Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB
drs. A. Bruins T. Span MSc drs. P. Gibcus Zoetermeer, december 2013
ISBN
: 978-90-371-1096-8
Rapportnummer
: A201363
Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl) Panteia BV
Panteia BV
Bredewater 26
P.o. box 7001
2715 CA Zoetermeer
2701 AA Zoetermeer
079 322 22 00
The Netherlands
www.panteia.nl
+31 79 322 22 00
Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.ondernemerschap.nl.
De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
2
Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB De innovativiteit onder MKB-bedrijven met buitenlandse werknemers is hoger dan onder MKB-bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben. Daarbij speelt een belangrijke rol dat MKB-bedrijven met buitenlandse werknemers doorgaans groter zijn. MKB-bedrijven met buitenlandse werknemers verrichten vaker vernieuwingsinspanningen en zetten vaker externe netwerken in en werken vaker samen om vernieuwingsprojecten uit te voeren. Volgens de bedrijven beïnvloeden buitenlandse werknemers vooral de verhoging van de kwaliteit. Grotere MKB-bedrijven ervaren meer invloed van buitenlandse werknemers op vernieuwingen en nemen vaker bewust buitenlandse werknemers aan om vernieuwingen te stimuleren.
1
Inleiding
Om empirisch inzicht te krijgen in de bijdrage van buitenlandse werknemers aan de innovativiteit en vernieuwingsinspanningen van het Nederlandse MKB zijn in de meting 2013 van de ‘Monitor Determinanten van bedrijfsprestaties MKB 1’ enkele vragen over dit onderwerp opgenomen. Deze monitor is een telefonische enquête, die Panteia sinds 2006 jaarlijks uitvoert, bij een steekproef van 3.500 MKB-bedrijven. Hoofddoel van deze monitor is het meten van de wijze waarop het MKB de bedrijfsvoering organiseert2.
E e n o p d e ac h t M K B - b e d r i j ve n h e e f t b u i t e n l a n d s e w e r k n e m e r s i n dienst Uit de monitor blijkt dat een op de acht MKB-bedrijven met personeel (13%) werknemers in dienst heeft die niet de Nederlandse nationaliteit hebben. Bij de helft van die bedrijven (51%) zijn deze werknemers afkomstig uit één (buiten)land, bij 18% uit twee verschillende landen, bij 12% uit drie landen, en bij 9% uit vier of vijf landen. Bij de overige 10% van de bedrijven is het personeelsbestand nog multinationaler. In deze rapportage vergelijken we de bedrijven met en zonder buitenlandse werknemers op hun innovativiteit (hoofdstuk 2) en hun vernieuwingsinspanningen (hoofdstuk 3). Hoofdstuk 4 kijkt naar de perceptie van MKB-bedrijven van de invloed van buitenlandse werknemers op vernieuwing in het bedrijf.
1
Het MKB omvat alle bedrijven met minder dan 250 werkzame personen.
2
Voor gedetailleerde informatie over de ‘Monitor Determinanten bedrijfsprestaties MKB’ zie www.ondernemerschap.nl -> Datasets -> Data -> Determinanten bedrijfsprestaties.
3
2
Innovativiteit H o ge r e i n n o v a t i v i t e it o n d e r be d r ij v e n m e t bu i t e n l a n d se w e r k n e me r s . . . De innovativiteit onder bedrijven met buitenlandse werknemers is hoger dan onder bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben. Zij hebben in de eerste plaats vaker in de afgelopen drie jaar verbeteringen of vernieuwingen in de productie- of leveringsmethoden doorgevoerd (zie figuur 1). Minder bedrijven hebben nieuwe producten of diensten op de markt gebracht, maar bedrijven met buitenlandse werknemers deden dat wel vaker dan bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben. De innovativiteit van bedrijven met buitenlandse werknemers is ook van wijder strekkende betekenis, want zij hebben vaker dan bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben producten op de markt gebracht die nieuw zijn voor de bedrijfstak. Figuur 1
Innovativiteit van bedrijven met en zonder buitenlandse werknemers (%)
14
producten of diensten die nieuw zijn voor de bedrijfstak
26
31
nieuwe producten of diensten op de markt gebracht
47
52
verbeteringen of vernieuwingen in de productie- of leveringsmethoden
67
0
10
20
30
40
met buitenlandse werknemers
50
60
70
80
geen buitenlandse werknemers
Bron: Panteia, dataset Determinanten van bedrijfsprestaties, 2013.
