BrakelAtmosfeer Jaargang 9

BrakelAtmosfeer 2005

Jaargang 9

2

Faculteit voor Dans en Theater in Arnhem

Woonzorgcomplex Schaarhof in Wanroij

blz. 4, 5

blz. 23

Meerjarenbudgetering

Bijzonder brandveiligheidsconcept NDSM-loods

blz. 6

blz. 24, 25

Innovatief spaceframe voor optimale transparantie

'Plasbrand' van toepassing op 'De Brug'

Thermisch gescheiden ventilatieramen blz. 7

Bouwbeurs 2005 blz. 26

Renovatie winkelcentrum Piazza Gorinchem

Boshof, Angelino en Saelhof Emmen

blz. 8, 9

blz. 27

Nieuw hoofdkantoor T-Mobile Den Haag

Projectmatige ontwikkelingen

blz. 10

blz. 28, 29

Glazenwasbrug Penitentiaire Inrichting Zwaag

Gebruikersbehoefte essentieel voor rendabele gebouwen

blz. 11

blz. 30

Inzet rookluiken redt medewerker cacaoloods ADM te Wormer!

Brakel Atmos: klaar voor elke uitdaging in Europa

blz. 12, 13

blz. 31

Dorpersdreef: Van tropische hitte tot aangename temperaturen

Renovatie De Mirandabad in Amsterdam

blz. 14, 15

blz. 32, 33

Winkelcentrum De Klanderij in Enschede

Spoorwegmuseum Utrecht: integrale aanpak, uniek resultaat

blz. 16, 17

blz. 34, 35

Grote belangstelling training 'actuele regelgeving brandveiligheid'

Renovatie kantoor Océ in 's-Hertogenbosch

blz. 18, 19

blz. 36

Nieuw hoofdkantoor Bavaria in Lieshout

Zeven innovatieve ontwikkelingen Safety Access

blz. 20, 21

blz. 37

In vogelvlucht

Kantorencomplex Rivas Futura Spanje

blz. 22

Golfcentre van Santander Central Hispano, Madrid blz. 38, 39

Volgende keer ondermeer in Brakel Atmosfeer: Schuifdaken

De Mirandabad, vervanging complete glazen 'koepel'

Carnisse Veste in Barendrecht.

Winnaar van de NRW-jaarprijs 2005. Brakel Atmos realiseerde de transparante passageoverkapping (circa 124 x 8 m) en de op maat gesneden glazenwasinstallatie van dit imposante winkelcentrum.

colofon 2005 editie 2 jaargang 9 Brakel Atmosfeer is een uitgave van

Voorwoord Voor u ligt de tweede uitgave van ons bedrijfsmagazine “BrakelAtmosfeer”. Hierin worden allerlei aspecten behandeld die te maken hebben met het realiseren van prettige en veilige leefomgevingen. In zowel nieuwbouw als renovatieprojecten speelt een goed en verantwoord binnenklimaat steeds vaker een belangrijke rol. Daarbij komen onder meer zaken als daglicht, frisse lucht en veiligheid aan de orde. Wij dragen ons steentje bij aan een aangename omgeving door het adviseren en realiseren van totaalconcepten op het gebied van daglichttoetreding, brandveiligheid, ventilatie en onderhoud. Het verrichten van service en onderhoud aan deze concepten komt daar vanzelfsprekend ook bij kijken. Veiligheid en esthetica kunnen immers alleen gegarandeerd worden indien er goed onderhoud wordt verricht. In dit blad zijn veel interviews opgenomen met onder meer opdrachtgevers, architecten en eindgebruikers. Zij geven hun visie op het belang van daglicht en veiligheid in specifieke gebouwen. Zij bevestigen eveneens dat de intensieve samenwerking met Brakel Atmos garant staat voor een eindresultaat dat ruimschoots voldoet aan de vooraf vastgestelde prestatie-eisen. En.. in de toekomst mag u nog meer van ons verwachten. Brakel Atmos maakt immers deel uit van een groep internationale bedrijven gespecialiseerd in daglicht, brandveiligheid en ventilatie. Aan deze groep zijn onlangs twee marktleiders uit België en Frankrijk toegevoegd. Door kennisdeling en samenwerking zijn wij nu nog beter in staat elk project in ons vakgebied te realiseren, hoe ingewikkeld of uniek dat ook mag zijn. U leest hierover meer in deze uitgave. Tot slot: vanzelfsprekend vinden wij het belangrijk dat ons magazine voor u interessante onderwerpen bevat. Mocht u vragen en/of opmerkingen hebben dan staan wij daar vanzelfsprekend voor open. Ton van Gerwen Directeur

Postbus 524, 5400 AM UDEN Tel (0413) 338338, Fax (0413) 338300 E-mail [email protected] www.brakel-atmos.com

3

Brakel Atmos realiseert unieke glasdakconstructie

Ondergronds én toch opvallend: Faculteit voor Dans en Theater in Arnhem

Fotografie Thea van den Heuvel Nijmegen

Voorbijgangers zien naast het markante Rietveldgebouw enkel de glazen atriumoverkapping en de vier kleine gebouwtjes voor de vluchttrappenhuizen. Niets bijzonders, zo lijkt het. Maar de docenten en studenten van de Faculteit voor Dans en Theater in Arnhem weten wat daaronder schuilgaat: een compleet nieuw gebouw op 10 meter diepte waarin het prettig werken is. Het resultaat van een project, waarbij onder meer Henket & partners architecten en Brakel Atmos betrokken waren. Een impressie.

Volop daglicht

'Catwalk'

P. de Jonge Hoofd Facilitaire Zaken

4

H. van Laarhoven Henket & Partners architecten

Artez, de Arnhemse Hogeschool voor de Kunsten, is sinds jaar en dag gevestigd in het markante Rietveldgebouw langs de Rijn. De uitbreiding ten behoeve van de Faculteit voor Dans en Theater, onderdeel van Artez, had letterlijk én figuurlijk heel wat voeten in aarde. De heer Van Laarhoven, bouwkundige en industrieel ontwerper bij Henket & Partners architecten: “Het gebouw van Rietveld moest vrij in het park blijven staan. Na twaalf jaar werd besloten om ondergronds te bouwen.” Gevraagd: engineering met meerwaarde De bouw van het pand, dat in augustus officieel in gebruik werd genomen, is voorbereid door een deskundig bouwteam. Omdat in Nederland nog weinig ervaring is opgedaan met ondergronds bouwen, werden diverse aspecten uitvoerig onderzocht, zoals lichttoevoer en klimaatbeheersing. De architect had de opdracht de nieuwbouw zo transparant en onopvallend mogelijk vorm te geven en koos voor een vlak, glazen dak. Voor de dakconstructie kwam men na ampel beraad bij Brakel Atmos terecht, zoals de heer Van Laarhoven toelicht: “De kap is bij dit ondergrondse gebouw de enige verbinding met buiten. Die is zó essentieel: daarmee mag niets verkeerd gaan. Dus wilden we dat onderdeel in handen van een specialist leggen. We zijn toen met Brakel Atmos gaan praten en Brakel Atmos kreeg de opdracht. Vooral omdat we zekerheid wilden hebben ten aanzien van de engineering. Aan de atriumoverkapping koppel je een rook- en warmteafvoerinstallatie, klimaatbeheersing en zonwering: dat moet allemaal perfect werken!“ De uitdaging Een transparante en zo esthetisch mogelijke atriumoverkapping. Plus optimale daglichttoetreding via het atrium realiseren. Dat was de uitdaging voor Brakel Atmos. De gestelde uitgangspunten vereisten een speciale constructie. Uiteindelijk werd besloten om de dakconstructie in de dwarsrichting te laten rusten op vakwerkspanten, die de dragende hoofdconstructie vormen. Ze zijn geplaatst in een stramien van 5 meter en overspannen elk 15 meter. De vakwerkspanten zijn vormgegeven als slanke, ronde buisprofielen in driehoekvorm.

Een bijzondere constructie: de profielen ogen fraai en hebben bovendien het voordeel dat leidingen van verlichting e.d. erin weggewerkt kunnen worden. De profielen zijn tevens voorzien van een railconstructie, waaraan naast lampen ook kunstwerken van de studenten van Artez bevestigd kunnen worden. In de lengterichting, dwars op de staalspanten, zijn de aluminium draagprofielen bevestigd, waarop de beglazing rust. Op de ronde buisprofielen zijn in hoogte variabele steunen gemonteerd. Zo werd een lichte dakhelling van 2° gecreëerd, die nodig is voor het afvoeren van het hemelwater. Met het blote oog kun je die helling amper zien. Ook de gootconstructie is - op uitdrukkelijk verzoek van de architect - nauwelijks zichtbaar, behalve op de hoeken. Om aan de esthetische eisen te voldoen zijn de goten netjes weggewerkt in de dakovergang. Brandveiligheid, zonwering en ventilatie Brakel Atmos ontwikkelde ook een speciale zonweringconstructie door tussen de eerder genoemde vakspanten zonwerende doeken aan te brengen. De doeken zijn bevestigd op een speciale manier, zodat het rijkelijk binnenkomende daglicht de ruimte niet kan overstralen. De doeken zijn vervaardigd van geplastificeerde glasvezel en behoren uiteraard tot de vereiste brandklasse. Over brandveiligheid gesproken: Brakel Atmos plaatste Ventria uitzetramen in de glazen overkapping. Deze uitzetramen worden bij brand open gestuurd en zorgen voor de afvoer van rook en warmte. Zo ontstaat een rookvrije ruimte, die mensen in staat stelt veilig te vluchten. De Ventria uitzetramen hebben geen functie voor de afvoer van de dagelijkse warmte. Die taak wordt vervuld door de Ocura ventilatieroosters van 1,20 m hoog die in de glazen gevels zijn opgenomen. In de overkapping heeft Brakel Atmos bovendien een zogenaamde ‘catwalk’ aangebracht, zodat onderhoudsmonteurs en glazenwassers veilig hun werk kunnen doen.

Theater) in Arnhem won voordat het was opgeleverd al de A.M. Schreuderprijs 2003 voor ondergronds bouwen. De nieuwbouw “zorgt voor een unieke beleving van de ondergrond”, aldus de jury. De heer De Jonge kan die conclusie alleen maar onderschrijven: “Er is altijd een zee van daglicht in dit open, vriendelijke gebouw. In het atrium is overdag geen kunstlicht nodig. Niemand heeft het gevoel dat hij op 10 meter diepte loopt.” De jury van de Nederlandse Bouwprijs zei: ”Het 7000 vierkante meter grote nieuwe gebouw ademt Gerrit Rietveld: hetzelfde gevoel van licht en lucht, van structuur en orde, maar nu verborgen onder het gazon naast de oorspronkelijke academie. Volgens de jury is het een combinatie van een gedurfd concept, toepassing van gewaagde techniek, goed doordacht materiaalgebruik en respect voor de omgeving.”

Brandveiligheid en ventilatie

Van weerstand tot bewondering Techniek en esthetiek van het project waren dus behoorlijk gecompliceerd. Maar ook de gebruikers van het gebouw - per slot van rekening de belangrijkste betrokkenen – vroegen een zorgvuldige benadering. De heer P. de Jonge, Hoofd Facilitaire Zaken van de hogeschool, trad op als intermediair tussen het bouwteam en de gebruikers: “Met name bij studenten en docenten was er aanvankelijk de nodige aversie tegen het gebouw. Veel gehoorde kreten waren: ‘We worden weggeduwd; we worden begraven.’ Dat veranderde nadat ik rondleidingen was gaan organiseren. Toen kreeg je andere reacties, zoals ‘Oh, wat ruim!’ en ‘Wat een licht!’ De rondleidingen hebben de weerstand tegen het gebouw helemaal weggenomen.” De brandveiligheid vroeg ook de aandacht. “Begrijpelijk, want niemand heeft ervaring met brandveiligheid in ondergrondse gebouwen. De brandweer is vanaf het begin nauw betrokken geweest bij het project. We hebben aan onze mensen steeds (ook nog eens tijdens de opening!) duidelijk gemaakt welke voorzieningen zijn getroffen en dat ze zich nergens druk over hoeven te maken. Over brandveiligheid heb ik daarna geen vragen meer gehad”, aldus de heer De Jonge. Bekroning: Schreudersprijs + Nederlandse Bouwprijs Het ondergrondse danstheater (van de faculteit Dans &

Bovenaanzicht

5

Meerjarenbudgetering op basis van conditiemeting Geen onverwachte kosten, gegarandeerde werking

Onderhoud aan gebouwen wordt steeds belangrijker. De Nederlandse gebouwenvoorraad is relatief jong en er worden in verhouding weinig gebouwen aan toegevoegd. Het is dus van belang om de kwaliteit van deze panden goed te houden zodat ze de prestaties en uitstraling kunnen leveren waarvoor ze bedoeld zijn. Tijdig en preventief onderhoud speelt hierbij een essentiële rol. Voor dit (preventieve) onderhoud is geld nodig. Gebouwbeheerders nemen hiervoor budgetten op in hun begrotingen. Echter, het is moeilijk in te schatten wat men over een langere periode nodig heeft voor onderhoud. Elk gebouw is immers anders. Zo is het benodigde onderhoud onder meer afhankelijk van soort gebouw, gebouwgebruik en –intensiteit en locatie. Statistieken gebaseerd op het verleden kunnen dus niet zonder meer gezien worden als leidraad. Doet men dit wel, dan kan men voor onverwachte verrassingen/problemen en de daarbij behorende kosten komen te staan. Tijdige conditiemeting kan dit voorkomen. Conditiemeting Conditiemeting legt de staat waarin een systeem op een bepaald

6

moment verkeerd vast. Deze gegevens worden naast de gewenste gebouwconditie gelegd zodat voor elk individueel gebouw vastgelegd kan worden wat er op korte, middellange en lange termijn aan onderhoud gepleegd moet worden. Inspectie en rapportage De Service & Onderhoudspecialisten van Brakel Atmos voeren deze conditiemetingen uit op systemen voor brandveiligheid, ventilatie, dak- en gevelonderhoud en (beweegbare) zonlamellen. Daarin nemen zij ook de inspectie van glazen daken en gevels mee zodat vroegtijdige vervanging of lekkages worden voorkomen. Bevindingen worden samen met een onderhoudsadvies voor 3 tot 5 jaar in een rapportage vastgelegd. Hierin wordt de ernst en de omvang van eventueel aanwezige gebreken, de herstelprioriteiten en de daarbijbehorende kosten opgenomen. E.e.a. wordt vanzelfsprekend mondeling toegelicht. Momenteel verricht Brakel Atmos conditiemetingen bij 70 bouwmarkten verspreid over heel Nederland. Voor elk individueel pand wordt hiermee de onderhoudsbehoefte vastgelegd. Budgettering en contractvorm Afhankelijk van de benodigde onderhoudsactiviteiten stelt Brakel Atmos- in overleg -maatwerk contracten op. Aan de hand hiervan kan een meerjarenplan gemaakt worden waarmee een gebouwbeheerder zijn begroting kan opstellen. Dit voorkomt onverwachte problemen, storingen en kosten.

