................................ 38 Inrichting organisatie structuur ............................................................................................ 39 Bijlage 1 Relatie met andere plannen ....................................................................................... 42 Bijlage 2 Schatting leerlingenaantallen..................................................................................... 44 Bijlage 3 Afsprakensets en Carriere-start-garantie................................................................... 45 Bijlage 4 Ontwikkeling RDM door Havenbedrijf Rotterdam ..................................................... 47 RDM .................................................................................................................................. 47 RDM Campus .................................................................................................................... 47 Investeringen HbR in de RDM campus ............................................................................. 48 Bijlage 5 De bedrijven achter het Proces- en Maintenance College ........................................ 49 Bibliografie ................................................................................................................................ 54

3 van 54

MANAGEMENT SUMMARY Management summary Context Binnen het Rotterdamse Havengebied is de chemische sector één van de belangrijkste werkgevers. Door toenemende ontgroening en vergrijzing wordt het gat tussen de behoefte aan medewerkers en het aanbod aan gediplomeerde schoolverlaters steeds groter. Vooral in het vakgebied maintenance zal dit tot problemen leiden. Doel is gezamenlijk vorm en inhoud geven aan het opleiden van vakbekwame operators en onderhoudstechnici binnen een up-tostandard simulatieomgeving

Dit vraagt om:  een regionale samenwerking om de belangstelling voor techniek te vergroten en  een sterke en heldere onderwijsinfrastructuur. Binnen de Proces-, (Petro)chemische en Energie sector (afgekort PP&E-sector) wordt geproduceerd met kapitaalintensieve apparatuur in veelal een volcontinu proces. Onderhoud op kwalitatief hoogwaardig niveau wordt binnen deze sector dan ook niet gezien als kostenpost maar als mogelijkheid voor kostenbesparing en winstmaximalisatie. Kennisontwikkeling op het gebied van maintenance en een integratie van de vakgebieden onderhoud en procestechniek is dan ook van strategisch belang voor de bedrijven in deze regio.

Doel Met de realisatie van een Centrum voor Innovatief Vakmanschap (afgekort CIV) Maintenance en Procestechniek willen de partners in de regio gezamenlijk vorm en inhoud geven aan het opleiden van vakbekwame operators en onderhoudstechnici binnen een up-to-standard simulatie-omgeving. Het CIV moet de continuïteit waarborgen voor voldoende personeel en innovatiekracht bij de operator en maintenancefuncties binnen de Procesindustrie en de Energiesector. De regio wil dit bereiken door de realisatie van een “bedrijfsschool van de toekomst” met nationale uitstraling waar het bedrijfsleven, hogescholen en kenniscentra gezamenlijk jonge mensen en onderhoudsmedewerkers opleiden, om-, her- en bij te scholen en hun talenten en ambities maximaal waar te maken. Topcentrum voor kennisontwikkeling en -valorisatie Toplocatie voor leren, trainen en promotie Top simulatie en test omgeving

Topcentrum Als Topcentrum voor kennisontwikkeling en -valorisatie werken de Hogeschool Rotterdam en de MBO-instellingen Scheepvaart en Transport College (STC), Albeda College en ROC Zadkine samen aan de integratie van de kennisgebieden procestechniek en maintenance. Op zowel de locaties Brielle als de RDM werken docenten en specialisten uit het bedrijfsleven samen. Daarnaast ontwikkeld het centrum een virtueel netwerk rond kennisdeling op het vlak van 3D-scanning en worden verschillende on-line Communities Of Practice opgezet. Toplocatie Als Toplocatie voor leren, trainen en promotie heeft het CIV een hoge ambitie in het realiseren van voldoende gekwalificeerde medewerkers aan het samenwerkend bedrijfsleven. Om aan de toekomstige behoefte aan gediplomeerde schoolverlaters

4 van 54

MANAGEMENT SUMMARY in de regio te kunnen voldoen heeft het centrum zich tot doel gesteld om in een paar jaar tijd toe te groeien naar een reguliere uitstroom van 500 gediplomeerden (dat is meer dan een verdubbeling ten opzichte van het huidige aantal). Om deze doelstelling te realiseren is de samenwerking tussen het bedrijfsleven en het onderwijs op het gebied van promotie en werving noodzakelijk. Een belangrijk wervingsinstrument is het aanbod van het bedrijfsleven aan leerlingen binnen het centrum in de vorm van een carriere-start-garantie. Topsimulatie en test omgeving Als Top simulatie en test omgeving wordt met het CIV een heldere infrastructuur gerealiseerd van simulatie- en practicaopstellingen op het gebied van maintenance en procestechniek. De beide locaties Brielle en de RDM-campus nemen hierin een eigen plaats in. Binnen Brielle focus op procestechniek en de RDM met focus op onderhoud. Co-investeringen van het bedrijfsleven in infrastructuur en de promotie van het vakgebied worden zodoende geclusterd. Gestreefd wordt naar het zo optimaal mogelijke benutten van geïnvesteerde onderwijsmiddelen. Mocht het daarvoor noodzakelijk zijn om hiervoor samen te werken met andere regio´s wordt deze mogelijkheid zeker benut.

Organisatie Met de gekozen structuur is in de regio een grote stap gezet naar een nog efficiëntere samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven.

Binnen het centrum werken het bedrijfsleven in Deltalinqs-verband, de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf en de onderwijsinstellingen het STC, Albeda, Zadkine en de Hogeschool Rotterdam samen. Ieder vanuit haar eigen rol, mogelijkheden en verantwoordelijkheid. Centraal binnen het centrum staan de beide onderwijslocaties Brielle en de RDM campus. Het centrum sluit op de landelijke topsectoren Chemie en Energie. De gekozen governance structuur is hierop geënt. Een samenwerking tussen vier onderwijsinstellingen (twee ROC’s, een vakschool en een HBO instelling) en meer dan veertig bedrijven is geen eenvoudige zaak (gezien ook ervaringen uit het verleden) en vraagt om een scherpe toedeling van eigenaarschap en verantwoordelijkheden. Zowel voor individuele activiteiten als datgene wat als collectief wordt uitgevoerd. De beide ROC’s Zadkine en het Albeda College gaan hiermee de technische opleidingen volledig geïntegreerd aanbieden op de RDM waarin intensief wordt samengewerkt met het STC.

Activiteiten Door alle partijen geïnvesteerd in: software hardware orgware

Om de ambitie te verwezenlijken wordt door alle partijen geïnvesteerd in software (kennisen onderwijsontwikkeling) en hardware (materialen en middelen op de beide locaties Brielle en de RDM) en orgware (samenwerking en clustering van initiatieven). In een periode van vier jaar ontstaat hiermee een centrum waarin bedrijfsinvesteringen gebundeld worden en onderwijsinstellingen gezamenlijk kennis delen en ontwikkelen(in totaal voor een bedrag van 3,4 miljoen). Alle partijen spreken met dit plan het commitment uit om de komende vier jaren hierin te investeren. Het gezamenlijk bedrijfsleven voor een begroot totaalbedrag van ca. 2,75 miljoen en de gezamenlijke onderwijsinstellingen voor een begroot totaalbedrag van ca.1,5 miljoen.

5 van 54

MANAGEMENT SUMMARY Netwerk De realisatie van een Centrum voor Innovatief Vakmanschap Maintenance en Procestechniek in de regio Rijnmond staan daarbij niet op zichzelf. Het Centrum neemt op deze wijze haar plaats in binnen het cluster van “bedrijfsscholen van de toekomst” waar het reguliere onderwijs en het bedrijfsleven op specifieke vakgebieden samenwerken. De locaties Brielle en de RDM-campus komen hiermee naast de locatie Rotterdam Lloydstraat (specifiek Maritiem en Logistiek), het CIVOM (specifiek Mobiliteit) en de Duurzaamheidsfabriek te Dordrecht te staan. Met de realisatie van het Centrum realiseert het Havenbedrijf Rotterdam geeft invulling aan haar doelstellingen uit haar Havenvisie 2030. Het Havenbedrijf heeft voor 16 miljoen geïnvesteerd in de ontwikkeling van de RDM campus. Met de vorming van het CIV Maintenance en Procestechniek worden deze investeringen op de RDM ten gelde gemaakt. Op landelijk niveau wordt vanuit de partners samen gewerkt met het Dutch Institute World Class Maintenance (DIWCM) wat als doel heeft om maintenance als specifiek vakgebied onder de aandacht te brengen bij de verschillende sectoren maritiem, infra, proces, aerospace en energie. Binnen het DIWCM wordt ook gewerkt aan de ontwikkeling van maintenance-onderwijs via het Maintenance Education Consortium (MEC). Het CIV is een publiek-private samenwerking tussen onderwijs instellingen, het bedrijfsleven uit de PP&E en de overheid rond investeringen op het gebied van: Hardware:

clustering van investeringen in materiaal en middelen op de locaties Brielle en RDM als `bedrijfsscholen van de toekomst`

Software:

kennisen onderwijsontwikkeling op het gebied van procesen onderhoudstechniek

Orgware:

structurele samenwerking tussen onderwijs, ondernemingen en overheden.

Het doel is om het CIV te positioneren als een bedrijfsschool van de toekomst: TOPLOCATIE voor leren, trainen en promotie:   

het leveren van toponderwijs, hoge kwaliteit van afgestudeerden met een innovatieve en ondernemende geest, professionalisering van docenten en onderwijs afgestemd op de behoeften van het bedrijfsleven)

TOPCENTRUM voor kennisontwikkeling/ valorisatie en doorstroom:    

Via een kennisdatabank toegankelijk maken van de aanwezige kennis voor bedrijfsleven en onderwijs. Het uitvoeren van onderzoek in samenwerking met het HBO via lectoraten en innovation labs. Het vermarkten van kennis op het gebied van proces/ en maintenance via cursussen, adviestrajecten en trainingen. Het promoten en demonstreren van nieuwe innovatieve toepassingen binnen de procesindustrie en deze kennis implementeren in het onderwijs.

TOP SIMULATIE OMGEVING:  

theorie, praktijk en beroepspraktijkvorming is geïntegreerd door het leren, werken en onderzoeken in real-life pilot plants en Oefenfabrieken, simulatieomgevingen en verschillende practicaopstellingen. Focus op procesindustrie ligt hierbij in Brielle en op maintenance op de RDM-campus.

6 van 54

CONTEXT Context Het belang van de sector Proces-, Petrochemie & Energie (PP&E)

Door gebruik van kapitaal intensieve installaties binnen de PP&E-sector is een vakkundige bediening en goed onderhoud van groot belang.

Het Rotterdamse havengebied kenmerkt zich door een omvangrijk, hoogwaardig industrieel cluster met bedrijven in de Proces-, Petrochemie & Energie (PP&E) en industriële dienstverlening. De werkzaamheden binnen deze bedrijven vereisen kwalitatief goed opgeleide medewerkers. In de PP&E-sector worden kapitaalintensieve installaties gebruikt voor het omzetten van grondstoffen in gewenste producten. Deze installaties moeten optimale prestaties leveren tegen zo laag mogelijke kosten. Vakkundige bediening en goed onderhoud van de huidige installaties zijn van zeer groot belang. Dit betekent dat er een uitstekende opleidingen trainingsinfrastructuur in de regio Rijnmond beschikbaar moet zijn met hoog opgeleide docenten en instructeurs. Belangrijke functies in deze sector zijn de (proces)operator en maintenance-technician. Een goede samenwerking tussen beide functies is cruciaal voor een effectief en efficiënt verlopen van een productieproces. Op het terrein van maintenance zien we dat installaties van de toekomst om meer predictief en preventief onderhoud vragen in de gehele levenscyclus van de installaties. Technologische ontwikkelingen maken nieuwe onderhoudsstrategieën mogelijk waardoor al in de ontwerpfase van kapitaalgoederen rekening gehouden kan worden met maintenance. Onderhoud wordt niet meer gezien als kostenpost maar als mogelijkheid voor kostenbesparing en winstmaximalisatie. Maintenance en procestechnologie verschuiven daarmee van een arbeidsintensieve industrie naar een belangrijke kennisintensieve industrie waarmee bedrijven zich internationaal kunnen onderscheiden. Maintenance wordt dan ook steeds meer geïntegreerd in strategische beslissingen van bedrijven (asset-owners). (Kees Zandvliet, Arie Gelderblom, e.a., 2011)

Prikkels voor innovatie Innoveren is noodzakelijk door: Toenemende vraag naar multidisciplinaire kennis Toenemende concurrentie vanuit snel ontwikkelende economieën Toenemende vergrijzing en ontgroening

In de PP&E-sector doet zich een aantal ontwikkelingen en trends voor die van invloed zijn op het werk van de medewerkers in de bediening en maintenance. Integratie van de vakgebieden bediening en onderhoud van processen De technologische ontwikkelingen maken de bediening en het onderhoud aan installaties in de procesindustrie complexer. Voor een optimaal verlopend proces is een goede synergie en samenwerking van de vakgebieden procesoperating en maintenance cruciaal. Zowel van de operator als de onderhoudstechnicus wordt daarom multidisciplinaire technische kennis gevraagd op kwalificatieniveau 4 en 5. In regulier onderhoud en cleaning, doorgaans uitgevoerd door werknemers op niveau 2, doen zich technologische ontwikkelingen voor die van invloed zijn op het werk. Naast de technologische en bedrijfseconomische ontwikkelingen in de sector PP&E vormen maatschappelijke thema’s zoals duurzaamheid, gezondheid, klimaatveranderingen en veiligheid externe prikkels voor de sectoren met als gevolg een groeiende vraag naar permanente scholing op deze onderwerpen.

7 van 54

CONTEXT Opkomende concurrentie uit snel ontwikkelende economieën Onder druk van weten regelgeving, maar ook van concurrentie vanuit de zich snel ontwikkelende economieën zoals China, zien de industrieën zich genoodzaakt voortdurend te innoveren. Bij elke innovatie die grootschalig wordt toegepast komen problemen en kinderziektes naar voren, die in de praktijk van procesoperation en maintenance moeten worden opgelost en tevens terug moeten worden geleid naar de ontwerpers van installaties en onderhoudsstrategieën. Nederland heeft een sterke positie op het gebied van PP&E en het is zaak om ten opzichte van andere economieën deze positie te behouden. Uitdagingen zijn dan ook kennisontwikkeling en het renderen van kennis door meer samenwerking tussen verschillende instituten en verbetering van onderwijs en scholingsprogramma’s door concentratie van specialismen. Toenemende ontgroening en vergrijzing. De procesindustrie kampt (evenals vele andere technische sectoren) met een toenemend vergrijzingvraagstuk. De PMLF Arbeidsmarktmonitor geeft aan dat ruim 44% van de medewerkers binnen de sector PP&E een leeftijd heeft tussen de 40 en 54 jaar. 12% is 55 jaar of ouder. (PMLFarbeidsmarktmonitor) Deze oudere werknemers verlaten binnen afzienbare tijd het arbeidsproces. Deze ontwikkeling in combinatie met de toenemende ontgroening (minder jongeren worden geboren) zorgt voor een dreigend tekort aan gekwalificeerd personeel. Op basis van de gegevens uit de aansluiting Onderwijs Arbeidsmarkt “Mainport & Industrie 2011-2014” (Kennisinfrastructuur Mainport Rotterdam (KMR), 2011) kan opgemaakt worden dat er een forse opgave is voor de procesindustrie om de grote tekorten de komende jaren aan te pakken. Naast een tekort hoogopgeleide operators, is vooral de groep maintenance medewerker waar jaarlijks heel forse tekorten worden voorzien. Het verschil tussen aanbod en vraag naar gediplomeerde maintenance medewerkers op niveau MBO 3-4 ligt op 160/jaar

Samenwerking bedrijven uit de PP&E-sector en het onderwijs in de regio Binnen het Proces- en Maintenance College is binnen de regio de afgelopen jaren ervaring opgedaan in de samenwerking tussen de drie MBOinstellingen (STC, Zadkine en Albeda) en het bedrijfsleven uit de PP&E sector

Samenwerking tussen bedrijfsleven en het regulier onderwijs biedt de basis om duurzaam te voorzien in de vraag naar kwalitatief goed opgeleide medewerkers. Dit betekent een snellere en directere invulling van de match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Door binnen de verschillende opleidingen gezamenlijk gebruik te maken van het totale aanbod aan practica en simulatie-opstellingen wordt de meerwaarde van de opleidingen voor het bedrijfsleven vergroot. Investeringen vanuit het bedrijfsleven worden binnen een kernlocatie gebundeld en efficiënter ingezet.

