9* jaargang - september

maaiïtikiaé

qtwMé

aan h e f

9* jaargang - s e p t e m b e r 1966 -

HET_OPENBAAR_VERVOER Nr. 100-SEPTEMBER I966 abonnementsprijs ƒ 5,25 per j a a r l o s s e nummers ƒ 0 , 5 0 r e d a c t i e en a d m i n i s t r a t i e ;

J abonnementsprys + bijlage ƒ 6,25 per j a a r J l o s s e nummers + bijlage ƒ 0,60

p.h.kiers van s u c h t e l e n van de h a a r e s t r a a t 3 ' ' amsterdam - osdorp t e l e f o o n 19 36 69

a l l e b e t a l i n g e n op gemeentegiro 0 3131 t . n . v . ' h e t openbaar v e r v o e r ' , van s u c h t e l e n van de h a a r e s t r a a t J ' ' t e amsterdam - osdorp. by' s t o r t i n g v i a de p o s t g i r o vermelden: r e k e n i n g 13500 van het g i r o k a n t o o r der gemeente amsterdam t . g . v . r e k e n i n g 0 3131 t . n . v . ' h e t openbaar v e r v o e r ' , van s u c h t e l e n van de h a a r e s t r a a t 3 ' » amsterdam - osdorp. 1

INHOUDSOPGAVE blz. l . B y het honderdste nummer 97 2 . P r i o r i t e i t voor het openbaar v e r v o e r 97 3.Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam 98-99 4 . S c h e m a t i s c h h i s t o r i s c h o v e r z i c h t van de A'drjnse motorwagons 1 - 229. • . 101-104 5.Rotterdamse E l e c t r i s c h e Tram 105-107 6.Haagse Tramweg Maatschappij * 107 7 . B u i t e n l a n d s e b e r i c h t e n ( B e l g i ë en Z w i t s e r l a n d ) . 108 8.Trambestuurders.

•

Bijlage

S t a d s s p o o r Amsterdam Tijdens een p e r s c o n f e r e n t i e op 30 augustus j l . zijn de plannen ontvouwd van h e t Bureau S t a d s s p o o r b e t r e f f e n d e de t o e k o m s t i g e v e r v o e r s v o o r z i e n i n g e n i n de a g g l o m e r a t i e Amsterdam. Hoewel de Nederlandse Spoorwegen ook reeds j a r e n plannen h e b ben h e t a g g l o m e r a t i o v e r v o e r t e bedienen, i s pas enige maanden geleden b e s l o t e n een b e s t u u r s g r o e p , bestaande u i t d r i e d i r e c t i e - a f g e v a a r d i g d e n van de N . S . en d r i e leden van h e t c o l l e g e van B & W i n t e s t e l l e n om een b e g i n s e l v e r k l a r i n g voor oen algemeen v e r v o e r p l a n voor s t a d en gewest u i t t e werken. Het i s dus z e e r goed mogelijk, dat deze commissie t o t een g e h e e l ander plan komt dan h e t Bureau S t a d s s p o o r . Hierna kan pas b e s l i s t worden welk plan de voorkeur v e r d i e n t . Wegens gebrek aan ruimte moeten we de b e s p r e k i n g van de thans g e p u b l i c e e r d e s t u d i e u i t s t e l l e n t o t een volgend nummer van ons maandblad. FOTO'S GEMEENTEVERVOERBEDRIJF AMSTERDAM BL lijn 301 bus BL lijn 30;bus BL lijn 70sbus BL lijn 2 1 ; b u s BL lijn 27i450 BL lijn 27:460 BL lijn 2 ;459 BL lijn 2 :459 BL lijn 2 ;399 BL lijn 9 :456 BL lijn 10:586 BL lijn 1 0 : 5 7 1 FOTO HAAGSE TRAMWEG MAATSCHAPPIJ 1 2 5 3 . 8 1 8 BL lijn 9:265 + 505 ( l i n k s v o o r ) , Koninginnegracht bij J a v a b r u g , 2 8 - 8 - 1 9 6 6 FOTO ROTTERDAMSE ELECTRISCHE TRAM I83.376 BL lijn 1 5 : 7 a l s oonmanwagen ( r e c h t s v o o r ) , Weena, 20-8-1966 Formaat der f o t o ' s 7 / 1 0 cm; prijs ƒ 0,45 per s t u k . B e s t e l l i n g e n v i a onze g i r o .

- 97 B I J HET HONDERDSTE NUMMER Het honderdste nummer van "Het Openbaar Vervoor" l i g t thans voor U. Wij hebben gemeend, d i t nummer voor deze g e l e g e n h e i d eens oen ander p a k j e t e moeten a a n t r e k k e n . Zodoende i s onze voorpagina g e t o o i d mot s c h e t s j e s van de motorwagens 100 van Amsterdam, s-Gravenhage en Rotterdam. Bovendien z u l t U op pagina 100 a a n t r e f f e n een t e k e n i n g van do Amsterdamse Unionmotorwagen 100 on de e e r s t e Amsterdamse autobus, d i e h e t nummer 100 droeg. Overigens waren de Amsterdamse nummers 100 geen a l l e d a a g s e verschijningen. Nadr.t motorwagen 100 r e e d s j a r e n l a n g geen d i e n s t meer had gedaan, schijnt hy s l e c h t s i n de b e r u c h t e sneeuwwinter van 1940 een a a n t a l r i t t e n gemaakt t e h e b ­ ben, hoewel de wagen pas i n 1947 g e s l o o p t werd. Autobus 100 brandde i n 193b a l s lijn L op h e t Mosplein u i t , waardoor deze wagen v o e l e e r d e r g e s l o o p t werd dan zijn s o o r t g e n o t e n 93 - 102, d i e pas i n 1940 hun einde vonden. Deze bussen (Werkspoor-Brockway) werden gebouwd i n 1929* "Het Openbaar Vervoer" t e l t thans dus honderd nummers; i n j u n i 1958 v e r s c h e e n n r . 1 ; h e t U a l l e n bekende t i t e l b l a d zag i n j u l i 1959 h e t l i c h t . In ons e e r s t e nummer konden we schrijven, dat a l s p r o e f i n Amsterdam een e n k e l g e l e d e wagen i n een dubbelgelede zou worden omgebouwd en dat i n Den Haag tram­ lijnen 1 en 15 i n buslynen werden omgezet. Hoe l a n g lijkt ons dat nu a l g e l e d e n . "Het Openbaar Vervoer" i s dus zo oud ;begonnen a l s een experiment, b l e e k s p o e ­ d i g , dat e r een g r o t e b e h o e f t e aan oen dergelijk t i j d s c h r i f t b e s t o n d , zoda.t h e t a a n t a l abonnees voorspoedig g r o e i d e . Naast v e l e abonnees i n h e t g e h e l e l a n d , mogen we ons ook verheugen i n e n i g e t i e n t a l l e n b u i t e n onze grenzen. N i e t a l l e e n de Nederlandse trambedrijven l e z e n "Het Openbaar V e r v o e r " , maar ook e n i g e b u i t e n ­ landse bedrijven abonneerden z i c h , t. rwyl wij ook g r o t e dagbladen, a r c h i e v e n en v e r v o e r s o r g a n i s r . t i e s t o t onze abonnees kunnen rekenen. Met z u s t e r t y d s c h r i f t e n u i t d i v e r s e landen onderhouden wij regelma.tige k o n t a k t e n , d i e wij Duitongewoon op prys s t e l l e n . Maar de meeste dank zijn wy t e n s l o t t e v e r s c h u l d i g d aan a l d i e mede­ werkers i n binnon- en b u i t e n l a n d , d i e ons r e g e l m a t i g "nieuws" doen toekomen, wa^ardoor wy' i e d e r e maand opnieuw een nummer van "Het Openbaar Vervoer" kunnen v u l l e n . Vaak i s dat z o v e e l , dat wij een g e d e e l t e ervan maanden moeten la/ten l i g ­ gen, want h e t zou voor de r e d a k t i e een t e g r o t e b e l a s t i n g worden, i n d i e n we h e t t y d s c h r i f t me^r p a g i n a ' s zouden geven. Thans bijvoorbeeld l i g t nog oen s t a p e l copij over Amsterdam, Arnhem, Nijmegen, Z w i t s e r l a n d en andere landen t e wachten, e v e n a l s h e t Amsterdamse metro-ra/pport, dat e i g e n l y k thans r e e d s u i t v o e r i g b e ­ handeld en van commentaar v o o r s i e n had moeten worden. Maar h e t i s t e n s l o t t e p r e t t i g t e weten, dat h e t openbaar v e r v o e r i n ons land en i n andere landen ons z o v e e l t e brengen h e e f t , dat wij ons t y d s c h r i f t h i e r i e d e r e maand ruim mee kunnen v u l l e n . T e n s l o t t e danken wy onze l e z e r s voor de v e l e p r e t t i g e r e a k t i e s , d i e wij i n de loop der j a r e n op ons t i j d s c h r i f t hebben mogen ontvangen en beloven hen, dat wij i n dc r i c h t i n g , d i e wij thans b e v a r e n , z u l l e n t r a c h t e n v o o r t t e gaan. 1