Innovatief ‘spaceframe’ voor optimale transparantie De markt, en daarmee de vraag naar oplossingen, is constant in beweging. Brakel Atmos reageert hierop door te anticiperen op deze marktvragen. Zo vragen architecten steeds meer naar transparante, glazen dak- en gevelconstructies waarvoor minder visueel zichtbare onderconstructies nodig zijn. Het kenniscentrum en de productontwikkelingsafdeling van het bedrijf ontwikkelde daarom een zogenaamd ‘spaceframe’ dat tegemoet komt aan deze vraag. Puntgehouden beglazingssystemen worden hierbij door middel van slanke, stalen drukstangen ondersteund en bevestigd aan ranke trekstangen. Rondom de glasconstructie worden de uiteinden van deze trekstangen bevestigd aan een robuuste onderconstructie die ervoor zorgt dat de voorspanning in de constructie gehandhaafd blijft.

Bovenaanzicht Spaceframe

De glazen ruiten kunnen, afhankelijk van wens of eis, op verschillende manier aan de ‘spider’ worden bevestigd. Zo kunnen ze geschroefd worden op het ruitvlak, gelijmd of in de kitnaad bevestigd worden (situatieafhankelijk).

Prototype in testcentrum

Afdeklijsten en ‘spiders’ kunnen op maat vervaardigd worden

Transparante, thermisch gescheiden ventilatieramen

Estra enkel glas

Inova voor gevels

Estra thermisch gescheiden

Luma voor daktoepassingen

Brakel Atmos introduceerde eind vorig jaar twee innovatieve, transparante ventilatieramen die speciaal ontwikkeld zijn voor geveltoepassingen. Ze zijn zowel geschikt voor rook- en warmte afvoer als natuurlijke, dagelijkse ventilatie van gebouwen. De Inova heeft een uiterst slank profiel. Haar bediening is volledig weggewerkt in de constructie. De Estra is een lichtdoorlatende kleppenventilator die volledig tot zijn recht komt in situaties waarin veel glas wordt toegepast. Bijzonder is dat dit systeem zowel in enkel als dubbel glas uitgevoerd kan worden. Tevens ontwikkelden we een stijlvol ventilatieraam met verborgen bediening voor daktoepassingen, de zogenaamde Luma. Het unieke aan deze ventilatieramen is dat ze thermisch gescheiden zijn. De ontwikkeling van deze transparante systemen is een reactie op de marktvraag naar architectonische systemen voor utiliteitsgebouwen zoals winkelcentra, atria en kantoorcomplexen. 7

Renovatie Winkelcentrum Piazza Gorinchem

Meer ruimte én de ervaring van licht, lucht en transparantie In 2004 won het gerenoveerde Winkelcentrum Piazza in Gorinchem de NRW Jaarprijs van de Nederlandse Raad van Winkelcentra. Brakel Atmos deelt de trots van de eigenaar en de huurders. In dit project realiseerde Brakel Atmos de glasdakconstructies, de luifels, de brandveiligheid en de ventilatie. Uitbreiden ... Piazza is een goedlopend winkelcentrum dat in het begin van de jaren 70 is gebouwd. In 1988/89 onderging het centrum nog een technische facelift, maar dat was niet genoeg. Mevrouw drs. M.J.F. van Hagen MRE is Portfolio Manager Winkels van Delta Lloyd Vastgoed, de eigenaar van het winkelcentrum. Zij nam het initiatief om de potentie van het winkelcentrum te meten en maakte zich vervolgens sterk voor renovatie. “Al in 1990 lieten wij een marktonderzoek uitvoeren naar het verzorgingsgebied van Piazza. Dat onderzoek leverde de volgende conclusie op: de winkels moesten uitbreiden, maar daartoe ontbrak de ruimte.” ... en verfraaien Het creëren van meer ruimte was niet de enige reden voor de renovatie: er moest ook iets aan de uitstraling gebeuren. “Het zag er behoorlijk armoedig uit door het platte dak en de damwandprofielen aan de zijkanten. Het was donker, laag en heel gesloten. Een zogenaamd naar binnen gekeerd winkelcentrum.

Conceptontwikkeling De heer F.W.M. Verkuijlen is Senior Planontwikkelaar van WPM Planontwikkeling, die deel uit maakt van de WPM Groep uit ’s-Hertogenbosch. “De WPM groep richt zich als onafhankelijk dienstverlener op alle facetten van vastgoed. Zo ook voor het project Piazza Center te Gorinchem. In opdracht van, en in samenwerking met Delta Lloyd heeft WPM zorggedragen voor het commercieel en technisch begeleiden van het renovatieproces. Vanaf het ontwikkelen van het allereerste conceptplan tot en met het daadwerkelijk realiseren van het project. Inclusief het beheren van het winkelcentrum voor, tijdens en na de renovatie van het winkelcentrum. Tijdens het ontwerpen stond de belevingswaarde van de consument centraal. Door voldoende daglichttoetreding moest het centrum open en ruimtelijk worden. Met het aanbrengen van een fraai vormgegeven lichtstraat hebben we hiervoor gezorgd. Er is dan echter ook altijd een spanningsveld tussen daglicht en temperatuurverhoging. Het was niet de bedoeling om de passage van het winkelcentrum geheel te klimatiseren. Het moest meer een verkeersruimte (een buiten-binnensituatie) worden. Een ruimte om beschut te winkelen, waarbij met behulp van natuurlijke ventilatie het klimaat comfortabel wordt gehouden.”

Architect C. van der Goes

M. van Hagen

Delta Lloyd Vastgoed

Fotografie Sjaak Henselmans Amsterdam

Oude situatie

Niet bepaald aantrekkelijk. Het gevoel is ook belangrijk voor bezoekers. Als je daar niet op aansluit, loop je achter. Vroeger moest de verlichting alleen maar van de etalages komen. Maar nu willen mensen licht, lucht en transparantie zien én ervaren.” Op basis van het marktonderzoek, de wensen van de winkeliers en de onderbouwing door mevrouw Van Hagen, besloot Delta Lloyd om aan de renovatie groen licht te geven. Een terecht besluit, zo bleek later: in plaats van 50.000 tot 60.000 bezoekers telt het winkelcentrum nu wekelijks 75.000 tot 80.000 bezoekers.

Oude ingang

8

Vernieuwde ingang

Fotografie Marcel Köppen Gorinchem

NRW-Jaarprijs voor WPM, Frank Verkuijlen (r)

Fotografie Sjaak Henselmans Amsterdam

Vernieuwde passages

Oude situatie: donker, laag, gesloten

Veel glas Hoe heeft men dat aangepakt? “We hebben gekozen voor glas met een zonweringfolie. Voor de toevoer van verse lucht zijn lamellenroosters in de gevel geplaatst. Voor de afvoer van rook in geval van brand - zijn primair transparante Ventria uitzetramen in de lichtstraat toegepast. Dezelfde uitzetramen worden ook gebruikt voor de afvoer van warme lucht in de zomer. We wilden geen lamellen in het dak om zoveel mogelijk transparantie te houden. Daarom hebben we uitzetramen toegepast.” Voor de lichtkapconstructie viel de keus op Brakel Atmos. “Omdat Brakel Atmos een goede prijs/kwaliteitverhouding biedt en omdat de manier van advisering ons bevalt. Bovendien bestond er vanuit eerdere projecten al een goede relatie tussen Brakel Atmos en WPM. Ook in dit project hebben we prettig samengewerkt.” Mooi gebouw Ir. C.F. van der Goes is architect-directeur van ‘architektenburo van der goes’ in Hilversum. “De wens was het centrum weer eigentijds te maken. We hebben geprobeerd om het een beetje een klassiek uiterlijk te geven met een knipoog naar de jaren 30. Er mocht ook met ornamenten worden gewerkt.” Het interieur is eveneens ontworpen door zijn bureau. “We hebben bijvoorbeeld de lampjes getekend en de uithangborden. We hebben uniformiteit in het pand gebracht. Zo zijn alle winkelpuien van hout gemaakt, waarbij veel aandacht is besteed aan de details.” Over het resultaat is hij zeer tevreden. “Het is een heel mooi gebouw geworden. Voordat we het gingen restaureren was het heel donker en zat er een vreemde structuur in. We wilden het

Nu: licht, transparant, open

gebouw ‘open’ maken en binnen een ‘buitensfeer’ creëren. Dat hebben we gedaan door een glazen lichtstraat midden in de passages toe te passen en vanaf de zijkanten ook daglicht binnen te laten komen. Op die manier krijg je verschillende soorten daglicht binnen.” Straatbeeld Uitgangpunten bij het ontwerp waren onder meer: vergroten van de oppervlakte, een betere routing en een oplossing voor de parkeerproblemen. “Het winkelcentrum moest ook beter in zijn omgeving passen. Verschillende winkels hebben daarom nu een glazen etalage die naar de buitenkant is gericht. Bovendien wilden we een duidelijk ritme in het gebouw brengen. Daarvoor hebben we houten spantjes toegepast, een soort ribben, die een bepaalde warmte uitstralen. Om een beetje een straatbeeld te krijgen staan in de passages kolommen met metselwerk, zoals je die ook buiten tussen de puien aantreft. In de centrale hal staat een stalen kolom die in één keer naar boven doorschiet. Dat geeft ontzettend veel ruimte en lucht.” Tussen het eerste idee voor renovatie en de opening van het vernieuwde Piazza (2003) liggen twaalf jaren. Er is dus een lang traject afgelegd. Maar het resultaat mag er zijn. Dat is niet op de laatste plaats te danken aan de inzet van alle betrokkenen. Mevrouw Van Hagen: “Bij het project waren samenwerking, teamwerk en de erkenning van ieders capaciteiten van groot belang.”

9

Nieuw hoofdkantoor T-Mobile: een prettige werkomgeving met veel uitstraling Eind vorig jaar nam de laatste groep van de in totaal 1700 medewerkers van T-Mobile haar intrek in het nieuwe hoofdkantoor aan de Leeghwaterkade in Den Haag. Een spraakmakend complex van 7 kantoorgebouwen die door middel van een atriumoverkapping met elkaar zijn verbonden. De medewerkers van T-Mobile zijn blij met hun nieuwe werkomgeving. “We zijn er echt op vooruitgegaan”, zegt Lex Teekens, Manager Facilitaire Zaken. T-Mobile is vanaf 1999 actief in Nederland. Door de explosieve groei van het bedrijf waren de medewerkers verspreid over verschillende locaties in Den Haag. Dit kwam de efficiency van de organisatie niet bepaald ten goede. Daarom werd er gezocht naar een nieuw gebouw.

Inspraak De keus viel op het nieuw te bouwen Haagse Hoge Huis. Dit pand werd in opdracht van Fortis Vastgoed en Centacon gerealiseerd en ontworpen door De Architectengroep. Brakel Atmos tekende voor de glazen overkapping, de gevelconstructies en een voor Nederland uniek brandveiligheidsconcept. De huurders hadden inspraak bij het ontwerp. Zo gaf T-Mobile onder meer haar voorkeur aan met betrekking tot het aantal werkplekken en vergaderruimtes.

Professioneel naar buiten, aangenaam van binnen Lex Teekens: “Het is een schitterend gebouw met heel veel licht. We zijn erop vooruitgegaan. Als telecombedrijf met 2.3 miljoen abonneehouders moet je professionaliteit en deskundigheid uitstralen. Daar draagt dit gebouw zeker aan bij. Het unieke aan dit gebouw is, dat de verschillende panden door passages en het atrium met elkaar verbonden zijn. Mensen ervaren dat als positief. De loopbruggen zijn centraal gesitueerd, zodat je gemakkelijk van het ene gebouw naar het andere kunt. De loopbruggen doen soms ook dienst als ontmoetingsplek of als een plek waar je rustig met iemand kunt bellen.” Het bedrijfsrestaurant en het grand café bevinden zich in het atrium. De medewerkers gebruiken het restaurant en het grand café ook regelmatig als officieuze overlegruimten. “Er is veel daglicht in het atrium. Hoewel we in verschillende gebouwen zitten, zijn we toch met elkaar verbonden.”

L. Teekens Manager Facilitaire Zaken

10

Glazenwasbrug Penitentiaire Inrichting Zwaag Elektrisch aangedreven brug met geïntegreerde sproei-installatie

Het centrale gebouw van de penitentiaire inrichting in Zwaag heeft aan weerszijden twee grotendeels gebogen glasdakconstructies. Schoonmakers en onderhoudsmonteurs konden de glasdaken tot voor kort bereiken via een stalen brug, die handmatig werd bediend. Toen deze brug niet meer aan de actuele normen bleek te voldoen en het verplaatsen enkel met zware lichamelijke inspanning ging gepaard, was vervanging aan de orde. Een uitdagend en innovatief project, waarvoor een compleet nieuw ontwerp gemaakt moest worden. Brakel Atmos klaarde de klus. De afdeling Safety Access van Brakel Atmos ontwikkelde een unieke gesegmenteerde, elektrisch aangedreven brug met geïntegreerde sproei-installatie. Bovendien fungeerde Brakel Atmos als hoofdaannemer, die tevens de bouwkundige en installatiewerkzaamheden coördineerde. Gebogen, aluminium installatie met lierconstructie Maatwerk was het enig mogelijke antwoord op de vraag van de opdrachtgever, met name omdat de gebogen glasdakconstructies aan de uiteinden voorzien zijn van vlak hellende daken. Via de nieuw te ontwerpen constructie moesten dus zowel de grote gebogen als de vlak hellende dakdelen moeiteloos en veilig gereinigd en onderhouden kunnen worden. Brakel Atmos construeerde daartoe een aluminium installatie die 50% lichter is dan de oude verrijdbare brug, die log was en niet zo gemakkelijk te bedienen. Doordat de installatie tevens is uitgerust met een speciale, mechanische lierconstructie, kunnen nu ook de vlakke delen goed en verantwoord worden schoongemaakt. Gebruiksgemak en veiligheid De nieuwe installatie heeft diverse voordelen ten opzichte van de oude brug. Zo is het gebruiksgemak verbeterd, doordat de installatie vanaf beide uiteinden elektrisch kan worden aangedreven. De veiligheid is gewaarborgd, doordat de bruggen (12 meter lang en 80 cm breed) aan weerszijden voorzien zijn van veiligheidsrails met valbeveiliging. Twee glazenwassers of onderhoudsmonteurs kunnen zich veilig aanlijnen, zonder belemmerd te worden in hun bewegingsvrijheid. Het loopvlak van de brug bedraagt 60 cm. Unieke sproei-installatie Uniek aan de brug is de geïntegreerde, hogedruksproeiinstallatie die voorreiniging mogelijk maakt. Vier elektrische motoren die door een frequentieregelaar worden aangestuurd, zijn verantwoordelijk voor de aandrijving van de brug met sproeiinstallatie. Up-to-date: conform de eisen De brug voldoet helemaal aan de normen van het Document Gevelonderhoud en aan de eisen conform NEN-EN 1808. Uit een

tweeledige keuring van TÜV Nederland werden bovendien de vereiste goedkeuringen verkregen. Ten eerste heeft de installatie een producttype-goedkeuring. De brug is geschikt voor twee personen en heeft een testbelasting van 720 kilo gedurende een tijdsduur van één uur doorstaan. Hierbij zijn geen blijvende vervormingen waargenomen. (Brakel Atmos ontwikkelde overigens een speciaal boomprofiel dat de uitgeoefende krachten ‘afvoert’.) Ten tweede werd een ‘ingebruikskeuring op locatie’ verkregen.