8 van 54

CONTEXT De regio wil daarom, met de realisatie van een Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) Maintenance & Procestechniek zijn investeringen in tijd en geld concentreren op de twee locaties RDM campus en Brielle. Beide locaties fungeren daarbij als kernlocaties op het gebied van operations en maintenance. Daarnaast hebben zij een aanvullend aanbod aan infrastructuur. Brielle heeft, met haar Oefenfabriek, een zeer hoogwaardige praktijkomgeving voor de opleiding tot operator. De RDM zal in de toekomst een vergelijkbare positie in de regio moeten hebben wat betreft de onderhoudspraktijk. Het CIV past zodoende binnen het regionale netwerk van “bedrijfsscholen van de toekomst” met op het gebied van maritiem en logistiek onderwijs de Lloydstraat de kernlocatie, op het gebied van mobiliteit het CIVOM aan de Van Graftstraat en de Nikkelstraat en rondom duurzaamheid op het Leerpark Dordrecht met de Duurzaamheidsfabriek.

Binnen de Proces-, Petrochemische en Eergiesector wordt gebruik gemaakt van kapitaalintensieve installaties. Vakkundige bediening en goed onderhoud van deze installaties is van groot economisch belang. Dit vraagt op goed opgeleide (proces)operators en onderhoudstechnici. Binnen de Proces-, Petrochemische en Eergiesector is noodzaak tot innovatie door:   

Toenemende vraag naar multidisciplinaire kennis van zowel operators als onderhoudstechnici Toenemende concurrentie vanuit snelgroeiende economieën Tekort aan geschoold personeel door toenemende ontgroening en vergrijzing

Samenwerking tussen bedrijfsleven en het regulier onderwijs biedt de basis om duurzaam te voorzien in de vraag naar kwalitatief goed opgeleide medewerkers. Dit betekent een snellere en directere invulling van de match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Met de realisatie van het CIV Maintenanc en Procestechniek bouwt de regio verder aan het cluster van “bedrijfsscholen van de toekomst”.

9 van 54

WAT: WAARDE PROPOSITIE WAT: concretisering CIV Maintenance en Procestechniek Dit hoofdstuk beschrijft WAT het CIV is met aandacht voor de visie en missie, het concept en de focus en de relatie met de innovatieprogramma’s. Missie: continuïteit waarborgen voor voldoende personeel en innovatiekracht Visie: creëren van een aansprekende omgeving waar het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en kenniscentra gezamenlijk opleiden, om, her- en bij scholen en talenten hun ambities maximaal waar kunnen maken en daardoor optimaal inzetbaar zijn binnen de sector.

Missie en visie Missie: continuïteit waarborgen voor voldoende personeel en innovatiekracht binnen de procesoperator en maintenance-functies binnen de Proces, Petrochemische industrie en de Energiesector (PP&E) Visie: creëren van een aansprekende omgeving waar het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en kenniscentra gezamenlijk operators en onderhoudsmedewerkers opleiden, om, her- en bij scholen en talenten hun ambities maximaal waar kunnen maken en daardoor optimaal inzetbaar zijn binnen de sector.

Concept Het CIV is een omgeving voor studenten, docenten en experts uit het bedrijfsleven waarin excellente samenwerking tussen onderwijs MBO/ HBO en bedrijfsleven tot stand komt. 



 



Het CIV focust zich op de totale procesindustrie in het Haven en Industriële Complex (HIC) en Rijnmond en op de totale maintenance voor de sectoren Procesindustrie, (Petro) chemie en Energie (PP&E). Het CIV lost de arbeidsmarktvragen voor de bedrijven in het PP&E cluster in zowel kwalitatieve- als kwantitatieve zin op in het gebied van Maintenance en Procestechnologie. In het CIV werken ambitieuze en ondernemende studenten, professionele en ondernemende docenten van mbo, hbo en experts uit de bedrijven samen. Het CIV leidt studenten op vanaf niveau 2 tot en met niveau 4+ maar de focus is gericht op de output van studenten van niveau 3, 4 en 4+ studenten voor de sector PP&E. Op verschillende onderwijslocaties van de samenwerkende MBO-instellingen kunnen leerlingen kennis maken met aspecten van de Maintenance en Procestechnologie. Vanuit deze instroompunten kunnen studenten later hun specialisatie maintenance of procestechnologie binnen de locaties Brielle en RDM op doen. Binnen het CIV wordt gewerkt met up-to-standard technologie zowel in de bedrijven als in de praktijkruimtes die aanwezig zijn in Brielle, de RDM en bij de partners. Op deze locaties wordt gebruik gemaakt van al beschikbare apparatuur, zoals de Oefenfabriek in Brielle en het E&I Onderhoud en PraktijkCentrum op de RDM. Daarnaast zijn er nieuwe onderwijsvoorzieningen nodig. Hiermee worden twee kernlocaties gerealiseerd waarvan leerlingen uit al de samenwerkende onderwijsinstellingen gebruik van kunnen maken

Binnen het CIV wordt opleidingsoverstijgende, interdisciplinaire kennis opgedaan. In samenwerking met het bedrijfsleven worden cases ontwikkeld en uitgevoerd binnen de partner onderwijsinstellingen en partner bedrijven. Binnen de cases worden de verschillende vakmensen van de partner onderwijsinstellingen gekoppeld (voorbeeld: de procesoperator

10 van 54

WAT: WAARDE PROPOSITIE Binnen het CIV wordt opleidingsoverstijgende, interdisciplinaire kennis opgedaan waarbij de kracht ligt in het combineren van de verschillende topopleidingen en de verschillende toplocaties in de regio.

en maintenance medewerker werken in de simulatie omgeving op een plant die uit bedrijf wordt genomen, een onderdeel wordt gereviseerd en terug geplaatst en de plant weer in gebruik wordt genomen). Een wijze van samenwerking tussen verschillende vakdisciplines zoals dit ook in de latere beroepspraktijk van toepassing is. Alle partners dragen bij binnen zijn / haar eigen expertise, resources en arbeidbehoefte (cases worden afgestemd op realistische situaties / vragen uit het bedrijfsleven). Het resultaat is direct inzetbare vakmensen onderlegd met bredere inzichten en competenties. De kracht is het combineren van de verschillende topopleidingen en de verschillende toplocaties in de regio. De regionale samenwerking en professionalisering rond de vakgebieden “onderhoud” en “procestechniek” richt zich op zowel kennisen onderwijsontwikkeling als op de fysieke infrastructuur op de twee onderwijslocaties: Brielle en RDM. De beide locaties Brielle en RDM campus hebben een functie binnen het centrum als unieke locatie voor innovatief vakmanschap. Met de Oefenfabriek is Brielle is de afgelopen jaren geworden tot unieke locatie voor regionale samenwerking op het vlak van procestechniek. Voor een CIV Maintenance & Procestechniek is een verdere specialisatie in onderhoudstechniek op deze locatie van belang. Op dezelfde wijze zal het aanbod op de RDM campus uitgebreid worden met faciliteiten wat betreft procestechniek (door de verhuizing van deze opleiding naar deze locatie). Belangrijker is daarbij dat de RDM campus uitgroeit tot de unieke locatie voor onderhoudstechniek in de regio.

Focus Het CIV is een relatief autonoom samenwerkingsverband waarin het MBO- en HBO onderwijs en de betreffende bedrijven gezamenlijk vorm en inhoud geven aan het opleiden en trainen van personeel voor de Proces-, Petrochemische en Energie-sector (PP&E). Het CIV wil de komende jaren uitgroeien tot: Een TOPLOCATIE voor leren, trainen en promotie van de sector door: 

 

groei van nieuwe instroom vanuit het vakgericht voortgezet onderwijs t.o.v. 2012 (door aanzuigende werking voor alle type jongeren en opleidingsvragers waarbij de uitgangspunten uit het BètaMentality Model leidend zijn. groei jaarlijkse uitstroom van gediplomeerden tot 500 gediplomeerde operators en onderhoudstechnici. doorontwikkeling en omscholingstrajecten van medewerkers uit het bedrijfsleven en zij-instromers

11 van 54

WAT: WAARDE PROPOSITIE Een TOPCENTRUM voor kennisontwikkeling, kennisdeling, kennisvalorisatie en kennis doorstroom door:       

Een aansprekende leeromgeving waarin talent en bedrijfsleven elkaar fysiek en online ontmoeten, samenwerken en kennis/ervaring uitwisselen. Curriculum en lesstof ontwikkeling Vraagsturing vanuit het bedrijfsleven ; ontwikkeling cases met bedrijfsleven Gekwalificeerde docenten op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en trends Relevant netwerk van specialisten/contacten Organisatie van seminars Toegepast onderzoek met onderwijsen kennisinstellingen, innovation labs en bedrijfsleven

Een TOP SIMULATIE OMGEVING door:   

Unieke praktijk- & simulatieomgeving op het gebied van procesindustrie en onderhoud in de PP&E-sector Lectoraten voor procesindustrie en strategisch maintenance management Anticiperen op de latere beroepsuitoefening door het uitvoeren van real-life opdrachten in multidisciplinaire teams van MBO en HBO studenten (in nauwe samenwerking met de HBO-opleiding Chemische Technologie via zogenaamde InnovationLabs). Van groot belang is daarbij dat het gaat om ‘levensechte’ onderzoeksopdrachten, die vergelijkbaar zijn met de beroepstaken die de leerling als beginnend beroepsbeoefenaar zelfstandig moet uitvoeren.

Het CIV versterkt de uitstraling van de regio waardoor een bredere economische en maatschappelijke meerwaarde wordt gecreëerd. Dit resulteert in de volgende effecten:   

Versteviging van de economische infrastructuur en stimulering bedrijvigheid. Aanzuigende werking voor studenten en bedrijfsleven. Het binden van ‘talenten’ in de regio.

12 van 54

WIE: KEY PARTNERS WIE: Het team Dit hoofdstuk beschrijft wie de partners binnen het CIV zijn. Hierbij is aandacht voor de primaire partners van het CIV, de overig relevante stakeholders en het trackrecord van succesvolle projecten onder leiding van (primaire) partners van het CIV.

Primaire partners (1ste schil) De primaire partners van het CIV zijn een combinatie van ondernemingen, onderwijs en overheid (de 3 O’s). Onderstaand wordt per partner het belang beschreven van waaruit ze meedoen aan het CIV en hun rol bij de ontwikkeling, financiering en exploitatie van het CIV. Het belang van het bedrijfsleven is: 1. Garantie van voldoende medewerkers op MBO-niveau 2. Innovatie van onderhouds(processen) 3. Kennistransitie tussen de disciplines in de businessketen.

Ondernemingen Het CIV heeft een directe relatie met het bedrijfsleven in de regio binnen de sector PP&E. Deze bedrijven zijn verenigd binnen Deltalinqs en werken al enkele jaren samen met het regionale MBO binnen het project Proces- en Maintenance College Rotterdam (PMR). Dit plan is een logische vervolgstap in de visie van deze ondernemingen om bedrijfsinvesteringen in het beroepsonderwijs te clusteren op slechts enkele kernlocaties. Het belang van het bedrijfsleven is het waarborgen van continuïteit en het genereren van innovatiekracht. Dit kan worden vertaald naar: 1. Garantie van voldoende medewerkers op MBO-niveau. Toenemende ontgroening en vergrijzing maken het noodzakelijk niet alleen te richting op schoolverlaters, maar ook op allerlei vormen van zij-instroom.

Met de bedrijven is een set afspraken getekend voor samenwerking binnen het CIV.

De gezamenlijke ambitie is om in een aantal jaren toe te groeien naar een structurele uitstroom van 500 gediplomeerde procesoperators en onderhoudstechnici. Deze ambitie is hoog, want op dit moment is de uitstroom ca. 175 gediplomeerden. Met deze bedrijven is een set afspraken getekend voor samenwerking binnen het CIV (zie Bijlage 3 Afsprakensets en Carriere-start-garantie). Een belangrijk onderdeel van deze afspraken is de door het bedrijfsleven in Deltalinqs-verband (onder voorbehoud van substantiële wijzigingen in de economische omstandigheden in het Rotterdamse haven- en industriegebied) afgegeven carrière-startgarantie. Hierin wordt het volgende aangeboden:  Begeleiding vanaf het eerste jaar van de opleiding via een bedrijfsmentor: Door de inzet van bedrijfsmentoren willen we de betrokkenheid vanuit het bedrijfsleven al tijdig inhoud geven en onder meer bijdragen aan het voorkomen van de vroegtijdige uitval van leerlingen.  Prestatiebeurs voor leerlingen op MBO 3 en 4 niveau: Promotie van de opleiding en/of specialisatie. Een door het bedrijfsleven gesponsorde opleiding heeft een grote aanzuigingkracht. Iedere leerling (MBO 3 en 4 niveau) binnen het Proces- en Maintenance College de eerste twee jaar maximaal €1600 (conform huidige situatie) als tegemoetkoming in het school-

13 van 54

WIE: KEY PARTNERS

 

en boekengeld. Bij het behalen van een diploma krijgt de deelnemer een voucher ter waarde van €500,00 (bij een BOL3 diploma) of €1.000,00 (bij een BOL4 diploma) welke bij het in dienst treden bij één van de aangesloten bedrijven kan worden verzilverd. Garantie op een stageplaats: Ontzorgen van de leerlingen en scholen bij het vinden van stageplaatsen en daarnaast leerlingen laten kennismaken met de bedrijfstak. Drie sollicitatiegesprekken en een eerste aanstelling: Promotie van de opleiding door leerlingen binnen het Proces- en Maintenance College na het behalen van een diploma de zekerheid te geven op een eerste start binnen de sector.

