Blokkendoos KSE. Leergebied Natuur- en Scheikunde. Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie. Blokkendoos KSE Versie 3

Blokkendoos KSE Leergebied Natuur- en Scheikunde

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Blokkendoos KSE Versie 3

Blokkendoos KSE Leergebied Natuur- en Scheikunde

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Blokkendoos KSE Versie 3

Enschede, juli 2001

Verantwoording © 2001 Stichting Leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Auteurs: S. Pronk, Noorderpoort College, Unit Educatie-NAC, Groningen W. Brugman, TRE-Groep, Educatief Centrum, Den Haag Pauline Buit-de Krijger, Eddie van Vliet, SLO (herziene versie) Eindredactie: Eddie van Vliet (SLO) Vormgeving en Productie: N.C.A. ten Donkelaar-Wilbers (SLO) In samenwerking met: CINOP In opdracht van: BVE Raad

Inhoud

Inleiding Schematisch overzicht onderwijseenheden per domein van het leergebied Natuur- en Scheikunde Schematisch overzicht (op nummer) samenhang blokken per leergebied Natuur- en Scheikunde Schematisch overzicht samenhang blokken per leergebied Natuur- en Scheikunde Onderwijseenheid NASK.4.1 Onderwijseenheid NASK.4.2 Onderwijseenheid NASK.4.3 Onderwijseenheid NASK.4.4 Onderwijseenheid NASK.4.5 Onderwijseenheid NASK.4.6 Onderwijseenheid NASK.4.7 Onderwijseenheid NASK.4.8 Onderwijseenheid NASK.4.9 Onderwijseenheid NASK.4.10 Onderwijseenheid NASK.4.11 Onderwijseenheid NASK.4.12 Onderwijseenheid NASK.4.13 Onderwijseenheid NASK.4.14 Onderwijseenheid NASK.4.15 Onderwijseenheid NASK.4.16 Onderwijseenheid NASK.4.17 Onderwijseenheid NASK.4.18 Onderwijseenheid NASK.4.19 Onderwijseenheid NASK.4.20 Onderwijseenheid NASK.4.21 Onderwijseenheid NASK.4.22 Onderwijseenheid NASK.4.23 Onderwijseenheid NASK.4.24 Onderwijseenheid NASK.4.25 Onderwijseenheid NASK.4.26 Onderwijseenheid NASK.4.27

5 7 8 9 10 11 13 14 16 18 19 20 22 24 25 26 27 28 29 30 31 33 34 36 37 39 41 43 46 47 51

Inleiding

De onderwijseenheden Natuur- en scheikunde (NaSk) zoals in dit document beschreven, zijn in de kwalificatiestructuur op niveau 4 ook opgenomen in de overzichtsschema's bij de leergebieden Natuurkunde en Scheikunde. Bij Scheikunde zijn de volgende onderwijseenheden betreffende de vakinhoud ondergebracht: 4.1 Eigenschappen van Stoffen 4.2 Stoffen en Materialen 4.3 Gebruik van Stoffen 4.14 Atoombouw 4.25 Bouw van de Materie 4.23 Chemie en Industrie 4.24 Basischemie voor Vervolgopleiding en Beroep 4.21 Water, Zuren en Basen in en om het Huis 4.22 Reinigingsmiddelen en Cosmetica. De overige onderwijseenheden zijn opgenomen bij Natuurkunde. NaSk1 en NaSk2 Het examenprogramma vmbo voor NaSk maakt een onderscheid tussen NaSk 1, een leergebied voor alle vmbo-leerlingen en NaSk2, dat slechts geldt voor de gemengde en theoretische leerweg. De volgende onderwijseenheden behoren tot NaSk1: 4.1 Eigenschappen van Stoffen 4.2 Stoffen en Materialen 4.4 Warmte en Temperatuur 4.5 Kracht en Druk, Luchtdruk 4.6 Bewegingen in het Verkeer 4.7 Krachten in het Verkeer 4.8 Veiligheid in het Verkeer 4.9 Constructies 4.10 Geluid Maken 4.11 Geluidseffecten 4.12 Terugkaatsing van Licht, Zien 4.13 Lenzen 4.14 Atoombouw 4.15 Ioniserende Stromen 4.17 Elektrische Stromen 4.18 Elektrische Apparaten 4.19 Energie en Gezondheid Tot NaSk2 behoren: 4.3 Gebruik van Stoffen 4.16 Veiligheid 4.20 Verbranding 4.21 Water, Zuren en Basen in en om het Huis

5

4.22 4.23 4.24 4.25 4.27 4.26

6

Reinigingsmiddelen en Cosmetica Chemie en Industrie Basischemie voor Vervolgopleiding en Beroep Bouw van de Materie Productieproces en Productonderzoek (gedeeltelijk ook bij NaSk1) Leervaardigheden

Schematisch overzicht onderwijseenheden per domein van het leergebied Natuur- en Scheikunde Stoffen en Materialen

Verbranden, Kracht en Verwarmen en Veiligheid het Weer

Niveau 6 Niveau 5 Niveau 4

4.3 Gebruik van Stoffen 4.2 Stoffen en Materialen

4.9 Constructies

4.19 Energie en 4.8 Veiligheid Gezondheid in het Verkeer 4.17 4.7 Krachten in Elektrische het Verkeer Stromen

4.5 Kracht en Druk, 4.1 Eigenschappen Luchtdruk van Stoffen 4.4 Warmte en Temperatuur

7

Bouw van Materie

Elektrische Energie

Zuren en Basen Industrie, Ver- Vaardigheden volgopleiding en Beroep

4.16 Veiligheid 4.20 Verbranding

Niveau 3 Niveau 2 Niveau 1

Golven en Straling

4.15 Ioniserende Straling 4.13 Lenzen 4.22 Reinigingsmiddelen en Cosmetica

4.12 Terugkaatsing van Licht, Zien

4.11 Geluids4.6 Bewegingen in effecten het Verkeer 4.10 Geluid Maken 4.5 Kracht en Druk, Luchtdruk

4.25 Bouw van 4.18 Elektrische de Materie Apparaten 4.14 4.17 Atoombouw Elektrische Stromen

4.24 Basischemie voor Vervolgopleiding en Beroep

4.27 Productieprocessen en Productonderzoek

4.21 Water, Zuren en Basen 4.23 Chemie en 4.26 Leervaarin en om het digheden Industrie Huis

Schematisch overzicht (op nummer) samenhang blokken per leergebied Natuur- en Scheikunde Stoffen en Materialen en het Weer

Niveau 4

Verbranden, Verwarmen

Kracht en Veiligheid

Golven en Straling

Bouw van Materie

Elektrische Energie

4.17

4.17

4.19

4.18

Zuren en Basen

Industrie, Ver- Vaardigheden volgopleiding en Beroep

4.9

4.16

4.8

4.15

4.7

4.13

4.6

4.12

4.5

4.11

4.25

4.22

4.24

4.27

4.10

4.14

4.21

4.23

4.26

4.20

4.3

8

4.2

4.5

4.1

4.4

Schematisch overzicht samenhang blokken per leergebied Natuur- en Scheikunde Stoffen en Materialen

