bulletin Konferentie Nederlandse Religieuzen In beeld Roma en Sinti tussen kwetsbaarheid en hoop

Konferentie Nederlandse Religieuzen

bulletin

In beeld • Roma en Sinti tussen kwetsbaarheid en hoop pagina 4

Afscheid • Accentverschuivingen bij het laatste afscheid pagina 10

Religieus leven • In de voetsporen van Augustinus pagina 26

jaargang 14 • nummer 1 • maart 2011

inhoud In beeld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 • Tussen kwetsbaarheid en hoop. In gesprek met Jan van der Zandt msc 4 Aangenaam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 • Kennismaking met Yvonne van Geffen 6 Verlangen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 • Column Evelien Meijs 7 Geroepen om te horen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 • De ideale communiteit door Wiel Logister smm 8 Afscheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 • Accentverschuivingen bij het laatste afscheid. 10 In gesprek met Harriet van der Vleuten

2011

Religieus erfgoed. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 • Brabants religieus erfgoed 12 • Provincie Limburg heeft rol in herbestemming kloosters 14 Varia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 • Boekenkasten gevraagd • Sterkampen tegen pesten • Kleurrijk Religieus Café • Platform Missionaire Oversten gestart • Verbannen uit het land der levenden • Aanbod met betrekking tot Ex Caritate • de Nieuwe Liefde • Studiedag Geaarde Spiritualiteit • brief aan Tweede Kamer

Colofon Het KNR-bulletin (ISSN: 1569-9447) is een uitgave van de afdeling communicatie van de KNR en verschijnt vier maal per jaar. Middels dit bulletin wil de redactie de religieuzen in Nederland en hun bondgenoten informeren over ontwikkelingen die zich afspelen in de wereld der religieuzen in brede zin. De redactie behoudt zich het recht voor om toegezonden kopij in te korten. Aan ieder bestuur van de bij de KNR aangesloten religieuze instituten en aan de redacties van congregatiebladen wordt een exemplaar verstrekt. Daarnaast ontvangen leden van commissies van de KNR het blad. Afzonderlijke communiteiten en individuele religieuzen kunnen het bulletin op aanvraag toegezonden krijgen. Artikelen mogen met bronvermelding overgenomen worden. Illustratie voorzijde: Detail van ‘Sint Augustinus in zijn cel’ (Botticelli) Vormgeving en lay-out: Vormweijs, Nijmegen Druk: Drukkerij Berne, Heeswijk-Dinther KNR-afdeling communicatie, Postbus 111, 5201 AC ’s-Hertogenbosch Redactiesecretariaat/Eindredactie: Will van de Ven T: 073 – 6921321, F: 073 – 6921322, E: [email protected] www.knr.nl / www.religieuzen.nl / www.bewogenheid.nl Het volgende nummer van dit blad verschijnt in juni 2011. Sluitingsdatum kopij voor het volgende nummer: 23 mei 2011.

Goed voor je hart. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 • Column Ben Verberne msc 20 Boeken & beelden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 • In stilte • Oneindig Verlangen • Handboek Kerk en Internet • The Passion • IKOON van de week • Op het leven - Speciale uitgave over duurzaamheid van DISK • Weblog André Lascaris o.p. • De letter doodt, maar de geest maakt levend • Religieuzen en hun kloosters in Noord-Brabant Religieus leven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 • Inb de voetsporen van Augustinus. In gesprek met Annemieke Pacilly en Bob Bodaar osa 26 • In gesprek met Anne-Mieke Coolen over de School voor Spiritualiteit 30 Bestuurswisselingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Agenda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

In beeld Tussen kwetsbaarheid en hoop In gesprek met Jan van der Zandt Pastor Jan van der Zandt msc (Druten, 1942) is hét gezicht van het pastoraat ten behoeve van woonwagenbewoners, Sinti en Roma. Al ruim dertig jaar neemt hij het op voor deze mensen, die in de marge van onze samenleving het hoofd boven water moeten zien te houden. Het huidige politieke klimaat, niet alleen in Nederland, maar in heel Europa, maakt het er voor minderheidsgroeperingen niet makkelijker op. Gevoelens van onveiligheid, van niet gewenst zijn, nemen toe. Jan van der Zandt heeft al vaker uitgelegd welke verschillen er zijn tussen de groepen die hij bedient, maar het blijft een complex verhaal. De woonwagenbewoners vormen de grootste groep. Zij maken een natuurlijk integratieproces door, dat ook door henzelf gedragen wordt. De afstand ten opzichte van de samenleving wordt daarmee kleiner. Omdat de Roma en Sinti aan hun eigen cultuur en traditie vasthouden, verloopt hun integratie in Nederland moeizaam. Maar Sinti en Roma kan men niet over een kam scheren, er bestaan onderling grote verschillen. De Sinti hebben een zekere rust, de rust van het westen, zegt Jan van der Zandt, terwijl de Roma de onrust van de Balkan in hun bloed hebben. En verder is het ook nog relevant om te onderscheiden tussen de Roma die al honderden jaren in Nederland zijn, de Joegoslavische Roma die in 1978 kwamen en de nieuwelingen, die sedert 2007 naar ons land komen. Hun juridische posities verschillen aanzienlijk, hetgeen betekent dat ze in meerdere of mindere mate een achterstandspositie innemen. Geen burgers, maar nog altijd buitenlui Er bestaan grote cultuurverschillen en wederzijds onbegrip tussen de Roma en Sinti gemeenschap en de Nederlandse samenleving. Aan beide zijden heerst wantrouwen, wat weer bijdraagt aan verdere vooroordelen. Roma en Sinti zien zichzelf niet als ‘burgers’ en wensen dit over het algemeen ook niet te worden. De hoge werkloosheid en de soms alternatieve inkomstenverwerving dragen evenmin bij aan integratie. Bovendien sluit hun manier van leven slecht aan bij de moderne postindus-

4

k nr bu l let in 1 | 2011

triële samenleving. De maatschappelijke positie van Roma en Sinti in Nederland is zorgelijk. De achterstanden in de deelname aan het onderwijs en aan de arbeidsmarkt zijn aanzienlijk. De Nederlandse samenleving heeft bovendien een negatief en stereotiep beeld van ‘zigeuners’. Zij worden vaak als bedreigend ervaren. De negatieve opvattingen over deze bevolkingsgroep leiden bijna vanzelfsprekend tot achterdocht en achterstelling. De overheid is niet bij machte geweest die ontwikkeling te keren, soms zelfs integendeel. De broze verhouding tussen Roma

en Sinti enerzijds en overheden anderzijds is mede beïnvloed door hun vervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog1). Een ander probleem is het schoolverzuim. Roma hechten traditioneel weinig waarde aan onderwijs. Hun taal, het Romanes, is een spreektaal zonder schriftelijke traditie. Nog altijd is het schoolverzuim onder Roma bijzonder hoog. Zij nemen nauwelijks deel aan het middelbaar onderwijs. De scholingsgraad onder de Roma is dan ook zeer laag, waar1 Zoni Weisz sprak eerder dit jaar de Bondsdag toe over de oorlogservaringen van de Roma en Sinti.

Jan van der Zandt msc (l.) en Sinto Hannes Weiss tijdens de jaarlijk se Sintibedevaar t in Roermond.

Is er voldoende aandacht voor de toekomstige generatie Sinti en Roma?

door de achterstand gecontinueerd wordt. Separaat onderwijs voor Roma en Sinti leerlingen dient vanuit het oogpunt van gelijke behandeling en integratie afgewezen te worden. Op alle terreinen spelen zowel slechte ervaringen als vooroordelen een belangrijke rol bij het ontstaan van een negatieve houding die makkelijk uitmondt in achterstelling. Zo speelt op het gebied van arbeid niet alleen het lage opleidingsniveau Roma en Sinti parten, maar ook de beeldvorming die werkgevers jegens deze bevolkingsgroep hebben. Vooral kleine werkgevers weigeren relatief vaak Roma en Sinti. Anders, maar gelijk waardig Bij de Sinti en Roma spelen het gezin en de gemeenschap een grote rol. De oudere generatie geniet respect en heeft autoriteit. Er zijn veel tradities en rituelen rondom geboorte, huwelijk en overlijden. Jan van der Zandt: ‘Het is bijvoorbeeld absoluut taboe dat een kind geboren wordt in de wagen van

haar of zijn ouders. Dat moet elders gebeuren. En er zijn rechters binnen de gemeenschap die zware sancties opleggen wanneer de normen worden overtreden.’ Volgens Jan van der Zandt hebben de Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog een grote klap gehad, waar ze nog steeds niet helemaal van bekomen zijn. Na de oorlog was de opvang uiterst kil, werden ze door iedereen met de nek aangekeken en was de grote vraag hoe ze verder zouden kunnen leven. Het was immers zeer moeilijk om in eigen kring een huwelijkspartner te vinden. Zodoende trouwden sommigen met een burgerjongen of -meisje, maar dit viel niet bij de gehele gemeenschap in goede aarde. Trouwen buiten de eigen gemeenschap wordt ontmoedigd, maar tegenwoordig gaan zeker in Nederland steeds meer Roma een relatie met een ‘gadje’ (niet-Roma) aan. Van pater tot parochie Jan van der Zandt heeft in ruim drie decennia veel zien veranderen: Vroe-

ger waren er aalmoezeniers en speciaal vrijgestelde religieuzen voor het pastoraat ten behoeve van deze groeperingen. De overgang van categoriaal naar parochiepastoraat is niet eenvoudig. Er komen hierbij specifieke problemen aan het licht. Zo heeft de parochie minder aandacht voor het anders geloven van woonwagenbewoners, Sinti en Roma, is zij minder vertrouwd met de sociale en maatschappelijke kant, is er minder tijd en menskracht voor huis- of wagenbezoek en heeft men moeite om tegemoet te komen aan de bijzondere wensen op het terrein van eerste communie, doop en begrafenis. Voorts kan de persoonlijke benadering van de vroegere religieus (m/v) en de tijd en inzet niet door de pastoor worden overgenomen en kan de parochie moeilijker overweg met de complexiteit van de problemen, vooral onder de Roma. Ten slotte is er een zekere huiver in de pa¬rochie om langer durende contacten aan te gaan vanwege wantrouwen, vooroor¬delen en onwetendheid over de achtergron¬den. Om daaraan het hoofd te bieden bepleit het PWN het aanstellen


5

in beeld

van diakens, aandachtsfunctionarissen per bisdom als intermediairs van de Kerk. Jan van der Zandt: Door een samenloop van omstandigheden zijn Sinti en Roma achterop geraakt en hebben het vertrouwen verloren in het hele bestel: de overheid, de politie, de ambtenarij en de kerk. Feitelijk vallen de jongere generaties

tussen wal en schip: het is moeilijk voor hen om vast te houden aan hun eigen levensstijl, maar het is ook niet eenvoudig om vertrouwen te krijgen in de burger samenleving. Sinds begin vorig jaar is er het Nederlands instituut voor Sinti en Roma (NISR) en daar is een Rom aangesteld: Juliano Paprikas. Zulke mensen die

als intermediair kunnen fungeren tussen de burgersamenleving en de Roma zijn heel kostbaar. Ondanks alles hebben Roma en Sinti een sterke overlevingsdrang en zijn ze er rotsvast van overtuigd dat God wél naar hen luistert. Vandaar dat in hun leven het besef van de eeuwigheid een constante ondertoon vormt.

WvdV Stichting Media PWN, Emmaplein 19B, 5211 VZ ’s-Her togenbosch. T: 073 6921399. E: pwin@telfor t.nl. Diverse publicaties: Donkere dagen (over de achtergronden WOII en oorlogsverhalen), Van pater tot parochie (Een eeuw woonwagenpastoraat in Nederland), Beleidsnota PWN en de PWN-Brief, die vier maal per jaar verschijnt. w w w.nisr.nl. PWN is een PIN-project.

