BOLLETTINO NR. 1. Leonardo Boff Jean Paul II, le saint restaurateur

BOLLETTINO NR. 1 Leonardo Boff

Jean Paul II, le saint restaurateur Le pontificat de Jean Paul II a été long et complexe. Nous ne lui rendrons justice que si nous le considérons dans son ensemble, en prenant en compte le large spectre des thèmes qui, depuis très longtemps, préoccupent l'Eglise. Quelle a été la caractéristique fondamentale de ce pontificat ? Larestauration et le retour à la grande discipline. Ce qui définit Jean Paul II, ce n'est pas la réforme, mais la contre-réforme. Il a représenté la tentative d'arrêter le processus de modernisation qui a fait irruption dans l'Eglise à partir des années 1960 et qui intéres-sait tout le christianisme. Il a ainsi retardé la mise à jour que l'Eglise tentait de réaliser concernant deux problèmes graves qui la martyrisent depuis quatre siècles. e

Le premier est lié à l'apparition d'autres Eglises, ! conséquence de la Réforme protestante du XVI siècle, qui a brisé l'unité de l'Eglise catholique et romaine et l'a obligée à en tolérer d'autres, qu'elle voyait comme schismatiques et hérétiques. Le second découle de la modernité des Lumières, avec l'apparition de la raison, de la science et des techniques, des libertés civiles et de la démocratie. Cette nouvelle culture se présentait comme la rivale de la révélation, dont l'Eglise se considérait l'unique détentrice, et dénonçait la manière dont l'Eglise est institutionnellement organisée : une monarchie spirituelle absolue, en contradiction avec la démocratie et le respect des droits de l'homme. A l'égard des Eglises évangéliques, la stratégie du Vatican visait à une reconversion qui permettrait de restaurer l'ancienne unité de l'Eglise sous l'autorité du pape. Quant à la société moderne, il s'agissait d'instaurer une critique et une condamnation de son projet d'émancipation et de sécularisation, dans la p! erspective de recréer l'unité culturelle sous l'égide des vale! urs morales chrétiennes. Les deux stratégies ont échoué. Les autres Eglises n'ont cessé de croître sur tous les continents. La société moderne, avec ses libertés, sa science et sa technologie, est devenue un modèle pour le monde entier. L'Eglise catholique s'est transformée en un bastion du conservatisme religieux et de l'autoritarisme politique. Le pape Jean XXIII avait fait preuve de bon sens et d'audace en convoquant un Concile oecuménique pour affronter courageusement ces questions. Vatican II (1962-1965) s'était déroulé sous le signe de la compréhension et non plus de l'anathème, du dialogue et non plus de la condamnation. Il avait inauguré le dialogue oecuménique, qui présupposait l'acceptation d'autres Eglises. Face au monde moderne, il avait posé le principe d'une réconciliation avec les sphères du travail, de la science, des libertés et de la tolérance religieuse. Mais il manquait un troisième ajustement : avec les pauvres, qui constituent la grand! e majorité de l'humanité. C'est le mérite de l'Eglise latino-américaine d'avoir rappelé qu'il n'existe pas seulement un monde moderne développé, mais aussi un sous-monde sous-développé, qui soulève une question difficile : comment annoncer Dieu comme le Père d'un monde de misère ? Annoncer Dieu comme

1

notre Père n'a de sens que si nous sommes capables de tirer les pauvres de la misère, si nous transformons cette réalité de mal en bien. C'est ce qu'ont fait les secteurs les plus dynamiques en Améri-que latine, animés par quelques prophètes comme Dom Helder Camara. La consigne était de choisir le parti des pauvres et de lutter contre la pauvreté. Ce virage a encouragé beaucoup de chrétiens à entrer dans les mouvements de libération sociale, et même dans des fronts armés, tandis que de nombreux évêques et cardinaux assumaient un rôle de premier plan dans le combat pour la défense des droits de l'homme, compris avant tout comme les droits des pauvres. Jean Paul II a ! été élu pape alors que ce processus était en cours. Son pontif! icat s'est situé, dès le début, à contre-courant. Son origine polonaise et les cercles de la Curie romaine, marginalisés par Vatican II, ont certainement été des éléments déterminants du nouveau cours. A Rome, le nouveau pape a trouvé la bureaucratie vaticane, conservatrice par nature, qui pensait comme lui. Un bloc historique puissant pape-Curie s'est constitué, avec pour objectif d'imposer la restauration de l'ancienne identité et de l'ancienne discipline. La personnalité de Jean Paul II a permis de réaliser ce projet de façon remarquable, grâce à sa figure charismatique, son extraordinaire rayonnement, son talent pour la dramatisation médiatique. Pour réaliser son dessein de restauration, il s'est doté d'instruments appropriés. Il a réécrit le droit canon de manière à encadrer toute la vie de l'Eglise. Il a fait publier le catéchisme universel et, grâce à lui, il a officialisé la pensée unique dans l'Eglise. Il a enlevé son pouvoir de décision au synode des év! êques en le soumettant totalement au pouvoir papal, de même qu'il a limité le pouvoir des conférences continentales des évêques, des conférences nationales épiscopales. Il a marginalisé le pouvoir de participation et de décision des laïcs, et nié la pleine citoyenneté des femmes au sein de la communauté de l'Eglise, en les reléguant à des fonctions secondaires, éloignées de l'autel et de la prédication. Comme son principal conseil-ler, le cardinal Joseph Ratzinger, le pape professait une vision augustinienne de l'Histoire, où ne compte réellement que ce qui passe par la médiation de l'Eglise, porteuse d'un salut surnaturel. Selon cette vision, ce qui passe par la médiation des hommes et n'atteint pas les hauteurs divines est insuffisant au regard de Dieu. Cette position l'a conduit à une incompréhension fondamentale de la théologie latino-américaine de la libération, laquelle affirme que la libération doit être l'oeuvre des pauvres eux-mêmes. En ce sens, l'Eglis! e est seulement une alliée qui renforce et légitime leur lutte! .. Pour le cardinal Ratzinger, cette libération, purement humaine, manque de transcendance surnaturelle. Il importe de bien faire ressortir que le pape a eu une vision simpliste de ce type de théologie. Nous savons aujourd'hui qu'en se fondant sur des informations que la CIA lui prodiguait, concernant particulièrement l'influence des théologiens de la libération en Amérique centrale, il a vu en eux un cheval de Troie du marxisme, qu'il était obligé de dénoncer en raison de son expérience du communisme en Pologne. Il s'est convaincu qu'en Amérique latine le danger était le marxisme, alors que le véritable danger a toujours été le capitalisme sauvage et colonialiste, avec ses élites antipopulaires et rétrogrades. Chez Jean Paul II prévalait la mission religieuse de l'Eglise, et non sa mission sociale. S'il avait dit "Soutenons les pauvres et engageons-nous dans les réformes au nom de l'Evangile et de la tradition prophétique", le destin politique de l'A! mérique latine eût été différent. Mais il a organisé la restauration conservatrice sur tout le continent, déplacé les évêques prophétiques et désigné des

2

évêques coupés de la vie du peuple. Il a fermé des institutions théologiques et sanctionné ceux qui y enseignaient. A l'extérieur, il se présentait comme un paladin du dialogue, des libertés, de la tolérance, de la paix et de l'oecuménisme. Il a demandé pardon en plusieurs occasions pour les erreurs et les condamnations de l'Eglise dans le passé ; il s'est associé aux représentants d'autres religions pour prier pour la paix mondiale. Mais, à l'intérieur, il a fait taire le droit de s'exprimer, interdit le dialogue et produit une théologie aux forts relents de fondamentalisme. Le projet politico-ecclésiastique mis en oeuvre par le pape n'a pas résolu les problèmes posés par la Réforme, la modernité et la pauvreté. Il les a au contraire aggravés, en retardant un authentique aggiornamento. Les limitations de! son mode de gouvernement de l'Eglise n'ont pas empêché que Je! an Paul II atteigne à titre personnel un haut degré de sainteté. Cela, dans le cadre d'une religion "à l'ancienne", avec l'extrême dévotion pour les saints, et spécialement pour la Vierge Marie, pour les reliques et les lieux de pèlerinage. C'était un homme qui priait profondément. On l'a surpris un jour dans sa chapelle particulière étendu sur le sol les bras en croix, comme en extase, à l'image des mystiques espagnols e du XVI siècle. A qui revient le dernier mot ? A l'Histoire et à Dieu. En ce qui nous concerne, nous pourrons seulement accéder à l'Histoire, qui nous dira ce que fut la signification réelle de Jean Paul II pour le christianisme et pour le monde dans cette phase de changement de paradigmes. Le Monde 06.04.05 Vertaald uit het Spaans. “Juan Pablo II, el gran restaurador” in rebellion 04.04.05 (www.rebelion.org/noticia.php?id=13454)

3

Pablo Richard

Onomkeerbare crisis in de katholieke kerk Maar een andere manier van kerk zijn is ook mogelijk Korte résumé 1* Eerst maakt de schrijver een mogelijke ananlyse van de mediahype rond het sterven van Johannes Paulus II en de aanstelling van Benedictus XVI. De heeersende klasse heeft in deze tijden van globalisatie een geestelijke leider nodig die niet corrupt is zoals de meeste leiders van deze wereld. Dit doet niets af van de persoonlijke verdiensten van de vorige paus. Maar het centralisme in de huidige kerk en het vaticaanse concept van kerk zijn is op lange termijn ten dode opgeschreven. 2*Voorwaarden voor de opbouw van een andere manier van kerk zijn: a) het eurocentrisme van de kerk moet afgebouwd worden b) de fundamentele ruimte voor die andere kerk ligt in Zuid-Amerika, Afrika, Azië en Oceanië c) Oecumenisme zal de veelheid van kerken die de apostelen ons nalieten weer op de agenda zetten. d) Interreligieuze dialoog, vooral met de joden en de islam, maar ook met de andere godsdiensten e) Onvoorwaardelijke trouw aan het Tweede Vaticaans Concilie en zijn thema’s:f • De kerk als Volk van God gericht op het Rijk Gods (Lumen Gentium) • De Heilige Schrift als fundament van de kerk en de ziel van de theologie (Dei Verbum) • Openheid voor de moderneit en het huidige humanisme (Gaudium et Spes) • Liturgische hervorming, oecumenisme, godsdienstvrijheid, media en mensenrechten f) Trouw aan de Tweede Latijns-Amerikaanse Bisschopenconferentie (Medellin 1968) Basisgemeenschappen. g) Trouw aan de Derde L-A Bisschoppneconferentie (Puebla 1979) Voorkeurliefde voor de armen. Waar zit onze kracht voor de opbouw van dit nieuwe model van kerkzijin? 1* in onze keuze voor de armen en uitgeslotenen: kritiek op de vrije markt economie van het neoliberalisme 2* in een bevrijdende spiritualiteit en een ethiek van het leven 3* Volkse lezing van de bijbel in de basisgemeenschappen 4* in een bevrijdende theologie met als neiuwe subjecten: de vrouwen, de Afro-Amerikanen, de inheemse volkeren, de landarbeiders, de jongeren, enz. 5* in de opbouw van de basisgemeesnchappen 6* in de vorming van de pastorale werkers in de kerken met een prioritaire deelname van vrouwen. 7* in de opbouw van de kerk als Volk van God met zijn vele charismas. 8* oog voor de huidige profeten Tegen de conservatieve tendens van de nieuwe paus kunnen we alléén hoop putten uit al die krachten in de kerken die de nodige vernieuwing nastreven. De Chileen Pablo Richard is doctor in bijbelwetenschappen en godsdienstsociologie. Hij is directeur van het DEI (Departemento de Investigationes) in San José (Costa-Rica)