Verbranden, Verwarmen en het Weer

Golven en Straling

Bouw van Materie

4.17 Elektrische Stromen

Niveau 4

4.19 Energie en Gezondheid

4.20 Verbranding

4.2 Stoffen en Materialen

4.1 Eigenschappen van Stoffen

4.5 Kracht en Druk, Luchtdruk

4.4 Warmte en Temperatuur

Elektrische Energie

Zuren en Basen

Industrie, Ver- Vaardigheden volgopleiding en Beroep

4.17 Elektrische Stromen

4.9 Constructies

4.16 Veiligheid

4.8 Veiligheid in het Verkeer

4.15 Ioniserende Straling

4.7 Krachten in het Verkeer

4.13 Lenzen

4.6 Bewegingen in het Verkeer

4.3 Gebruik van Stoffen

9

Kracht en Veiligheid

4.5 Kracht en Druk, Luchtdruk

4.18 Elektrische Apparaten

4.12 Terugkaatsing van Licht, Zien

4.11 Geluidseffecten

4.10 Geluid Maken

4.25 Bouw van de Materie

4.14 Atoombouw

4.22 Reinigingsmiddelen en Cosmetica

4.21 Water, Zuren en Basen in en om het Huis

4.24 Basischemie

4.27 Productie-

voor Vervolgop-

processen en

leiding en Beroep

Productonderzoek

4.23 Chemie en Industrie

4.26 Leervaardigheden

Onderwijseenheid NASK.4.1

Onderwijseenheid 1: Leergebied: Domein: Subdomein: Niveau:

Eigenschappen van Stoffen Natuur- en Scheikunde 1 Stoffen en Materialen NaSk1 K/4, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis natuurkunde gevolgd op inleidend niveau. Eindtermen: De kandidaat kan 1. Uitleggen wanneer een voorwerp zinkt, zweeft of drijft - dichtheid. 2. Eigenschappen noemen waaraan een stof herkend kan worden - fase bij normale druk en kamertemperatuur; - kleur, geur; - oplosbaarheid in water; - kookpunt, smeltpunt; - elektrische geleiding; - dichtheid. 3. Processen uit het dagelijks leven herkennen als chemische reactie - chemische processen bij de voedselbereiding; - roesten van ijzer; - verbranding. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/4 NRS. 3, 7, 8 Aansluitende onderwijseenheden: 4.2 Stoffen en Materialen 4.14 Atoombouw Kernbegrippen en/of formules: Massa - volume - dichtheid - (chemische) reactie Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg

 10



Stoffen en Materialen Natuur- en Scheikunde 1 Stoffen en Materialen NaSk1 K/4, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis natuurkunde gevolgd op inleidend niveau 4.1 Eigenschappen van Stoffen. Eindtermen: De kandidaat kan 1. Een verband leggen tussen soorten materialen, hun eigenschappen en praktische toepassingen in het dagelijks leven en bij beroepssituaties. SOORTEN MATERIALEN hout, kunststof, textiel, metaal, steen, beton, glas. EIGENSCHAPPEN warmtegeleiding, stroomgeleiding, geleiding van geluid, dichtheid (kwalitatief), uitzetting en inkrimping, verspaanbaarheid, mogelijkheid tot verbinden en samenstellen, corrosiebestendigheid. PRAKTISCHE TOEPASSINGEN Bij het ontwerpen, bouwen en repareren van: woningen, apparaten, meubels, kleding, voertuigen. 2. Uitleggen hoe door de keuze van stoffen en materialen rekening kan worden gehouden met effecten voor het milieu - productketens (blokschema's): grondstoffen, productie, transport, recycling, afvalverwerking. 3. Uitleggen welke gevaren het gebruik van bepaalde stoffen met zich meebrengt, hoe deze gevaren worden aangegeven en hoe deze gevaren zijn tegen te gaan - gebruik van veiligheidskaarten (zoals in gebruik op vervolgopleidingen); - voorzorgsmaatregelen nemen (beschermingsbril, labjas, plastic handschoenen); - gifwijzer; - pictogrammen (explosief, corrosief, ontvlambaar, giftig, niet mengen). 4. Uitleggen wat de gevolgen zijn voor het milieu van (afval)stoffen - bodem-, lucht- en waterverontreiniging; - lozing en verwerking;

 11

- tegengaan van uitputting van natuurlijke bronnen. 5. Manieren noemen om verantwoord met afval om te gaan in eigen land en elders ter wereld in andere culturen - scheiden: glas, batterijen, kleding, papier, gft en kca; - hergebruik, storten, composteren, verbranden. Doelstellingen CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/4 NRS. 1, 2, 4-6 EN NA SK2 K/4, NR. 3. Aansluitende onderwijseenheden: 4.3 Gebruik van Stoffen 4.14 Atoombouw Kernbegrippen en/of formules: Nuttige eigenschappen - schaarste gevaarlijke eigenschappen Trajecten: NaSk1, vmbo

 12



Gebruik van Stoffen Natuur- en Scheikunde 2 Stoffen en Materialen Mens en Omgeving: Gebruik van Stoffen (zie NaSk2 K/4, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: 4.2 Stoffen en Materialen Eindtermen: De kandidaat kan 1. Voorbeelden noemen van gevaren en veiligheidsmaatregelen in huis en in laboratoria Stoffen

Gevaren

Maatregelen

bleekwater

aantasting huis-

beschermingsbril, labjas

en slijmvliezen gootsteenontstopper

aantasting ogen

gebruik van (oog)douche

huishoudchemicaliën

giftigheid

pictogrammen (explosief, corrosief, ontvlambaar, giftig, niet mengen)

zuren en basen

brandbaarheid

aardgas

explosiegevaar

gebruik veiligheidskaarten

benzine, spiritus

Trajecten:

 13

2. Informatie verzamelen en presenteren over de winning, de zuivering en de distributie van drinkwater in de eigen omgeving en deze vergelijken met methoden elders in de wereld in andere culturen en het proces evalueren. Doelstellingen CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 VMBO K/4 NRS. 1, 2. NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg.



Warmte en Temperatuur Natuur- en Scheikunde 1 Verbranden, Verwarmen en het Weer NaSk1 K/6, examenprogramma vmbo, NaSk1 K/12, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis natuurkunde gevolgd op inleidend niveau 4.1 Eigenschappen van stoffen 4.14 Atoombouw Eindtermen: De kandidaat kan 1. Uitleggen hoe de verspreiding van warmte van verwarmingstoestellen plaatsvindt VERSPREIDING VERWARMINGSTOESTEL - geleiding; - kachel, c.v.; - stroming; - fornuis; - transport door straling; - vloerverwarming. 2. Het verband tussen temperatuur en tijd en temperatuur en warmte toepassen bij het onderzoeken - thermometer; - gasbrander; - elektrische kookplaat; - elektrische dompelaar. 3. De werking van warmte-isolerende maatregelen verklaren en warmte-isolatie toepassen - tegengaan van warmteverlies door geleiding, stroming en straling - spouwmuurisolatie; - reflectie; - handgrepen van pannen; - dubbele beglazing. 4. De temperatuur meten en de werking van een thermometer verklaren en een systeem ontwerpen waarin thermometers betrouwbaar geijkt kunnen worden - vloeistofthermometer; bimetaalthermometer - absolute temperatuur - relatie tussen de schalen van Celsius en Kelvin 5. Het ontstaan van wolken en neerslag beschrijven met behulp van fasen en fase-overgangen - regen, hagel, sneeuw, ijs, rijp, condens; - luchtdrukverschil; - dauwpunt.