De r e d a k t i e . PRIORITEIT VOOR HET OPENBAAR VERVOER In zyn t o e l i c h t i n g op de b e g r o t i n g van v e r k e e r en w a t e r s t a a t h e e f t m i n i s t e r Suurhoff meer p r i o r i t e i t voor h e t openbare v e r v o e r b e p l e i t . Nagegaan z a l worden, welke v o o r z i e n i n g e n voor h e t p a r - t i c u l i e r en voor h e t openbare v e r v o e r nodig z u l ­ len zyn. Het R y k - z a l bijdragon geven voor h e t u i t v o e r e n van m a a t r e g e l e n , welke h e t openbare v e r v o e r kunnen bevorderen. Hierbij denkt de m i n i s t e r aan h e t v e r ­ s c h a f f e n van vrije banen a niveau , i n c i d e n t e l e overbruggingen en o n d e r t u n n e l i n ­ gen van zwanr bela.sto k r u i s p u n t e n , zodanig dat h e t openbare v e r v o e r geen belem­ mering ondervindt van h e t o v e r i g e v e r k e e r , h e t aanbrengen van baanmarkeringon, d i e h e t openbare v e r v o e r een vrije baan v e r s c h a f f e n en de h a l t e p l a a t s e n vrijhouden en h e t v e r l e n e n van voorrang aan h e t openbare v e r v o e r bij k r u i s p u n t e n door middel van v e r k e e r s l i c h t e n r e g e l i n g . Wij z u l l e n op deze v o o r s t e l l e n , d i e n a a r wij verwachten, van enige gemeentelyke i n s t a n t i e s g r o t e tegenwerking z u l l e n ondervinden, l a t e r nader ingaan i n de Bijlage.

- 98 g v b

M a t e r i e e l tram Van nieuwe rytuignumm. r s v o o r z i e n werden motorwagen 469 en bijwagens 7 3 1 , 979 en 999. Daar thans ook twee—assig m a t e r i e e l van h e t nieuwste type rijtuignummers v o o r z i e n wordt, i s motorwagen 404 (na een s c h i l d e r b e u r t ) aan zyn dorde t y p e . M o t o r r i j t u i g 527 i s v o o r z i e n van een verbouwde b e s t u u r d e r s c a b i n e . a m s t e r d a m " *

Wijzigingen i n r e m i s e v e r d e l i n g ( s t a n d per 17 september 1 9 6 6 ) ; van Havenstraat naar L e k s t r a a t gingen 4 2 8 , 4 4 2 , 4 6 9 , 5 3 2 , 5 3 3 , 5 4 4 , 7 7 5 * 8 0 4 , 9 7 6 , 9 9 0 5 i n omgekeerde r i c h t i n g 396, 399, 401, 404, 405, 4 1 0 , 4 1 1 , 414» 4 1 5 , 420, 424» 427,429,432,434,438,439,440,441,446,448,449,455,456,721,725,731,735,739,748, 749,759,784,796,797,807,811,815,817,818,825. De e e r s t e van de 30 nieuwe dubbelgelede wag-ns z a l pas i n de loop van december worden a f g e l e v e r d . De a c h t e r d e l e n worden bij Düwag gebouwd; h i e r v a n zijn e r r e e d s e n k e l e bij Werkspoor a f g e l e v e r d ( 6 7 0 , 6 7 1 ) . Hoewel de e e r s t e nieuwe wagen v e e l l a t e r a f g e l e v e r d wordt, dan gedacht was, i s men t o c h begonnen aan de s l o o p ven h e t m a t e r i e e l , da,t vervangen za,l worden, waardoor de m a t e r i e e l s i t u a t i e , d i e t o c h a l krap was, deze w i n t e r wel eens u i t e r s t p r e c a i r zou kunnen worden. Het motorrijtuig 403 werd op 1 4 , 1 5 en 16 september op het r e m i s e t e r r e i n aan de T o l l e n s s t r a a t g e s l o o p t , waarna bijwagen 742 volgde op 21 en 22 september. Op vrijdag 9 september reed a l s l 6 e dw op lijn 1 motorrijtuig 440. Wint e r d i e n s t r e g e l i n g Op 12 september word de w i n t e r d i e n s t 1966/1967 i n g e v o e r d . Wij zijn voornemens, i n ons volgende nummer de bekende s t a a t j e s met a a n t a l wagons en f r e q u e n t i e s op t e nemen, waarbij wij ook nog d i e van de a f g e l o p e n zomerdienst, d i e wij wegens d i v e r s e omstandigheden hebben moeten l a t e n r u s t e n , v o l l e d i g h e i d s h a l v e z u l l e n p u b l i c e r e n . Hieronder v i n d t U a l v a s t de m a t e r i e e l v e r d e l i n g op de tramlijnen en de omloopstijd daarop i n de middags p i t s . Lijn 2 - a s s e r s 3 - a s s e r s e n k e l g e l e e d dubbelgoleed t o t a a l omloopsti 2 16 1 70 14 2 3 7 14 65 4 1 12 3 13 84i2 11 4 63 4 5 2 1 8 78 7 3 14 6 6 12 64 9 10 2 2 1 9 14 80 6 +1 E 70è 2 15 +1 E 13 7 16 8 65 5 13 14 ... 17 88 14 2 1 11 70 24 14 6 2 25 13 63 5 27 9 9 55 5 Wachtw. 2 l T o t a a l 37 +1 E 48 31 59 175 + 1 E Opmerkingen? de lijnen 1,2 en de wa.chtwagens rijden zonder bijwagen. De e x t r a wagens u i t de zomerdienst van de lijnen 1, 7 en 10 zijn v e r v a l l e n . De GAK-extra van lijn 13 komt weer u i t de remise L e k s t r a a t . Op lijn 16 w i s s e l e n na. 1 8 . 3 0 uur 5 d r i e - a s s i go s t e l l e n voor 5 dubbelgelede wagens d i e afkomstig zyn van lijn 1 7 • Op lijn 24 worden na 1 8 . 3 0 uur 4 d r i e - a s s i g e s t e l l e n u i t g e w i s s e l d voor 4 o n k e l g e l e d e wagens, d i e afkomstig zyn van lijn 1 o f 2. Lijn 24 h e e f t een ochtendspoorwagen gekregen (l3<- dw, g e l e e d ) , welke om 5«20 uur u i t remise Havenstraat en om 5*50 uur van h e t C S . v e r t r e k t . Van de m a t e r i e e l v e r d e l i n g wordt wel afgeweken; zo h e e f t lyn 3 vaak één d r i e - a s s i g s t e l i . p . v . oen dubbelgelede wagen en rijden op de wachtwagens 2 d r i e - a s s e r s .