. . . om d a t b e d r i j v e n me t b u i t e n l a n ds e w e rk ne me r s d o o r ga an s g r o te r zijn De vraag is of de hogere mate van innovativiteit onder bedrijven met buitenlandse werknemers (mede) toegeschreven kan worden aan de aanwezigheid van buitenlandse werknemers. Bedrijven met buitenlandse werknemers zijn vaker grotere bedrijven dan bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben en het zijn ook veel vaker industriële bedrijven (zie figuur 2). Recente studies van Panteia naar de innovativiteit van het MKB1 leveren name1
4
S.T. Doove en Y.M. Prince (2013), De innovativiteit van het MKB in 2012, Panteia, Zoetermeer en A. Ruis (2013), Innovatie in het MKB, ontwikkelingen in de periode 2002-2013, Panteia, Zoetermeer.
lijk als conclusie op dat bedrijven in de industrie (samen met bedrijven in de groothandel, financiële diensten en in de zakelijke diensten) koplopers zijn wat betreft innovatie. Daarnaast tonen deze studies aan dat de innovativiteit toeneemt met de grootteklasse. De aanwezigheid van buitenlandse werknemers verhoogt de innovativiteit niet significant 1. Het is waarschijnlijker dat de hogere mate van innovativiteit onder bedrijven met buitenlandse werknemers in de eerste plaats is toe te schrijven aan het feit dat onder deze bedrijven meer grotere bedrijven zijn. Daarnaast vormt de sectorstructuur een belangrijke verklaring voor de hogere mate van innovativiteit onder deze bedrijven. Figuur 2
Grootteklasse- en sectorverdeling van bedrijven met en zonder buitenlandse werknemers (%)
industrie bouw handel horeca transport zakelijke diensten financiële diensten persoonlijke diensten niet particulier
t/m 9 wp 10 t/m 49 wp 50 t/m 249 wp 0
10
20
30
40
met buitenlandse werknemers
50
60
70
80
90
geen buitenlandse werknemers
Bron: Panteia, dataset Determinanten van bedrijfsprestaties, 2013.
1
Om na te gaan in welke mate het in dienst hebben van buitenlandse werknemers, de sectorverdeling en de grootteklasseverdeling de hogere mate van innovativiteit verklaren, is een regressie analyse uitgevoerd met deze variabelen/ In een serie logistische regressie analyses hebben we gemeten wat het effect is van buitenlandse werknemers op de kans dat bedrijven innovatief zijn. Uit de resultaten blijkt dat de aanwezigheid van buitenlandse medewerkers slechts een marginaal effect heeft op de drie innovativiteitsmaatstaven (zie figuur 1) wanneer wordt gecorrigeerd voor bedrijfsomvang en sector. Hoewel hun impact positief is, is het gevonden effect niet statistisch significant. Deze analyses bevestigen wel dat grotere bedrijven en ondernemingen in de industrie innovatiever zijn.
5
3
Vernieuwingsinspanningen B e d r i j v e n m e t b u i t e n l a n d s e w e r k n e me r s v e rr i c h te n v ak e r v e r n ie uw in g s i n s pa n n i n ge n . . . Onder bedrijven met buitenlandse werknemers in dienst zijn meer bedrijven die aan vernieuwingsinspanningen doen dan onder bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben. Er zijn meer bedrijven die in de afgelopen drie jaar producten of diensten op eigen kracht hebben ontwikkeld, er zijn meer bedrijven die zelf aan R&D hebben gedaan en er zijn meer bedrijven die verbeteringen in de productie of leveringsmethoden op eigen kracht hebben ontwikkeld (zie figuur 3). . . . e n z e t t e n v a k e r e xt e r ne ne tw e rk e n in e n w e r k e n v ak e r s a m e n Bedrijven met buitenlandse werknemers maken vaker dan bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben, gebruik van een extern netwerk om kennis uit te wisselen, bijvoorbeeld via universiteiten, concurrenten, leveranciers of adviseurs. Zij werken ook vaker samen met andere bedrijven of instellingen om vernieuwingsprojecten uit te voeren. Figuur 3
Vernieuwingsinspanningen van bedrijven met en zonder buitenlandse werknemers (%)
23
verbeteringen of vernieuwingen in de productie- of leveringsmethoden op eigen kracht ontwikkeld
39
21
zelf aan R&D gedaan
39
19
producten of diensten op eigen kracht ontwikkeld
39
36
samenwerking met andere bedrijven of instellingen
48
51
gebruik van een extern netwerk
61 0
10
20
30
geen buitenlandse werknemers
40
50
60
70
met buitenlandse werknemers
Bron: Panteia, dataset Determinanten van bedrijfsprestaties, 2013.