 14

DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/6 NRS. 1-3, K/12 NRS. 1, 3. Aansluitende onderwijseenheden:

Kernbegrippen en/of formules: Trajecten:

 15

4.5 Kracht en Druk, Luchtdruk 4.17 Elektrische Stromen 4.19 Energie en Gezondheid Temperatuurmeting - isolatie fase-overgangen NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg



Kracht en Druk, Luchtdruk Natuur- en Scheikunde 1 Kracht en veiligheid Verbranden, Verwarmen en het Weer NaSk1 K/9, examenprogramma vmbo, NaSk1 K/12, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis natuurkunde gevolgd op inleidend niveau 4.1 Eigenschappen van Stoffen; 4.4 Warmte en Temperatuur. Eindtermen: De kandidaat kan 1. Verschillende soorten krachten onderscheiden en hiervan de uitwerking en toepassing beschrijven - spierkracht; - grootte en richting, vectorvoorstelling; - veerkracht, spankracht; - kracht meten met veerunster; - zwaartekracht; - wrijvingskracht; - magnetische kracht; - elektrische kracht. 2. Bij hefbomen in evenwicht uitleggen op welke manier met een kleine kracht een grote kracht wordt gemaakt en omgekeerd - tang; - klauwhamer; - breekijzer; - steekwagen; - katrol. 3. De relatie tussen kracht en oppervlakte gebruiken om de druk te berekenen in dagelijkse situaties - veiligheidsgordel, veiligheidshelm; - rijplaten, rupsband, tractorband; - mes, punaise. 4. Luchtdruk meten en in verband brengen met de hoogte - onderdruk, overdruk, absolute druk; - barometer. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/9 NRS. 1, 2, 8, K/12 NR. 2 Aansluitende onderwijseenheden: 4.7 Krachten in het Verkeer Kernbegrippen en/of formules: Kracht - druk - evenwicht

 16

Trajecten:

 17

NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.



Bewegingen in het Verkeer Natuur- en Scheikunde 1 Kracht en Veiligheid NaSk1 K/9, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis natuurkunde gevolgd op inleidend niveau Eindtermen: De kandidaat kan 1. Van een rijdend voertuig de gemiddelde snelheid berekenen als afgelegde weg en tijd gegeven zijn. 2. Verschijnselen van traagheid verklaren die zich bij snelheidsverandering voordoen. 3. Onderzoek doen aan omstandigheden die invloed hebben op de veiligheid tijdens het rijden en de resultaten presenteren en evalueren - reactietijd; - rijsnelheid; - staat van de banden-wegdek; - weersomstandigheden. 4. (s, t)- en (v, t)-diagrammen van bewegingen maken en in samenhang interpreteren - met constante snelheid; - eenparig versnelde bewegingen en; - eenparig vertraagde bewegingen. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/9 NRS. 3, 5, 7, 9 Aansluitende onderwijseenheden: 4.7 Krachten in het verkeer 4.8 Veiligheid in het Verkeer Kernbegrippen en/of formules: Afgelegde weg - snelheid - versnelling Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.

 18



Krachten in het Verkeer Natuur- en Scheikunde 1 Kracht en Veiligheid NaSk1 K/9, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: 4.5 Kracht en Druk, Luchtdruk 4.6 Bewegingen in het Verkeer Eindtermen: De kandidaat kan 1. De krachten samenstellen die een rol spelen bij een rijdend voertuig langs een rechte weg - aandrijfkracht of remkracht; - tegenwerkende krachten: luchtwrijving, rolwrijving; - netto-kracht. 2. Een constructie ontwerpen en bouwen die de nadelige effecten van een botsing vermindert en de resultaten presenteren en evalueren - veiligheidsgordel; - veiligheidshelm; - kreukelzone; - hoofdsteun; - kooiconstructie; - airbag. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/9 NRS. 4, 6 Aansluitende onderwijseenheden: 4.8 Veiligheid in het Verkeer 4.9 Constructies Kernbegrippen en/of formules: Wrijving - botsing Trajecten: NaSk1, vmbo

 19



Veiligheid in het Verkeer Natuur- en Scheikunde 1 Kracht en Veiligheid Veiligheid in het Verkeer (NaSk1 V/1, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: 4.6 Bewegingen in het Verkeer 4.7 Krachten in het Verkeer Eindtermen: De kandidaat kan 1. Berekeningen maken over de effecten bij remmen en botsen, waarbij natuurkundige begrippen en formules worden toegepast in situaties van verkeer en veiligheid. BEGRIPPEN FORMULES - bewegingsenergie - formules uit het kerndeel - snelheid - kracht, massa en versnelling - versnelling/vertraging - arbeid, kracht en weg - kracht, massa, versnelling/vertraging - arbeid - reactietijd 2. Uit waarnemingen, resultaten van proeven of visueel materiaal over een beweging of botsing, gegevens verzamelen, verwerken en presenteren. VISUEEL MATERIAAL ACTIVITEITEN - foto - meten - videoregistratie - tekenen - computersimulatie - berekenen - tekening - presenteren 3. Een model ontwerpen waarmee de werking van een veiligheidsmaatregel kan worden nagebootst en de resultaten presenteren. 4. Aangeboden problemen oplossen binnen de context van verkeer en veiligheid, gebruikmakend van natuurkundige begrippen, symbolen en formules (kwalitatief en kwantitatief) BEGRIPPEN CONTEXTEN - bewegingsenergie veiligheidsgordel - snelheid - airbag - vertraging/versnelling - valhelm - kracht, massa, vertraging/ - kreukelzone versnelling - arbeid - kooiconstructie - reactietijd - hoofdsteun

 20

DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO V/1 NRS. 1-4

Trajecten:

 21

NaSk1 vmbo, gemengde en theoretische leerweg



Constructies Natuur- en Scheikunde 1 Kracht en Veiligheid Constructies (NaSk1 V/2, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: 4.7 Krachten in het Verkeer Eindtermen: De kandidaat kan 1. Een constructie ontwerpen waarin materiaalkeuze afhangt van de in de constructie optredende krachten en resultaten presenteren. 2. In constructies optredende krachten onderscheiden, hierbij aangeven welke krachten, op welk voorwerp worden uitgeoefend en de netto-kracht op een voorwerp aangeven. 3. Een kracht weergeven als een vector en hiermee krachten samenstellen en ontbinden en toepassen in constructies. 4. Toepassingen van hefbomen in evenwicht noemen. 5. De ligging van het massamiddelpunt bij een homogene balk en staaf bepalen en weten dat in dat punt de resultante van de zwaartekracht aangrijpt. 6. Uit waarnemingen, resultaten van proeven of visueel materiaal over constructies, gegevens verzamelen, verwerken en presenteren. VISUEEL MATERIAAL ACTIVITEITEN - foto - meten - videoregistratie - tekenen - computersimulatie - berekenen - tekening - presenteren 7. Aangeboden problemen oplossen binnen de context van constructies, gebruikmakend van natuurkundige begrippen, symbolen en formules (kwalitatief en kwantitatief). BEGRIPPEN CONTEXTEN - veerkracht en zwaartekracht - woningbouw - spankracht, trekkracht, duwkracht - bruggen - massamiddelpunt - grote en kleine ophangsystemen - momentenwet, moment van een kracht - evenwicht DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO V/2 NRS. 1-7 Trajecten: NaSk1 vmbo, gemengde en theoretische leerweg

 22

 23



Geluid Maken Natuur- en Scheikunde 1 Golven en Straling NaSk1 K/8, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis natuurkunde gevolgd op inleidend niveau. Eindtermen: De kandidaat kan 1. De verandering van de toonhoogte van een snaarinstrument in verband brengen met de lengte en de spankracht van de snaar (kwalitatief). 2. De waarneming, het transport en de productie van geluid met behulp van natuurkundige begrippen uitleggen en toelichten met behulp van zelf te ontwerpen en te testen systemen. Begrippen: frequentie, trillingstijd, toonhoogte, amplitude. Geluidsbronnen: stemvork, muziekinstrumenten, machines, toongenerator met luidspreker, computer. Geluidsontvanger: oor, microfoon. Meetinstrument: oscilloscoop, computer, stroboscoop. 3. De frequentie berekenen van een toon aan de hand van een oscilloscoopbeeld, of een beeld gemaakt met de computer. 4. Uitleggen dat geluid zich uitbreidt door de lucht of een andere tussenstof van de bron naar de ontvanger met een specifieke geluidssnelheid; hierbij voorbeelden en toepassingen noemen en berekeningen uitvoeren. - geluidssnelheid; - echo en echolood. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/8 NRS. 1-4 Aansluitende onderwijseenheden: 4.11 Geluidseffecten Kernbegrippen en/of formules: Golven - golflengte - frequentie en toonhoogte Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.

