Bibliotheek op School Tussentijdse evaluatie van de aanpak in Brabant

                       

  Bibliotheek  op  School  

   

Tussentijdse  evaluatie  van  de  aanpak  in   Brabant  

       

                           

           

K2  NEXT  GENERATION  

 

A.  Hoogenbosch  MSc  en  Drs.  J.  Swagers     Maart  2014

                   K2  NEXT  GENERATION  

1  

 

Colofon      

Bibliotheek  op  school   Tussentijdse  evaluatie  van  de  aanpak  in  Brabant     Teksten  en  samenstelling:    

A.  Hoogenbosch  MSc  en  Drs.    J.  Swagers  

  Eindredactie:  

 

A.  Hoogenbosch  MSc  en  Drs.    J.  Swagers  

 

 

K2  heeft,  met  inachtneming  van  de  belangen  van  de  opdrachtgever,  de    

 

 

vrijheid  om  voor  de  opdrachtgever  gemaakte  producties  te  gebruiken    

   

 

voor  haar  eigen  publiciteit  of  promotie.  Een  samenvatting  van  het    

   

 

project  op  de  website  van  K2  maakt  hiervan  onderdeel  uit.  Het  is  de    

   

 

opdrachtgever  niet  toegestaan  om  op  de  door  K2  ontwikkelde  diensten  

   

 

en  producten  een  logo  of  ander  object  te  plaatsen,  waardoor  de    

 

 

indruk  wordt  gewekt  dat  de  dienst  of  het  product  door  een  andere  dan    

 

 

K2  is  gemaakt  of  ontwikkeld.  K2  verleent  aan  de  opdrachtgever  het    

 

 

recht  de  stukken  te  verveelvoudigen  uitsluitend  voor  gebruik  in  de  

 

 

eigen  organisatie  en  voor  zover  passend  binnen  het  doel  van  de    

 

 

opdracht.  Bij    alle  andere  publicatie  doeleinden  is  toestemming  van  K2    

 

 

van  toepassing.  

Uitgave:  

 

K2  Next  Generation  

   

 

Koningsweg  2  

 

 

Postbus  1430  

 

 

5200  BL    ’s-­‐Hertogenbosch  

 

 

(073)  614  17  74  

 

 

[email protected]    

 

 

www.K2.nl  

  Publiciteit  

 

                        ©   Teksten  in  deze  uitgave  mogen  alleen  na  toestemming  van  K2  worden  overgenomen.         Overname  van  beeldmateriaal  is  niet  toegestaan.                      K2  NEXT  GENERATION  

2  

 

Inhoud        

 

 

 

 

 

 

 

 

pagina  

 

  Inleiding  

5  

  1   Conclusie  en  aanbevelingen   1.1   Conclusie   1.2   Aanbevelingen  

7   7   7  

  2   2.1   2.2   2.3  

Bibliotheek  op  School   Wat  houdt  Bibliotheek  op  School  in?   De  landelijke  aanpak   De  aanpak  in  Noord-­‐Brabant  

11   11   11   12  

  3   Onze  bevindingen   3.1   De  verspreiding  van  Bibliotheek  op  School   3.2   De  ervaringen  met  Bibliotheek  op  School  

15   15   17  

  Bijlage  

25  

 

 

 

 

 

 

Topiclijsten  interviews  

                   K2  NEXT  GENERATION  

3  

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

4  

 

Inleiding  

   

“Door  te  lezen  vergroten  kinderen  spelenderwijs  hun  woordenschat  en  verhogen  zij  hun   taalniveau.  Hierdoor  worden  in  een  vroeg  stadium  taalachterstanden  teruggedrongen  met  minder   kans  op  laaggeletterdheid.”   Bron:  SIOB  

  De  Provincie  Noord-­‐Brabant  vindt  het  belangrijk  dat  de  taalvaardigheid  en  leerprestaties  van  jonge  kinderen   op  niveau  zijn,  voor  hun  individuele  toekomst  en  voor  het  op  pijl  houden  van  het  kennisniveau  en  de   toekomst  van  de  Brabantse  economie.  De  Provincie  investeert  daarom  in  organisaties  en  projecten  die   hieraan  bijdragen.  Cubiss  Brabant  werkt  in  opdracht  van  de  provincie  Noord-­‐Brabant  aan  programma's  voor   mediawijsheid  en  content  (inhoud).  Cubiss  stimuleert  de  structurele  samenwerking  tussen  bibliotheken  en   netwerkpartners,  zoals  in  het  programma  Bibliotheek  op  School.  Het  doel  van  dit  programma  is  de   verbetering  van  de  onderwijsresultaten  op  het  gebied  van  lees-­‐  en  taalvaardigheid  en  informatie-­‐  en   mediavaardigheden.     Op  15  november  2013  namen  de  Provinciale  Staten  van  Noord-­‐Brabant  de  motie  ‘Bevordering   taalvaardigheid  door  bibliotheekvernieuwing  Brabant’  aan.  In  de  motie  verzoeken  zij  te  onderzoeken  of   voldoende  scholen  en  bibliotheken  participeren  in  het  programma  Bibliotheek  op  School.  Ook  verzoeken  zij   om  voorstellen  te  doen  voor  bevordering  van  participatie  aan  het  programma  en  verbetering  van  de   effectiviteit.     De  Provincie  vroeg  K2  Next  Generation  om  dit  onderzoek  uit  te  voeren.  De  Provincie  wil  weten  wat  het   bereik  en  de  opbrengsten  zijn  van  Bibliotheek  op  School  en  in  welke  mate  de  verspreiding  en  implementatie   effectief  is.  Ook  vraagt  de  Provincie  naar  aanbevelingen  voor  verbetering  van  de  participatie  aan  en  het   effect  van  het  programma.  Dit  adviesrapport  is  het  resultaat  van  dit  onderzoek.       Onze  aanpak   Dit  onderzoek  richt  zich  specifiek  op  de  aanpak  voor  het  verspreiden  en  implementeren  van  Bibliotheek  op   School  in  Brabant.  In  hoeverre  draagt  deze  aanpak  bij  aan  het  bereiken  van  bibliotheken  en  scholen?  Wat   levert  de  inzet  van  Cubiss  voor  Bibliotheek  op  School  voor  de  bibliotheken  en  scholen  op?  Wat  ervaren   bibliotheken  en  scholen  als  positief?  Wat  zijn  verbeterpunten?  We  onderzoeken  niet  of  het  programma   effectief  is  en  of  het  bijdraagt  aan  versterking  van  de  taal-­‐  en  leesvaardigheid  en  mediawijsheid.  Hiervoor   verwijzen  wij  u  naar  de  landelijke  monitoring  van  Bibliotheek  op  School.       K2  verrichte  eerst  vooronderzoek  om  de  huidige  aanpak  en  het  beoogd  resultaat  scherp  in  beeld  te   brengen.  Vervolgens  voerden  we  open  interviews  om  de  ervaringen  en  belevingen  van  belangrijke   betrokkenen  te  verzamelen.  Hiervoor  zijn  topiclijsten  opgesteld  die  u  vindt  in  de  bijlage.  We  hebben  het   SIOB,  Cubiss,  de  voorzitter  van  de  Brabantse  Netwerkbibliotheken,  twee  basisscholen,  drie  bibliotheken  en   twee  gemeenten  gesproken.  Daarnaast  hebben  we  beschikbare  kwantitatieve  informatie  verzameld  over   het  bereik  en  de  opbrengst  van  de  aanpak.  

