Boekbespreking
ook de artsen verstandelijk gehandicapten) zich nadrukkelijk in de behandeling op het
Revalidatie voor volwassenen
verminderen van de gevolgen en waar mogegisch letsel. Daarmee is het eerste Nederlands-
G.G. Vanderstraeten (red.) Assen: Koninklijke van Gorcum BV, 2014, ISBN 978-90-232-5079-1,
talige leerboek ‘Revalidatie voor volwassenen’ zeker ook een aanwinst voor professionals werkzaam in de zorg voor mensen met een
677 pagina’s, € 112,50
verstandelijke beperking. In het boek wordt in de inleiding al aangegeven dat het geschreven is voor alle professionals die werkzaam zijn
Bij mensen met een verstandelijke beperking
in de revalidatie en aanverwante specialismen
komen als gevolg van neurologische schade,
en beroepen, en dat het boek niet alleen een
die tevens de oorzaak is van de verstandelijke
naslagwerk is voor de professional maar ook
beperking, zeer regelmatig problemen voor
geschikt voor het onderwijs aan de (para)me-
van de motoriek. En uiteraard kan er ook bij
dische opleidingen. Het handboek revalidatie
mensen met een verstandelijke beperking op
is een uitgebreid en compleet boek geworden
een later moment nieuwe neurologische scha-
waar zowel Nederlandse als Vlaamse auteurs
de optreden door bijvoorbeeld een hersenin-
aan meegewerkt hebben. Het boek heeft in to-
farct, traumatisch letsel of een neurodegenera-
taal 73 auteurs uit zeer diverse vakgebieden
tieve aandoening. Dit maakt dat het leerboek
(van neurologie en revalidatie tot seksuologie
‘Revalidatie voor volwassenen’ zeker ook van
en ‘game developing’). Zoals vaak het geval
toegevoegde waarde kan zijn in de zorg voor
is bij een leerboek is er door de verschillende
mensen met een verstandelijke beperking. Re-
auteurs per hoofdstuk wel wat stijlverschil en
validatie betekent letterlijk ‘het weer gezond
ontkom je niet aan wat overlap in informatie
en krachtig (valide) worden of maken’ en er is
tussen de verschillende hoofdstukken.
dan ook een duidelijke overlap in visie tussen
Het boek is opgebouwd uit drie delen. Het
de revalidatiegeneeskunde en de geneeskunde
eerste gedeelte behandelt de geschiedenis en
voor mensen met een verstandelijke beper-
de achterliggende theorie van het belangrijk-
king. De revalidatiegeneeskunde stelt het be-
ste classificatie systeem dat gebruikt wordt
vorderen van de autonomie van de patiënt en
binnen de revalidatiegeneeskunde (de ‘Inter-
diens participatie in de maatschappij centraal,
national Classification of Functioning, Disa-
een aspect waar ook binnen de verstandelijk
bility and Health’: ICF). En verder wordt in
gehandicapten zorg veel aandacht voor is. En
dit gedeelte van het boek een stuk algemene
waar andere medische specialisten zich bezig-
informatie gegeven over houding en bewe-
houden met de behandeling van ziekten en
ging, waarbij uitgebreid ingegaan wordt op
aandoeningen, richten revalidatieartsen (en
arm-handmotoriek,
NTZ 1-2015
houdingsregulatie
en
59 © 2015 Koninklijke Van Gorcum
BOEKBESPREKING
lijk preventie van gevolgen van het neurolo-
J.H.B. Geertzen, J.S. Rietman, en
Boekbespreking
mobiliteit en motorisch leren en herstel. Dit
over gangbeeldanalyse en neurofysiologisch
hoofdstuk vereist wel voorkennis van de lezer
onderzoek in de revalidatie. De voorbeelden
door het veelvuldig gebruik van medische ter-
en illustraties in deze hoofdstukken zorgen er
minologie en door het frequent verwijzen naar
desondanks wel voor dat deze onderwerpen
neuro-anatomische gebieden.
gaan leven en met name de gangbeeldanalyse
Het tweede deel van het boek behandelt
zou zeker ook van toegevoegde waarde kun-
in 16 hoofdstukken een aantal voor de reva-
nen zijn voor mensen met een verstandelijke
lidatie relevante diagnosegroepen, met daar-
beperking en een complex afwijkend loop-
bij veel aandacht voor medische aspecten en
patroon. Het derde hoofdstuk bespreekt het
revalidatie aspecten bij deze aandoeningen.
belang en de mogelijkheden van actief bewe-
Naast de klassieke onderwerpen cerebrovas-
gen en sporten bij mensen met een motorische
culaire aandoeningen, traumatisch hersenlet-
beperking en daarna volgt een hoofdstuk over
sel en dwarslaesie, wordt in dit deel van het
seksualiteit in de revalidatie, een volgens de
boek ook aandacht gegeven aan onderwerpen
auteurs sterk onderbelicht onderwerp in de
als acute revalidatie bij brandwonden, onco-
dagelijkse revalidatiepraktijk. In het hoofd-
logische revalidatie en geriatrische revalidatie.