- 99 -

- g v b -

M a t e r i e e l autobussen Bus 301 word op 23 augustus 1966 op lijn 21 i n d i e n s t g e s t e l d . In h e t n a j a a r komt deze b u s s e r i e op lyn 15 t e rijden (zwaarste buslijn p e r s o n e e l ) Een nieuwe microbus, n r . 154 i s op 3 september 1966 op lijn 30 i n d i e n s t gekomen. O p s t e l s p o o r J.W.Brouwersplein b u i t e n gebruik Daar a l h i e r een nieuwe boog zonder a a n s l u i t i n g i s aangelegd, zijn de o p s t e l s p o r o n by h e t Concertgebouw b u i t e n g e b r u i k g e s t e l d . Omleggingen i , v . m . werkzaamheden aan de brug "Hoge S l u i s " . Op z a t e r d a g 2] er. zondag 2G augustus werden de lijnen 7 en 10 i . v . m . werkzaamhe­ den aan deze brug t u s s e n 7 . 3 0 uur en 22.00 uur omgeleid v i a Westeinde, C e i n t u u r ­ baan, R u y s c h s t r a a t en W i b a u t s t r a a t . Beide lijnen hadden een gewijzigde d i e n s t r e ­ g e l i n g ; lyn 7 10 wagens, omloop 7 4 ; lijn 10 13 wagens, omloop op z a t e r d a g 8 5 en op zondag 8 7 minuten. Vanaf 29 augustus vonden deze werkzaamheden gedurende 4 weken ' s n a c h t s p l a a t s van 0.50 t o t 5.25 uur, b e h a l v e i n de n a c h t e n van z a t e r d a g op zondag en zondag op maandag, waardoor do r e m i s e r o u t e van de e e r s t e en l a a t s t e spoortrams van lijn 9 via, v.woustraa.t, R u y s c h s t r a a t , W i b a u t s t r a a t , S a r p h a t i s t r a a t e n z . was. Amstelstraat versperd Dinsdag 30 augustus j l . v i e l i n de A m s t e l s t r a a t om 1 4 . 0 0 uur oen h e i s t e l l i n g om (een wagen van lijn 9 reed e r j u i s t onderdoor, doch werd n i e t beschadigd, daar het pand aan de overzijde van de s t r a a t de s t e l l i n g t e g e n h i e l d ) , waardoor lijn 9 t o t vrijdagmiddag daarop i n de r i c h t i n g Watergraafsmeer via. U t r e c h t s e s t r a a t , S a r p h a t i s t r a a t en R o e t e r s s t r a a t omgeleid moest worden. De d i e n s t r e g e l i n g werd n i e t gewijzigd, J C I reden r e g e l m a t i g do wachtwagens op deze lijn. Omleggingen (bloemencorso) en e::tra w a g e n s ( s t a d i o n , R A I ) worden i n h e t volgend nummer vermeld, daar de ruimte h e t thans n i e t t o e l a a t . Zelfbedieningssysteem Ook h e t gemeentevervoerbedrijf b e g i n t de mogelijkheden voor de i n v o e r i n g van een zelfbedieningosy3 eem t e onderzoeken. I n "Der Werksbotc", h e t p e r s o n e e l s b l a d van h e t Keulse vervoerbedrijf,, i s een f o t o a f g e d r u k t , waarop een a a n t a l hoge f u n c t i o n a r i s s e n van bot Amsterdamse vervoerbedrijf a a n d a c h t i g n a a r i e t s s t a a t t e kijken, waarbij i n h e t o n d e r s c h r i f t vermeld s t a a . t , dat zij het goed f u n c t i o n e r e n d e z e l f b e d i e n i r . g s s y s t e e m van Keulen kwamen b e s t u d e r e n . Die h ö l l a n d i s c h e n Gaste z e i g t e n s i c b von dom r o i b u n g s l c s e n Ablauf der S e l b s t b e d i e n u n g s e h r b e e i n d r u c k t J J

Mogelijkheid t o t omlegging van trams bij hot C S . Óp de v l u c h t h e u v e l by de k r u i s i n g Damrak/Oudebrugsteeg i s oen k l e i n k a s t j e aan­ g e b r a c h t , waarin 2 lampen mot pijion met h e t woord "tram",wit op blauw v e l d . Met behulp van de ene p y l , d i e naar r e c h t s wyst, kan de tramdienstrc-gelaar op h e t C S . zonodig a l l e trams v i a h e t spoor van lijn 9 l e i d e n ; do pijl r e c h t d o o r k~m g e ­ b r u i k t worden cm lyn 9 zonodig v i a do middentoegangsbrug t o l a t e n rijden. Een pijl naar r e c h t s wordt aangebracht aan de kop van de t r a m h a l t e .aan de M a r t e ­ l a a r s g r a c h t , om do lynen u i t d i e r i c h t i n g e v e n t u e e l v i a de P r i n s Hendrikkano naar h e t C S . t e l a t e n rijden. Aan de luidsprekerpal en op h e t C P . worden k a s t j e s met " i n t e r c o m - i n s t a l l a t i e s " a a n g e b r a c h t , waardoor een wagenbestuurder via. een microfoon en een l u i d s p r e k e r , d i e z i c h i n de kastjes bevinden, mat de c h e f i n de " d u i v e n t i l " kan sproken. H i s t o r i s c h o v e r z i c h t matcri_eel_ In verband met het honderdste nummer van d i t t i j d s c h r i f t , menen wij onze l o z e r s een schematisch h i s t o r i s c h o v e r z i c h t van de oudste Amsterdamse motorw.agons aan t e moeten b i e d e n . Het b e t r e f t de motorw.agons 1-229, dus voora.1 de beroemde Unionwagens 15-229- M e e s t a l zijn i n d i t o v e r z i c h t de e e r s t e twee c i j f e r s van h e t j a a r t a l (dus 1 9 ) weggelaten! 8 0 0 i s dus augustus 1900; vermeld zijn datum van i n d i e n s t s t e l l i n g , j a a r , w a a r i n de t r o l l e y vervangen werd door een b e u g e l , nieuwe a o t o r e n , d i c h t e b a l k o n s , v a s t e t r u c k , range.• erwagen, verbouwing t o t eenmanwagen (EMW) en e v t . terugverbouwing t o t tweemanwagen, de nieuwe blauwe k l e u r (na de oude b r u i n e ) , karraderen,verzwaarde t r u c k , w i t t e balkons ( e e r s t h a l f , toen g e h e e l w i t ) en t e n s l o t t e h^t j a a r , dat de wagen afgevoerd werd.

- 101 Nr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Fabr Wsp. Wsp. Wsp. Wsp. Wsp. Wsp. Wsp. Wsp. Wsp. Wsp. Weyer Weyer Boeker Boeker

K r . Fabr 15 Raab 16 Raab 17 Raab 18 Raab 19 Raab 20 Raab 21 Raab 22 Raab 23 Raab 24 Raab 25 Raab 26 Raab 27 Raab 28 Raab 29 Raab 30 Raab 31 Raab 32 Raab 33 Raab 34 Raab 35 Raab 36 Raab 37 Raab 38 Raab 39 Raab 40 Wsp 41 Wsp 42 Wsp 43 Wsp 44 Wsp 45 Wsp 46 Wsp 47 Wsp 48 Wsp 49 Wsp 50 ' Raab 51 Raab 52 Raab 53 Raab 54 Raab 55 Raab 56 Raab 57 Raab

i . d . bgl_ n.mot d . b a l c t r u c k werkw E MW rang 800 03 oé 10 16 1 8 - 2 1 25 800 03 06 10 16 1 8 - 2 1 25 800 02 06 10 16 1 8 - 2 1 25 800 02 06 10 16 1 8 - 2 1 25 800 03 08 10 16 1 8 - 1 9 25 33 900 02 10 25 900 03 34 10 i n s t r u c t i e w : 1 9 900 02 10 25 33 900 03 10 25 1000 02 08 10 25 1000 02 07 10 25 1000 03 07 10 25 1101 18-22 24 1101 18-22 24 i . d . n . k l EMW v . t r X 702 32 602 32 X 702 31 X 602 33 X 702 34 X 602 3? X X 702 35 X 802 35 702 35 602 34 X 702 34 X 602 35 X 902 34 X 702 34 702 33 X 702 35 X 1002 34 X 1002 36 X 702 34 X 902 34 1102 33 802 34 902 24 2? 802 503 25 703 25 303 25 803 25 603 25 703 25 X 26 X 603 26 603 26 603 26 603 603 35 X 903 23 ?03 23 603 24 903 23/4 1003 35 1003 24 903 24 1003 24

verbouwd t o t

pekelw.6(35)=P pekelw.7(35)=P pekelw.8(35)=P pekelw.9(35)=P

1(47) 2(47) 3(47) 4(47)

gevorderd tteerruugg kamr opmerkingen 49 48 49

49 opslagwagen(l950) 44 sBremen

46 49

;

