Bijlagen
BIJLAGE 1: TRANSCRIPT SJOEM ELEN M ET M ILJOENEN Ethos (eerlijk, welgezind, deskundig) Pathos (emotie) Logos (argumenten) Vragen verslaggever/voice-over
0:00 – program m am aker Jos van Dongen (1) De bouwfraude-uitzending is eigenlijk de uitzending die het meest losgemaakt heeft, want het komt niet vaak voor dat je een uitzending maakt – dat er een discussie ontstaat dat gebeurt wel vaker – maar binnen twee dagen zei de heer Melkert die nam de woorden Parlementaire Enquête in de mond. Het is nog wel eens zo dat er een Parlementair Onderzoekje komt; nee nu was het gewoon binnen een paar weken duidelijk dat er een Parlementaire Enquête kwam. Dat bereik je met een normale televisie-uitzending haast nooit. En dat is natuurlijk toch wat je wilt, je wilt na het onderzoek dat je gedaan hebt en de dingen die naar boven zijn gehaald, dat er wat mee gebeurt. En dat vind ik de bouwfraude een goed voorbeeld. Want eigenlijk elke Nederlander kent het verhaal, niet iedereen heeft de film gezien, maar gelukkig krijgen ze daar nu nog een keer de kans voor. Maar iedereen kent gewoon het verhaal van de bouwfraude. Ad Bos zit in Zembla met zijn Bouwfraude stuk die bewijst dat er fraude is. Die man is niet automatisch naar Zembla toegekomen van hey kijk eens even wat ik hier heb. Hij heeft eerst een paar jaar bij Justitie op de deur geklopt van alsjeblieft, volgens mij is er een probleem. Hij heeft bij een aantal parlementsleden aan de deur geklopt van hey volgens mij is er een probleem. Hij heeft nergens gehoor gevonden en uiteindelijk is die man, omdat hij vond dat het naar buiten moest komen, is hij naar de journalistiek gestapt. En toevallig is hij dan bij ons terecht gekomen. Dat heeft iets van twee jaar geduurd voordat hij ons ook volledig vertrouwde en dat wij natuurlijk ook alles gecheckt hadden, want je gaat natuurlijk niet zomaar iets op televisie brengen waar de grootste bouwondernemingen van Nederland in zitten. Want dan wordt niet alleen Ad Bos gekielhaald, maar ook Zembla en dan was het gewoon einde Zembla geweest als heel dat verhaal niet klopte. Als ik heel eerlijk ben zou ik niet weten wat wij als Zembla voor een reputatie hebben. Ik hoop dat we de reputatie hebben dat we doorgaan, dat we echt tot het bittere eind gaan, en bang zijn voor niemand om dingen uit te zoeken, en dat mensen ons vertrouwen graag. Maar ik kan me ook wel voorstellen dat er een beeld heerst van maar ja je moet als klokkenluider niet naar buiten komen, want dan word
je zelf gekielhaald. Ik hoop dat mensen niet bang zijn om met hun informatie naar buiten te komen en ook vertrouwen hebben van dat als ze niet in beeld willen dat dat niet hoeft. Want wij zijn wel afhankelijk van dat soort mensen. Als ik terugkijk op de uitzending van de Bouwfraude, dan ben ik natuurlijk heel blij met wat er allemaal gebeurd is: een Parlementaire Enquete, een onderzoek. Maar dan steekt het me wel dat Ad Bos nog steeds door Justitie vervolgd wordt, terwijl eigenlijk de mensen die die grootschalige miljardenfraude gepleegd hebben, de raden van bestuur bij bouwondernemingen, de politici die daarbij betrokken waren; die ontspringen de dans volledig. Die zijn niet vervolgd door Justitie, die hebben geen geld terug hoeven te, ja een beetje geld terug moeten betalen, maar niet die miljarden die ze de maatschappij ontnomen hebben. En dat is mijn belastinggeld, jouw belastinggeld. Dat steekt me wel, dat de klokkenluider, Ad Bos, nog steeds slachtoffer daarvan is en niet de mensen die de fraude plegen.
NB: Deze scène telt niet mee voor de analyse, omdat dit niet bij de originele uitzending hoort.
Shot 1 – 0:04-0:53 (van hoofd tot middel in beeld) Shot 2 – 0:54-1:23 (inzoomen naar tight frame) Shot 3 – 1:24-1:43 (extreme close-up) Shot 4 – 1:44-02:19 (uitzoomen naar hoofd-middel) Shot 5 – 02:20-03:05 (inzoomen naar tight frame)
03:06 – intro (2) Voice-over (VO): Bij de bouw van wegen, viaducten en spoortunnels gaat iets mis. Van der Wielen: “Er wordt veel te veel geld betaald en het gaat dik over de vijfhonderd miljoen op jaarbasis.” VO: Al twee jaar lang jaagt justitie op deze geheime boekhouding die staat vol met geheimen over fraude en corruptie. Ad Bos: “In alle lagen van de organisatie van Rijkswaterstaat tot hooggeplaatste personen aan toe, daar wordt nog wel eens een feestje mee georganiseerd. En meer dan dat. Er gebeuren nog wel eens verbouwingen die door de aannemer betaald worden.” VO: Zembla, over het grootschalig sjoemelen met miljoenen.
Gedurende dit hele segment is er muziek te horen en is het logo van Zembla in beeld. Er worden sfeershots getoond, extreme close-ups van de
schaduwboekhouding en stukjes uit de interviews die volgen. De voice-over licht ondertussen al wat zaken toe. Shot 6 – 03:06-03:16 (intro met logo Zembla) Shot 7 – 03:17-03:21 (sfeerbeeld: bouwvakkers, long shot?) Shot 8 – 03:22-03:27 (interview: van hoofd tot middel shot) Shot 9 – 03:28-03:31 (sfeerbeeld: focus op schaduwboekhouding, voice-over op de achtergrond) Shot 10 – 03:32-03:35 (extreme close-up schaduwboekhouding + uitzoomen) Shot 11 – 03:36-03:52 (interview: van hoofd tot middel shot) Shot 12 – 03:53-04:01 (sfeerbeeld: bouwvakkers)
04:02 – start uitzending, officier van justitie (3) VO: April 1999. Op het hoofdkantoor van de Centrale Recherche Informatiedienst meldt zich een werknemer uit de bouw. P. Frielink, officier van justitie: “Kwam een man die zei dat hij beschikte over interessante informatie met betrekking tot grote bouwfraudes.” Wat bedoelt u met groot? “Dat zijn de woorden die de man gebruikte. Dat er sprake zou zijn van een grote bouwfraude.” Ik neem aan dat u wel heeft gevraagd hoe groot dat dan was. “Het ging om miljoenen.” Grote zaken. “Ja.” Was het serieus? “Wij hebben hem serieus genomen.” VO: De recherche begint een onderzoek. Justitie raakt enthousiast, maar er is een probleem. De tipgever wil zijn deskundigheid en werk betaald zien. Op het landelijk parket van Justitie in Rotterdam begint een lange periode van moeizame onderhandelingen. Frielink: “Uiteindelijk wilden wij gaan tot een bedrag van vijftigduizend gulden.” Dat heeft justitie hem aangeboden. “Dat is hem aangeboden, mits hij eerst het materiaal waarover hij zei te beschikken aan ons zou geven.’ Heeft u dat besloten of is dat op politiek niveau besloten? “Tipgelden worden altijd vastgesteld in overleg met het Ministerie van Justitie, dus ook dat overleg heeft in deze zaak plaatsgevonden.” Is de minister daar zelf bij betrokken geweest? “Ik heb begrepen van wel.” Dus de minister heeft besloten om deze man vijftig duizend gulden te betalen voor de informatie. Is dat veel geld? “Wanneer u spreekt over tipgelden is dat is heel veel geld. Wij gaan eh, ik heb nog nooit gehoord van tipgeld van vijftigduizend gulden.” Dus jullie vonden het erg belangrijk. “Wij vonden het belangrijk om het hele materiaal te krijgen van deze meneer.”