 24



Geluidseffecten Natuur- en Scheikunde 1 Golven en Straling NaSk1 K/8, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: 4.10 Geluid Maken Eindtermen: De kandidaat kan 1. De mogelijke gezondheidsschade in verband brengen met de geluidssterkte en tijdsduur en suggesties doen voor maatregelen tegen geluidshinder. - geluidswal; - geluidsscherm; - gehoorbeschermers; - dubbele beglazing. 2. Geluidssterkte meten en bronnen van geluidshinder aangeven - amplitude; - geluidssterktemeter. 3. Een luidspreker of microfoon ontwerpen en bouwen; hierbij samenwerken met anderen en gebruik maken van voorbeelden die worden aangereikt, om een optimaal technisch ontwerp te realiseren. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/8 NRS. 5-7 Aansluitende onderwijseenheden: 4.16 Veiligheid Kernbegrippen en/of formules: Amplitude en geluidssterkte Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.

 25



Terugkaatsing van Licht, Zien Natuur- en Scheikunde 1 Golven en Straling NaSk1 K/7, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis natuurkunde gevolgd op inleidend niveau Eindtermen: De kandidaat kan 1. Beschrijven hoe bij het zien, lichtbundels van een directe of indirecte lichtbron in het oog vallen - rechtlijnigheid van licht; - evenwijdige, convergerende en divergerende lichtbundels; - schaduwvorming. 2. De zichtbare kleuren van het licht noemen - rood, oranje, geel, groen, blauw, violet. 3. Toelichten dat licht een vorm van straling is en toepassingen noemen van vormen van straling waarvoor het oog niet gevoelig is - ultraviolet: zonnebaden, black light, vliegenvanger; - infrarood: infrarood sensor, afstandsbediening. 4. Verklaren hoe kleuren zichtbaar worden bij opvallend licht - selectieve absorptie, spiegelende en diffuse terugkaatsing; - kleur van de verlichting. 5. Beschrijven hoe licht door een vlakke spiegel wordt teruggekaatst - wetten van terugkaatsing; - virtueel beeld. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/7 NRS. 1-5 Aansluitende onderwijseenheden: 4.13 Lenzen 4.16 Veiligheid Kernbegrippen en/of formules: Licht en straling - kleuren - spiegelbeeld Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.

 26



Lenzen Natuur- en Scheikunde 1 Golven en Straling NaSk1 K/7, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: 4.12 Terugkaatsing van Licht, Zien. Eindtermen: De kandidaat kan 1. Positieve en negatieve lenzen onderscheiden. 2. Een afbeelding maken met een positieve lens en de begrippen voorwerpafstand en beeldafstand toelichten. 3. Apparaten noemen waarin positieve lenzen worden toegepast - camera; - projector. 4. De brandpuntsafstand van een positieve lens vaststellen. 5. Beeldvorming toepassen bij het menselijk oog - bril, contactlenzen; - bijziendheid; - verziendheid; - accommoderen. 6. Een schematische tekening maken van de beeldvorming bij een positieve lens. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/7 NRS. 6-11 Kernbegrippen en/of formules: Lichtbreking - brandpunt - beeld accommoderen Trajecten: NaSk1 vmbo

 27



Atoombouw Natuur- en Scheikunde 1 Bouw van Materie NaSk1 K/10, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: 4.1 Eigenschappen van Stoffen Eindtermen: De kandidaat kan 1. De bouw van stoffen en materialen beschrijven in termen van moleculen en atomen. 2. De fasen waarin een stof kan voorkomen beschrijven in termen van moleculen - moleculen trekken elkaar aan; - moleculen gaan sneller bewegen hij hogere temperatuur; - kristalrooster. 3. De bouw van een atoom beschrijven als een kern met protonen en neutronen, waaromheen een elektronenwolk - atoommassa; - isotopen. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/10 NRS. 1-3 Aansluitende onderwijseenheden: 4.15 Ioniserende straling 4.17 Elektrische stromen 4.25 Bouw van de Materie Kernbegrippen en/of formules: Atomaire deeltjes - lading - isotopen Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.

 28



Ioniserende Straling Natuur- en Scheikunde 1 Golven en Straling NaSk1 K/11, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: 4.14 Atoombouw Eindtermen: De kandidaat kan 1. Bronnen van ioniserende straling noemen en soorten ioniserende straling onderscheiden - alfa-, bèta- en gammastraling. 2. Radioactief verval beschrijven als het veranderen van atoomkernen - stabiele en instabiele kernen - halveringstijd - activiteit 3. Toelichten welke rol straling speelt bij tracers, röntgenfotografie en bestraling. 4. De werking uitleggen van maatregelen tegen ongewenste blootstelling aan straling en tegen het opnemen van radioactieve stoffen - absorptie van straling; - dracht; - doordringend vermogen. 5. Maatregelen noemen om nadelige effecten van het gebruik van straling en radioactieve stoffen voor mens en milieu te beperken - opslag afval. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/11 NRS. 1-5 Aansluitende onderwijseenheden: 4.16 Veiligheid 4.19 Energie en Gezondheid Kernbegrippen en/of formules: Soorten radioactieve straling - activiteit Trajecten: NaSk1 vmbo, kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg.

 29



Veiligheid Natuur- en Scheikunde 2 Golven en Straling Werken bij Practicum en in Beroepssituaties (NaSk2 K/6, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: 4.11 Geluidseffecten 4.12 Terugkaatsing van Licht en Zien 4.15 Ioniserende Straling Eindtermen: De kandidaat kan 1. Het gebruik van zintuigen bespreken in termen en veiligheid en doelmatigheid - kleurwaarneming bij chemische proeven, vlamkleuren en kleurenblindheid - bescherming tegen geluid bij industriële productieprocessen - gezichtsbedrog en grenzen aan de waarneming door het menselijk oog - de reuk en de grenzen aan de waarneming door het reukorgaan. 2. De specifieke veiligheidsmaatregelen beschrijven, die het omgaan met straling vereist. STRALING VEILIGHEIDSMAATREGELEN - beschermende kleding, - α, β en γ-straling bescherming - röntgenstraling - stralingsdetectie - centimetergolven - afstand (magnetron) DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 K/6 NRS. 1 EN 2. Trajecten: NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg

 30



Elektrische Stromen Natuur- en Scheikunde 1 Elektrische Energie Verbranden, Verwarmen en het Weer NaSk1 K/5, examenprogramma vmbo, NaSk1 K/12, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat heeft basis Natuurkunde gevolgd op inleidend niveau 4.14 Atoombouw Eindtermen: De kandidaat kan 1. In elektrische schakelingen de componenten naar aard en functie onderscheiden SCHAKELINGEN huisinstallatie, elektrisch circuit van voer tuigen, spanningsbron; ‘massa’ en ‘aarde’, verbindingsdraden; COMPONENTEN weerstand, NTC, LDR, LED en diode, transistor als schakelaar, condensator, schakelaar (drukschakelaar, reedcontact, relais), actuator, zoals motor of lamp;

2. 3.