2. Innovatie van onderhouds(processen). De regio Rijnmond heeft een sterke positie op het gebied van PP&E en het is zaak om ten opzichte van andere economieën deze positie te behouden. Uitdagingen zijn dan ook: kennisontwikkeling en het renderen van kennis door meer samenwerking tussen verschillende instituten en verbetering van onderwijs en scholingsprogramma’s door concentratie van specialismen. De medewerker binnen de PP&E sector van morgen leert van de kennis, ervaring en expertise van zijn netwerk zowel virtueel als realistisch. De PP&E sector kenmerkt zich door kostbare asset en het bedrijfsproces stelt hoge eisen aan veiligheid en reliability (license to operate). Dit vraagt daardoor hoge investeringen en innovaties in onderhoudsprocessen. 3. Kennistransitie tussen de disciplines in de businessketen. In het CIV worden MBO-ers opgeleid om te kunnen functioneren binnen de industrie. Bij de asset owners binnen de regio worden de installaties steeds complexer en geavanceerd voor wat betreft de technologie, bediening, beheer en verbetering. De contractors worden uitgedaagd om gespecialiseerde onderhoudskennis op peil te houden en verder te ontwikkelen. Het onderwijs wil hierop inspelen door het leveren van hoog gekwalificeerd nieuwe arbeidskrachten door gebruik te maken van state-of-the-art apparatuur en onderwijstools Onderwijs Het CIV is primair een samenwerkingsverband met het bedrijfsleven en het MBO- en HBOonderwijs. Focus hierbij is het realiseren van een doorlopende leerlijn vanuit het VMBO, waarbij het CIV fungeert als één van de kennisen expertise centra binnen een netwerk verschillende onderwijslocaties. Het CIV heeft daarnaast, als aansprekende en veilige leeromgeving, een promotionele rol in het laten

14 van 54

WIE: KEY PARTNERS kennismaken van leerlingen uit het voortgezet onderwijs met techniek. Het Albeda College en de Hogeschool Rotterdam (HR) hebben een vestiging op de RDM. Met de toekomstige vestiging van de ROC Zadkine locatie Haven (nu in Hoogvliet) op de RDMcampus wordt een invulling gegeven aan een vergaande samenwerking van de beide ROC’s en Hogeschool Rotterdam binnen verschillende Kennis- en Expertise Centra. De CIV past binnen dit bouwwerk. De STC-group, het Albeda College en ROC Zadkine werken al jaren samen met het bedrijfsleven bij het onderwijs tot procesoperator en onderhoudstechnicus binnen het Proces- en Maintenance College. Onder leiding van de STC-group is in 2007 de Oefenfabriek in Brielle geopend als de toplocatie voor praktijksimulatie voor procesoperators. De fabriek bestaat uit 9 proces units, waarin de nieuwste technologieën worden gebruikt. De Oefenfabriek wordt gebruikt in de opleiding voor procesoperator en maintenance opleidingen en vele her- en bijscholingen. De MBO-instellingen STC, Albeda en Zadkine committeren zich maximaal in te spannen om in een paar jaar 500 gediplomeerden af te leveren. Te weten: 200 procesoperators en 300 onderhoudstechnici. Afgesproken is om in de promotie van het Proces- en Maintenance College als bedrijfsleven en onderwijs nadrukkelijk gezamenlijk op te trekken. Deels om leerlingen vanuit andere technische MBO-richtingen te bewegen tot een specialisatie binnen PMR, maar vooral om de nieuwe instroom te vergroten. De Hogeschool Rotterdam fungeert als kennisinstelling voor het CIV op de gebieden Werktuigbouw, Elektrotechniek en Chemische technologie, interessant voor de sleutelgebieden Chemie en Energie. Binnen de Rotterdam Academie biedt de Hogeschool Rotterdam in samenwerking met de MBO-instellingen Albeda en Zadkine de opleiding Maintenance en Mechanics aan als tweejarige Associate Degree. In samenwerking met het STC wordt de opleiding Chemische Technologie vormgegeven en gewerkt aan de realisatie van een Associated Degree op dit terrein.

Het CIV maakt het voor het onderwijs mogelijk om:     

de aansluiting met de behoefte van het bedrijfsleven te verbeteren doorlopende leerlijnen te creëren door een continue samenwerking tussen MBO en HBO (en waar mogelijk WO), gebruik te maken van state of the art simulatieomgeving, kennis te ontwikkelen en over te dragen kennisniveau van docenten op peil te houden en waar nodig te verbeteren.

Overheid en Havenbedrijf De Gemeente Rotterdam neemt deel aan het CIV omdat langs deze weg een wezenlijke bijdrage wordt geleverd aan de realisatie van het (innovatie) beleid van de gemeente.

15 van 54

WIE: KEY PARTNERS Het belang van de gemeente is een goed economisch vestigingsklimaat in de regio Rijnmond. Waarin voldoende arbeidskrachten aanwezig zijn, gemakkelijk aan kennis is te komen en de voorwaarden zijn geschapen voor nieuwe innovaties en technologische ontwikkelingen. Het Havenbedrijf Rotterdam geeft met de ontwikkeling van de locatie RDM invulling aan haar Havenvisie 2030 (PortofRotterdam) en wil investeren in een aantrekkelijk kennis en innovatieklimaat. In haar uitvoeringsagenda vertaalt het Havenbedrijf dit in een aantal doelstellingen, waaronder het realiseren van een aantrekkelijke, state-of-the-art leeromgeving van technische en havengerichte opleidingen. Het Havenbedrijf heeft om deze reden al 16 miljoen geïnvesteerd in de (her)ontwikkeling van de RDM-campus. Uiteindelijk met als doel om de in- en uitstroom van technische en logistieke opleidingen te vergroten. De RDM Campus krijgt in de havenvisie de rol als hét innovatiecentrum waar onderwijs en bedrijfsleven samenkomen.

Overige relevante stakeholders (2e schil) Talenten: Het CIV richt zich op het scholen van jongeren binnen het reguliere onderwijs, het omscholen van zij-instromers (medewerkers uit andere branches) en het opscholen en trainen van bestaande medewerkers binnen bedrijven. Deze studenten, zij-instromers, medewerkers van bedrijven en docenten zijn naast het bedrijfsleven DE klant waarvoor het CIV wordt ontwikkeld en worden in dit document aangeduid als “talenten”. Onderzoeksinstellingen: TNO en de Technische Universiteit Delft spelen vooral een rol in de activiteiten met betrekking tot R&D. In het gebruik van aanwezige infra-structuur worden zij gezien als Klant. In hun rol als ‘kennisleverancier’ als Partner. Andere ondernemingen: Met de ca. 40 bedrijven binnen het Proces- en Maintenance College is een eerste start gemaakt met de kring van bedrijven verbonden aan de CIV. Andere bedrijven zullen later aansluiten. Een mogelijke uitbreiding is het Training en Cursus Centrum (TCC), gevestigd op de RDM. Een belangrijke activiteit van TCC op de RDM zal naast opleiden het ter beschikking stellen van de trainingsunit RMTU ten behoeve van de (proces)industrie zijn. Zij leveren daarmee diensten aan het CIV, maar dragen ook bij aan kennisontwikkeling van het CIV. Overheidsgerelateerde organisaties: Er zijn een aantal overheids(gerelateerde)-organisaties die zeker in de exploitatiefase een bijdrage kunnen leveren aan het CIV. Hierbij wordt gedacht aan Syntens en de Kamer van Koophandel.

16 van 54

WIE: KEY PARTNERS Track record De primaire partners hebben een sterk track record opgebouwd van gezamenlijke succesvolle projecten. Hieruit blijkt de expertise van de partners en hun ervaring in de onderlinge samenwerking. KMR/TOA Rijnmond vat zijn doelstelling samen in de zin: ‘(on)bekend maakt (on)bemind. KMR is hét platform voor de partners uit het bedrijfsleven, onderwijs en overheid binnen Mainport en Industrie. iHIC vervult een belangrijke rol in het versterken van het innovatievermogen van het MKB en toegankelijk maken van de kennis en capaciteit van diverse kennisinstellingen binnen het Haven en Industriële Complex, van het MBO tot WO maar ook van verschillende R&Dafdelingen binnen het bedrijfsleven. Syntens is hiervan de trekker. Het Deltalinqs Energy Forum (DEF) is het platform voor hoogwaardige informatieuitwisseling over ontwikkelingen voor energie- en productefficiency, duurzame energie en grondstoffen en CO2-afvang, -transport en/of opslag. De Deltalinqs University: programma van grote maatschappelijke waarde om de operationele integriteit van de procesinstallaties te verbeteren. Veilig werken met derden (aannemers) en procesveiligheid. Allemaal kennisintensieve en zeker ook innovatieve trajecten van belang voor de competenties van jongeren. De Oefenfabriek is een initiatief van de STC-Group, Deltalinqs en KMR. De fabriek bestaat uit 9 proces units, waarin de nieuwste technologieën worden gebruikt. De Oefenfabriek wordt gebruikt in de opleiding voor procesoperator en maintenance opleidingen en vele her- en bijscholingen. Een groot aantal partijen is als sponsor betrokken bij de Oefenfabriek door tijd, geld of materialen beschikbaar te stellen. De STC-group is daarnaast in staat, door haar vestigingen wereldwijd, ook op het gebied van Procestechnologie internationale samenwerking en kennisdeling te realiseren, PlantOne is dé testfaciliteit voor duurzame procestechnologie in de regio Rijnmond. Plant One vult het gat tussen laboratorium en full scale productie. Stimulering en versnelling van duurzame ontwikkelingen is een nadrukkelijk doel van de initiatiefnemers van Plant One. Binnen Proces- en Maintenance College Rotterdam (PMR) werken 43 Rijnmondse bedrijven samen met de 3 MBO instellingen Albeda, Zadkine en het Scheepvaart en Transport College om voldoende aanbod van gekwalificeerde operators, onderhoudsmonteurs te realiseren. Rotterdam Academy is een samenwerkingsverband van Hogeschool Rotterdam, Albeda College en Zadkine. Rotterdam Academy verzorgt tweejarige Associate degree-opleidingen (Ad's) op hbo-niveau. Rotterdam Mainport University of applied sciences (RMU) is een samenwerking tussen de STC-group en de Hogeschool Rotterdam rond de HBO-opleidingen voor scheepvaart, scheepsbouw, havens en logistiek. Binnen de RMU kun je vier verschillende HBO opleidingen volgen: Maritiem Officier, Scheepsbouwkunde/Maritieme Techniek, Logistiek en Technische vervoerskunde en Chemische technologie/Procestechniek

17 van 54

WIE: KEY PARTNERS EIC Mainport Rotterdam is gevestigd in Rozenburg met als doel om de kennis bij het onderwijs over het belang van het Rotterdamse haven- en industriegebied in regionaal en mondiaal perspectief te bevorderen en het imago van dit gebied te verbeteren om zo de affiniteit van leerlingen ten opzichte van technische beroepen te vergroten. Het centrum haakt aan op de ambities en doelstellingen van het Dutch Institute World Class Maintenance (DIWCM). De beide ROC’s Zadkine en het Albeda College werken al enkele jaren samen binnen het DIWCM. Het DIWCM ontwikkelt Nederland tot een gebied waar hoogwaardige onderhoudskennis en vaardigheden op wereldschaal ontstaan, gedeeld en toegepast worden door slimmer, goedkoper en beter te produceren, ketenregie in maintenance, export van maintenance en het versterken en vergroten van het arbeidspotentieel. Met de realisatie van het CIV zal kennis rond strategisch maintenance management via het netwerk van DI-WCM op landelijk niveau worden gedeeld.

18 van 54

HOE: KEY ACTIVITIES EN KEY RESOURCES HOE: Het business model Dit hoofdstuk beschrijft hoe het CIV wordt uitgewerkt: Wat biedt het CIV voor welke doelgroep? Welke middelen heeft ze daarvoor nodig? Hoe ziet het verdienmodel van het CIV eruit? - Leveren van gediplomeerde vakspecialisten via het reguliere onderwijs - Verzorgen van op- en bij- en omscholing van zij-instromers en zittende medewerkers, - Ontwikkelen van kennis op het gebied van procesen onderhoudstechniek - Leveren van een up-tostandard praktijk- en simulatie-omgeving

Propositie Het CIV levert in een periode van vier jaar 500 gediplomeerde vakspecialisten via scholing binnen het reguliere onderwijs binnen de gerelateerde opleidingen. Daarnaast positioneert het zich als bedrijfsschool van de toekomst voor het op- en bij- en omscholing van zijinstromers en zittende medewerkers, ontwikkelt het kennis op het gebied van procesen onderhoudstechniek en levert een up-to-standard praktijk- en simulatie-omgeving. Via haar samenwerking met het o.a. DI-WCM wordt kennis gedeeld op regionale en landelijke schaal. Om dit te garanderen heeft het CIV een aantal voorzieningen nodig waarbij handig gebruik gemaakt wordt van de reeds aanwezige faciliteiten mee ze haar diensten aanbiedt. Onderstaand worden beiden separaat toegelicht.

Voorzieningen De vraag vanuit het bedrijfsleven bepaalt de activiteiten binnen het CIV. Voor de opleiding en bij- en omscholing van vakmensen zijn een aantal voorzieningen nodig. Een korte toelichting per voorziening: Uitbreiding bestaande E&I Onderhoudpraktijk centrum: een flexibel in te richten locatie gericht op het opleiden in het vakgebied Elektrotechniek en Instrumentatie en bestaat uit een aantal instructieruimten en een praktijkcentrum op de RDM. De praktijkopstellingen zijn gebouwd op kleine schaal. Leerlingen en cursisten kunnen getraind worden in het bedienen, afstellen, kalibreren en storing zoeken aan de apparatuur. Voor een kwalitatieve uitbreiding van het E&I onderhoud en praktijkcentrum is een analyzer-unit noodzakelijk. Het bemonsteren en analyseren gedurende het proces van grondstof tot eindproduct is een onderdeel waarin nog niet is voorzien in het curriculum en waarmee studenten het begrip kwaliteit kunnen aanleren en ervaren. Het beheersen van kwaliteit komt in alle technische leerstof terug waarin processen rond preventief en curatief onderhoud het hoofdthema is van installaties en systemen. Een analyzer-unit is een verrijking omdat naast preventief en curatief onderhoud nu ook in productieprocessen kwaliteitsmetingen kunnen worden gedaan zoals ook in het HIC en daarbuiten gebruikelijk is. Aan de andere kant vraagt de gevoeligheid van de apparatuur competenties en vaardigheden die een duidelijke meerwaarde gaan vertegenwoordigen in de maintenance- en operatoropleidingen. Simulatiefaciliteiten via een Biodieselfabriek: Om de studenten procestechniek een goede leeromgeving te bieden dient de RDM campus te worden uitgebreid met een procestechnische installatie. De installatie is zodanig dat er veel leerlingen tegelijk in de units kunnen werken. Behalve de studenten procestechniek biedt de unit de studenten maintenance (E&I en W) de mogelijkheid om in een echte productielocatie opdrachten uit te voeren. Door de keuze voor productie van biodiesel uit afval en de opzet van duurzaam produceren is een bewuste keuze voor de toekomst gemaakt.