Shot 13 – 04:02-04:13 (sfeerbeeld: gebouw met fontein, pan) Shot 14 – 04:14-04:39 (interview: officier van Justitie Frielink, hoofd tot middel shot). Shot 15 – 04:40-04:54 (sfeerbeeld: Rotterdam, stem voice-over, pan) Shot 16 – 04:55-05:42 (interview: Frielink, hoofd tot middel shot, inzoomen naar tight shot)
05:42 – fraude Schiphol spoortunnel (4) VO: Twee jaar geleden raakt de bouwwereld in diskrediet rond een groot project, bekend als de Schiphol spoortunnel. Archief NOS-journaal, Philip Freriks: “Dames en heren, een goedenavond. Een minister neemt het woord fraude niet snel in de mond, maar Tineke Netelenbos – minister van verkeer en waterstaat – doet dat nu wel. Bij de bouw van de spoortunnel onder Schiphol hebben bouwbedrijven voor zo’n tachtig miljoen gulden valselijk gedeclareerd. Minister Netelenbos heeft de […]” VO: Tijdens de bouw van de Schiphol spoortunnel lopen de kosten op tot 1,2 miljard gulden. De bouw is gegund aan twee bedrijven: Strukton, een dochter van de NS, en HBG, de Hollandse Betongroep. Ze verenigen zich in de Kombinatie Schiphol Spoortunnel: de KSS. In 1995 slaat een interne accountant bij de directie alarm. Hij heeft een grote fraude ontdekt, maar er volgt geen onderzoek. In plaats daarvan wordt de accountant geschorst. De man neemt lijsten vol met valse facturen ter waarde van de vele miljoenen guldens mee naar huis. Werkgever Strukton biedt hem 150 duizend gulden in ruil voor de bewijzen. De accountant weigert en wordt ontslagen. Zijn verhaal over de megafraude verschijnt in november 1998 in de Telegraaf. Justitie in Haarlem reageert direct met een gerechtelijk onderzoek. Strukton en HBG spreken de beschuldigingen tegen, maar de bewijzen stapelen zich op. KPMG duikt erin en vindt valse facturen van in totaal 29 miljoen gulden, een zwarte boekhouding en een zwarte geldpot. Als de tunnel in mei 1999 in gebruik wordt genomen besluiten de bouwers, HBG en Strukton, openbaar de fraude te bekennen. Justitie heeft het onderzoek ruim een jaar geleden afgerond, er zijn strafbare feiten gevonden. Maar een beslissing over vervolging is nog steeds niet genomen.
Shot 17 – 05:43-05:52 (sfeerbeeld: graafmachine, uitzoomen naar long-shot). Shot 18 – 05:53-06:12 (fragment: NOS-journaal, sfeerbeeld, hoofd-schouder shot) Shot 19 – 06:13-06:20 (sfeerbeeld: bouwplaats, long-shot, inzoomen op bouwvakkers) Shot 20 – 06:21-06:24 (sfeerbeeld: Strukton) Shot 21 – 06:25-06:27 (sfeerbeeld: HBG) Shot 22 – 06:28-06:30 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 23 – 06:31-06:40 (sfeerbeeld: bouwplaats, pan) Shot 24 – 06:41-06:44 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 25 – 06:45-06:53 (sfeerbeeld: KSS, extreme close-up document, uitzoomen) Shot 26 – 06:54-07:03 (sfeerbeeld: extreme close-up document) Shot 27 – 07:04-07:08 (sfeerbeeld: krant, tight-frame) Shot 28 – 07:09-07:14 (sfeerbeeld: justitie Haarlem) Shot 29 – 07:15-07:19 (sfeerbeeld: spoortunnel) Shot 30 – 07:20-07:28 (sfeerbeeld: extreme close-up document) Shot 31 – 07:29-07:36 (sfeerbeeld: NS trein op Schiphol) Shot 32 – 07:37-07:39 (sfeerbeeld: extreme close-up krantenartikel)
Shot 33 – 07:40-07:51 (sfeerbeeld: man op fiets, pan omhoog)
07:53 – Frielink (5) VO: Terug naar Rotterdam, naar de onderhandelingen van Justitie met de tipgever. Het onderzoek naar de bouwfraude strandt vanwege een conflict over de hoogte van het tipgeld. Waarom niet honderdduizend, tweehonderdduizend of driehonderdduizend gulden? Frielink: “Omdat wij niet weten, en nog steeds niet weten, over wat voor materiaal deze meneer exact beschikt. Betaalt u honderdduizend gulden voor iets waarvan u niet weet wat er in het dossier zit? Dat zou wel heel merkwaardig zijn. Wij willen eerst weten, wat is het verhaal, geef het verhaal, laat het ons zien en dan is dat ons vijftigduizend gulden waard.”