                   K2  NEXT  GENERATION  

5  

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

6  

 

1   Conclusie  en  aanbevelingen       K2  Next  Generation  onderzocht  in  een  tussentijdse  evaluatie  wat  het  bereik  en  de  opbrengsten  zijn  van  het   programma  Bibliotheek  op  School  (BoS)  en  in  welke  mate  de  verspreiding  en  implementatie  effectief  is  in   Brabant.  Op  basis  hiervan  heeft  K2  onderstaande  conclusie  en  aanbevelingen  voor  verbetering  van  de   participatie  aan  en  het  effect  van  het  programma  geformuleerd.    

 

1.1   Conclusie     Uit  de  gesprekken  met  Cubiss,  SIOB,  bibliotheken,  scholen  en  gemeenten  blijkt  dat  de  inzet  in  de  Provincie   Brabant  om  het  programma  Bibliotheek  op  School  te  verspreiden  en  implementeren  positieve  resultaten   oplevert  en  goed  wordt  ontvangen.  In  de  provincie  Noord-­‐Brabant  is  de  verspreiding  van  BoS  onder   bibliotheken  en  scholen  hoog  in  vergelijking  met  landelijke  gegevens.  Aangezien  het  programma  BoS  pas   sinds  2013  echt  actief  is  verspreidt  en  geïmplementeerd,  mogen  deze  resultaten  er  zijn.  De  inzet  en  aanpak   van  Cubiss  en  alle  betrokkenen  loont.  Cubiss  maakt  gebruik  van  een  zorgvuldig  opgebouwd  netwerk  en   stimuleert  bibliotheken  en  scholen  door  kennisdeling  en  ondersteuning.  Deelname  aan  BoS  is  gebaseerd  op   autonome  meerjarige  afspraken  en  keuzes  van  gemeenten  scholen  en  bibliotheken,  waarbinnen  maatwerk   mogelijk  is  en  het  enthousiasme  groot  is.       Natuurlijk  zijn  er  ook  nog  veel  verbeteringen  mogelijk.  De  ambities  zijn  nog  niet  volledig  behaald.  De   komende  jaren  zullen  Cubiss,  bibliotheken,  scholen,  gemeenten  en  andere  betrokken  zich  moeten  blijven   inzetten  om  taal  en  lezen  op  de  agenda  te  houden,  waarbij  het  programma  BoS  een  mooi  instrument  is.   Taalvaardigheid  en  leerprestaties  van  kinderen  betreffen  namelijk  geen  korte  termijn  doelstellingen,  maar   vergen  jarenlange  aandacht  en  inzet.  Meer  onderzoek  is  nodig  naar  de  opbrengsten  voor  kinderen,  in   relatie  tot  de  aanpak.  Hierdoor  zijn  passende  verbeteringen  mogelijk  die  bijdragen  aan  het  behalen  van  de   hoge  ambities.        

1.2   Aanbevelingen    

1. Continuering   Het  programma  BoS  is  pas  sinds  2013  echt  actief  verspreidt  en  geïmplementeerd.  De  huidige  resultaten  zijn   positief,  maar  de  ambities  zijn  hoger.  Er  zijn  nog  genoeg  verbeteringen  in  de  aanpak  mogelijk,  waardoor  de   opbrengsten  voor  kinderen  uiteindelijk  hoger  zijn.  Taalvaardigheid  en  leerprestaties  van  kinderen  betreft   namelijk  geen  korte  termijn  doelstelling,  maar  vergt  jarenlange  aandacht  en  inzet.   è Advies  aan  PNB:  continueer  de  huidige  inzet  op  taalvaardigheid  en  leerprestaties  van  kinderen  via   Cubiss,  maar  breng  accenten  aan  in  de  opdrachtverlening  en  stem  de  aanpak  goed  af.  Zie  de   aanbevelingen  hieronder  voor  suggesties.   è Advies  aan  Cubiss:  continueer  de  huidige  inzet,  maar  breng  accentverschuivingen  aan  in  de  aanpak   en  stem  goed  af  met  de  Provincie.  Zie  de  aanbevelingen  hieronder  voor  suggesties.    