19 van 54

HOE: KEY ACTIVITIES EN KEY RESOURCES Noodzakelijke voorzieningen: - Uitbreiding

-

-

-

-

-

bestaande E&I Onderhoudpraktijk centrum Simulatiefaciliteiten via een Biodieselfabriek, Uitbreiding Brielle met faciliteiten wat betreft onderhoudstechniek Uitbreiding RDM campus met faciliteiten wat betreft procestechniek Kennisdeling via een online community Process Centre of Excellence Kennisdeling via 3D engineering- & maintenance platform (3Demp)

Met de bouw van de Biodieselinstallatie wordt de inventaris van de RDM uitgebreid met een praktijkomgeving van een aantal oefenunits die zelfstandig of in combinatie met andere units kunnen worden bedreven. De units hebben een verschillende complexiteit zodat alle leerjaren op de installatie terecht kunnen. Uitbreiding Brielle met faciliteiten wat betreft onderhoudstechniek: De Oefenfabriek in Brielle is qua inrichting een complete procesinstallatie zoals deze te vinden is in de procesindustrie in o.a. de Botlek / Europoort. Bestaande uit 9 verschillende units waarin verschillende processen kunnen worden uitgevoerd. Met deze Oefenplant wordt onderwijs (tot procesoperator) en onderzoek (procesverbeteringen in multidisciplinaire teams) ondersteund. De Oefenfabriek is een geaccrediteerde leeromgeving waar leerlingen kunnen werken aan realistische opdrachten. Andere simulatieruimtes in Brielle: GSE-Envision simulator, Kongsberg Powerplant simulator en de Oefenfabriek simulator. Voor een goede invulling van het onderwijs tot procesoperator en onderhoudstechnicus in een verdere uitbreiding van de maintenance faciliteiten noodzakelijk. Op de locatie Brielle komt de basis ervaring voor maintenance aan de orde in de werkplaats en de practica voor elektrotechniek en meet- en regeltechniek. Daarnaast is het noodzakelijk dat er een meer verdiepend en specialiserend practicum maintenance komt voor de allround operationeel technicus waarin leerlingen de elementaire onderhoudstechnieken leren, zoals het omgaan met meetapparatuur, lagers en afdichtingen en aan maintenance units waar de onderhoudsproblematiek in de industriële samenhang aan de orde komt. Het samenspel tussen de procesoperator en onderhoudstechnicus is hier de meerwaarde. Er ontstaat zo een Maintenance Complex met een grote synergie met de practica enerzijds en een koppeling met de Proces Units van de Oefenfabriek anderzijds. Om de Maintenance Units met een industriële uitstraling te kunnen plaatsen is ook hoogte nodig, zoals dat ook het geval is in de Oefenfabriek voor de proces units. Uitbreiding RDM campus met faciliteiten wat betreft procestechniek: Om vorm en inhoud te kunnen geven aan de samenwerking tussen operations en onderhoud op de RDM campus is uitbreiding van het bestaande aanbod op de RDM met faciliteiten voor procestechniek van belang. Deze samenwerking wordt vormgegeven door de bestaande opleidingen tot operator en onderhoudstechniek binnen de beide ROC Zadkine en het Albeda College te clusteren binnen de RDM campus. Daarmee wordt het aanbod op de RDM uitgebreid met specifieke simulatieruimtes gericht op de opleiding tot procesoperator, waaronder de procesfabriek, een laboratorium en practica Pneumatiek en Hydrauliek Binnen de regio werken de twee scholen ROC Zadkine (met de opleiding “Operator”) en het Scheepvaart en Transport College (met de opleiding “(Allround) Operationele Techniek”) samen binnen het Procescollege. Van operators wordt steeds meer verwacht dat men competenties en vaardigheden bezitten om eerstelijns onderhoud te kunnen verrichten. De opleiding tot operator binnen het Zadkine heeft maar een klein onderdeel onderhoud en dit zou meer moeten worden. Kennis van zowel procestechniek als onderhoud maakt een gediplomeerde operator multifunctioneel en daardoor breder inzetbaar. In kleine bedrijven of bepaalde branches (bv. de voedings- of metaalbranche) wordt de operator geacht een productielijn te kunnen ombouwen.

20 van 54

HOE: KEY ACTIVITIES EN KEY RESOURCES Door beide opleidingen van Zadkine en het Albeda in de RDM te huisvesten wordt de ontwikkeling van multifunctionele programmaonderdelen procestechniek en onderhoud vanzelfsprekend. Kennisdeling via een online community Process Centre of Excellence: Het Content Management Systeem (kortweg CMS) is een online systeem dat toegankelijk is via het Internet (www.pcoe.nl). Het CMS kent een groot aantal verschillende functionaliteiten waardoor student , docent en het bedrijfsleven kunnen samenkomen, samenwerken en content kunnen vinden, plaatsen en ontwikkelen. Op de Marktplaats kunnen stageplaatsen, (afstudeer)opdrachten, (maatwerk)trainingen en vacatures worden geplaatst en gevonden. Wie kennisvragen heeft kan die stellen via een elektronisch formulier op de homepagina. In nader te definiëren Communities of Practice kunnen onderwerpen uit en te na worden besproken en ontwikkeld. De kennis die hieruit voortvloeit wordt op een logische manier opgeslagen en vindbaar gemaakt. De ontwikkelde materialen kunnen dan direct in het CIV (en daarbuiten) worden toegepast. Daarnaast kunnen andere (online) platforms aangesloten en ontsloten worden. Elke aangesloten gebruiker kan zich op diverse onderdelen van het CMS abonneren waardoor men altijd wordt voorzien van de laatste ontwikkelingen. Kennisdeling via 3D engineering- & maintenance platform (3Demp): Via het platform worden driedimensionale data m.b.t. bestaande en geplande installaties beschikbaar gesteld voor zowel het genereren als het delen van kennis. De database van het platform wordt gevuld met 3D data in de vorm van (laser)scans van bestaande installaties en 3D ontwerpen gegenereerd met de gebruikelijke CAD software. Zo ontstaat een virtuele wereld die de fysieke realiteit van de PP&E omgeving zo dicht mogelijk benadert. De virtuele omgeving wordt vervolgens, o.a. met behulp van serious gaming en augmented reality, ingezet voor onderwijs en innovatie. Bij het opzetten, ontwikkelen en up-to-date van het 3D- platform gaan HBO-studenten een belangrijke rol spelen. De onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven maken gebruik van de data maar verrijken deze ook weer door toevoeging van innovaties, gebruiksgegevens etc. De database en de daarop te bouwen applicaties worden centraal beheerd. 3Demp kent tevens een fysieke component in de vorm van één of meer ruimtes waarin talenten en bedrijven met de diverse applicaties kunnen werken. Door het licenseren van data, software en applicaties en de verhuur van de faciliteiten kan 3Demp zichzelf bedruipen. bedrijven  als serious game wordt de applicatie ingezet om een team van asset owner, contractors en subcontractors een onderhoudsstop te laten simuleren om zo op voorhand de bottlenecks en risico’s te identificeren.  de diverse veiligheidstrainingen die in de sector worden gegeven kunnen met behulp van de real data worden gegeven in een reële omgeving.

onderwijs / docenten  realistische weergaven van bestaande situaties worden als visuele ondersteuning worden gebruikt in het curriculum  de 3D omgeving wordt verrijkt met aanvullende data zoals veiligheidsinstructies, onderhoudshistorie etc., waardoor 3Demp ook als een kennisbank gebruikt kan worden.

talenten  door het spelen van speciaal ontwikkelde serious games oefenen de studenten in een vrijwel echte situatie.  talenten maken kennis met nieuwe technologieën. Zodra deze op de tekentafel liggen kunnen ze in het systeem worden ingepast.  bij de ontwikkeling van de 3ddatabank wordt intensief samengewerkt met de Hogeschool Rotterdam en wordt gemaakt worden van inzet van HBO studenten

21 van 54

HOE: KEY ACTIVITIES EN KEY RESOURCES Activiteiten Binnen het CIV worden de volgende activiteiten geclusterd: Promotie van de opleidingen tot procesoperator en onderhoudstechnicus: Om via het reguliere onderwijs voldoende talenten te diplomeren is promotie van technische opleidingen van groot belang. Steeds minder jongeren maken een keuze voor een technische sector of Beta-vakkenpakket. Onder het motto “(On)bekend maakt (on)bemind” tracht het centrum de aantrekkingskracht van het Proces- en Maintenance onderwijs te vergroten door als bedrijfsleven en onderwijs samen te werken onder de vlag “Proces- en Maintenance College Rijnmond”. De locaties Brielle en RDM fungeren in de regio als herkenbare locaties voor het Proces- en Maintenance College. De werkwijze zoals omschreven binnen het bètamentality-model (zie www.betamentality.nl) wordt hierbij geadopteerd. Opbrengsten van de promotie van de opleidingen tot procesoperator en onderhoudstechnicus: -

Herkenbaarheid van de specifieke opleidingen binnen de regio Verbetering van het imago van de sector en de bijbehorende opleidingen Verhoging van de instroom, doorstroom en uitstroom binnen het onderwijs Meer nieuwe gediplomeerde medewerkers

Maatwerk training en onderwijs: het onderwijs binnen de CIV sluit aan bij de behoefte van het bedrijfsleven. Het CIV werkt vraaggestuurd. De bij- en omscholing van vakmensen is vaak maatwerk. Het CIV maakt gebruik van het bestaande curriculum wat landelijk is ontwikkeld binnen het Maintenance Education Consortium. Als regionaal centrum kan snel ingespeeld worden op de specifieke behoefte van het regionale bedrijfsleven door binnen het curriculum ruimte te bieden voor het aanleren van specifieke kennis en vaardigheden voor de deelnemende bedrijven. Via serious gaming en e-learning krijgen deelnemers krijgen spelenderwijs inzicht dat samenwerking leidt tot innovatie, concurrentievoordeel en (bedrijfs)-economische groei. Deze leerervaringen zijn vooral goed toepasbaar bij de simulatie van turn-arounds en onderhoudsstops binnen de bedrijven. Bij Innovation-labs worden een real-life opdrachten door het bedrijfsleven aangedragen. Studenten van het HBO niveau werken in multidisciplinaire teams samen met docenten, engineers en operators de opdracht uit. Opdrachten zijn gericht op kennisvalorisatie en kennisdisseminatie (produceren, onderzoeken of testen). Real-life opdrachten beantwoorden aan de vraag van het bedrijfsleven om studenten in een vroeg stadium te laten kennismaken met de realiteit. Opbrengsten van de maatwerk training en onderwijs: -

Verhogen samenwerking MBO-HBO Structurele samenwerking onderwijs-bedrijfsleven

22 van 54

HOE: KEY ACTIVITIES EN KEY RESOURCES Kennisontwikkeling en -deling: Het CIV fungeert, door haar samenwerking met het bedrijfsleven en de MBO- en HBO-instellingen als broedplaats van innovaties op gebied van strategisch maintenance en procestechniek, aanvullend op het beschikbare onderwijsaanbod maintenance. Binnen het (virtueel) kennisnetwerk wordt kennis breed gedeeld, nieuwe kennis ontwikkeld en kan deze kennis concreet in de kennisontwikkeling in het bedrijfsleven én in het reguliere onderwijs worden gebruikt. Door de combinatie van de realistische data (de 3D omgeving) en de diverse applicaties wordt een echt kennisplatform gerealiseerd. Bij actief gebruik van het platform wordt de database steeds verrijkt en vernieuwd. De aanwezige kennis is daardoor steeds up to date en door de data en de kennis toegankelijk te maken wordt de kans op valorisatie (bijv. door toepassing in andere sectoren) aanzienlijk vergroot De PCOE kennisdatabank is voor nieuwe en bestaande technici waarin kennis over de systemen in de Oefenfabriek Brielle beschikbaar wordt gesteld. Behalve informatie over de Oefenfabriek wordt het platform steeds verder gevuld met andere data, zoals onderhoudsgegevens, instructies en (links naar) documentatie over de betreffende installatie of onderdelen daarvan. PlantOne is dé testfaciliteit voor duurzame procestechnologie in de regio. Binnen het CIV zal onderzocht worden op welke wijze talenten kennis en ervaring op kunnen doen in nieuwe duurzame ontwikkelingen. De Communities of Practice (CoP’s) hebben als doel om het bedrijfsleven, docent en student een communicatieplatform aan te reiken. De CoP’s zijn aangemaakt rond de kwalificatiedossiers Algemene Operationele Techniek, Midden Kader Engineering en Service Apparatuur & Installaties zodat bijdragen aan de CoP’s direct toepasbaar zijn in het onderwijs. Voor veel innovatietrajecten is verregaande samenwerking nodig tussen bijvoorbeeld kennisinstellingen en clusters van bedrijven. De CoP’s maakt het mogelijk om in een dergelijk traject alle partijen te laten werken met dezelfde gegevens en de interactie van elkaars activiteiten direct inzichtelijk te maken. Opbrengsten van de kennisontwikkeling en -deling: -

Nieuwe kennis Nieuwe opleidingen, trainingen en cursussen op het gebied van bv. 3D-scanning en Intensivering gebruik van e-learning maakt zij-instroom en opscholing zittend personeel effectiever.

Verhuur faciliteiten: de faciliteiten inclusief het kennispersoneel van het CIV worden verhuurd aan het bedrijfsleven of andere onderwijsinstellingen voor training, opleiding in onder andere toegepast onderzoek. Hierdoor kunnen medewerkers, docenten, HBO en VO studenten betere praktijkervaring opdoen en werken met state-of-the-art technologieën en vakspecialismen. Op deze manier faciliteert het CIV kennisdeling.

23 van 54

HOE: KEY ACTIVITIES EN KEY RESOURCES Key resources Om de gewenste Leer-Werk-Omgeving te realiseren zijn een aantal basisfaciliteiten nodig. Deze zijn gericht op: 



Een inrichting. Er wordt geïnvesteerd in: o Fysieke ruimtes en inrichting fysieke ruimtes. Het opleiden en testen van onderhoudsactiviteiten vraagt een gecontroleerde en veilige leeromgeving. Binnen een draaiend proces bij een asset owner is deze situatie niet te realiseren. Dat zou te kostbaar en onveilig zijn. Real life simulatie-opstellingen zijn daarom noodzakelijk voor kennisontwikkeling en –overdracht. o Een on-line community. Er wordt een on-line omgeving ingericht waar studenten, docenten en bedrijfsmedewerkers eenvoudig met elkaar in contact komen en waar informatie uitgewisseld wordt. Hierin wordt nauw samen gewerkt met iTanks (www.itanks.eu), een on-line platform gericht op kennisdeling binnen tankopslag. o Een fysiek en on-line front office. Het front office verwijst intern naar de medewerkers en faciliteiten van het CIV, anderzijds extern naar onderdelen of medewerkers van de partnerinstellingen of instellingen uit de secundaire schil van het centrum. Promotie en branding. Voorop staat het ‘vermarkten’ van het vakgebied procestechniek & maintenance binnen de PP&E-sector en het CIV. o In nauwe samenwerking met het DI-WCM wordt gewerkt aan het verbeteren van het imago van de PP&E-sector. In de regio Rotterdam wordt specifieke aandacht geschonken aan het aanboren van onbenut talent bij allochtone doelgroepen. o Rond de promotie wordt aangesloten bij bestaande campagnes als “Rotterdamse haven, motor van je carrière” (gericht op de beroepen in de haven) en “Helden van de techniek” (gericht op de promotie van de technische opleidingen binnen de aangesloten ROC’s). o Een goede naamsbekendheid van het CIV trekt vraag naar producten en diensten aan.