Shot 34 – 07:52-08:03 (sfeerbeeld: gebouw Justitie Rotterdam, inzoomen op raam) Shot 35 – 08:04-08:29 (interview: Frielink, tight frame)
08:30 – introductie Ad Bos (6) VO: de tipgever van Justitie is civiel ingenieur Ad Bos. Hij werkte ruim dertig jaar in de bouw en was tot twee jaar geleden technisch directeur bij de firma Koop, één van Nederlands’ grootste bouwbedrijven. Bos vertelt over een groot bouwkartel dat opdrachtgevers veel te veel geld laat betalen. Ad Bos: “Dat varieert van nul tot inmiddels veertig/vijftig procent denk ik.” Men vraagt soms de helft extra? “Ja”. Dus als iets een miljoen moet kosten, dan vragen ze er soms anderhalf miljoen voor. “Dat klopt ja.” En dat wordt ook betaald? “Ehm, als het in het budget past wel ja.” [vertontwaardiging en stotteren] Maar dat is toch ongelofelijk dat een opdrachtgever niet in de gaten heeft dat hij de helft te veel betaalt. “Ja.” Maar het gebeurt. “Ja inderdaad ja. Het is niet eh, vijftig procent dat is doorgaans eh, dat is het uiterste. Maar twintig/25 procent komt nog wel eens voor.”
Shot 36 – 08:30-08:48 (sfeerbeeld: Ad Bos loopt rond en stuurt een fax in zijn kantoor) Shot 37 – 08:40-09:30 (interview: Ad Bos van hoofd tot middel)
09:30 – Vom ar (7) VO: Twee jaar lang onderhandelde Justitie om deze twee ordners met bewijsmateriaal te pakken te krijgen. De minister wou er vijftigduizend gulden voor betalen, maar hij kreeg ze niet in handen. Het bewijsmateriaal is de schaduwboekhouding van een groot bouwbedrijf. Het bevat tienduizenden bouwopdrachten uit de periode 1988-1998. Een voorbeeld is het winkelcentrum in Hoofddorp van de Vomar.
B. Rotteveel van Vomar: “Vomar kocht in 1995 het winkelcentrum PAX, om het uit te breiden, renoveren, helemaal ondersteboven te keren eigenlijk, inclusief alle buitenruimtes, luifels, parkeerterrein, brug, wat we hierachter zien. En alles wat erbij hoort.” Wat mocht het kosten? “Totaal ruim 3 miljoen en het onderdeel infrastructuur, zeg maar de buitenruimte, zo’n 550 duizend gulden.” VO: De Vomar denkt dat bij de aanbesteding een scherpe prijs is bedongen. Zou u eens in deze papieren willen kijken. “Ja.” Daar staat onder andere de verbouwing op waar u over sprak. Wat leest u daar nog meer. “Ik zie hier staan Vomar voordeelmarkt Hoofddorp 559 duizend gulden en daar staat achter min 21.000 gulden. En daar staat verderop nog wie er aanwezig zijn, alle partijen worden genoemd.” Dit zijn alle partijen die u heeft laten concurreren. “Dat zijn inderdaad de partijen die ingeschreven hebben, ja.” En die hebben volgens deze boekhouding allemaal 21.000 gulden gekregen. Heeft u niet iets te veel betaald voor deze klus? “Als wat hier staat waar is, dat 21 duizend gulden per persoon uitgekeerd zou hebben, dan hebben we te veel betaald daarvoor ja.” Dat is dan zeven keer 21 duizend gulden, dat is dan honderdvijftig duizend gulden op een bedrag van 5,5 ton, dat is toch al gauw twintig/dertig procent. “Ja, dat is afschuwelijk veel geld voor zo’n klus. Het is überhaupt, dat er zoiets gebeurt en dat er geld tussen blijft zitten is heel slecht.” Dat is schrikken voor u. “Ja, dit is zeker heel erg schrikken, ja.”
Shot 38 – 09:31-09:41 (sfeerbeeld: tight-frame schaduwboekhouding) Shot 39 – 09:42-09:51 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, uitzoomen) Shot 40 – 09:52-09:55 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 41 – 09:56-10:19 (interview: Rotteveel Vomar, hoofd-middel) Shot 42 – 10:20-10:23 (sfeerbeeld: ingezoomd op logo PAX Winkelcentrum) Shot 43 – 10:24-10:28 (sfeerbeeld: PAX winkelcentrum in beeld) Shot 44 – 10:29-10:44 (interview: Rotteveel, hoofd-middel, camera tilt naar beneden naar papieren, camera tilt omhoog, inzoomen, tight-frame) Shot 45 – 10:45-10:59 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, inzoomen, pan) Shot 46 – 11:00-11:13 (interview: tight-frame Rotteveel) Shot 47 – 11:14-11:17 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 48 – 11:18-11:54 (interview: tight-frame Rotteveel)
11:55 – voorbeelden projecten + Bos (8) VO: De bouw maakt een periode van grote bloei door. De overheid geeft vele miljarden per jaar uit aan grote infrastructurele werken als de Betuwelijn, de HSL en de aanleg van wegen. De schaduwboekhouding vermeldt bij honderden projecten de bedragen die teveel zijn betaald en hoe de bouwbedrijven dat geld onderling hebben verdeeld. Een opdracht van het stadsdeel Osdorp. De prijs: 547.800 gulden. Dit bedrag blijkt verhoogd met 98 duizend gulden. De deelnemers aan het geheime akkoord krijgen ieder een uitkering van vijfduizend gulden. Een ander voorbeeld, een
opdracht van de gemeente Rotterdam. Uitgevoerd voor 2.175.000 gulden. Wat staat er in de schaduwboekhouding? De kosten zijn verhoogd met driehonderdduizend gulden. Twintig deelnemers krijgen ieder tienduizend gulden. Gebeurt dit op grote schaal? Ad Bos: “Jawel, nagenoeg alle werken in Nederland gaan zo.” Alle werken in Nederland gaan zo? “Nagenoeg alle werken in Nederland, heel veel werken ja.” Dat gaat dus om duizenden, misschien wel tienduizenden werken. “Ja, dat kan wel eens ja. Er zijn soms wel eens over het hele land twintig aanbestedingen op een dag, telt u maar uit.” VO: Nog een opdracht, van Rijkswaterstaat ditmaal van 1 december 1999. Een karwei van 14.310.000 gulden. De prijs wordt vooraf verhoogd met 500.000 gulden, de totale verhoging 1.100.000 gulden. Hebben die opdrachtgevers niks in de gaten? “Denk het wel ja, velen wel, niet iedereen maar velen hebben het wel in de gaten. Maar dit eh, ja dit is eigenlijk al tientallen jaren gaande. Alleen zeven/acht jaar geleden was het nog min of meer legitiem en werd het onder de noemer rekengeldvergoeding geschoven, nou dat is verboden. Men heeft eigenlijk het netwerk gebruikt om het verder uit te bouwen.”