11

Inzet rookluiken redt medewerker cacaoloods ADM te Wormer! Het openen van de rookluiken in de opslagruimte van ADM leverde een belangrijke bijdrage aan de succesvolle reddingsactie die de regionale brandweer ZaanstreekWaterland op 18 december uit voerde, aldus de heer P. Corell, medewerker Bouwvergunningen van dit corps en tevens één van de brandweerlieden die deelnamen aan de reddingsactie. Brakel Atmos interviewde de heer Corell over deze brand. Het ongeval Op 18 december kreeg de regionale brandweer ZaanstreekWaterland om 6.25 uur een melding van een bedrijfsongeval binnen. Het zou gaan om een omgevallen stelling, waaronder iemand bekneld was geraakt. Het ongeval vond plaats in een gebouw dat 135 m lang, 95 m breed en 10,20 m hoog is en dat gebruikt wordt voor de opslag van zakken met cacaopoeder van elk 25 kg, die op ingesealde pallets in stellingen worden bewaard. De hal is helemaal gevuld met stellingen die hoog gestapeld zijn (9 meter). Door een nog onbekende oorzaak was naar alle waarschijnlijkheid eerst één stelling omgevallen, waarna door een soort dominoeffect andere stellingen over een oppervlakte van 50 m2 waren omgestoten. Bedrijfsbrandweer en gemeentelijke brandweer ADM heeft een eigen bedrijfsbrandweer, bestaande uit mensen die in het bedrijf werkzaam zijn en daarnaast een landelijke brandweeropleiding hebben gevolgd. Het zijn dus volwaardige brandweermensen, die ook met volwaardig materieel werken. Bij een incident in het bedrijf worden deze mensen dan ook als eerste gealarmeerd. In zo’n geval wordt ook altijd de gemeentelijke brandweer ter ondersteuning opgeroepen, omdat deze de eindverantwoordelijkheid heeft. Een week voor het incident vond er nog een gezamenlijke oefening bij ADM plaats. Verkenningsfase en reddingsactie Toen de brandweer ter plaatse kwam, wist ze niet of de heftruckchauffeur nog in de heftruck zat en waar zijn heftruck zich bevond. Het was één massieve massa van door elkaar liggende stellingen en pallets. Er was geen contact te krijgen met de heftruckchauffeur en men ging er al min of meer vanuit dat hij niet bij kennis of misschien zelfs overleden was. Het was daarom voor de hulpverleninggroep ondoenbaar om te bepalen waar de chauffeur zich precies bevond. Daar kwam nog bij dat de bedrijfsbrandweer op een bepaald moment een verbrandingsproces waarnam. Daarom werd besloten tot opsplitsing van de groepen brandweermensen. Eén gedeelte richtte zich vanaf dat moment op het blussen van een mogelijk begin van brand, terwijl een andere groep, waarvan ook de heer Corell deel uitmaakte, zich op de redding richtte. Met behulp van een andere bedrijfsheftruck kon men van bovenaf 12

Rook wordt via de rookluiken in het dak afgevoerd

Hulpverleners tijdens de reddingsactie bovenop de omgevallen stellingen

de situatie bekijken. Op een gegeven moment nam men in gangpad M twee gieken van een heftruck waar. Het was echter maar de vraag of de man er nog in zat. Hij kon eruit gevallen of gestapt zijn en bedolven zijn onder het product. Het was in elk geval 100% zeker dat er één persoon vermist werd. De heer Corell: “Het was toen een moment van afwegen. De man was inmiddels al een uur zoek, de rookontwikkeling nam steeds meer toe. Het was een correcte conclusie van de bedrijfsbrandweer dat er sprake was van brand en dat die behoorlijk in omvang zou toenemen. Toen was het ‘jongens als we nog wat willen, dan moeten we het nu doen’. Het was echter maar de vraag of hij in de heftruck zat en of het voor ons als brandweer wel veilig was. We hebben toen toch de beslissing genomen om extra materiaal te laten komen om ons te beveiligen tegen het vallen tijdens een mogelijke bevrijdingsactie. We trokken veiligheidsharnassen aan waarmee we ons konden vastzetten, zodat we in elk geval aan een lijn zouden hangen, wanneer er iets zou instorten. Met een beperkt aantal mensen waren we ons aan het voorbereiden op een bevrijdingsactie, toen we vernamen dat het slachtoffer al vanaf 6.30 uur vanuit zijn heftruck had geprobeerd om met zijn bedrijfscommunicatiesysteem contact te leggen met zijn chef. Deze bevindt zich normaal gesproken in een kantoortje in het gebouw en stuurt van daaruit de magazijnmedewerkers aan. Echter, alle mensen hadden het gebouw moeten verlaten vanwege de sterke rookontwikkeling. Dus niemand hoorde de noodroep. Bij toeval is de chef toch nog teruggelopen naar het kantoortje, omdat hij daar nog wat spullen wiilde weghalen. Daar zag hij toevallig dat de lamp van de mobilofoon knipperde. Er is contact opgenomen en het bleek dat de ‘beknelde man’

Het met cacao besmeurde slachtoffer na de succesvolle reddingsactie.

Omgevallen stellingen.

Het slachtoffer wordt op een brancard afgevoerd

niets mankeerde. De kooiconstructie van de heftruck heeft de chauffeur beschermd. Toen zei ik: dit is de laatste kans, hij is goed aanspreekbaar, hij zit in de heftruck, ik weet waar die heftruck staat, nu kunnen we gericht naar die heftruck toelopen en proberen de man eruit te halen. Vervolgens zijn we als bergklimmers de berg opgelopen – een hoogte van ongeveer 7 meter – en kwamen we aan bij de gieken. Vervolgens zijn we in de cacao gaan graven en toen zagen we ’m gelukkig op één meter diepte zitten. Daarna was het ‘de truc’ om de man uit zijn benarde positie te halen.” Inzet rookluiken “Alleen, wat er gebeurt – en dat loopt natuurlijk parallel – die brand gaat steeds verder en wordt steeds groter. En dan komen we op het nut van de rookluiken. We moesten van die rook af. Als hulpverleners kun je geen gerichte bevrijdingsactie uitvoeren in een ruimte vol met rook; dat wordt een onveilige situatie voor hulpverleners. Als je als brandweerman echter stem- en oogcontact met het slachtoffer hebt gehad en je hebt elkaars hand aangeraakt, dan laat je iemand niet meer zitten. Er waren voldoende mensen en middelen aanwezig om de brand onder controle te houden tijdens de reddingsactie. Zodra het risico echter niet meer acceptabel is – er waren al een aantal vuurhaarden ontdekt – dan moeten we als hulpverleners helaas eieren voor ons geld kiezen en moeten we weggaan. Met z’n vieren hebben we als bezetenen heel veel palletseals stukgemaakt en zakken afgevoerd. Op een gegeven moment stonden we op de kooi van de heftruck, maar konden we de man niet bevrijden.

Op dat moment gaf de leiding tijdens de inzet aan dat de rookontwikkeling zodanig was toegenomen dat er - in nauwe samenwerking met de bedrijfsbrandweer en het bedrijf - werd besloten om de rookluiken open te zetten om zo de rook via het dak af te voeren. Nadat de rookluiken waren geopend, ontstond er een rookvrije laag. We kregen hierdoor meer tijd om de man te redden,omdat we vlak onder het dak stonden te werken. De tijdsdruk werd behoorlijk; we zagen steeds meer vlammen om ons heen. Als hij eruit was, moesten we zo snel mogelijk weg. Het was op een gegeven moment niet prettig meer. Nadat de man daadwerkelijk was gelokaliseerd, werd hij (met behulp van een speciale hydraulische metaalschaar) binnen 20 minuten eruit gehaald. Toen moest alles en iedereen eruit, want als cacao eenmaal brandt, dan is het niet meer te houden. Door het vet- en zuurstofpercentage van het product kan de brand zichzelf dan in stand houden. Wil je een cacaobrand blussen, dan moet je de cacao onderdompelen in water en uitrijden. In dit geval spreken wij over 12.000 ton. Deze is in laadruimten van schepen gedeponeerd en vervolgens ondergedompeld in water. Brandveiligheidsvoorzieningen Het gebouw van ADM is in 1998 al eens besproken door de afdeling preventie van de regionale Brandweer ZaanstreekWaterland, omdat ADM destijds voornemens was een groot opslagmagazijn te maken. Omdat het een gigantisch groot object zou worden, was beheersbaarheid een cruciaal aspect. Een oppervlak van 1000 m2 kan de brandweer in principe aan. Hier ging het echter om een groot brandcompartiment van 12000 m2. Om logistieke redenen wilde men absoluut geen brandwerende scheidingen toepassen. Compartimenteren was dus niet bespreekbaar. In het kader van gelijkwaardigheid heeft men bij ADM toen gekozen voor een sprinklerinstallatie. “Overigens zijn de luiken destijds niet op last van de brandweer geplaatst. Overwegingen met betrekking tot rook- en warmteafvoer en beheersbaarheid speelden geen rol. De luiken zijn uitsluitend geplaatst vanwege de grote loopafstanden in de hal . Ten behoeve van de bouwvergunningsaanvraag in ’98 heeft de aanvrager een onderzoek laten verrichten. De rookberekening die deel uitmaakte van dat onderzoek, wees uit dat er rookafvoereenheden in het dak geplaatst moesten worden om vluchtwegen in zo’n groot compartiment zeker te stellen. “Nu hebben de luiken ook een hele positieve werking gehad voor de binnenaanval.” Ook onder normale omstandigheden heeft ADM regelmatig plezier gehad van de rookluiken, bijvoorbeeld wanneer er geventileerd moest worden, nadat het gereed staande product een behandeling tegen ongedierte had ondergaan. Daarnaast worden de rookluiken in de zomer natuurlijk gebruikt voor warmteafvoer. "Rookluiken, een prachtige uitkomst" “Als repressieve dienst van de brandweer hebben we bij dit incident nu gebruik gemaakt van de rookluiken. Het was een prachtige uitkomst. Stel je voor, als de luiken dicht waren gebleven, was het gebouw eerder vol gelopen en dan hadden we eerder met de reddingsactie moeten stoppen”, aldus de heer Corell. 13

Brakel Atmos als ‘hoofdaannemer’ in complex Dorpersdreef

Van tropische hitte tot aangename temperaturen Woningcorporatie Vestia liet in 1990 Wooncomplex Dorpersdreef in ’s-Gravenhage bouwen. Het complex met 155 aanleunwoningen werd destijds voorzien van een polycarbonaat overkapping. Deze kap ging in de loop der jaren verkleuren, bleek verre van waterdicht te zijn en voldeed niet aan de actuele brandveiligheidsnormen. Bovendien ondervonden de bejaarde bewoners veel overlast van de hoog oplopende temperatuur in het atrium. “De bananenbomen groeiden hier letterlijk in de tuin”, aldus Daan Ossewaarde, projectleider van Woningcorporatie Vestia. De oplossing? Een totaalconcept, ontwikkeld en begeleid door Brakel Atmos. Ossewaarde: “De kap gaf lekkages. Daarnaast trad oververhitting in het atrium op en hadden we te maken met de brandveiligheid. De materie was zó ingewikkeld, dat we besloten een adviseur in te schakelen.” Die adviseur was Jan Kees Gijsbers van SDB, adviesbureau voor wonen en zorg in Leidschendam. “Ik constateerde temperaturen tot 50 graden. De kap van polycarbinaat was er verkeerd om ingelegd, wat de verkleuring verklaarde. De inwatering werd veroorzaakt, doordat de kap slecht was aangesloten.” Meer expertise bleek nodig, vond Gijsbers: “Er moesten specifieke berekeningen worden gemaakt ten aanzien van temperatuur overschrijding, rook- en warmteafvoer, glasdikte en incidentele beloopbaarheid. Zaken waarin Brakel Atmos veel ervaring heeft. Vandaar dat ik voorstelde om dit bedrijf bij het project te betrekken.” Vestia oriënteerde zich ook op andere bedrijven, maar koos uiteindelijk voor Brakel Atmos. Ossewaarde: “Brakel Atmos kwam als betrouwbaarste partner uit de bus en had als enige de expertise om mee te kunnen denken over het ontwerp van het atrium.”

Intensief voortraject Een zorgvuldige voorbereiding bleek het halve werk te zijn. Ossewaarde: “We moesten zorgvuldig omgaan met de bewoners, voor het merendeel 70- en 80-plussers. Daarom ontwikkelden we een bouwmethodiek waarbij we langzaam de oude kap ‘afknabbelden’ en geleidelijk de nieuwe kap er achteraan monteerden..” Gijsbers: “De keuze voor glas in plaats van kunststof loste een belangrijk knelpunt op. Polycarbonaat is niet duurzaam. Als er brand uitbreekt, gaat het druppen in de vluchtweg. De brandweer tilde daar zwaar aan. Bij glas heb je daar geen last van”. Ossewaarde: “We bedachten een oplossing die afwijkt van het huidige Bouwbesluit, maar wel een gelijkwaardig resultaat oplevert. Het overleg met de brandweer is heel intensief geweest.” Gijsbers: “Een ander punt was de vervuiling van de kap. Het voordeel van glas is dat het incidenteel beloopbaar is, zodat je vuil kunt verwijderen. Het probleem van de temperatuuroverschrijding stelde ons voor een keuze: zonwering of zonwerende beglazing. We hebben zonwerende beglazing gekozen. In de kleur groen, omdat dat het beste past bij de originele profielen. De veranderingen waren zeer ingrijpend. Doordat je met ander materiaal werkt, wordt de constructie zwaarder belast. Daarvoor waren weer aanvullende constructieberekeningen nodig.” Brandveiligheidsconcept De nieuwe overkapping bestaat uit 9 lessenaars met een totale lengte van 223,7 meter en een breedte van 10,7 meter. Hierin is de zonwerende veiligheidsbeglazing vierzijdig opgelegd en ingeklemd. Bij de ingang zijn 2 glazen luifels geplaatst. Op grond van de eigen berekeningen adviseerde Brakel Atmos een gecertificeerd brandveiligheidssysteem dat borg staat voor een veilige vluchtweg bij brand. Er werd een brandmeldinstallatie geïnstalleerd, die rook detecteert en de aansturing van het rooken warmteafvoersysteem activeert. In het atrium zijn diverse voorzieningen getroffen: 20 Eura kleppenroosters in het dak en 12 Eura kleppenroosters op de bovenste verdieping voor de afvoer van warme lucht en rook. Voor de luchttoevoer zijn in de atriumgevel 16 Estra kleppenroosters geplaatst. De trappenhuizen werden voorzien van 4 Estra kleppenventilatoren voor de luchttoevoer en 4 Eura kleppenventilatoren voor de luchtafvoer.