4. 5.

 31

MEETINSTRUMENTEN spanningsmeter, stroommeter. Het principe van een gesloten stroomkring toepassen in serie- en parallelschakelingen. Uitleggen hoe een stroomkring beveiligd kan worden en op welke principes de beveiliging berust - zekering; - aardlekschakelaar; - randaarde; - 'dubbele' isolatie. Het onderscheid uitleggen tussen geleiders en isolatoren in praktische toepassingen Schema's ontwerpen en gebruiken bij het bouwen van schakelingen en hierbij technische problemen herkennen, specificeren en oplossen - inbrekersalarm; - automatische deurbediening; - elektronische temperatuursensor; - schemerschakeling; - dimmer; - discolichten.

6. In eenvoudige serie- en parallelschakelingen een relatie leggen tussen spanning en stroom en hiermee berekeningen uitvoeren. 7. Beschrijven hoe elektrische energie wordt opgewekt in een (fiets)dynamo; een model van een dynamo bouwen en op zijn werking controleren. 8. De werking van een transformator uitleggen en toepassen in en bij TOEPASSINGEN BEGRIPPEN - apparaten - vermogensverlies, overdracht van vermogen - elektriciteitstransport - primaire en secundaire kring - zelf te ontwerpen - transformatie van spanning. systemen. 9. Het verschijnsel bliksem in verband brengen met elektrische spanning en met elektrische stroom - ontlading door de lucht; - bliksem en donder; - onweerswolken; - veiligheidsmaatregelen. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/5 NRS. 1-6, 9, 10, K/12 NR. 4 Aansluitende onderwijseenheden: 4.18 Elektrische Apparaten Kernbegrippen en/of formules: Spanning - stroom - weerstand vermogen - transformatie Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg

 32



Elektrische Apparaten Natuur- en Scheikunde 1 Elektrische Energie NaSk1 K/5, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: 4.17 Elektrische Stromen Eindtermen: De kandidaat kan 1. Het totale energiegebruik van elektrische apparaten meten met een kWh-meter en de energiekosten berekenen - vermogen; - kWh-meter; - kWh en joule. 2. Een beargumenteerde keuze maken uit gelijksoortige elektrische apparaten ten aanzien van energiegebruik, rendement, levensduur en veiligheid; - spaarlampen; - recycling. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/5 NRS. 7, 8 Aansluitende onderwijseenheden: 4.19 Energie en Gezondheid Kernbegrippen en/of formules: Schakelingen - energieverbruik - joule kilowattuur Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg

 33



Energie en Gezondheid Natuur- en Scheikunde 1 Verbranden, Verwarmen en het Weer NaSk1 K/6, examenprogramma vmbo, NaSk1 K/12, examenprogramma vmbo 4

Begintermen/beginniveau: 4.4 Warmte en Temperatuur 4.15 Ioniserende Straling 4.18 Elektrische Apparaten Eindtermen: De kandidaat kan 1. De milieu- en gezondheidseffecten noemen die kunnen optreden als gevolg van energiegebruik in eigen land en elders ter wereld in andere culturen - luchtverontreiniging; - zure regen; - broeikaseffect; - thermische verontreiniging; - irritatie en beschadiging van slijmvliezen, ogen en luchtwegen. 2. Toelichten dat de ene energievorm omgezet kan worden in een andere energievorm - wet van behoud van energie; - bewegings-, zwaarte-, warmte-, elektrische, chemische, stralings-, kernenergie; - rendement. 3. Zelfverworven informatie presenteren over de opwekking en distributie van elektrische energie op grote schaal - conventionele gestookte centrale; - waterkrachtcentrale; - windkrachtcentrale; - kerncentrale; - zonnecel. 4. Zelfverworven informatie presenteren over vóór- en nadelen van het gebruik van verschillende energiebronnen - aardgas; - steenkool; - aardolie; - kernenergie; - windenergie; - waterkracht; - aardwarmte; - getijde-energie; - biogas.

 34

5. Het proces beschrijven van verbranden van brandstoffen en het belang toelichten van voldoende luchttoevoer in verband met veiligheid en milieu. - brandstoffen: steenkool, cokes, koolwaterstoffen; - onvolledige verbranding: als extra reactieproducten o.a. koolstofmonoxyde en koolstof. 6. Zelfverworven informatie presenteren over maatschappelijke aspecten in verband met weersverschijnselen - aspecten van veiligheid en gezondheid; - lucht- en bodemverontreiniging; - luchtvochtigheid. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK1 VMBO K/6 NRS. 4-8, K/12 NR. 5; EN EXAMENPROGRAMMA NA SK2 K/5 NR. 4. Kernbegrippen en/of formules: Energiebronnen - energie-overgangen verbrandingen - milieuverontreiniging Trajecten: NaSk1 vmbo, de gecursiveerde tekstdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg

 35



Verbranding Natuur- en Scheikunde 2 Verbranden, Verwarmen en het Weer Mens en Omgeving: Verbranding (zie NaSk2 K/5, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: 4.19 Energie en Gezondheid Eindtermen: De kandidaat kan 1. De verschijnselen beschrijven, die zich bij verbranding kunnen voordoen: - rook, roet; - vlam, vonk, warmte-ontwikikeling; - verontreiniging van de lucht. 2. Voorwaarden noemen voor het ontstaan van brand en toelichten dat het blussen of het voorkomen van brand berust op beïnvloeding van deze voorwaarden: - blusmiddelen: ⋅ water; ⋅ zand; ⋅ schuim; ⋅ koolstofdioxide; ⋅ blusdeken. 3. De milieu- en gezondheidseffecten noemen die kunnen optreden als gevolg van overvloedig energiegebruik in eigen land en elders ter wereld in andere culturen: MILIEUEFFECTEN - SO2 : luchtverontreiniging, zure regen; - NOx: zure regen; - CO2: broeikaseffect - CFK's: aantasting ozonlaag GEZONDHEIDSEFFECTEN - aantasting van luchtwegen; - toename UV-straling. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 VMBO K/5 NRS. 1-3. Trajecten: NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg.