Shot 49 – 11:55-11:57 (sfeerbeeld: bouwplaats, long-shot) Shot 50 – 11:58-12:01 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 51 – 12:02-12:04 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 52 – 12:05-12:08 (sfeerbeeld: bouwplaats, long-shot) Shot 53 – 12:09-12:13 (sfeerbeeld: bouwvakker) Shot 54 – 12:14-12:17 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 55 – 12:18-12:36 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 56 – 12:37-12:52 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 57 – 12:53-13:15 (interview: Ad Bos, hoofd-middel) Shot 58 – 13:16-13:33 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 59 – 13:34-14:05 (interview Ad Bos, hoofd-middel)
14:06 – Aanbesteding (9) VO: Bouwbedrijven zijn uitgenodigd om mee te doen aan een aanbesteding in Amsterdam. De offerte met de laagste prijs zal de opdracht krijgen. Niet bij iedere aanbesteding zijn afspraken gemaakt. “Goedenmiddag, goedenmiddag.” Enveloppen worden in een grote ton gestopt en aannemers komen binnen. “Heren, hartelijk welkom bij de aanbesteding van bestek SO0113, renovering van de oude Haagse weg.” Voorzitter aanbesteding gooit ton op de kop, opent alle enveloppen met de facturen. Is zoiets spannend een aanbesteding? Aannemer 1: “Altijd, blijft altijd spannend.” Want hangt er veel vanaf? “Ja de hoeveelheid werk die we per jaar willen omzetten. Dat hangt er vanaf.” Hoe weet u nou wat de scherpste prijs is? “Ik heb mijn calculator meegenomen. Klinkt een beetje vreemd, maar die rekent uit en wij kijken na en dan
hopen we dat we de scherpste prijs hebben. En anderen kunnen altijd lager natuurlijk of hoger.” Welk percentage winst vindt u redelijk? “Redelijk zou ik vinden tien procent, maar het is helaas maar twee of drie procent.” Dus u kunt niet meer dan twee tot drie procent winst in rekening brengen, want anders krijgt u de klus niet. “Nee anders krijg ik de klus zeker niet.” Heeft u er veel werk aan gehad om dit voor te bereiden? Aannemer 2: “Er zit een halve dag rekenwerk in.” Een halve dag werk. En als u dat niet krijgt dan is het verloren werk. “Ja.” Hoe vaak gaat u naar zo’n aanbesteding. “Dagelijks bijna.” Dagelijks? Door het hele land. “Door het hele land komen wij ja.” En hoe vaak bent u de winnaar? “Nou, één procent denk ik.” Eén procent van alle keren dat u gaat. Dus u moet heel veel geld afschrijven aan het maken van al dit soort offertes. “Ja dat klopt.”
Shot 60 – 14:06-14:19 (sfeerbeeld: aanbesteding) Shot 61 – 14:20-14:22 (sfeerbeeld: inzoomen op offerte-ton) Shot 62 – 14:23-14:24 (sfeerbeeld: aannemers en ton) Shot 63 – 14:25-14:27 (sfeerbeeld: ingezoomd op bovenkant ton, pan naar beneden) Shot 64 – 14:28-14:35 (sfeerbeeld: spreker aanbesteding) Shot 65 – 14:36-14:39 (sfeerbeeld: zaal aanbesteding) Shot 66 – 14:40-14:42 (sfeerbeeld: focus op 2 aannemers bij aanbesteding) Shot 67 – 14:43-14:44 (sfeerbeeld: zaal aanbesteding) Shot 68 – 14:45-14:48 (sfeerbeeld: spreker aanbesteding en ton, inzoomen op offertes) Shot 69 – 14:49-14:50 (sfeerbeeld: overzicht aannemerstafel) Shot 70 – 14:51-14:59 (sfeerbeeld: ingezoomd op enveloppen en offertes) Shot 71 – 15:00-15:41 (interview: aannemer, hoofd-middel, pan) Shot 72 – 15:42-16:14 (interview: aannemer, tight-frame) Shot 73 – 16:15-16:21 (sfeerbeeld: zaal aanbesteding)
16:22 – Bos over afspraken voor aanbesteding (10) VO: Vaak komen de aannemers een dag voor de aanbesteding in het geheim bijeen om onderling afspraken te maken. Bos: Er wordt in een restaurant natuurlijk een zaaltje gehuurd, gelegenheden genoeg in de buurt van de echte aanbesteding en daar worden de prijzen op tafel gelegd. En de deelnemers variëren van twee of drie tot soms wel veertig/vijftig.” En die vertellen allemaal wat zij vragen voor een opdracht. “Ja. Wordt gewoon een prijs op tafel gelegd en iedereen legt zijn prijs op tafel en de laagste die is aannemer.” Afgesproken wordt dat die de klus krijgt. “Ja.” En dan? “Vervolgens wordt ingeschat, of eerstens misschien wel, wat de raming is van de opdrachtgever en die gegevens verkrijgt men van bekenden bij de opdrachtgever. En vervolgens wordt gekeken hoe men met elkaar dat bedrag kan veroveren.” Een extra bedrag bovenop de kosten. “Ja.” Om extra winst te maken. “Ja.” Dus dat is eigenlijk een kartelafspraak. “Ja dat is het ook ja.”
VO: In de boekhouding staan kleine en grote opdrachten. Een pagina over Boskalis. Opdrachten van dertien miljoen, 33 miljoen, elf miljoen, 62 miljoen, 95 miljoen, 123 miljoen en 155 miljoen gulden. Op deze pagina staat alleen al voor een half miljard aan aanbestedingen. Om hoeveel geld gaat het? Bos: “Op jaarbasis, schat ik toch wel in dat je zo’n ehm, moeilijk in te schatten natuurlijk, maar het is toch wel zo’n 500 miljoen per jaar.” Wat er extra in rekening wordt gebracht. “Ja.” En wat de opdrachtgever niet weet. “Ja.” Pure winst dus. “Er gaan nog wel wat kosten vanaf, maar het is wel winst ja.”
Shot 74 – 16:22-17:30 (interview: Bos, hoofd-middel) Shot 75 – 17:31-17:51 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 76 – 17:52-18:14 (interview: Bos, hoofd-middel)
18:15 – gesprek m et A. Kist van NM A (11) VO: De Nederlandse Mededingingsautoriteit, de NMA, is belast met het bestrijden van illegale prijsafspraken. A. Kist, directeur generaal NMA: “Nederland heeft natuurlijk jarenlang de reputatie van kartelparadijs gehad, dus het was tot 93 helemaal niet verboden. Toen is het voor een deel verboden geworden. En in 98 is het echt volledig verboden geworden.” Dus 1993 is het keerpunt. “93 is materieel het keerpunt.” VO: In de boekhouding staan de cijfers van voor 1993 gedrukt vanuit een computer. Vanaf 1994 zijn ze met de hand geschreven. Een werk aan deze brug over de Schinkel in Amsterdam. Kosten: 6.255.000 gulden. Bij de voorselectie is bepaald dat de firma Koop de klus krijgt. Er zijn vijftien aannemers aanwezig. De afspraak: Koop betaalt de anderen allemaal 75 duizend gulden. Totaal is dat meer dan een miljoen gulden. Kist: Naarmate het project groter is wordt het aantrekkelijker om die afspraken te maken. Dus het ligt voor de hand dat het in de regel om grote bedragen gaat. En het is des te kwalijker, omdat het vaak natuurlijk om belastinggeld gaat. Dat is voor ons ook een belangrijke overweging om hier prioriteit aan te geven.