24 van 54

HOE: KEY ACTIVITIES EN KEY RESOURCES 

Personeel bestaande uit: o Een programmamanager: draagt zorg voor de coördinatie en afstemming van alle activiteiten welke in gezamenlijkheid door partijen worden uitgevoerd. o Docenten: zij zorgen voor de ontwikkeling van het aangeboden onderwijs. Hierin ligt ook een expliciete rol voor het bedrijfsleven. Een geaccrediteerde leeromgeving vraagt om expertise en inbreng vanuit de bedrijven. Bijvoorbeeld bij de begeleiding van studenten tijdens onderzoeksopdrachten of practica. De ontwikkeling van onderwijs welke aansluit bij de arbeidsmarkt kan enkel in cocreatie tot stand komen. Het CIV faciliteert en initieert deze wisselwerking en samenwerking. o Business developers welke verantwoordelijk zijn voor de onderwijsontwikkeling en de vertaling van de vraag van het bedrijfsleven in het aanbod van het CIV..

25 van 54

WAAR: KLANT SEGMENTEN Klantsegementen Talenten Een primaire focus van de CIV is het waarborgen van voldoende gediplomeerde onderhoudsmedewerkers voor de regio. Binnen het CIV spreken de partners af om in een periode van vier jaar toe te werken naar een reguliere uitstroom van 500 gediplomeerde nieuwe medewerkers in de regio. Om deze doelstelling te bereiken is de doelgroep talenten is onderverdeeld naar: VO-studenten: Om via het reguliere onderwijs voldoende talenten te diplomeren is promotie van technische opleidingen van groot belang. Steeds minder jongeren maken een keuze voor een technische sector of Beta-vakkenpakket. Onder het motto “(On)bekend maakt (on)bemind” tracht het CIV de aantrekkingskracht van het Proces- en Maintenance onderwijs te vergroten en zodoende de instroom in de opleidingen en het CIV te vergroten. MBO studenten: Het betreft studenten die worden opgeleid voor Procestechnologie of Onderhoudstechniek. De faciliteiten binnen het CIV staan ter beschikking voor alle MBO-studenten binnen de 3 onderwijsinstellingen binnen de opleidingen tot operator en/of onderhoudstechnicus. Het CIV biedt MBO studenten betere faciliteiten en praktijkervaring doordat het 3e en 4e jaar MBO door het CIV wordt uitgevoerd. Door de betrokkenheid van het bedrijfsleven zijn de stageplaatsen gegarandeerd. Het CIV wordt daarmee gepositioneerd als centrum met 100% baanzekerheid. HBO studenten: Het betreft studenten van het instituut voor Engineering en Applied Science (EAS) van de Hogeschool Rotterdam. Binnen dit instituut zijn de opleidingen Werktuigbouw en Elektrotechniek verbonden aan het CIV. Ook de bachelor opleiding Chemische Technolgie heeft een nauwe relatie met het CIV. Deze opleiding maakt sinds 1 september 2012 deel uit van de Rotterdam Mainport University of Applied sciences, een samenwerkingsverband tussen Hogeschool Rotterdam en STC. Het CIV biedt HBO-studenten de kans samen te werken binnen multidisciplinaire teams (MBO-HBO) binnen Innovation Labs en betere praktijkervaring doordat hun onderwijsinstelling CIV faciliteiten huurt en onderwijs geeft met state-of-the-art technologie. Docenten onderwijs en praktijkbegeleiders bedrijfsleven: Het CIV biedt docenten een kans op ‘leven lang leren’ en excellente, verdiepende onderwijsmodules. Het CIV krijgt een belangrijke rol in de verdere professionalisering van docenten en praktijkbegeleiders.

26 van 54

WAAR: KLANT SEGMENTEN Medewerkers binnen de PP&E bedrijven krijgen binnen het CIV de mogelijkheid zich op te scholen en hun kennis, vaardigheden en competenties te verbeteren en te verdiepen om daarmee hun carrièrekansen te vergroten. Daarnaast worden verschillende medewerkers als bedrijfsmentor gekoppeld aan eerste en tweede klassen van het MBO om mee te werken aan de begeleiding van de studenten en het tegengaan van schooluitval. Zij-instromers uit andere branches: Het CIV geeft medewerkers uit andere branches de kans om zich te laten omscholen tot onderhoudsmedewerker of operator binnen de PP&E-sector. Het CIV biedt deze zij-instromers te mogelijkheid te trainen binnen een realistische bedrijfsomgeving en garantie op een baan. Bedrijfsleven De bedrijven waarop het CIV zich richt zich op de bedrijven verenigt binnen Deltalinqs en samenwerkend met het onderwijs binnen het Proces- & Maintenance College. Het betreft asset-owners, contractos en subcontractors. Het CIV heeft de ambitie uit te groeien tot kenniscentrum voor alle bedrijven in Nederland. Het CIV biedt het bedrijfsleven: -

Garantie op voldoende innovatieve vakmensen. De mogelijkheid (multidisciplinaire) opdrachten uit te zetten op het gebied van productie, experimenten en testen. Gekwalificeerd houden van medewerkers door maatwerk onderwijs, masterclasses en het verhuren van faciliteiten voor bijvoorbeeld training.

27 van 54

WAAR: KLANT SEGMENTEN Toegevoegde waarde per klantsegment Onderstaand tabel beschrijft de propositie per klantsegment. WIE

WAAROM

HOE TE BEREIKEN

Asset owners en de (Sub)Contractors binnen de Chemie/Petrochemie /Energie

Garantie op voldoende innovatieve vakmensen EN KANSEN OP ARBEIDSMOBILITEIT

Focus op lesstof en cases met bedrijfsleven voor het doel meer en excellent geëquipeerde vakmensen door

De mogelijkheid (multidisciplinaire) opdrachten uit te zetten op het gebied van productie, experimenten en testen.



 Gekwalificeerd houden van medewerkers door maatwerk onderwijs, masterclasses en het verhuren van faciliteiten voor bijvoorbeeld training Talenten (studenten en docenten): Deze studenten, zijinstromers, medewerkers van bedrijven en docenten zijn naast het bedrijfsleven DE klant waarvoor het centrum wordt ontwikkeld.

Beter beroepsbeeld door via praktijksimulaties een goede kennismaking met de praktijk (VO-studenten) Goede faciliteiten en praktijkervaring en grote betrokkenheid van het bedrijfsleven (MBO- en HBO-studenten) Kennisontwikkeling, een kans op ‘leven lang leren’ en excellente, verdiepende onderwijsmodules (Docenten)



Bestaande netwerk van onderwijs en bedrijfsleven om producten CIV te ontwikkelen en uit te voeren Ontwikkeling excellent onderwijsprogramma (top van de piramide hoofdstuk Value Proposition) Stages & interactieve cases

Opzet van een kennisnetwerk met deelnemers / studenten / alumni / docenten / vakmensen / onderzoekers via   

Koepelorganisaties (Deltalinqs / PMR) Internet & media Bestaande netwerk van onderwijs en bedrijfsleven

Mogelijkheid zich op te scholen en hun kennis, vaardigheden en competenties te verbeteren en te verdiepen om daarmee hun carrièrekansen te vergroten (Medewerkers binnen de PP&E bedrijven) de kans om zich te laten omscholen tot onderhoudsmedewerker binnen de PP&Esector (Zij-instromers uit andere branches)

Onderwijs- en kennisinstellingen actief binnen de procesindustrie en onderhoudssector

Hoogwaardige kennis (gratis) beschikbaar

Promotie voor toekomstige techniek talent 

 Overheidsinstellingen

Uitvoeren beleid rondom integratie en scholing.

Excellent onderwijsprogramma (top van de piramide hoofdstuk Value Proposition) Stages & interactieve cases

Door de beschikbaarheid van diverse simulatie- en trainingscentra kunnen omscholingstrajecten

28 van 54

WAAR: KLANT SEGMENTEN Verdienmodel Het verdienmodel van het CIV bestaat uit:   

Het verzorgen van (onderdelen van) de opleiding op het gebied van Operating en Onderhoudstechniek van 3e en 4e jaars MBO studenten. Het in de markt zetten van eigen producten waaronder de traineeships, de masterclasses, het maatwerk onderwijs en het verhuren van haar faciliteiten. Het in opdracht van bedrijven en onderwijsinstellingen uitvoeren van real-life opdrachten op het gebied van productie, onderzoek of testen (in samenwerking met HBO).



Prestatie-indicatoren Primaire doelstelling van het CIV is om voldoende kwalitatieve vakmensen met een innoverende en ondernemende mindset realiseren. In onderstaande tabel zijn deze voor de komende 4 jaar aangegeven. Doel Algemene doelstellingen  Het CIV kent vanaf 2017 een positieve exploitatiebegroting zonder overheidsbijdrage;  Partners en klanten (inclusief talenten) waarderen het CIV als organisatie met een gemiddelde tevredenheidscore van 7,5 in 2015;  Docenten en instructeurs van de samenwerkende onderwijsinstellingen en andere leveranciers waarderen het CIV als organisatie met een gemiddelde tevredenheidscore van 7,5 in 2015;  Het aantal leerlingen dat na diplomering blijft werken in de branche wordt met 10% vergroot ten opzichte van 2012; TOPLOCATIE voor leren, trainen en promotie van de sector  Vanaf 2014 zijn de opleidingen procestechniek vanuit het Zadkine geclusterd met de opleidingen onderhoudstechniek van het Albeda op de RDM-campus  De uitstroom van gediplomeerde leerlingen op MBO 3/4 niveau is in 2016 binnen de CIVgerelateerde opleidingen is uitgegroeid tot 500 per jaar  De omzet van regionale trainingen en cursussen aangeboden binnen het CIV is in 2016 tenminste €30.000, In 2016 stroomt minimaal 40% van de gediplomeerde MBO-studenten door naar het HBO. TOPCENTRUM voor kennisontwikkeling, kennisdeling, kennisvalorisatie en kennisdoorstroom  Het CIV heeft in 2014 een kennisnetwerk opgezet van partners, praktijkcentra, talenten en onderwijsinstellingen in Nederland  In 2015 zijn de onderwijsmodules procestechniek en onderhoud zodanig aangepast dat wederzijdse integratie mogelijk is.  Vanaf 2015 wordt in diverse Communities Of Practice binnen het Proces Centre Of Excellence (PCOE) samengewerkt tussen verschillende onderwijsinstellingen aan onderwijsen practicaontwikkeling  In 2016 wordt minimaal €180.000,- omzet gerealiseerd via contractonderwijs. TOP SIMULATIE OMGEVING  In 2015 is de Oefen- en simulatieomgeving in Brielle uitgebreid met een onderhoudsmodule en is onderwijs hiervoor ontwikkeld.  In 2015 is de realisatie van de Biodieselinstallatie op de RDM campus gereed en zijn de eerste onderwijsmodules ontwikkeld.  In 2014 is de practicumruimte Analyser techniek gerealiseerd.

29 van 54

MARKTSTRATEGIE Marktstrategie In dit hoofdstuk wordt een analyse gegeven van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het CIV. Dit leidt vervolgens tot een korte analyse van de concurrentie van het centrum. Tenslotte wordt de marketing- en communicatiestrategie uitgelegd, waarmee een deel van de risico’s van het centrum afgedekt wordt.

Risicoanalyse In onderstaand tabel zijn in een SWOT-analyse de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor het CIV in kaart gebracht.

Confrontatie sterktes-kansen De STC-group staat al jaren bekend als vakschool met focus op de procestechniek. Met de bouw van de Oefenfabriek is aan dit specialisme concreet gestalte gegeven. Focus van het STC is haar activiteiten rond onderwijs rond maintenance voor de procestechniek op MBO 3 en 4 niveau verder uit te breiden.

30 van 54

MARKTSTRATEGIE De op de RDM Campus gevestigde onderwijspartners Hogeschool Rotterdam en het Albeda kunnen, zeker wanneer ook Zadkine zich op de campus heeft gevestigd, inhoud geven aan de koppeling van de vakgebieden onderhoud en procestechniek. Het CIV past volledig binnen de plannen van beide ROC’s wat betreft de clustering van activiteiten binnen het technisch beroepsonderwijs “Thuishaven voor Techniek”. Confrontatie sterktes-bedreigingen Studenten worden, in samenwerking met het aangesloten bedrijfsleven, geworven. Binnen het Proces- en Maintenance College is het bedrijfsleven gewend om studenten een prestatiebeloning te geven als vergoeding voor de studiekosten. Via de carriere-startgarantie committeren studenten zich aan het CIV. Scholing binnen het CIV betekent dan garantie op een baan. Confrontatie kansen-zwaktes Investeren in sterke betrokkenheid vanuit het bedrijfsleven, verenigt in Deltalinqs. Onderwijs en bedrijfsleven committeert zich aan het leveren van gezamenlijke inspanning bij het behalen van doelstellingen voor levering van gediplomeerde schoolverlaters. Confrontaties bedreigingen-zwaktes Het CIV heeft alleen kans van slagen wanneer deze een plaats krijgt binnen het regionale speelveld van geclusterd aanbod van technisch onderwijs. Aandacht voor potentiële doelgroepen als zij-instromers uit andere branches, allochtonen en vrouwen is noodzakelijk om voldoende instroom te garanderen. Het versterken van het imago van techniek en onderhoud in het bijzonder, is alleen succesvol in een gezamenlijke benadering van bedrijfsleven en alle onderwijsinstellingen. Gebruik makend van het aanbod geleverd door een landelijke organisatie als het DI-WCM.

Concurrentie-analyse Een analyse van (potentiële) concurrenten van het CIV leidt tot een aantal conclusies:  Het CIV past met haar duidelijke focus op de Proces- Petrochemische en Energiesector binnen het cluster van centra voor vakmanschap binnen de regio Rijnmond Drechtsteden. Het bedrijfsleven, verenigt binnen Deltalinqs, omarmt de focus van het onderwijs in verschillende kernlocaties en is bereid om dit (in materiële zin) te ondersteunen. De barrier to entry voor andere initiatieven is daardoor groot. Het bedrijfsleven zal zich niet committeren aan een vergelijkbaar initiatief.  Op deelgebieden of onderdelen van het dienstenpakket van het CIV is wel concurrentie zichtbaar.  Commerciële opleiders en andere ROC’s bieden ook (maatwerk) onderwijs aan. Met verschillende aanbieders wordt nauw samengewerkt. De kracht van het CIV: het aanbod van onderwijs in een hechte samenwerkingsvorm met het bedrijfsleven en met state-ofthe-art apparatuur, wordt hier enkel door vergroot.

31 van 54

MARKTSTRATEGIE  Met weinig tot geen substituten en directe concurrenten in het veld op korte termijn is de uitdaging van het CIV haar producten snel en krachtig op de markt te zetten en het CIV een sterke positie in het werkveld te laten innemen.