Transparant glazen dak

14

De woningen op de begane grond kregen automatische deurdrangers, die zijn aangesloten op de brandmeldinstallatie. Gijsbers: “Voor het afvoeren van rook kon onvoldoende lucht worden toegevoerd. Daarom moest de hoogte van het atrium worden beperkt. Die beperking is gerealiseerd met de deurdrangers. Zodra de brandmelding binnenkomt, worden de deuren automatisch gesloten en ontstaat een kleiner brandcompartiment.” Binnenklimaat De roosters in gevel en dak zorgen ervoor dat warme lucht (met name in de zomer) wordt afgevoerd. De toe- en afvoerroosters zijn aangesloten op het ANV-besturingssysteem, dat zowel de dagelijkse natuurlijke ventilatie als de aansturing van rook- en warmteafvoerinstallaties regelt. Het systeem anticipeert op veranderende weers- en gebruiksomstandigheden en zorgt voor een beheersbare, gecontroleerde luchtverversing in het complex. Terugkijken De glazen kap is geplaatst en functioneert naar tevredenheid. Hoe kijkt het bouwteam terug op de samenwerking? Gijsbers: “Ik heb Brakel Atmos leren kennen als een kundige organisatie met veel expertise in ontwerp en uitvoering. Ook projectmatig was het goed georganiseerd, wat ik kon aflezen aan de netheid van de bouwplaats. Heel sterk vond ik ook de wijze waarop de bestaande leidingen zijn weggewerkt.” Ossewaarde: “De afspraken zijn vooraf keurig vastgelegd in een contract. Het overleg met de brandweer is prima verlopen. Ik heb de samenwerking als heel plezierig ervaren. Brakel Atmos was het enige bedrijf dat het proces ook bouwkundig kon coördineren.” Ervaringen van bewoners Mooi dat de samenwerking zo goed verliep. Maar het belangrijkste is natuurlijk wat de bewoners ervan vinden. Peter Snoeren, huismeester van het complex Dorpersdreef, en Eric Korbee, medewerker onderhoud/opzichter, horen alleen positieve geluiden. Snoeren: “Voor het project startte, vroeg men zich af of het een troep zou worden. Maar later zagen de bewoners dat het geruisloos ging. Tijdens het project zijn er geen klachten geweest. Het wordt ook bevestigd door de enquête die na het project is gehouden: mensen zijn heel tevreden over de renovatie.”

Buitenaanzicht

Communicatie is én blijft heel belangrijk, is hun ervaring. Snoeren: “Zeker wat betreft de brandveiligheid moet je zorgen dat er geen angst onder de bewoners ontstaat. Vestia heeft daarom steeds overlegd met de bewonerscommissie. Op verzoek van de commissie heeft de brandweer tijdens een speciale bijeenkomst uitleg gegeven. Dat vonden de bewoners heel positief.”Het klimaat in het atrium is veel prettiger geworden. Korbee: “Na de vervanging van het kunststof door zonwerend glas was het al een stuk aangenamer. Later kwamen daar de ventilatieramen nog bij. Op basis van de ervaringen van de bewoners is de juiste instelling bepaald.” Snoeren: “In het atrium hebben we dit keer zelfs de nieuwjaarsreceptie gehouden.” Korbee: “Tijdens het project zijn er geen klachten geweest. De lichtopbrengst en de helderheid zijn met het glas ook nu veel beter. De mensen zijn enthousiast, want ze kunnen nu echt naar buiten kijken.” Onderhoudcontract In verband met veiligheid is het vanzelfsprekend belangrijk dat de toegepaste systemen regelmatig onderhouden worden. Daarom sloot Vestia een onderhoudcontract af met Brakel Atmos. Een correcte werking van het brandveiligheidsysteem wordt zo gegarandeerd.

D. Ossewaarde Woningcorporatie Vestia

P. Snoeren en E. Korbee Woningcorporatie Vestia

J. Gijsbers Adviseur SDB

Prettig binnenklimaat

15

Winkelcentrum De Klanderij in Enschede: eigen sfeer en aantrekkelijke uitstraling Een sfeervol combinatiegebouw voor winkelen, wonen en parkeren aan het Van Heekplein in het centrum van Enschede. Een stedenbouwkundig verantwoorde oplossing met meerwaarde voor het hart van Enschede. Voor projectontwikkelaar Foruminvest B.V. uit Naarden en Prowinkogroep uit Amsterdam was het nieuwe winkelcentrum De Klanderij een in vele opzichten bijzonder project. Brakel Atmos realiseerde de glazen dak- en gevelconstructie en tekende voor de brandveiligheid en de ventilatie. Eric Kouwen, technisch ontwikkelaar bij Foruminvest B.V. geeft tekst en uitleg. “Een bombardement tijdens de Tweede Wereldoorlog had een gat, het Van Heekplein, geslagen in de stad. Dat was sindsdien nooit bevredigend ingevuld; de oude Klanderij, een samenvoeging van meerdere gebouwen en functies, was niet meer van deze tijd. Allerlei projecten en plannen speelden al rond het Van Heekplein toen wij de Klanderij verwierven. Uiteindelijk ontstond een unieke en succesvolle samenwerking met de gemeente Enschede en diverse marktpartijen. De Klanderij is hiervoor onlangs door de International Council of Shopping Centers (ICSC) uitgeroepen tot het beste publiek-privaat ontwikkelde winkelcentrum van Europa“, aldus Eric Kouwen. Spelen met licht Het winkelcentrum is een naar buiten en binnen gericht winkelcentrum. Uniek is het overkapte binnengebied dat bestaat uit drie zelfstandige onderdelen: twee hoofdpassages en het centrale plein. Voor elk onderdeel is een afzonderlijk ontwerp gemaakt met specifieke aandacht voor uitstraling, lichtinval, kleurgebruik en materialen. “Een mooi project: we lieten er zelfs speciale lichtarmaturen voor ontwikkelen. Ook met de lichtinval hebben we gespeeld; op het plein zie je de inval van het zonlicht als het ware meelopen door de kozijnen.”

Oude situatie

16

Entree Klanderij

Brakel Atmos realiseerde de glazen daken, gevels en kozijnen in het winkelcentrum. Bij de entrees is een innovatieve puntgehouden constructie toegepast. Het centrale plein is uitgerust met zes gesegmenteerde, structurele beglazingssystemen. De passages krijgen hun daglicht via sheden lessenaardaken en glazen wandconstructies die opgebouwd zijn uit aluminium roeden. In de systemen is zonwerende beglazing toegepast. Daarnaast realiseerde Brakel Atmos de glazen schuifpui bij één van de entrees. Buiten: evenwichtig gebouw met uitstraling Foruminvest en Prowinkogroep ontwikkelde in de Klanderij een combinatie van winkelen, wonen en parkeren. “Onze corebusiness is het winkelgebeuren. Maar ook in de woningen hebben we veel kwaliteit gestopt. Met eengezinswoningen voorzien van parkeren voor de deur op een verhoogd maaiveld is een oase van rust in het hartje van de stad gecreëerd. In zijn geheel is het een evenwichtig gebouw geworden. Het heeft een duidelijke architectuur en een krachtige uitstraling.” Binnen: aangenaam klimaat De Klanderij staat in het teken van gezellig winkelen en aangename vrijetijdsbesteding. “Belangrijk in dit verband zijn het open karakter van de koepel en de natuurlijke vormgeving van de passages en het plein. Heel verrassend is de hoge ovale koepel met daklichten, die door Brakel Atmos is voorzien van een rooken warmteafvoersysteem. Indien nodig wordt warme lucht via het dak afgevoerd. Ook in de zomer is het er dus heel behaaglijk. We hebben bewust niet gekozen voor klimaatinstallaties. De passage wordt niet verwarmd, zelfs niet in de winter. De winkeliers verwarmen hun winkels, die steeds open staan. In combinatie met de natuurlijke trek krijg je zo een prettig klimaat in de passage en heb je geen extra verwarming nodig.”

De warmte van thuis Warmte wordt niet alleen fysiek ervaren. Met dit gegeven is op verschillende manieren rekening gehouden. “De juiste verhouding tussen hoogte en breedte en aankleding is belangrijk voor de wijze waarop iemand de ruimte ervaart. Het plein doet bijna huiselijk aan; je komt binnen en voelt er gewoon de warmte. Ook de materiaalkeuze speelt een rol. Wij hebben gewerkt met warme, hoogwaardige materialen, die je ook gewoon in je huiskamer zou willen hebben. Zo zijn er twaalf verschillende soorten natuursteen toegepast en is houtfineer in de plafonds verwerkt. Of neem de sfeerverlichting met lampenkappen in de vorm van een huiskamerlamp; zoiets zie je nergens. Tegelijkertijd voelt het publiek zich nog steeds in contact met de buitenwereld. Mensen willen toch het zonlicht ervaren, niet in een bedompte sfeer lopen. Belangrijk in een winkelcentrum is dat er goede looplijnen zijn en dat trekkers zorgvuldig worden gepositioneerd. Het is een combinatie van factoren”. Eric Kouwen heeft zich met name met de technische en bouworganisatorische aspecten van de Klanderij bezig gehouden. “Je kunt alleen maar een goed project afsluiten als je je beleving, bezieling, kennis en ervaring weet over te brengen op anderen. Bouwen is teamwerk en dat zie je terug in het eindresultaat, in de details.”

Puntgehouden beglazingssysteem

Brandveiligheid Met sfeer heeft het niets te maken, maar in een groot winkelcentrum is het wel van levensbelang: de brandveiligheid. In geval van brand moeten winkelend publiek en personeel tijdig het pand kunnen verlaten. Daarnaast moet de brandweer de situatie snel kunnen overzien en tot actie over kunnen gaan.

E. Kouwen Foruminvest B.V.

Daarom realiseerde Brakel Atmos een brandveiligheidsconcept, dat bestaat uit glazen kleppenlamellen en Ventria uitzetramen voor luchttoevoer en Ventria uitzetramen in de glazen overkappingen voor de afvoer van warme lucht en rook. Voor compartimentering zijn beweegbare rookschermen tussen de aansluitingen van de passages op het plein toegepast. De rookschermen doen geen afbreuk aan de uitstraling en het open karakter, doordat ze helemaal uit het zicht zijn gemonteerd.

Centrale plein

Opwaardering Eric Kouwen is tevreden: de consequente focus op kwaliteit heeft aantoonbare resultaten opgeleverd. “Mensen komen graag naar De Klanderij. Bovendien merk je dat de A1-locatie binnen Enschede is verplaatst. Niet voor niets hebben zich in De Klanderij ook echte publiekstrekkers gevestigd, zoals Mediamarkt en H&M. Wat ook mooi is: meerdere plekken in het centrum worden nu aangepakt, waardoor de stad echt wordt opgewaardeerd. Enschede had jarenlang een wat suf imago. Dat verandert: Enschede wordt (is) weer op de kaart gezet!” 17

Grote belangstelling training 'actuele regelgeving brandveiligheid' De regelgeving betreffende brandveiligheid wordt steeds complexer. Zo moet voldaan worden aan het Bouwbesluit, de verschillende Bouwverordeningen en niet te vergeten ‘Beheersbaarheid van Brand’. Wat betekent dit in de praktijk? Over dit onderwerp organiseerde Brakel Atmos in november een training. De belangstelling was echter zo groot dat het uiteindelijk 3 trainingsdagen werden waaraan door zo’n 120 preventisten van de brandweer en hoofden Bouw- en Woningtoezicht werd deelgenomen. Hieronder belichten we slechts een paar van de besproken onderwerpen kort. Besloten/niet besloten ruimten: wettelijke eisen Er bestond veel interesse voor regelgeving betreffende besloten en niet-besloten ruimten. Maatregelen die voor besloten ruimten gelden zijn: - WBDBO* 30 minuten; - WRD* 30 minuten en zelfsluitend tussen vluchttrappenhuizen en atrium; - Vluchtafstanden maximaal 30 meter in 2 richtingen; - Verkeersruimte bij benadering geen vuurbelasting (< 8 kg vuurhout/m2); - Rookproductie 2,2 m-1 bij brandvoorplantingsklasse 2 of 5,4 m-1 bij brandvoorplantingsklasse 1. Voor een niet-besloten ruimte gelden er minder stringente eisen of komen eisen zelfs te vervallen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de WBDBO en WRD van 30 minuten. Daarnaast mogen ook de vluchtafstanden langer zijn, omdat niet door de rook hoeft worden gevlucht. * WBDBO: weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag * WRD: weerstand tegen rookdoorgang

Deelnemers cursusdag

18

ander gebouw

gebouw

brandruimte

Verspreiden van rook en brand In de normen NEN 6093 en NEN 6068 is de regelgeving betreffende de verspreiding van rook en brand vastgelegd. In geval van een buitensituatie is er onbeperkte afvoer van rook en warmte. Er moet een bouwkundige controle plaatsvinden op basis van brandoverslag. In geval van een niet-besloten ruimte ontstaat er een rooklaag boven in het gebouw en moet naast de controle van brandoverslag ook gekeken worden naar de bijdrage van de rooklaag aan de straling en de kans van het ontstaan van secundaire branden.

Deelnemers cursusdag

Brand in RWA-ruimte/brand in aangrenzende ruimte De rookafvoer moet in deze situatie beoordeeld worden met behulp van de NEN 6093 waarbij gekeken moet worden naar de maatgevende brand. In de regel worden hiervoor drie berekeningen uitgevoerd. Een berekening waarbij ervan uitgegaan wordt dat de brand ontstaat in de RWA-ruimte (vaak de begane grond van de vide) waarbij meestal sprake is van een trage branduitbreiding in combinatie met een lage vuurbelasting. Een berekening waarbij het uitgangspunt brand op de begane grond in een aangrenzende ruimte is (bijvoorbeeld een woning of kantoor). Hierbij oefent de stijghoogte van de uitstromende rook een belangrijke invloed uit op de hoeveelheid benodigde vierkante meters rook- en warmteafvoer. Een berekening van een brand op de bovenste verdieping van een aangrenzende ruimte. Hierbij is met name de temperatuur van de uitstromende rook de kritische factor.

Brandtypes Tijdens de training is gesproken over brandstof- en ventilatiebeheerste branden. Bij een brandstof-beheerste brand zorgt een onbeperkte hoeveelheid zuurstof voor een snelle verbranding met een groot vrijkomend vermogen. Dit in tegenstelling tot een ventilatie-beheerste brand waarbij de beperkte hoeveelheid zuurstof zorgt voor een trage branduitbreiding met een laag vermogen. Het duurt dan ook langer voordat een zelfde hoeveelheid kg vuurhout is opgebrand. Met deze informatie in het achterhoofd is het lastig om kg vuurhout te vertalen naar het vermogen van de brand uitgedrukt in kW.

Vluchten bij brand Ontruiming van een ruimte dient normaliter binnen 1 minuut te gebeuren. Maar wat als er zich meer mensen in een ruimte bevinden dan maximaal is toegestaan? ‘Vluchten bij brand’ uitgegeven door het Ministerie van VROM geeft hierop antwoord. Vaak is meer tijd beschikbaar wanneer een ruimte de standaardhoogte van een ruimte overschrijdt. Er is dan meer tijd beschikbaar voor ontruimen. Dit kan bepaald worden met de NEN 6093 in combinatie met de branduitbreidingsnelheid. Aanvullende RWA kan hierbij een belangrijke rol spelen omdat bij toepassing hiervan de ontruimingstijd kan worden verlengd.

Evaluatie Aan het einde van de trainingsdag vond er een schriftelijke evaluatie van de training plaats door de deelnemers. Hierbij gaf ruim 10% van de deelnemers aan de training ‘uitstekend’ te vinden. 75% vond de inhoud goed en de overige 15% was van mening de dag voldoende interessant en informatief te vinden. Zo’n 70% gaf verder aan in de toekomst aanvullende trainingen bij Brakel Atmos te willen volgen, met name op het gebied van rookbeheersing, regelgeving, detectie, compartimentering en de interactie van RWA en Sprinkler. Vervolg Dit jaar zal deze training –afhankelijk van behoefte – nog één of meerdere malen herhaald worden. Tevens overwegen we momenteel trainingsdagen betreffende een aantal deelgebieden van brandveiligheid. Bent u hierin geïnteresseerd? Stuur dan een e-mail bericht naar [email protected]

brandstof beheerst

ventilatie beheerst

19

voor het ontwerp van het nieuwe hoofdkantoor. “Het leuke is dat mijn vader 37 jaar geleden hier ook binnenkwam met dezelfde opdracht. Het heeft dus nogal lang geduurd en daarom waren veel mensen sceptisch. Ze geloofden er niet meer zo in. Vandaar dat we veel aandacht hebben besteed aan de communicatie. We wilden naar een nieuwe manier van werken: meer digitaliseren en flexibeler werken. De cultuuromslag die daarvoor nodig was, is een heel proces geweest.”