Crisis irreversible en la iglesia Católica ¿Porque el pueblo quiere tanto a Juan Pablo II? ¿Porque Benedicto XVI necesita mejorar su imagen? Se podría deslegitimar nuestro pensamiento crítico como el pensamiento típico de los pequeños grupos intelectuales, aislados del sentir y pensar del pueblo sencillo. Esta es una manera muy tradicional para descalificar todo análisis crítico y ocultar la utilización que se hace de la exaltación de hechos religiosos para intereses institucionales de la iglesia. Es un hecho evidente que los medios de comunicación dieron una cobertura inusual a todos lo hechos relativos a la enfermedad, muerte y entierro de Juan Pablo II y a la exhibición majestuosa de

4

los cardenales que en el conclave eligieron a Joseph Ratzinger como Papa. Fue una verdadera apoteosis mediática. Esto necesariamente tuvo un influjo directo y eficaz en la opinión popular. Los medios de comunicación que exaltaron todos los hechos “pontificios” de este período fueron en su mayoría los medios más poderosos e influyentes en el poderoso sistema económico actual. ¿Porque esta exaltación de los hechos? Mi hipótesis es que era necesario responder a la carencia en el sistema actual de globalización de un líder espiritual fuerte y reconocido universalmente. Los grandes líderes políticos del mundo actual son profundamente corruptos, ambiciosos, violentos, sin valores éticos y sin ninguna preocupación por la mayoría pobre y excluida en el sistema actual de libre mercado. Nadie niega la santidad personal y el carisma de Juan Pablo II, sus valores éticos y sus intervenciones proféticas en momentos difíciles de la historia moderna. Un ejemplo fue su oposición a la guerra de Irak, su visita solidaria a Cuba y su preocupación por la paz en el medio oriente, donde ha buscado destruir muros y construir puentes. Pero otra cosa es la manipulación que hacen los medios globales de comunicación de la figura de Juan Pablo II como el líder que derrotó el comunismo y el defensor de los valores éticos que necesita la humanidad actual. Con esta manipulación buscan construir el líder espiritual que el sistema actual de globalización necesita para funcionar. Esta manipulación está en contra de las intenciones y el ser espiritual de Juan Pablo II. También es escandaloso como las Iglesias locales aprovechan esta apoteosis manipuladora de los medios de comunicación para sus propios intereses institucionales. Muchas Iglesias se sienten ahora importantes al ser incluidas en las necesidades “espirituales” de la globalizacion y de la construcción de un “Imperio cristiano”. El impacto de los medios de comunicación en la Iglesia como Pueblo de Dios se debe también a la falta de conducción espiritual. La generación de obispos profetas, llamada la generación del Concilio Vaticano II y de las conferencias episcopales de Medellín y Puebla, que algunos también llaman “los Padres de la Iglesia laltino-americana”, es una generación que está desapareciendo simplemente por edad. Esos obispos han sido programáticamente sustituidos por obispos contrarios a la tradición profética y renovadora de la iglesia de Medellín y Puebla. Otro factor que ha influido en la carencia de conducción espiritual en la Iglesia ha sido el silenciamiento de mas de 140 teólogos y teólogas de la Liberación, realizado por la Congregación de la Doctrina de la Fe que condujo por 23 años el Papa actual Joseph Ratzinger. También ha sido negativo el regreso a la estructura tridentina de poder en la Iglesia: el Papa en Roma, el Obispo en su diócesis y el Cura en su parroquia. Los laicos marginalizados a tareas cada vez menos importantes y las laicas casi no existen. Benedicto XVI tendrá que hacer un esfuerzo importante para cambiar su imagen negativa de “guardian de la ortodoxia” para ganar la simpatía del Pueblo de Dios. Nunca un inquisidor ha sido popular. Por último, el atractivo de Juan Pablo II, especialmente en las masas católicas, responde a la necesidad del pueblo de tener una referencia de poder espiritual y global que los represente y con la cual se sientan identificados. Juan Pablo II, por su carisma personal, por sus viajes y gestos muy significativos, se ganó un reconocimiento universal. Todo pueblo necesita tener un Papa, un Rey, un símbolo de poder. Es paradigmático el hecho bíblico en el primer libro de Samuel cap. 8, donde el pueblo pide a Samuel un rey. Después de 200 años que el pueblo ha vivido feliz sin rey, sin templo, sin ejercito permanente, ahora quiere tener un rey como los demás pueblos. Samuel les replica todo lo negativo que es tener un rey, pero el pueblo insiste en tener un rey. Nace así la monarquía en Israel, que durará mas de 400 años y que será, salvo algunas pocas excepciones, una experiencia negativa y fuertemente criticada por los profetas. Presupuestos para la construcción de una nueva manera de ser Iglesia Ya hemos dicho que la crisis irreversible de la Iglesia Católica y la contra-reforma en contra la reforma realizada por el Concilio Vaticano II y por los eventos de Medellín, Puebla y Santo Domingo, no niega la posibilidad de construir una nueva manera de ser Iglesia, un nuevo modelo de Iglesia o una nueva tendencia dentro de la Iglesia. Ahora veremos los presupuestos para esta reconstrucción y la fuerza que lo hace posible. Primero: será muy importante la ruptura con el euro centrismo de la Iglesia y con el mito de una Europa cristiana evangelizadora. Esto no significa romper nuestra comunión con el obispo de Roma, como centro de unidad de toda la Iglesia católica. Segundo: el nuevo modelo de Iglesia tendrá como espacio fundamental el Tercer Mundo, definido por la contradicción Norte – Sur. Para nosotros el sur existe y la relación sur-sur afirma nuestra identidad. El horizonte de la nueva manera de ser Iglesia será América latina, Caribe, Africa, Asia y Oceanía. Tercero: el nuevo modelo será radicalmente ecuménico. Solo con una profunda solidaridad ecuménica podremos resistir la crisis del modelo conservador de Iglesia, generado por el proceso de contra-reforma en la Iglesia católica. Solidaridad con las Iglesias protestantes, evangélicas, pentecostales y otras iglesias cristianas del oriente y todas aquella que tienen una dimensión

5

ecuménica. El ecumenismo es un espacio de libertad y diálogo, donde se respeta la pluralidad de tradiciones y confesiones. El ecumensimo recupera la pluralidad de las Iglesias que los Apóstoles nos dejaron. Cuarto: el diálogo inter-religioso, especialmente con el Judaísmo y el Islam, las tres religiones así llamadas abrahámicas. Diálogo también con otras religiones importantes del Asia, Africa y religiones autóctonas de América latina. El diálogo inter-religioso mas que “diálogo”, será una profunda comunión espiritual y solidaria. Los temas del diálogo inter-religioso no serán temas dogmáticos, sino temas de vida o muerte como la paz, la guerra, el hambre y otros. El objetivo principal de la “misión” ya no será la ”conversión" del otro, sino el sumar fuerzas en la construcción de la paz. “Sincretismo” no significa relativismo o confusión, sino literalmente significa “sumar fuerzas” en función de la paz. Por eso el diálogo inter-religioso practica el sincretismo, la oración en común, la solidaridad y el respeto mutuo. Quinto: fidelidad irrestricta al Concilio Ecuménico Vaticano II (1962 -1965). Recordemos aquí algunos temas teológicos mínimos, para no olvidarlos o para darlos a conocer a muchos alos que nunca se los dieron a conocer. Estos temas son: a) La Iglesia es el Pueblo de Dios, no solo su estructura jerárquica. Su razón de ser no está en ella misma, sino en el Reino de Dios. La Iglesia subsiste en la Iglesia católica. Sacerdocio común de los fieles, dotados éstos de múltiples carismas. Colegialidad episcopal (Lumen Gentium). b) La Sagrada Escritura es el fundamento de la Iglesia y el alma de la teología. El Magisterio no está por encima de la Palabra de Dios, sino totalmente a su servicio. La Iglesia, más que poseer la verdad, camina hacia la plenitud de la verdad (Dei Verbum). c) La Iglesia tiene su lugar propio en el mundo, abierta a la modernidad y al humanismo contemporáneo. Autonomía de lo temporal frente a la Iglesia (Gaudium et Spes). d) Otros temas importantes en el Concilio son: la reforma litúrgica, el ecumenismo, la libertad religiosa, los medios de comunicación y los Derechos Humanos. Sexto: fidelidad a la Segunda Conferencia del Episcopado latinoamericano en Medellín (1968). Recordemos algunos textos: “Los principales culpables de la dependencia de nuestros países son aquellas fuerzas que, inspiradas en el lucro sin freno, conducen a la dictadura económica y al ‘imperialismo internacional del dinero”; “situación de injusticia que puede llamarse de ‘violencia institucionalizada”; “educación liberadora: la que convierte al educando en sujeto de su propio desarrollo”; “un sordo clamor brota de millones de hombres, pidiendo a sus pastores una liberación que no les llega de ninguna parte” ; “En nuestra misión pastoral confiaremos ante todo en la fuerza de la Palabra de Dios”; “La comunidad cristiana de base es el primero y fundamental núcleo eclesial… célula inicial de estructuración eclesial, y foco de la evangelización, y actualmente factor primordial de promoción humana y desarrollo”. Séptimo: fidelidad a la Tercera Conferencia del Episcopado latinoamericano en Puebla (1979) Pro memoria algunos textos: “La situación de extrema pobreza generalizada, adquiere en la vida real rostros muy concretos en los que deberíamos reconocer los rasgos sufrientes de Cristo, el Señor, que nos cuestiona e interpela”; “está subiendo hasta el cielo un clamor cada vez más tumultuoso e impresionante. Es el grito de un pueblo que sufre y que demanda justicia…”; La Iglesia asume “una clara y profética opción por los pobres”; “afirmamos la necesidad de conversión de toda la Iglesia para una opción preferencial por los pobres, con miras a su liberación integral”; “El compromiso con los pobres y los oprimidos y el surgimiento de las Comunidades de Base han ayudado a la Iglesia a descubrir el potencial evangelizador de los pobres”; “Exigencia evangélica de la pobreza como solidaridad con el pobre y como rechazo de la situación en que vive la mayoría del continente”. El Concilio Vaticano II y las Conferencias de Medellín, Puebla y Santo Domingo fue un momento de gracia y una oportunidad única que Dios nos dió (un “kairós”) para una auténtica reforma de la iglesia católica. Esta reforma la iniciaron los mismos obispos y ellos tienen la responsabilidad de mantener viva y de desarrollar esta tradición en la iglesia. Solo nuestra fidelidad a la Reforma de la Iglesia la hará posible. Donde está nuestra fuerza para construir un nuevo modelo de Iglesia Nuestra práctica fundamental para construir un nuevo modelo de Iglesia o una nueva manera de ser Iglesia, no será la confrontación con el modelo conservador, actualmente dominante y en crisis irreversible en la Iglesia, sino una practica positiva de crecimiento, al interior de la Iglesia, justamente ahí donde está realmente nuestra fuerza. ¿Dónde está nuestra fuerza? Sólo enumeramos: Primero: en la opción por los pobres, por los excluidos y en la opción por la vida de la tierra y del agua. En la opción por una sociedad donde quepan todos y todas en armonía con la naturaleza. En la