                   K2  NEXT  GENERATION  

7  

  2. Brede  aanpak  en  evaluatie   De  implementatie  van  BoS  zou  niet  als  een  doel  op  zich  gezien  moeten  worden,  maar  als  een  middel  om   een  doel  te  bereiken.  Namelijk  de  taalvaardigheid  en  leerprestaties  van  kinderen  verbeteren.  Het   programma  is  een  goed  instrument  om  hieraan  te  werken,  met  positieve  resultaten.  Het  programma  is   goed  onderbouwd  en  is  professioneel  ontwikkeld,  wat  bijdraagt  aan  de  goede  resultaten.  Aan  de  Provincie   adviseren  we  daarom  om  in  de  opdrachtverlening  aan  Cubiss  te  richten  op  de  inhoudelijke  doelstelling  en   brede  aanpak  om  deze  doelstelling  te  bereiken,  waarbij  BoS  een  van  de  middelen  is  om  aan  deze   doelstelling  te  werken.   è Advies  aan  PNB:  ga  in  de  opdrachtverlening  aan  Cubiss  uit  van  het  behalen  van  de  brede  doelstelling   en  passende  aanpak  voor  het  verbeteren  van  de  leerprestaties  van  kinderen  door  vergroting  van   taal-­‐  en  leesvaardigheid  en  mediawijsheid.   è Advies  aan  PNB:  evalueer  de  brede  aanpak  (niet  alleen  BoS)  in  Brabant  om  de  leerprestaties  van   kinderen  te  verbeteren  en  hen  taalvaardiger  te  maken.  Doe  dit  structureel.  Breng  daarnaast  de   inhoudelijke  opbrengsten  inzichtelijk.  Benadruk  het  verband  tussen  de  gekozen  aanpak  (bijvoorbeeld   inzet  van  leescoaches)  en  de  schoolresultaten;  welke  aanpak  levert  de  beste  inhoudelijke  resultaten   op?  Mogelijk  leveren  landelijke  onderzoeken  (de  monitor  en  effectonderzoek)  hiervoor  de   benodigde  input,  en  kan  Cubiss  dergelijke  resultaten  vertalen  naar  het  Brabantse.   è Advies  aan  Cubiss:  breng  de  opbrengsten  van  de  gekozen  aanpak  in  Brabant  structureel  inzichtelijk   voor  de  Provincie,  zowel  inhoudelijk  (welke  effecten  bij  kinderen)  als  procesmatig  (de  brede  aanpak).   Zie  ook  hierboven  het  advies  aan  de  provincie.  

  3. Gemeentelijk  beleid   Vergroot  de  inzet  op  de  samenwerking  van  bibliotheken  met  gemeenten.  Lokale  overheden  zijn  essentieel   in  de  aanpak  om  de  taalvaardigheid  en  leerprestaties  van  kinderen  te  vergroten  en  zijn  de  sleutel  voor  de   inzet  van  programma’s  zoals  BoS.  Bibliotheken  zijn  uiteraard  een  belangrijke  gesprekspartner  voor   gemeenten,  zij  kunnen  het  thema  agenderen  en  advies  geven  over  de  beoogde  aanpak.  De  ondersteuning   van  Cubiss  aan  bibliotheken  bij  het  aangaan  van  gesprekken  met  gemeenten  is  daarom  van  groot  belang  en   heeft  naar  ons  idee  prioriteit.  Cubiss  kan  daarnaast  ook  gemeenten  of  samenwerkingsverbanden  van   gemeenten  (VNG,  VBG)  adviseren  over  de  wijze  waarop  zij  (integraal)  invulling  kunnen  geven  aan  hun   beleid  op  taal  en  leerprestaties  van  kinderen.   è Advies  aan  Cubiss:  neem  doelstellingen  en  activiteiten  in  het  werkplan  op  waarmee  lokale   overheden  nadrukkelijker  worden  betrokken  bij  de  doelstellingen  van  BoS.  Blijf  investeren  in  de   ondersteuning  van  bibliotheken  op  dit  vlak  en  benader  daarnaast  zelf  lokale  overheden  via   bijvoorbeeld  samenwerkingsverbanden.  Dit  advies  betreft  een  kleine  aanvulling  en   accentverschuiving  in  het  werkplan  en  vraagt  geen  geheel  andere  nieuwe  aanpak.    

4. Integrale  samenwerking   Betrek  meerdere  beleidsafdelingen  bij  de  doelen  van  BoS  om  de  taalvaardigheid  en  leerprestaties  van   kinderen  te  vergroten.  Benadruk  het  gemeenschappelijk  belang  op  de  meerdere  beleidsterreinen  zoals   cultuur,  onderwijs,  welzijn,  jeugd  en  zorg.  Benader  niet  alleen  een  afdeling,  maar  vraag  om  een  gezamenlijk   gesprek  en  zoek  naar  de  verbinding  met  andere  beleidsterreinen  tijdens  het  gesprek.  Zorg  voor  een   integrale  aanpak,  met  draagvlak  van  meerdere  afdelingen  binnen  de  gemeente.  Dit  opent  inhoudelijke   maar  ook  financiële  deuren.    