Nieuw hoofdkantoor Bavaria Lieshout

Interactie in het kantoor én met Brakel Atmos Ruim een jaar geleden nam bierbrouwer Bavaria een nieuw kantoor in het Brabantse Lieshout in gebruik. Niet zomaar een kantoor, maar een werkomgeving die past bij een onderneming die volop aan de weg timmert en die een plezierig werkklimaat bijzonder belangrijk vindt. En ook niet zomaar een architect: het kantoor is ontworpen door twee familieleden uit het geslacht Swinkels, Ir. Fabiènne van Thiel-Swinkels en haar vader Ing. Geert Swinkels. Brakel Atmos werd nauw betrokken bij het bouwproces. Geen wonder, want Bavaria en Brakel Atmos werken al meer dan tien jaar samen. Brakel Atmos heeft in het afgelopen decennium diverse ventilatieconcepten voor Bavaria gerealiseerd. Belangrijke concepten, want een goede afvoer van warme en/of vochtige lucht bevordert een efficiënte productie en komt de arbeidsomstandigheden ten goede. In het nieuwe kantoor van Bavaria tekende Brakel Atmos voor de daglichttoetreding in de centrale ruimte én voor het brandveiligheidsconcept. Nieuwe werkwijze, nieuw kantoor Mevrouw Van Thiel-Swinkels werd vijf jaar geleden aangenomen 20

Veel interactie Het nieuwe kantoor moest bijdragen aan flexibiliteit, interactie en communicatie. “We wilden geen eilandjes creëren. Het moest een compact gebouw worden waarin de ontmoetingskansen heel groot zijn. Daarbij hebben we onder meer gekeken naar de verschillende stromen mensen in het gebouw: bezoekers, leveranciers en eigen personeel. En naar de verbinding met ons industrieterrein aan de overkant van de provinciale weg door middel van een fly-over. Zo kwamen we uit op een driehoekig gebouw. Tussen de drie vleugels ligt op de begane grond een centrale binnenruimte, het kloppende hart. Met een restaurant, een koffiecorner en natuurlijk een bar: we zijn tenslotte een bierbrouwer én we wilden een levendige interactie.” Je kunt van alles bedenken, maar uiteindelijk hebben de gebruikers van het gebouw het laatste woord. “Mensen moeten een gebouw ervaren. Zij moeten er plezierig kunnen werken en zich thuis voelen.” De ervaringen zijn positief. “De sfeer is goed en we zitten nu eindelijk allemaal bij elkaar. Doordat we niet meer verspreid zitten over verschillende kantoorlocaties, verloopt de interactie een stuk beter. Je loopt gemakkelijker bij elkaar binnen.”

niet met een sprinklerinstallatie of brandschermen werken. Toen hebben we samen met Brakel Atmos een oplossing gezocht én gevonden in de combinatie van rookluiken in de glazen koepel en een intelligente brandmeldinstallatie.” Sparringpartners Brakel Atmos heeft in vrijwel alle gebouwen van Bavaria de natuurlijke of mechanische ventilatie gerealiseerd. “In de bottelarij moet je bijvoorbeeld veel warmte en vocht afvoeren, anders heb je eindeloos onderhoud.” De samenwerking met Brakel Atmos ervaart mevrouw Van Thiel-Swinkels als zeer goed. “Mijn collega de heer Van de Kam en mijn vader werken al veel langer samen met Brakel Atmos voor ventilatieoplossingen en onderhoud. Ook als het gaat om brandveiligheid worden de zaken goed bekeken en besproken. Bavaria en Brakel Atmos zijn duidelijk sparringpartners.” Vertrouwen is heel belangrijk, vindt mevrouw Van ThielSwinkels. “Ik vind dat er tegenwoordig té veel geregeld wordt. Zo is het ene regeltje voor brandveiligheid weer niet goed voor bijvoorbeeld de arbeidsomstandigheden. Er ligt altijd een spanningsveld. Ik ben iemand van de praktijk en wil graag weten of iets klopt. Een partner moet aantonen dat hij niet alleen aan een regeltje heeft voldaan, maar ook dat het écht werkt en dat het logisch in elkaar zit. Ik neem niet klakkeloos iets aan. Bij Brakel Atmos weet ik waar ik aan toe ben.”

Uitstraling Met het nieuwe gebouw maakt Bavaria ook een statement. “We laten zien dat we veel vertrouwen in de toekomst hebben. Bezoekers zeggen dat het gebouw naast professionaliteit ook een bepaalde gemoedelijkheid uitstraalt. Het is een open gebouw en mensen vinden de centrale ruimte heel plezierig. Er lunchen hier ’s middags zo’n 100 mensen; dan zit het gezellig vol. In de koffiecorner zitten altijd wel mensen te werken of te vergaderen.”

F. van Thiel-Swinkels

Daglicht en ventilatie In de centrale ruimte van het gebouw heeft Brakel Atmos gezorgd voor de daglichttoetreding. Er is een glazen koepel aangebracht met een doorsnede van zo’n 15 meter. Hierin is een isolerende en zonwerende beglazing toegepast met een LTAwaarde van 67%, een ZTA-waarde van 34% en een U-waarde van circa 1,2 W/m2.K. “In kantoorruimten waar mensen langer dan twee uur zitten, is daglicht een must. In het hart van het gebouw, de centrale ruimte, draagt daglicht in belangrijke mate bij aan de beleving van deze ruimte.” Brandveiligheid De brandveiligheid vormde een complex probleem. “We wilden graag een open kantoor hebben, het liefst zonder deuren. Maar dan zou je één groot brandcompartiment van te veel vierkante meters krijgen. Daarom hebben we de kantoortuinen gecompartimenteerd. Het middengebied van 1.500 m2 bleef echter over, doordat de centrale ruimte van de begane grond en de eerste verdieping door een vide met elkaar verbonden zijn. Hoewel dat eigenlijk nodig zou zijn, wilden we hier liever 21

In vogelvlucht

38 appartementen"De Ark" Rijen

Overslagsilo "de Sluis" Zaandam

Brakel Atmos b.v. Uden

Daimler Chrysler Nederland Utrecht

Katholieke Universiteit Nijmegen

Winkelcentrum Arena 's-Hertogenbosch

Stichting AKN Hilversum

Kantoorgebouw Forum Amsterdam

Fetim Amsterdam

T-Mobile Den Haag

Centre Court Den Haag

22

HAS 's-Hertogenbosch

Winkelcentrum Piazza Eindhoven

Woonzorgcomplex De Schaarhof in Wanroij Woonzorgcomplex De Schaarhof in Wanroij is een omgeving waarin oudere mensen op een prettige, sociale manier zelfstandig wonen. Comfort en veiligheid zijn karakteristiek voor dit gebouw. Wooncorporatie Pantein Wonen uit Sint Anthonis gaf opdracht tot realisatie van dit complex, waarin het atrium, gerealiseerd door Brakel Atmos, een belangrijke sfeerbepaler is. Een gesprek met Leo Sonderen, opzichter van Pantein Wonen, en Diny Kuppen, wonen-, welzijn- en zorgcoördinator op De Schaarhof. Het interview vindt plaats onder het dak van het atrium, dat is aangekleed met een bar, comfortabele zitjes, parasols en een biljart. Bewoners maken gezellig een praatje met elkaar of begeven zich via het atrium naar activiteiten die elders in het woonzorgcentrum worden georganiseerd. “We wonen hier nu een jaar”, zegt één van de bewoners, “en we zouden hier niet meer weg willen, omdat we alles bij de hand hebben en toch nog lekker op onszelf wonen.” Diny Kuppen onderstreept dat: “Mensen kunnen hier in contact komen met anderen als ze willen. Er worden allerlei activiteiten georganiseerd, die druk bezocht worden. Laatst hadden we de plaatselijke harmonie op bezoek en het geluid was echt hartstikke mooi. De akoestiek was goed. De bewoners zijn erg enthousiast.”

ventilatieramen zijn aangesloten op de brandmeldinstallatie, zodat rook in geval van brand via het dak kan worden afgevoerd. Goede dienstverlening “De contacten met Brakel Atmos verlopen prettig. Als ik vragen heb, staan mensen me netjes met raad en daad terzijde. Voor zover ik weet zijn de contacten ook tijdens het voortraject en de realisatie van het project goed geweest,” aldus de opzichter. Niet verwonderlijk dus, dat Pantein Wonen een onderhoudscontract met Brakel Atmos heeft afgesloten. Tevreden “Het mooie van het atrium is, dat bewoners binnen zitten, maar toch het gevoel hebben dat ze buiten zijn. Dat komt natuurlijk vooral door de heldere doorkijk van het transparante glas. Wij als verhuurder en de gebruikers zijn heel tevreden over De Schaarhof”, concludeert Leo Sonderen.

D. Kuppen en L. Sonderen

Ontmoetingsruimte “Het is zonder meer een prachtig gebouw. Zowel de woningen als het atrium zien er geweldig mooi uit. Mensen komen vanuit hun woning om een praatje te maken of een kopje koffie te drinken”, geeft Leo Sonderen aan. Diny Kuppen valt hem bij: “Het is prachtig om zo te kunnen wonen. Met zorg in de buurt voor als het nodig is.” Oude en nieuwe situatie Leo Sonderen: “Eerst stonden hier zes bejaardenwoningen aan de Schaarweg. Ter plekke van het huidige atrium was dus vroeger een straat. Nu hebben we twaalf gestapelde appartementen die door middel van een centrale overkapping met het oude deel zijn verbonden. Dan heb je een complex waarin het heel mooi en verzorgd wonen is. In Boxmeer hebben we een gebouw gerealiseerd, dat op hetzelfde principe berust. Dat zie je steeds meer. Door deze manier van gebouwen verbinden creëer je een ruimte waarin je activiteiten kunt doen: een echte ontmoetingsruimte.” Klimaat Het gebouw is voorzien van een natuurlijk ventilatiesysteem dat bestaat uit uitzetramen in dak en gevel. Warme lucht wordt via de dakramen op een natuurlijke manier afgevoerd. E.e.a. wordt aangestuurd door het ANV-besturingssysteem van Brakel Atmos, dat anticipeert op veranderende weers- en gebruiksomstandigheden en ramen open of dicht stuurt. De

23

Bijzonder brandveiligheidsconcept NDSM-loods Gelijkwaardigheid speelt een belangrijke rol

Een overdekte skatebaan, kunstenaarsateliers, voorstellingsruimten. De oude NDSM-loods in Amsterdam-Noord wordt verbouwd tot een centrum van cultuur en ontspanning. Het heeft nogal wat voeten in aarde om zo’n enorme hal van 20.000 m2 brandveilig te maken. Een gesprek met Willem Zaat die namens Stichting Kinetisch Noord de bouwcoördinatie voor zijn rekening neemt. Oefenruimtes voor popgroepen, theaterwerkplaatsen, kleinschalige voorstellingsruimtes, ateliers voor kunstenaars, een skatebaan van 1700 m2, een klimwand, kortom een ontmoetingsplaats voor sportief, creatief en cultuurminnend Amsterdam, dat moet de voormalige NDSM-werf in Amsterdam-Noord binnen afzienbare tijd worden. De Stichting Kinetisch Noord ging enkele jaren geleden de uitdaging aan om de voormalige scheepsloods aan de noordelijke IJ-oever om te toveren tot een heuse ‘broedplaats voor de kunst’. Dat dat een zeer bijzondere, en uit oogpunt van brandveiligheid beslist geen gemakkelijke klus zou worden, bleek al snel, toen de betrokkenen zich over de indrukwekkende maatvoering van de hal bogen. De cijfers zeggen genoeg. Lengte: 125 meter. Breedte: 160 meter. Oppervlakte: 20.000 m2. Hoogte: op sommige plaatsen 23 meter. In zo’n enorme hal een overdekte stad bouwen leverde in verband met de brandveiligheid direct een aantal vraagstukken op. Brakel Atmos zat in het ontwerpteam en adviseerde een brandveiligheidsconcept betreffende compartimentering, rookbeheersing, detectie en vluchtwegbeveiliging.

Bouwcoördinator W. Zaat

Compartimentering d.m.v. brandschermen

Compartimentering Eén belangrijk vraagstuk betrof de brandcompartimentering. Of beter gezegd, de onmogelijkheid om te compartimenteren, zegt bouwcoördinator Willem Zaat, sinds drieëneenhalf jaar bij het project betrokken. “De hal heeft een enorme omvang. Om in zo’n ruimte brandcompartimentering toe te passen zou je twintig vakken moeten maken. Dat zou dus betekenen dat je een flink aantal muren zou moeten bouwen met een hoogte van 14 tot 23 meter hoogte. Bovendien zou je de doorlopende staalconstructie moeten onderbreken. Als je dat allemaal zou doen, zou je eigenlijk een nieuwe hal gaan bouwen. Qua kosten en uitvoering was dat duidelijk geen goed idee.” Daarboven op speelde het feit dat de loods een plaats op de Monumentenlijst zou krijgen, met als gevolg dat de bouwkundige constructie (dus ook de staalconstructie) intact moest blijven. Gelijkwaardigheid Omdat brandcompartimentering geen optie was, werd als centraal uitgangpunt de gelijkwaardigheid uit het Bouwbesluit genomen. Anders gezegd: gezocht werd naar alternatieve oplossingen die een minstens zo’n hoog brandveiligheidniveau met zich mee zouden brengen als brandcompartimentering. Hiermee loop je vaak vooruit op de actuele regelgeving. “Het basisidee is dat we de hal als een buitenruimte beschouwen”, vervolgt Zaat. “Daarvoor is het noodzakelijk dat je de hal beschouwt als een schil die over een bebouwing heen gaat. Omdat we vervolgens zijn uitgegaan van een zogenaamd afbrandscenario, moesten we er voor zorgen dat bij brand de onderste elf meter van de hal rookvrij blijven, zodat mensen, die zich op drie niveaus in de hal kunnen bevinden, altijd een veilige vluchtweg hebben.” Bij het creëren van een buitenruimte speelt een goed uitgekristalliseerd rook- en warmteafvoersysteem een essentiële rol. Zo’n RWA-systeem zorgt er namelijk voor dat rook en warmte – net als in de buitenlucht – (naar buiten) afgevoerd wordt.

24

Rook- en warmteafvoer en -geleiding Het was best een complexe aangelegenheid. Het gebouw is qua hoogte en grootte dermate afwijkend, dat de standaarduitgangspunten voor een brandmeld- en RWAinstallatie niet meer opgaan. Neem de hoogte. In de NEN 2535 zijn testprocedures opgenomen voor gebouwen met een maximale hoogte van twaalf meter, terwijl de loods op sommige plaatsen tot 23 meter gaat. Brakel Atmos moest dus aantonen dat er voor een hoogte van 15 of zelfs 23 meter een gelijkwaardige brandtest als de test bij een hoogte van twaalf meter bestaat. Dat moet dan ook weer in het PvE vastgelegd worden. Echte rekenmethodieken bestaan er voor deze situaties niet. Brakel Atmos gebruikte modellen van TNO om het gedrag van de rook en de rookdichtheid te voorspellen. Vervolgens zijn er ter plaatse een aantal tests gedaan die zeer bevredigend zijn verlopen.

