Burgeractivisten: de vijf geheimen van hun succes. Elke David heeft een goddelijke kracht nodig om Goliath te lijf te gaan

Burgeractivisten: de vijf geheimen van hun succes. Elke David heeft een ‘goddelijke kracht’ nodig om Goliath te lijf te gaan Uitkomsten van het onderzoeksproject ‘Grassroot media-mobilisatie’ Dr. C.F. (Caspar) van den Berg en Drs. E. (Erik) van Venetië Augustus 2013

Achtergrond • In de afgelopen jaren lijken spontane burgerinitiatieven er soms goed in te zijn geslaagd om de media te mobiliseren en zo de besluitvorming in het openbaar te beïnvloeden. • “Vroeg op Stap” • Bits of Freedom • “Bewust Vaccineren”

David, de kleine, arme, partij vs. Goliath, de gevestigde en geïnstitutionaliseerde partij

• Krijgt David Goliath klein? • Van wie krijgt David bijstand?

Overkoepelende vragen • Hoe gingen de burgeractivisten (grassroots) te werk? • Wat is het geheim van hun succes? • Wat zijn de valkuilen? • Zien we patronen? • Wat leren we hiervan? – vanuit wetenschappelijk perspectief? – vanuit het perspectief v/h Public Affairs vak?

Opzet van het onderzoeksproject ‘grassroots media-mobilisatie’ • Vijf master-studenten met ieder een zelfgekozen case • Twee begeleiders: Caspar van den Berg (Universiteit Leiden) en Erik van Venetië (associé van Berenschot) • Looptijd: 2012-2013 • Resultaat: vijf individuele scripties en een vergelijkend essay • Details: zie de bijlage

Theorie: Grassroots • Oorsprong: US 1912, Senator Albert Beveridge van Indiana "This party has come from the grass roots. It has grown from the soil of people's hard necessities.” • Andere woorden: burgeractivisme, burgerinitiatieven, • Hedendaagse betekenis: Een politieke beweging die voortkomt uit een zorg of een belang uit de gemeenschap. De vorming ervan is natuurlijk en spontaan, i.t.t. een beweging die georkestreerd wordt door traditionele machtsstructuren. Grassroot bewegingen ontstaan meestal op lokaal niveau, waarbij vele vrijwilligers uit de gemeenschap tijd steken in hun steun aan de beweging. Aan het einde van het issue verdwijnt de grassroot weer.

Definitie: kenmerken van het burgeractivisme (grassroots) • Spontaan, authentiek, menselijk smoel, beetje knullig, keukentafel • Wel intelligent • Niet gelikt • Eén issue • Ongeorganiseerd, zeker aan de start • Vrijwilligers. Geen solistische querulant • Dooft weer uit (of groeit uit tot een ngo)

Theorie: Media Mobilisatie De inspanningen en het succes van politieke actoren om d.m.v. publiciteit in de traditionele en online media steun te verwerven voor hun zaak, met als doel de politieke besluitvorming in hun voordeel te beïnvloeden.

De krachten achter de grassroots: Goliath vermomd als David De ‘goddelijke bijstand’ vanuit de gevestigde orde die David onoverwinnelijk maakt: • Een gemeente (Barendrecht) • Een politieke partij (vaak lokaal, SP, GroenLinks) • Een bedrijf/sector van bedrijven • Media (zie verder) • BN-er. Een bekende deskundige (China, een BC-er) • Een Kamerlid (Vroeg op stap)

De media mobiliseren de grassroots • Wij: media mobiliseren de grassroot in plaats van omgekeerd. De ‘goddelijke kracht achter David’. Let op definitie van grassroots: dus niet altijd zo spontaan. • Voorbeeld woekerpolissen: TROS Radar heeft het issue gemaakt, gaf een duw, katalyserende werking, werd zelf grassroot. Media kunnen de grassroot maken in plaats van dat grassroots aankloppen bij de media. • Hebben de media, de BN-ers of gevestigde politici de grassroots nodig? Grassroots als legitimerend instrument

Grassroots leveren voedsel aan media en Kamerleden • Populaire mening luidt: ‘hypes, incidentenpolitiek en persoonlijk drama ondermijnen de serieuze politiek; echt belangrijke onderwerpen raken ondergesneeuwd’ • Wij: grassroots leveren voedsel aan media en politiek met hypes, incidenten, authentieke verhalen en persoonlijk drama. Media en politiek kiezen vaker partij. • Wij: democratie heeft grassroots nodig om een maatschappelijk probleem toegankelijk te maken en vervolgens aan te pakken. Grassroots als legitimerend instrument voor politici. • Wij: zonder media geen impact. – Denk aan de buurtgroep die geen media-aandacht krijgt in het verzet tegen een weg, een brandweerkazerne, een opvang voor daklozen.