Promotie en branding Doordat het CIV nieuwe diensten aanbiedt is branding van het CIV topprioriteit. Het realiseren van de inhoudelijke en organisatorische voorwaarden is niet voldoende om dit project tot een succes te maken. Om voldoende klanten te trekken (zowel bedrijven als studenten) moet structureel aandacht gegeven worden aan Marketing en Communicatie door onderwijs en bedrijfsleven. Het CIV heeft hiervoor een promotiestrategie specifiek voor zijn klantsegmenten: de studenten en het bedrijfsleven. Binnen het project PMR heeft het bedrijfsleven ervaring in het gezamenlijk vermarkten van opleidingen en kernlocaties. Op termijn zullen aan de huidige doelgroepen nog specifieke aandacht voor vrouwen, allochtonen en zij-instromers worden toegevoegd. Marketing en communicatie richting bedrijven  Zonder nauwe betrokkenheid van het bedrijfsleven geen bloeiend CIV. Daarom is de reeds georganiseerde samenwerking van bedrijven uit de PP&E-sector binnen Deltalinqs van wezenlijk belang voor het welslagen van het CIV. Het CIV gaat een rol spelen in het clusteren van bestaande activiteiten rond arbeidsmarkt-onderwijs. De huidige versnippering van overlegstructuren wordt via het CIV geregisseerd en effectiever vorm gegeven.  De vermarkting van haar dienstverlening wordt mede vorm gegeven in samenwerking met organisaties als de Kamer van Koophandel, Syntens, Havenbedrijf en Deltalinqs. Hier geldt dat de kanalen van een kenniswebsite en toegang via sociale media (in dit geval LinkedIn) belangrijk zijn voor het uitstralen van de toegevoegde waarde van CIV.  Medewerkers uit bedrijfsleven krijgen via de netwerkkanalen van CIV makkelijker toegang tot technologiepartners. Bovendien is het aanboren van de talentenpool voor tijdelijke of permanent studentenwerk nog nooit zo makkelijk geweest.  Bedrijvencommunity: De komende jaren wordt actief gewerkt aan een community, on-line en off-line waar mensen terecht kunnen voor kennis, cases, tips en contacten. Het centrum biedt een platform voor uitwisseling. Mensen worden gericht uitgenodigd om mee te doen en er worden activiteiten georganiseerd om het verkeer binnen deze community te stimuleren. Marketing en communicatie richting studenten Naar studenten (starters of degenen die een specialisatie kiezen) gaat het erom duidelijk te maken wat het CIV voor hun ontwikkeling kan betekenen. Het CIV wordt binnen de regionale onderwijsinstellingen gepositioneerd als een specifiek expertisecentrum en is zodoende een herkenbaar onderdeel van het MBO onderwijs met mogelijkheden tot het ontwikkelen van gespecialiseerde kennis en vaardigheden.

32 van 54

MARKTSTRATEGIE De door het bedrijfsleven in Deltalinqs-verband afgegeven carrièrestart-garantie gaat in dit kader als een belangrijk wervingsinstrument fungeren. Met de carriere-start-garantie is het de bedoeling om studenten bewust te maken van het feit dat hun carrière start bij de start van hun opleiding. Met de carrière-start garantie kunnen leerlingen aanspraak maken op:    

Begeleiding vanaf het eerste jaar van de opleiding via een bedrijfsmentor: Prestatiebeurs voor leerlingen op MBO 3 en 4 niveau Garantie op een stageplaats Drie sollicitatiegesprekken en een eerste aanstelling.

Voor de benadering van de studenten en hun beïnvloeders (docenten, decanen en ouders) wordt aangesloten bij het bèta mentality model. Aandacht is hierbij voor het nog heersende veelal negatieve imago van het onderhoudsvak. Studenten vanuit het MBO die zich willen specialiseren in Proces- of Maintenance op MBO niveau 3 en 4 sluiten zich aan bij het Procesen Maintenance College en ontvangen een tegemoetkoming in de studiekosten via een prestatiebeloning en een carriere-start-garantie. Voorlichting  Voor de algemene voorlichting over het vak Maintenance wordt gebruik gemaakt van het promotiemateriaal van het DI-WCM. Deze organisatie heeft als doel om de interesse voor Maintenance bij een brede doelgroep te vergroten. Het CIV speelt daarnaast een belangrijke rol als aansprekende leeromgeving.  De praktijkomgeving binnen het CIV geeft zij-instromers te mogelijkheden te trainen in een geaccrediteerde leeromgeving. TalentenCommunity  De ambitie is tevens een community te ontwikkelen waar studenten en bedrijven zich bij kunnen aansluiten en waar on-line en off-line activiteiten voor ontwikkeld worden. Hierbij wordt aangesloten bij het reeds bestaande initiatieven, zoals iTanks en het PCOE. ITanks is een on-line community wat zich tot op heden richt op kennisdeling rond onderhoud van tankerparken (zie www.itanks.eu). Het is de bedoeling dit platform uit te breiden.  Interactie tussen talenten en CIV vindt eveneens plaats via social media door dit platform te gebruiken om bedrijfsopdrachten te ‘posten’, masterclasses en voorlichtingsactiviteiten aan te kondigen en pilot plant sessies aan te bieden.

33 van 54

FINANCIËLE ANALYSE VERDELING INVESTERINGEN OVER DE JAREN

Financiële analyse

Totaal

2013

2014

2015

FINANCIERING

2016

cofinan onderwijs

subsidie

Simulatie- en Oefenomgeving te Brielle en RDM

Investeringsbegroting

Upgrade Brielle met Maintenance Unit

Investeringen vanuit het bedrijfsleven In de investeringsbegroting is uitgegaan van de ingeschatte waarde van hardware, welke in natura door een aantal specifieke bedrijven reeds zijn toegezegd. Investeringen vanuit het onderwijs De inbreng vanuit het onderwijs is met name gericht op de onderwijsontwikkeling en aanpassing van het curriculum voor wat betreft het gebruik van practicaen simulatieopstellingen door studenten. In totaal wordt door de regio in vier jaar voor €3.430.000,= geïnvesteerd. De totale bijdrage vanuit toptechniek zal hieraan worden besteed. Het bedrijfsleven draagt hierin voor € 697.500 aan bij door het leveren van materialen, welke in bijgaand overzicht zijn gekapitaliseerd. Bijdrage vanuit Havenbedrijf Rotterdam Het Havenbedrijf Rotterdam ondersteunt de beoogde concentratie van opleidingen op de RDM-campus. De kosten voor de verhuizing van betreffende opleidingen door Zadkine en Albeda en de inrichting van de RDM zijn echter buiten deze begroting gelaten. Bijdrage vanuit Toptechniek Om alle activiteiten in het CIV te kunnen realiseren is een extra investering nodig vanuit het programma Toptechniek in bedrijf. Hierdoor wordt het mogelijk om een versnelling aan te brengen in de realisatie van de benodigde resources. Hiervoor worden noodzakelijke materialen aangeschaft, software ontwikkeld en vindt engineering plaats aan geleverde materialen. In de begroting is er dan ook het totale bedrag aan subsidie , welke gevraagd wordt vanuit het programma Toptechniek in Bedrijf, gebruikt wordt voor de noodzakelijke investeringen binnen het CIV

- Aanschaf hardware (*) - Onderwijsontwikkeling Upgrade RDM met procestechniek omgeving - Verhuizing inventaris van Zadkine Hoogvliet op RDM campus - programmakosten verhuizing Hoogvliet -

Aanschaf materiaal Bio Dieselfabriek (*) Engineering Onderwijsontwikkeling tbv gebruik Biodiesel Aanschaf materiaal controlekamer Integratie onderwijs procesen maintenance

€ €

455.000 € 45.000 €

€ € € € € € €

100.000 37.500 150.000 275.000 225.000 150.000 225.000

€ € €

255.000 € 100.000 € 75.000 €

255.000 € 50.000 € 25.000 €

€ € €

25.000 € 45.000 € 225.000 €

€ € €

€ € € € € € €

318.500 € 31.500 €

136.500 € 13.500 €

- € - €

- € -

- € - €

100.000 € 37.500 €

- € - €

-

112.500

€ € € € €

150.000 192.500 75.000 150.000 112.500

€ € € € €

82.500 75.000 -

227.500 €

45.000

€

37.500

€

225.000

€

225.000

€

75.000

45.000

€ € € € €

- € 75.000 -

150.000

- € 50.000 € 25.000 €

- € - € 25.000 €

- € -

255.000

25.000 € 22.500 € 56.250 €

- € 22.500 € 56.250 €

- € - € 56.250 €

56.250

€

55.000 € 45.000 € 45.000 €

- € - € - €

27.500 € 22.500 € 15.000 €

27.500 € 22.500 € 15.000 €

15.000

€

€ €

60.000 € 45.000 €

40.000 € 30.000 €

20.000 € 15.000 €

€

90.000 €

30.000 €

30.000 €

30.000 €

-

€ €

300.000 € 22.500 €

150.000 € 10.000 €

100.000 € 7.500 €

50.000 € 5.000 €

-

€

30.000 €

- €

15.000 €

15.000 €

- €

€

30.000 €

- €

- €

30.000 €

-

€

45.000 €

- €

- €

22.500 €

22.500

€ €

125.000 € 150.000 €

62.500 € 150.000 €

62.500 € - €

- € - €

-

€ 3.430.000 € 1.368.750 € 1.436.250 €

456.250 €

€

227.500

€

100.000

€

275.000

€

150.000

€

100.000

€

25.000

€

225.000

€

55.000

€

45.000

€ €

25.000 45.000

€ €

300.000 22.500

€

30.000

€ €

125.000 150.000

E&I Onderhoud Praktijkcentrum Practicum en onderwijsontwikkeling analyzer techniek -

Aanschaf materiaal (*) engineering Onderwijsontwikkeling

Kennisdatabank PCOE / online community Doorontwikkeling PCOE - Software ontwikkeling - Inzet personeel - Inzet personeel tbv COP Online koppeling Brielle - RDM - Software ontwikkeling - Inzet personeel - Training personeel

45.000

3D-platform Opzet 3D databank en bijbehorende organisatie - Software ontwikkeling (**) - Inzet personeel Onderwijsontwikkeling i.s.m. HR - Inzet personeel

-

€

35.000

€

90.000

E-learning rondom "flawless stops & start-ups" Opzet en onderwijsontwikkeling e-learning - Software ontwikkeling - Inzet personeel Implementatie binnen onderwijs procestechniek & onderhoud -

Inzet personeel (**)

30.000

Plant One Inrichting trainingcentrum als onderwijslocatie - Aanschaf materiaal Onderwijsontwikkeling HBO-MBO - Inzet personeel

€

45.000

Inrichting RDM Huisvesting Zadkine procestechniek en Albeda electrotechniek - Aanpassing RDM tot CIV-locatie - Inrichting laboratorium en electrotechniekpracticum

TOTAAL

168.750 € 697.500 €

832.500 € 1.900.000

(*) betreft additionele afspraken over co-financering tussen scholen en specifieke bedrijven. Deze afspraken staan dan ook los van de bijdrage door het bedrijfsleven (aangesloten in PMR verband) zoals deze is opgenomen in de exploitatiebegroting. De hoogte van de cofinanciering betreft de geschatte waarde van te leveren materiaal waarover met deze specifieke bedrijven op dit moment wordt onderhandeld. Mocht uiteindelijk de waarde van deze materialen anders zijn dan hier begroot dan wordt de cofinancierings-bijdrage hierop aangepast (**)

34 van 54

bijdrage cofinanciering is gebaseerd op toezeggingen in materiaal en middelen door de bedrijven Spie en MOT.

FINANCIËLE ANALYSE 2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

totaal

subtotaal

475 475

475 475

475 475

475 475

0 0

0 0

0 0

1.900 1.900

subtotaal

222 518 739

339 165 504

175 15 190

98 0 98

0 0 0

0 0 0

0 0 0

833 698 1.530

1.214 -1.214 0

979 -979 0

665 -665 0

573 -573 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

3.430 -3.430 0

1.214 -68 1.146

979 -209 770

665 -303 362

573 -335 238

0 -343 -343

0 -343 -343

0 -343 -343

3.430 -1.944 1.486

1.146

1.915

2.277

2.515

2.172

1.829

1.486

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

totaal

subtotaal

33 80 75 80 75 343

67 80 75 80 75 377

78 80 75 80 75 388

82 80 75 80 75 392

82 80 75 80 75 392

82 80 75 80 75 392

82 80 75 80 75 392

508 560 525 560 525 2.678

bijdrage bedrijfsleven aan exploitatie t.b.v. reparatie en onderhoud mach.park (geact. uren) t.b.v. formatie uitvoering reg. Onderwijs (geact. uren) t.b.v. programmamanagement CIV Prestatievergoeding leerlingen t.b.v. PR-communicatie subtotaal

8 20 75 500 25 628

17 20 75 500 25 637

20 20 75 500 25 640

21 20 75 500 25 641

21 20 75 500 25 641

21 20 75 500 25 641

21 20 75 500 25 641

127 140 525 3.500 175 4.467

0 0 0 0 0 0

60 75 25 75 0 235

120 75 50 75 3 323

180 100 75 100 4 459

240 150 75 150 5 620

240 150 100 150 5 645

240 150 100 150 5 645

1.080 700 425 700 21 2.926

TOTAAL INKOMSTEN

971

1.249

1.350

1.492

1.653

1.678

1.678

10.071

LASTEN Afschrijving 16 afschrijving op investeringen 17 af: vrijval egalisatie reserve

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

totaal

subtotaal

68 -68 0

209 -209 0

303 -303 0

335 -335 0

343 -343 0

343 -343 0

343 -343 0

1.944 -1.944 0

subtotaal

41 100 0 138 279

84 100 50 206 440

98 100 100 275 573

103 100 150 275 628

103 100 200 275 678

103 100 200 275 678

103 100 200 275 678

635 700 900 1.719 3.953

subtotaal

150 100 pm 250

150 100 pm 250

150 100 pm 250

150 100 pm 250

150 100 pm 250

150 100 pm 250

150 100 pm 250

1.050 700 0 1.750

subtotaal

500 100 600

500 100 600

500 100 600

500 100 600

500 100 600

500 100 600

500 100 600

3.500 700 4.200

1.129

1.290

1.423

1.478

1.528

1.528

1.528

9.903

-158

-41

-73

14

125

150

150

168

-8

-29

-40

-28

-16

-10

-3

-134

-166

-70

-113

-14

109

140

147

34

BIJDRAGE TBV INVESTERINGEN Overheid-investeringen 1 Ministerie OCW

Exploitatiebegroting Investeringen Uitgegaan is van een voorschot wat in vier jaarlijkse termijnen wordt uitbetaald. Er wordt uitgegaan van de situatie dat er in 2016 geen investeringen meer gedaan worden. De investeringsbijdrage vanuit de partners is binnen het onderwijs voornamelijk in de inzet van personeel. Het bedrijfsleven levert zowel materiaal als inzet van personeel. Bijdrage aan de exploitatie De bijdrage vanuit de onderwijsinstellingen aan de exploitatie van het CIV gebeurt voornamelijk vanuit de reguliere overheidsbijdrage. Hierbij is uitgegaan van een schatting van het aantal leerlingen wat binnen de tot het CIV gerekende opleidingen is ingeschreven (zie Bijlage 2 Schatting leerlingenaantallen). De bijdrage vanuit het bedrijfsleven bestaat uit een financiële bijdrage ten behoeve van de werving (prestatiebeurs en bijdrage in PR & communicatie) en inzet van middelen en mankracht (ondersteuning reparatie & onderhoud, inzet mentoren, projectmanagement)..   



De kosten voor de reparatie en onderhoud van het machinepark worden evenredig verdeeld tussen het bedrijfsleven en het onderwijs. Bij de organisatie van het onderwijs binnen het CIV wordt gebruik gemaakt van de inzet vanuit het bedrijfsleven in de vorm van gastlessen, bedrijfsmentoren en praktijkbegeleiding. Een belangrijk wervingsinstrument voor het CIV is de carriere-start-garantie welke het samenwerkend bedrijfsleven in Deltalinqs-verband aan nieuwe leerlingen geeft. Een onderdeel van deze garantie is de prestatiebeurs voor iedere leerling, wat kan oplopen tot €2.600,- per leerling Voor de coördinatie van de gezamenlijke activiteiten rond curriculumontwikkeling en PR & communicatie wordt een programmamanager aangesteld, bekostigd vanuit het onderwijs.