                   K2  NEXT  GENERATION  

8  

è Advies  aan  Cubiss:  bied  ondersteuning  aan  bibliotheken  over  de  wijze  waarop  zij  integrale   samenwerking  kunnen  bevorderen  bij  gemeenten.  

  5. Gezamenlijke  inzet  van  middelen   Uit  de  gesprekken  met  de  betrokkenen  kwam  meerdere  malen  de  bekostiging  van  BoS  ter  sprake.  Er  wordt   veelal  van  lokale  overheden  verwacht  dat  zij  voor  de  financiering  van  BoS  zorgen,  omdat  bibliotheken  en   scholen  over  weinig  middelen  beschikken  en  niet  gewend  zijn  grote  financiële  bijdragen  te  leveren.  Toch   adviseren  wij  niet  om  gemeenten  volledig  op  te  laten  draaien  voor  de  bekostiging  van  het  programma.  Juist   de  gezamenlijke  bekostiging  van  een  dergelijk  programma  maakt  dat  de  samenwerking  versterkt  en   krachten  worden  gebundeld.  Door  cofinanciering  voelen  alle  partijen  zich  verantwoordelijk  voor  de  inzet  en   resultaten,  waardoor  de  motivatie  veel  groter  is.  Dit  komt  de  kwaliteit  van  de  aanpak  en  het  beoogde  effect   ten  goede.  Bovendien  is  het  niet  aannemelijk  dat  alle  gemeenten  altijd  over  voldoende  middelen   beschikken,  omdat  beleid  varieert  en  van  maatschappelijke  en  politieke  verschuivingen  afhankelijk  is.  Als   bibliotheken  en  scholen  voor  de  financiering  van  BoS  volledig  afhankelijk  zijn  van  gemeenten,  dan  blijft  de   impact  van  dit  gemeentelijk  beleid  een  grote  rol  spelen  in  de  aanpak  van  taalachterstand.  Bibliotheken  en   scholen  zullen  zich  dan  moet  blijven  schikken  naar  gemeenten,  wat  de  samenwerking  niet  altijd  ten  goede   komt.  Bovendien  kan  het  ook  nadelig  zijn  voor  de  structurele  gezamenlijke  aanpak,  waardoor  het  de   kwaliteit  en  het  effect  van  BoS  kan  aantasten.  Wij  adviseren  daarom  juist  cofinanciering  van  bibliotheken,   scholen  en  gemeenten  in  hun  gezamenlijke  doelstellingen  aanpak  om  kinderen  taalvaardiger  te  maken.   è Advies  aan  PNB:  de  huidige  financiering  aan  Cubiss  lijkt  vooralsnog  voldoende,  de  resultaten  zijn   positief.  Problemen  met  de  financiering  op  lokaal  niveau  zijn  niet  met  eenmalige  projectsubsidies   van  de  Provincie  gebaat,  maar  vragen  om  een  structurele  aanpak  door  communicatie  en   samenwerking.  Ga  na  of  de  beoogde  doelstelling  en  de  benodigde  aanpak  van  Cubiss  past  binnen  de   huidige  subsidieverstrekking,  na  accentverschuivingen  in  de  opdrachtverlening  en  het  werkplan.   è Advies  aan  Cubiss:  blijf  investeren  in  PR  en  communicatie  aan  bibliotheken,  scholen  en  gemeenten   over  het  belang  en  de  opbrengsten  van  structurele  inzet  op  taalvaardigheid.  Benadruk  een   gezamenlijke  verantwoordelijkheid  en  investeer  in  de  samenwerking  tussen  ‘de  driehoek’   (bibliotheken,  scholen,  gemeenten).  Ondersteun  bibliotheken  in  hun  ambassadeurschap  om  de   resultaten  aantrekkelijk  over  te  brengen.  

  6. Communicatie  en  PR   Blijf  investeren  in  heldere  communicatie  en  PR  over  de  aanpak  van  BoS  en  de  veelbelovende  resultaten.   Hier  wordt  op  landelijk  en  provinciaal  niveau  (onder  andere  door  het  SIOB  en  Cubiss)  goed  in  geïnvesteerd,   maar  kan  ook  op  kleine  schaal  extra  onder  de  aandacht  gebracht  worden.  Bibliotheken  ontwikkelen  ook  op   lokaal  niveau  namelijk  communicatiemiddelen,  zoals  nieuwsbrieven,  die  gedeeld  kunnen  worden  met   andere  bibliotheken  en  scholen.  Hier  zijn  bibliotheken  bij  gebaat,  maar  ook  gemeenten  en  scholen  spreekt   dit  extra  aan.   è Advies  aan  Cubiss:  zie  aanbeveling  onder  advies  5.  

  7. Breed  netwerk   Het  is  belangrijk  dat  de  doelstelling  en  aanpak  voor  betere  leerprestaties  en  taalvaardigheid  van  kinderen  in   Brabant,  waaronder  de  bijdrage  van  het  programma  BoS,  breed  gedeeld  wordt.  Investeer  dus  in  een  groot   netwerk.  Benader  wethouders  of  raadsleden  van  gemeenten  en  benader  actieve  schoolraden  of   bestuursleden  en  zelfs  betrokken  vrijwilligers  op  school  zodat  zij  het  belang  van  inzet  op  taal  en  lezen   kunnen  onderstrepen.                      K2  NEXT  GENERATION  

9  

è Advies  aan  Cubiss:  begeleid  bibliotheken  in  het  vergroten  en  versterken  van  hun  netwerk.    