Aangenaam: Yvonne van Geffen Sinds 1 december 2010 heeft Yvonne van Geffen bij de KNR de taken overgenomen van Veronique Tubée als ondersteuner van de Commissie Ouderenzorg Religieuzen (COR). Yvonne is in 1959 geboren in Waalwijk en heeft na het VWO gekozen voor de studie bedrijfskunde aan Nijenrode. In het bedrijfsleven heeft zij vervolgens bij verschillende organisaties ervaring opgedaan op financieel gebied, vooral bij toeleveranciers in de zorg. Zo’n 15 jaar geleden kwam ze terecht bij de Nederlandse Provincie van de Zusters Franciscanessen in Veghel en daar heeft zij haar draai gevonden. ‘Een ideale combinatie van mensen en cijfers, in een inspirerende omgeving’ zo noemt zij het zelf. De religieuze wereld heeft altijd al haar interesse gehad en nu vond zij de manier om die te combineren met haar financiële talenten. Naast haar werk in Veghel is zij lid van de REA (Raad Economische Aan-

gelegenheden) van de Missiezusters Franciscanessen in Asten en lid van de Raad van Toezicht van Schakelring, een reguliere zorgorganisatie in Waalwijk. Yvonne woont nu enkele jaren in Lith, het ‘dorp aan de rivier’. In haar vrije tijd is ze vaak wandelend of fietsend langs de Maas te vinden, samen met haar hond Kyro. Yvonne is als stafmedewerker in dienst van de KNR voor 8 uur per week op het gebied van Ouderenzorg en Religieuzen. Zij wordt aangestuurd door de COR waarin momenteel zitting hebben: Joop Peters (voorzitter), zr Greet vd Burg, pater Rein van Langen en Armand Villevoie. De afgelopen maanden heeft zij zich nader verdiept in de thema’s die spelen op het gebied van ouderenzorg voor religieuzen. ‘Er gebeurt veel en veranderingen gaan snel. Ontvlechting van religieuze instituten en zorg instellingen is op veel plaatsen actueel. Daarbij komt nog van overheidswege

de roep om bezuiniging. Dat maakt het proces vaak erg complex. Ik hoop dat religieuzen en zorginstellingen van elkaars ervaringen kunnen leren en dat de COR hierin een informerende en bemiddelende rol kan spelen.’

Per mail is Yvonne bereikbaar op: [email protected] of y.v.gef [email protected] en telefonisch kunt u haar bereiken via het secretariaat van de KNR: 073 – 692 13 21.

6


Verlangen Verlossing Nu versta ik God weer. Het heeft een tijdje geduurd voor ik besefte dat ik het was die de woorden los moest laten. De woorden die me houvast gaven, leiding boden, een verschil tussen goed en kwaad. Ze kwamen als nieuw en groots van boven, maar stiekem begon mijn hoofd ze over te nemen. Steeds meer verwerden ze tot stellingen, gewoontes, regels. Ze waaiden niet meer. Als ik bad, bad ik de structuur die mijn hoofd had aangeleerd. Als ik in de kerk zat, herkende mijn hoofd de woorden voor mijn hart zich kon laten ontroeren. Als ik iets moest doen, bedacht mijn hoofd wat Gods weg was voor mijn voeten hem konden ontdekken. De kennis in mijn hoofd dreigde aan het roer te komen en stiekem haar grenzen op te leggen aan de niet te begrenzen noch te bevatten werkelijkheid van God. Maar God zou God niet zijn als Hij er geen stokje voor zou steken en brak met de logica die ik Zijn wegen toedichtte. Keuzes waarvan ik dacht dat ze Zijn weg waren liepen dood. Dat waarvoor ik bad en waarvan ik dacht dat Hij het ook wilde bleef uit. Aan de donkere periodes uit mijn leven kon ik geen betekenis of verklaring meer toekennen al deed mijn brein niets liever. Ik raakte vertwijfeld, zocht vergeefs, was het dan het kwaad? Dat geloof ik zeker niet. Het is mijn

verlossing. Verlossing van het feit dat er geen logica, althans geen van ons mensen, zit tussen wie iemand is en wat hem toebedeeld wordt, geen logica tussen iemands goedheid en diens welzijn of lijden, bovenal geen schuld - die is al weggenomen. Ik heb een hoofd dat verlangt naar logica, naar regels om te leven en wegwijzers naar geluk. In plaats van de vrijheid waar mijn geloof om gaat, dreigt mijn hoofd daarom een 2-dimensionaal systeem van dogma’s te creëren waarin goed en fout bepaald worden, waarin ik iets verkeerd doe als voorspoed uitblijft, of erger nog dat God mij dan verlaten heeft. Dus moet ik keer op keer alles wat ik geleerd en verzameld heb aan woorden weer loslaten, keer op keer omdat ze me anders op een gegeven moment niet langer meer bevrijden maar gevangen houden. En daarom ga ik nu wat minder naar de zondagviering in de kerk. Bid ik even niet in woorden. Laat de Bijbel wat meer liggen. Omdat ik God de ruimte in mijn leven terug wil geven. De ruimte om zo groot te zijn als Hij is. Voorbij mijn normatieve interpretatie. Voorbij mijn analytisch hoofd. Voorbij de waardering van goed en fout. Dus geen interpretatie. Alles de ruimte. Alles de wind.

Evelien Meijs


7

geroepen om te horen

Geroepen om te horen Het jaar 2011 staat voor de KNR in het teken van het thema ‘Geroepen om te horen – antwoorden op vragen van gezag en gehoorzaamheid’. Op 11 januari 2011 vond de gebruikelijke Nieuwjaarsbijeenkomst plaats voor commissieleden, B-KNR en bureaumedewerkers. Bij die gelegenheid heeft br Cees van Dam zijn verwachtingen voor de KNR in 2011 uitgesproken. Vervolgens hebben ptr Wiel Logister SMM en zr Willibrord Boumans SSpS hun visie gegeven op het Jaarthema 2011. De teksten van alle drie deze bijdragen zijn verzonden aan de deelnemers 1). Het document ‘De dienst van gezag en gehoorzaamheid’ (Faciem tuam, Dominie requiram) van de Congregatie voor de Instituten van het Gewijde Leven en de Sociëteiten van het Apostolisch Leven is te vinden op internet via: www.rkkerk.nl/rkkerk/ media/kerkelijke-documentatie/2008. Het is de bedoeling om het jaarthema op verschillende wijzen te laten doorklinken in KNR-bijeenkomsten, maar ook in de communiteiten. In dit Bulletin zullen we een serie artikelen publiceren, waarvan onderstaand artikel van pater Logister het eerste is. Om de bruikbaarheid voor communiteitsgesprekken te verhogen zijn aan het artikel gespreksvragen toegevoegd. Als rode draad in de serie willen we de driedeling hanteren die in het document Faciem tuam zit: het zoeken naar Gods wil, het leven als broeders en zusters en het gezonden zijn.

De ideale communiteit Volgens de filosoof Karl Jaspers gebeurt in de 7e eeuw vóór Christus iets opvallends. In meerdere cultuurkringen komt plotseling de vrijheid en de verantwoordelijkheid van de enkeling op de voorgrond te staan. Een spoor daarvan is te vinden bij Jeremia die zich afzet tegen de spreuk: ‘Als de ouders onrijpe druiven eten, krijgen de kinderen stroeve tanden’ (31,29). Nee, zegt Jeremia, iedereen is zelf verantwoordelijk voor zijn doen en laten. Als ik iets verkeerds heb gedaan, kan ik me niet beroepen op het

gezegde ‘een aardje naar zijn vaartje’. Het is dan ook een opgave bij uitstek om de vrijheid en de verantwoordelijkheid van de enkeling te stimuleren via onderwijs en opvoeding. Iedereen moet zich ervan bewust worden, dat hij of zij een unieke plaats heeft in het geheel van de mensheid. Dit inzicht staat centraal in de Instructie van de Congregatie voor de Religieuzen over ‘De dienst van gezag en gehoorzaamheid’ (zie Kerke-

1 Geïnteresseerden kunnen deze aantekeningen opvragen bij het Bureau; deze teksten zijn puur voor eigen gebruik bedoeld en niet voor publicatie.

8


lijke Documentatie 2008, nr. 10). De Instructie wijst nadrukkelijk op die bijzonderheid van eenieder. Terwijl vanuit Rome nogal eens negatief wordt gedaan over de westerse cultuur, zegt de Instructie in nr. 2: ‘De cultuur van de westerse samenleving, die sterk de nadruk legt op het individu, bevordert op een positieve manier de individuele vrije ontwikkeling en autonomie. Daardoor heeft ze ertoe bijgedragen dat de waarde van respect voor de waardigheid van de menselijke persoon, verdere verbreiding heeft gevonden. Deze

erkenning is een van de meest betekenisvolle kenmerken van de moderniteit en is overeenkomstig Gods bedoeling’. Op grond hiervan noemt nr. 3 ‘de bewustwording van de waarde van iedere persoon, met zijn of haar roeping en intellectuele, affectieve en spirituele gaven, en met zijn of haar vrijheid en vermogen om relaties aan te gaan’ een belangrijk aspect in ‘de spiritualiteit van communio’. Volgens de Instructie moet een religieuze gemeenschap vooropgaan in het realiseren van deze visie. Een orde of congregatie is geen hiërarchische gemeenschap of volgens het feodale model. Ze moet laten zien, dat het mogelijk is om in de gemeenschap iedereen tot zijn recht te laten komen. De inbreng van iedereen met zijn persoonlijke capaciteiten is daar-

bij van hoog belang. En wie in gezag is gesteld, moet dienstbaar zijn aan de ontwikkeling van deze gemeenschapsvorm. Het ideaal is niet, dat iedereen zich ‘gehoorzaam’ schikt in de ideeën, plannen en sentimenten van de overste. Integendeel, de overste moet het charisma van de afzonderlijke leden te voorschijn roepen. Om dat vervolgens in dialoog te brengen met wat anderen denken en voelen. Het ideaal is dat de communiteit samen tot een bepaalde beslissing komt. Met het oog daarop moeten kandidaat-leden worden gevormd. En ook daarna moet dit perspectief duidelijk voor ogen worden gehouden, opdat de individuele vrije ontwikkeling en de noodzakelijke autonomie niet omslaan in eigengereidheid en egoïsme. Leven als een communiteit die streeft naar eensgezindheid met

respect voor het eigene van elk lid, vergt een levenslange inspanning en vorming. Het religieuze leven kent volgens de Instructie uiteraard een synodale structuur. Ze hanteert niet een hiërarchisch model, waarin de afzonderlijke leden gedragen worden door het inzicht van de overste. Als een communiteit sterk afhankelijk is van de overste, is dat een veeg teken. Wel vraagt de synodale structuur, dat elk lid van de communiteit enthousiast achter het Evangelie en de profetische visie van de stichter staat. Niet slaafs, maar uit de grond van het hart en bereid om de eigen uniciteit met anderen te delen. Dat klinkt utopisch, maar het strookt wel met het Evangelie.

Wiel Logister smm

Gespreksvragen 1. Wat voor gevoel roept de gelofte van gehoorzaamheid bij je op? 2. Zijn je eigen kwaliteiten gestimuleerd in de vorming die je hebt gehad, en heb je de kans gekregen ze verder te ontwikkelen? 3. Vind je dat ieder mens een unieke plaats heeft in het geheel van de mensheid? 4. Heb je in je vroegere werk het idee gehad dat je zelf, als individu, verantwoordelijkheid droeg? Of was de overste verantwoordelijk of was het een gedeelde verantwoordelijkheid? 5. Is het zo dat er tegenwoordig meer aandacht is voor ieder individu dan vroeger? Waar merk je dat aan? Wat vind je daarvan? 6. Het document schrijft dat ieder mens haar of zijn eigen intellectuele, affectieve en spirituele gaven heeft. Welke gaven heb je zelf? En als dat een te moeilijke vraag is, laat iemand anders die voor jou beantwoorden. 7. Wanneer je je leven in de congregatie/orde vergelijkt met het leven van familieleden daarbuiten, wat zijn dan de overeenkomsten en verschillen, waar het gaat om: aandacht voor het individu, dingen samen doen, ruzie maken, zorgzaamheid, aandacht voor de medemens? 8. Hoe nemen jullie beslissingen over moeilijke kwesties, hetzij in de communiteit, hetzij in de congregatie/orde? 9. Wanneer vind je dat respect voor het individu omslaat in ieder-voor-zich? Gebeurt dat weleens bij jullie? 10. Wat spreekt je in het leven van de stichteres/stichter aan, wat je altijd hebt proberen te volgen?