Organisatie Nog een bijzonderheid in het project is dat het beheer van het pand onderdeel van de gelijkwaardigheid is. Willem Zaat benadrukt dat dat een essentieel onderdeel van het brandveiligheidsplan is. Hij geeft een voorbeeld: “Stel dat in een openbare tussenruimte een vrachtwagen wordt toegelaten die om een of andere reden in de fik vliegt. Dan heb je een veel te hoge brandlast. We moeten dus regels opstellen om dat soort dingen te voorkomen.”

Om het aantal luiken voor rook- en warmteafvoer te bepalen, spelen ten eerste de te verwachten brandscenario’s een rol. Daarnaast moet er rekening gehouden worden met de grootte van de gewenste rookvrije laag en de lengte van de rookschermen. In de NDSM-loods wordt in drie lagen gebouwd, iets dat weer gevolgen heeft voor de rookvrije hoogte. De afmetingen van de rookschermen worden bepaald door de diepte van de rookbuffer. Op basis van deze uitgangpunten kwam Brakel Atmos uiteindelijk op 540 meter rookscherm met een diepte van drie meter en 190 rookluiken.

Samenwerking “Ik vind Brakel Atmos een deskundig bedrijf op het gebied van brandveiligheid. Ik kan volgen waar het over gaat, maar inhoudelijk qua berekeningen begrijp ik niets. Brakel heeft goed meegedacht in het concept en in het oplossen van de bestaande problematiek. Het was een prettige samenwerking. Ik ben heel tevreden over de samenwerking, zowel aan de voorbereidende kant als op de werkvloer omdat de werksituatie hier nu niet echt makkelijk te noemen is, tussen de ‘zooi’ die zich momenteel nog in de loods bevindt. Het werktempo is snel en efficiënt.”

Brandlast Een punt waar ook goed naar gekeken moest worden was de te verwachten brandlast. Om die zo laag mogelijk te houden werd besloten alle inbouw in gesloten compartimenten te laten plaatsvinden. Bouwcoördinator Zaat: “Feitelijk komt het er op neer dat de bouwblokken die in de hal geplaatst worden voor de afzonderlijke bedrijfsruimtes, een brandwerende schil van 30 minuten hebben. Met deze lage brandlast én de brandwerendheid van de staalconstructie zelf creëer je een totale vluchttijd van zo’n 50 tot 60 minuten, vrij lang dus. Ook voor de brandweer is dat een goede tijd om mensen uit de loods te kunnen redden en indien mogelijk een binnenaanval te kunnen uitvoeren.” Aspiratiemeldsysteem Voor de branddetectie, waarmee onder meer het RWA- en het ontruimingsalarmeringssysteem worden aangestuurd, werd gekozen voor een vrij nieuwe ontwikkeling op het gebied van detectie, te weten het aspiratiemeldsysteem. Dit is een hooggevoelig systeem dat rookdeeltjes tienmaal sneller detecteert dan een conventioneel brandmeldsysteem. De hal is namelijk te hoog om met standaardmelders te beveiligen. Het duurt dan gewoon te lang voordat rook bij zo’n melder is. Nu wordt de lucht via aanzuigunits aangezogen en vervolgens langs rookdetectoren geleid. Dat heeft een aantal voordelen. Zo’n detector is bijvoorbeeld in staat om stofdeeltjes van rookdeeltjes te onderscheiden, waardoor er minder kans op storing is. Ook de detectie is veel sneller, omdat de lucht continu wordt aangezogen. Het enige nadeel is eigenlijk dat het duurder is dan een brandmeldsysteem met puntmelders, maar in zo’n hal als deze konden we niet anders.

Lastig maar ook ontzettende leuk “De complexiteit van het pand, de ontwikkeling in fasen én het specifieke gebruik zijn de factoren die het geheel best lastig maken, zegt Zaat tot slot. “Dat maakt het overigens tegelijkertijd ook wel ontzettend leuk, omdat er veel creatief denkwerk is verricht om tot deze specifieke oplossingen te komen.”

Aspiratiemeldsysteem

Daglichtconstructie met rookluiken

25

‘Plasbrand’ van toepassing op ‘De Brug’ Brandschermen

De kantooruitbreiding van Unilever Best Foods vond plaats in de vorm van een diagonaal geplaatste brug boven het bestaande Blue Band fabriekcomplex aan de Nieuwe Maas in Rotterdam. Bij het ontwerp van het gebouw, ‘De Brug’ gedoopt, werd architect JHK Architecten geconfronteerd met specifieke brandveiligheidvraagstukken en deed een beroep op Brakel Atmos.

Fotografie Thea van den Heuvel Nijmegen

De Rotterdamse regelgeving vermeldt dat panden ten minste 20 meter van de kade gebouwd moeten worden. Indien hieraan niet voldaan wordt, moeten aanvullende voorzieningen getroffen worden en wordt het fenomeen ‘plasbrand’ gehanteerd. Op het moment dat er brand uitbreekt op een (vracht)schip dat langs het gebouw vaart, moet voorkomen worden dat er brandoverslag naar het complex kan plaatsvinden. Kenmerkend aan de regeling ‘plasbrand’ is dat er gerekend wordt met een afwijkende brandkromme.

Bouwbeurs 2005 Tijdens de Bouwbeurs presenteerden we onze totaalconcepten voor een gezonde, comfortabele en (brand)veilige leefomgeving. Deze totaalconcepten bestaan uit beglazingsconstructies en systemen voor brandveiligheid, ventilatie, zonwering en dak- & gevelonderhoud. Tijdens de Bouwbeurs maakten onder meer beweegbare 3D-afbeeldingen het leef- en werkklimaat in gebouwen inzichtelijk. Daarnaast toonden we onze nieuwe esthetische glazen gevel-uitzetramen (Inova en Estra) en innovatieve beglazingsconstructies. Tot slot introduceerden we tijdens de beurs een nieuwe vorm van actieve brandcompartimentering: brandschermen. Dit zijn oprolbare brandscheidingen die in normale omstandigheden volledig uit het zicht gemonteerd worden. Dit verhoogt de ontwerpvrijheid van architecten. Vandaar de grote interesse van deze doelgroep. 26

Onderzoek Brakel Atmos onderzocht deze problematiek samen met TNO [1] en adviesbureau LBP [2] en toonde aan dat door toepassing van actieve brandschermen achter een deel van de aanwezige glasgevels te allen tijde voldaan wordt aan de vereiste brandveiligheid. Tevens werd aangetoond dat de brandschermen bescherming bieden tegen het mogelijk springen van ruiten bij hoge temperaturen. Brandschermen De in totaal 27 actieve brandschermen – met een WBDBO van 30 minuten – zijn gepositioneerd aan de kopse zijde van de waterkant en voor een deel langs de langsgevels (één zijde 3 en andere zijde 17 meter). Ze worden aangestuurd door een speciaal detectiesysteem dat aan de buitenzijde van het gebouw geïnstalleerd is. De detectie is op het water geprojecteerd om een mogelijke ‘plasbrand’ tijdig te detecteren. [1] TNO rapport 2004-CVB-B/BGG, Dr. Ir. G. van den Berg, TNO Centrum voor Brandveiligheid Delft [2] R042715aaA0.ej, Ir. E.W. Janse, Lichtveld, Buis & Partners B.V, Utrecht

Boshof, Angelino en Saelhof, Emmen Glasgeschubde woongebouwen

In het groene hart van Emmen staan straks drie nieuwe woongebouwen met een uitzonderlijke esthetische waarde. De eerste twee, Boshof en Angelino, zijn al klaar, terwijl nog dit jaar met de bouw van Saelhof, de derde woontoren, zal worden begonnen. Boshof is een project van Brands Bouwontwikkeling te Emmen. Boshof en Saelhof zijn gezamenlijke projecten van Wooncom Emmen en Rabo Vastgoed uit Utrecht. GDA architecten uit Burdaard tekende voor het design van deze drie bijzondere met ‘glas geschubde’ gebouwen. Brakel Atmos ontwierp de beeldbepalende glazen lamellenconstructie. Wooncom Emmen gaf GDA Architecten de opdracht appartementen te ontwikkelen op de groene locatie van de voormalige Angelino Stichting, die grenst aan een oude begraafplaats en een bos. Architect van Wieren licht toe: “De opdracht was het karakter van de oorspronkelijke groene plek zoveel mogelijk te behouden. Het mocht geen typisch woongebied met verharde wegen e.d. worden. Het parkachtige karakter dat de locatie dankt aan de begraafplaats en de groene tuin van Angelinohof, moest bewaard blijven. Het was dus zaak de gebouwfunctie te verbloemen, zodat voor de buitenwereld onzichtbaar zou zijn dat de nieuwe gebouwen een woonfunctie hebben. Die vraag hebben we vertaald in drie volumes die autonoom staan ten opzichte van de oude situatie.” Autonome gebouwen met schubben De drie ovale gebouwen zijn elk in een andere richting geplaatst. Hun autonome positie krijgt extra nadruk, doordat ze alle drie eenzelfde huid hebben, die van één materiaalsoort is gemaakt. “We hebben de gebouwen in hun geheel voorzien van een ‘geschubde huid’, bestaande uit glazen lamellen. Zelfs waar zich dichte geveldelen bevinden, zijn deze met de huid ‘overtrokken’. Voor de eenheid van de compositie was dit niet nodig, echter wel voor de uitstraling van de panden. Zou je in plaats van de glazen lamellen bijvoorbeeld trespa platen toepassen, dan slaat de gevel ‘dood’. De lamellen zijn gevarieerd open of dicht. Zo staan ze bij de vensters en de trappenhuizen open en bij de borstwering dicht”, vertelt Van Wieren.

een mock-up van de gevellamellen gemaakt, waarmee we de technische en de esthetische aspecten konden beoordelen. Aan de hand van de mock-up zijn nog wijzigingen doorgevoerd. Zo was het aanvankelijk de bedoeling om de lamellen te laten lijmen. Bij nader inzien bleek dat dit een lelijk visueel effect zou opleveren: zwarte strepen. Om die reden is uiteindelijk gekozen voor mechanische bevestiging van de lamellen. Dat gaf ook nog een extra accent: zonlicht brengt op de aluminium onderdelen een mooie reflectie teweeg en het totaalbeeld verandert nu steeds afhankelijk van de weersituatie.” Brakel Atmos dacht mee over het ontwerp van de glazen lamellen en vervaardigde van het toegepaste ‘mechanische’ systeem een model op maat. Bij de woningbouwvereniging leefden vragen over het mogelijk te hoge geluidsniveau van de openstaande glazen lamellen bij wind. Brakel Atmos liet bij Peutz in Mook een windtest uitvoeren, waaruit bleek dat het geluidsniveau ruimschoots onder het maximaal toelaatbare niveau bleef en dat het systeem dus aan alle eisen voldeed. Glazen lamellen Er is een geschroefd lamellensysteem met gehard floatglas toegepast. Bij de balkons en de trappenhuizen is de beglazing gelaagd. Dankzij de borging van de lamellen kunnen de glazen lamellen onder geen enkele omstandigheid naar beneden vallen. In totaal zijn er per woongebouw 2460 lamellen met een afmeting van 420 x 1450 mm toegepast. Prachtig resultaat “Er is een levendig beeld ontstaan, doordat de lamellen afhankelijk van de weersomstandigheden in verschillende posities staan. De reflectie van de aluminium onderdelen van de glazen kleppen versterkt dit beeld alleen nog maar. De glazen huid werkt als een decor achter de bomen. Ik vind het eindresultaat prachtig”, besluit architect Van Wieren.

Daglicht en transparantie Ook om een andere reden is voor glas gekozen, volgens Van Wieren: “Het is een eenduidig materiaal dat voor daglichttoetreding in zowel de woningen als de trappenhuizen zorgt. Bij de kozijnen fungeren de glazen lamellen bovendien als een soort zonnekleppen, die voorkomen dat bewoners direct zonlicht binnenkrijgen. Dit gaat overigens niet ten koste van de transparantie en men behoudt gewoon een mooi uitzicht.” Mock-up als testcase Van Wieren: “Het was moeilijk te voorspellen hoe de gevel er in de praktijk uit zou komen te zien. Daarom hebben we vooraf

Architect Van Wieren GDA architecten

27

Projectmatige ontwikkelingen Maatwerkoplossingen

Het kenniscentrum van Brakel Atmos ontwikkelt indien nodig speciale constructies of oplossingen om aan projectmatige wensen en/of eisen te voldoen. Hieronder schetsmatig een paar voorbeelden.

Bibliotheek Krommenie

Ventria ke

Natuu rlij + Automatische V): dagelijkse Ventilatie (AN atie natuu rlijke ventil rmteafn rook- en wa voe r ineen!

+

Delta OP: Intelligent, adresseerbare brandmeldsysteem met een duidelijk grafisch displa y

Estra

ring Zonwe

+

+ Firestop

Hema Breda

et Gevel m nd glas e e r gesc

specifieke ontwikkeling

28

Glazenwas systeem

Grote ruitafmetingen 7500 x 1200 mm

Goois Museum Hilversum

�� ��

��

���� �� �� � ��

�

��� ��

� ��� � �� ���� �� ��� � �� �

���

���

�

��

��

��

��

��

���

��� � � ��� ���

���� �� �� �

��

��

Puntgehouden systeem op binnenruit

���� �� �� �

��

��

��

� � �� � �� ��� �� ����� �� ��

���

�

���

�� �� � � ���� ��

�� � �� � � �� �� � ��� � �� �� ��

��

��

��

���

��

�� � ������

St ructureel beglazin gssystee m

Mondriaanpark Vlijmen

ve huidge e d Twee

l

Puntgehouden systeem

Floatglas m et Mond riaa n motief

TNO Zuidpolder Delft

Vaste la me llen met ge screende

Overspanning van 6 meter

beglazing

Stalen onderconstructie

Speciaal ontwikkelde zonwering

29

Gebruikersbehoefte essentieel voor rendabele gebouwen Daglichttoetreding, comfort en veiligheid als basisvoorwaarden

Projectontwikkelaars, architecten en gebouweigenaren benadrukken steeds vaker het belang van 'beleving' in gebouwen. Het is dan ook één van de sleutelwoorden als het gaat om de zorg en het rendabel maken van bijvoorbeeld winkelcentra. Regelmatig wordt hierbij de hulp ingeroepen van bureau Buhren & Van Deventer. Een gesprek met Imke van Deventer, één van de oprichters van dit bureau, dat gespecialiseerd is in 'Emotional Marketing®, design en communicatie'. De gebruiker centraal Op de vraag wat het bedrijf doet, antwoordt Imke “Het ontwikkelen en begeleiden van de realisatie van concepten. Dat doen we voor allerlei branches: van winkelcentra en horeca tot en met congrescentra en woonzorgcomplexen. Eerst denken, dan doen, is ons motto. Eerst zetten we in samenspraak met onze opdrachtgever inhoudelijk de strategie, het doel en de context van een gebouw op papier. Kort gezegd: voor wie is de ruimte bestemd en welke zaken zijn voor de betreffende doelgroepen belangrijk? Als dat bekend is, kun je verder gaan. Dan is het de kunst om een commerciële vertaalslag te maken in design en communicatie, waarbij het belangrijk is om zaken functioneel te houden. Emotional Marketing® zorgt ervoor dat er naast het technisch plan van eisen er ook een plan van eisen is op het gebied van de beleving door de gebruiker.” Een goede voorbereiding bespaart kosten “Een goede voorbereiding is het halve werk”, vervolgt Imke “Volgens mij is dat een vaststaand feit. Bovendien bespaart een goede voorbereiding enorm veel geld. Door vooraf goed na te denken, wordt geld niet verkeerd besteed. Bewaking van de gekozen strategie en de doelstellingen is minstens zo belangrijk. Vaak worden deze tijdens het proces uit het oog verloren, terwijl ze het maken van de juiste keuzes in de vormgeving en de communicatie binnen het juiste budget gemakkelijker maken. Op dit moment ervaren we het weer bij een omvangrijk project in de zorg.” Tijdgeest Imke vertelt dat er bij de concepten van het bureau nadrukkelijk rekening wordt gehouden met de tijdgeest. Trends als appelgroen of gekleurde lichtelementen zijn volgens haar stylingelementen die nooit aan de architectuur vast moeten zitten. Ze dateren en zijn na een bepaalde tijd aan vervanging toe. Die vervanging zou bij het ontwerp al gebudgetteerd moeten worden. “Dat lijkt mij de ideale manier om voor redelijke, vooraf bepaalde, budgetten een up-to-date concept te behouden”, aldus Imke.