 36



Water, Zuren en Basen in en om het Huis Natuur- en Scheikunde 2 Zuren en Basen Water, Zuren en Basen in en om het Huis (NaSk2 K/7, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: Eindtermen: De kandidaat kan 1. Verschillen en overeenkomsten tussen drinkwater, zeewater, regenwater, oppervlaktewater en grondwater aangeven. 2. Uitleggen waarom de concentratie waarin stoffen in drinkwater mogen voorkomen, per stof verschilt. 3. De betekenis en functie van het gebruik van water als oplosmiddel, als spoelmiddel en als middel bij de bereiding van voedsel beschrijven: - oplosbaarheid van krijt, suiker, keukenzout, olie, vet, alcohol, zuurstof en ammoniak; - spoelmiddel bij gebruik van zeep en wasmiddelen. 4. Uitleggen wat het verschil is tussen hard en zacht water, nadelen van het gebruik van hard water noemen en mogelijkheden noemen om het water te ontharden: - ketelsteen, gebruik van wasmiddelen; - koken van water, ionenwisselaar, waterontharder. + 5. Verwoorden dat zure stoffen (opgelost in water) H ionen kunnen afstaan en basische stoffen (opgelost + in water) H ionen kunnen opnemen. ZUREN BASEN - HCI(g) - ammoniak: NH3(g) - HNO3(l) - zouten met OH 2- H2SO4(l) - zouten met O 2 - HAc(l) - zouten met CO3 6. De naam van een aantal zure en basische oplossingen en de formules van de deeltjes die daarin voorkomen, geven: + - zoutzuur: H (aq) en Cl (aq) + - verdund salpeterzuur: H (aq) en NO3 (aq) 2+ - verdund zwavelzuur (accuzuur): H (aq) en SO4 (aq) 2+ - koolzuurhoudend water: H (aq) en CO3 (aq) + - azijn: H (aq) en Ac (aq) + - natronloog: Na en OH (aq) 2+ - kalkwater: Ca (aq) en OH (aq) - ammonia: NH3(aq)

 37

7. Eigenschappen en toepassingen van zure en basische oplossingen noemen: - zure oplossingen: stroomgeleiding, vorming van waterstof aan de negatieve elektrode, etsende werking, kleuring van indicatoren, aantasting van kalksteen; - basische oplossingen: ontvettende werking, irriterend voor de huid, kleuring van indicatoren. 8. Een aantal indicatoren noemen en uitleggen hoe met behulp van een indicator kan worden nagegaan of een oplossing zuur, basisch of neutraal is: - rodekoolsap in zuur doen: rood; basisch: groen/geel; neutraal: paars; - lakmoespapier bevochtigen met vloeistof: zuur: blauw wordt rood; basisch: rood wordt blauw; neutraal: rood en blauw verkleuren niet; - fenolftaleïen in vloeistof doen: zuur: verkleurt niet; basisch wordt paars; neutraal verkleurt niet; - universeel indicatorpapier - computer gebruiken als meetinstrument. 9. De pH-schaal gebruiken om de mate van zuur of basisch zijn van een oplossing uit te drukken en het kwalitatief verband aangeven tussen de concentratie + van H c.q. OH ionen en de pH van een waterige oplossing. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 VMBO K/7 NRS. 1-9. Samenhang binnen het vak: 4.22 Reinigingsmiddelen en Cosmetica Aansluitende onderwijseenheden: 5.6 Zuren en Basen I (zie Blokkendoos Scheikunde) Trajecten: NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg.

 38



Reinigingsmiddelen en Cosmetica Natuur- en Scheikunde 2 Zuren en Basen Reinigingsmiddelen en Cosmetica (NaSk2 K/8, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: 4.21 Water, Zuren en Basen in en om het Huis Eindtermen: De kandidaat kan 1. Uitleggen dat zeep en wasmiddelen vetachtige stoffen kunnen laten mengen met water: - hydrofiele kop en hydrofobe staart van een zeepmolecuul; - emulgator 2. Zuren en basische reinigingsmiddelen noemen: - zuur ⋅ schoonmaakazijn; ⋅ mierenzuur; ⋅ zoutzuur; ⋅ ontkalkingsmiddelen - basisch ⋅ soda; ⋅ natronloog; ⋅ ammonia; ⋅ bleekwater; ⋅ gootsteenontstopper. 3. Een aantal oplosmiddelen en hun toepassingen noemen: - water ⋅ spoelen; ⋅ verdunnen; - alcohol ⋅ ontvetten; ⋅ ingrediënt van cosmetica en alcoholische dranken; - aceton ⋅ (nagel)lak verwijderen; - wasbenzine ⋅ ontvetten; ⋅ verdunnen. 4. Voorbeelden en kenmerken van cosmetische producten met reinigende werking noemen en beschrijven hoe een dergelijk cosmetisch product kan worden bereid: VOORBEELDEN KENMERKEN

 39

- crème of melk - tandpasta - zeep - shampoo

Trajecten:

 40

- reinigende en verzorgende werking - slijpende en reinigende werking - emulgerende werking - emulgerende werking

DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 VMBO K/8 NRS. 1-4. NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg.



Chemie en Industrie Natuur- en Scheikunde 2 Industrie, Vervolgopleiding en Beroep Chemie en Industrie (NaSk2 K/9,examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: Eindtermen: De kandidaat kan 1. Enkele bereidingsprocessen van metalen beschrijven: - staal ⋅ hoogovenproces; - aluminium ⋅ elektrolyse 2. Eigenschappen en toepassingen van metalen noemen en het verschil tussen edele en andere metalen beschrijven en enkele edele en onedele metalen noemen: - eigenschappen: ⋅ glanzen; ⋅ goede stroom- en warmtegeleiding; ⋅ smeedbaar; - verschil tussen edele en onedele metalen: ⋅ edele metalen corroderen niet; - edele metalen: ⋅ goud; ⋅ zilver; ⋅ platina; - zeer onedele metalen: ⋅ natrium; ⋅ kalium; ⋅ calcium. 3. Uitleggen dat sommige metalen als zodanig of in verbindingen giftig zijn: - lood; - kwik; - cadmium. 4. Uitleggen dat aardolie in raffinaderijen bewerkt wordt tot allerlei soorten brandstoffen en andere producten: - destillatie; - kraken; - brandstoffen; ⋅ LPG; ⋅ benzine;

 41

⋅ kerosine; ⋅ diesel; ⋅ stookolie; - andere producten: ⋅ asfaltbeton; ⋅ kunststoffen; ⋅ smeermiddelen; ⋅ medicijnen. 5. Voordelen noemen van het toepassen van polymeren op allerlei terreinen: - prijs; - 'eenvoudige' verwerking tot product; - zeer grote variatie mogelijk in eigenschappen. 6. Uitleggen dat polymeren stoffen zijn met zeer grote moleculen die gevormd worden door aaneenschakeling van een groot aantal kleine moleculen: - polymeriseren; - monomeer; - polymeer; - thermoplasten; - thermoharders. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 VMBO K/9 NRS. 1-6. Samenhang binnen het vak: 5.10 Aardolie en Koolwaterstoffen I 5.14 Synthetisch polymeren I (zie Blokkendoos Scheikunde) Trajecten: NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg.

 42



Basischemie voor Vervolgopleiding en Beroep Natuur- en Scheikunde 2 Industrie, Vervolgopleiding en Beroep Basischemie voor Vervolgopleiding en Beroep (NaSk2 K/10, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: Eindtermen: De kandidaat kan 1. Eigenschappen noemen waaraan een stof herkend kan worden en de kennis van die eigenschappen toepassen in practicumsituaties: - fase bij normale druk en temperatuur; - kleur, geur; - oplosbaarheid in water; - kookpunt, smeltpunt; - elektrische geleiding. 2. Chemische reacties beschrijven als processen waarbij een of meer stoffen verdwijnen en een of meer stoffen ontstaan: - beginstoffen; - reactieproducten. 3. Onderzoeken of een stof een zuivere stof is of een mengsel: - smelt- c.q. stol- en kookpunt; - smelt- c.q. stol- en kooktraject. 4. Van een aantal stoffen uitleggen of het zuivere stoffen of mengsels zijn en van de mengsels de hoofdbestanddelen noemen: - suiker, keukenzout, gedestilleerd water; - drinkwater, melk, limonade, wijn, bier, jenever, spiritus, azijn, reinigingscrème, tandpasta, shampoo en lucht; - legeringen: ⋅ amalgaan; ⋅ brons; ⋅ messing; ⋅ soldeer; 5. Enkele soorten mengsels uit het dagelijks leven onderscheiden: - emulsie: ⋅ boter; ⋅ melk; ⋅ crème; - suspensie: ⋅ modder;