TB


9

afscheid

Afscheid Accentverschuivingen bij het laatste afscheid In gesprek met Harriet van der Vleuten Vanwege haar interesse in levensvragen ging Harriet van der Vleuten theologie studeren. Na voltooiing van haar studie kwam ze terecht in de wereld van religieuzen, ontwikkelingssamenwerking, mondiale educatie en boeken- en abonnementenservice (CLM/CMC). Dat managementwerk ging haar goed af. Rond haar veertigste levensjaar begon echter de theologie, het bijstaan van mensen in het zoeken naar zingeving, weer te kriebelen. De confrontatie met de dood is zo’n moment in het leven dat zingevingsvragen oproept. Ervaringen met kille crematieplechtigheden en kerkdiensten die niet aansloten bij de ervaring van naasten, versterkten haar gevoel, dat er juist op het terrein van de uitvaart, voor haar werk aan de winkel was. Daarom schoolde ze zich om tot uitvaartbegeleider. In deze bijdrage vertelt zij over ontwikkelingen in de wijze waarop we afscheid nemen van onze doden. In het kader van de aanloop naar Catharinadag 2011 zal het thema afscheid in de komende nummers nog vaker aan bod komen. Historie Wie in vogelvlucht de geschiedenis van de uitvaart bekijkt merkt op dat de taken van buurtgenoten zijn overgenomen door specialisten. Aan het begin van de 20e eeuw regelde het buurtschap het waken bij en het afleggen van de doden, het timmeren van de kist, het rijden met paard en wagen naar de kerk en het begraven. De pastoor kwam de laatste sacramenten toedienen (‘bedienen’) en de kerkdienst stond vooral in het teken van het zielenheil van de overledene. Mét de opkomst van de uitvaartverzekeringen in de jaren dertig1) kwamen ook de uitvaartondernemers in beeld, die meer en meer gingen bepalen hoe het

moest. Crematie is sinds 1955 wettelijk toegestaan in Nederland; vanuit de kerken is er altijd veel verzet tegen geweest. Individualisering en secularisering lijken vooral in het laatste kwart van de vorige eeuw van invloed op het uitvaartwezen. Een andere belangrijke verandering uit die tijd was de mogelijkheid om zich als uitvaartondernemer vrij te vestigen. Harriet van der Vleuten: Tot 1996 ging het van vader op zoon, toen de markt werd vrijgegeven zijn er veel vrouwen gekomen en zij vormen thans de meerderheid. Empathie is nu belangrijker dan spierkracht, terwijl het vroeger ongepast was om te tonen dat je geraakt werd. Het imago van de uitvaartondernemer (v/m) moge dan ietwat naargeestig zijn, voor Harriet van der Vleuten is het mooi werk om te doen. Ongeveer een-kwart van haar tijd bestaat

Herdenkingsbijeenkomst

uit de begeleiding van mensen, de resterende tijd besteedt ze aan het concrete regelwerk: Er is meestal weinig tijd om je voor te bereiden, bij een overlijden moet er in vrij korte tijd veel gebeuren. Een langdurig ziekbed biedt mensen meer tijd om na te gaan wat zij willen tijdens de uitvaart: Soms liggen de CD’s al klaar en is er al van gedachten gewisseld over de vraag wie er iets zal zeggen. Je moet mensen de tijd geven om met ideeën en symbolen te komen. Het helpt soms om te vragen welk gebaar men wil maken met betrekking tot de overledene, dan kan iemand aangeven graag de baar naar binnen te willen dragen. Mensen doen hun best om het afscheid tot iets speciaals te maken en dat kunnen ze goed, als ze maar de tijd krijgen om hun creativiteit naar boven te laten komen. Nieuwe trends Per 1 januari 2010 is een wetswijziging van kracht geworden, waardoor het lichaam van de overledene voortaan langer boven aarde mag staan. De begrafenis of crematie moet nu uiterlijk op de zesde werkdag plaats vinden. Harriet van der Vleuten:

Maar nu blijkt dat die vijf dagen wel een beetje in onze cultuur zitten. Op een gegeven moment wil je toch handelen. Daarnaast is nu een lichte vorm van balseming - met een duur woord thanatopraxie - toegestaan. Daardoor kan de overledene langer thuis opgebaard staan. De tendens om meer zelf te doen zet zich door; mensen willen geen standaard uitvaart meer. Het scala aan mogelijkheden breidt zich nog steeds uit. Als omhulsel van het lichaam van de overledene zijn er veel alternatieven voor de traditionele eiken fineerkist, zoals van karton, wilgentenen of snelgroeiend tropisch hout (Catalpa). Ook voor het gebruik van de rouwauto zie je alternatieven, zoals de eigen auto of de uitvaartbus, de boot, de caravan. Je kunt het zo gek niet bedenken of het gebeurt. Uiteraard is internet ook doorgedrongen in de wijze waarop we onze doden vaarwel zeggen. Het condoleren via internet, al dan niet via speciale websites en digitale registers, dringt steeds meer door. Procentueel zijn de kerkelijke uitvaarten op zijn retour. Met name jonge mensen hebben weinig kennis op liturgisch gebied. Dan weten ze heel goed wat ze willen, maar niet wat ze kunnen vragen.

Elk jaar organiseert Harriet van der Vleuten een herdenkingsbijeenkomst en daarbij worden de nabestaanden van alle overledenen van het voorbije jaar uitgenodigd: Het is in feite een seculiere variant op Allerzielen. Dit jaar vond de bijeenkomst plaats rond het thema ‘vuur’. Bij de herinneringstafel met voorwerpen en foto’s vertelden nabestaanden over de persoon die zij herdachten. En voor meer kerkelijke gebruiken en rituelen worden seculiere varianten gecreëerd. Bidprentjes worden op allerlei manieren opnieuw uitgevonden. Maar de groei en bloei in de uitvaartbranche komt niet enkel voort uit commerciële motieven. Zo is er meer aandacht gekomen voor rouw in de zijlijn, waarbij je kunt denken aan de verwerking van het verlies van een broer of zus. Maar er is ook meer aandacht voor de rouw vanwege dood geboren kindjes of van de zogenoemde ‘schaduwweduwen’, die nu naast de wettelijke huwelijkspartners ruimte vragen voor hun verdriet. Al met al voelt het voor mij als een bijzonder voorrecht om dit werk met alles wat ik in me heb te mogen doen.

WvdV w w w.harrietvander vleuten.nl

1 Bijvoorbeeld in het Zuiden van ons land is in 1937 Dela, draagt elkanders lasten, opgericht.

Harriet van der Vleuten


11

religieus erfgoed

Religieus erfgoed Brabants kloosterlijk erfgoed De skyline van Noord-Brabant wordt bepaald door groene landerijen, kerken fabriekstorens, die als bakens in het landschap fungeren. Veel grootschalige cultuurhistorische complexen worden in hun voortbestaan bedreigd. Ze staan al leeg of komen leeg te staan. Oorspronkelijke eigenaren zijn vaak al vertrokken en leegstaande gebouwen leiden tot verpaupering. Een nieuwe functie voor deze gebouwen vinden, is geen simpele opgave. Afbraak is een optie. Maar behoud door hergebruik doet meer recht aan de waarde van het gebouw voor mens en omgeving. De KNR heeft er samen met Agro & Co en de Provincie toe bijgedragen om het onderwerp van de toekomst van de kloostergebouwen in NoordBrabant op de politieke agenda te krijgen. In januari 2010 is tijdens een gezamenlijke studiedag in Park Glorieux in Eindhoven van gedachten gewisseld over de toekomst van de Brabantse kloosters. Een aantal religieuzen was vervolgens bereid om te participeren in een klankbordgroep met de KNR en de Provincie. In december 2010 nam de Provincie het besluit om ruim 60 miljoen euro te investeren in de toekomst van grote cultuurhistorische complexen. In een gesprek licht gedeputeerde ir Ruud van Heugten 1) de context toe van dit goede nieuws. De agenda van Brabant De heer Van Heugten is Brabander in hart en nieren en droomde ervan om architect te worden. Die droom kwam niet uit, maar in zijn werk heeft hij altijd veel met gebouwen te maken gehad. Spraakmakend was en is bijvoorbeeld de opvallende architectuur in de wijk Brandenvoort

12


in zijn woonplaats Helmond. In dit voormalig agrarisch gebied zullen tot 2017 circa 6000 woningen gebouwd worden. De ‘dorpskern’ De Veste is historiserend aangelegd in de stijl van een 17e eeuws Brabants stadje met herenhuizen aan grachten. Ook de andere wijken zijn meestal in een 18e-eeuwse of vooroorlogse 20eeeuwse stijl gebouwd, met een opzettelijke vermijding van de kenmerken van het naoorlogse functionalisme. De heer Van Heugten: Mensen hechten aan het behoud van de kwaliteiten uit het verleden. We kunnen dankzij de Essent-gelden zichtbare sporen van onze rijke traditie behouden en op die manier voorkomen dat Noord-West Europa een uniform geheel wordt. Het zou jammer zijn wanneer Brabant zich op geen enkele manier meer zou onderscheiden van bijvoorbeeld het Ruhrgebied in Duitsland. Het investeren in grootschalige cultuurhistorische complexen past binnen het grotere kader van de Agenda van Brabant, waarin het streven is om Brabant ook in de toekomst tot de topregio’s op het gebied van kennis en innovatie te laten behoren. De opbrengst van de verkoop van Es-

sent-aandelen komt ten goede aan de volgende terreinen, die tezamen de Agenda van Brabant vormen: 1. Energietransitie als kans voor innovatie en duurzaamheid € 71 miljoen; 2. 2018 Brabant: (BrabantStad Culturele Hoofdstad) maximaal € 50 miljoen; 3. Olympisch Plan Brabant: versterking sportinfrastructuur € 40 miljoen; 4. Grootschalige cultuurhistorische complexen € 61 miljoen; 5. Onder het motto Landschappen van allure zal de provincie € 56 miljoen investeren om De Brabantse Wal, Het Groene Woud en De Maashorst te ontwikkelen tot drie toplocaties. 2) De provincie stelt uiteraard een aantal voorwaarden om in aanmerking te komen als investerings-object. Globaal geldt dat er een aangetoonde noodzaak moet zijn, dat de locatie voldoet aan de definitie van een cultuurhistorisch complex en binnen één van de vier categorieën valt, dat er een/meerdere externe partner(s) is/zijn en dat het onrendabele deel

Gedeputeerde ir Ruud van Heugten Foto: Joep Lennar ts

van de totale investering een bepaald maximum niet overschrijdt. Voorts is er een spreiding over de categorieën (industrieel erfgoed, kloosters, landgoederen en militaire complexen) en over de verschillende delen van Brabant (west-oost-noordzuid) en tenslotte past de investering bij voorkeur binnen het ruimere kader van de Agenda van Brabant. De genoemde voorwaarden zijn deels al enigszins afgebakend. Zo rekent men tot cultuurhistorische complexen kloosters, landgoederen, industrieel erfgoed en militaire complexen. Een dergelijk complex is een samenhangend geheel van één of meer gebouwen in hun omgeving. Het moet gaan om een rijksmonument, gemeentelijk monument of een monument met vermelding op de provinciale cultuurhistorische waardenkaart

van 2010. De komende tijd zal in de uitvoeringsfase blijken hoe de voorwaarden geconcretiseerd worden. Volgens de heer Van Heugten is het in elk geval niet zo dat de gelden per se evenredig over de vier categorieën verdeeld moeten worden; er is in dat opzicht enige beleidsvrijheid. En wat betreft de externe partners zegt hij: We zullen in de uitvoering gebruik maken van elders aanwezige expertise, zoals bijvoorbeeld die van NV Monumentenfonds Brabant. Ook zullen we partners zoeken die mee-investeren zoals gemeenten, beleggers of toekomstige exploitanten. Van subsidiëren naar investeren Met het door Provinciale Staten vrijgemaakte budget van ruim 60 miljoen euro ontwikkelt en/of financiert de provincie de komende jaren zoveel mogelijk grootschalige cultuurhistorische complexen. Doel is om de complexen via ontwikkeling te behouden. Zo ontstaat op provinciale schaal een samenhangend netwerk van in het oog springende pleisterplaatsen. Zij zijn de vernieuwde monumenten van Brabant. De heer Van Heugten: Het besluit van Provinciale Staten kwam niet uit de lucht vallen, maar is de resultante van verschillende bewegingen. Toen de KNR en Agro & Co ons attendeerden op het vrijkomen van

karakteristieke complexen van religieuzen en het belang daarvan voor de Brabantse identiteit, realiseerden we ons dat hier een taak lag voor de Provincie. Het monumentenbeleid stond altijd al hoog op de provinciale agenda, maar voorheen kreeg de ondersteuning vorm in het mede-subsidiëren van restauraties. Dankzij de Essent-gelden kunnen we investeren in plaats van subsidiëren en dat heeft meerwaarde. Door te investeren participeer je in de herontwikkeling van een complex en blijf je er bij betrokken. De eventuele waarde-ontwikkeling en het rendement kan dan worden aangewend om weer andere complexen te continueren. De komende jaren zullen we hier in Brabant de zichtbare resultaten zien van deze investering. Wij mikken op het behoud voor de toekomst van 20 à 30 complexen in de komende zes tot acht jaar. Brabants erfgoed gaat niet over stenen alléén, maar ook over verhalen achter die stenen en over tradities en geschiedenis. De complexen en hun verhalen geven betekenis aan wie we zijn en waar we vandaan komen. Religieuzen hebben een belangrijke rol gespeeld in de vorming van de bevolking van Noord-Brabant. Het religieus erfgoed markeert de plekken waar en van waaruit dat gebeurde. Het behoud van deze plekken leidt tot gevoeligheid voor de waardevolle elementen in de eigen traditie.