De invloed van de grassroots (1) • Intuïtie zegt: grassroots onevenredig veel invloed • Wij: Uitkomsten politieke besluitvorming in zeer beperkte mate toe te schrijven aan inspanningen grassroots. Zelden doorslaggevende invloed. • Grote politieke belangen toch doorslaggevend (voorbeeld: A16A19. Voorbeeld: verzet tegen goederentreinen Deventer-Bathmen. Meerderheid in de Kamer was al voor) • Nuance: resultaat van een besluit is altijd een samenspel van krachten. En toeval. • Uitzonderingen: Wakker Dier tegen de plofkip. AVAAZ tegen doorvoer walvisvlees in Rotterdamse haven. Maar zijn AVAAZ en WD grassroots?

De invloed van de grassroots (2) Welke betekenis dan wèl? • Framing: een ingewikkeld beleidsprobleem vertalen in een verhaal van gewone mensen. Grassroots voegen emoties, herkenbaarheid en menselijke relevantie toe aan een technisch en bestuurlijk ingewikkeld onderwerp. Daardoor toegankelijker gemaakt = relevant voor de media. Grassroots als Spaanse peper. • In de beginfase van een issue: emotie. Voorwaarschuwing voor de politiek. • Een issue groter maken / ‘opschalen’ • Vertraging in besluitvorming • Invloed hangt ook af van professionaliteit.

Theorie: waarom grassroots het goed doen in de media Gerenommeerd wetenschapper W. Lance Bennett onderscheidt vier kenmerken van het nieuws, c.q. ‘information biases’: • Personalization: het onderwerp terugbrengen tot kleine, persoonlijke proporties • Dramatization: van het onderwerp een simpel maar ernstig verhaal, een narratief, maken • Fragmentation: het onderwerp loskoppelen van zijn historische of politieke context, of verbindingen met andere maatschappelijke onderwerpen • Authority-disorder bias: koppel het onderwerp aan orde en regelmaat, en stel de vraag of de overheid is staat is om die orde te creëren of te herstellen. Wij: Grassroots helpen journalisten nieuws op een gewenste manier te brengen. Politiek/maatsch effect speelt voor journ. ondergeschikte rol.

De betekenis van de sociale media • Beperkte betekenis in Nederland (in ons onderzoek). Grassroots moeten het niet van sociale media alléén hebben. • Twitter als aanjager. Zelf nieuws maken. Oude media pakken het op -> dan pas impact op besluitvorming. Voorbeeld: Jeugdcultuurfonds over armoede kinderen. Begon op Twitter, ANP pakte het op. • Intensiteit gebruik van sociale media hangt af van leeftijd van grassroots • Uitzondering: Wakker Dier gebruikte facebook weer heel intensief • Wij verwachten: rol sociale media neemt toe. Printmedia en politiek hebben signalen uit sociale media nodig. Ook: reactiesites van kranten en nu.nl

Burgeractivisten: de vijf geheimen van hun succes Tips voor de succesvolle David

• Blijf bij je keukentafel; word niet te gelikt; blijf vrijwilligers • Span een politicus of andere BN-er voor je kar: als roeptoeter of als ‘stille goddelijke kracht’ • Wees zichtbaar op twitter en facebook, maar kranten & radio/tv geven de meeste impact. • Vertel het persoonlijke verhaal. Emotie! • Verwelkom journalisten

De groeicurve / levenscyclus van een grassroot • Kan uitgroeien tot een gevestigd instituut • Groeispurt als de media aankloppen • Grassroots nooit een lang leven beschoren. Of ze sterven af of ze groeien uit tot een gevestigde belangenorganisatie (ngo).