stuk over spasticiteit worden op heldere en
De hoofdstukken zijn niet geheel uniform qua
overzichtelijke wijze het klinisch beeld, de di-
opbouw, dit maakt het soms wat lastiger om
agnostiek en de behandelmogelijkheden van
iets op of terug te zoeken. De uitgebreidheid
spasticiteit beschreven. Dit hoofdstuk is zeker
wisselt per hoofdstuk en vanwege de gekozen
van belang voor de zorg voor mensen met ern-
hoofdstukindeling komen bepaalde aandoe-
stige meervoudige beperkingen die vaak veel
ningen in verschillende hoofdstukken terug
hinder ondervinden van hun spasticiteit. Een
(bijv. ALS wordt beschreven in de hoofd-
hierop volgend hoofdstuk gaat over de be-
stukken neurodegeneratieve aandoeningen
schikbaarheid en het gebruik van revalidatie-
en neuromusculaire aandoeningen). De dik-
hulpmiddelen; hieronder worden o.a. verstaan
gedrukte casuïstiek die in een aantal van de
rolstoelen, ondersteunende
hoofdstukken terugkomt geeft een aanvulling
technologie, orthesen en orthopedisch schoei-
op de theorie en laat vaak een duidelijk beeld
sel. Ook dit hoofdstuk is voorzien van veel
van de dagelijkse praktijk zien. Het veelvuldig
verhelderende illustraties en foto’s en biedt ze-
gebruik van illustraties en foto’s werkt verhel-
ker ook aandachtpunten bij het zoeken naar
derend. De foto’s bij het hoofdstuk over re-
passende hulpmiddelen. Het boek eindigt met
validatie bij brandwonden laten maar weinig
nieuwe technologische ontwikkelingen binnen
aan de verbeelding over.
de revalidatie waaronder robotica, ‘serious
Het derde en laatste deel van het handboek
communicatie-
gaming’ en telemedicine (e-health).
is gewijd aan de bespreking van overstijgende
Samengevat is het leerboek ‘Revalidatie
thema’s en nieuwe ontwikkelingen. Het begint
voor volwassenen’ een zeer uitgebreid en vol-
met twee behoorlijk technische hoofdstukken
ledig leerboek met veel informatie over de
NTZ 1-2015
60 © 2015 Koninklijke Van Gorcum
Boekbespreking
verschillende aspecten van revalidatie. In sommige hoofdstukken lopen theorie en toepassing in praktijk wat door elkaar heen, dit zou wat duidelijker onderscheiden mogen worden
BOEKBESPREKING
(bijvoorbeeld door wat meer gebruik te maken van kaders of gekleurde tekst) om informatie sneller te kunnen (terug) vinden. Door de gekozen hoofdstuk onderwerpen ontkom je eigenlijk niet aan enige vorm van overlap tussen de hoofdstukken (bijv. het hoofdstuk traumatologie
en
amputatie/prothesiolo-
gie van de onderste extremiteiten), maar dit is verder niet storend. Wel zouden er in het gedeelte waarin diagnosegroepen worden behandeld wat meer handvatten gegeven kunnen worden ten aanzien van samenwerking met paramedische en andere disciplines en ten aanzien van coördinatie van zorg. Er is soms een verschil in terminologie ten opzichte van de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking (traumatisch hersenletsel wordt in onze zorg bijvoorbeeld over het algemeen niet aangeboren hersenletsel genoemd), maar dit went snel. Het boek is zeker van waarde voor de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en met name het laatste deel over nieuwe ontwikkelingen in de revalidatie geeft inspiratie en ideeën voor het verbeteren van de medische zorg voor mensen met een motorische (en verstandelijke) beperking. Sandra Mergler
NTZ 1-2015
61 © 2015 Koninklijke Van Gorcum
Boekbespreking
woordiging van mensen met een LVB in de strafrechtsketen? 4) Kunnen strafbare feiten
Beperkt in de keten. Mensen met een licht verstandelijke beperking in de strafrechtsketen Hendrien Kaal, Nico Overvest en Marjan Boertjes (red.) Den Haag: Boom/Lemma, 2014, 288 pagina’s, ISBN 978-94-6236-381-6, € 34,95
worden toegerekend aan mensen met een LVB en hoe stel je dat vast? In deel II worden de verschillende onderdelen van de strafrechtsketen uitvoerig beschreven: 5) de politie (en het verhoor), 6) de Raad voor de Kinderbescherming (en de verschillende taken van de raadsonderzoeker), 7) de reclassering (met taken als toezicht en begeleiding), 8) het straf(proces)recht (alles van aan-
Deze belangrijke publicatie werd gepresen-
houding tot strafzitting en de diverse straffen
teerd op 30 oktober 2014 op een door het
en maatregelen), 9) het gevangeniswezen (en
Leids Congres Bureau georganiseerde drukbe-
de problemen die mensen met een LVB daar
zochte studiedag ‘LVB in de Strafrechtsketen’.
ervaren).