WvdV

1 Ruud van Heugten (1961) was ruim drie jaar (2006-2009) Tweede Kamerlid voor het CDA. Sinds 11 december 2009 is hij lid van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant. Hij is lijsttrekker van het CDA voor de aanstaande Provinciale Statenverkiezingen. 2 Naast bovengenoemde vijf investeringen hadden PS op 11 november 2010 al ingestemd met een fonds voor de wegeninfrastructuur van maximaal € 750 miljoen.


13

religieus erfgoed

varia/korte berichten

Provincie Limburg heeft rol in herbestemming kloosters Voor zeven Limburgse kloosters is momenteel een herbestemming van het gebouw of delen daarvan aan de orde. Religieuzen hebben er moeite mee om op eigen houtje een nieuwe functie voor hun klooster te vinden. Dat komt vooral door de grootte van de gebouwen en de flinke investeringen die er mee zijn gemoeid. De Provincie kan ondersteuning bieden door te bemiddelen richting gemeenten, rijk, ontwikkelaars of kennisinstellingen op dit terrein. De onderbouwing van die bemoeienis is dat eventuele nieuwe functies van kloosters meegenomen kunnen worden in een samenhangende gebiedsontwik-

keling van een regio. Kloosters zijn door hun omvang vaak de beeldbepalende gebouwen in een gebied en juist om die reden interessant. Nieuwe ontwikkelingen in en rond een klooster geven vaak ook een impuls voor de verbetering van een veel groter gebied rond een klooster. Voorts verwijst de Provincie kloosters ook naar initiatieven zoals de stichting Bezin in Limburg, die een toeristische nevenbestemming promoot. De Provincie wil in haar bemiddelende rol prioriteit geven aan rijksmonumentale kloosters zoals het Heilig Hart Klooster in Sittard, Huize de Berg in Heerlen, klooster Regina Pa-

Sterkampen tegen pesten

cis in Hulsberg, Onder de Bogen en de Beyart in Maastricht, Missiehuis Sint Michaël in Steyl en het Redemptoristenklooster in Wittem. Actueel is op dit moment de herbestemming van het klooster in Koningsbosch in samenwerking met een woningcorporatie en voor het voormalig klooster Huis Blankenberg in EysdenMargraten dat opnieuw een klooster wordt. Voor deze voorbeeldprojecten stelt de Provincie €150.000 beschikbaar. Voor het project ‘Bezinnen in de Euregio’ waarin Limburgse kloosters worden opgenomen als ankerplaatsen op toeristische routes geeft de Provincie eenzelfde bedrag.

Neemt u voor meer informatie contact op met Rogier Moulen Janssen ([email protected])

Varia / korte berichten

Prinses Máxima op bezoek tijdens een Sterkamp

Stichting De Ster zet zich in voor kinderen die de dupe zijn van aanhoudende pesterijen. Hiervoor organiseert zij het Sterkamp. Een vakantie waarbij het hulpverleningstraject in een kampvorm is gegoten zodat plezier, spel en vriendschap centraal staan. Op een kindvriendelijke manier werken psychologen, orthopedagogen, acteurs en bewegingsdeskundigen gedurende een week, op vrijwilliger basis, aan het zelfvertrouwen, de sociale weerbaarheid en de assertiviteit van kinderen. Momenteel worden er jaarlijks 12 kampen georganiseerd (per kamp gaan er 30 kinderen en 15 begeleiders mee) waarbij 350 kinderen en hun ouders geholpen worden en met succes. Zo komt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam naar voren dat Sterkamp zeer effectief is op zowel korte als lange termijn en ook ouders en kinderen zijn zeer enthousiast over de aanpak. Daarnaast heeft de stichting vele prijzen gewonnen en hebben vele bekende mensen hun naam verbonden aan de stichting. Het streven is er op gericht zoveel mogelijk kinderen te helpen, ongeacht hun financiële thuissituatie. Vandaar de vraag: Is er een religieus instituut dat ruimte beschikbaar wil stellen om in de mei- zomer- en/of herfst vakantie accommodatie te bieden voor een van de Sterkampen. Op deze manier kunnen religieuzen ertoe bijdragen om een verschil te maken in het leven van kinderen die de dupe zijn van aanhoudende pesterijen. Uiteraard zal de organisatie zelf zorg dragen voor alle extra werkzaamheden (zoals brandveiligheid etc.). Want: Geen kind zou zich angstig moeten voelen om naar school of een vereniging te gaan. Geen ouder zou bezorgd moeten zijn over pest-acties tegen haar/zijn kind. Geen volwassene mag pesterijen oogluikend toestaan.

Mocht u nog meer willen weten over dit initiatief kijk dan op w w w.sterkamp.nl of bel 020 - 4281230 of schrijf naar [email protected].

Boekenkasten gevraagd

Zr Maria Hulsker Gruttoweg 7, 5725 RT ASTEN. T: 0493 560421. w w w.or thodoxasten.nl

14


Sinds 1987 is er in het hart van De Peel een internationale communiteit gevestigd van vijf Grieks-orthodoxe zusters met aan het hoofd abdis Maria. Zij vraagt naar overcomplete boekenkasten. Want: Tot nu toe hadden wij vooral zelfgemaakte ‘kasten’ van losse stenen met losse planken ertussen. Die kunnen uitsluitend tegen een muur staan. Maar in onze nieuwe bibliotheek heeft de architect kasten getekend die los staan, twee aan twee, de ruggen tegen elkaar om plaats te besparen. Dat kan dus alleen met vrij stevige kasten. Het gaat om 14 kasten, 2 x 7, van circa twee meter lang, 2,50 hoog en 30 of 35 cm diep. Daarnaast zoeken we nog 7 kasten van circa 80 cm breed.

Kleurrijk Religieus Café Een plek om anderen te ontmoeten en ervaringen en inzichten uit te wisselen over de Nederlandse kerk en samenleving. Data: 8 april en 10 juni van 13.30 – 17.00 u. Locatie: Café ‘De Gouwe Sleutel’, Koninginnenlaan 28 te ‘s-Hertogenbosch (pal tegenover het bureau KNR).


15


Platform Missionaire Oversten gestart

In de afgelopen maanden heeft de CMBR een start gemaakt met het Platform Missionaire Oversten. Dit Platform biedt een mogelijkheid voor ontmoeting, overleg en visieontwikkeling op missionair gebied. De bedoeling is om halfjaarlijks een bijeenkomst te organiseren, afwisselend over buitenlandse thema’s en onderwerpen uit eigen land. De sporen die de missionarissen getrokken hebben, lopen door, en het werk wordt ook hier in Nederland voortgezet. Het thema van de eerste bijeenkomsten was urban mission. Missionair Servicecentrum Tilburg De eerste bijeenkomst vond plaats op 15 oktober in het Huis van de Wereld in Tilburg. Ze was georganiseerd in samenwerking met het Netwerk DAK, een netwerk voor straat- en buurtpastoraat, inloophuizen en drugspastoraat. De aanwezigen maakten kennis met twee werkplekken van urban mission. ’s Morgens was dit het Missionair Servicecentrum Tilburg, gevestigd in het Huis van de Wereld. Het MST is een initiatief van de Missionarissen van het H.Hart (MSC) en de Dochters van O.L.Vrouw van het H.Hart (FDNSC). Tijdens een inleiding en enkele workshops konden de deelnemers kennismaken met het werk van het MST op het gebied van gastvrijheid, de straatkrant, vluchtelingenwerk en migrantenmissionarissen. Ronde-Tafelhuis Voor het tweede deel van de dag vertrok het gezelschap naar het Ronde-Tafelhuis in Tilburg-Noord, waar coördinator Thea van Blitterswijk vertelde over dit ontmoetingshuis voor mensen van alle religies die in de wijk voorkomen. Het doel van het Ronde-Tafelhuis is het verbinden van mensen in de wijk, en een plek zijn voor mensen die buiten de boot vallen. De deelnemers waren blij verrast te zien hoe breed het veld van urban mission is en dat er nog zoveel gebeurt. De slotdiscussie leverde ook veel vragen op: Wat is missie vandaag de dag? Gaat het erom dat ‘het goede maar gebeurt’, of moeten we ook onze christelijke achtergrond laten zien? In hoeverre hebben de nieuwe missionaire werkers behoefte aan verbondenheid met de religieuzen? Hoe zien de migrantenmissionarissen hun missie hier?

16



Uitdieping Aan deze vragen was een tweede bijeenkomst gewijd, op 13 januari in de Titus-Brandsma-Memorial in Nijmegen. Hier ging het gesprek over twee onderwerpen: het werk van migrantenmissionarissen, met als voorbeelden de Hircoscommuniteit in Den Haag en de Spiritijnen in Rotterdam-Zuid; en over mogelijkheden van contact tussen religieuzen en urban-missionwerkers, met als voorbeelden het MST en het buurtpastoraat Utrecht. De migrantenmissionarissen gaven aan dat er een spanningsveld is tussen het pastorale werk en het missionaire werk. Met name de priesters voelen een druk vanuit het bisdom om zich bezig te houden met parochiepastoraat, maar zij vinden dat hun opdracht ligt in het missionaire werk, het naar buiten treden naar allerlei bewoners. Voor het urban-missionwerk is het contact met religieuzen van belang voor de voeding van de spiritualiteit van de werkers, en soms ook als een soort alternatieve kerkelijke erkenning. Vervolgstappen Aan het slot van de tweede bijeenkomst werden twee actiepunten voorgesteld. Dat was allereerst het versterken van het bondgenootschap met werkers en werkplekken die onze sporen doortrekken, waardoor ze niet alleen financiële, maar ook geestelijke steun van ons krijgen. Het tweede actiepunt was het opnieuw verwoorden van ons missiebegrip, in het licht van het feit dat de bisschoppen hierin het initiatief naar zich toe hebben getrokken. De CMBR zal deze voorstellen uitwerken. De volgende twee bijeenkomsten van het Platform Missionaire Oversten zullen gaan over Afrika. In navolging van de Afrikasynode en de Sedosconferentie van vorig jaar, zal het thema zijn: ‘Wat kunnen wij als religieuzen in Nederland doen om de religieuzen in Afrika te ondersteunen bij hun werk?’ Meer informatie over programma en data volgt op de website van de KNR. Aanmelden kan nu al, via [email protected]

Tom Boesten | Erica op ’t Hoog

Meer informatie over de werkplekken Missionair Ser vicecentrum Tilburg: w w w.rooihar t.nl en w w w.huisvandewereld.nl Het Ronde -Tafelhuis: w w w.rondetafelhuistilburg.nl Hircos: w w w.missiezusters.org (kijk onder gemeenschappen)

‘Verbannen uit het land der levenden’, Jesaja 53 Het Netwerk Religieuzen voor Vluchtelingen van het WRGV organiseert samen met het Jeanette Noëlhuis de Aswoensdagwake op 9 maart 2011. Bij de hekken van het detentiecentrum Schiphol Oost staan we stil bij wat er in deze gevangenis met mensen gebeurt. Naast de meegebrachte palm wordt, zo mogelijk, ook het nieuwe wetsvoorstel over het strafbaar stellen van illegaliteit én van hulp aan mensen zonder geldige papieren verbrand. Rian Ederveen, van het LOS, zal de overweging houden. Juist in deze tijd is de wake naast bezinning een heilzaam teken van solidariteit met vluchtelingen en hen die deze mensen ‘barmhartigheid verlenen’. Biddend en zingend maken we duidelijk dat wij grote vragen hebben bij het opsluiten en uitsluiten van mensen die niets misdaan hebben.