8. Doorgaande  leeslijn   Investeer  in  een  doorgaande  leeslijn,  van  0  tot  18+.  Deze  evaluatie  richtte  zich  op  de  aanpak  op   basisscholen.  Uit  de  gesprekken  kwam  naar  voren  dat  de  aansluiting  met  de  voorschoolse  voorzieningen,   net  als  de  inzet  op  het  speciaal  en  voortgezet  onderwijs,  aandachtspunten  zijn.  Zie  BoS  daarom  meer  als   een  integraal  programma  dat  bijdraagt  aan  de  taal-­‐  en  leesvaardigheid  van  kinderen  van  0  tot  18  jaar  en   zelfs  ouder.   è Advies  aan  Cubiss:  investeer  in  de  bevordering  van  een  doorgaande  leeslijn,  door  de  voorschoolse   voorzieningen,  het  speciaal  onderwijs  en  voortgezet  onderwijs  meer  te  betrekken  in  de  aanpak.  Ga   waar  mogelijk  nieuwe  samenwerkingsverbanden  aan  binnen  de  voorschoolse  voorzieningen,  het   speciaal  onderwijs  en  voortgezet  onderwijs.  

  9. Digitale  wereld   Mediawijsheid  is  een  belangrijk  onderwerp  en  kan  nog  steviger  op  de  kaart  worden  gezet.  Immers,  hoe  zet   de  digitalisering  van  boeken  zich  voort?  Digitale  competenties  zijn  onmisbaar  in  de  toekomst  en  zijn  ook   nodig  om  de  online  lees-­‐  en  taalcapaciteiten  van  kinderen  te  vergroten.  Investeer  daarom  in  digitale   middelen  rondom  BoS  en  investeer  in  mediacoaches.   è Advies  aan  Cubiss:  zoek  naar  innovatieve  en  actuele  digitale  instrumenten  om  mediawijsheid  te   bevorderen.  Blijf  investeren  in  het  trainen  van  mediacoaches  en  consulenten  met  kennis  over   digitale  media.  

  Tot  slot   Uit  een  telefonisch  gesprek  met  de  Provincie  Limburg  blijkt  dat  de  gekozen  brede  doelstelling  (tegengaan   laaggeletterdheid)  hier  hoge  prioriteit  heeft  en  de  aanpak  en  resultaten  positief  worden  ontvangen.  Het   verdient  aanbeveling  om  de  aanpak  in  Limburg  nader  te  bespreken  en  de  succesfactoren  waar  mogelijk  te   integreren  in  de  Brabantse  aanpak  en  het  werkprogramma  van  Cubiss.  

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

10  

 

2   Bibliotheek  op  School      

2.1   Wat  houdt  Bibliotheek  op  School  in?     Kinderen  die  veel  lezen,  gaan  beter  en  met  meer  plezier  lezen  en  scoren  hoger  op  taaltoetsen.  Met  dit  in   het  achterhoofd  is  Bibliotheek  op  School  (hierna:  BoS)  ontwikkeld.  Dit  programma  beoogt  het  terugdringen   van  taalachterstanden  en  laaggeletterdheid,  het  vergroten  van  de  mediawijsheid  van  burgers  en  het   structureel  verbeteren  van  de  kwaliteit  van  het  onderwijs.       Het  programma  bestaat  uit  diverse  modulen  die  een  goede  taalontwikkeling  en  mediawijsheid  bevorderen.   Bibliotheken  en  basisscholen  maken  afspraken  over  meerjarige  samenwerking.  Afspraken  gaan  over  de   inzet  van  expertise,  collectie  en  lees  bevorderende  activiteiten  (de  modulen),  die  worden  opgenomen  in   een  jaarlijks  schoolleesplan.  Ieder  programma  is  maatwerk,  er  zijn  verschillende  varianten  waar   bibliotheken  en  scholen  op  inzetten.  Door  de  structurele  en  opbrengstgerichte  samenwerking  geven   bibliotheken  en  scholen  samen  vorm  aan  hun  educatieve  rol  in  het  onderwijs  en  leveren  zij  een  concrete   bijdrage  aan  de  (taal)ontwikkeling  van  schoolgaande  kinderen.      

2.2   De  landelijke  aanpak     Het  programma  BoS  wordt  in  heel  Nederland  toegepast.  Het  SIOB  (Sectoreninstituut  Openbare   Bibliotheken)  voert  samen  met  Stichting  Lezen  de  landelijke  regie  over  de  strategische  aanpak  van   leesbevordering  op  school.  Zij  ontvangen  hiervoor  een  impulssubsidie  van  het  ministerie  OCW.  Het  SIOB   voert  regie  op  het  bibliotheekstelsel,  bevordert  de  samenhang,  verbinding  en  efficiëntie  binnen  het   openbare  bibliotheekstelsel  als  geheel  en  ontwikkelt  en  initieert  beleid  en  innovatie  binnen  de  sector.  De   aanpak  van  het  SIOB  is  uitgewerkt  in  het  leesbevorderingsprogramma  Kunst  van  Lezen  (2008-­‐2015).  Hierin   staan  grofweg  drie  speerpunten:   1.

Boekstart  0-­‐4  

2.

Bibliotheek  op  School  in  primair  en  voortgezet  onderwijs  

3.

Leesbevorderingsnetwerk  

  Het  SIOB  werkt  daarnaast  samen  met  de  Provinciale  Serviceorganisaties  (PSO’s).  In  Brabant  vervult  Cubiss   de  PSO-­‐functie.  De  PSO’s  ondersteunen  openbare  bibliotheken  in  hun  provinciale  werkgebied.  In  2010   hebben  de  PSO’s  gezamenlijk  de  Stichting  Samenwerkende  PSO’s  Nederland  opgericht.  Doelstellingen  van   de  Stichting  en  daarmee  de  PSO’s  zijn:     §

Vormgeven  van  bibliotheekinnovatie  

§

Ontwikkelen  van  diensten  en  producten  

  Een  van  de  producten  is  het  programma  BoS.  Iedere  PSO  stimuleert  participatie  aan  dit  programma.  