30

De rol van daglicht en comfort Imke van Deventer heeft een duidelijke visie op de rol van daglicht en comfort bij de beleving van gebouwen: “Daglicht vormt de essentie van een geslaagd project. Licht is één van de pijlers waarop een goed gebouw rust. Als dat niet in orde is, wordt het al een ramp. Daar kan ik kort in zijn. Hiermee valt of staat een gebouw, of in elk geval de functie van een gebouw. Als er een slechte klimaatbeheersing is, als een gebouw onveilig aanvoelt of als je weinig daglicht hebt, dan is dat verschrikkelijk. Dan kun je het verdere interieurontwerp wel vergeten. Licht, lucht en veiligheidsgevoel zijn ontzettend belangrijk. Dat kun je vergelijken met het belang van routing en signing, die mede de ruggengraat van je gebouw vormen.” Ze vervolgt: “Voldoende daglichttoetreding in combinatie met kunstlicht en de juiste materialen zorgen ervoor dat er een bepaalde sfeer gecreëerd wordt. Mensen ervaren dan ook de gastvrijheid en het comfort van een gebouw. Of het nu gaat om kantoren, woonzorggebouwen, horeca of winkelcentra.” Professionalisering “Steeds meer organisaties staan stil bij het belang van beleving en comfort. Er wordt tegenwoordig meer gekeken naar de gebouwgebruikers. Wil je dat mensen zich thuisvoelen in een gebouw, dan moet je hun de omgeving bieden, waarin ze zich prettig voelen. Mensen willen hun tijd immers in plezierige omgevingen doorbrengen. Wij dragen daar – net als Brakel Atmos – ons steentje aan bij.”

Piazza Gorinchem

I. van Deventer Buhren & van Deventer

Winkelcentrum De Tuinen Naaldwijk Buhren & Van Deventer was onder meer betrokken bij de interieurconcepten van Winkelcentrum De Tuinen (Naaldwijk), Piazza (Gorinchem) en Les Grands Prés (Mons-B), winnaars van de NRW jaarprijs in respectievelijk 1999 en 2004 en in 2005 van een eervolle vermelding bij de ICSC awards

Onderscheidende kennis en ervaring van Laubeuf en Portal vergroten slagvaardigheid

Brakel Atmos: klaar voor elke uitdaging in Europa! De groep* waartoe Brakel Atmos behoort, werd onlangs uitgebreid met het Belgisch/Nederlandse Portal en het Franse Laubeuf. Dankzij deze uitbreiding beschikt Brakel Atmos nu over nóg meer specialistische kennis en ervaring op het gebied van daglicht-, ventilatie-, brandveiligheid- en dak- en gevelonderhoudsystemen. De uitbreiding was een logische stap: het versterkt de vooraanstaande marktpositie en het vergroot de slagvaardigheid. De komst van Portal en Laubeuf betekent dat de groep zich op de Europese markt nog nadrukkelijker kan manifesteren als een partner met unieke, specialistische kennis en ervaring. Maar ook op de nationale markt zullen de synergievoordelen van kennisdeling en samenwerking sterker voelbaar worden: elk individueel bedrijf zal zijn relaties nog beter van dienst kunnen zijn.

Unieke projecten met hoge moeilijkheidsgraad Wat betekent dit voor Brakel Atmos? We kunnen nu in heel Europa elk project op onze vakgebieden aan. Hoe hoog de moeilijkheidsgraad qua techniek of ontwerp ook mag zijn, we weten dat we altijd kunnen beschikken over de juiste specialisten. Specialisten die de meest complexe projecten direct op de rit zetten door van meet af aan met de klant om de tafel te gaan om zo tot maatwerkoplossingen te komen. We zien de toekomst voor onszelf en onze opdrachtgevers dan ook met vertrouwen tegemoet. In één van de volgende uitgaven van dit magazine zullen we u ook zeker concrete resultaten laten zien. Het eerste resultaat: helemaal compleet in glasdak- en gevelconstructies Op het gebied van beglazingssystemen waren we al heel veelzijdig. Maar nu kan Brakel Atmos écht alle denkbare glazen daken en wanden engineeren, produceren en realiseren. Ongeacht of het nu gaat om wanden of overkappingen in aluminium, stalen, puntgehouden of brandwerende uitvoering, elke overspanning – hoe groot of in welke vorm dan ook – kunnen we probleemloos aanpakken.

Marktleiders in Benelux en Frankrijk Brakel Atmos werkt nu met een groot aantal sterke, gespecialiseerde Nederlandse, Belgische en Franse marktleiders samen aan constructieve en innovatieve concepten voor een prettig en veilig binnenklimaat. De groep onderscheidt zich in de markt als een Europees platform met specialisten die zowel in techniek als esthetica helemaal thuis zijn.

*

31

Renovatie De Mirandabad in Amsterdam

Brakel Atmos moet alles uit de kast halen Het De Mirandabad in Amsterdam wordt grondig gerenoveerd. In opdracht van stadsdeelraad Zuideramstel trekt Brakel Atmos de kar als hoofdaannemer. Bij de renovatie wordt de unieke kunststof koepel met een diameter van ruim 45 meter vervangen door een glazen koepelconstructie. Een bijzondere opgave: in heel de wereld zijn slechts een paar van deze dakconstructies. Het dak van dit in 1978 gebouwde zwembad bestaat uit geblazen kunststof koepels. Het kunststof is flink aan het verkleuren en het dak vertoont lekkages. Bovendien voldoet het systeem constructietechnisch niet meer aan de eisen van de huidige regelgeving. Uitdaging Brakel Atmos kreeg de opdracht om de nieuwe, zwaardere dakconstructie in korte tijd te ontwerpen, te produceren en te monteren. Zeker het monteren is een uitdaging van jewelste. De oude aluminium constructie moet er namelijk in haar geheel worden afgehaald, dus inclusief de kunststof koepels. De onderste rij koepels wordt verwijderd om het hijsen beter mogelijk te maken. Vervolgens moet de nieuwe glasdakconstructie, die voor een deel uit staal en een deel uit aluminium bestaat, samen met de onderhoudsbrug binnen twee dagen op het zwembad worden getild. Een klus die verre van standaard is en een zeer gedegen voorbereiding vraagt. Nadat de nieuwe constructie op het dak is verankerd, wordt deze voorzien van glas en afgemonteerd.

Verkleuringen en lekkages kunststof constructie

Het glazen dak Voor de nieuwe kap is bewust gekozen voor duurzame beglazing in plaats van kunststof. Ten eerste omdat glas, in tegenstelling tot kunststof, niet verkleurt. Ten tweede omdat glas warmteterugwinning mogelijk maakt. De aanwezige warmte wordt via een buizensysteem opgeslagen en afgevoerd. Dit levert een aanzienlijke besparing van aardgas op en minder uitstoot van kooldioxide: essentiële kwaliteiten in het licht van het onlangs afgesloten Kyoto-verdrag. Zeker zo belangrijk is, dat de nieuwe overkapping voldoet aan de actuele regelgeving. 3D-projectering Om te kunnen garanderen dat de constructies op de millimeter nauwkeurig op elkaar zijn afgestemd, is bij de dimensionering van zowel de stalen als aluminium constructie gebruik gemaakt van 3D-projectering. Om diezelfde reden zijn alle metingen digitaal uitgevoerd. Elk risico moet worden uitgesloten; tijdens de montage mag niets misgaan. Stalen onderconstructie/aluminium roedesysteem De oude onderconstructie is vervaardigd uit aluminium en is volgens de eisen van nu te licht. Voor het nieuwe dak wordt gebruikgemaakt van een zwaardere, stalen onderconstructie bestaande uit getoogde buizen met ronde gordingen. De glasdakconstructie bestaat uit een aluminium roedesysteem waarin de beglazing 4-zijdig wordt opgelegd en ingeklemd. Voor de horizontale afdeklijsten van de glasconstructie is een speciaal profiel ontwikkeld.

32

3D-projectering stalen en aluminium constructie

Constructieberekeningen staal en aluminium Uitgangspunt bij deze uitzonderlijke renovatie is dat de oude kap in 2 dagen vervangen moet worden door de nieuwe kap. Daarnaast moest er een veilige manier worden gevonden om de zware constructies over een afstand van 81 meter (van hijskraan tot middenpunt kap) te hijsen. Geen sinecure: de staalconstructie is 9,15 meter hoog, heeft een doorsnede van 45 meter en weegt maar liefst 70 ton. Het kenniscentrum van Brakel Atmos heeft verschillende berekeningen uitgevoerd, waarbij onder meer is gekeken naar de manier waarop de oude koepel in één keer te hijsen is. Tevens is gezocht naar een kraan die bij deze belastingen en reikwijdte de nieuwe koepelconstructie kan hijsen, rekening houdend met de ondergrond. Binnenbrug voor reinigings- en onderhoudswerkzaamheden Naast de glazen overkapping realiseert Brakel Atmos tevens onderhoudsbruggen aan zowel de binnen- als de buitenzijde. Deze onderhoudsbruggen worden speciaal op maat gemaakt en beweegbaar uitgevoerd. Uiteraard voldoen ook deze bruggen aan de huidige regelgeving.

Binnen- en buitenbrug op maat

Planning De renovatie van het De Mirandabad kent een zeer strakke en krappe planning. De opdracht voor de realisatie van het project ontving Brakel Atmos in februari 2005. Het hijsen van de kap moet in twee dagen plaatsvinden en wel in de eerste week van juli. Tijdens de renovatie blijft vrijwel het hele zwembadcomplex, dat ’s zomers dagelijks door ruim 5.000 bezoekers wordt bezocht, open.

33

Spoorwegmuseum Utrecht: integrale aanpak, uniek resultaat De nieuwbouw van het Spoorwegmuseum in Utrecht is onlangs geopend. Dit prestigieuze project heeft heel wat voeten in aarde gehad. Even dreigde de bouw zelfs te worden uitgesteld vanwege budgettaire problemen. Een nieuwe manier van werken met de sleutelbegrippen communicatie en procesbeheersing bood echter uitkomst. Wubbo Hazewinkel en Ad Luitwieler van 3D BluePrint Technologies te Amsterdam lichten toe hoe het spraakmakende project uiteindelijk tot stand kwam en welke bijdrage Brakel Atmos leverde. “Driedimensionaal ontwerpen vormt de spil van onze nieuwe manier van werken, die we hier ook hebben toegepast”, vertelt Wubbo Hazewinkel directeur/architect van 3D BluePrint Technologies. “Niet het gebouw en de techniek staan hierin centraal, maar wél de wensen van de opdrachtgever. Wat heeft de opdrachtgever met de ruimte voor ogen? Wat wordt de gebruiksfunctie van het gebouw? Als deze uitgangspunten duidelijk zijn, zoeken we naar oplossingen. Samen met de eisen die voortvloeien uit regelgeving, en specifieke eisen van de gemeente, worden de wensen van de opdrachtgever dan vertaald in prestatiegerichte doelstellingen die inzichtelijk zijn en haalbaar qua kosten en tijd. Vervolgens worden deze doelstellingen interactief en driedimensionaal in de computer verwerkt.” Daarna komt de vertaalslag naar de praktijk aan de orde. “We praten met een aantal partijen over een zo efficiënt mogelijke indeling, de toepassing van materialen en systemen en de planning. Naast kennis en kunde is de wil tot samenwerking de belangrijkste voorwaarde in deze fase. Alle gegevens worden digitaal opgeslagen en geordend, zodat iedere partij steeds de juiste informatie uit het 3D-model kan halen. Voordat aan de realisatie wordt begonnen, ligt alles - van beginontwerp tot ingebruikneming - eenduidig vast. Hierdoor zijn de faalkosten lager, is het ontwerp beter en is het gebouw goedkoper.”

34

Verwezenlijken van een droom ... met veel minder kosten! Aan de uitbreiding van het Spoorwegmuseum lag een duidelijke visie ten grondslag, aldus Ad Luitwieler, Senior Project Adviseur bij 3D BluePrint Technologies: “De directeur van het Spoorwegmuseum, Paul van Vlijmen, had een droom: een leuk, interactief museum dat je moet beleven. Daglicht zou daarin een belangrijke rol spelen, omdat het bij uitstek het hulpmiddel voor oriëntatie is. In eerste instantie leek verwezenlijking van deze ideeën veel te duur te zijn. Nadat Van Vlijmen had aangegeven vertrouwen in onze Regiplan®Methode te hebben, gingen we met hem brainstormen. Wat wilde hij met de ruimte doen? Wat vond hij belangrijk? Toen we dat helder hadden, zijn we gaan praten met architect Gertjan de Jong van Arc2 uit Almere. Hij pakte de wensen en eisen goed op: binnen 3 weken lag er een schetsontwerp. Vervolgens zijn we met marktpartijen gaan praten. Door op deze manier te werken zijn we bij het Spoorwegmuseum uiteindelijk 15% onder het budget uitgekomen, in plaats van de 25% budgetoverschrijding waarvan bij het oorspronkelijke ontwerp sprake was. Bovendien bedroeg de uitbreiding uiteindelijk geen 8.700 m2 maar 13.500 m2!” Brakel Atmos: meedenken en realiseren Ad Luitwieler: “Brakel Atmos was één van de partijen die vanaf het begin hebben meegedacht over de onderwerpen daglichttoetreding, brandveiligheid en klimaat.” Daglichttoetreding “Brakel Atmos ontwikkelde glazen toegangsdeuren met stalen frames en speciaal hangwerk. Door deze grote deuren die 5,4 meter bij 3 meter zijn, ‘rijden’ treinen het museum binnen. Ook verzorgde Brakel Atmos de gevelramen en natuurlijk het 144 meter lange en 4,5 meter brede glazen dak, dat vrijwel het gehele gebouw voorziet van daglicht. Er is weinig kunstverlichting nodig. In combinatie met de isolerende werking van de bestaande kleivloer zorgt het glasdak (RC-waarde: 4) er bovendien voor dat er nauwelijks verwarming nodig is. Samen met de warmteafvoer-installatie voorkomt datzelfde isolerende dak dat het in de zomer te warm wordt. Ook dat bespaart kosten”, geeft Luitwieler aan.