Het in dienst hebben van buitenlandse werknemers draagt significant bij aan de kans dat bedrijven producten of diensten op eigen kracht ontwikkelen of zelf
6
aan R&D doen 1. De kans dat bedrijven die buitenlandse medewerkers in dienst hebben producten of diensten op eigen kracht ontwikkelen, is 62% groter dan bij bedrijven zonder buitenlands personeel en de kans dat zij eigenhandig aan R&D doen, is 34% groter. Het in dienst hebben van buitenlandse werknemers draagt niet significant bij aan het hogere aandeel bedrijven dat op eigen kracht verbeteringen of vernieuwingen in de productie- of leveringsmethoden heeft ontwikkeld, gebruik maakt van een extern netwerk om kennis uit te wisselen en samenwerkt met andere bedrijven of instellingen om vernieuwingsprojecten uit te voeren. De hogere mate van vernieuwingsinspanningen onder bedrijven met buitenlandse werknemers hangt samen met het feit dat deze bedrijven relatief groter zijn. Bedrijven in de industrie laten ook een relatief hoger aandeel van vernieuwingsinspanningen zien.
4
Invloed op vernieuwing in het bedrijf B u it e n l a n d s e w e r k n e me r s b e ï n v l oe d e n v o o r a l d e ve r h o g in g v a n de k w a l i te i t Volgens de perceptie van MKB-ondernemers heeft de aanwezigheid van buitenlandse werknemers het vaakst invloed op de verhoging van de kwaliteit. Meer dan een op de drie ondernemers geeft aan dat de aanwezigheid van buitenlandse werknemers in het bedrijf invloed heeft gehad op de verhoging van de kwaliteit (zie figuur 4). Volgens ongeveer een op de vier ondernemers heeft de aanwezigheid van buitenlandse werknemers invloed gehad op de verbetering of vernieuwing van producten of diensten, de verbetering of vernieuwing van processen en op het aanboren van nieuwe markten in het buitenland. Op het aanboren van nieuwe markten in Nederland heeft de aanwezigheid van buitenlandse werknemers aanzienlijk minder vaak invloed gehad.
1
Ook voor de vernieuwingsinspanning is een regressie analyse uitgevoerd met als variabelen het al dan niet in dienst hebben van buitenlandse werknemers, het aantal werkzame personen en de sector. Opnieuw zijn logistische regressie analyses uitgevoerd. Voor de vernieuwingsinspanningen verbeteringen of vernieuwingen in de leveringsmethoden, samenwerking en gebruik van externe netwerken meten een positief, maar insignificant effect.
7
Figuur 4
Invloed van de aanwezigheid van buitenlandse werknemers op vernieuwing in het bedrijf (%)
het aanboren van nieuwe markten in Nederland
5
10
het aanboren van nieuwe markten in het buitenland
11
de verbetering of vernieuwing van processen
13
8
18
de verbetering of vernieuwing van producten of diensten
14
de verhoging van de kwaliteit
14
0
14
24
10
20 grote invloed
30
40
50
geringe invloed
Bron: Panteia, dataset Determinanten van bedrijfsprestaties, 2013.
De invloed van de aanwezigheid van buitenlandse werknemers op vernieuwing in het bedrijf is niet bij alle vernieuwingen even sterk. Als het gaat om de invloed op de verhoging van de kwaliteit, de verbetering of vernieuwing van processen of het aanboren van nieuwe markten in Nederland, noemt ongeveer een op de drie ondernemers de invloed groot. Als het gaat om de invloed op de verbetering of vernieuwing van producten of diensten of het aanboren van nieuwe markten in het buitenland, noemt de helft van de ondernemers de invloed groot.
G r o t e re M K B - b e d r i j v e n e rv a r e n m e e r i nv lo e d v a n b u i t e n l a n d s e w e r k n e me r s o p v e rn ie uw i n ge n.. . Voor alle vernieuwingen geldt dat de aanwezigheid van buitenlandse werknemers vaker invloed heeft gehad in bedrijven met 50 tot en met 249 werkzame personen dan in bedrijven in de beide andere grootteklassen (zie tabel 1). Daarbij liggen de percentages in die grootteklassen dichter bij elkaar en verder van het percentage voor de grootste bedrijven dan het geval is met betrekking tot de invloed op de kwaliteit.