                   K2  NEXT  GENERATION  

11  

 

2.3   De  aanpak  in  Noord-­‐Brabant     In  de  provincie  Noord-­‐Brabant  werkt  Cubiss  samen  met  de  Brabantse  bibliotheken  aan   bibliotheekondersteuning  en  programma's  voor  mediawijsheid  en  content.  Cubiss  stelt  ieder  jaar  een   werkplan  op  waarin  zij  aangeven  op  welke  wijze  zij  bijdragen  aan  bibliotheekondersteuning,  mediawijsheid   en  content  binnen  de  provinciale  kaders.  Dit  doet  zij  in  nauwe  samenspraak  met  de  VBB  (Vereniging  van   Brabantse  Bibliotheekdirecteuren).  Binnen  het  werkprogramma  worden  innovatieve  producten  en  diensten   op  het  gebied  van  mediawijsheid,  leesbevordering  en  literatuureducatie  ontwikkeld.  Eén  van  de  producten   die  daartoe  behoort,  is  Bibliotheek  op  School.     Cubiss  en  de  aangesloten  bibliotheken  spannen  zich  gezamenlijk  in  om  BoS  te  verspreiden  in  de  provincie   Noord-­‐Brabant.  Activiteiten  die  Cubiss  onder  andere  uitvoert  zijn:   §

Ondersteuning  bibliotheken  bij  de  implementatie  en  uitrol  van  het  programma  

§

Kennisoverdracht  

§

Coördinatie  van  landelijke  activiteiten  (onder  andere  de  monitor,  opleidingen)  

§

Verhoging  expertise  van  leesconsulenten  en  onderwijsspecialisten  

§

Organisatie  van  conferenties  voor  het  onderwijs  rondom  taal-­‐,  lees-­‐  en  mediawijsheid    

§

Productontwikkeling  

  Binnen  het  programma  Mediawijsheid  valt  het  domein  Taal  en  Media.  Beoogde  doelstelling  is  dat   Brabantse  burgers  vaardiger  zijn  met  taal  en  media.  De  inspanningen  richten  zich  op  alle  Brabanders  en   specifiek  op  de  Brabantse  jeugd.  Met  name  de  leeftijdscategorie  0  tot  12  jaar  is  een  belangrijke  doelgroep.   Hiervoor  is  het  deelproject  ‘Taal  en  Media  voor  jeugd  en  jongeren’  ingericht.  Voor  de  doelgroep   basisschoolleerlingen  is  het  beoogde  resultaat  dat  in  2015  de  Brabantse  basisbibliotheken  op  structurele   basis  met  90%  van  de  scholen  in  het  primair  onderwijs  samenwerkt.  In  het  Werkplan  2014  van  Cubiss  staan   de  volgende  doelstellingen  voor  deze  doelgroep  beschreven:   §

In  2015  werkt  65%  van  de  Brabantse  scholen  in  het  primair  onderwijs  op  structurele  basis  aan  de   doorgaande  leerlijnen  op  het  gebied  van  lezen  en  mediawijsheid.  Bij  de  scholen  die  op  basis  van  BoS   samenwerken  met  de  bibliotheek  wordt:     -­‐   bij  40%  van  de  leerlingen  in  het  primair  onderwijs  een  gelijkblijvende  leesattitude  gemeten  door       middel  van  de  Leesmonitor;   -­‐   bij  35%  van  de  leerlingen  in  groep  8  in  het  primair  onderwijs  het  vereiste  overgangsniveau  voor  het       voortgezet  onderwijs  geconstateerd  door  middel  van  de  Mediamonitor.  

  De  activiteiten  die  zijn  opgenomen  in  het  Werkplan  2014  van  Cubiss  om  bovenstaande  doelstellingen  te   behalen  zijn:   §

Uitvoeren  meting  samenwerkingsrelaties  voorjaar  2014.  

§

Product-­‐  en  dienstontwikkeling  voor  verschillende  netwerkpartners,  gebruik  makend  van  de  expertise   van  deze  netwerkpartners.  Productontwikkeling  op  gebied  van  mediawijsheid,  leesbevordering  en   cultuureducatie.  

§

Kennisdeling  rondom  landelijke  aanpakken  en  trends  en  ontwikkelingen  bij  de  netwerkpartners.   Kennisdeling  en  professionalisering  van  medewerkers  door  middel  van  het  aanbieden  van   achtergrondinformatie  in  de  vorm  van  artikelen,  de  kenniskaravaan  ('karavaan'  van  bijeenkomsten   rondom  actuele  onderwerpen  die  door  het  Brabantse  land  trekt,  om  zodoende  leesconsulenten  in  hun  

                   K2  NEXT  GENERATION  

12  

werkgebied  te  faciliteren  in  het  uitoefenen  van  hun  functie)  en  congressen.     §

Begeleiden,  ondersteunen,  stimuleren  en  faciliteren  van  bibliotheken  rondom     implementatie  van  landelijke  aanpakken.  

§

Inrichten,  monitoren  en  begeleiden  van  vier  pilots  rondom  de  inzet  van  de  media  bar  in  de  landelijke   aanpak  de  Bibliotheek  op  school.  

§

Schrijven  van  handleidingen  en  overdrachtsdocumenten  rondom  de  inzet  van  de  media  bar.  

§

Ontwikkelen  van  passende  programmering  voor  de  media  bar.  