6

crítica radical al actual modelo de mercado global de inspiración neo-liberal. En la esperanza de que otro mundo es posible y que es posible construir el sujeto capaz de hacerlo posible. Segundo: en una espiritualidad liberadora y en una ética de la vida (“la Gloria de Dios es el ser humano vivo; la gloria del ser humano es la Visión de Dios”: San Irineo). Tercero: en la Lectura Popular de la Biblia, llamada también lectura pastoral o comunitaria de la Biblia Todo movimiento de reforma de la iglesia ha comenzado cuando se devuelve al Pueblo de Dios la Biblia, cuando ponemos la Biblia en las manos, el corazón y la mente del Pueblo. Cuarto: en la Teología de la Liberación. La Teología es una fuerza, sobre todo cuando constatamos que el modelo conservador de Iglesia, justamente está en crisis por tener mucho poder y poca teología. La Teología de la Liberación construida por los nuevos sujetos: mujeres, afro-americanos, indígenas, campesinos, jóvenes, niños, indigentes, los de una opción sexual diferente, etc. Nuevos sujetos todos unidos en una crítica radical al sistema actual de dominación. Quinto: en la construcción de Comunidades Eclesiales de Base y organizaciones similares. En la renovación de la vida religiosa. En los movimientos apostólicos con un claro sentido de participación y liberación en la Iglesia. Sexto: En la formación de agentes de pastoral dentro de la iglesia y líderes cristianos militantes en los Movimientos Sociales y políticos. Participación prioritaria de la mujer en todos los espacios, niveles y liderazgos, en la Iglesia y en la sociedad. Séptimo: en la Iglesia concebida fundamentalmente como Pueblo de Dios, con una fuerte participación de hombres y mujeres en todos los niveles eclesiales y pastorales. Multiplicación de los carismas y ministerios laicales dentro de la iglesia. Celibato como carisma voluntario y universal, no integrado necesariamente al ministerio presbiteral o episcopal. Octavo: en los profetas, tanto dentro de la iglesia como fuera de ellos. Con el desaparecimiento progresivo de la generación de los obispos profetas de Medellín y Puebla, surgen ahora también profetas laicos fuera de la iglesia, en el ámbito de la economía, la política y la cultura. Terminamos repitiendo lo que dijimos al comenzar: la elección de Joseph Ratzinger como sucesor de Juan Pablo II nos ha revelado finalmente cuál es la crisis que realmente vive la Iglesia Católica, pero al mismo tiempo nos ha clarificado cual es nuestra propuesta positiva de construir una nueva manera de ser Iglesia. Con lo dicho queda claro que ese otro modelo de ser Iglesia es posible y que tenemos la fuerza para construirlo. La crisis del modelo conservador de Iglesia, que ahora ha llegado a ser una crisis irreversible, inserta en el contexto mayor de crisis de la civilización occidental y cristiana y de crisis de un Imperio que se define como Cristiano, es una crisis que nos llena de perplejidad, temor, angustia y desesperanz. Pero la posibilidad histórica y real de construir un nuevo modelo o manera de ser de la Iglesia nos llena de esperanza y alegría. fin. Eclesalia 06.05.05. (http://www.ciberiglesia.net/eclesalia.htm) Dit is enkel het tweede deel. Het eerste deel verscheen op dezelfde plaats op 05.05.05. Een (niet altijd nauwkeurige) vertaling in het Nederlands vind je in ‘O pequeno príncipe. De Kleine Prins’ p/a R. Cromheecke, K. De Preterlei 120, 2140 Borgerhout. Het volledige betoog van Pablo Richard vind je op ‘Agencia de Información Fray Tito para America Latina (Adital) dd. 03.05.05. (www.adital.com.br)

Een andere goede analyse over het pausschap van Johannes Paulus II vind je op www.rebelion.org/noticia.php?=13530 : Rubén Dri: Juan Pablo II, el retroceso)

7

Na de verkiezing van Benedictus XVI Interview met Pedro Casaldáliga (uittreksel) Korte résumé van het interview De interviewer vraagt hem naar zijn inzichten i.v.m. de keuze van de nieuwe paus. Hij antwoordt hierop dat hij wel iets anders verhoopt had maar niets anders verwacht, wegens de huidige constellatie van het college van kardinalen. Als gelovige blijft hij hopen op een ‘toch ander moment’ in de kerk. Voor hem was het geen grote desillusie. Maar alle verandering in de kerk zal moeten komen van de druk van onderuit, de druk van de basis. Zijn ontmoeting met kardinaal Ratzinger, toen hij op het matje geroepen werd, deed hij eindigen met het bidden van een Onze Vader, samen met zijn ondervragers, want “samen willen we dat de kerk zich bekeert”. De kerk kan geen verzameling zijn van spirituele aristocraten maar moet Volk Gods worden. uittreksel: CASALDÁLIGA. - Para mí no ha sido una decepción gigantesca, por lo que ya he dicho antes. Si queríamos -no pensábamos: queríamos- otro tipo de papa... Pero bueno, lo que yo digo es lo siguiente: los católicos y las católicas debemos aprender a relativizar la figura del papa. El papa tiene un ministerio y es pensable en la Iglesia católica; pero el papa no es la Iglesia; el papa no es Dios. De modo que hay que relativizar y ser adultos en nuestra fe, y seguir caminando; insistir. Las grandes instituciones sólo cambian si hay presión fuerte de las bases. La Iglesia, que tiene mucho de divino -o bastante por lo menos, como todo- tiene mucho de humano también. Y, también en la Iglesia, sólo la fuerza coherente, consecuente, universal de las bases, obligará a cambios que son necesarios: de diálogo ecuménico, de diálogo interreligioso, de corresponsabilidad, de inculturación, de escucha de los clamores y necesidades del mundo. (Carlos Llamas, Hora 25 de la Cadena Ser, Madrid) (http://www.ciberiglesia.net/eclesalia.htm)

8

Evaristo Villar

Teología para otro Mundo Posible Foro Mundial de Teología de Liberación Korte résumé: Titel: Een theologie voor een andere wereld is mogelijk. Mondiaal Forum voor Theologie en Bevrijding. In dit artikel beschrijft de auteur de bijeenkomst van 175 bevrijdingstheologen uit de vijf continenten van 21 tot 25 januari 2005 in Porto Alegre juist voor het Wereldforum van de sociale bewegingen. Het gebeuren vond plaats in de Pontificale Katholieke Universiteit van Rio Grande do Sul. 1. Van waar kwam de inspiratie? Tijdens de derde sessie van het Wereld Sociaal Forum vonden bepaalde theologen zoals Boff en Sergio Torres dat de theologische reflectie zich moest aanpassen aan de ervaringen en analyses van het Wereld Sociaal Forum. Zeven verschillende religieuze organisaties zetten zich achter het idee en zo kwam deze bijeenkomst tot stand. Men zag is dat beide fora elkaar konden bevruchten. 2. Tijdens de bijeenkomst kon men twee momenten onderscheiden: 2.1 a) In een eerste ronde maakte men een balans op van de actuele toestand van de bevrijdingstheolgie in de verschillende continenten. Men onderkende b) ‘de nieuwe theologische vindplaatsen’(armen en verdrukten), de oecumenische en macrooecumenische dimensie, de interreligieuze dialoog, de ecologische kwestie, het cultureel pluralisme, enz. c) de nieuwe subjecten voor de theologische praxis d) “de methodologie van de bevrijding”

2.2.

3.

Zo kon men de verschillen in de vijf continenten identificeren en zien dat de bevrijdingstheologie levendiger en gevarieerder is dan ooit. In een tweede ronde die vier dagen duurde en meer volgens academische methodes verliep, vond men de connectie met het WSF: Een andere wereld is mogelijk; Een God voor die andere wereld; Godsdienst voor die andere wereld en tenslotte een Theologie voor die mogelijke andere wereld. Enkele kritieken en een beslissing: De ambiance was heel hartelijk en bevorderde de ontmoeting tussen mensen. Toch klaagde men het eurocentrisme aan en het naast elkaar plaatsen van de verschillende tendensen zonder de samenhang te zien. Een grote meerderheid besliste dat het initiatief moet verder gezet worden tezamen met het WSF in 2007 in Afrika en men benoemde een Internationaal Comité dat het contact met de basis moet bevorderen.