Shot 77 – 18:15-18:20 (sfeerbeeld: NMA-gebouw) Shot 78 – 18:21-18:40 (interview: Kist, tight-frame, uitzoomen hoofd-middel) Shot 79 – 18:41-18:53 (sfeerbeeld: close-up schaduwboekhouding, tilt-down, extreme-close-up) Shot 80 – 18:54-18:58 (sfeerbeeld: brug Amsterdam) Shot 81 – 18:59-19:20 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan, uitzoomen) Shot 82 – 19:21-19-38 (interview: Kist, tight-frame)
19:40 – uitslag aanbesteding (12) Voorzitter aanbesteding: “Heren, er zijn zeventien inschrijvingen binnengekomen. Als volgt: aannemersbedrijf Verhoeven uit Velddriel 464 duizend gulden. Reef wegenbouw uit Emmen 439 duizend gulden. Ooms Havendoorn, Schaarwoude 388 duizend gulden. BV aannemingsmaatschappij Sailette, Assendelft 375 duizend gulden. Heren dit zijn de zeventien inschrijvingen voor bestek SO0113, de Gunning wordt aangehouden.”
Shot 83 – 19:39-19:50 (sfeerbeeld: spreker aanbesteding) Shot 84 – 19:51-19:56 (sfeerbeeld: aannemerstafel) Shot 85 – 19:57-20:00 (sfeerbeeld: tight-frame 2 aannemers aan tafel) Shot 86 – 20:01-20:06 (sfeerbeeld: aannemerstafel) Shot 87 – 20:07-20:11 (sfeerbeeld: tight-frame 3 aannemers) Shot 88 – 20:12-20:15 (sfeerbeeld: aannemerstafel) Shot 89 – 20:16-20:19 (sfeerbeeld: focus op aantal aannemers) Shot 90 – 20:20-20:22 (sfeerbeeld: tight-frame 2 aannemers) Shot 91 – 20:23-20:27 (sfeerbeeld: focus op aantal aannemers) Shot 92 – 20:28-20:33 (sfeerbeeld: aannemerstafel) Shot 93 – 20:34-20:46 (sfeerbeeld: felicitaties aannemers)
20:47 – Zem bla contacteert Bouwbedrijven (13) VO: In de schaduwboekhouding komen tal van gerespecteerde bedrijven voor, zoals HBG, Ballast Nedam, BAM, KVWS, Koop en NPM. Een grote deelnemer is de firma Heijmans uit Rosmalen. De boekhouding bevat vele pagina’s over dit bedrijf met afspraken rond 95 miljoen, 14 miljoen, 123 miljoen en 42 miljoen gulden. Een voorbeeld is de opdracht van TNO Eindhoven: 42.680.000 gulden. Heijmans deed het werk samen met een partner. De bouwsom blijkt verhoogd met 1,5 miljoen gulden en honderdduizend gulden voor [?]. Er wordt dertien keer honderdduizend gulden uitgekeerd. Zembla belde herhaaldelijk met Heijmans voor een gesprek en bood aan de bewijsstukken te overleggen. Woordvoerder van Lid laat weten dat Heijmans geen interesse heeft. Zembla probeert het bij Nederlands’ grootste bouwer HBG in Rijswijk nog eens. Ook hier wordt het aanbod voor overleg afgewezen. Geen commentaar, zo luidt de reactie. Bij de bond van bouwbedrijven, de AVBB, is oud CDA-leider Brinkman voorzitter. Ook hij weigert Zembla over dit onderwerp te woord te staan.
Shot 94 – 20:47-20:48 (extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 95 – 20:49-20:50 (extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 96 – 20:51-20:52 (extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 97 – 20:53-20:54 (extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 98 – 20:55-21:11 (close-up schaduwboekhouding, inzoomen naar extreme close-up, pan)
Shot 99 – 21:12-21:30 (extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 100 – 21:31-21:44 (sfeerbeeld: bouwplaats Heijmans, pan) Shot 101 – 21:45-21:56 (sfeerbeeld: weg in Rijswijk, inzoomen HBG gebouw logo) Shot 102 – 21:57-22:10 (sfeerbeeld: inzoomen logo AVBB gebouw) 22:11 – oud-m edewerkers Koop (14) VO: De schaduwboekhouding met alle gegevens over prijsafspraken is volgens Bos van de firma Koop uit Groningen. Zembla sprak met oud-medewerkers van Koop. Ze durven niet in het openbaar te getuigen. Een oud-medewerker deponeert zijn verklaring bij de notaris. Quote in beeld: “De boekhouding waarover Zembla beschikt herken ik als de schaduwboekhouding van de firma Koop.” Een opdracht in Hoorn, kosten: 6.787.000 gulden. Koop keert acht keer 125 duizend gulden uit. Een andere opdracht, kosten: 2.858 duizend gulden. Er wordt 720.000 gulden uitgekeerd. Werk aan de Stramanweg in Amsterdam, kosten: 12.247.000 gulden. Wat zegt de boekhouding? De combi keert 1.985.000 gulden uit. Een oud medewerker van Koop verklaart: “Ik ben er persoonlijk getuige van geweest dat de firma Koop met andere bouwbedrijven prijsafspraken maakt. Doel hiervan is om opdrachtgevers een hogere prijs te laten betalen.”