Recente voorbeelden van grassroots (1) • Ziekte van Pompe: patiënt/woordvoerster op tv bleek betaald door een farmaceutisch bedrijf (Sanofi?). • Brazilië: acties tegen WK. Welke krachten zitten erachter? • Turkije: actie over een parkje bij een plein in Istanbul groeide uit tot verzet tegen de regering • Keuringsdienst van Waarde. Journalistieke grassroot. Net als TROS Radar met woekerpolissen • Actie tegen verplichte vaccinatie tegen baarmoederhalskanker. Moeder bij Pauw en Witteman werd het gezicht. RIVM in de problemen • Regionale actie tegen sluiting van ziekenhuizen in Lelystad, Kampen, Dokkum

Recente voorbeelden van grassroots (2) • • • •

GeenStijl/Telegraaf tegen topinkomen Ziggo-baas Volkskrant columnist tegen vertrek Ferry Mingelen 538 DJ’s voor de tergkeer van Henny Huisman op tv Mevrouw naar Europese Hof wil vrije advocatenkeuze; tegen rechtsbijstandsverzekeraars keuze van advocaten beperken. Uitspraak in april 2014. • Wijkbewoners tegen Louwman Museum voor historische auto’s in Den Haag. • Stichting Kennisplatform Elektromagnetische Straling. Tegen de gezondheidsrisico’s van mobiele communicatie. Peter van der Vleuten. www.mobielestraling.org

Recente voorbeelden van grassroots (3) • Klanten van AH voor het behoud van Euroshopper. Ludieke grassroots • Schaliegas in Brabant. Prof Hopmans met andere wetenschappers: open brief in de krant (deskundigengrassroots) • Verbreding A27 langs Amelisweerd. Omwonenden in actie. SP en GroenLinks [CHECK] als roeptoeters/doorgeefluik. Grassroots als legitimerend instrument

Bijlage: achtergronden • De vijf voorbeelden in het onderzoekproject

De vijf onderzochte voorbeelden

• A13 - A16 • Canadian Oil Sands • Barendrecht CO2 opslag • Weibo (China) • Woekerpolissen

A13 – A16 • Snelwegverbinding tussen de A13 en de A16 aan de noordkant van Rotterdam. Bewoners tegen. • Buurtplatform • Methoden: weinig publieksgerichte acties, worsteling met eigen identiteit als beweging: protest of inspraak-groep • Weinig actieve mediamobilisatie door grassroots • Bijstandsactoren: gemeenteraadsleden, ambtenaren. • Uitkomst: vertraging en enige bijsturing

Canadian Oils Sands • Oliewinning uit zandgronden ten koste van de natuur, m.n. vogelhabitat. • 8 ngo’s verschillend in mate van grassroots-heid: Greenpeace Canada, Nature Canada, Defenders of Wildlife, American Bird Conservancy, Ducks Unlimited Canada, Boreal Canada. • Hoe hoger het grassroots gehalte, hoe meer gebruik van social media • Hoe lager het grassroots gehalte, hoe meer publiciteit in traditionele media.

Barendrecht CO2-opslag • Shell wilde ondergrondse CO2 opslag in Barendrecht, veel technische onzekerheid rondom het project. Grassroots: CO2 = Nee • Methoden: traditionele acties en multi-level governance lobby • Bijstandsactoren: lokale politici  regering, Zembla, val kabinet • Uitkomst: afgeblazen

Weibo • Chinees microblog, >300 mln gebruikers, >100 mln berichten / dag • Bij gebrek aan kritische mainstream media, bij uitstek een podium voor grass roots • Bijstand: Technologie, milde opstelling Chinese overheid • Case 1: de dood van een dorpshoofd • Case 2: luchtvervuiling rond Beijing • Case 3: milde rechtspraak

Woekerpolissen • Grassroots beweging: TROS Radar, verliespolis.nl, woekerpolisclaim.nl • Methoden: mainstream media, rechter, beleidsmakers • Bijstandsactoren: mainstream media • Paradigma verandering in de gehele sector. Vraag in hoeverre protagonisten grassroots zijn.

Conclusies uit het onderzoeksproject • • • •

Grass roots die geen grass roots (willen) zijn Goliath die vermomd gaat als David: media darlings Nieuwe media slechts beperkt gebruikt Carrousel model: voor insiders neemt beïnvloedbaarheid af naarmate beleidsproces vordert, voor outsiders niet. • Uitkomsten politieke besluitvorming in zeer beperkte mate toe te schrijven aan inspanningen grassroots • Toch werk aan de winkel voor overheden en gevestigde stakeholders.

Het Carrouselmodel (van Venetië)

Contact • Caspar van den Berg – [email protected] – [email protected] – Telefoon: 06-5428 1112

• Erik van Venetië – [email protected] – [email protected] – Telefoon: 06-3729 5412