 43

⋅ verf; schuim; rook; nevel; legering: ⋅ amalgaan; ⋅ brons; ⋅ messing; ⋅ soldeer; - oplossing. 6. Processen uit het dagelijks leven herkennen als chemische reactie: - chemische processen bij de voedselbereiding; - verkleuren; - rotten, bederven; - haar permanenten, haar verven; - ontsmetten, werking van bestrijdingsmiddelen; - harden van cement. 7. Van een reactie waarvan de formules van de beginstoffen en de formules van de reactieproducten gegeven zijn, de reactievergelijking opschrijven. 8. Van een reactie waarvan de namen en formules van de beginstoffen en de reactieproducten gekend moeten worden, de reactievergelijking opschrijven: - water, waterstofperoxide, ammoniak, koolstofmonoxide, zwaveldioxide, zwaveltrioxide, zuurstof, waterstof, halogenen, soda, keukenzout, alcohol, glucose naast elders genoemde stoffen. 9. Toepassingen noemen van zuur-base reacties en hiervan de reactievergelijking opschrijven: - neutraliseren; - ontkalken. 10. De massa van een van de stoffen die bij een reactie betrokken zijn, berekenen als de massa's van de andere stoffen gegeven zijn, in relatie met het doelmatig gebruik van stoffen. 11. De factoren noemen die invloed hebben op de snelheid van een reactie en uitleggen hoe de invloed van die factoren is: - soort stof; - temperatuur; - verdelingsgraad; - katalysator; - concentratie. 12. Met behulp van moleculen, atomen en ionen een aantal begrippen en processen beschrijven: BEGRIPPEN - toestand van een stof (s, l, g, aq); - zuivere stof; - mengsel; - niet-ontleedbare stof; - ontleedbare stof (verbinding); - zouten; -

 44

- moleculaire stoffen; - atomaire stoffen.

Trajecten:

 45

PROCESSEN - scheiden van mengsels; - elektrische geleiding; - oplossen; - smelten; - chemische reactie; - ontleden, verbranden, neerslaan en neutraliseren. 13. Uitleggen wat neerslagreacties zijn en hiervan toepassingen noemen. 14. Met behulp van een gegeven oplosbaarheidstabel nagaan of een neerslag ontstaat bij het mengen van twee zoutoplossingen. 15. Met behulp van een gegeven oplosbaarheidstabel uitleggen hoe een slecht oplosbaar zout gemaakt kan worden of hoe een gegeven ionsoort uit een oplossing verwijderd kan worden. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 VMBO K/10 NRS. 1 T/M 15. NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg.



Bouw van de Materie Natuur- en Scheikunde 2 Bouw van de Materie Bouw van de Materie 4

Begintermen/beginniveau: 4.14 Atoombouw Eindtermen: De kandidaat kan 1. Uitleggen dat stoffen uit moleculen, atomen of ionen zijn opgebouwd. 2. Uitleggen dat moleculen zijn opgebouwd uit atomen. 3. Uitleggen wat de formule van een moleculaire stof aangeeft en de aanduidingen mono, di, tri en tetra gebruiken bij de naamgeving en het opstellen van molecuulformules. 4. De naam en formule van een zout opschrijven als de namen of formules van de ionen gegeven zijn. 5. De formules van de ionen waaruit een zout bestaat opschrijven als de naam of formule van het zout gegeven is. 6. Scheikundige reacties beschrijven als hergroepering van atomen of ionen. 7. De notatie en namen van een aantal scheikundige symbolen geven: - Ag, Al, Ar, Au, Ba, Br, C, Ca, Cd, Cl, Cr, Cu, F, Fe, H, He, Hg, I, K, Mg, N, Na, Ne, Ni, O, P, Pb, Pt, S, Si, Sn, Zn. 8. Uitleggen hoe in het Periodiek Systeem de atoomsoorten gerangschikt zijn: - groepen; - namen groep 17 en 18. 9. De notaties en namen van een aantal ionen geven: 2+ 3+ 2+ 2+ 2+ 2+ - Ag , Al , Ba , Br , Ca , Cl , CO3 , Cu , F , Fe , 3+ + + 2+ FE , H , I , K , Mg ; + 32+ 22+ 22+ - Na , NH4 , NO3 , O , OH , Pb , PO4 , S , Sn , SO4 , 2+ Zn . DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA NA SK2 VMBO K/11 NRS. 1-9. Aansluitende onderwijseenheden: 5.1 Deeltjes en Stoffen I (zie Blokkendoos Scheikunde) Trajecten: NaSk2 vmbo, gemengde en theoretische leerweg.

 46



Leervaardigheden in het vak Natuur- en Scheikunde Natuur- en Scheikunde 1 en 2 Vaardigheden Leervaardigheden in het vak Natuur- en Scheikunde (examenprogramma vmbo NaSk1 K/3 en NaSk2 K/3) 4

Begintermen/beginniveau: De kandidaat beheerst een aantal strategische vaardigheden die bijdragen tot de ontwikkeling van het eigen leervermogen. Eindtermen: De kandidaat kan 1. Natuur- en scheikundige begripskennis opbouwen: - reflecteren op aanwezige denkbeelden; - onjuiste denkbeelden bijstellen of vervangen; - verbanden leggen tussen begrippen en regels leren door te doen; - leren door te ontdekken. - leren door te doen (alleen gemengde en theoretische leerweg) 2. Natuur- en scheikundig bronnenmateriaal begrijpend lezen en hierbij feiten en meningen onderscheiden: - studieboeken; - naslagwerken; - gegevensbestanden; - technische handleidingen; - cd-rom en internet. 3. Informatie uit natuur- en scheikundig bronnenmateriaal verwerven, selecteren, verwerken en bewerken: - tabellenboek, gegevensbank, gebruiksaanwijzing en technische handleiding; - tekeningen, schema's, diagrammen en tabellen. 4. Eigen gedachten mondeling en schriftelijk formuleren over natuur- en scheikundige onderwerpen: - vaktaal functioneel gebruiken; - verband leggen tussen vakinhoudelijke begrippen en contexten waarin deze begrippen functioneel zijn. 5. Basisrekenvaardigheden binnen natuur- en scheikunde toepassen: - vooraf uitkomsten schatten bij het meten en rekenen en achteraf uitkomsten beoordelen; - zakrekenmachine gebruiken voor optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen en de