Omzet uit dienstverlening In de begroting is uitgegaan van een verwachte marge van 20% op de uitvoering van maatwerkonderwijs, ontwikkeling en onderzoek voor derden. Het betreft hier om-, her- en bijscholing van personeel uit het bedrijfsleven, welke bij een postionering van het centrum als “bedrijfsschool van de toekomst” worden uitgevoerd. Na de realisatie van een virtuele 3D-omgeving wordt het concept in de markt gezet onder de naam 3Demp. Door 3Demp worden inkomsten gegenereerd via de licensering van de virtuele omgeving, 3D-data en software applicaties. Daarnaast via de verhuur van de faciliteiten en de vergoedingen voor het begeleiden van innovatietrajecten die gebruik maken van de applicaties. Afschrijvingskosten De investeringen worden afgeschreven in een periode van 10 jaar. Voor de dekking van de afschrijvingskosten wordt de egalisatiereserve aangewend. Exploitatiekosten De exploitatiekosten van de machines en installaties zijn gebaseerd op de kosten per investeringen. In deze berekening is uitgegaan van 5% van het totale investeringsbedrag. Om het 3D-platform commercieel in te zetten is een aparte beheerorganisatie noodzakelijk.

Partnerinvesteringen 2 MBO instellingen (geacht. uren inzet personeel) 3 Bedrijfsleven (geleverd materiaal)

Saldo bijdrage aan exploitatie 4 som bijdragen 5 af: dotatie aan inv. egaliatie reserve totaal Egalisatiereserve (balans) 6 dotatie 7 af: aanwending mutatie saldo egalisatie reserve (balans) BATEN bijdrage MBO aan exploitatie 1 t.b.v. reparatie en onderhoud mach.park 2 t.b.v. verbruik onderwijsmateriaal 3 t.b.v. prgrammamanagement CIV 4 t.b.v. coordinatie en uitvoering onderwijs 5 t.b.v. PR-communicatie

6 7 8 9 10

11 12 13 14 15

omzet dienstverlening contractonderwijs licenties 3D platform verhuur Platform i-Tanks innovatieprojecten productie biodiesel subtotaal

18 19 20 21

Exploitatie Reparatie en onderhoud mach.park Verbruik onderwijsmateriaal Add. kosten contractonderwijs bedrijfsvoering 3D platform

Personele kosten (formatie) 22 Programmamanagement CIV 23 t.b.v. uitvoering reg. onderwijs 24 t.b.v. uitvoering contr. onderwijs

ov. bedrijfskosten 25 PMR prestatiebeurs 26 PR-communicatie

TOTAAL KOSTEN EXPLOITATIE-RESULTAAT Financieringsresultaat (tentatief) RESULTAAT

35 van 54

FINANCIËLE ANALYSE

Personele kosten De volgende personele kosten zijn in de begroting opgenomen: 



Aanstelling van een programmamanager (incl. secretariële ondersteuning) voor de organisatie, coördinatie en bewaking van de activiteiten uit het programma welke in gezamenlijkheid worden uitgevoerd (curriculum ontwikkeling, PR en communicatie) Business development, inzet experts en mentoren uit het bedrijfsleven en onderhoud aan installaties bij de onderwijsuitvoering

Bedrijfskosten De ambitie van het Centrum is hoog. In een aantal jaren tijd wil het centrum uitgroeien tot TOPLOCATIE voor leren, trainen en promotie, TOPCENTRUM voor kennisontwikkeling-, valorisatie en –doorstroom en TOP SIMULATIEOMGEVING. Om deze doelstellingen te kunnen realiseren is PR en communicatie een absolute voorwaarde. Om de drempel voor talenten om deel te nemen aan het CIV te verlagen wordt per leerling een vergoeding in de vorm van een prestatiebeurs uitgekeerd. Daarnaast werken het bedrijfsleven en het onderwijs gezamenlijk aan de promotie en positionering van het CIV.

Balansontwikkeling 2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

subtotaal

nvt 1.300 1.300

nvt 2.528 2.528

nvt 2.681 2.681

nvt 2.515 2.515

nvt 2.172 2.172

nvt 1.829 1.829

nvt 1.486 1.486

subtotaal

pm 0 pm 0

pm 20 pm 20

pm 27 pm 27

pm 38 pm 38

pm 52 pm 52

pm 54 pm 54

pm 54 pm 54

ACTIVA Vaste Activa gebouwen en terreinen macines en inventaris

Vaste Activa voorraden debiteuren ov. vorderingen en overl.activa

TOTAAL ACTIVA

subtotaal

Balansontwikkeling Egalisatieresreve investeringen Externe financiering Overige schulden en overl. passiva crediteuren overig

subtotaal

Nieuwe financieringsstromen In de huidige financiering van het CIV is uitgegaan van de bijdagen van de onderwijsinstellingen, het bedrijfsleven (georganiseerd in het Proces- en Maintenance College) en de bijdrage vanuit de landelijke overheid. Het bedrijfsleven hecht een groot belang aan de clustering van activiteiten van het onderwijs op het gebied van procestechniek en maintenance. Het effect van investeringen (uit het verleden en in de toekomst) wordt hiermee vergroot. De doelstelling is dan ook dat het bedrijfsleven zich voor lange duur zich aan het centrum verbind.

2.547

2.708

2.553

2.224

1.883

1.540

0 -166 -166

-166 -70 -236

-236 -113 -348

-348 -14 -363

-363 109 -254

-254 140 -114

-114 147 34

1.146

1.915

2.277

2.515

2.172

1.829

1.486

304

845

751

370

273

135

-12

16 pm 16

23 pm 23

28 pm 28

30 pm 30

32 pm 32

32 pm 32

32 pm 32

PASSIVA Eigen vermogen saldo ultimo vorig jaar resultaat boekjaar

Nevenstaande balansontwikkeling laat zien dat bij de huidige planning en begroting van de investeringen er een financieringsbehoefte is die oploopt tot circa 8,5 ton. Het Havenbedrijf en de gemeente Rotterdam hebben zich uitgesproken garant te staan voor deze financiering.

1.300

TOTAAL PASSIVA

1.300

2.547

2.708

2.553

2.224

1.883

1.540

Door de ontwikkeling van zowel Brielle als de RDM campus tot TOPLOCATIE ontstaat een aanzuigende werking voor andere (commerciële) aanbieders van onderwijs en trainingen. De dienstverlening van het CIV wordt hiermee uitgebreid. Een voorbeeld hiervan zijn de concrete plannen voor de realisatie van de RMTU (Rotterdamse Maintenance Trainings Unit) op het RDM terrein, een oefenfabriek waarin op realistische wijze getraind kan worden voor allerlei onderhoudsactiviteiten (zie www.rmtu.nl).

36 van 54

PLANNING EN UITVOERING Uitvoering In dit hoofdstuk gaan we in op de belangrijkste activiteiten die in de komende periode moeten gebeuren om het businessplan in de voorgestelde vorm uit te voeren.

Plan van aanpak Het plan van aanpak is opgesplitst in een aantal fasen: Fase 1. organisatie en bestuur opzetten (januari 2013) In deze fase wordt de organisatiestructuur verder vormgegeven en overeenkomsten omtrent de deliverables per activiteit opgesteld en afgesloten. Fase 2. Inrichting CIV (februari 2013 – december 2014) In deze fase wordt een start gemaakt met de volgende activiteiten:   

 

Opstellen jaarplan 2013 op basis van het goedgekeurde Business plan; Inrichten organisatie t.b.v. PR & Communicatie; Realisatie van diverse praktijk- en simulatieruimten o Maintenance Unit in Brielle o Biodieselinstallatie op de RDM o Prakticum Analysertechniek Ontwikkeling van de Kennisdatabank en platform 3D en PCOE Ontwikkeling van (gezamenlijk) curriculum gericht op de synergie tussen procestechniek en maintenance.

Fase 3. Ontwikkeling en verduurzaming van het CIV (vanaf januari 2015) Ontwikkeling en uitbouw van de commerciële activiteiten zorgt voor een aanzuigende werking naar andere aanpalende regionale initiatieven. Het CIV groeit, mede dankzij een goede PR uit tot een regionaal en landelijk erkend centrum op het gebied van maintenance en procestechniek voor de Proces- en (Petro)chemische industrie en Energiesector. De kosten voor het CIV zijn vanaf 2016 niet meer afhankelijk van subsidies.

37 van 54

ORGANISATIE EN GOVERNANCE Organisatie en governance Noodzaak tot heldere en sluitende governance De 3 MBO instellingen in Rotterdam (Albeda, Zadkine en STC) nemen samen met het bedrijfsleven de verantwoordelijkheidvoor de realisatie van bovenbeschreven Centrum voor Innovatief Vakmanschap Chemie. Ten aan zien van de governance structuur is het noodzakelijk dat de aansturing van dit samenwerkingsverband helder en transparant geschiedt waarbij eenieder zijn of haar verantwoordelijkheid neemt voor de ontwikkeling van de kernlocaties. Daarnaast is het voor de subsidiegever belangrijk dat:   

er een duidelijke ‘eigenaar’ is van het CIV, een penvoerder is die belast is met de verantwoording richting de subsidieverstrekkers en dat alle partijen op het juiste niveau vertegenwoordigd zijn.

Uitgangspunten Governance Structuur 1. STC heeft ervaring in het penvoerderschap en is een belangrijke partner in met name Brielle. Daarom zou zij de formele verantwoordelijkheid als penvoerder op zich kunnen nemen. 2. Voor het evenwicht in de samenwerking kiezen de samenwerkingspartners er nadrukkelijk voor om de voorzittersrol van het bestuur aan Albeda toe te delen. 3. Bij zowel het opstellen van de CIV aanvraag als de Regiovisie speelt KMR redactioneel en qua algemene coördinatie een belangrijke rol en is door haar verbinding met zowel onderwijs als bedrijfsleven een intermediair. KMR zou de secretarisrol prima kunnen invullen. 4. Voor het Havenbedrijf is naast verdere ontwikkeling van het Process College Brielle de RDM-Campus ontwikkeling cruciaal. Zeker ook omdat het Havenbedrijf eigenaar is van het gebied. Belangrijker is dat het Havenbedrijf een enorm belang heeft bij het goed functioneren van de procesindustrie. In de Havenvisie 2030 is dit duidelijk als een van de succesfactoren benoemd. Uiteraard zullen het Havenbedrijf Rotterdam en Deltalinqs dan ook een duidelijke rol vervullen in de in de Governance structuur. 5. Ook de Gemeente Rotterdam is nauw betrokken bij de ontwikkelingen in het haven industrieel complex. Ook de gemeente dient daarom een plek te krijgen in de Governance structuur.

38 van 54

ORGANISATIE EN GOVERNANCE Inrichting organisatie structuur Bij het realiseren van de doelstellingen van het CIV is het noodzakelijk onderscheid te maken tussen de verschillende activiteiten: 1. Doelen gericht op de ontwikkeling en realisatie van hoogwaardige onderwijsinfrastructuur 2. Doelen gericht op het versterken van de onderlinge samenwerking tussen verschillende regionale partners. 3. Doelen gericht op het verhogen van de kwaliteit en aantal gediplomeerde schoolverlaters Ad. 1. De in het CIV genoemde activiteiten rond de realisatie van nieuwe hoogwaardige kennisinfrastructuur vinden plaats onder de verantwoordelijkheid van de betreffende MBOinstelling (STC-group, Zadkine en/of Albeda). Uit eigen gelederen stelt de MBO-instelling hiervoor een projectleider aan. De partijen maken onderling afspraken over te behalen resultaten en stemmen af binnen de werkorganisatie CIV Maintenance en Procestechniek. Ad 2. Het verhogen van de samenwerking tussen de verschillende regionale partners (uit het onderwijs en het bedrijfsleven) is de primaire doelstelling van het centrum. Om deze doelstelling te realiseren sluiten de partijen onderling overeenkomsten af. De partijen leggen verantwoording aan elkaar af voor wat betreft het nakomen van deze overeenkomsten binnen de stuurgroep van het centrum Ad. 3 Activiteiten die te maken hebben met PR & werving en onderwijsontwikkeling op het gebied van procestechniek en maintenance worden door de betrokken partners in gezamenlijkheid uitgevoerd. Onder verantwoordelijkheid van het centrum wordt een programmamanager aangesteld voor de organisatie van de afstemming tussen bedrijfsleven – onderwijs. Voor de opleiding ligt de eindverantwoordelijkheid te allen tijde bij de onderwijsinstellingen, evenals de invulling van de examens.

39 van 54

ORGANISATIE EN GOVERNANCE In schema

Leden advisory board:.  Havenbedrijf Rotterdam  Vertegenwoordiger bedrijfsleven (via Deltalinqs)  Hogeschool Rotterdam  Gemeente Rotterdam

Advisory board CIV Chemie: Doelstelling: de stuurgroep van het samenwerkingsverband gevraagd en ongevraagd te adviseren Stuurgroep samenwerkingverband Doelstelling: Gezamenlijk verantwoordelijkheid voor het realiseren van de CIV, voortgangsbewaking, ontwikkeling. De voorzitter draagt zorg voor agendering, voortgangsbewaking, goed functioneren van de stuurgroep enz. De penvoerder is formeel verantwoordelijk richting de subsidiegever. Om continuïteit te waarborgen wordt in ieder geval voor de eerste 2 jaar de volgende taakverdeling voorgesteld. Leden:     

Albeda (voorzitter) Zadkine STC (penvoerder) 3 vertegenwoordigers bedrijfsleven KMR (secretariaat)

40 van 54

ORGANISATIE EN GOVERNANCE Werkorganisatie CIV Maintenance en Procestechniek Binnen het Centrum worden een aantal activiteiten parallel aan elkaar uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de verschillende partners uit het onderwijs en het bedrijfsleven. De noodzakelijke afstemming gedurende de operatie vindt plaats binnen de werkorganisatie, welke wordt bemenst door degen verantwoordelijk voor de dagelijkse operatie (onderwijsen of vestigingsdirecteuren). Deze organisatie komt minimaal zes keer per jaar bijeen. Programmamanagement Voor de realisatie van de gespecificeerde gezamenlijke activiteiten rondom onderwijsontwikkeling en PR& Communicatie wordt een programmamanager aangesteld. De programmamanager legt verantwoording af aan het Bestuur. De leden van het dagelijks bestuur zijn verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen van mensen en middelen om deze activiteiten te kunnen realiseren. Het bedrijfsleven Het bedrijfsleven participeert binnen het centrum via haar lidmaatschap aan Deltalinqs. In Deltalinqs verband werken circa 40 regionale bedrijven samen binnen het Proces- en Maintenance College aan de realisatie van de doelstellingen van het CIV. De financiële bijdrage vanuit het bedrijfsleven voor de realisatie van de gezamenlijke activiteiten vindt plaats onder de noemer van het Proces- en Maintenance College. De talenten / leerlingen Met alle leerlingen binnen de opleidingen vallend onder het Centrum wordt door Deltalinqs een carriere-start garantie afgesloten waarin de afspraken tussen het bedrijfsleven en de leerlingen zijn vastgelegd.