Durante los días 21 al 25 de enero de 2005 tuvo lugar en Porto Alegre (Brasil) el primer Foro Mundial de Teología y Liberación (FMTL). 175 especialistas y observadores, llegados desde los cinco continentes, intercambiaron durante cinco días análisis y experiencias, confrontaron orientaciones teológicas y afirmaron su compromiso de seguir fundamentando teológicamente la esperanza en la posibilidad de un mundo otro. La Pontificia Universidad Católica de Río Grande del Sur puso a disposición de este encuentro sus magníficas instalaciones. 1. Inspiración inicial. La inspiración inicial de este evento surgió durante la tercera sesión del Foro Social Mundial (FSM), también celebrado en Porto Alegre. Muchos de los teólogos y teólogas asistentes, entre quienes se encontraban las emblemáticas figuras de Sergio Torres y Leonardo Boff, vieron la necesidad de acercar la reflexión teológica al nuevo espíritu que está emergiendo en los foros sociales. Un espíritu en el que se advierten tres tendencias dominantes: una mayor "sensibilidad por la ecología", un reconocimiento explícito del "pluralismo religioso" y la presencia de una "rica floración de movimientos sociales alternativos". Esta inspiración fue acogida con entusiasmo por algunas instituciones y agencias brasileñas –entre las que cabe destacar la Asociación de Teólogos y Teólogas del Tercer Mundo- que se constituyeron en gestoras de un proyecto de ámbito mundial.

9

Es de agradecer que, desde sus primeros pasos, este foro de teología de la liberación se haya vinculado al FSM. Ambos podrán salir altamente beneficiados. La reflexión teológica, de una parte, porque podrá enriquecer su discurso más directamente intraeclesial y aun interreligioso penetrando en otros escenarios que están siendo hoy día reivindicados por amplios sectores de la sociedad civil (el género y las etnias, el indigenismo, los diferentes y excluidos, etc.). Por su parte, el FSM (del que, según datos oficiales, más del 60% son creyentes) con un discurso teológico liberador se verá más fuertemente reforzado en su búsqueda de alternativas a la crisis causada por la caída de los socialismos y el dominio del capitalismo neoliberal. 2. La puesta en escena: El FMTL tuvo dos momentos complementarios, uno centrado en el diagnóstico de las teologías de la liberación actuales y otro más estrechamente vinculado al FSM. 2.1 El primer momento, al que se dedicó la jornada del 21, ofreció un rico balance del estado actual de la Teología de la Liberación (TL) y de los desafíos a los que está plantando cara en cada continente y región. Como denominador común fueron emergiendo algunas indicadores, más acentuados en unas regiones que en otras, pero presentes de algún modo en casi todos los informes. Señalo los tres más determinantes: primero, "los nuevos lugares teológicos" desde donde nace la teología de hoy y que se descubren en los muchos pobres (de género, étnia, los diferentes), en la preocupación por el medio ambiente, en la dimensión ecuménica y macroecuménica del diálogo interreligioso, en el pluralismo cultural, las economías y las políticas, etc.; luego, "los nuevos sujetos emergentes" de la práctica teológica que tienden a rebasar las meras instituciones académicotradicionales para aparecer en ámbitos eclesiales más libres y creativos (comunidades y grupos en frontera); y, finalmente, "la metodología de la liberación" que, en un primer momento, regionaliza las mediaciones socioanalíticas, hermenéuticas y pastorales para abrirse luego a un horizonte más global y universal. La conclusión de este primer día fue esperanzadora: la TL sigue viva, se ha regionalizado y universalizado; presenta diferentes colores según los diversos lugares y es ya un componente esencial en la espiritualidad de muchos creyentes; dispone de elementos suficientes para abordar los nuevos retos del mundo actual. 2.2 El segundo momento, más directamente vinculado al FSM, se desarrolló durante los días 22, 23, 24 y 25. Dedicando cada jornada a un tema específico y siguiendo una metodología más bien académica (conferencia magistral, panel de especialistas y trabajo en equipos). Señalo simplemente los temas y algunos ponentes más conocidos. El día 22, desde la apuesta por Otro mundo es posible, se abrió con un "análisis de la coyuntura global", y se completó con dos interesantes paneles, "dificultades y posibilidades del mundo de hoy para la teología" y "lugar y posibilidades de la utopía hoy" (L.Boff). El día 23, un Dios para otro mundo posible, se repartió entre la conferencia sobre "Lenguaje e imágenes de Dios" y los ricos e imaginativos paneles "Dios y género" (E. Támez) y "Dios, tradiciones ético-culturales y globalización". A la Religión para otro mundo posible se dedicó el día 24, con la conferencia sobre "La crisis de la religión, búsqueda de significado y fundamentalismo" y los más interesantes paneles "Religión y mercado"(J. Mo Sung) y "Religión y poder político". Finalmente, el día 25 consagrado a la Teología para otro mundo posible, contó con la muy documentada conferencia del teólogo indio Michael Amaladoss sobre "El Dios de todos los nombres y el diálogo interreligioso" y los brillantes paneles "Hacia una ética mundial" (E. Dussel ) y "El lugar de la teología en Otro mundo posible" (JJ. Tamayo). Todas las tardes y sobre los mismos temas hubo una conferencia más divulgativa, abierta a todos los públicos a cargo de teólogos suficientemente conocidos, Tissa Balasuriya y Otto Maduro. 3. Algunas críticas y una decisión: En un ambiente cálido y acogedor, favorecedor del encuentro y diálogo interpersonal, se respiraba una mezcla de satisfacción por el mero hecho del encuentro y la buena organización del mismo junto a algunas críticas, hechas más bien con afán constructivo y la mirada puesta en el futuro. Algunas críticas afectan directamente al fondo: se criticó su excesivo eurocentrismo, y la yuxtaposición de las tendencias teológicas sin interrelación, interconexión o integración entre ellas. Otras críticas, la mayoría, se refieren a la forma o protocolo de organización del mismo foro: la falta de "participación grupal"que deriva fácilmente en un personalismo que, en algunos casos, cede a un discurso verticalista, dependiente, de arriba abajo, contrario a la dinámica de la TL. Por otra parte, la débil presencia de la mujer en la organización de estos eventos, así como la misma fragilidad de la teología de género llama la atención a estas alturas. También faltó espacio para expresar y compartir nuevas iniciativas, etc.

10

El foro se cerró con la decisión, mayoritariamente compartida, de continuar en el futuro, ligado al FSM (en el 2007 en África), y con el nombramiento de un "comité internacional de gestión" (dos miembros son españoles) con el propósito de entrar pronto en contacto con las bases. (Eclesalia, 21.02.05) Een uitgebreider artikel van Evaristo Villar over het forum Theologie en Bevrijding vind je op www.nodo50.org/iglesiadebase/communicados.htm. Het forum heeft ook een eigen website met informatie en teksten van interventies in het Portugees, Spaans, Engels en Frans: www.pucrs.br/pastoral/fmtl

11

Pablo Richard

La Esperanza de otro mundo posible Korte résumé: Titel: de hoop op een ander mogelijk wereld Om deze hoop op een andere wereld waar te maken moeten we bouwen aan een subject dat het mogelijk maakt en aan een alternatief maatschappijproject. Dat subject is geen individu-subject maar een gemeenschap-subject. Op sociaal niveau zegt het individu-subject “Indien er niet voor iedereen is, moet er tenminste voor mij zijn”. Het gemeenschapsubject zegt: “Als er voor iedereen is, zal er dus ook voor mij zijn” . Het alternatief maatschappijproject formuleren we gewoonlijk als volgt: een maatschappij waarin er ruimte is voor iedereen in harmonie met de natuur. Dat wil zeggen dat deze andere wereld slechts een alternatief voor het kapitalisme is als ze het leven van allen en van de cosmos veilig stelt. We hebben het hier over een rationaliteit die totaal verschilt van die van de vrijemarkteconomie die uitsluiting en milieuverloedering produceert. We weten niet hoe we deze alternatieve wereld kunnen opbouwen, maar we weten wel dat ze van onderuit zal ontstaan, vanuit de armen, de uitgeslotenen, de Derde Wereld. We weten ook dat we deze wereld al kunnen beginnen opbouwen in kleine experimenten op het gebied van economie en politiek. Vervolgens zet Pablo Richard de rol van de ‘utopie’ in de verf. En hij besluit met te stellen dat de overwinning van het kapitalisme op het socialisme een Pyrrusoverwinning was. Wanneer de Griekse generaal Pyrrus zag hoeveel doden er aan beide kanten gevallen waren, riep hij uit: “Met nog zo’n overwinning ben ik verloren!”. De overwinning van de vrijemarkteconomie is het begin van haar ondergang. De opvatting dat het huidige systeem het enig mogelijke zal blijven, is reeds gevallen. Zij die zich tegen het huidige systeem verzetten, worden door dit systeem als zeer gevaarlijk beschouwd, want ze hebben eenvoudigweg gelijk en ze weten het.

La sola Esperanza de que otro mundo es posible, es ya una derrota del sistema actual, lo que esta Esperanza -sin embargo- necesita para ser real es construir el sujeto capaz de que haga posible ese mundo posible, y diseñar un proyecto que haga real ese otro mundo. Debemos responder a las preguntas de cómo es ese mundo, cómo funciona, quién lo gobierna, etc. La Esperanza de otro mundo posible exige la construcción de este sujeto y de este proyecto de sociedad. Si no hay Esperanza de que otro mundo es posible nunca nos propondremos construir ese sujeto y ese proyecto alternativo. El sujeto no es el sujeto individuo de la revolución moderna, sino el sujeto comunidad. El sujeto individuo ve siempre en el otro un enemigo, es el que compite en el mercado, la destrucción del otro es la condición de mi éxito personal. El otro sólo es reconocido si me es útil. El sujeto comunidad, por lo contrario, afirma en el otro, en la comunidad, la posibilidad de ser sujeto: Yo soy si también eres tú. O, como dice el Evangelio: Ama a tu prójimo porque él es tú mismo. El sujeto comunidad entiende que todo homicidio es suicidio, puesto que la muerte del otro implica mi propia muerte. A un nivel social el sujeto individuo, dice: "si no hay para todos que por lo menos haya para mí". El sujeto comunidad, por el contrario, dice: "Si hay para todos entonces habrá para mí". La otra condición de la Esperanza es diseñar un proyecto que haga posible ese otro mundo. Este proyecto lo formulamos en general así: una sociedad donde quepan todos y todas en armonía con la naturaleza, es decir, que ese otro mundo sólo es alternativo al capitalismo si asegura la vida de todos y todas y la vida del cosmos. Tenemos aquí una racionalidad totalmente diferente a la racionalidad de economía de mercado. Esta economía de mercado tiene dos fallas fundamentales: la exclusión y la destrucción de la naturaleza, por eso el mundo alternativo debe ser para todos y en armonía con la naturaleza. El punto de partida para construir ese otro mundo es fundamentalmente ético. En el sistema actual el valor absoluto es la eficiencia y la ganancia. Un avance tecnológico o científico es únicamente valorado por su capacidad de producir ganancia en el mercado. En el mundo alternativo que buscamos construir el valor absoluto es la vida humana. La economía, la tecnología, la ciencia, es buena y justa si está al servicio de la vida humana.