45 Linz

46

44 45 Linz 45;Linz

45 46 46

445Bremen

46

44•Bremen

46

?

trammuseum Weert(1947) werkwagen W l ( l 9 4 7 )

afgev. 1937 1937 1937 1937 1937 1958 1958 1958 1958 1937 1937 1937 1935 1935 afgev. 1950 1950 1950 1950 1950 1950 1950 1958 1947 1950 1951 1950 1950

1950 1950 1950 1950 weer i n d i e n s t ; 1 9 4 5 1947 1947 1948 werkwagen W 3(1948) 1950 1935 1935 s l y p w . l ( l 9 4 l ) = S L 1(1947 1958 pekelw. 10 (37) =P7 ( 4 7 ) =P1I 58)1962 pekelw.ll(37)=P8(47) 1958 pekelw. 5 ( 3 7 ) = P 6 ( 4 7 ) 1958 pekelw. 4(37)=P5(47) 1958 1947 1947 1935 1935 1935 1947 1935 1935 1935 1935 1948 1919-1920-bijwagen 1935 1935 1935

- 102 Nr. 58 59 60 6l 62 65 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106

Fabr Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab

107 108 109 110 111 112 113 114 115

Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab

i.d. n.kl 1003 34 1003 3 6 1103 1003 1003 1003 1003 1003 3 4 1003 3 4 1103 1103 1103 3 7 1003 3 4 1103 1003 3 5 1003 33 1103 3 7 1103 33 1203 1103 1203 1203 ?03 ?03 3 4 1103 3 4 1203 3 4 1103 1203 3 1 ?03 ?03 3 4 1203 1203 204 304 104 204 204 304 304 36 204 204 104 304 3 4 304 34 404 35 304 34 304 54 304 35 304 35 304 304 304 304 404 304 404

704 404

33 34 34 35 35 34 35 34

EMW 2MW v . t r w . b a l c gevorderd t e r u g opmerkingen afgev. werkwagen W 5(1947) 1950 X 54/40 44 24 1952 45 weer i n d i e n s t 24 1935 24 1935 24 1935 24 1955 24 1935 X 54/40 44 44(wegens b e s c h a d i g i n g ) 24 1947 X 54/40 44 46 24 1947 23 1935 24 1935 24 35 X werkwagen W 6 ( 1 9 4 8 ) 1950 X werkwagen W 7 ( 1 9 4 7 ) 1950 23/4 1955 24 55 X 40(weer EMW) 1951 X 23 1951 X 24 1951 X werkwagen W 8(1947) 1950 24 1935 24 1935 23 1935 23 1935 24 1935 24 55 1947 1 9 1 9 - 1 9 2 0 : bijwagen 1947 1947 24 1935 X werkwagen W 9(1948) 1950 1948 24 reclamewagen(l935) X p e k e l w . P 9 ( 4 9 ) = P 2 ( 5 8 ) 1959 23 1935 25 1935 24 1935 24 1935 24 1935 23/4 1935 25/4 1935 24 1935 X 1952 24 54/39 23 1935 23 19 >5 23 1935 24 55 1947 1948 24 51 X 24 31 X (41;houtw.)W 12(47)=P10(50)=P3(58)1959 23/4 31 werkwagen W 1 3 ( 1 9 4 7 ) 1950 23/4 31 X 1947 25 51 werkwagen W 1 4 ( 1 9 4 7 ) 1950 23 51 X (4l:houtw.)W 15(47)=Pll(50)=P4(58X959 dwarsb X 45:Linz 46 55 1947 1950 24 51 ( 4 1 ï h o u t w . ) 1 9 1 9 - 1 9 2 0 ; bijwagen 24 51 X 1947 1950 24 31 X 35 24 51 X 55 (49:kamr.) 1919-20:byw.;50:opslag.1957 19 0 23 31 X 55 (49:k,amr.) 1950 24 51 X 55 X 1950 55 (49:k amr. ) X 1950 (49:k amr.) 55 7

:;

- 103 Nr. 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 I63 I64 165 166 167 168 169 170 171 172 173

Pabr Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Raab Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp Wsp

i . d . rukl EMW 2MW v.tr X 404 34 X 404 35 X 32 404 X 504 35 X 404 35 X 604 34 X 404 33 X 704 36 X 504 33 704 23 X 504 35 X 504 34 X 504 34 X 604 35 X 504 35 X 704 32 604 33 X X 604 34 X 604 33 X 704 33 X 504 33 204 35 24 X X 504 34 24 X 204 36 23/4 604 24 804 23 X 604 34 X 704 34 X 604 34 X 704 33 604 33 X X 704 34 804 23/5 X 804 34 604 34 24 X X 704 34 X 704 34 X 804 32/3 X 704 35 6O4 35 X X 604 32/3 704 35 24/5 34 X 704 23/5 X 704 37 704 23/5 604 32 23/5 X 704 32 25 704 24/5 X 704 33 1004 24 904 25 1204 34 X X 1004 33 X 904 35 1204 34 23/5 33 X X 1204 33 1204 35 X 105 25

w.balc dw.b n.mot gevorderd t e r . kam opmerkingen a f g e v . 1950 49 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 49 35 1935 1950 35 1950 49 35 1950 35 1950 49 35 1950 49 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 35 1950 35 1952 34/39 1952 1951 34/39 1919-20sbyw. 1935 1935 1950 1950 49 1950:museum 1950 1950 1950 49 1935 1950 1952 34/39 1950 1950 1950 33 44:Bremen 46 1947 44 Bremen 46 1948 33 44:Bremen 46 1947 — 43:Schl.Kb. 1935 — 33 4 3 : S c h l . K b . 1935 32

tweelingw.

32

1950 1935

43:Schl.Kb.

44:Bremen 46 44:Bremen 46 44:Bremen 46 44:Bremen 46 43sSchl.Kb. 43:Schl.Kb.

—

1935 1935 1948 1948 1948 1948

— —

1935

- 104 Nr. Fabr 1 7 4 Wsp 175 Wsp 1 7 6 Wsp 177 Wsp 1 7 8 Wsp 179 Wsp 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229

i . d . n k l EMW 2MW v.tr w.balc ów.b n.mot gevorderd t e r . opmerkingen X 44 - tremen 46 1204 3 4 1204 37 23/5 x 34/40 1940:ongeluk X 43:Schl.Kb. 1204 33 1204 34 2 3 / 4 ) , . 34 34 X 1204 34 24 ) 1204 35 25 x v e r s t e r k t e mot. Z&Ch 904 3 3 34 ZiCh 1104 32 34 Z&Ch 1004 35 34 Z&Ch 1004 32 34 Z&Ch 8 0 4 34 34 Z&Ch 8 0 4 35 34 Z&Ch 904 34 34 Z&Ch 1104 33 34 Z&Ch 8 0 4 3 3 34 Z&Ch 1104 3 3 34 Z&Ch 904 3 4 34 Z&Ch 1204 3 3 34 Z&Ch 904 32 34 Z&Ch 1204 35 34 Z&Ch 904 35 34 Z&Ch 1204 34 34 Z&Ch 1004 33 34 Z&Ch 1204 33 Z&Ch 904 33 Z&Ch 1204 3 4 Z&Ch 904 34 Z&Ch 105 3 4 Z&Ch 904 33 Z&Ch 105 33 Z&Ch 1004 33 Z&Ch 105 34 Z&Ch 1004 34 Z&Ch 1204 3 3 Z&Ch 1104 33 Z&Ch 105 3 2 Z&Ch 904 3 6 x(dubbel verzwaard) X Z&Ch 105 33 43 b e u l e n 46 1919- •20: bywagen X Z&Ch 1204 33 X Z&Ch 105 34 X Z&Ch 1004 35 X Z&Ch 105 3 4 X Z&Ch 1104 3 4 43'Keulen 46 X Z&Ch 105 3 4 4 3 b e u l e n 46 X Z&Ch 1004 3 6 1940 : TCS,Hengelo X 36 Z&Ch 205 X Z&Ch 105 33 X 1940: TCS,Hengelo Z&Ch 105 33 X Z&Ch 1104 33/4 43*Keulen 46 X Z&Ch 205 34 X Z&Ch 1004 3 4 X 34 Z&Ch 205 43:Keulen 46 X Z&Ch 1104 3 1 X Z&Ch 205 33 X 33 Z&Ch 1004 1 9 1 9 - 20: bijwagen X 33 Z&Ch 1204 1 9 1 9 - 2 0 : bijwagen 3 4

afgev 1948

1940 1951 1952 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1950 1946 1950 1950 1950 1950 1946 1946