De wake bij het cellencomplex Schiphol Oost ( Ten Pol, 1438 A J Oude Meer) begint om 14.00 u en duur t een uur. Ver trek om 13.30 u per bus vanaf Amsterd am NS Station Zuid/ W TC. Voor meer informatie zie w w w.schipholwakes.nl


17


Aanbod met betrekking tot Ex Caritate

Theologe en ethica dr. Marijke Verhoeven is bereikbaar via [email protected]

Op 18 november is de studie Ex Caritate van Annelies van Heijst, Marjet Derks en Marit Monteiro verschenen en op een feestelijke bijeenkomst in Tilburg gepresenteerd. Het boek beschrijft de geschiedenis van de congregaties zelf, maar in zekere zin óók van de individuele zusters die daar de afgelopen 200 jaar hebben geleefd, gewoond en gewerkt, vanuit hun gezamenlijke en persoonlijk inspiratie: de liefde tot God en tot de naasten. Mogelijk bestaat er behoefte om binnen uw eigen congregatie of met zusters uit meerdere congregaties gezamenlijk, eens dieper in te gaan op Ex Caritate. Mevrouw Marijke Verhoeven biedt aan om zowel de informatieve invalshoek als uw reacties op het boek aandacht te geven. Het boek biedt veel stof om met elkaar over te praten, om terug te kijken, om herinneringen op te halen, of om nieuwe inzichten verder te doordenken. Mocht u belangstelling hebben om in eigen kring één of meerdere bijeenkomsten te organiseren over Ex Caritate, dan is mevrouw Verhoeven graag bereid u daarbij van dienst te zijn. In overleg met u maakt zij een programma dat is afgestemd op de interesse van de groep zusters die aanwezig zal zijn en op de thema’s die zij graag willen behandelen. Dat kan variëren van een informatieve bijeenkomst voor een grote groep, een meer studieachtige bijeenkomst in een kleinere groep of een soort leesgroep of gespreksgroep waarin samen passages worden gelezen en besproken onder haar begeleiding. De vergoeding hiervoor is afhankelijk van de tijd die het haar kost om het programma goed voor te bereiden en de bijeenkomst te begeleiden.


Studiedag Geaarde Spiritualiteit De scholingsgroep van de Werkgroep Religieuzen voor Gerechtigheid en Vrede organiseert een studiedag Geaarde Spiritualiteit met als thema ‘Een volk in verwarring, tussen hoop en vrees’. Mensen voelen zich onzeker in deze tijden van crises en verwarring. Wat brengt de dag van morgen? Wie kunnen wij vertrouwen? Wie heeft een oplossing voor onze problemen? Alle zekerheden zijn aan het wankelen gebracht. De garantie van een baan en een inkomen. De betrouwbaarheid van politici en hun partijen. Het gezag van religieuze en kerkelijke leiders. Alle crises bij elkaar - economisch, ecologisch, sociaal, kerkelijk - lijken te verwijzen naar een onderliggende bestaansonzekerheid. Geïnspireerd door Schrift en traditie is het noodzakelijk te luisteren naar de klacht van mensen. Hun zorgen, hun onzekerheden, hun ongenoegens zijn uitgangspunt bij de inzet voor een samenleving waar ieder tot haar recht kan komen. De belofte van een geheelde schepping en een vredelievende mensengemeenschap. Maar tegelijkertijd inspireert de Schrift ons kritisch te staan tegenover het aanwijzen en uitdrijven van zondebokken. Dat maakt het in deze tijd verwarrend om een duidelijk evangelische boodschap te laten horen. Maar juist in deze tijd van verwarring is het visioen van vrede en gerechtigheid meer nodig dan ooit. Opdat wij niet gevangen blijven in vrees, maar mogen leven van de hoop.

Opgave vóór 23 maar t 2011 bij Sylvia Hobeijn: [email protected]

Brief aan Tweede Kamer over De Nieuwe Liefde Op initiatief van Huub Oosterhuis opende op 11 februari De Nieuwe Liefde haar deuren aan de Da Costakade 102 te Amsterdam. De Nieuwe Liefde wordt een plek voor studie, bezinning en debat, een ruimte voor levensbeschouwing en religie en een podium voor poëzie, muziek en theater. Huub Oosterhuis schreef hierover: (-) Er moeten huizen zijn, vaste adressen waar naar de zin van het leven kan worden gevraagd. En waar die behoefte aan een opvlucht van onze geest niet wordt weggelachen, en niet bedolven onder welke ideologie dan ook, een christelijke of een atheïstische. Waar mensen met zulke vragen en behoeften intellectueel én emotioneel veilig zijn. Huizen waar ondogmatisch en zonder missionaire bedoelingen het erfgoed van jodendom, christendom, humanisme en socialisme ter sprake wordt gebracht, uitgelegd, gewikt en gewogen. Waar ook onbevooroordeelde en betrouwbare informatie wordt gegeven over buiten-Europese godsdiensten. En diepgaande studie wordt gemaakt van de islam, als godsdienst en cultuur. Huizen die een centrum zijn voor studie, bezinning en debat; ruimte voor levensbeschouwing en religie. En als tegenwicht tegen conformisme, en om je verbeelding te scherpen, hart en verstand te verruimen, zal er een podium zijn voor poëzie, muziek en theater – poëzie, door Martinus Nijhoff omschreven als

w w w.denieuweliefde.com

18


ontwikkelingssamenwerking Het bestuur van de KNR heeft in een brief aan de Vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken zijn zorgen uitgesproken over het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. Terwijl steeds meer Nederlanders direct betrokken zijn bij solidariteit met het Zuiden, heeft de regering vooral aandacht voor binnenlandse problemen. Hoewel Nederland officieel nog steeds veel geld uittrekt voor ontwikkelingssamenwerking, wordt dit geld ook besteed aan zaken die niet in het budget thuishoren, zoals militaire missies. Het De tek st van de brief is KNR-bestuur hoopt dat Nederland een positieve rol zal spelen in de wereldwijde sa- integraal te lezen op de menwerking die nodig is, nu we voor zulke grote uitdagingen staan. KNR-site (zie: Publicaties)

de tintelende taal van een achter alle kwaad verrijzende dageraad.


19

Goed voor je hart

Boeken & beelden

Gekooid verlangen Wie ooit de kathedraal van Chartres bezocht, zal zich het rozetraam met z’n blauwe gloed herinneren: één groot verhaal van engelen, koningen, vogels en profeten rondom Maria met Christus en natuurlijk ook het labyrint in het schip van de kathedraal. De ramen en het labyrint zijn twee markante elementen in dit eeuwenoude gebouw. Terwijl de ramen even indrukwekkend blijven als voorheen, blijken sinds de jaren ’80 steeds meer bezoekers geboeid door het labyrint, dat achthonderd jaar geleden in de vloer werd uitgetekend. Toen ik eind vorig jaar in Chartres aankwam, werd ik getroffen door een heel ander element: de vogels die traag en schijnbaar zonder zwaartekracht hoog in de lucht cirkelden rond de twee ongelijke torens. Ik heb

er ademloos naar staan kijken. Later, in het Noord-portaal, zag ik opnieuw vogels: God schiep ze op de vierde dag. Wanneer Hij zijn werk heeft voltooid en de laatste uit zijn handen wegvliegt, kijkt Hij voor zich uit, de verte in. Was dat het moment waarop Hij in zijn geest de mens zag opdoemen? En was dat een moment van bevlogenheid? Vogels in hun vlucht zijn misschien wel het oudste beeld voor het vrijheidsverlangen dat in ons leeft. Het overschrijdt voortdurend de grenzen van het hier en nu, naar de toekomst en naar het verleden. Vandaar de duurzame verwantschap tussen mensen en vogels. In hen herkennen wij wie we werkelijk zijn: adem en aarde, geest en stof, aan de grond gebonden en tegelijk bezield met het

IKOON van de week verlangen daar bovenuit te stijgen. Vogels die vrij van zwaartekracht spelen met de wind, herinneren ons aan het verlangen dat mensen opwaarts drijft en verder draagt de verte in. Maar zoals vogels, kunnen ook mensen worden gekooid. Wanneer in ons een diep verlangen onderdrukt wordt, vervreemden we van onszelf. Dat verlangen wil opwaarts en vindt tegen alles in een weg door onze kerken en waait als een wind over Egypte, Tunesië, Jemen, Iran … het Midden-Oosten. Als ergens onvervuldheid wordt ervaren, dan is het daar waar vrijheid gebarricadeerd wordt. Gekooid verlangen roept krachten op die niet te stuiten zijn.

Ben Verberne msc

Het IKON Pastoraat is gestart met een nieuwe radiorubriek en website: IKOON van de week. Elke week wordt een getuige uit de geschiedenis belicht die ons vandaag de dag nog iets te zeggen heeft. Dwarsliggende vrouwen en mannen van de af-

Op het leven

gelopen tweeduizend jaar die opkwamen voor hun geloof en medemens. Het zijn mensen die hun nek hebben uitgestoken en hun leven hebben gegeven voor God, voor hun geweten, voor de gerechtigheid of voor mensen in de knel.

De rubriek is iedere zondag om 10.02 uur te horen op Radio 5 (747 AM). Op de website w w w. ikoonvandeweek.nl kunt u de tek st nalezen en -luisteren en krijgt u meer informatie.

Speciale uitgave over duurzaamheid van DISK

Het landelijke bureau Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken (DISK) heeft begin dit jaar een speciale uitgave verzorgd in het kader van het project Kerk en duurzaamheid. De uitgave is bedoeld voor lokale geloofsgemeenschappen en nodigt hen uit stappen te zetten om te werken aan duurzaamheid. ‘Op het leven’ bestaat uit twee delen. In het

eerste deel ‘De diepte in’ wordt nader ingegaan op de verhouding tussen de christelijke geloofsgemeenschap en duurzaamheid. Elk hoofdstuk eindigt met enkele gespreksvragen. Het tweede deel bestaat uit concrete handelingssuggesties voor de lokale geloofsgemeenschap ten aanzien van o.a. de omgang met geld, inkopen, energie, gebouwen en gronden. De

twee grondwoorden uit het eerste gedeelte, ‘sjaloom’ en ‘hoop’, worden nuchter en concreet vertaald in verschillende aspecten van kerk-zijn. Op toegankelijke wijze biedt deze uitgave dus handvatten voor een ‘innerlijke vergroening’ en een ‘uiterlijke vergroening’, die zeker ook gebruikt kunnen worden door gemeenschappen van religieuzen.

Te bestellen bij DISK: Luijbenstraat 17, 5211 BR ’s-Her togenbosch. T: 073 – 6128201. E: [email protected]. Zie ook w w w.duurzamekerk.nl

Weblog André Lascaris o.p. André Lascaris o.p. brengt de christelijke geloofsleer naar de sociale media door zich in zijn weblog op jonge mensen en zoekers van nu te richten. Zijn weblog is er ook voor gelovigen die graag meer willen weten en na-

denken over het geloof. Lascaris verwerkt zijn eigen jarenlange studies in de artikelen, maar wil geen massieve zekerheden overdragen. Een tot twee keer per week wordt de site vernieuwd met artikelen over de bron-

nen van het geloof, de godsdienst waarin Jezus opgroeide, het waarom van het vieren in de kerk en het belang van het samengaan van geloven en denken.