12

¿Cómo podemos construir ese mundo alternativo? No lo sabemos, pero sí sabemos que nacerá desde abajo, desde los pobres, desde los excluidos, desde el Tercer Mundo. Sabemos, también, que ese otro mundo alternativo ya lo podemos ir construyendo en pequeñas experiencias en el ámbito de la economía y de la política. El motor que nos empuja en esta búsqueda es la Esperanza de que otro mundo sí es posible. Si uno no tiene Esperanza sólo buscará acomodarse dentro del sistema actual En esta búsqueda debemos rescatar toda la fuerza de la utopía que es la plenitud histórica de la Esperanza. La utopía, como su nombre lo indica, no tiene lugar en la historia actual. No está en otro mundo, sino más allá de la exclusión y de la destrucción al interior de nuestra historia. La utopía no tiene lugar, pero tiene dos efectos muy importantes. Uno, que nos da el sentido y la orientación hacia donde vamos en la construcción del mundo alternativo. La utopía nos orienta en un sentido determinado, aunque no sabemos cuando llegaremos a la plenitud. La utopía nos dice igualmente en qué dirección no podemos ir. En segundo lugar, la utopía a todas nuestras pequeñas construcciones, a nuestros pequeños éxitos y experiencias microeconómicas. En otras palabras, la Esperanza, y su plenitud la utopía, da orientación a nuestro caminar y da sentido a todo lo que vamos construyendo. ¿Por qué es posible otro mundo? Porque este mundo ya ha llegado a ser imposible. Este sistema ya acumula muerte y destrucción en una proporción tal que ya la vida de la humanidad y del cosmos está en serio e inminente peligro. Ya el 60% de la humanidad vive en la exclusión. Las diferencias entre ricos y pobres se hacen intolerables. Además, "la victoria" del capitalismo sobre el socialismo fue una victoria pírrica. Cuando el general griego Pirro obtuvo una victoria sobre sus enemigos, hubo tantos muertos de lado y lado, que dijo: "con otra victoria como ésta estoy perdido". La victoria de la economía de mercado es el comienzo de su derrota. Ya cayó la idea de que el sistema actual era el único sistema posible. Los que se oponen al sistema actual, el sistema los considera muy peligrosos, porque sencillamente tienen razón y ellos lo saben. (Onderdeel van een ruimer artikel getiteld: Las raíces históricas de la esperanza –de historische wortels van de hoop. ALAI-AMLATINA, 19.01.05. http://alainet.org/active/7433&lang=es)

13

Rosemary Radford Ruether

Christians Must Challenge American Messianic Nationalism:A Call to the Churches Korte résumé: titel: Christenen moeten het Amerikaanse messiaanse nationalisme bestrijden. Een oproep tot de kerken. De auteur is een gekende feministische theologe uit de Verenigde Staten. In dit korte essay maakt ze een kritiek van de nieuwe Amerikaanse religie van het ‘messiaanse nationalisme’. Daarmee situeert ze zich in de traditie van de ‘Barmenverklaring’. Religieuze taal heeft altijd twee kanten stelt Ruether. Zij wordt op een goede manier gebruikt als profetische kritiek die oproept tot bekering. Maar ze kan ook omslaan in een zelfsacraliserende retoriek die God associeert met menselijke machtsprojecten. De Verenigde Staten is dikwijls bezweken onder deze bekoring religieuze taal te gebruiken ten dienste van afgodisch messiaans nationalisme. Wanneer dit gebeurt is het de taak van de kerken zo een taal te bestrijden en de tegenstelling ervan met het authentieke goede nieuws van het evangelie bloot te leggen. In 1934 distancieerden de Duitse theologen van de Belijdende Kerk (Bekennende Kirche) zich met de ‘Verklaring van Barmen’ van een Duits Christendom dat christendom vereenzelvigde met Arisch nationalisme. Ruether gelooft dat de Amerikaanse kerken een gelijkaardige kritiek moeten maken van het huidige Amerikaans nationalisme dat zich in deze Bush-periode sterk manifesteert. Amerikaans messiaans nationalisme is een ideologie die geworteld is in het geloof dat de USA op een speciale manier door God werd uitgekozen om zijn levenswijze aan de rest van de wereld op te leggen op een dwingend economische wijze, en zo noodzakelijk zelfs manu militari. Na een korte analyse roept Ruether de Amerikaanse kerken van alle denominaties op dit ‘Amerikanistisch’ messiaans nationalisme te veroordelen. Dat is een gewetensplicht. Volgens haar onderkent men vier ketterijen in dit ‘Amerikanistisch’ christendom:

1. 2. 3. 4.

God kiest één natie boven alle andere naties uit De Verenigde Staten is Gods enige uitverkorene Het kwaad is sociaal gesitueerd bij de vijanden van de Verenigde Staten Het kwaad kan overwonnen worden door uiterlijke dwang, in laatste instantie zelfs door militair geweld.

Religious language is always double edged. It is properly used as prophetic critique that calls for repentance. But it can be twisted into a self-sacralizing rhetoric that associates God with human projects of power. The United States has often fallen into this temptation to use religious language as idolatrous messianic nationalism. When this happens it is the duty of the churches to challenge such language and reveal its opposition to the authentic good news of the gospel. In 1934 the German theologians of the Confessing Church disassociated themselves from a German Christianity that identified Christianity with Aryan nationalism. I believe the Americans churches must make a similar critique of American messianic nationalism today. What is American messianic nationalism? This is an ideology rooted in the belief that the United States of America is uniquely an elect nation chosen by God to impose its way of life on the rest of the world by coercive economic means, and even by military force, if it deems necessary. Nations who pursue other ways of economic development than "free market capitalism" can be regarded as enemies, not only of the United States, but of God. This is particularly the case if they seek to mobilize a counter-bloc of nations against the global hegemony of the United States. The ideology that the United States is an elect nation divinely chosen to be a model and mentor to other countries has long been entertained by dominant American culture. During the Cold War the struggle against communism was typically couched as a "war against evil." The conflict between two strategies of economic development, capitalism and communism, was defined as if it were a war against demonic powers in which capitalist countries were the agents of divine goodness. This language has returned with new force under the administration of George W. Bush in its "war against terrorism." The language of holy war, "crusade" and the apocalyptic conflict between good and evil, God and Satan, are freely used in its war rhetoric, directed first against the Taliban in Afghanistan

14

and then against Saddam Hussein in Iraq. These wars were depicted as if they were episodes in an apocalyptic drama of good against evil, angels of light against the forces of darkness, God's chosen people against God's enemies. This language of apocalyptic warfare assumes an U.S. mission to the rest of the nations of the world. America in general, and President Bush in particular, are depicted as messianic agents chosen by God to combat evil and to establish good; namely American hegemonic power and its economic, cultural and political "way of life" over the rest of the world. This messianic nationalism was expressed in its most blatant form by General William Boykin, an American military leader charged with the hunt against Osama bin Laden. In a speech to his fellow believers Boykin declared that the United States is an object of hatred by other nations because we are uniquely a "Christian nation." He went on to claim that "our spiritual enemy can only be conquered when we confront them in the name of God" (i.e. their spiritual identity is that of Satan). He said that Muslims worship an idol and not the true God. Moreover God has put George W. Bush in office at this time to carry out a world redemptive mission: "We are an army of God raised up for such a time as this." In other words, George W. Bush is God's elect messiah put in the White House at this time of final crisis in the conflict between God and Satan to lead God's forces of good against the forces of evil. To defeat U.S. America's enemies and put in place the American "free market" system equals defeating evil and establishing the Reign of God over the earth. Although the Pentagon distanced itself from Boykin's language, they did nothing to counteract it. This language creeps continually into official White House declarations of their identity and role. Neo-conservatives, such as Richard Perle, adopt such language, as in his recent book on "How to win the war against terrorism" which he entitled The End of Evil. In her recently released "New Pentagon Papers," former military intelligence officer Karen Kwiatkowski, revealed the fanatical atmosphere that had taken over Pentagon policy intelligence in the months before the Iraq war, suppressing any objective information on the Middle East. She writes, "I saw a dead philosophy - Cold War anti-communism and neo-imperialism - walking the corridors of the Pentagon. It wore the clothing of counterterrorism and spoke the language of a holy war between good and evil. The evil was recognized by the leadership to be resident mainly in the Middle East and articulated by Islamic clerics and radicals. But there were other enemies within, anyone who dared voice any skepticism about their grand plans." This language of apocalyptic warfare and messianic nationalism is enormously dangerous at a time when the peoples of the earth are becoming increasingly divided by aggressive American power. Many see this as impoverishing the earth, disabling authentic democracy, undermining cultural diversity, destabilizing social integrity and aggravating the gap between rich and poor. The Christian churches should be involved in many kinds of alternative development to this dominant system, together with other groups, religious and secular. But the first responsibility of the Church is to rebuke the blatant misuse of its own religious language. I suggest that this "Americanist" messianic nationalist Christianity needs to be critically analyzed and rejected theologically. This denunciation needs to be communicated to American churches of all denominations as a call to conscience. There are four basic heresies involved in this "Americanist" Christianity. They have to do with the nature of God, the nature of the relation of God to human nations, the nature of evil and how evil is overcome or at least lessened in human affairs. I refer to these as "false theological ideas." By "false" I mean that these theological ideas are both idolatrous, pretending that the American nation is uniquely a representative of God, and also conducive to destructive violence, and hence blasphemous when attributed to the will of God. 1. False Theological Idea One: God chooses one nation above all other nations. In Christian tradition God is a God of all nations. "In Christ there is neither Jew nor Greek": (Gal 3:21). Christianity confirmed a development within universalist Judaism that God is the creator of the whole world, loves all peoples and nations equally and chooses no one nation above or to the exclusion of others. 2. False Theological Idea Two: The United States is God's uniquely chosen nation. Since God is a God of all peoples and loves all peoples equally, God cannot be seen as choosing the United States for some unique mission over other peoples of the world. Although the concept of "election" can be seen as a way in which every person, and every cultural and national community, grapples with their responsibilities before God, this idea cannot be translated into an objective positioning of one nation over others. 3. False Theological Idea Three: Evil is socially located in the enemies of the United States. In Christian teachings all humans are created in the image of God and all have a potential for good and yet all have sinned and fall short of the will of God. Evil exists particularly in the way in which humans violate their relation to one another. To usurp power and monopolize wealth in one person's or group's hands, depriving other people of the bare means of existence, is the basis of evil on earth. To defend injustice as divinely given is blasphemy, attributing evil to the will of God.