§

Begeleiden,  ondersteunen  van  bibliotheken  en  experts  bij  uitvoering  van  het  multidisciplinaire  

expertteam.   §

Organiseren  van  drie  provinciale  finales  van  voorleeswedstrijden:  voor  primair  onderwijs,  voor  

voortgezet  onderwijs  en  voor  PABO-­‐studenten.   §

Ontwikkelen  nieuw  concept  rondom  de  nationale  voorleeswedstrijden.  

§

Conferentie  en  communicatietrajecten  voor  gemeentelijke  en  onderwijs  gerelateerde  stakeholders  van   de  bibliotheek  rondom  het  belang  van  mediawijsheid,  de  rol  die  de  bibliotheek  daarin  vervult  en  de   inzet  van  de  landelijke  aanpakken.  

§

Ontwikkeling  van  content  voor  MOOC's  rondom  mediawijsheid,  in  samenwerking  met  ROC's  en  

andere  organisaties.     Voor  de  uitvoering  van  het  deelproject  ‘Taal  en  Media  voor  jeugd  en  jongeren’  heeft  de  Provincie  Noord-­‐ Brabant  aan  Cubiss  voor  2014  €  715.000,00  subsidie  beschikbaar  gesteld.         In  het  volgende  hoofdstuk  beschrijven  we  onze  bevindingen  van  de  inspanningen  in  Brabant,  zowel   kwantitatief  (bereik  in  2013)  als  kwalitatief  (aanpak  in  2013).

                   K2  NEXT  GENERATION  

13  

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

14  

     

3   Onze  bevindingen   3.1   De  verspreiding  van  Bibliotheek  op  School     De  Provincie  Noord-­‐Brabant  bevat  twintig  basisbibliotheken  die  allen  vertegenwoordigd  zijn  in  de   Vereniging  voor  Brabantse  Bibliotheken.  Het  aantal  basisscholen  in  Brabant  is  889.  Volgens  Cubiss  werken   alle  twintig  basisbibliotheken  samen  met  het  primair  onderwijs.  Die  samenwerking  kan  echter  structureel   en  incidenteel  zijn  ingericht.     In  2014  werkt  80%  van  de  basisbibliotheken  (15)  actief  met  26%  (229)  van  de  scholen  om  het  programma   BoS  te  implementeren.  De  acties  variëren  echter  van  een  eerste  verkennende  fase  tot  de  uitvoerende  fase:   §

Met  61  scholen  voert  de  bibliotheek  een  verkennend  gesprek.  

§

Met  90  scholen  werkt  de  bibliotheek  samen  met  aan  de  implementatie  van  (onderdelen  van)   Bibliotheek  op  School.  

§

Met  78  scholen  voert  de  bibliotheek  de  afspraken  rondom  BoS  uit.  

  Wel  zijn  de  verschillen  tussen  bibliotheken  groot.  Sommige  bibliotheken  werken  met  100%  van  de   basisscholen  in  hun  werkgebieden  samen  aan  Bibliotheek  op  School,  terwijl  andere  bibliotheken  10%  halen.   Uit  het  overzicht  van  participerende  basisbibliotheken  en  scholen  en  de  gesprekken  blijkt  bovendien  dat  de   wijze  waarop  het  programma  wordt  ingezet  erg  van  elkaar  verschilt.  Zo  zijn  er  minimale  en  maximale   varianten.  Op  sommige  scholen  bestaat  participatie  aan  BoS  alleen  uit  afspraken  over  een  boekencollectie   op  school.  Op  andere  scholen  wordt  veelvuldig  gewerkt  met  leesconsulenten.  In  de  komende  paragrafen   zullen  we  meer  ingaan  op  de  verschillen  en  verklaringen.       Als  we  de  resultaten  vergelijken  met  de  resultaten  in  andere  provincies  dan  loopt  Brabant  wat  voor.   Volgens  het  SIOB  participeert  20%  van  alle  1830  basisscholen  in  Nederland  in  Bibliotheek  op  School.  Van  de   basisbibliotheken  werkt  70%  samen  met  tenminste  één  basisschool  aan  BoS.       Omdat  Cubiss  ook  de  Provincie  Limburg  ondersteunt  hebben  we  in  een  telefonisch  gesprek  met  de   Provincie  gevraagd  naar  de  aanpak  en  resultaten  in  Limburg,  ter  globale  vergelijking.  In  Limburg  waren  in   2013  op  zeventig  scholen  bibliotheken  ingericht,  van  de  ongeveer  tweehondervijftig  basisscholen  (28%).  In   Limburg  wordt  echter  niet  specifiek  het  programma  Bibliotheek  op  School  geïmplementeerd,  maar  wordt  de   inrichting  van  een  fysieke  bibliotheek  op  school  gestimuleerd  door  een  eenmalige  investering  aan  scholen   tegenover  meerjarige  (resultaat)afspraken  tussen  provincie,  scholen,  bibliotheken  en  gemeente.  Hiermee   wordt  beoogd  om  laaggeletterdheid  tegen  te  gaan.  Wanneer  nodig  kan  Cubiss  hierbij  ondersteuning   bieden,  hierover  worden  eveneens  afspraken  gemaakt  in  het  werkplan.  Het  bereik  in  de  Provincie  Limburg   is  dus  eveneens  groot,  en  de  aanpak  wordt  als  positief  ontvangen.  Het  is  de  moeite  waard  om  de  aanpak  in   Limburg  nader  te  bespreken.     De  resultaten  in  Brabant  zijn  goed,  maar  de  beoogde  doelstellingen  zoals  opgenomen  in  het  werkplan  van   Cubiss  zijn  logischerwijs  nog  niet  behaald.  Deze  evaluatie  betreft  namelijk  een  tussenevaluatie,  het   werkplan  is  nog  in  uitvoering  en  de  beoogde  doelstellingen/resultaten  gelden  voor  2015.  