--

1950 1950

—

1946 1950 1950 1946 1950 1950 1950 1950

- 105 r e t

TRAMNIEUWS

r o t t e r d a m

Lijn 5 v i a enkelspoor Vanaf donderdag 11 augustus 1966 rijden de r i j t u i g e n van lijn 3 op de Groenezoom t u s s e n de Langegeer en de Lede v i a e n k e l s p o o r . Het e n k e l s p o o r g e d e e l t e i s b e v e i l i g d door middel van twee s t e l s e i n l a n t a a r n s e l k bestaande u i t een rode en een groene lamp. Werkzaamheden Hofplein Van dinsdag 30 augustus 1966 t o t en met vrijdag 2 september 1966 werd h e t r e c h ­ t e r s p o o r op het Weena r i c h t i n g Hofplein i n verband met werkzaamheden b u i t e n dienst gesteld. A l l e r i j t u i g e n van de lijnen 1, 3, 4A, 5, 1 1 , 1 4 , 15 en 16 reden gedurende deze periode v i a het l i n k e r spoor. Op z a t e r d a g 3 september 1966 werd h e t nieuw aangelegde spoor op h e t Hofplein Zuidzijde i n gebruik genomen. Vanaf deze datum beryden de r i j t u i g e n van de lynen 4A, 1 1 , 1 4 , 15 en 16 r e s p . r i c h t i n g Mariniersweg, L i s p l e i n , Molenlaan, Crooswijk en Oudedijk op h e t Weena h e t r e c h t e r s p o o r ; de r y t u i g e n van de lijnen 1, 3 en 5, r e s p . r i c h t i n g A e l b r e c h t s p l e i n , Blydorp en Schieweg het l i n k e r s p o o r . Emr. 126 Dit r i j t u i g k r e e g na r e v i s i e l y n c i j f e r f i l m s van h e t nieuwe t y p e . AUTOBUSNIEÜWS Lijnen 30 en 50 I n verband met de g e d e e l t e l i j k e v o l t o o i i n g van het Hofplein (Zuidzijde), volgen de autobussen van de lijnen 30 en 50 r e s p . r i c h t i n g Katendrecht en I J s s e l m o n d e vanaf 1 september 1966 weer hun d i e n s t r o u t e ; lijn 30 v i a Hofplein - C o o l s i n g e l en lijn 50 v i a Weena - Hofplein - C o o l s i n g e l . E x t r a autobussen op lyn 52 De e x t r a autobussen d i e by' ^eyenoordwedstrijden op lyn 52 worden i n g e z e t , v e r ­ t r e k k e n met ingang van zondag 4 september 1966 vanaf de h a l t e Pleinweg (V&D). Tot dusver v e r t r o k k e n genoemde e x t r a bussen vanaf de h a l t e Henegouwerlaan (bij de M i d d e l l a n d s t r a a t ) . V e r l e n g i n g buslijn 42 Tegemoetkomend aan e n i g e verzoeken van bewoners van h e t Bejaardencentrum Waeles t e i n rijdt m . i . v . maandag 12 september eenmanl per uur een bus van lyn 42 (Roc h u s s e n s t r a a t - B o e r g o e n s e v l i e t ) door n a a r h e t S c h u l p p l e i n , ongeveer op de ma­ n i e r z o a l s op lijn 33 eenmaa.1 per uur een bus n a a r de Luchthaven d o o r l o o p t . Het b e t r e f t een v e r l e n g i n g van buslijn 42 met ongeveer 450 m e t e r . De bussen, d i e n a a r h e t S c h u l p p l e i n doorrijden v e r t r e k k e n van de R o c h u s s e n s t r a a t op a l l e dagen om 8.38 uur en v e r v o l g e n s e l k uur t o t 23-38 uur. Van h e t S c h u l p ­ p l e i n wordt v e r t r o k k e n om 9-00 uur en v e r v o l g e n s e l k uur t o t 0.00 uur. Gereden wordt v i a de Kromme Zandweg en de Schulpweg. K r i s Kras r i t t e n Do o c h t e n d r i t door Rotterdam i s m . i . v . maandag 12 september v e r v a l l e n . De m i d d a g r i t t e n worden v o o r l o p i g nog gehandhaafd. Hierbij i s een bezoek aan h e t M e t r o s t a t i o n S t a d h u i s opgenomen. Op werkdagen wordt de r i t u i t g e v o e r d om 14.00 uur, op z a t e r d a g om 14-30 uur en op zondag om 14-30 en 17-00 uur. Toekomstig tram- en busnet l i n k e r Maasoever Op de volgende bladzijde i s een k a a r t opgenomen van h e t tram- en busnet na h e t i n gebruik nemen van de metro. Het i s mogelijk dat de loop der lynen aan da r e c h ­ terzijde van de k a a r t i e t s afwykt van de werkelijke s i t u a t i e , daar de wijken a l d a a r nog n i e t v o l t o o i d zijn. METRO Afgeleverd werden de t r e i n s t e l l e n A2/B2 ( i n j u l i )

; A3/B3 cn A4/B4 ( a u g u s t u s ) .

TRAM - EN BUSNET LINKER MAASOEVER NA-OPENING METRO Q ' f M e t r o met s t a t i o n Tramlyn Buslijn — — Spoorlijn

- r e t

- 107 -

-

Hieronder volgen nog e n i g e b e r i c h t e n , d i e wij over de R . E . T . binnenkregen, n a dat de beide v o r i g e p a g i n a ' s r e e d s g e s t e n c i l d waren; Lijnen 4» 16 en 22 weer v i a normale r o u t e De tramlijnen 4 , l 6 en 22, d i e wegens werkzaamheden e n i g e tijd u i t de V i e r a n b a c h t s s t r a a t gebannen moesten worden, zijn z a t e r d a g 17 september weer op hun normale route teruggekeerd. Routewyziging buslijn 6l M . i . v . zaterdag 17 september i s een g r o t e r d e e l van de stadswijk Lombardijen binnen h e t b e r e i k van buslijn 6l g e b r a c h t , daar de bussen een g r o t e r e l u s i n dat s t a d s d e e l beschrijven. Tot dusver keerden de wagens, komend u i t de Dumasstraat, v i a do C-uido Gezelleweg naar de Spinozaweg t e r u g . Thans rijden zij v i a de Catullusweg n a a r de Spinozaweg, waardoor lijn 6l de r o u t e van lyn 49 r a n k t . V e r s t e r k i n g e n tijdens voetbalwedstrijden Bij do i n t e r l a n d - w e d s t r i j d Nederland-Hongarije, welke op woensdag 7 september j l . werd gehouden t e 20.30 uur, reden bij aanvang op de S t a d i o n l y n 20 en na a f l o o p 22 t r a m s t e l l e n . Lijn 2 had 2 dubbelgelede wagens u i t de r e m i s e s H i l l e g o r s b e r g en Delfshaven. Bij a f l o o p van de wedstryd S p a r t a - F e y e n o o r d i n h e t S p a r t a - s t a d i o n op zondag 11 september reden op de navolgcndu lijnen e x t r a ' s : lijn 10: 8 1 0 0 - s t e l l e n , terwyl 3 g e l e d e d i e n s t e n voor één r i t vervangen werden door 1 0 0 - s t e l l o n . Lijn H F 3 (401-570); lijn 1 6 : 10 ( 1 0 0 - s t e l l e n ) ; lijn 1 7 ; 1 (251-274), bovendien r e e d nog 1 1 0 0 - s t e l (welke n i e t meer nodig was op 16 o f 10) over deze lijn, i n g e t u i g d a l s 1 7 , n a a r remise K r a l i n g e n . 1 1