15

Every person and nation must struggle with how they have helped to construct systems of evil that are impoverishing the earth and the majority of humans and how they have blasphemously sought to defend such evil systems as good and divinely ordained. Although there is undoubtedly responsibility for evils in other peoples and nations, the United States and its citizens must grapple with evil by first asking how they are contributing to it and helping to perpetuate it. 4. False Theological Idea Four: Evil can be conquered by external coercion, ultimately by military force. Local, national and international societies have limited rights to use coercive force in order to constrain abuse of people and the environment within their jurisdictions. The coercive role of government must include those who use power to abuse others, such as paying below living wages and allowing toxic environments that injure health. The proper role of governments is not limited to police functions of restraining outlaws, but includes the use of the sanctions of the law to encourage justice and fair treatment for all. But it must be clear that such coercive means, whether within or between nations, cannot be construed theologically as "overcoming evil." Evil can only be overcome by conversion, which takes place in the hearts of persons in community. Those who monopolize wealth and power to lord it over, impoverish and abuse others must be changed inwardly to recognize their evil doing. This change is a mystery of divine grace that calls us, empowers us to change and opens us to this call and transformation. Conversion means giving up unjust power and privilege, reconstructing one's relation to others, so that the means of life are justly shared. In Jesus' words to the rich ruler, "sell all that you have and distribute to the poor and you will have treasure in heaven" (Luke 18:22). Conversion always happens in a social context, not as isolated individuals in no relation to society. Personal conversion is extended in a struggle to change communities. Persuaded by converted mentors, communities recognize that they are using their wealth and power to abuse others and to spiritually impoverish themselves. They decide to change their ways in order to create more just and life giving social relations for all. Thus, for example, the Israeli-Palestinian conflict can never be ended by the endless cycle of Israeli assassination of Palestinian leaders and Palestinian suicide bombers taking revenge by randomly killing Israelis. Although the international community can play a role in defining and encouraging a more just sharing of the land between Israelis and Palestinians, a real break-through to a just sharing of the land can only happen as Israelis and Palestinians become converted from enmity toward each other to seeing each other as fellow human beings with whom they wish to live together as neighbors. Apartheid in South Africa was overcome, not by external coercion, although sanctions may have played a positive role, but ultimately when whites and blacks were converted to one another and determined that they must live together as equal fellow citizens of one national community. Although all "evil" has hardly been overcome in South Africa, the end of apartheid has lessened one aspect of the evil of racist monopolizing of political power by whites. This has laid the basis for new efforts to create a more just sharing of resources between white and blacks. Conversion is the only way evil is "overcome." Military violence generally worsens evil, imposing one unjust system in place of another. Non-violent coercion and social reforms may constrain social evils. But coercion never actually "overcomes" evil. This only happens when people are converted from enmity and abuse of others to love of one's neighbor as oneself American Christians need to come together through local, regional and national networks and church bodies to repudiate Americanist Christianity and to call on all American Christians to distance themselves from its false theological claims. Only in this way can we hope, with other Americans, to forge a new national and international policy that will lessen the evil the United States is doing in the world and the enmity that this is causing. Only in this way can Americans hope to reestablish their country as a nation among other nations that, together with other peoples of the world, might actually lessen the evils of social injustice and environmental degradation and create a beginning of a sustainable future for humanity.

Bron : www.witherspoonsociety.org/2004/ruether_call.htm

16

World Alliance of Reformed Churches (WARC) 24ste Algemene Vergadering, Accra, Ghana, 30 juli – 13 augusuts 2004

Verbond voor Gerechtigheid in de Economie en op de Aarde “De huidige neoliberale wereldorde –die maakt dat 24.000 mensen per dag sterven door armoede, en die de aarde plundert- is fundamenteel in strijd met het christelijk geloof. De integriteit van ons geloof staat op het spel als we als kerken hierover blijven zwijgen”. Dat is de kern van de slotverklaring van de WARC. de Een interessante presentatie van die stellingname vindt men in {KENTERINGen] van maart 2005 (3 jgr. nr. 3) in een artikel van Margreet Swankhuisen onder de titel “Protestantse kerken veroordelen wereldorde”. De volledige tekst in het Nederlands vindt men op www.stichtingoikos.nl. In de homepage klik je op ‘overzicht thema’s en projecten’, in het eerste vakje klik je “WARC slotverklaring” aan, in de tekst zoek je Nederlandse vertaling. Dat klik je aan. {KENTERINGen], het bezielende magazine dat in beweging zet, Sint-Sebastiaanstraat 36, 2610 Wilrijk. [email protected]; 03/827.82.48

17

Remy Verwimp

Als geld god wordt. Over religie en kapitalisme (ingekorte versie)

Het denken over de maatschappelijke verhoudingen en over God moeten met elkaar verweven zijn; anders wordt geloof een leugenachtige decoratie. Hitler drong de kerken terug in de kerkgebouwen: ze mochten zich niet meer inlaten met politiek. De politieke en feministische theologie evenals de bevrijdingstheologie hebben de godsdienst terug op de landkaart gezet. In dit artikel analyseren we de verschijningsvormen van de godsdienst in onze samenleving en de maatschappelijke betekenis ervan. Kunnen wij nog volstaan met een politieke theologie, als het centrum van de macht zich bij de economie bevindt? Is de heerschappij van het kapitaal – en haar keerzijde: de armoede – de wortel van de godsdienst en moet godsdienst bestreden worden of kan godsdienst een bron zijn van motieven en praktijken die bijdragen tot een socialistische samenleving?

INLEIDING Sinds de culturele revolutie van de jaren zestig hebben de meeste linkse intellectuelen en activisten Kerk en godsdienst de rug toegekeerd. De rationaliteit had het gehaald. Het geloof in de maakbaarheid van de samenleving was groot. Volgens de analyse van Marx was godsdienst ‘het opium van het volk’. In vele linkse kringen werd God een blinde vlek waaraan men liefst niet wil herinnerd worden. Links heeft trouwens in de afgelopen tijd een aantal terreinen van het maatschappelijk leven zoals de liefde, de seksualiteit, de schoonheid en de cultuur, de identiteit van een volk (Vlaamse kwestie), en… de godsdienst – bewust of onbewust – onbezet gelaten. Nochtans hebben zich in de joodse, christelijke en islamitische tradities heel de geschiedenis door ‘linkse’ maatschappelijke projecten ontwikkeld, omdat de boeken waarop zij zich baseren willen gelezen worden als de strijd van onderdrukten met ‘hun God’ tegen onrecht en uitbuiting. Zo waaide er in de jaren zeventig van de vorige eeuw een sterke progressieve wind door de katholieke kerk in Latijns-Amerika. In heel het continent ontstonden tienduizenden basisgroepen die hun geloof verbonden met de strijd voor maatschappelijke verbetering. Ze werden hierin vaak gesteund door progressieve en links georiënteerde priesters en bisschoppen. Er vielen martelaars. De meest bekende is bisschop Romero van El Salvador. Dit progressieve elan gaf aanleiding tot talrijke vernieuwende theologische geschriften, die zich opnieuw entten op de bijbelse geschriften, en die men bevrijdingstheologie is gaan noemen. In Latijns-Amerika was de Kerk vaak de enige georganiseerde tegenmacht tegen de militaire dictaturen. Toch stond de officiële Kerk niet overal aan de kant van de verdrukten, integendeel. Met de benoeming van paus Johannes Paulus II, een hevige anticommunist uit Polen, werd een tegenoffensief ingezet. Uiterst-rechtse bisschoppen werden benoemd om het tij te doen keren. Theologen kregen spreekverbod. Kerkelijke restauratiepolitiek en militaire repressie gingen dikwijls hand in hand. De Verenigde Staten, onder leiding van Ronald Reagan beschouwden de bevrijdingstheologie als een bedreiging voor de nationale veiligheid en organiseerden een boycot. Daarin speelden de protestantse sekten, de tv-kerken en radiopredikanten een belangrijke rol. De meedogenloze repressie, het uitblijven van de revolutie, de nederlagen van de guerrillabewegingen in Midden-Amerika, de strijd van contra’s tegen de Sandinisten in Nicaragua, de komst van de sekten en de restauratiepolitiek van het Vatikaan hebben de hoop op ‘bevrijding’ van Latijns-Amerika de kop ingeslagen. De bevrijdingstheologieën, die in Azië, Afrika en Europa

18

(feministische theologie) werden ontwikkeld, moesten het eveneens afleggen tegen de hegemonie van het neoliberalisme. Ook al kan men stellen dat de verkiezing van de linkse vakbondsman Lula tot president van Brazilië een laat resultaat is van de christelijke basisgroepen en van de bevrijdingstheologie, toch zijn er vandaag nog weinig plekken in de wereld zijn waar de revolutionaire kracht van de godsdienst zichtbaar wordt. God leek een zachte dood gestorven! In het afgelopen decennium komt de kwestie van de religie op nieuwe manieren op tafel te liggen. God lijkt terug van weg geweest. Meer dan ooit spelen bepaalde sekten en kerken een ondersteunende en legitimerende rol in de neoliberale politiek van de Verenigde Staten en Europa. Bij ons is een heropleving van het verlangen naar God waar te nemen. En de nieuwe emancipatiebewegingen van allochtonen, geïnspireerd door de islam, dwingen ons het gesprek tussen gelovigen en marxisten te hernemen. (De auteur behandelt dan achtereenvolgens -

het functioneren van de godsdienst in het Amerika van Bush, civil religion en christelijk rechts…)

-

Het christelijk (?) Europa en de islam

-

De nieuwe religiositeit

-

‘Edda en Thora’ van de protestantse theoloog K.H.Miskotte. Dat is een vergelijking tussen de Germaanse en de joodse religie, ‘heidendom’ wordt tegenover ‘godsdienst’ geplaatst. )