André Lascaris blogt over geloof en wat het betekent op de site w w w.meerdanik zelf.nl


21

boeken & brochures

boeken & brochures

Oneindig Verlangen (3-dvd-box) In augustus / september 2010 zond de KRO/ RKK de reeks Oneindig Verlangen uit. Deze serie van drie portretten van zusters van verschillende generaties

verscheen onlangs op DVD. Zr Leonarda van Leeuwen (1926), Claris in klooster Sint Josephberg te Megen, wordt op jonge leeftijd twee maal achter elkaar gekozen tot abdis. Zr Anne-Marie Bos (1973) woont met zusters en broeders in de Karmel gemeenschap Sint Jozef te Nijmegen. Zij deed haar professie in 2000 en werkt op dit moment aan haar proefschrift

In stilte Bijbelse spiritualiteit in afbeeldingen. Zr Truus Sonder (1937) is sinds 1994 Algemeen Overste van de zusters van Liefde van Schijndel en sinds 2004 vice-voorzitter van de KNR. Zij leidt met haar medebestuursters, het complexe (afbouw) proces van haar congregatie. Met elkaar creëren zij een spirituele zorgcultuur voor de ouder wordende zusters.

De serie Oneindig Verlangen is geproduceerd door INSPIRAE, het bedrijf van Marijke van der Putten. € 29,95. Te bestellen via de KRO -webwinkel.

Handboek Kerk en Internet Onlangs verscheen het handboek Kerk en Internet van i n for m at ie we tenschapper Eric van den Berg. Hierin bepleit de auteur een intensief gebruik van internet en sociale media door parochies en gemeenten. Van den Berg is zelf zeer actief op internet, met onder andere de katholieke website isidorusweb.nl. Hij ver-

zorgt ook speciale trainingen waarmee hij toerusting en kennis wil geven om actief te zijn op internet. Het handboek telt acht hoofdstukken. De auteur geeft veel praktische tips voor digitale presentie en laat ook een aantal deskundigen aan het woord, onder wie Roderick Vonhögen en Erik Borgman. Een drietal uitvoerige hoofdstukken gaat over het bouwen en beheren van websites. Uiteraard is er ook een hoofdstuk over sociale media. De auteur beschrijft een vijftal ‘best practices’ en geeft tips voor onder andere beginnende blog-

gers en twitteraars. Een lijst met veel voorkomende termen op internet maakt het handboek compleet. In zijn weblog van 19 februari 2011 besluit Br Bernardus Peeters ocso: In het Handboek kerk en internet wordt vaak verwezen naar een angst die kerken en dus ook religieuze gemeenschappen hebben om zich op het web te begeven. Het is waar en die angst herken ik ook bij mezelf. Maar (-) dit aan te bevelen boek, heeft mij overtuigd dat ik over die drempel heen moet. Ik denk dat ik mijn aangemaakte twitteraccount dus maar eens ga updaten.

Eric van den Berg, Handboek kerk en internet. ISBN 90 -8972- 030 - 6. Uitgeverij Berne. € 28,95. Zie ook de w w w.handboekkerkeninternet.nl, bijvoorbeeld voor bruikbare tips Acht manieren om sociale media in de kerk te gebruiken op de site (keuzemenu: Tips). Het weblog van de abt van Koningshoeven is terug te vinden op w w w.koningshoeven.nl.

Journaliste Mirjam van Biemen had een mooi huis, financiële zekerheid en een rijk sociaal leven. Toch was ze altijd moe. Ze realiseerde zich dat het echt tijd werd om het roer om te gooien en greep de kans om een boek over retraites te schrijven met beide handen aan. In ruim 200 pagina’s beschrijft ze haar ervaringen tijdens zeven heel verschillende retraites: Vipassana, Hare Krishna, Advaita, Katholieke retraite, Vision Quest, Soefi en Straatretraite. Dit boek biedt een unieke kans om vanuit een comfortabele lezerspositie kennis te maken met een grote diversiteit aan spirituele tradities. Mirjam van Biemen schrijft helder, toegankelijk en eerlijk, ook over haar eigen motieven. Er is moed voor nodig om je meerdere dagen in vreemd gezelschap te begeven teneinde kennis te maken met technieken en tradities om je ego los te laten en je over te geven aan dat wat is. De


voel. Maar dit welbehagen houdt geen stand. Wanneer de retraite op zijn eind loopt is de schrijfster teleurgesteld over het wantrouwen en de verwijten, die haar ten deel vallen: Ineens heb ik het gevoel dat (ze) naar me turen en mij, de heiden, in de gaten houden (-) Dat ze vinden dat ik gebruikmaak van hun dienstverlening maar geen respect toon voor hun manier van leven. Hebben ze gelijk? Heb ik het klooster als hotel gezien en de kerk gemeden? Niet bewust. Na boeiende rapportages over de Vision Quest-retraite, geïnspireerd op de tradities van Noord-Amerikaanse indianen over een weekend samen met veertig soefi’s besluit de schrijfster haar boek met een spannende straatretraite, geïnspireerd door het Zen-boeddhisme. Hierbij leven de deelnemers een aantal dagen en nachten als ‘thuislozen’ op straat, waar ze onder meer moeten bedelen. Deze retraite riep veel heftige reacties op in de omgeving van de schrijfster, die zij van repliek dient: Mensen verwijten ons soms ook dat we het geld afnemen van de echte bedelaars. Maar wiens geld nemen wij van wie af? Deelnemers aan deze retraite gaan achteraf juist meer en anders geven aan echte daklozen en vaak schenken wijzelf een deel van onze opbrengst weer weg als we op straat leven.

Mirjam van Biemen. In stilte. Retraites in Nederland en België. 192 bladzijden. € 17,95 Uitgeverij Athenaeum. ISBN 978 90 253 6717 6

‘The Passion’ Het aankomende tv-spektakel The Passion op Witte Donderdag wordt door diverse christelijke organisaties gezien als een unieke missionaire kans om vooral jongeren te laten zien wat de betekenis van Pasen is. The

22

schrijfster heeft veel geleerd tijdens de retraites. Ze weet nu dat je van ‘rondshoppen’ niet verlicht, maar wel versnipperd raakt. En ze realiseert zich dat een proces van transformatie tijd nodig heeft. Na een beschrijving van de boeddhistische Vipassana- of inzichtmeditatie en haar belevenissen in een ashram op de Veluwe schrijft Mirjam van Biemen over de advaita vedanta, die geworteld is in de hindoeïstische traditie. De schrijfster voelt zich het diepst geraakt door deze retraitevorm, waarmee ze kennis maakt op Schiermonnikoog: Onderweg merk ik dat er iets veranderd is in mijn bewustzijn. Ik voel me lichter, alles lijkt te stromen. Voor het eerst in mijn leven voel ik me echt stabiel en helemaal open. Het voelt fantastisch en ik wil dat het nooit meer ophoudt. ‘Het leven leeft zichzelf’, die zin gaat als een mantra door me heen. Voor een katholieke retraite meldt de schrijfster zich in de abdij van Onze Lieve Vrouw van Nazareth in Brecht. Het is voor de auteur de eerste retraite zonder begeleiding en zonder groep. Aanvankelijk voelt ze zich goed thuis bij de Trappistinnen: Vooralsnog vind ik het heerlijk hier. Het is alsof ik bij dertig oma’s tegelijkertijd op visite ben en de abdij geeft me een veilig en geborgen ge-

Passion is een musicalachtig spektakel dat zal worden opgevoerd op de markt van Gouda. In The Passion zingen bekende Nederlandse acteurs het passieverhaal met de grootste Nederlandstalige pophits.

Witte Donderdag 21 april 2011, 20:30 uur Nederland 3 Radio 2 Internet: Facebook , Twitter: #passiongouda


23

boeken & brochures

De letter doodt, maar de geest maakt levend (2 Kor. 3: 6)

Religieuzen en hun kloosters in Noord-Brabant

Torgny Lindgren is evenals zijn succesvolle collega-schrijvers Per Olov Enquist en Stieg Larsson afkomstig uit de Noord-Zweedse provincie V ä sterbot ten . Ook Lindgren’s werk is over de hele wereld vertaald en hij ontving talloze prijzen voor zijn werk. Het noorden van Zweden kende een levendige traditie van verhalen vertellen tijdens lange donkere winterdagen. De grootmoeder van Lindgren was ook zo’n verhalenvertelster en Lindgren heeft zich in deze orale traditie genesteld. Hij is een verteller die de teksten in zijn hoofd laat rijpen en ze dan pas uitschrijft: ‘Ik ben een heel langzame schrijver. Ik probeer alles uit mijn hoofd te leren. Ik schrijf als ik in het bos werk of in mijn tuin. Terwijl ik naar muziek luister of aan het koken ben (..). Ik probeer het verhaal op te bouwen, te laten groeien in mijn hoofd. En als de tijd daar is om te schrijven, ken ik ze uit mijn hoofd. Als je op die manier werkt, moet je alles wat niet noodzakelijk is wegsnijden. Je kunt het je niet veroorloven om onzin op te slaan in je hoofd’. Dat levert een geraffineerd eenvoudige stijl op waarin zowel veel wordt uitgedrukt als veel wordt verzwegen. De personages van Lindgren zijn veelal ongeletterde Zweedse plattelanders die aan weinig woorden genoeg lijken te hebben en in wier leven de dood, het onrecht of de chaos toe-

Voor iedereen die belang stelt in religieus erfgoed verscheen eind vorig jaar een omvangrijk naslagwerk, waarin alle Brabantse kloosters en alle in deze provincie vertegenwoordigde orden en congregaties beschreven zijn. Ook de inmiddels verdwenen bouwwerken zijn hier beschreven en afgebeeld. Met encyclopedische volledigheid wordt in dit vademecum een tijdbeeld geschapen van spirituele en maatschappelijke bewogenheid. Bij de afbakening vormde de vraag wat verstaan wordt onder een klooster een eerste struikelblok. De auteur koos voor een pragmatische werkdefinitie: een klooster is een gebouw waarin religieuzen volgens hun regel samen wonen, bidden en werken. Dat betekent dat een dergelijk gebouw meestal een kapel bevat, een refter, slaapruimten, een recreatieruimte en werklokalen. Etc…. (-) Woonhuizen waarin een aantal gepensioneerde religieuzen zich vestigde of huizen waarin religieuzen zijn gaan wonen nadat ze in dienstverband bij een instelling werkzaam waren, zijn in de meeste gevallen niet opgenomen. Bij navraag bleek dat de congregaties zelf deze huizen niet tot hun kloosters rekenen, ook al leiden de bewoners ervan een kloosterlijk leven. Zij werken immers niet meer volgens hun regel in of vanuit dit huis en in hun gebedsruimte wordt slechts zelden de eucharistie gevierd. In de inleiding wordt in vogelvlucht de geschiedenis van de religieuzen in Brabant naverteld, met als dieptepunt het jaar 1806 toen er nog slechts vijftien kloosters te vinden waren.