htm

' E x t r a wagens tydens Taptoe, D e l f t . ï Tydens de Taptoe ( e i n d augustus) werd lyn 1 ' s avonds den h a a g [ v e r s t e r k t met 2 e x t r a wagons, welke v a n u i t Den Haag =====================' (Turfmarkt) r e s p . om 19.37 en 19.52 uur v e r t r o k k e n . Beide wagens werden t o t a f l o o p Taptoe aan de Westvest o p g e s t e l d . Op één dezer avonden h e e f t a l s e x t r a op deze lyn PCC 1179 ( u i t Scheveningen, zonder c l a x o n ) d i e n s t gedaan. Omleggingen op P r i n s j e s d a g - dinsdag 20 september 1966 De PCC's op lijn 9 werden op h e t t r a j e c t Scheveningen - Tournooiveld deze dag weer vervangen door motorwagens van de s e r i e 801-830, (6 s t u k s , n l . 8 1 1 , 8 1 3 , 8 1 4 , 8 2 4 5 8 2 8 , 8 2 9 ) , d a a r dez>. wagens op h e t Tournooiveld kop kunnen maken. Na a f loop koerden deze wagens weer n a a r remise L i j s t e r b e s s t r a a t t e r u g . Op h e t t r a j e c t Hollands Spoor-Turfmarkt (tijdelijk eindpunt) werd de d i e n s t met 3 PCC's ( l van 8 en 2 van 9) onderhouden. Lyn 8 b l e e f t u s s e n Scheveningen en P l e i n 1813 met 4 PCC's rijden. Bovenstaande wijzigingen vonden p l a a t s van ongeveer 10.00 uur t o t ongeveer 14.30. Lijn 3 werd t o t 14.00 uur i n g e k o r t t o t h e t K e r k p l e i n (met 6 wagons). Om na h e t vrijgeven van de binnenstad d i r e c t .an do p a s s a g i o r s t o o l o o p aan de h a l t e s h e t hoofd t o kunnen b i e d e n , had men v o o r a f op d i v e r s e p l a a t s e n a c h t e r h e t a f g e s l o t e n g e d e e l t e van do b i n n e n s t a d extra, trams o p g e s t e l d , z o a l s 3 PCC's voor l y n 3 aan de Koningskade, 3 PCC's voor lijn 9 op do Turfmarkt ( s p o o r o x - l y n 1 2 ) , 2 PCC's voor lyn 16 op de Nieuwe Haven en e n k e l e PCC's voor lijn 8 by' h e t H.S.

Materieel Van verwarming (zowel op balkons a l s i n de wagen) zijn thans ook v o o r z i e n de motorwagens 8 0 1 , 8 0 6 , 8 0 8 , 813 on 8 I 4 . Bijwagon 756 ( W V - k ? . n t o o r t j e op w i e l e n t e Kykduin) i s t o t het volgende s e i z o e n weer bij de K.T.M. onder dak g e b r a c h t . A l l e PCC's worden thans van s o k j e s om de v o o r s t e w i e l e n v o o r z i e n . PCC 1007 i s van Scneveningen ( i n s t r u c t i e ) n a a r do F r . H a l s s t r . (lijn 6) gegaan. Lyn 16 normale r o u t e Lijn 16 rijdt s e d e r t 25 augustus weer de normale r o u t e . Over e n i g e tyd z u l l e n de lynen 1 en 10 i . v . m . vernieuwing Laakbrug v i a Laakwcg enz. gaan rijden.

- 108 BüjETgNLANDSE BERICHTEN BELGIË i l . I . V . j j . - BRUSSEL De volgende gelede wagens zijn i n d i e n s t g e s t e l d : 4028, 4006, 4 O O 8 . PCC 7 1 1 9 h e e f t een reclamebord z o a l s de autobussen en n i e t meer een p l a a t boven op het dak. Ook gelede wagen 4OO6 i s v i n reclame v o o r z i e n . I n 4017 i s binnenin vooraan een scherm aangebracht t e g e n z o n n e s t r a l e n . De h e l f t van de v o o r r u i t van een a a n t a l wagens i s met " s t o p - r a y " ( t e g e n f e l l i c h t ) a f g e d e k t . Dit b e t r e f t de wagens 4 0 0 8 , 4033, 4034, 7000, 7055 en 9 0 5 8 . Op de t r o l l e y b a s i s van de 7055 i s een lamp a a n g e b r a c h t . 5018 i s regelma.tig i n d i e n s t op de lijnen 39? 41 en s e d e r t eind a.ugustus op 40,45Het s t e n d a a r d - m a t e r i e e l - o v e r z i c h t op p:ig.72 ( j u n i 1966) kan aangevuld worden met bywagen 745 • De g e s l o o p t e wagen 2034 (pag. 60, mei 1966) i s natuurlijk een bijwagen. Bij h e t o v e r z i c h t van de a a n t a l l e n wagens op pag.35 (maart 1966) verzuimden wij lijn 56 op zondagen op t e nemen. liadat h i e r ' s ochtends 6 PCC's en 1 9000-wagen op gereden hadden, was hot maximum ' s middags 8 PCC wagens. Lijn 16 had op werkdagen (pag.34) de 28 opgegeven wagens + 7 5 ° 1 = t o t a a l 29Lijn 60 h e e f t op workdagavonden n i e t 2, maar 5 wagens (eveneens pag. 3 4 ) . Lijn 6 reed op workdagavonden met 6 wagens, één ervan i s een PCC. De 7e wagen ' s avonds op lijn 56 was ook van lijn 8 / l l a f k o m s t i g . Van de 6 PCC's ' s avonds op lijn 9 zijn e r 5 van lijn 7 a f k o m s t i g . Eén rukt u i t . M.M.V.B. Groep B r u s s e l : de lijnen F , M, H, Z en / zyn m . i . v . 17 september 1966 opgeheven. Groep Antwerpen: lyn 64 (Wuustwezel) wordt m . i . v . 1 o k t o b e r a . s . opgeheven. T.T.A. De Antwerpse bijwagen 602 z a l , e v e n a l s de 6l0 ( z i e p a g . 7 1 ) n a a r de T . T . A . gaan. Op de 1 1 e x p l o i t a t i e d a g e n van 2 t o t 23 j u l i werden 1347 r e i z i g e r s v e r v o e r d . 552 km werd gereden. De trams reden ook op zondagen 4 en 1 1 september j l . TENTOONSTELLING Van 5 september t o t 30 o k t o b e r v i n d t i n hot Noordsta.tion van B r u s s e l een t e n t o o n ­ s t e l l i n g p l a a t s "Spoorwegen van G i s t e r e n en Vandaag". Ook de B r u s s e l s e paardentramwagen 31 z a l aanwezig zijn. De openingstijd i s van 10 t o t 16 uur. ZWIPSERLAND BAS EL De e n i g e r i n g l i j n , tramlijn 2, d i e i n b e i d e r i c h t i n g e n bereden wordt, i s per 4 j u l i 1966 t e n d e l e opgeheven. Verkeorsdeskundigen zijn r e e d s j a r e n over de op­ h e f f i n g aan h e t nadenken; oen goede o p l o s s i n g schynt moeilijk t e vinden t e zijn. Ook thans schijnt men t o t a l g e h e l e o p h e f f i n g n i e t t e hebben kunnen b e s l u i t e n ; s l e c h t s een d e e l van de lyn werd door bussen vervangen, daar vernieuwing van de J o h a n n i t e r Brücke d i t onvermijdelijk maakte, / o o r h e t r e s t e r e n d d e e l van de lijn h e e f t men een nieuwe r o u t e o p g e s t e l d , d i e i n g r o t e t r e k k e n de b e i d e s t a t i o n s van de s t a d met e l k a a r v e r b i n d t . Nadere beschrijving van h e t tramnet v o l g t . BERN In 1965 werden de aanhangrijtuigen 2 0 5 , 2 3 6 , 2 : 1 , 2 4 5 en 250 a f g e v o e r d . Op 10 augustus kwam h e t door SWS ^n MF0 gebouwde g e l e d e proei'motorrijtuig B e 4 / 4 401 ( z i e de beschrijving op pag.94 van 1965 HOV) v i a Worblanfen SZB i n Bern aan. Daaraan voorafgaand waren i n de week na 29 j u l i p r o e f r i t t e n met h e t motorrijtuig gehouden op h e t tramnet van Z ü r i c h . NEUCHATEL Daar de proeven met h e t motorrijtuig u i t Genua g e s l a a g d zijn, z u l l e n u i t deze s t a d ook de r y t u i g e n 1 1 0 1 - 1 1 0 3 worden overgenomen. Zij z u l l e n door een k a r o s s o r i e f a b r i e k i n Solothurn verbouwd worden. ZURICH In 19^5 werden nog g e s l o o p t de motorrijtuigen 1256-1260; i n 1966 ook 1 1 8 2 . I n a a n s l u i t i n g op de $0 b e s t e l d e en reeds ton d e l e a f g e l e v e r d e g e l e d e m o t o r r i j t u i ­ gen i s men voornemens nog 36 dergelijke rijtuigen n r s 1 6 9 1 - 1 7 2 6 t e b e s t e l l e n . Deze z u l l e n geen conducteurspLaats hebben en u i t g e r u s t worden mot d r a a i s t e l l e n van S c h i n d l e r en een h e t e l u c h t verwarming van K i e p e . Wij komen h i e r nog op t e r u g .