Shot 103 – 22:11-22:17 (sfeerbeeld: Ad Bos in kantoor met schaduwboekhouding) Shot 104 – 22:18-22:27 (sfeerbeeld: ingezoomd op bouwvakker) Shot 105 – 22:28-22:35 (sfeerbeeld: extreme close-up tegels, verklaring oudmedewerker in beeld) Shot 106 – 22:36-22:56 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 107 – 22:57-23:10 (sfeerbeeld: close-up schaduwboekhouding, extreme closeup, pan) Shot 108 – 23:11-23:13 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 109 – 23:14-23:26 (sfeerbeeld: extreme close-up tegels, verklaring oudmedewerker in beeld)
23:27 – Verschuren van de SP over Henk Koop (15) VO: De Socialistische Partij heeft de afgelopen jaren een dik dossier aangelegd. P. Verschuren, SP Groningen: “Twee ordners vol over Henk Koop. Dit is dan het artikel waar het allemaal wat ons betreft mee begon en het verhaal waarin wij uitleggen hoe de economische markt van Henk Koop en de politieke markt in Groningen samenvloeien. We leggen daarin uit hoe hij oud-gemeente-ambtenaren in dienst neemt, hoe hij politici als adviseur in dienst neemt nadat ze hun politieke carrière stoppen en hoe hij echt een haast onaantastbare macht in Groningen opgebouwd heeft. VO: Henk Koop is een boerenzoon die in 1968 zijn eigen aannemersbedrijf opricht. Met de aanleg van pijpleidingen in Slochteren bouwt hij in de jaren 70 zijn bedrijf uit. Verschuren: Hij is ontzettend rijk, in het laatste overzicht was hij de rijkste man van heel Groningen. Hij heeft ontzettend veel ontroerend goed, hij zit overal in, in het Noorden. En hij heeft een heel netwerk opgebouwd van vrienden, vooral politieke
vrienden, waar hij op kan bouwen, waardoor hij een macht heeft die ongeëvenaard is.” VO: Het succes van Koop is terug te vinden in de schaduwboekhouding. Een opdracht in Rheden, uitgevoerd voor 560 duizend gulden. Daarvan is tweehonderdduizend gulden te veel betaald. Op dezelfde pagina een opdracht van Rail Infrabeheer van 1.247.000 gulden. Er is uitgekeerd 336 duizend gulden.
Shot 110 – 23:27-24:11 (interview: extreme close-up kastdeur, uitzoomen, inzoomen op ordner, uitzoomen) Shot 111 – 24:12-24:22 (sfeerbeeld: bomen, pan naar gebouw in Slochteren) Shot 112 – 24:23-24:40 (interview: hoofd-middel shot Verschuren) Shot 113 – 24:41-24:56 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 114 – 24:57-25:05 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, inzoomen)
25:09 – Gem eente Am sterdam (16) VO: Uit de stukken blijkt het grote aantal slachtoffers. De gemeente Amsterdam laat drie jaar geleden deze walmuur aan de Herengracht opknappen. De boekhouding vermeldt dat het werk wordt uitgevoerd voor 2.371.000 gulden. Daarachter staat een bedrag vermeld van 23.000 gulden, uit te keren per juli 1999. Op verzoek van Zembla bekijkt de Gemeente Amsterdam deze en tal van andere aanbestedingen in de hoofdstad. L. van der Wielen, manager gemeente Amsterdam: “Als ik hiervan het origineel in handen zou hebben en de onderneming die zou langskomen, dat is één, dan zou ik uiteraard de directeur hier uitnodigen om te vragen hoe dit daadwerkelijk in elkaar zit. Ten tweede, dan zou ik het natuurlijk ook binnen de driehoek brengen, de burgemeester, hoofdofficier en uiteraard corpschef. Als ambtenaar ben ik verplicht om bij de constatering van een strafbaar feit aangifte te doen.” Want dit is voor u een sterke aanwijzing van een strafbaar feit? “Dit is ja, dit kan niet anders.”
Shot 115 – 25:06-25:18 (sfeerbeeld: Herengracht, pan, inzoomen op walmuur) Shot 116 – 25:19-25:31 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 117 – 25:32-25:36 (sfeerbeeld: operagebouw Amsterdam) Shot 118 – 25:37- (interview: hoofd-middel van der Wielen)
26:14 – Rail Infrabeheer (17) VO: Rail Infrabeheer, vroeger onderdeel van de Nederlandse Spoorwegen, is een zeer grote opdrachtgever. Aanbestedingen van 95 miljoen of meer zijn geen uitzondering.
Heeft u enig idee hoeveel geld de Spoorwegen te veel heeft betaald? Bos: “Eh ja, dat is ook een paar honderd miljoen per jaar.” VO: Rail Infrabeheer wil niet op camera reageren. Het bedrijf zegt te weten dat er soms illegale afspraken worden gemaakt, maar het RIB meent voldoende greep te hebben om dit in de meeste gevallen te voorkomen. Voor een werk aan de spoorlijn Den Helder-Alkmaar geeft RIB 18.150.000 gulden uit. In de boekhouding staat dat dit bedrag eerder met 1,7 miljoen gulden is verhoogd en uitgekeerd. Reactie van de RIB: “We hebben de gegevens uit de boekhouding onderzocht. Onze deskundigen menen dat de kostprijzen in de lijn liggen met de aanbestedingen. Om de gegevens beter te interpreteren hebben we meer informatie nodig.” Bos: “Ik heb ze daar al eens over benaderd en heb geprobeerd ze mijn expertise aan te bieden, maar zoals dat dan overal gaat, eerst roept men ach oh en wee. Dan duikt men erin, dan duikt men verder en in de loop van een paar weken of een bepaalde tijd komt men erachter dat het wel erg complex is. Dan raakt men bang en ook intern hebben ze het gevoel en weten ze niet of alles goed in elkaar zit en dan zeggen ze bedankt.” Reactie van RIB: “We hebben de zaak laten rusten omdat uit contacten met Justitie bleek dat de recherche met een onderzoek bezig was. Als we van de heer Bos meer informatie hadden gekregen dan waren we zeker doorgegaan.”
Shot 119 – 26:12-26:17 (sfeerbeeld: treinen) Shot 120 – 26:18-26:23 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 121 – 26:24-26:30 (interview: Ad Bos hoofd-middel) Shot 122 – 26:31-26:43 (sfeerbeeld: gebouw RIB, pan) Shot 123 – 26:44-26:58 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding) Shot 124 – 26:59-27:14 (sfeerbeeld: gebouw RIB, verklaring RIB in beeld) Shot 125 – 27:15-27:46 (interview: Ad Bos, hoofd-middel) Shot 126 – 27:47- (sfeerbeeld: gebouw RIB, verklaring RIB in beeld)
28:02 – Schiphol (18) VO: Een ander slachtoffer is luchthaven Schiphol. De verbouwinging van de D-pier kostte Schiphol 16.615.000 gulden. De bouwers keerden volgens deze pagina 248 duizend gulden uit. Een opdracht van 10.731.000 gulden. De uitkering was acht keer honderdduizend gulden. Wat is uw indruk bij het bestuderen van deze stukken? R. Wever, woordvoerder Schiphol: “Dat er wel iets goed mis schijnt op basis van deze stukken kunnen we nog niet echt zeggen dat er sprake is van strafbaar handelen, maar in ieder geval wel dat het lijkt alsof er onderling tussen verschillende partijen afspraken zijn gemaakt om de prijzen ten koste van de opdrachtgever hoger te maken dan die zou moeten zijn.”