Vervolg van de tekst: De halfslachtigheid, het marktgevoelige bijstellen van het christendom, dat is het ergste. Het christendom is in vele gevallen gereduceerd dat een dun laagje vernis over een westerse, blanke, imperialistische cultuur van winst en eigen volk eerst. Onze kerk zou in alle ernst opnieuw het bijbels dilemma moeten stellen tussen de God van de Solidariteit of de afgod van het Kapitaal. Je kan best de Wereldziel eren, de Meesters, de Geesten in de lucht, de Astrale Machten, de Kosmische Orde, de goddelijke Vonk in jezelf etc.! Op zich niets verkeerd aan. Maar blijf daarvoor in godsnaam geen christen. Wees dan consequent en wordt liever overtuigd atheïst. Carlo Guilani, presente! De enige God die christenen vereren is de God van het verbond, van de uittocht uit de onderdrukking, de God van de solidariteit met de minsten, de God van Jezus. De God ook van de beweging die uit hem geboren is en die nog geloofde in de opstanding uit de doden. En dat is geen verzekering voor een leven na de dood. Opstanding uit de doden is niets anders dan een politieke praktijk, waarin tegen machthebbers wordt gezegd: ‘Jullie dachten dat het met deze dissident en met zijn beweging afgelopen zou zijn door hem fysiek uit de weg te ruimen.’ Niet is minder waar. Ons kan je daarmee niet intimideren. Wij gaan door met zijn strijd, ook als je morgen ons daarvoor zou vermoorden. Jezus van Nazareth, presente! Oscar Romero, presente! Salvador Allende, presente! Steven Biko, presente! Semira Adamu, presente! Carlo Guiliani, presente! Het erge is niet zozeer dat vele christenen het geloof in een leven na de dood hebben ingeruild voor een geloof in reïncarnatie. Het erge is dat de verkondiging van de opstanding van de doden gereduceerd wordt tot de verkondiging van leven na de dood van de individuele mens. De Stem van de Eeuwige kan in onze kerken soms nog nauwelijks doorbreken. En dat op een moment dat de kerken leeglopen en er buiten de kerk volop naar God gevraagd wordt. Het kan ons alleen maar bescheiden maken. Het kan ons alleen maar stimuleren om verwrongen godsbeelden, die mensen binnen en buiten de kerk terroriseerden, los te laten. Je komt in alle geval dichter bij je kern, als je

19

allereerst bereid bent de leegte in jezelf en in onze cultuur onder ogen te zien en vanuit die leegte met hartstocht opnieuw naar God vraagt. Dat woordje ‘God’ dat wij zo beduimeld en misbruikt hebben, zou dan wel eens meer onmisbaar kunnen zijn dan we op het eerste gezicht dachten. Op voorwaarde dat we het weer met de grootste eerbied ter hand nemen. Het stuwt ons naar buiten, de straat op, daar waar de gewone mensen zijn, mensen in nood vaak. God zal daar wel weer meer een werkwoord dan een zelfstandig naamwoord blijken te zijn. Dit is geen tijd om te zwijgen over God. De Godsvraag in deze tijd niet stellen, betekent zoveel als je invoegen in postmoderne apathie, je neerleggen bij de heersende gang van zaken, je niet meer verzetten. Het betekent zoveel als medeplichtigheid aan de ‘dood’: de fysische dood van miljoenen mensen in het Zuiden; de psychische dood ook van evenveel mensen in het rijke Westen. Ik pleit ervoor om in groepen en gemeenschappen het zwijgen over God op te heffen, publiekelijk te zeggen wat ons persoonlijk en als groep beweegt, wat onze kritiek is en onze hoop, welke visioenen we dromen en hoe we ons zullen opstellen en gedragen (politiek economisch, familiaal, als mannen en vrouwen en kinderen etc.). Daartoe zullen we blijven samenkomen, zoeken, vechten, bidden, huilen, lachen, liefhebben, bondgenootschappen sluiten, studeren, actie voeren, zingen, dansen, vieren, feesten en leven! Ik pleit ervoor om in groep te spreken over datgene wat ons diep beroert, waarvoor wij door een vuur gaan, wat ons beweegt. Namen te geven aan de afgoden. Namen te geven aan wie of wat God is in ons leven! CHRISTENEN EN MARXISTEN: EEN BONDGENOOTSCHAP TEGEN HET KAPITAAL De waarheid is dat de moderne burger misschien wel de almachtige god van de feodale christelijke kerk achter zich laat, maar in de plaats daarvan één ‘nieuwe’ (af)god vereert: de god van het Kapitaal, die mensen wereldwijd uitbuit, onmondig houdt, onderdrukt en doodt. Deze god Pluto, de god van de vrije markt en van de winst is juist daarom zo gevaarlijk omdat hij als een god wordt aanbeden, maar door de meerderheid van de mensheid niet herkend wordt als een god. Het neoliberalisme hanteert geen religieuze taal. Ook al staat op de dollar nog steeds ‘In God we trust’, toch heeft het kapitalisme zich ontdaan van een bovennatuurlijke God en gelooft het in de zelfregularisatie van de ‘vrije markt’ door de ‘onzichtbare hand’. Dit structureel atheïstische karakter in de economie is juist de te verwerpen religie. Het maakt aanspraak op absolute dienst. Geld is niet langer een middel, maar het doel. Geld is god! Een god met een totalitair, dwingend karakter. Deze god biedt mensen valse zekerheden aan om het moeizame en ongewisse leven uit te houden. Aan deze god moeten wereldwijd offers gebracht worden. Mensenoffers! Kinderoffers! De dood van vele mensen is geen ‘natuurlijke’ dood, ten gevolge van droogte en honger. Zo wordt het verhaal verkocht: ‘door de droogte heerst hongersnood en sterven miljoenen mensen in Ethiopië’. In werkelijkheid is hun dood het product van deze kapitalistische wereldorde. Waarom is het in een Afrikaans land als Senegal vrij rustig en waarom kwamen in Kongo op vijf jaar tijd meer dan 3 miljoen om? Precies omwille van de oorlog om bodemrijkdommen die in Kongo wel, en in Senegal niet in de grond zitten. De nieuwe religie van het geld Het winstprincipe en de ingebouwde concurrentie leiden tot een oorlog van allen tegen allen. De totalisering van de Markt vereist zoiets nu eenmaal. Als alle sociale relaties plaats moeten maken voor de betrokkenheid op de Markt, dan is de mens voortdurend alleen en strijdt hij voortdurend tegen alle anderen. God wordt dan de transcendentie van dit alleen zijn. En om deze eenzaamheid en leegte te ontvluchten trekken mensen vandaag naar de kerken van deze godsdienst, bijvoorbeeld naar het Wijnegem Shopping Center, om er massaal de producten van deze uitbuiting en genociden te kopen.

20

Onwetend omtrent het bloed dat er aan kleeft. De nieuwe tempels waar deze god woont, verhullen het onrecht en de dood die in al deze producten mee verkocht worden. Zoals God vroeger woonde in de gewijde stilte van onze kerken, zo woont de god van het kapitaal in gewijde bankgebouwen en verzekeringskantoren. De loketten van deze banken functioneren als biechtstoelen, waarin je moet te biechten komen om aan je eigen geld te geraken. De nationale bank functioneert als het Vaticaan, Alan Greenspan als de paus. Deze kapitalistische bloedzuigende god vraagt voortdurend nieuwe investeringen, besparingen en offers. Op het altaar van de beurs offeren de regeringen de stelsels van de sociale zekerheid en privatiseren ze de openbare diensten. Loontrekkenden worden aangespoord om hun toekomst veilig te stellen door te sparen bij private pensioenfondsen. De media en de reclame verzorgen de liturgie, de eredienst aan deze god en versterken zo de almacht van de nieuwe god. Zij informeren de gelovigen over de beste manier om hun geld te beleggen. En wie geen geld heeft om te beleggen, kan nog altijd proberen om met een loterijbriefje het Groot Lot te winnen. Ondertussen vloeien de interesten rijkelijk weg naar diegenen bij wie de staat leningen aangaat. Het grootste deel van het circulerende kapitaal wordt dagelijks gebruikt in speculatieve operaties, die niets meer te maken hebben met de reële economie en dus ook geen enkele baan scheppen. Vierhonderd multimiljardairs, gemakkelijk te verzamelen in de doorsnee parochiezaal, bezitten zoveel als de helft van de wereldbevolking samen. De grootste religie, waaraan iedereen moet meedoen, op straffe van leven of dood, is deze religie van het kapitalistische systeem. Deze religie van de dood is het water waar wij in zwemmen. Deze Nieuwe Wereldorde produceert rijkdom en overvloed voor een kleine elite en dood voor grote massa’s mensen. De kleine elite verschijnt zelden op het scherm. Zij blijven onzichtbaar als god zelf. Ze zijn één, heilig, onaanraakbaar en vooral almachtig. De schijn wordt hoog gehouden als zouden mensen in dit systeem subject zijn van eeuwig leven. Het werkelijke product van die wereldorde is echter de dood. Frans Hinkelammert, bevrijdingstheoloog uit Costa Rica, noemt daarom de mensen die deze orde verdedigen en rechtvaardigen ‘theologen van de dood’. (…) Theologie met vuile handen De functie van de theologie is vandaag dubbel: enerzijds het ontmaskeren van de kapitalistische wereldorde als een religie en van het kapitaal als god; anderzijds het zoeken naar de inhoud en de vormgeving van de godsdienst van de bijbelse God, de Eeuwige, de God van het Leven en de Liefde. Welke vorm zullen wij geven aan de eredienst van de Solidariteit zodat deze een werkelijke bijdrage is voor het geluk van alle mensen? Hoe kunnen christelijke gemeenschappen oefenplaatsen worden van verzet tegen deze alom aanwezige afgod van het geld, de Mammon? Hoe kunnen christelijke gemeenschappen brandpunten worden van mystieke verbondenheid met de god van de Liefde? Hier zitten vragen verborgen voor de verdere dialoog tussen christenen en marxisten. Het structurele atheïsme van de marxisten valt niet zomaar samen met het profetisch atheïsme van de bijbel, dat weigert gelijk welke god te aanbidden, tenzij de god van de Liefde en de Gerechtigheid. Het zal niet alleen gaan om de vertaling van dit profetisch geloof in seculiere termen. Niet de werking, maar wel de gestalte van de religie is veranderd. De atheïstische gestalte van de religie in de moderne burgerlijke maatschappij is een uitdaging om de kritische inhoud van de bijbelse grondwoorden op nieuwe wijze aan de orde te stellen. Niet om ze te laten vallen! De actuele betekenis van de kritische theologie is dat zij, tegenover het Kapitaal als Subject van de kapitalistische maatschappij in een economische religie, het revolutionair Subject ter sprake brengt, in de bijbelse verhalen genoemd: JHWH! Het ter sprake brengen van dit revolutionair Subject lost het actuele probleem van het grotendeels ontbreken van een maatschappelijk revolutionair subject in onze context niet op, maar benadrukt wel dat de