41 van 54

BIJLAGEN Bijlage 1 Relatie met andere plannen Dit plan past binnen de visie van de onderwijs instellingen Albeda en Zadkine “Thuishaven voor Techniek”. Binnen deze visie wordt het technisch beroepsonderwijs binnen de ROC’s gebundeld tot één overkoepelende organisatie “Thuishaven voor Techniek” waaronder een aantal Kennis & Expertise Centra (KEC’s) worden georganiseerd. Een KEC wordt bestuurd door het bedrijfsleven uit de sector. Opleidingsprogramma’s, organisatie, kwaliteit en resultaten worden door het bedrijfsleven en onderwijsinstellingen onder gedeelde verantwoordelijkheid bepaald. De volgende KEC’s zijn te onderscheiden: 







KEC Mobiliteit: gericht op het bedrijfsleven actief op het personen- en goederenvervoer op de weg, rails en water. Het KEC Mobiliteit sluit aan bij het reeds bestaande CIVOM. KEC Bouw, Installatie- en Civiele Techniek: gericht op bedrijven actief met nieuwbouw, woningverbetering, renovatie en groot onderhoud, de bedrijven uit de installatiesector (o.a. gebouwautomatisering) en de weg- en waterbouwers. KEC Maakindustrie en Systeem Automatisering: gericht op de bedrijfstakken die materialen tot nieuwe producten verwerken. Dit omvat de bedrijven uit de machine en apparatenbouw, scheepsbouw, electronica-industrie, metaalverwerkende industrie, grafische industrie, etc. KEC Energie, Maintenance en Procestechnologie: gericht in eerste instantie op de bedrijven uit de sectoren Proces, Petrochemie, Energie en Infra, later eventueel uitgebreid met maritiem en aerospace.

Dit plan past qua vorm en opzet volledig binnen het KEC Energie, Maintenance en Procesindustrie en geeft een concrete invulling aan de activiteiten binnen het focusgebied Maintenance voor de PP&E-sector, gelocaliseerd op de RDM. In schema:

42 van 54

BIJLAGEN

Door kennisen informatiekringen te initiëren en faciliteren haakt het centrum aan op de ambities en doelstellingen van het Dutch Institute World Class Maintenance (DIWCM). Het Dutch Institute World Class Maintenance ontwikkelt Nederland namelijk tot een gebied waar hoogwaardige onderhoudskennis en vaardigheden op wereldschaal ontstaan, gedeeld en toegepast worden door slimmer, goedkoper en beter te produceren, ketenregie in maintenance, export van maintenance en het versterken en vergroten van het arbeidspotentieel. Het DIWCM onderscheid hierbij vijf belangrijke industriële sectoren: maritiem, aerospace, infra, proces en energie. Het CIV profileert en positioneert zich als maintenance expertisecentrum met een focus op de sectoren Chemie en Energie.

Het CIV positioneert zich binnen de samenwerking met het DI-WCM als regionaal kenniscentrum waar: -

-

Het binnen het door DI-WCM ontwikkelde curriculum een eigen inkleuring kan worden gegeven, toegespitst op de specifieke behoefte van het regionale bedrijfsleven in Rijnmond. Kennis rond strategisch maintenance management wordt ontwikkeld en via het netwerk van DI-WCM op landelijk niveau wordt gedeeld.

Praktijksimulaties rondom maintenance-onderwijs in de regio Rijnmond is geclusterd en uitwisseling kan plaatsvinden met andere regionale kenniscentra in het land.

43 van 54

BIJLAGEN Bijlage 2 Schatting leerlingenaantallen Instroom MBO (BOL-opleiding) 2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

MBO 2

58

63

68

74

74

74

74

MBO 3

77

93

110

110

110

110

110

MBO 4

248

306

306

306

306

306

306

383

463

485

490

490

490

490

Totaal

Totaal aantal leerlingen (BOL-opleiding) 2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

MBO 2 1e jaar

58

63

68

74

74

74

74

2e jaar

55

55

60

65

70

70

70

1e jaar

77

93

110

110

110

110

110

2e jaar

58

74

89

105

105

105

105

3e jaar

40

55

70

85

100

100

100

1e jaar

248

306

306

306

306

306

306

2e jaar

187

237

292

292

292

292

292

3e jaar

131

179

226

278

278

278

278

4e jaar

80

125

170

215

265

265

265

Totaal

935

1187

1392

1531

1601

1601

1601

2016

2017

2018

MBO 3

MBO 4

Gediplomeerde uitstroom MBO (BOL opleiding) 2012

2013

2014

2015

MBO 2

55

55

60

65

70

70

70

MBO 3

40

55

70

85

100

100

100

MBO 4

80

125

170

215

265

265

265

175

235

300

365

435

435

435

TOTAAL GEDIPLOMEERDEN Uitvalpercentage= 5%/jaar

44 van 54

BIJLAGEN Bijlage 3 Afsprakensets en Carriere-start-garantie Voorbeeld van afsprakenset, overeengekomen door Deltalinqs en ROC Zadkine en het Albeda College rondom de locatie RDM.

45 van 54

BIJLAGEN

46 van 54

BIJLAGEN Bijlage 4 Ontwikkeling RDM door Havenbedrijf Rotterdam RDM De RDM lokatie is een historische lokatie nabij Heijplaat groot 32,5 ha en 8 ha water met indicatief 150.000 m2 BVO loodsruimte.in vele vormen en maten. Het terrein is altijd in gebruik geweest bij de Rotterdamse DroogdokMaatschappij in zijn verschillende verschijningsvormen. Medio 2003 is het terrein en de bijbehorende opstallen verworven door het Havenbedrijf Rotterdam. Met deze aankoop kwam medio in totaal 80 ha aaneengesloten waterfrontlokatie beschikbaar voor mogelijke herontwikkeling. Met de komst van Maasvlakte 2 werd een grote trek westwaarts voorzien van de haveneconomie, wat ruimte bood voor de stad. RDM Campus De RDM Campus is een samenwerkingsverband tussen Albeda College, Hogeschool Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam (zie ook http://www.rdmcampus.nl ). RDM Campus heeft momenteel drie locaties in gebruik, te weten: de Machinefabriek ( Innovation Dock), het Oude Hoofdkantoor (Droogdok) en het Dokkantoor. Het oude hoofdkantoor is medio 2004 ontwikkeld door het Havenbedrijf Rotterdam als één van de eerste objecten op RDM. Deze is momenteel mede in gebruik bij de Academie voor de Bouwkunst. Medio 2009 is de Machinefabriek (Innovation Dock) in gebruik genomen als project en practicumlokatie Hogeschool Rotterdam en Albeda. In het Dokkantoor is een klein projectkantoor gerealiseerd voor o.a. de duurzaamheidsincubator Dnamo. De investeringen en herontwikkeling zijn gerealiseerd voor rekening en op risico van het Havenbedrijf Rotterdam. Het achterstallig onderhoud is weggewerkt en in een aantal situaties is mee geinvesteerd in het binnenwerk. Daarnaast heeft het HbR geparticipeerd in een betere waterontsluiting ten behoeve van de scholen en zijn diverse bedrijven verplaatst. Een indicatief overzicht is gegeven in bijgevoegde tabel.

47 van 54

BIJLAGEN Investeringen HbR in de RDM campus Agendapunt Oude hoofdkantoor/sociale dienst Inrichting Machinehal RDM-terrein Personenvervoer over water RDM-terrein/Willemskade Tussenvloer Innovation Dock bedrijvendeel Groot onderhoud gevel Hoofdkantoor RDM Verplaatsing bedrijven uit OZB loods Dokkantoor Totaal

Investering (indicatief) € 2.000.000 € 5.500.000 € 2.000.000 € 3.000.000 € 3.000.000 € 500.000 € 200.000 € 16.200.000

Bij deze investering heeft het HbR afgezien van haar reguliere investeringseisen, maar neemt genoegen met een zogeheten ‘maatschappelijk rendement’. Voor het gebied is een overall gebieds business case opgesteld welke een grote onrendabel top kent welke deels is afgedekt met subsidies.

Naast direct investeringen in het aan RDM Campus gerelateerde vastgoed heeft HbR ook investeringen gedaan in enkele aanpalende loodsen, de buitenruimte en achterstallig onderhoud in nutsvoorzieningen en kadeinfrastructuur rond de Dokhaven. In totaal heeft het HbR indicatief 70 miljoen geïnvesteerd in het terrein. De totale Business Case gaat uit van een investeringsbedrag van indicatief 100 miljoen euro.

48 van 54

BIJLAGEN Bijlage 5 De bedrijven achter het Proces- en Maintenance College ORGANISATIE Indorama Polymers Rotterdam BV

INTERNETSITE

indorama.com

ADRES Markweg 201,3198NB Europoort Rotterdam, the Netherlands 0181 285 400

Shell Ned Raff/Chemie B.V.

shell.nl

Vondelingenweg 601, 3196 KK Vondelingenplaat RT 010 431 9111

EON

eon-benelux.com

Galileistraat 15, 3029 AL Rotterdam 010 478 0855

Spie Nederland BV

spienederland.nl

De Brauwweg 74, 3125 AE Schiedam 010 409 0200

Lyondell Chemie Nederland B.V.

lyondellbasell.com

Theemsweg 14, 3197 KM Botlek Rotterdam 010 275 5500

AVR Afvalverwerking B.V.

vangansewinkelgro ep.com

Professor Gerbrandyweg 10, 3197 KK Botlek Rotterdam 0181 275 275

Kemira Water Solutions B.V.

kemira.com

Botlekweg 175, 3197 KA Botlek Rotterdam 0181 295 800

GDF Suez

Tronox Pigments (Holland) B.V.

gdfsuez.nl

tronox.com

Missouriweg 69 3199 LB Maasvlakte Rotterdam (Havennummer 8030) +31(0)88 769 26 00 Professor Gerbrandyweg 2, 3197 KK Botlek Rotterdam 0181 246 600

49 van 54

BIJLAGEN ORGANISATIE

BP Raffinaderij Rotterdam BV

Huntsman Holland B.V.

Kuwait Petroleum Europoort

Mourik Services B.V.

INTERNETSITE

bp.com

huntsman.com

q8kpe.nl

mourik.com

DSM Resins BV

dsm.com

Neste Oil Netherlands BV

nesteoil.com

Air Products

Imtech Industry B.V.

airproducts.nl

imtech.nl

Shin-Etsu PVC B.V.

shinetsu.nl

Cofely

cofely-gdfsuez.nl

Esso Nederland ExxonMobil Chemical Holland

exxonmobil.com

ADRES D'arcyweg 76, 3198 NA Europoort Rotterdam 0181 259 000 Merseyweg 10, 3197 KG Botlek Rotterdam 0181 299 111 Moezelweg 255, 3198 LS Europoort Rotterdam 0181 251 911 Nieuwesluisweg 110, 3197 KV Botlek Rotterdam 010 296 5400 Slachthuisweg 30, 3151 XN Hoek van Holland 0174 315 555 Antarcticaweg 185, 3199 KA Maasvlakte Rotterdam 0181 354 111 Boyneweg 10, 3197 LK Botlek Rotterdam 010 296 1300 Welplaathoek 20 3197 KP Botlek Rotterdam 010 4900400 Vondelingenweg 601, 3196 KK Vondelingenplaat RT 010 216 1093 Sluisjesdijk 37, 3087 AD Rotterdam 010 283 1200 Merwedeweg 21, 3198 LH Europoort Rotterdam 0181 255 600

50 van 54


INVISTA (Nederland) B.V.

Lucite International Holland BV

INTERNETSITE

invista.com

lucitesolutions.com

Team Terminal

team-terminal.nl

Stork Industry Services BV

storktechnicalservic es.de

Vopak Terminal Vlaardingen BV

Wolter & Dros

Nufarm B.V.

Loders Croklaan Oils B.V.

HVCafvalcentrale

Air Liquide Industrie B.V.

vopak.nl

wolterendros.nl

nufarm.com

croklaan.com

hvcgroep.nl

airliquide.nl

ADRES Merseyweg 12, 3197 KG Botlek rt 0181 233 999

Merseyweg 16, 3197 KG Botlek Rotterdam 0181 233 233 Rijndwarsweg 3HAVENNR 5719, 3198 LK Europoort Rotterdam 06 22469379 Theemsweg 2, 3197 KM Botlek Rotterdam 0181 270 500 Kon Wilhelminahaven ZOZ 1, 3134 KH Vlaardingen 010 460 8899 Innsbruckweg 130, 3047 AH Rotterdam 010 245 4222

Welplaatweg 12, 3197 KS Botlek Rotterdam 010 438 9800

Hogeweg 1, 1521 AZ Wormerveer 075 629 2911

Baanhoekweg 40, 3313 LA Dordrecht 078 621 6800

Merseyweg 10, 3197 KG Botlek Rotterdam 0181 271 111

51 van 54

BIJLAGEN ORGANISATIE DOMO Polypropylene b.v.

Linde Gas Benelux B.V.

ODFJELL Terminals

INTERNETSITE

domo.be

lindegasbenelux.co m

odfjell.com

Reym Rotterdam

reym.nl

Rijnmond Energie C.V.

www.intergen.com/r ijnmond/

Maasvlakte Olie Terminal C.V.

Momentive Specialty Chemicals BV AkzoNobel Industrial Chemicals B.V.

Abengoa Bioenergy Nederland B.V.

Evides NV

mot.nl

hexion.com

akzonobel.com

www.abengoabioen ergy.com

evides.nl

ADRES Merseyweg 24, 3197 KG Botlek Rotterdam 0181 247 070

Botlekweg 169, 3197 KA Botlek Rotterdam 0181 248 888

Oude Maasweg 6, 3197 KJ Botlek Rotterdam 010 295 3400 Nieuwesluisweg 200, 3197 KV Botlek Rotterdam 010 296 1111 Weena 327, 3013 AL Rotterdam 010 206 4600 Europaweg 975, 3199 LD Maasvlakte rt 0181 353 111

Seattleweg 17, 3195 ND Pernis 010 416 8518 Welplaatweg 12, 3197 KS Botlek Rotterdam 010 438 9911 Merwedeweg 10-Havennr 5629, 3198 LH Europoort Rotterdam 0181 242 500 Schaardijk 150, Kralingen - Crooswijk 0900 0787

52 van 54


Gasunie

Biopetrol Rotterdam B.V.

Cabot B.V.

INTERNETSITE

gasunie.nl

www.biopetrolind.com

cabot-corp.com

ADRES Missouriweg 55, 3199 LB Maasvlakte Rotterdam 0181 362 177

Welplaatweg 108, 3197 KS Botlek Rotterdam 010 472 4646

Botlekstraat 2, 3197 KA Botlek Rotterdam 0181 291 888

53 van 54

BIJLAGEN Bibliografie Kees Zandvliet, Arie Gelderblom, e.a. (2011). Toekomstbestendig arbeidsmarktbeleid maintenance Rotterdams havengebied. Rotterdam: SEOR. Kennisinfrastructuur Mainport Rotterdam (KMR). (2011). Aanlsuiting Arbeidsmarkt Onderwijs "Mainport & Industrie" 2011-2014. Rotterdam: KMR. PortofRotterdam. (sd). Port Compass. Opgeroepen op september 26, 2012, van Havenvisie 2030: http://www.havenvisie2030.nl/

54 van 54

BUSINESSPLAN CENTRUM VOOR INNOVATIEF VAKMANSCHAP MAINTENANCE EN PROCESTECHNIEK RIJNMOND

Recommend Documents