BIJLAGE "bij "Het 02enbaar_Vervoer^_v^_segtember_1966

XVII

TRAMBESTUURDERS Eigenlijk had i k d i t maal i e t s w i l l e n schrijven over de houding van sommige tramen busbestuurders i n Amsterdam t h a n s . Over hun houding t e g e n p a s s a g i e r s , het t e vroeg v e r t r e k k e n , h e t n i e t geven van a a n s l u i t i n g , ook a l s het wel u i t v o e r b a a r i s , bij r e m i s e - en ga.ragswagens h e t n i e t w i l l e n opnemen van p a s s a g i e r s en bij g a ­ ragebussen h e t afwijken van hun r o u t e om e e r d e r "binnen" t e zijn. J e denkt wel e e n s , dat d i t i e t s van de l a a t s t e j a r e n i s , maar a l s j e dan eens bij j e z e l f n a g a a t , bemerk j e , dat a l j a r e n geleden ook vreemde dingen voorkwamen, a l hadden d i e vaak minder onaangename gevolgen voor h e t p u b l i e k . Nu i s h e t wel zo, en dat z u l l e n a l l e oudgedienden beamen, de g e z e l l i g e tijd i s voorbij. Toen kenden zij hun c o l l e g a ' s , daar e r n i e t z o v e e l v e r l o o p was. Boven­ dien waren de meesten u i t Amsterdam a f k o m s t i g , waardoor zij z i c h nauwer met e l ­ k a a r verbonden v o e l d e n . Maar t e n g e v o l g e van het g r o t e p e r s o n e c l t e k o r t na de o o r l o g worden i n de p r o v i n ­ c i e w e r v i n g s a c t i e s op touw g e z e t en j o n g e r e n en ouderen u i t Groningen, Overijsel en B r a b a n t , z e l f s u i t B e l g i ë , kwamen h e t p e r s o n e e l s b e s t a n d v e r s t e r k e n . Hierbij z u l l e n ongetwijfeld boerenjongens geweest zijn, d i e voordien n o o i t een tram g e z i e n hadden en voor wie Amsterdam, b e h a l v e een oord van a l l e r l e i vermaak, een groot doolhof met tramsporen wa.s. L a t e r kwamen de k l e u r l i n g e n , v o o r a l u i t I n d o n e s i ë , maar ook u i t de West. B r u i n , g e e l , zwart o f d a a r t u s s e n i n , i n h e t algemeen goede, r u s t i g e j o n g e n s . BehaJve de weg, kenden sommige van hen nauwelijks de t a a l , zodat de h a l t e s soms op de vreemdste manieren afgeroepen werden. Tengevolge van de doorstroming zijn v e l e thans wagenbestuurder o f z e l f s b u s c h a u f f e u r . Vooral op lijn 17 vraag' j e j e wel eens a f , i n welk land j e b e n t , a l s j e hen mot e l k a a r o f met p a s s a g i e r s M a l e i s h o o r t spreken. En toen we weer aan de h u i d s k l e u r van deze b e s t u u r d e r s gewend waxen, kwamen de vrouwen. E e r s t nog vreemd i n h e t s t a d s b e e l d , maar nu zijn we e r wel aan gewend. A l l e s o o r t e n zijn erbij: l e l i j k e en knappe, oude en j o n g e , magere en d i k k e . Sommige tronen boven a l l e s u i t , k a a r s r e c h t z i t t e n d a l s om a l hun charmes aan h e t Amster­ damse p u b l i e k tentoon t e s p r e i d e n . Er zijn ook z e d i g e , d i e v o o r a l op de d r i e - a , s s e r s moeilijkheden ondervinden, zodat ze een reclamebord u i t do wagen aan de on­ derzijde a c h t e r de v o o r r u i t z e t t e n , om een a l t e v r y e l y k e inkijk t e voorkómen. En dan a.ls h e t meest byzondere exemplaar een gekleurde b e s t u u r s t e r , zo byzonder, dat e r een ka.lenderplaa.t van gemaakt moest worden. Maar i k dacht zo j u i s t a l aan h e t v e r l e d e n , toen byna a l l e trambestuurders nog e c h t e Amsterdammers waren. Toen ze nog pruimden, wa.arbij de p l a a t s op de grond n a a s t de handrem a l t y d h e t doelwit was voor hun t e v e e l aan b r u i n s p e e k s e l en d i t ondanks de b o r d j e s i n de wagen "verboden t e spuwen" en toen b e s t u u r d e r s nog geen b r i l mochten dragen, zodat de v é r z i e n d e n hun d i e n s t r e g e l i n g t a b e l op een armleng­ t e voor z i c h moesten houden, om de v e r t r e k t i j d e n t e kunnen onderscheiden. Nu heb i k de g o e i e ouwe tyd ook n i e t meegemaakt; daar was ongetwy'feld v e e l over t e v e r t e l l e n geweest. Myn e e r s t e h e r i n n e r i n g e n op d i t g e b i e d d a t e r e n van de j a ­ ren vóór de tweede w e r e l d o o r l o g . I k weet nog, hoe een wagenbestuurder van lijn 1 op een wagen van de s o r i e I 8 O - I 9 6 op de Overtoom een f l a u w g e v a l l e n p a s s a g i e r zonder v e r d e r e p l i c h t p l e g i n g e n oppakte, op de v l u c h t h e u v e l deponeerde (waar g e ­ l u k k i g enige mensen stonden) en v e r d e r r e e d . I n de o o r l o g mochten vanaf een bepaald moment a l l e e n D u i t s e r s op de voorbalkons ( b e h a l v e by de éénmanwagens) s t a a n . Een a a r d i g h e i d van e n i g e b e s t u u r d e r s was de a f r y b e l voor h e t g r o o t s t e d e e l l o s t e schroeven en a l s dan een D u i t s e r voorop stond j u i s t onder d i e b e l en de conducteur eens f l i n k hard a f b e l d e , was h e t n a ­ tuurlijk een o n g e l u k j e , waar niemand i e t s aan kon doen, dat d i e s o l d a a t de b o l p r e c i e s op zyn hoofd k r e e g . Die b e l o v e r i g e n s , vonden sommige b e s t u u r d e r s t e hard k l i n k e n . Een o p l o s s i n g h i e r v o o r was n i e t zo moeilijk. J e deed e r gewoon een b e e t j e zand i n u i t de bak voor de z a n d s t r o o i e r . A l l e e n , a l s e r een p a s s a g i e r on­ der d i e b e l s t o n d , gebeurde h e t wel e e n s , dat hij, a l s de conducteur a f b e l d e , een b e e t j e zand op zyn hoofd voelde neerkomen, n i e t begrijpend, waar dat vandaan kwam. Meer vreemde dingen met p a s s a g i e r s kon j e op h e t voorbalkon trouwens doen.