De drie redacteuren en 28 auteurs geven in
In deel III ligt de nadruk op behandeling
deze publicatie (18 hoofdstukken) voor het
(zowel klinisch als ambulant). Ingegaan wordt
eerst in Nederland een actueel en zeer infor-
op 10) diagnostiek (doel, plaats en opbouw
matief overzicht van alles wat met deze bij-
van het onderzoek, met integratie van alle as-
zondere doelgroep in aanraking met politie
pecten), 11) risico-taxatie (het belang en de
en justitie te maken heeft, waarbij zowel de
verschillende instrumenten en ontwikkelin-
praktijk als het wetenschappelijk onderzoek
gen), 12) interventies (kwaliteit, erkennings-
alle aandacht krijgt.
commissies en richtlijnen), 13) de forensische behandelpraktijk bij jeugdigen (o.a. Justitiële
In deel I komen verschillende algemene as-
Jeugdinrichtingen, hun methodieken; kort- en
pecten aan de orde. 1) Wat zijn kenmerken
langverblijfgroepen en resocialisatie) en 14)
en implicaties van een lichte verstandelijke
de behandeling/beveiliging bij volwassen de-
beperking? Vaak worden die niet tijdig of on-
linquenten met een LVB (o.a. in SGLVG+ in-
voldoende onderkend met alle gevolgen van
stellingen).
dien; vaak ook zijn er bijkomende sociale en
Deel IV is gevarieerd. Er wordt aandacht
psychiatrische problemen. 2) Wat is de plaats
besteed aan twee specifieke groepen: 15)
van mensen met een LVB in de samenleving?
Marokkaanse delinquenten en 16) criminele
Er is in onze complexe maatschappij sprake
meisjes en vrouwen. Tot slot wordt ter verge-
van een sterke individualisering en ergens
lijking enige informatie gegeven over beleid en
bij horen of inclusie is vaak niet eenvoudig.
ontwikkelingen in het buitenland, nl. in 17)
3) Wat zijn vanuit criminologisch perspectief
Noorwegen, 18) Denemarken en 19) Enge-
de mogelijke oorzaken van de oververtegen-
land (met historisch te verklaren verschillen
NTZ 1-2015
62 © 2015 Koninklijke Van Gorcum
Boekbespreking
in wetgeving en praktijk); deze laatste drie
samenwerking tussen de strafrechtsketen ener-
hoofdstukken hadden eventueel ook weggela-
zijds en de VG-zorg en andere betrokkenen
ten kunnen worden.
anderzijds is van groot belang, waarbij we ons
Grensoverschrijdend gedrag bij mensen met
met een LVB die in problemen komen nauwe-
een verstandelijke beperking is een groot pro-
lijks bekend is bij de VG-zorg of jeugdzorg,
bleem, voor betrokken mensen met een (lich-
maar na de transities wel onder verantwoor-
te) verstandelijke beperking zelf, hun directe
delijkheid van de gemeenten vallen.
omgeving en de samenleving als geheel. Zich
Het strak opgebouwde boek brengt zeer veel
aangepast weten te gedragen in een lang niet
kennis en ervaring bijeen en is zeer geschikt
altijd makkelijke omgeving is voor een groei-
als studieboek voor diverse opleidingen en
ende groep kwetsbare en makkelijk beïnvloed-
bijscholingen, maar daarnaast ook van harte
bare mensen met een (vooral lichte) verstan-
aanbevolen voor heel veel verschillende hulp-
delijke beperking niet eenvoudig. Daders zijn
verleners/beroepsgroepen die met de beschre-
vaak ook slachtoffers. Hoe met ontsporingen
ven problematiek in aanraking komen (zowel
om te gaan en deze waar mogelijk verder te
in de gehandicaptenzorg breed, bij het speciaal
voorkomen is voor de maatschappij, zeker
onderwijs, jeugdzorg, ggz, politie en justitie, en
ook voor deze bijzondere groep, geen geringe
gemeenten).
opgave. Het ‘gewone’ strafprocesrecht vraagt hier in elk geval om allerlei aanpassingen, om
Ruud Geus
gerichte kennis, maar ook om een goede samenwerking tussen vele disciplines. Dit zeer informatieve en ook voor de praktijk zeer belangrijke boek belicht veel uiteenlopende aspecten van deze problematiek en geeft aan hoe daarbij rekening moet worden gehouden met de verstandelijke beperking. Allereerst moet de beperking en vaak onderliggende psychische problematiek tijdig worden onderkend. Daarnaast moeten alle betrokkenen in de verschillende schakels van de strafrechtsketen voldoende kennis hebben over de implicaties van een VB; hier valt zeker nog het een en ander te verbeteren. Verder is ook hier op tal van punten (bijvoorbeeld het inschatten van herhalingsrisico) nader wetenschappelijk onderzoek nodig. Een goede
NTZ 1-2015
63 © 2015 Koninklijke Van Gorcum
BOEKBESPREKING
moeten realiseren dat een groot aantal mensen