slaat. De plaats van handeling is vrijwel altijd het genadeloze landschap van het Hoge Noorden en Lindgren’s personages zijn weliswaar vervuld van ontzag voor woorden, maar realiseren zich tegelijkertijd dat woorden toch niet het leven zelf zijn. Hoe zou de wereld er uit zien zonder kennis van het schrift? Torgny Lindgren toont het ons in de naamloze hoofdfiguur uit ’De Bijbel van Doré’, die nooit heeft leren lezen of schrijven, omdat hij aan een zware vorm van dyslexie lijdt. Hij spreekt zijn levensverhaal in op een opnameapparaat en dat is meteen de roman zelf. ‘Er hebben nooit letters tussen mij en de wereld in gestaan. Dit is mijn allereerste herinnering, waarschijnlijk lag ik nog in de wieg: Mijn moeder zat naast me, ze had een opengeslagen boek in haar handen dat ze naar me ophield. Het was de Bijbel van Doré in roodlederen band. Haar vader stond achter haar, hij leunde op de arm van haar stoel. Natuurlijk! riep hij. Geef hem de Dood die komt aangereden uit Openbaringen ook maar! En het leger van de farao dat in de Rode Zee verdrinkt!’ Ondanks zijn handicap redt de analfabete en blijmoedige verteller zich uitstekend, omdat hij in de getekende Bijbel van Doré alles geleerd heeft wat hij moet weten. De prenten van Gustave Doré, de negentiendeeeuwse Franse graveur en illustrator, brandden zich bij de hoofdfiguur rechtstreeks naar binnen, zodat hij geen tekst of interpretatie nodig heeft om die illustraties te kunnen ‘lezen’. De wijsheid van het boek, die hem is geopenbaard door naar de prenten te kijken en te luisteren

naar de verhalen die zijn grootvader erbij vertelde, komt de jongen goed van pas. De verteller twijfelt noch wanhoopt, al ondervindt hij tal van moeilijkheden. Wanneer hij op een dag zijn geboortehuis moet verlaten om te worden opgenomen in een instelling, pakt zijn vader het boek af, omdat hij meent dat het schadelijk is. Rond het centrale gegeven van het verlies van het prentenboek spint Lindgren een subtiele roman, waarin hij speelt met wisselende perspectieven, waardoor hij ons telkens een andere versie van hetzelfde verhaal voorschotelt. In de buurt van de verteller woont de altijd gejaagde stukjesschrijver Manfred Marklund, die mijmert dat hij het gelukkigst is ‘als de stukjes alleen nog maar in je hoofd rondbuitelen’, nog niet gedresseerd tot geschreven teksten, met letters als opgezette dieren. De verteller herkent deze gevoelens van de stukjesschrijver, want ‘het best’ is ook voor hem datgene wat hij zichzelf nooit tegen het opneem apparaat zal laten zeggen. Wanneer Marklund ziek wordt en het bed moet houden komt de verteller hem vermaken met mooie verzinsels over zijn eigen leven, die veelal geënt zijn op bijbelse taferelen. Maar ’De Bijbel van Doré’ is meer dan een boek over bijbelverhalen. Het is ook een roman over de levenskunst van een sterke persoonlijkheid en over de onverdiende loyaliteit van een kind jegens zijn ouder. We mogen ons gelukkig prijzen dat we over de vaardigheid beschikken om het te lezen, want enkel met de plaatjes van Doré zouden we het niet redden

Torgny Lindgren, De Bijbel van Doré. ISBN 9789044513134. € 19.90. Uitgeverij De Geus.

24


Daarna volgt een paragraaf over de kloostergebouwen en de diverse bouwstijlen, een onderwerp dat ook een afzonderlijke studie waard zou zijn. In deel 1 staan de religieuze instituten, die in Noord-Brabant, gevestigd waren/zijn centraal. Hierin komen achtereenvolgens de actieve vrouwelijke religieuzen, de monialen, de priesterreligieuzen, de monniken en de broeders en fraters aan de orde. Het belangrijkste en meest omvangrijke deel 2 (pp 165 – 915) gaat over de kloostergebouwen in NoordBrabant. Deze indrukwekkende aantallen gebouwen zijn beschreven naar de alfabetisch geordende plaatsnaam, waarin ze stonden of staan. Het is boeiend om de veelal bijzondere voorgeschiedenis te leren kennen van kloosters die voorheen een heel andere functie hadden. Zoals bijvoorbeeld het voormalig klooster Maria Regina van de zusters Dominicanessen van Bethanië, dat op pagina 750 beschreven is. Het is in 1910 gebouwd als een modelboerderij-melkerij door een particuliere maatschappij. De zusters kochten het pand voor hun reclasseringswerk en ze betrokken het klooster, dat na een verbouwing (de koeienstal werd kapel) in 1934 werd ingewijd. In het algemeen blijken veel van de beschreven gebouwen meerdere malen van bestemming en van (religieuze) eigenaars veranderd te zijn. Naast de informatieve teksten bevat het boek ook veel historisch- en eigentijds beeldmateriaal. Zo prijkt op een minder bekende foto Zuster Adriana

Bekkers, lid van de Congregatie van Maria Eerherstel met haar broer Willem Marinus, de latere bisschop van ’s-Hertogenbosch. De bekende serie zwartwitfoto’s, die Guus Bekooy in 1963 maakte van de Clarissen te Megen, is in groot formaat opgenomen. In krachtige beeldtaal verhalen die foto’s van een wereld die verdwenen is. Hedendaagse foto’s zijn er ook, zoals die van de kapel van het franciscanessenklooster in Dongen, die als ‘schoolvoorbeeld van rijke neogotiek’ geldt. En ook het kapucijnerklooster in Velp leverde anno 2010 prachtig beeldmateriaal op voor dit boek. Een klein minpuntje: de tekst en de bijbehorende illustraties staan niet altijd op dezelfde pagina, hetgeen soms verwarrend kan zijn. Dit neemt niet weg dat dit vademecum ongetwijfeld voor veel religieuzen en Noord-Brabanders een feest der herkenning zal zijn.

Jan Smits, Vademecum van religieuzen en hun kloosters in Noord-Brabant. € 89,95 ISBN:978-90 -8730 - 032- 6. In samenwerking met: de Rijk sdienst voor het Cultureel Er fgoed te Amersfoor t en het Museum voor Religieuze Kunst te Uden. Aantal pagina’s:940 Uitgeverij Veerhuis.


25

Religieus leven In de voetsporen van Augustinus de Augustijnse Beweging Sint Augustinus van Hippo (354-430) is een van de meest invloedrijke denkers uit de geschiedenis. Augustinus’ betekenis ligt vooral in de verbreding van het religieuze leven. Vóór zijn tijd betekende de gang naar het klooster naast een gerichtheid op God een vlucht uit de wereld. Geïnspireerd door Augustinus kregen kloosters naast een contemplatieve ook een actieve dimensie in de vorm van ‘werken van barmhartigheid’. Zijn Regel, die door veel orden en congregaties als leidraad voor hun gemeenschapsleven is genomen, verschafte de basis voor een vorm van religieus leven, waarin sociaal engagement wordt gekoppeld aan contemplatie. Er is de laatste jaren sprake van een opmerkelijke revival van interesse voor deze kerkvader en ordestichter. Volgens ingewijden ligt de kracht van Augustinus in zijn vermogen om zowel onzekerheid over als vertrouwen op God aan te wakkeren. De werken van Augustinus bevatten een schat aan spirituele inzichten. Het opdelven van die schat is één van de doeleinden van de Augustijnse Beweging. Over deze recente loot aan de Augustijnse stam spreken we met mevrouw Annemieke Pacilly en pater Bob Bodaar osa. Een platform In 2004 nam Bob Bodaar osa tijdens een ‘tussenkapittel’ het initiatief voor de oprichting van de Augustijnse Beweging en binnen een jaar was dit platform een feit. Binnen deze beweging werken verschillende religieuze instituten, verenigingen en kerkelijke instellingen samen. Zij hebben met elkaar gemeen dat ze allen hun inspiratie in belangrijke mate aan Augustinus ontlenen. Doel van het platform is om elkaar te bemoedigen en initiatieven te ontwikkelen om aspecten van augustijnse spiritualiteit te behoeden en te behouden, te verstevigen en te vernieuwen. Bob Bodaar osa: Er zijn acht participanten,

die graag hun krachten willen bundelen en hun inspiratie delen. Naast vier religieuze instituten - de Zusters Augustinessen van Heemstede, de Zusters Augustinessen van Sint-Monica, de Kanunnikessen van het Heilig Graf en de Augustijnen – zijn dat het Augustijns Instituut, de Werkhofgemeenschap, het Augustijns Centrum De Boskapel en de Vereniging Familia Augustiniana Nederland. We hebben primair in de ‘eigen kring’ gezocht, maar iedereen die zich wil aansluiten is van harte welkom. Inmiddels heeft zich ook een zogenoemde ‘Fraterniteit’ gevormd, bestaande uit zes mannelijke ‘leken’ van middelbare leeftijd, die hun leven in het licht van Augustinus willen plaatsen. Ze vormen geen

gemeenschap, maar wonen op verschillende locaties met of zonder partner. De participanten komen drie maal per jaar samen in platformverband om elkaar waar nodig en mogelijk te ondersteunen en te informeren. Onder het motto Augustinus aan het woord verzorgt de beweging een reeks brochures met beknopte teksten van Augustinus rond verschillende thema’s. Tenslotte wordt eenmaal per jaar een bezinningsdag georganiseerd voor de eigen achterban. De vorige vond plaats in december en had als thema: Augustinus en Epifanie. Annemieke Pacilly: Dat onderwerp was heel geschikt als handreiking in het gezamenlijk gelovig onder-

Detail van ‘Sint Augustinus in zijn cel’ Sandro Botticelli, 1494, Galleria degli Uffizi, Florence


27

religieus leven

weg zijn naar Kerstmis en Driekoningen. Onze platformbijeenkomsten hebben een informeel karakter, zijn laagdrempelig van opzet en gericht op hetgeen ons gezamenlijk bindt. En ondanks de diversiteit van de participanten wordt iedereen als gelijkwaardig bejegend en heb ik nooit de indruk dat leken minder zijn dan religieuzen. De Augustijnse nadruk op gelijkwaardigheid is dan ook een aspect dat mij erg aanspreekt. Als echte ‘Gods-zoeker ’ ben ik ook weleens bij andere, meer hiërarchisch-opgezette gemeenschappen geweest. Daardoor weet ik steeds beter dat ik hier thuis hoor (en bijvoorbeeld niet in een Benedictijnse gemeenschap). Bob Bodaar osa: Wie benieuwd is kan zich aanmelden bij een van de groepen van de Familia Augustiniana voor een kennismakingstraject om beter thuis te geraken in de Augustijnse spiritualiteit. Zo begeleid ik in Werkhoven een groep van 20 personen, die samen teksten bestuderen en bespreken. Tijdens het doorlopen van dat traject kan het verlangen sterker worden om je aan te sluiten. We noemen dat een ‘bevestiging’ en dat gebeurt door het uitspreken van een tekst ten overstaan van de generaal overste van de Augustijner orde of diens vertegenwoordiger, de augustijnen en de mede-familia-leden. Als een zichtbaar teken van verbondenheid kunnen bevestigde personen een speldje gaan dragen. Een permanente zoektocht Annemieke Pacilly raakte met name geboeid door Augustinus vanwege zijn zoektocht naar de waarheid. Na het lezen van een aantal teksten - onder andere van pater Van Bavel - liet Joost Koopmans osa haar verder kennismaken met de Augustijnse spiritualiteit, mede omdat zij toen juist in het bestuur zat van het Augustijns Centrum de Boskapel en hier graag meer over wilde weten. Dit leidde tot