XVIII De eennianwagenbestuurders w i s t e n daar wol wat op. Tengevolge van een v e r n u f t i g e c o n s t r u c t i e g i n g , a l s j e een handel o v e r h a a l d e , de t r e e p l a n k omhoog, de deur d i c h t , h e t l i c h t op hot voorbalkon u i t en h e t gordy'n t u s s e n h e t voorbalkon en de wagen d i c h t . Nu was de a a r d i g h e i d d i t j u i s t t e doen op hot moment, dat iemand met een hoed op i n de a f s c h e i d i n g van de wagen en h e t balkon s t o n d . Deed j e h e t goed, dan kon j e met h e t gordijn j u i s t zijn hoed a f g o o i e n . I k had h e t a l over s a b o t a g e door middel van b e l l e n op D u i t s e hoofden. Vele b e ­ s t u u r d e r s werden v e r p l i c h t i n D u i t s l a n d t e werken en kwamen daar ook op de tram t e r e c h t . By bedrijven met c n k o l s p o r i g e t r a j e c t e n was hot de kunst om "per a b u i s " by' een w i s s e l p l a a t s n i e t t e wa„chten, maar door t e rijden, t o t d a t j e kop aan kop stond met een t e g e n l i g g e r . Van de d i e n s t r e g e l i n g kwam dan n i e t v e e l t e r e c h t ! Velen moesten i n E r f u r t d i e n s t doen. De w i s s c l c o n t a c t e n waren daar e c h t e r nogal v e r van h e t w i s s e l a a n g e b r a c h t . Zo was weer een daad van s a b o t a g e h e t bedienen van een w i s s e l , a l s de bijwagen van de v o r i g o tram e r nog n i o t overheen was, z o ­ dat deze e r n a a s t kwam t e s t a a n . Een v l a k na de o o r l o g bekende wagenbestuurder van lijn 25 g i n g i n E r f u r t ook eens een weddenschap aan, dat hy l a n g s en n i e t t e ­ gen een u i t s t e k e n d zonnescherm van een winkel kon ry'den. Nu, z e l f s i n v o l l e vaart g i n g h e t n i o t en met genoegen v e r l o o r hy' do weddenschap en de w i n k e l i e r (met minder genoegen) zijn zonnescherm. Om weer n a a r Amsterdam t e r u g t e k e r e n : i n de e e r s t e o o r l o g s j a r e n reden de trams J-s avonds wel en dus i n h e t pikkedonker. Om by'voorbeeld op de Haarlemmerdy'k een b e e t j e hard door t e kunnen ry'den, moest j e i e t s kunnen z i e n . De o p l o s s i n g daar­ voor was, om tegen a l l e i n s t r u c t i e s van bedrijf en b e z e t t e r i n , v l a k vóór de a f ­ s l u i t e r bij h e t begin van do Haarlemmerdijk, de wagen zo s n e l mogely'k op t e t r e k ­ ken, waardoor by het "pikken" van de a f s l u i t e r oen s c h i t t e r e n d vuurwerk o n t s t o n d zodat byna. de g e h e l e Haarlemmerdijk v e r l i c h t werd. Vlak na. de o o r l u g werden do potwagens v i a lyn 25 wel met eenmanwagons van lyn 22 gereden. Op een avond l i e t eens iemand z o ' n wagen stoppen i n de F e r d . B o l s t r a a t en b e l o o f d e de b e s t u u r d e r een t i e n t j e , a l s hy mee mocht ryden; hij g i n g mee. Deze z e l f d e wagenbestuurder was o v e r i g e n s zeldzaam l u i . Hy s c h a k e l d e byna n o o i t v e r d e r dan de e e r s t e stand p a r a l l e l en a l s e r dan wat m<nsen i n do wagen z a t e n , wa.s hy soms z e l f s t o l u i om by a l l e h a l t e s t e remmen en l i e t do p a s s a g i e r s s t a a n . _ Op lyn 24 reden i n d i e tijd trouwens ook mooie f i g u r e n . Van een zekere opa W. (zo oud, dat hy op h e t l a a t s t oen ó ó n c y f e r i g kraagnumraer had) werd gezegd, dat hij, wanneer hij een bepaalde d i e n s t k r e e g , de v o r i g e dag eens mot d i e wagen meeging a l s p a s s a g i e r , om t e kijken hoe h e t om d i e tijd van de dag t o e g i n g . Era meneer J z e t t e bijna, n o o i t zijn pet a f en wel omdat de ruimte t u s s e n zijn pet en zijn k a l e s c h e d e l g e b r u i k t werd om de gekregen s i g a r e n en s i g a r e t t e n op t e borgen. I k h e r i n n e r me ook nog dc wedstrijden, d i e de b e s t u u r d e r s van lijn 26 a v o n d s h i e l d e n . Wie i n de k o r t s t e tijd t e r u g wa.s i n do Van S w i n d e n s t r a a t , had de prijs. En d i e Unions konden zonder bijwagen "lopen" op de P l a n t a g e en de GoldersekadeJ Hard ryden kon j e trouwens ' s avonds a l t i j d w e l . Bij de ly'ncn 1 6 , 24 en 25 was h e t a l t y d de kunst een v o r i g o wagen i n t c h a l e n bij de Munt (wat toen nog mocht) en nog een wagen op het C S . ( h i e r konden 16 en 24 h e t n i e t doen, omda.t ze h e t z e l f d e spoor hadden). Bij een f r e q u e n t i e van 7 minuten en een rijtijd van 40 minuten s l a a g ­ de een b e s t u u r d e r van lyn 25 e r wel i n , eon k w a r t i e r t e vroeg by' de R i v i e r e n l a a n t e r u g t e zyn, omdat zijn voorganger ook v e e l t e vroeg wa.s. Sr waren toen nog con­ t a c t e n aan de b o v e n l e i d i n g , waardoor de aankomsttijden van de wagens g e r e g i s t r e e r d werden. J e zag dan op de R i v i e r e n l a a n 2 wagens aan de s t a n d p l a a t s s t a a n on een h e o l eind daarvoor, nog vóór hot conta.ct, do volgende wagens. Trouwens, op do d u i s t e r e v o o r b a l c o n s i n de donkere n a - o o r l o g s e s t r a . t e n , hebben v e r s c h i l l e n d e tram e n t h o u s i a s t e n , gehuld i n donkere j a s s e n , h e t ry'den op een tram wel onder de k n i e gekregen. Als een p a s s a g i e r dan eons a.an de b e s t u u r d e r v r o e g , wat h e t voor iemand was, d i e met do traxi zo door de s t r a t e n r o s t e , dan was h e t ó f eon l e e r l i n g ó f eon c h e f i n b u r g e r . De p a s s a g i e r kon dan hoogstens opmerken, dat h e t vervoerbedrijf tegenwoordig ook z e o r j e u g d i g e personen i n d i e n s t nam. Maar a l deze mooie dingen zyn voorbij. H e l v e r l i c h t e s n e l l e g e l e d e wagens rijden nu rond o f l i e v e r ? s t a a n een g r o o t doel van hun tyd voor domme rode s t o p l i c h t e n t e wachten. Dit i s t e n s l o t t e de v o o r u i t g a n g van onze b e s c h a v i n g . 1