Brandveiligheid “Brandveiligheid heeft vanzelfsprekend hoge prioriteit in een gebouw waar veel publiek komt. Echter ook op dit punt moet je integraal denken. Door een gecertificeerde rooken warmteafvoerinstallatie te combineren met sprinklers konden we dit vraagstuk oplossen zonder dat een vorm van compartimentering hoefde te worden toegepast. Met een risicoanalyse toonde Brakel Atmos aan dat compartimentering niet nodig was, aangezien mensen ruim voldoende tijd hebben om te vluchten. De rook wordt namelijk via de uitzetramen en lichtdoorlatende kleppenventilatoren in het dak afgevoerd (luchttoevoer geschiedt via kleppenventilatoren in de gevel). Het door Brakel Atmos geadviseerde brandveiligheidsconcept biedt dus niet alleen de benodigde veiligheid, maar was ook kostentechnisch haalbaar.” Klimaat Luitwieler vervolgt: “Brakel Atmos realiseerde de ventilatieroosters in de transformatorruimten. Daarnaast heeft Brakel Atmos luchttoevoer- en afvoersystemen in de gevel en het dak geïntegreerd. Deze systemen bewijzen dagelijks hun nut, doordat ze, met name in de zomer, de warme lucht effectief afvoeren. Dat is bij uitstek het voordeel van meedenken en integraal ontwerpen: je krijgt antwoord op de relevante vragen, je voldoet aan de eisen en je bespaart ook nog eens kosten.” Evaluatie: positief “In Utrecht staat een eigentijds, levendig Spoorwegmuseum waar het prettig verblijven is. Dat is het resultaat van intensieve samenwerking met de verschillende partijen. Onze werkmethode is goed opgepakt door Brakel Atmos. De boodschap die we meegaven, is vertaald naar technische en financiële haalbaarheid. Daar komt nog bij dat de duurzaamheid van het gebouw sterk is verbeterd”, besluit Luitwieler.

W. Hazewinkel en A. Luitwieler, 3D Blueprint Technologies

Brakel Atmos realiseerde de daglichttoetreding en (brand)ventilatie via dak en gevel

Glazen toegangsdeuren met stalen frames

35

Renovatie kantoor Océ in 's-Hertogenbosch Kostenbesparend advies atriumoverkapping

Het 15 jaar oude Océ-gebouw in ‘s-Hertogenbosch was toe aan renovatie. Aannemer IBC uit Best vroeg Brakel Atmos mee te denken over de renovatie van de 25 meter lange en 20 meter brede atriumoverkapping. Meedenken binnen budgettaire grenzen, want complete vernieuwing van de daglichtconstructie was financieel niet haalbaar. De atriumoverkapping bestaat uit zes halfronde, gebogen lichtstraten met een zinken goot. Met het oog op de ventilatie zijn in elke lichtstraat twee lichtdoorlatende Eura kleppenventilatoren geïntegreerd. Het betreft zogenaamde ‘droge’ beglazingssystemen met een interne waterafvoer en een aluminium afdeklijst met beglazingsrubbers.

Monteren van de gebogen 'ruiten'

Zes halfronde, gebogen lichtstraten

Watergoot

36

Inspectie en advies Volledige vervanging van de daglichtconstructie was, zoals gezegd, niet aan de orde. Het was daarom zaak dat Brakel Atmos zich een volledig beeld vormde van de actuele staat van de constructie. Met dat doel voerden de Service & Onderhoudspecialisten van Brakel Atmos een inspectie uit. Op basis van de inspectiegegevens werd vervolgens advies uitgebracht. Een opvallend gegeven was bijvoorbeeld de vervuiling van de interne watergootjes van de profielen. Volgens Brakel Atmos was reiniging noodzakelijk, aangezien een interne verstopte waterafvoer lekkages kan veroorzaken. Andere noodzakelijke aanpassingen waren het plaatsen van nieuwe beglazingsrubbers - de oude rubbers waren uitgedroogd - en het vervangen van de bestaande bevestigingsmaterialen door roestvrij staal. De lichtdoorlatende cassettes van polycarbonaat en de kleppenventilatoren bleken nog in goede staat te zijn. Vervanging was derhalve niet nodig, hetgeen een aanzienlijke kostenbesparing opleverde. Preventief vervangen goten Het bouwkundig dak rondom het atrium is pas over tien jaar aan vervanging toe. Dit gegeven bracht Brakel Atmos ertoe preventieve vervanging van de goten en het loodwerk van de lichtstraten te adviseren. Met deze vervanging is een jarenlange probleemloze daglichttoetreding in het Océ-gebouw gegarandeerd. De aannemer nam het uitgebrachte advies in zijn geheel over en heeft de renovatie binnen het gestelde tijdsbestek uitgevoerd.

Zeven innovatieve ontwikkelingen Safety Access

TÜV keuringen voor dak- en gevelonderhoud installaties “The benefits of nature inside” is de pay-off van Brakel Atmos. Veiligheid en comfort zijn hierbij sleutelwoorden. Veiligheid niet alleen binnen in een gebouw, maar ook aan de buitenzijde voor degenen die reiniging en onderhoud plegen aan gebouwen. Met het oog hierop wordt continue gezocht naar ontwikkelingen en verbeteringen om deze werkzaamheden nog veiliger te maken. Een greep uit de huidige innovaties. Veiligheidsrail Deze rail die speciaal ontwikkeld is voor stijgen en dalen tijdens onderhoudwerkzaamheden, voldoet aan de NEN-EN 353-1 en is onlangs gecertificeerd door de TÜV. Groot voordeel van deze rail is dat deze in vrijwel elke gewenste vorm gebogen kan worden.

Achterwaartse valbeveiliging Ook de achterwaartse valbeveiliging is volgens de NEN-EN 795 gecertificeerd.

Veiligheidswissel zadeldakbrug Voorkomen moet worden dat de veiligheid in gevaar komt bij onderhoud aan een zadeldak. Daarom ontwikkelde Brakel Atmos een veiligheidswissel die voorkomt dat glazenwassers bij het overstappen naar de andere dakzijde geen valbeveiliging meer hebben. Keuring van deze ontwikkeling is gebeurd volgens de NEN-EN353-1.

Elektrische bootsmanstoel Uniek in Nederland is de elektrische bootsmanstoel. Door haar lichtgewicht constructie is deze, in tegenstelling tot andere installatie, toepasbaar op meerdere gebouwen.

Elektrische één- of tweepersoonswerkbrug Volledig vervaardigd uit aluminium.

Compleet laddersysteem Alle hang- en kooiladders voldoen aan actuele regelgeving.

In- en uitschuifbare binnen- en buitenbruggen Daken zijn over het algemeen niet rechthoekig maar hebben afwijkende vormen. Probleem hierbij is vaak het vinden van een installatie waarmee men overal goed bij kan. Om in deze behoefte te voorzien ontwikkelde Brakel Atmos in- en uitschuifbare binnen- en buitenbruggen.

Nieuwe aluminium open C-gevelrail Lichtgewicht en eenvoudig te monteren. Elektrisch en hand aangedreven loopwagen t.b.v. C-gevelrail Aan deze met de hand verrolbare loopwagen kan bijvoorbeeld een bootsmanstoel of een gondel bevestigd worden. 37

Kantorencomplex Rivas Futura Spanje

Zonwerende glazen overkappingen voor kantoren en parkeergarage Vaciamadrid, een nieuwe wijk in Madrid. Hier bouwt projectontwikkelaar Ferrovial Agroman een gigantisch kantorencomplex, waarbij veel zorg wordt besteed aan het creëren van een prettig werkklimaat. Een belangrijk aspect is daglichttoetreding, aangezien daglicht een positieve invloed heeft op mensen en hun prestaties. Daarvoor werd een beroep gedaan op specialist Brakel Atmos, die twee atriumoverkappingen met een lengte van 15 meter en een totale breedte van 24 meter ontwierp en realiseerde. Het ene project leidde tot het andere: Brakel Atmos is inmiddels ook begonnen aan de ontwikkeling van een overkapping voor de ondergrondse parkeergarage van het kantorencomplex. De twee kantoren van het complex worden elk overkapt met een glazen dakconstructie, die bestaat uit 6 zadeldaken die met stalen goten aan elkaar gekoppeld zijn. Elk zadeldak heeft een overspanning van 3,5 meter en is opgebouwd uit kokerroeden (BA5-170K) met een platte afdeklijst. Beglazing en afwatering In deze glasdakconstructie zijn beloopbare, gelaagde floatglazen ruiten met een dikte van 16 mm - voorzien van 2 folies geïntegreerd. De ruiten zijn vierzijdig opgelegd en ingeklemd. Het dak heeft slechts een geringe helling van 2°. Om toch een ongehinderde afvoer van regenwater mogelijk te maken, zonder dat het ‘blijft hangen achter de afdeklijst’, is de buitenruit als een overstek uitgevoerd. Deze overstek voorkomt lekkages en opeenhoping van vuil. Voor de stevigheid is de ruit vierzijdig opgelegd. De ruit is echter slechts driezijdig ingeklemd. Zonwering In een warm land als Spanje worden uiteraard bijzondere eisen aan de zonwering gesteld. Niet voor niets hebben de ruiten een 6 mm dikke zonwerende factor. De ZTA-waarde, de verhouding tussen de hoeveelheid binnenkomende zonne-energie en de totale hoeveelheid opvallende zonnestraling, is 57%.

Onderhoud en reiniging Glazen daken bieden niet alleen bescherming, maar hebben ook een belangrijke esthetische functie. Voor een optimale uitstraling is regelmatige reiniging een eerste vereiste. Daarom heeft Brakel Atmos tussen de zadeldaken stalen goten gemonteerd, waarop thermisch verzinkte looproosters zijn aangebracht. Hiermee kunnen schoonmakers hun taken probleemloos uitvoeren. Parkeergarage Opdrachtgever Ferrovial Agroman is zeer te spreken over de projectaanpak van Brakel Atmos en plaatste daarom een tweede opdracht: de overkapping van de ingang voor de ondergrondse parkeergarage. Het dak van de parkeergarage heeft een grote overspanning van 9,5 meter en wordt uitgevoerd met stalen spanten, bestaande uit kokerprofielen (afmeting 100 x 250 x 6 mm). Het dak heeft een helling van 5°, doordat in het midden van het spant een knik zit. Hierdoor ontstaat er een zadeldak. Het totale glasdak wordt iets opgetild, zodat daglicht kan binnenkomen via de 1 meter hoge gevel, die Brakel Atmos eveneens zal realiseren. In deze gevel worden enkele ramen en een vluchtdeur geïntegreerd. Grote ruiten: zonwerend en warmte-isolerend De ruiten die in deze overkapping worden toegepast, zijn maar liefst 2,70 meter breed en 2,30 meter lang. De ruiten moesten dezelfde zonwerende kwaliteiten hebben als de ruiten van de kantoorgebouwen en daarnaast ook nog warmte-isolerend zijn. Die laatste eis in combinatie met de enorme afmetingen maakte

38

het noodzakelijk om de buitenruit zó dik te maken dat hierop geen zonwerende coating kon worden aangebracht. Er is daarom gekozen voor gelaagde ruiten met de volgende samenstelling: 8 mm zonwering, 8 mm floatglas en 2 folies. De spouw is 15 mm luchtgevuld. De buitenruit is uiteraard uitgevoerd met veiligheidsglas en bestaat uit gelaagde ruiten van 2 x 6 mm floatglas met 2 folies. Engineering en productie in Nederland, montage in Spanje Alle engineering- en productiewerkzaamheden vinden plaats in Nederland, waarna de onderdelen per vrachtauto naar Madrid worden vervoerd. De monteurs van Brakel Atmos bouwen vervolgens de constructie op.

middel van folie is geen oplossing, want een normale gelaagde ruit die bestaat uit twee floatglasruiten, zou bij breuk dan toch in z’n geheel naar beneden kunnen komen. Het thermisch voorspannen (volledig harden) van de ruit is evenmin voldoende. In dat geval kunnen kleine breukstukjes ontstaan, die alleen door folie bijeengehouden worden. Om tot een bevredigende veiligheidsoplossing te komen voerde het kenniscentrum van Brakel Atmos berekeningen op de puntgehouden beglazing uit. Op basis van de uitkomsten adviseerde het kenniscentrum thermisch versterkte ruiten toe te passen, omdat breukstukken dan veel groter zullen zijn dan bij een normale gelaagde ruit en de ruit ook bij breuk in stand blijft. De thermisch versterkte ruiten hebben een dikte van 6 mm en worden door drie PVB-folies bijeengehouden.

Golfcentre van Santander Central Hispano, Madrid Esthetische luifel verwelkomt golfers

Op het terrein van de Spaanse bank Santander Central Hispano wordt een riante golfcourse aangelegd. Uiteraard is het de bedoeling om golfers en toeschouwers voor en na het golfen gastvrij te ontvangen. Daarom is op het uitgestrekte terrein een imposant golfcentre gebouwd, waar men elkaar kan ontmoeten en van een hapje en een drankje kan genieten. Brakel Atmos leverde hieraan een veelzijdige bijdrage. Het golfcentre dankt zijn indrukwekkende uiterlijk aan de luifelconstructie die wordt gedragen door 24 stalen kolommen. Op deze kolommen bevindt zich een zeer transparante beglazingsconstructie, die is opgebouwd uit puntgehouden beglazing. De luifel met een lengte van 45 meter en een breedte van 6 meter geeft het gebouw extra cachet en heeft gasten al veel bewonderende blikken ontlokt. De luifeldoorsneden worden gevormd door vier in helling variërende gelaagde ruiten. Dat levert een fraai en bedrieglijk visueel effect op: de luifeldoorsneden lijken getoogd te zijn. Daglichttoetreding: zadeldak en piramide Esthetiek en functionaliteit gaan ook uitstekend samen bij het interieur van het golfcentre, dat veel daglicht binnenkrijgt. Hier is gekozen voor een 11 meter lang en 5,5 meter breed zadeldak met wolfseinden en een glazen piramide bestaande uit vier ruitvlakken van 4 x 3 meter. In de lichtstraat - waarin twee Ventria uitzetramen zijn geïntegreerd - is isolerende, zonwerende beglazing toegepast. Advies voor alle veiligheid Bij liggende beglazing vraagt de veiligheid speciale aandacht. Voorkomen moet worden dat in geval van breuk glasstukken naar beneden vallen. Puntgehouden beglazing maakt bovendien extra veiligheidsmaatregelen noodzakelijk. Bijeenhouden door

39

Het belangrijkste kunnen we u niet laten zien.

Dat moet u ervaren.

Een gezond, veilig en comfortabel leef- en werkklimaat; het

van Brakel Atmos. Zowel bij nieuwbouw als renovatie. Waarbij u

tastbare eindresultaat van een intensieve samenwerking met

ons kunt afrekenen op onze verantwoordelijkheid en prestaties.

Brakel Atmos. Minder zichtbaar, maar zeker zo belangrijk, is de

Op die manier werken wij voor talloze projectontwikkelaars,

wijze waarop dit resultaat wordt bereikt. In elk project tonen we

architecten, gebouwgebruikers, bouwers en beheerders aan

onze betrokkenheid en flexibiliteit, denken we pro-actief mee

succesvolle kwaliteitsconcepten. Unieke ervaringen waar we u

en komen we met innovatieve oplossingen. Dáár ligt de kracht

graag meer over vertellen.

Brakel Atmos b.v. - Postbus 524 - 5400 AM Uden - Linie 48 - 5405 AN Uden. Tel 0413-338338 - Fax 0413-338300 - E-mail [email protected] - www.brakel-atmos.com

BEGLAZINGSSYSTEMEN

RUIMTELIJKE VENTILATIE

BRANDVEILIGHEID

ZONWERING

ONDERHOUD (SYSTEMEN)