8
Tabel 1
Invloed van de aanwezigheid van buitenlandse werknemers op vernieuwing in het bedrijf, naar grootteklasse (%)
het aanboren van nieuwe markten
t/m 9 wp
10 t/m 49 wp
50 t/m 249 wp
11
14
23
19
24
33
22
23
33
24
28
34
29
41
47
in Nederland het aanboren van nieuwe markten in het buitenland de verbetering of vernieuwing van processen de verbetering of vernieuwing van producten of diensten de verhoging van de kwaliteit
Bron: Panteia, dataset Determinanten van bedrijfsprestaties, 2013.
. . . e n n e m e n v ak e r b e w u s t b u i t e nl a n d se w e rk ne me r s a a n o m v e rn i e u w i n ge n t e s t im u le r e n Een kwart van de MKB-ondernemers, waar de aanwezigheid van buitenlandse werknemers invloed heeft gehad op een of meer van de in Tabel 1 genoemde vernieuwingen, heeft bewust buitenlanders in dienst genomen om vernieuwing in het bedrijf te stimuleren. Dit is veel vaker het geval bij ondernemers in bedrijven met 50 tot en met 249 werkzame personen en heel weinig bij ondernemers in bedrijven met tot en met 9 werkzame personen (respectievelijk 40% en 14%). Ondernemers in bedrijven met 10 tot en met 49 werkzame personen nemen met 24% een tussenpositie in. Ruim één op de vier ondernemers van bedrijven waar de aanwezigheid van buitenlandse werknemers geen invloed heeft gehad op de in Tabel 1 genoemde vernieuwingen (29%) heeft wel ooit nagedacht over welke positieve invloed buitenlanders op vernieuwing in het bedrijf kunnen hebben. Ook dit is vaker het geval bij ondernemers in bedrijven met 50 tot en met 249 werkzame personen (39%). In de beide andere grootteklassen ligt het aandeel op een op de vier. . . . e n t re k k e n i n t oe k o m s t n o g m e e r b u i te n l an d s e w e r k n e m e r s a a n Een op de vijf ondernemers van bedrijven die nu al buitenlandse werknemers in dienst hebben, denkt dat het bedrijf in de toekomst meer buitenlanders in dienst zal nemen om vernieuwing in het bedrijf een impuls te geven. Het aandeel loopt op naarmate de bedrijven meer werkzame personen tellen (zie figuur 5).
9
Figuur 5
Aandeel ondernemers die in de toekomst (meer) buitenlanders in dienst denken te zullen nemen (%)
35
30 27 25
23 20
20
18 15
15 12
11
10
10
5
0 t/m 9 wp
10 t/m 49 wp met buitenlandse werknemers
50 t/m 249 wp
totaal
geen buitenlandse werknemers
Bron: Panteia, dataset Determinanten van bedrijfsprestaties, 2013.
Slechts één op de tien ondernemers van bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben, denkt dat het bedrijf in de toekomst buitenlanders in dienst zal nemen om vernieuwing in het bedrijf een impuls te geven. Ook hierbij loopt het aandeel op naarmate de bedrijven meer werkzame personen tellen (zie figuur 5).
10
De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: www.ondernemerschap.nl.
Recente Publieksrapportages Opleiding en scholing van zzp’ers – Resultaten zzp-panel
A201355
10-12-2013
A201354
26-11-2013
A201353
19-11-2013
Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update oktober 2013
A201351
21-11-2013
Innovatie en internationalisering in het MKB
A201350
12-11-2013
Innovatie in het MKB, ontwikkelingen in de periode
A201349
31-10-2013
Fulfilment van online verkoop
A201348
15-10-2013
De overheid als klant van het MKB
A201346
08-10-2013
De innovativiteit van het MKB in 2013
A201345
19-09-2013
Monitor buitenlandse investeringen MKB
A201344
14-11-2013
Sectorale veranderingen in de Nederlandse economie
A201343
03-04-2013
Geen vertrouwen ondernemers in het economische beleid -
A201342
12-09-2013
Verschillen tussen uitzendondernemingen
A201341
17-10-2013
Economische effecten verlaging van de administratieve
A201340
19-08-2013
Exportindex MKB. Ontwikkelingen 2008-2011
A201339
22-08-2013
Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update augustus 2013
A201338
12-09-2013
Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook!