21

maatschappelijke werkelijkheid zoals we die vandaag wereldwijd meemaken geen gesloten werkelijkheid hoeft te zijn, ook al zijn de mogelijkheden tot radicale veranderingen niet direct aanwezig. TOT BESLUIT Deze tijd vraagt van christenen een duidelijke keuze, een belijdenis. Het belijden van de God van het Leven betekent trouw aan het concrete leven van deze mens, van alle mensen. Het betekent het afwijzen van de afgod van de Vrije Markt, van de Vrije Concurrentie, van de Winst. Er zijn momenten in de geschiedenis dat christelijke gemeenschappen niet meer geloofwaardig zijn als ze zich op grond van hun geloofsbelijdenis niet publiekelijk uitspreken tegen een bepaalde heersende economische of politieke macht, die zich als god voordoet. In 1934 sprak de Bekennende Kirche in Duitsland zo’n belijdenis uit tegen de Ariërparagraaf en het nazisme. Christenen gehoorzamen alleen God en niet de Führer. ‘Ik JHWH ben Uw God. Gij zult geen andere goden voor Mijn Aangezicht hebben’(Ex. 20). In 1986 werd in de belijdenis van Belhar de theologische legitimering van het apartheidsregime in ZuidAfrika officieel veroordeeld. Apartheid is onrechtvaardig en in strijd met de gerechtigheid van God. De reden voor het ontstaan van zo’n belijdenis is altijd historisch. De waarheid en de geldigheid van de inhoud moeten echter aan het evangelie ontleend worden, zodat de belijdenis ook later en op andere plaatsen relevant is. Als we zien hoe de afgod van de Markt vandaag regeert en dat de globalisatie op dit moment zoveel armen en doden veroorzaakt wereldwijd; als we zien dat de aarde wordt uitgebuit en dat de arbeiders worden bestolen, is dan niet het moment van de waarheid aangebroken, de kairos, waarop mensen die in de God van de Solidariteit geloven tot een publieke en collectieve belijdenis moeten komen tegen de god van het kapitaal en tegen de oprukkende verrechtsing in onze samenleving? Wanneer zullen wij eindelijk massaal op straat komen in een grote liturgie voor de Armen, de Arbeiders en de Aarde? Wanneer zullen wij massaal weigeren dorst te hebben naar Coca Cola en neen zeggen tegen de vermarkting van helder en drinkbaar water? Oecumene kan in de toekomst alleen maar betekenen: een nieuw verbond wereldwijd van alle godsdiensten, filosofische stromingen,

levensbeschouwingen, socialistische,

feministische

en ecologische

bewegingen,

vakbonden etc. tegen de afgod van de Vrije Markt. Afgesproken? Afgesproken! (Uit: Jan Dumolyn, Peter Tom Jones (red), ¡Esperanza! Praktische theorie voor sociale bewegingen, Arcademia Press 2003. Daar kan men de volledige tekst lezen)

22

Fracisco Barco Solleiro

Bienaventuranzas del siglo XXI

Bienaventurados los sobrios, los austeros, los que consumen sólo lo necesario, los disponibles para los otros en sus necesidades, porque ellos son Justos. Bienaventurados los que no contaminan, los que trabajan por conservar el planeta, porque ellos son verdaderos Hijos de la Tierra. Bienaventurados los que se ponen en lugar de los otros, porque ellos sabrán acoger a los necesitados y serán llamados Hermanos. Bienaventurados los que se esfuerzan y trabajan por establecer relaciones solidarias y estructuras democráticas, porque ellos abrirán nuevos caminos y serán llamados Hijos de la Paz. Bienaventurados los que se afanan por buscar nuevas relaciones entre las personas, un nuevo modelo de organización social y un código ético para una civilización planetaria donde las fronteras sean caminos de entendimiento, porque son nuestros Poetas y Profetas. Bienaventurados los que se arriesgan y padecen incomprensión por compasión con los marginados, porque ellos son Humanos. Bienaventurados los que no se ocupan todo el día del negocio y ofrecen su tiempo sin pedir nada a cambio, los que no se corrompen, los que denuncian con grave riesgo de sus vidas la corrupción, el engaño, los abusos, las violaciones, los totalitarismos, porque ellos crearán las riquezas necesarias y son nuestros caminos. Bienaventurados los que acogen al que tiene SIDA, al rechazado por inmigrante, por su color, etnia, pobreza, porque no tiene techo, por su orientación sexual, al que nadie presta, ni alquila casa, porque de ellos es el futuro de esperanza. Bienaventurados los parados, los que tienen un contrato de esclavitud y un salario de miseria, los enfermos abandonados, los ancianos solos, las madres separadas y abandonadas que nadie quiere contratar, las mujeres maltratadas, los niños esclavos, los niños de la calle, los niños maltratados y violados, los pueblos oprimidos, las afectados por las guerras, los olvidados de esta tierra, los juzgados y encarcelados injustamente, los perdedores…, cuando oigamos sus gritos para exigir y luchar por un mundo justo, por otro mundo posible. Sin su justicia y rehabilitación no existe naturaleza humana posible, su urgente rehabilitación nos hará dignos y libres. Bienaventurados los que ofrecéis información, los preocupados porque todos aprendan, los abiertos a las opiniones y al diálogo, porque vosotros hacéis posible la comprensión, la solidaridad y el amor. No podemos servir a dos señores, estamos en una encrucijada y encontraremos el camino si tenemos un corazón humano y escuchamos el grito de los que sufren, el lamento de nuestra tierra violada. (Ecclesalia 06.07.05. www.ciberiglesia.net/eclesalia.htm) ste

Zaligsprekingen voor de 21

eeuw

Zalig de soberen, zij die enkel het noodzakelijke consumeren, zij die beschikbaar zijn voor de anderen en hun noden, want zij zijn Rechtvaardigen. Zalig zij die niet vervuilen, zij die werken om de planeet te bewaren, want zij zijn echte Zonen van de Aarde Zalig zij die zich in de plaats van de anderen stellen, want zij zullen kunnen openstaan voor de behoeftigen en zullen Broeders worden genoemd Zalig zij die zich inspannen voor en werken aan het tot stand brengen van verhoudingen van solidariteit en van democratische structuren, want zij zullen nieuwe wegen openen en Zonen van de Vrede genoemd worden Zalig zij die zich beijveren om nieuwe relaties tussen mensen te zoeken, een nieuw model van sociale organisatie en een ethische code voor een planetaire beschaving waarin de grenzen wegen van begrip zijn, want zij zijn onze Poëten en Profeten. Zalig zij die risico nemen en onbegrip ondervinden omdat zij meeleven met de gemarginaliseerden, want zij zijn Menslievend Zalig zij die zich niet heel de dag met zaken bezighouden en van hun tijd geven zonder iets in ruil te vragen, zij die zich niet corrumperen, zij die met ernstig gevaar voor hun leven corruptie aanklagen,

23

het bedrog, de misbruiken, de wetsverkrachtingen, de totalitarismen, want zij zullen de nodige rijkdommen creëren en wijzen ons de weg Zalig zij die zich bezig houden met wie AIDS heeft, met wie verworpen wordt omdat hij immigrant is, omwille van zijn kleur, omwille van etnie, omdat hij arm of dakloos is, omwille van zijn seksuele gerichtheid, zalig ook die zich het lot aantrekt aantrekt van wie van niemand aandacht krijgt, van degene aan wie niemand een woning wil verhuren, want zij zijn de toekomst van de hoop. Zalig de werklozen, zij die een slavencontract hebben en een miserieloon, de verlaten zieken, de alleenstaande oude mensen, de gescheiden en verlaten moeders die niemand in dienst wil nemen, de mishandelde vrouwen, de kindslaven, de straatkinderen, de mishandelde en verkrachte kinderen, de verdrukte volkeren, de slachtoffers van de oorlog, de vergetenen van deze aarde, zij die onschuldig veroordeeld en opgesloten werden, de verliezers…zalig zijn we wanneer we hun kreten en oproep horen om te vechten voor een rechtvaardige wereld, voor een ander mogelijke wereld. Zonder de gerechtigheid en het herstel die we van die wereld verhopen is er geen humane natuur mogenlijk. Het dringende herstel van deze wereld zal ons waardig en vrij maken. Zalig zij die informatie verstrekken, zij die zich bekommeren opdat allen zouden leren, zij die openstaan voor andere opinies en de dialoog, want jullie maken mogelijk dat het begrip tot stand komt, de solidariteit en de liefde. Wij kunnen geen twee heren dienen, wij staan op een kruispunt en zullen de weg vinden indien we een menselijk hart hebben en de kreet horen van zijn die lijden, en het geweeklaag van onze geschonden aarde.

(Eclesalia, 06.07.05, www.ciberiglesia.net/eclesalia.htm)

*** Marcelo Barros De Spiritualiteit van het water (2005, Altiora Averbode, 176 pp.) “De Spiritualiteit van het water” is een krachtig werk van Barros waarin hij spreekt over de theologie en de spiritualiteit van hetgeen velen ‘het blauwe goud!’ zijn gaan noemen. Marcelo Barros is prior van de oecumenische benedictijnengemeenschap in Goiás (Brazilië) en auteur van 26 boeken. Hij is momenteel één van de boegbeelden van de bevrijdingstheologie en –spiritualiteit in Brazilië. Als geen ander verstaat hij de kunst om nieuwe vragen te integreren en ons aan het denken te zetten over het belang van water voor de leefbaarheid van de wereld. Het is een werk dat niet alleen theologen zal aanspreken, maar ieder die begaan is met de aarde die ons draagt en met het water waar wij voor 70% zelf uit bestaan. Uiteraard is het ook een boek voor wie begaan is met de armgemaakten in deze wereld. Ecologie en sociale rechtvaardigheid gaan wereldwijd hand in hand. De armsten worden nu eenmaal het hardst getroffen in de ecologische crisis, die onze planeet treft.

24