Shot 127 – 28:02-28:04 (sfeerbeeld: Schiphol) Shot 128 – 28:05-28:07 (sfeerbeeld: Schiphol) Shot 129 – 28:08-28:19 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 130 – 28:20-28:27 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 131 – 28:28-28:54 (interview: hoofd-middel Wever, inzoomen tight-frame)
28:55 – Rijkswaterstaat (19) VO: De grootste opdrachtgever in de bouw in Nederland is Rijkswaterstaat. Jaarlijks geeft Rijkswaterstaat zo’n zes miljard gulden uit. Een voorbeeld uit de boekhouding: In 1997 is gewerkt aan dit verkeersknooppunt in Zaandam. Volgens de schaduwboekhouding is er 7.510.000 gulden voor betaald. Vijftien deelnemers aan het geheime overleg hebben zo’n zestig duizend gulden gekregen, bijna 1 miljoen gulden. Zembla legde in twee gesprekken de gegevens voor aan de heer van Nouhuis van Rijkswaterstaat. Hij reageert geschokt, maar mag van de afdeling voorlichting niet officieel reageren. In plaats daarvan komt per fax een reactie binnen van de afdeling Voorlichting van Verkeer en Waterstaat. Reactie: “Rijkswaterstaat beschikt niet over kennis of bewijsmateriaal waaruit blijkt dat er sprake is van fraude of prijsafspraken bij aannemers die infrastructurele projecten voor Rijkswaterstaat uitvoeren.” Het laat zich aanzien dat Rijkswaterstaat het grootste slachtoffer is. In Noord-Holland laat het een werk uitvoeren voor 9.463.000 gulden. De totale uitkering is vijftien procent van deze som, bijna 1,5 miljoen. Dertig aannemers doen mee.
Shot 132 – 28:55-29:04 (sfeerbeeld: Rijkswaterstaat, pan, inzoomen op logo) Shot 133 – 29:05-29:09 (sfeerbeeld: verkeersknooppunt Zaandam) Shot 134 – 29:10-29:22 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan) Shot 135 – 29:23-33 (sfeerbeeld: gebouw Rijkswaterstaat, pan naar boom) Shot 136 – 29:34-29:51 (sfeerbeeld: extreme close-up document Ministerie V&W, reactie op document). Shot 137 – 29:52-30:29 (sfeerbeeld: bouwvakkers) Shot 138 – 30:30-30:12 (sfeerbeeld: extreme close-up schaduwboekhouding, pan)
30:13 – Bos (20) VO: Ingenieur Bos verzet zich tegen de praktijken waar hij lange tijd zelf bij betrokken is. Het kost hem zijn baan. Waarom brengt u het nu naar buiten? Bos: “Ehm, nou om in ieder geval de, de, A: men gebruikt het systeem ook om mij overal te weren, en dat is één van de redenen, ik denk dan breng ik het naar buiten. B: is het al sinds tientallen jaren zo’n verziekt systeem dat het alle verhoudingen in de aanbestedingswereld en in de aannemersbedrijven scheef trekt.”
Shot 139 – 30:13-30:15 (sfeerbeeld: Ad Bos aan bureau)
Shot 140 – 30:16-20:25 (sfeerbeeld: close-up schaduwboekhouding) Shot 141 – 30:26-30:54 (interview: hoofd-middel shot Ad Bos)
30:56 – Van Gijzel (21) VO: Oud-directeur Bos heeft de kamerleden van Gijzel en Leers over de zaken ingelicht. R. Van Gijzel, kamerlid PvdA: “Ik ben 1,5 jaar geleden op de hoogte gesteld samen met collega Leers en sinds die tijd, we hebben dus de boekhouding kunnen zien, inzicht daarin gehad. We hebben onmiddellijk nog dezelfde dag toen we die stukken zagen de minister van Justitie op de hoogte gesteld en de minister van Verkeer en Waterstaat, omdat wij deze zaak buitengewoon hoog opnamen.” VO: Van Gijzel en Leers spraken veelvuldig met minister Korthals van Justitie. Dat gebeurde in het geheim om het onderzoek niet te schaden. Gijzel: “Het gaat hier, voor zover ik het kan zien, om één van de grootste fraudes, dan wel niet de grootste fraude uit de historie van Nederland. Wat netwerk betreft en wat omvang betreft.” Want hoe hoog schat u die omvang in? “Ik denk dat als het op dit moment nog doorgaat, met de huidige marges, dat ik echt met een miljard per jaar aan de lage kant zit.”
Shot 142 – 30:55-31:01 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 143 – 31:02-31:19 (interview: van Gijzel) Shot 144 – 31:20-31:29 (sfeerbeeld: van Gijzel in kantoor) Shot 145 – 31:30-31:54 (interview: van Gijzel)
31:55 – SP, Verschuren (22) VO: De Socialistische Partij brengt de firma Koop in verband met omkoping. Verschuren: “Een geval is een hoge topambtenaar van de gemeente Groningen die onder andere op een reisje met Henk Koop naar de Antillen geweest is. Die man is ontslagen, die man is ook veroordeeld voor het niet aangeven van alle geschenken die hij gekregen had.” Van Henk Koop. “Onder andere van Henk Koop. Die man is overigens na zijn ontslag bij Henk Koop in dienst gekomen, dus Henk Koop is goed voor de mensen die goed voor hem zijn. Dat is een duidelijk geval.”
Shot 146 – 31:55-32:02 (sfeerbeeld: extreme close-up krantenkop, pan) Shot 147 – 32:02-32:27 (interview: hoofd-middel Verschuren)
32:30 – Bos (23) Bos: “Bij Rijkswaterstaat zie je ook veel gevallen waarin ze van links naar rechts en van onder tot boven, zeker boven, in de top zijn er wel een paar mensen die het op
een zeer slinkse wijze weten te benutten.” U zegt er worden hoge ambtenaren bij Rijkswaterstaat omgekocht door de bouwbedrijven. “Ja.” Kent u die ambtenaren? “Ja.” Bij naam en toenaam? “Ja.” Wilt u ze noemen? “Nee.”
Shot 148 – 32:28-32:56 (interview: Ad Bos, hoofd-middel)
32:57 – oud-m edewerker Koop (24) VO: Een oud-medewerker van Koop wil anoniem blijven en verklaart tegenover een notaris: “De firma Koop heeft een topmanager van Rijkswaterstaat vijfduizend gulden contant betaald. Ik ben daar persoonlijk getuige van geweest. Ik weet vrijwel zeker dat het hier ging om het betalen van steekpenningen. Het is mijn indruk dat dit soort betalingen vaker voorkwamen.”