 47

functietoetsen gebruiken voor omgekeerde, kwadraat en wortel; - rekenregels gebruiken: ⋅ positieve machten van tien; ⋅ decimale getallen; ⋅ melk;verhoudingstabellen; ⋅ eenvoudige breuken en percentages. 6. Natuurkundige en scheikundige grootheden, eenheden en relaties gebruiken: - lengte, massa, oppervlakte, volume en dichtheid; - tijd, trillingstijd, frequentie; - stroomsterkte, spanning, weerstand; - kracht, (lucht)druk; - energie, vermogen; - rendement; - temperatuur; - snelheid; - geluidssterkte. 7. Natuurkundige en scheikundige meetapparaten gebruiken in praktijksituaties: - het meten van lengte, oppervlakte, volume, temperatuur, luchtdruk, stroomsterkte, elektrische spanning, kracht, geluidssterkte, trillingstijd, amplitude; - meten met behulp van de computer. 8. Rekenen met grootheden en eenheden: - het resultaat van een berekening afronden in overeenstemming met de gegeven situatie; - evenredige, lineaire en omgekeerd evenredige verbanden; - de eenheid bij een berekende grootheid aangeven; - afgeleide eenheden herleiden tot eenheden van het SI-eenhedenstelsel; - gebruik maken van de voorvoegsels; ⋅ mega; ⋅ kilo; ⋅ milli; ⋅ micro; - werken met negatieve machten van tien; - berekeningen uitvoeren met bekende grootheden en relaties: ⋅ woordformules; ⋅ formules. (Geldt alleen voor de gemengde en theoretische leerweg). 9. Berekeningen uitvoeren, gebruikmakend van woordformules en formules: Woordformules over: - druk; - weerstand; - gemiddelde snelheid; - geluidssnelheid; - vermogen, energie en tijd;

 48

- kracht en arm; Formules over: - woordformules; - dichtheid; - vermogen, stroom en spanning; - vervangingsweerstand; - elektrische energie; - rendement; - bewegingsenergie; - zwaarte-energie; - frequentie en trillingstijd; - snelheid, versnelling, tijd. 10. Veilig, zinvol en doelmatig gebruik maken van stoffen en materialen, organismen, (meet)instrumenten, apparaten en software, zonder schade te berokkenen aan mensen, dieren en milieu. 11. Een technisch probleem herkennen en specificeren. 12. Een ontwerpproces uitvoeren: - een werkplan maken voor het uitvoeren van een ontwerp; - een ontwerp of deel ervan bouwen; - ontwerpproces en -product evalueren, rekening houdende met ontwerpeisen en randvoorwaarden; - voorstellen doen voor verbetering. 13. Een onderzoekende houding en adequate onderzoeksvaardigheden tonen: - onderzoek voorbereiden: ⋅ een onderzoeksvraag formuleren; ⋅ benodigdheden verzamelen; ⋅ alternatieven bedenken voor de uitvoering; - onderzoek uitvoeren: ⋅ een verwachting formuleren; ⋅ werken volgens plan; ⋅ waarnemingen verrichten; ⋅ gegevens verzamelen; ⋅ conclusies trekken; ⋅ uitspraken over de geldigheid van het onderzoek doen. - onderzoek afsluiten: ⋅ onderzoek evalueren; ⋅ voorstellen voor verbetering doen; ⋅ aanbevelingen voor verder onderzoek doen; ⋅ de resultaten presenteren; ⋅ opruimen. 14. Op de juiste wijze omgaan met stoffen, materialen en hulpmiddelen in het laboratorium: - kwispelen bij schudden; - ruiken met wuiven; - vlamsoort kiezen; - brander gebruiken; - zuinig met grondstoffen omgaan; - proper werken.

 49

(Eindterm 14 geldt alleen voor de gemengde en theoretische leerweg) DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA VMBO NA SK1 K/3 NRS. 1 T/M 13 EN VERVOLGENS MET NA SK2 K/3, DOELSTELLINGEN 1 (VIERDE AANDACHTSTREEPJE); 6 (TWEEDE AANDACHTSTREEPJE); 13.

Aansluitende onderwijseenheden:

Trajecten:

 50

4.27 Productieprocessen en Productonderzoek 5.18 Vaardigheden NaSk1 vmbo, de gecursiveerde onderdelen gelden niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.


Onderwijseenheid 27: Leergebied: Domein: Subdomein:

Niveau:

Productieprocessen en Productonderzoek Natuur- en Scheikunde 2 Vaardigheden Productieprocessen (NaSk2 V/1, examenprogramma vmbo) Productonderzoek (NaSk2 V/2, examenprogramma vmbo) 4

Begintermen/beginniveau: 4.26 Leervaardigheden in het vak Natuur- en Scheikunde De scheikundige onderwijseenheden, niveau 4. Eindtermen: De kandidaat kan 1. In teamverband rapporteren naar aanleiding van een onderzoek over: a. een productieproces; b. een product door middel van een verslag en/of presentatie. Inhouden: I Aan het onderzoeksproces worden de volgende eisen gesteld: De kandidaat kan 1. In de voorbereidingsfase: - uit het resultaat van een titratie het zuur- of basegehalte van een oplossing berekenen aan de hand van een ijkgegeven; - verwoorden wat ontledingsreacties zijn, dat ontledingsreacties kunnen plaatsvinden onder invloed van elektriciteit, warmte en licht. Hij/zij kan enkele toepassingen noemen; - met behulp van een gegeven oplosbaarheidstabel en waarnemingen uit een experiment uitspraken doen over de mogelijke aanwezigheid van ionen in een oplossing. 2. In de uitvoeringsfase: - de samenstelling van een product beschrijven aan de hand van gegevens op etiket of bijsluiter; - door middel van een experiment de aanwezigheid van op een etiket of bijsluiter genoemde stoffen aantonen en de resultaten presenteren. 3. In de afsluitingsfase: - in teamverband rapporteren naar aanleiding van een onderzoek over een product door middel van een verslag en/of presentatie. 4. In de evaluatiefase:

- de eigen resultaten en de resultaten van anderen beoordelen aan de hand van tevoren gestelde criteria. II. De inhoudelijke eisen voor onderzoek over een productieproces zijn: - kwalitatief en kwantitatief gebruik van scheikundige symbolen, begrippen en formules in relatie tot een of meer productieprocessen. Het gaat hierbij om: - de vaste massaverhouding waarin stoffen bij een reactie betrokken zijn; - berekeningen bij een reactievergelijking op basis van de massaverhouding waarin de stoffen bij de reactie betrokken zijn; - het gebruik van diagram of tabel om de massaverhouding waarin twee stoffen bij een reactie betrokken zijn, af te leiden; - op basis van een gegeven massaverhouding en gegeven massa's van twee beginstoffen te berekenen welke beginstof in overmaat aanwezig is; - verspilling van grondstoffen als ze niet in de goede verhouding zijn gemengd; - atoommassa; - molecuulmassa; - massapercentage; - volumeprocenten; - overmaat. III. Inhoudelijke eisen aan het onderzoek over een product zijn: - kwalitatief en kwantitatief gebruik van scheikundige begrippen, technieken, symbolen en formules in relatie tot een of meer producten. Het gaat hierbij om: - titreren; ⋅ eindpunt; ⋅ kleuromslag; - pH meten en pH-schaal gebruiken; - ontledingsreacties uitvoeren; ⋅ elektrolyse; ⋅ thermolyse; - aantonen van de aanwezigheid van zuurstof, waterstof, water en koolstofdioxide; - neerslagreacties; - scheidingsmethoden uitvoeren; ⋅ filtreren; ⋅ bezinken; ⋅ extraheren; ⋅ adsorptie; ⋅ destilleren; - indicatoren gebruiken; ⋅ rodekoolsap; ⋅ lakmoes;

⋅ fenolftaleïne; ⋅ universeel indicator; - vlamkleurig toepassen; - hulpstoffen herkennen ⋅ E-nummers opzoeken. DOELSTELLINGEN CORRESPONDEREN MET EXAMENPROGRAMMA VMBO NA SK2 V/1 EN NA SK2 V/2. WAT BETREFT HET ONDERZOEKSPROCES (I), ZIE OOK NA SK1 V/3.

Blokkendoos KSE. Leergebied Natuur- en Scheikunde. Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie. Blokkendoos KSE Versie 3

Recommend Documents