A201337
03-09-2013
Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012
A201336
27-11-2013
Inkomens Zelfstandigen 2012
A201335
01-07-2013
Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en
A201334
15-07-2013
De rol van sociale media bij innovatie door zzp’ers
A201333
02-07-2013
Topsectoren in beeld. Internationale oriëntatie top-sectoren
A201332
02-07-2013
Topsectorenpanel. Methodologische verantwoording
A201331
04-07-2013
Calimero creativiteit: De innovatieve netwerken van zzp’ers
A201330
25-06-2013
Hoe goed ligt de gemeente bij MKB?
A201329
18-06-2013
Monitor Inkomens Ondernemers
A201328
27-06-2013
Het wenkend perspectief van consumenteninnovatie
A201327
16-07-2013
Innoveren achter de schermen
A201326
19-07-2013
De financiële positie van het MKB in 2013 en 2014
A201325
9-07-2013
Minirapportage biomaterialen
A201324
5-06-2013
Ontwerp krapte-indicator belangrijke beroepen topsectoren
A201323
06-06-2013
Kleinschalig ondernemen 2013
A201322
13-06-2013
Topsectoren in beeld - Bekendheid met het topsectorenbe-
A201321
21-05-2013
Administratieve lasten MKB
A201320
04-06-2013
Ambities en vermogensopbouw van zzp'ers
A201319
11-06-2013
Topsectoren: beeld en ontwikkeling
A201318
April 2013
meting I van 2013 Internationale benchmark ondernemerschap 2013. Tabellenboek
2002-2013
Najaar 2013
lasten voor het bedrijfsleven
2014 – Update juni
leid en beleving van het ondernemingsklimaat
MKB en ondernemerschap in zakformaat, Editie 2012/2013
11
A201317
16-05-2013
Diaspora links van migrantenondernemers in Nederland
A201316
31-05-2013
Intellectueel eigendom topsectoren
A201315
07-05-2013
MKB verdeeld over kabinetsbeleid
A201314
02-05-2013
Topsectoren in beeld
A201313
28-03-2013
Concurrentie in het MKB
A201312
25-03-2013
Alles flex, is dat een mismatch?
A201311
09-04-2013
Challengers: hun kenmerken en succesfactoren
A201310
04-04-2013
Wie wordt werkgever?
A201309
16-04-2013
Oudedagsvoorziening in het MKB
A201308
11-04-2013
Benchmark klanten Qredits
A201306
21-02-2013
De waarde van sociaal ondernemerschap
A201305
24-01-2013
Grondstofschaarste?
A201304
02-04-2013
Gezocht: werklocatie 3.0
A201303
24-01-2013
Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2012 en
A201302
08-01-2013
Financiering van innovatie in het MKB
A201218
15-01-2013
Samen starten
A201217
17-01-2013
Inkomen, vermogen en dynamiek van zelfstandigen zonder
A201216
9-1-2013
A201215
19-12-2012
A201214
7-12-2012
Meer innovatie door buitenlanders?!
A201213
4-12-2012
Meerwaarde van studentbedrijven
A201212
4-12-2012
Duurzaam ondernemen in het MKB
A201211
12-11-2012
Global Entrepreneurship Monitor 2011 The Netherlands
A201210
19-11-2012
Gebruikers en communities
A201209
8-8-2012
Wagenpark MKB en Grootbedrijf 2010
A201208
6-7-2012
Nieuwe financieringsvormen voor het MKB
A201207
20-6-2012
Monitor Inkomens Ondernemers
A201206
20-6-2012
Een typologie van ondernemers met lage inkomens
A201205
28-6-2012
Kleinschalig Ondernemen 2012
A201204
30-5-2012
Hoe ondernemend zijn zzp'ers?
A201203
22-5-2012
Duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB
A201202
16-4-2012
Vergrijzing en ondernemerschap
A201201
4-4-2012
A201113
22-11-2011
Ondernemen in de Sectoren 2011
A201112
22-11-2011
Zelfbewust een Zelfstandige Positie
A201111
21-9-2011
Kerngegevens MKB 2011
A201110
25-8-2011
Financieringsmonitor 2011
A201109
22-8-2011
Arbeidsproductiviteitstrends in klein-, midden- en grootbe-
2013 - Update december
personeel Financieringsmonitor topsectoren 2012 Ondernemen zonder personeel
Hoe werken bedrijven samen in projecten?
drijf 1995-2015
12
A201108
14-7-2011
Global Entrepreneurship Monitor 2010 The Netherlands
A201107
19-5-2011
Ondernemen voor de toekomst
A201106
27-4-2011
Trendstudie MKB en Ondernemerschap: Synthese
A201105
20-4-2011
Uitvinders in Nederland