28


religieus leven

een reactie van herkenning bij haar: Als dát aspecten van de Augustijnse spiritualiteit zijn, dan heb ik dat wel met de paplepel ingegoten gekregen. Zo moesten wij vroeger op school, als kinderen van de rector, beslist niet denken dat we ook maar íets meer waren dan de andere leerlingen van de school. Annemieke Pacilly: Het mooie van de Augustijnse Beweging is dat het echt iets is van religieuzen en leken gezámenlijk. We hopen elkaar te bemoedigen en te enthousiasmeren. Het is geen geheim dat er anno 2011 weinig animo is onder jongeren om als lid in te treden bij de traditionele orden en congregaties. Maar we kunnen nog wel profiteren van de rijke kennis en de inspiratie van de religieuzen. Niet dat de ‘nieuwe generatie’ alles klakkeloos moet overnemen, maar we kunnen de religieuzen wel als inspiratiebron gebruiken voor ons eigen gelovig zoeken. Met de Augustijnse Beweging kunnen we helpen om het erfgoed door te geven. Ieder draagt daar nu al op zijn of haar eigen plek en op eigen wijze een steentje aan bij. Hans van Reisen van het Augustijns Instituut doet het op wetenschappelijke wijze. De verschillende geledingen van de Familia Augustiniana doen het in de vorm van bezinningsbijeenkomsten. Het Augustijns Centrum De Boskapel doet het als geloofsgemeenschap in de vorm van inspirerende vieringen en activiteiten. Bob Bodaar osa: Nu de Beweging samen met de drie zustercongregaties tot een stevig fundament is geworden zijn we rijp voor een volgende stap. Er zijn reeds diverse ‘leken’ die bij de orde en de congregaties specifieke functies vervullen,

bijvoorbeeld in de redactie van ieders blad en binnen ieders solidariteitsfondsen (zoals bijvoorbeeld PROSA en PROSAN bij de Augustijnen). Aan een gezamenlijk blad durven we nog niet te denken. De verschillende orde/congregatiebladen zijn wel erg divers en de vrees bestaat dat het abonneebestand zou kunnen krimpen wanneer de afzonderlijke bladen zouden verdwijnen. Neem bijvoorbeeld de Stad Gods van de zusters Augustinessen. Dat blad telt vele duizenden abonnees! In deze fase ligt het voor de hand om wederzijds bezinningsactiviteiten voor elkaar open te stellen en om teksten en (powerpoint) presentaties uit te wisselen. Op dit moment verzorgen bijvoorbeeld Joost Koopmans en Annemieke Pacilly een introductiecursus over de Regel van Augustinus. Om niet allemaal het wiel uit te hoeven vinden is het zinvol om zo’n cursus door te geven. Het platform biedt een mooie gelegenheid elkaar hierover te informeren en zou derhalve ook een model kunnen zijn voor andere kleiner-wordende religieuze instituten. ‘De onuitsprekelijke God’ Bob Bodaar osa: De ‘hype’ rond Augustinus is niet uit de lucht komen vallen. De mensen van het Augustijns Instituut en zijn befaamde Augustinus-bibliotheek

Bob Bodaar osa

hebben daartoe gerichte inspanningen geleverd. Er is een reeks van moderne vertalingen van Augustinus’ werk verschenen. Zelf merk ik ook dat de belangstelling is gegroeid doordat ik nog al eens gevraagd word om een lezing te verzorgen. Het mooie van onze Beweging is dat dit model in principe ook elders kan aanslaan, nationaal en internationaal. In Papoea bijvoorbeeld heeft zich een aantal mensen rond een confrater gegroepeerd. Zij raken er gaandeweg meer bij betrokken. Augustinus realiseerde zich steeds beter dat God niet in spreken of zelfs in

Annemieke Pacilly

denken kon worden ‘gevat’. Naarmate hij ouder werd groeide zijn onzekerheid. Steeds meer gaf hij te kennen liever in de stilte ‘de onuitsprekelijke God’ te zoeken dan en plein public over God te willen spreken. Zo zegt Augustinus in een preek: ‘Als je denkt, iets van God begrepen te hebben, dan heeft wat je begrijpt, niets met God van doen’. Juist die permanente zoektocht is een facet van het leven van Augustinus dat hedendaagse Godzoekers herkennen en dat hen aanspreekt.

WvdV

w w w.augustijnsebeweging.nl


29

religieus leven

Persoonlijke groei door de School voor Spiritualiteit

betrekking tot de beleving van een zuster te benoemen. Wat mevrouw Coolen betreft plukt ze niet enkel in haar baan de vruchten van de cursus, het beïnvloedt haar hele leven. Er is iets op gang gekomen, dat niet meer te stoppen is. Dat was dan ook precies de bedoeling.

Mevrouw Anne-Mieke Coolen hoopt komende zomer af te studeren aan de School voor Spiritualiteit van het Titus Brandsma Instituut. De opleiding, die zij sinds 2009 volgt, omvat spiritualiteit van het religieuze leven, gericht op verschillende toepassingen in concrete werkvelden. Mevrouw Coolen werkt sinds 1998 in Woonzorgcentrum Molenweide in Boxtel, waar zij als contactpersoon verantwoordelijk is voor een aantal zusters van de Sociëteit van J.M.J. In deze bijdrage vertelt zij over de betekenis van deze cursus voor haar werk. Mw Coolen: Ik liep stage als creatief bezigheidstherapeute toen de zusters mij vroegen of ik contactpersoon zou willen worden. Op die vraag zei ik ja, al wist ik toen eerlijk gezegd niet waar ik aan begon. Maar je groeit er geleidelijk in en de zusters konden er aan wennen dat een leek deze taken ging vervullen. Het vertrouwen dat ik van de zusters krijg is heel wezenlijk in deze functie. Het werk bij de zusters is vrij breed en loopt uiteen van het kopen van panty’s tot het begeleiden in de laatste levensfase. Gezien hun hoge leeftijd beschikken de bewoonsters veelal over een broze gezondheid, zodat een belangrijk deel van haar werk bestaat uit het regelen van afspraken en het begeleiden van zusters naar het ziekenhuis, de opticien, etcetera. Mw Coolen: Als contactpersoon ben ik gespitst op het welbevinden van de zusters. Mijn activiteiten liggen deels in de voorwaardenscheppende sfeer en er is ook gelegenheid om in gesprek te gaan. De enthousiaste verhalen van haar collega’s in Den Bosch en Heeswijk over de cursus hadden haar interesse gewekt. De Open Dag van de School voor Spiritualiteit greep ze dan ook aan als een kans om zich nader te oriënteren. Vrij snel volgde de conclusie dat dit was waar ze naar op zoek was, ook al betekent dat een forse studiebelasting naast je baan.

30


Mw Coolen: Ik geniet van het lezen van de teksten, waarbij ik mezelf afvraag: wat kan ik er mee en wat betekent het voor mij, voor mijn werk? Het is een boeiend proces, want voordat je die vragen kunt beantwoorden moet je lezen en herlezen. De teksten geven niet zomaar hun betekenis prijs, je moet er echt voor gaan zitten. De cursus sluit heel goed aan bij mijn werk bij de zusters. Met deze bagage wordt het gemakkelijker om ergens dieper op in te gaan. Het religieuze leven leer ik beter kennen. Ik heb geleerd om woorden te geven aan gevoelens, ervaringen en gedachten. Soms zou ik per blok wel meer tijd willen, omdat ik nu eenmaal vanwege de combinatie met het werk en met ons gezin beperkt bent qua mogelijkheden tot verwerking van de stof. Er is goed nagedacht over de opzet van de cursus. Het is goed dat er ‘s middags practicum is, waarin we samen oefenen in gespreksvoering en waarin we gaandeweg ons eigen levensverhaal en roeping uitdiepen. Andere cursisten en de begeleiders kunnen daarop reageren. Tijdens het vorig semester hebben we aan de hand van De kleine prins van Antoine de Saint Exupéry gewerkt aan de onderscheiding der geesten. Enerzijds reikt de cursus de methoden, het gereedschap aan om beter te leren lezen en om te verwoorden, anderzijds is er de inhoudelijke verdieping. Voor mevrouw Coolen is Hein Blommestijn een inspirerend docent van-

wege het gemak en de creativiteit waarmee hij de dingen verwoordt. Hij heeft een helicopterview kunnen ontwikkelen en zelf voelt ze zich nog aan het begin staan van dat proces. Mw Coolen: Ik heb met veel inspirerende teksten kennis gemaakt en het hele scala van Augustinus tot eigentijdse mystici zoals Etty Hillesum spreekt me aan. Het is weldadig te weten dat er nog een groot terrein open ligt voor me waarin ik mag grasduinen. Het digitaal forum op internet vindt mevrouw Coolen voor haarzelf een minder geslaagd onderdeel van de cursus. De bedoeling is om te reageren op stellingen. Mw Coolen: Ik vind het moeilijk om mijn visie op papier te krijgen en ervaar bovendien altijd een druk van de tijd. De lesstof heeft nog niet kunnen bezinken en dan zou je prematuur daarover iets moeten schrijven. Dat werkt zo niet voor mij. Mevrouw Coolen vindt het een voorrecht dat zij deze opleiding mag volgen: Ik merk dat ik dankzij de cursus een groeiproces doormaak, waardoor ik beter kan luisteren. Ik ben minder geneigd om het vlug zelf in te vullen en streef ernaar de zusters te stimuleren om vanuit zichzelf te praten. Dat kun je doen door de juiste vragen te stellen. Ik heb steeds voor ogen: hoe gaat het met de zuster die je tegenkomt en zou ik iets voor haar kunnen betekenen? Daarnaast durf ik steeds vaker mijn observaties met

Meer informatie over de cursus w w w.titusbrandsmainstituut.nl/ Actueel.html

WvdV

Bestuurswisselingen Zusters Franciscanessen van Aerdenhout • zuster Mechtild Betjes, provinciaal overste • zuster Auxiline Bergen, assistente • zuster Euphemia de Boer, lid • zuster Renate Miedema, lid Zusters Augustinessen van Heemstede • zuster Tarcies Wijngaard, voorzitter • zuster Maria Breed, lid • zuster Marie-Anne Kras, lid Zusters van Onze Lieve Vrouw van Amersfoort • zuster Beatrix Woertman, voorzitter • zuster Ria Welters, vice-voorzitter • zuster Truus van den Hoven, lid Redemptoristen • pater Johannes Römelt CSsR, provinciaal • pater Henk Erinkveld (Nederland, vicaris) • pater Guido Moons (Vlaanderen) • pater Jürgen Langer (Duitsland) • pater Jan Hafmans (Nederland) Vanaf 1 januari 2011 is ook de indeling van de provincie in vier regio’s vervallen. Men spreekt nu van één provincie en de organisatiestructuur is daarop aangepast.

Zusters Franciscanessen van Bergen op Zoom Mgr. dr. J.J. van den Hende, heeft een nieuw bestuur benoemd, bestaande uit: • de heer Eric Boekhout • de heer Frans van den Berg • mevrouw Corrie Hamers • Zr. Veronica Verhaert zal het nieuwe bestuur adviseren en daarmee de andere zusters vertegenwoordigen. Norbertijnen Ward Cordtvriendt heeft om persoonlijke redenen zijn functie als abt van de Abdij van Berne neergelegd en heeft de band met de Abdij en de Orde beëindigd. Abt-generaal Thomas Handgratinger o.praem. heeft Klaas Fongers o.praem. benoemd tot administrator en hem als prelaat belast met de leiding over de Abdij, in eerste instantie tot en met november 2012. Orde der Kruisheren • pater Peter Snijkers o.s.c., prior provinciaal • pater Wim Slangen o.s.c., vice-provinciaal • pater Jan Rooijakkers o.s.c., lid • pater Guy Rigole o.s.c., lid • pater Edgard Claes o.s.c., lid

Agenda

2011

Open dag School voor Spiritualiteit — NIJMEGEN

5 maart

11 maart

23 maart Regiobijeenkomst – TILBURG

29 maart

Presentatie ‘Ontvangen’ — LIEVELDE Studiedag Geaarde Spiritualiteit met als thema

Een volk in verwarring, tussen hoop en vrees, — DEN BOSCH

5 april Regiobijeenkomst – NIJMEGEN

6 april

Ontmoetingsdag Beleidsmedewerk(st)ers — DEN BOSCH

7 april

Overleg Priesterreligieuzen — DEN BOSCH

8 april Kleurrijk Religieus Café – DEN BOSCH 13 april Regiobijeenkomst – MAASTRICHT

28 april

9 juni

Algemene Ledenvergadering KNR — DEN BOSCH

11 juni

Roepingen-orientatiedag — NADER TE BEPALEN

17 juni

Dag voor jonge religieuzen — NADER TE BEPALEN

27 september

Bijeenkomst kleine congregaties — DEN BOSCH

6 oktober Platformdag Internationalisering Religieuze Instituten

11 oktober

Religieuzenprijs III — DEN BOSCH

21 oktober

Platform Toekomst van Religieus Leven — DEN BOSCH


10 mei Regiobijeenkomst – DEN BOSCH 10 juni Kleurrijk Religieus Café – DEN BOSCH 18 mei Regiobijeenkomst – HEEMSTEDE

32

Platform Toekomst van Religieus Leven — DEN BOSCH

3 november Themabijeenkomst Ouderenzorg

10 november

Algemene Ledenvergadering KNR — DEN BOSCH

bulletin Konferentie Nederlandse Religieuzen In beeld Roma en Sinti tussen kwetsbaarheid en hoop

Recommend Documents