Shot 149 – 32:57-33:02 (sfeerbeeld: bouwvakkers) Shot 150 – 33:03-33:21 (sfeerbeeld: extreme close-up tegels, verklaring oudmedewerker Koop in beeld)
33:22 – Bos (25) Hoeveel geld gaat er om in die omkoping? Bos: “Ja dat is moeilijk in te schatten. Maar dat is natuurlijk naar het belang van het bedrag wat eraan verdiend wordt.” Geeft u eens een indicatie? “Ja dat weet ik niet.” Gaat het om duizenden guldens, tienduizenden guldens? “Nou, dat zit boven de tienduizenden guldens.”
Shot 151 – 33:22-33:43 (interview: Bos, hoofd-middel)
33:44 – fragm ent Henk Koop (26) VO: Bouwondernemer Henk Koop zit aan het ontbijt met minister Netelenbos. De minister gunde hem samen met een Frans bedrijf de aanleg van de HSL-spoortunnel onder het Groene Hart; een opdracht van vele miljoenen guldens. Henk Koop: “De getallen, en bij de minister zijn ze anders, vandaar ook de prijs ook hoogstwaarschijnlijk. Is zeshonderdduizend kubieke meter beton schrijft de secretaris en vijftigduizend ton staal en 1,6 miljoen kubieke meter grond. Dus dat wordt meer werk.” VO: Een oud-medewerker van Koop verklaart: “Ik heb geconstateerd dat medewerkers van Rijkswaterstaat tal van schenkingen kregen, zoals het opknappen van hun tuin, etentjes, uitstapjes en reisjes naar Curaçao. Kort daarna stelde ik vast dat meerwerk, dat soms niet terecht werd gedeclareerd, door Rijkswaterstaat soepel werd vergoed.”
Shot 152 – 33:44- (sfeerbeeld: Henk Koop ontbijtzaal) Shot 153 – 33:52-33:57 (sfeerbeeld: ontbijtzaal) Shot 154 – 33:58-34:17 (sfeerbeeld: extreme close-up Henk Koop) Shot 155 – 34:18-34:22 (sfeerbeeld: Minister Netelenbos) Shot 156 – 34:23-34:43 (sfeerbeeld: extreme close-up tegels, verklaring oudmedewerker Bos in beeld)
34:44 – Bos (27) Bos: “Nee, ik denk dat Rijkswaterstaat het wel zeker in de gaten heeft. En men ontkent het omdat men veel zelf aan het spel meedoet. Want het geeft veels te veel problemen om het systeem noem ik het maar, te verlaten. Dat is niet iedereen gegeven.” VO: Met andere woorden, eenmaal geld aangenomen is een ambtenaar chantabel en zit ‘ie in het systeem gevangen. Rijkswaterstaat wil ook hier niet op reageren. De namen van de beschuldigde ambtenaren zijn bij Zembla bekend en door de getuige bij een notaris vastgelegd. De firma Koop reageert via een advocaat. Die noemt de beschuldigingen vals en zegt namens Koop een gesprek over de beschuldigingen niet zinvol te achten.
Shot 157 – 34:44-35:01 (interview: hoofd-middel Bos) Shot 158 – 35:02-35:18 (sfeerbeeld: shot gebouw Rijkswaterstaat, uitzoomen) Shot 159 – 35:19-35:30 (sfeerbeeld: fietsers, pan gebouw Koop)
35:31 – Directeur-generaal NM A Kist (28) VO: De NMA doet regelmatig onderzoek naar illegale prijsafspraken in de bouw. Kist: “Een concrete boete in een concreet geval hebben we in de bouw nog niet opgelegd.” Waarom niet? “Omdat we het bewijs, we hebben een aantal zaken hebben we onderzocht en we hebben de bewijzen niet rond gekregen. We leven in een rechtsstaat en we moeten dus wel bewijs hebben.” Zoekt u niet goed genoeg? “Ja we zoeken zeker heel actief en naar mijn overtuiging ook goed. We hebben zeer deskundige rechercheurs in het bijzonder op dat terrein die dat al jaren lang aan het doen zijn.” Maar waarom lukt het u dan niet? “Omdat het bewijs in dit soort zaken heel moeilijk te leveren is. Ik gaf net al het voorbeeld …” De bouwbedrijven zijn u te slim af? “Die zijn al dan niet bekwaam in het op een manier doen die het voor ons moeilijk maakt om het te vinden.”
Shot 160 – 35:31-35:36 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 161 – 35:37-35:40 (sfeerbeeld: bouwplaats) Shot 162 – 35:41-36:21 (interview: Kist, hoofd-schouder)
36:22 – officier van Justitie Frielink (29) Is Justitie verder gegaan met het onderzoek? Frielink: “Nee, met deze stand van zaken kunnen wij niks.” Dus de zaak ligt nu stil. “De zaak ligt stil, ja.”
Shot 163 – 36:22-36:32 (interview: close-up Frielink)
36:33 – Bos (30) Minister Korthals heeft u uiteindelijk 50.000 gulden willen betalen. Bos: “Ja”. Wat was uw reactie? “Ja daar doe ik het niet voor. Dat is het mij niet waard. Ik heb veel te veel risico’s en veel te veel, te weinig garantie om daar iets mee te kunnen.” VO: Bos zegt het vertrouwen in justitie te hebben verloren. Toch vindt hij dat er aan de fraude een einde moet komen. Dat is voor hem de reden om zonder enige betaling met Zembla te praten.
Shot 164 – 36:33-36:53 (interview: Bos, hoofd-middel) Shot 165 – 36:54-37:04 (sfeerbeeld: Bos achter bureau)
37:05 – Frielink (31) Heeft u helemaal geen mogelijkheden om dat materiaal te verwerven? Frielink: “Nee dan kom ik terug op wat ik net zei. Het materiaal wat we hebben gekregen, het beperkte materiaal dat we hebben gekregen, geeft ons onvoldoende aanknopingspunten voor de verdenking van een strafbaar feit. Voor de verdenking van de gigantische bouwfraude waar volgens deze meneer sprake van was. En als je geen verdenking hebt, dan hebben wij ook geen dwangmiddelen en gelukkig maar, want anders zou het er raar voor staan in het land.” U kunt dus deze man niet dwingen. “Nee we kunnen deze man niet dwingen om zijn verhaal te vertellen.”
Shot 166 – 37:05-37:32 (interview: close-up Frielink)
37:33 – Van Gijzel (32) “Ja, hier moet gewoon een strafrechtelijk onderzoek naar plaatsvinden. Dit kun je dus niet laten voortbestaan, het is verboden bij de wet en niet voor niks. Het gaat om overheidsgeld, het gaat om exorbitante verrijking en dit moet dus vervolgd worden.”
Shot 167 – 37:33-37:48 (interview: hoofd-middel van Gijzel)
37:49 – outro (33) Shot 168 – 37:49-38:13 (aftiteling, score)