                   K2  NEXT  GENERATION  

15  

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

16  

 

3.2   De  ervaringen  met  Bibliotheek  op  School       Tijdens  de  gesprekken  met  scholen,  bibliotheken,  gemeenten  en  betrokken  organisaties  hebben  we   gevraagd  naar  de  ervaringen  met  de  aanpak  in  Brabant  om  het  programma  Bibliotheek  op  School  te   verspreiden  en  implementeren.  De  gesprekken  hebben  geleid  tot  inzichten  in  wat  goed  en  minder  goed   bijdraagt  aan  een  groot  bereik  van  participerende  bibliotheken  en  scholen  in  Brabant.  We  zullen  kort  ingaan   op  de  inhoudelijke  meerwaarde  van  BoS  volgens  de  geïnterviewde.  Vervolgens  gaan  we  in  op  rand   voorwaardelijke  en  procesmatige  bevindingen  die  de  Brabantse  aanpak  positief  beïnvloeden.  In  de  laatste   paragraaf  noemen  we  ook  verbeterpunten  die  volgens  de  geïnterviewde  bijdragen  aan  een  betere   verspreiding  en  implementatie  van  het  programma.    

3.2.1 Wat  gaat  goed?     v Inhoudelijk   Scholen  ervaren  de  Bibliotheek  op  School  als  een  groot  succes.  Het  leesplezier  is  substantieel  verbeterd,  wat   ten  goede  komt  aan  het  technisch  lezen.  Dit  blijkt  ook  uit  de  landelijke  monitor  De  Bibliotheek  op  school,   waaruit  blijkt  dat  veel  kinderen  veel  plezier  beleven  aan  lezen.  De  geïnterviewde  scholen  danken  dit  succes   onder  kinderen  vooral  door  de  up-­‐to-­‐date  boekencollectie  en  de  uitnodigende  bibliotheekhoek  of  -­‐lokaal   waar  ze  op  eigen  houtje  boeken  kunnen  lenen.  Daarnaast  motiveert  de  leesconsulent  of  de  leescoördinator   (een  leerkracht)  de  kinderen  door  bijvoorbeeld  in  gesprek  te  gaan  met  kinderen,  certificaten  uit  te  reiken  en   bepaalde  thema’s  te  bespreken.  Kinderen  motiveren  ook  elkaar  om  bepaalde  boeken  te  lezen.  Een  van  de   geïnterviewde  scholen  is  ook  erg  tevreden  over  de  ouderbetrokkenheid.  De  leesconsulent  heeft  samen  met   de  leescoördinator  een  plan  bedacht  om  ook  onder  ouders  leesbevordering  te  stimuleren.  Zo  heeft  de   school  een  bijeenkomst  georganiseerd  over  mediagebruik  en  is  de  bibliotheek  na  schooltijd  ook  open.  De   ondersteuning  van  de  leesconsulent  wordt  als  positief  ervaren  doordat  hij/zij  leerlingen  motiveert  om  te   lezen  en  de  leerkrachten  stimuleert  om  het  lezen  onder  de  aandacht  te  houden  en  bepaalde  thema’s  op  te   pakken.  Scholen  kunnen  bijvoorbeeld  een  leeskwartier  per  dag  inzetten,  bepaalde  thema’s  aan  de  orde   stellen  of  specifieke  aandacht  besteden  aan  een  moeilijk  te  bereiken  groep.  Zo  koppelt  de  bibliotheek  haar   expertise  in  leesplezier  aan  het  technisch  lezen  van  school.  Samen  leidt  dit  tot  ‘kilometers  maken’  en  een   sterke  toename  van  het  plezier  in  lezen.      

v Proces     Professionaliteit   Voordat  Kunst  van  Lezen  de  landelijke  aanpak  BoS  ontwikkelde,  werkten  sommige  bibliotheken  en  scholen   al  samen  in  een  dergelijke  constructie.  Bibliotheken  experimenteerden  met  boekencollecties  op  school  of   organiseerden  themabijeenkomsten  voor  kinderen  onder  schooltijd.  Ook  was  er  de  Bibliobus:  een  bus  die   eens  per  week  op  het  schoolplein  stond  waar  kinderen  boeken  konden  lenen.  Echter  de  Bibliobus  heeft   geen  duurzame  samenwerking  tussen  bibliotheken  en  scholen  kunnen  bewerkstelligen.  De  Bibliobus   bestond  vaak  uit  een  afspraak  tussen  de  bibliothecaris  en  een  leerkracht,  maar  op  hoger  en  breder  niveau   waren  er  geen  afspraken.  Het  programma  BoS  brengt  hier  verandering  in.  Het  belangrijkste  kenmerk  van   het  programma  BoS  is  dat  structurele  samenwerking  tussen  scholen  en  bibliotheken  op  verschillende   niveaus  wordt  aangegaan:  operationeel  (leesconsulent  en  de  leerkracht);  tactisch  (manager  jeugd  

                   K2  NEXT  GENERATION  

17  

bibliotheek  en  de  schooldirectie)  en  strategisch  (bibliotheekdirectie,  schoolkoepel  en  de  gemeente).  Deze   partijen  maken  langdurige  afspraken,  zodat  BoS  geen  eenmalig  project  blijft  maar  gedurende  de   (basis)schoolcarrière  van  een  kind  bijdraagt  aan  leesplezier.  Afspraken  gaan  zowel  over  de  inhoud  (in  de   vorm  van  een  leesplan  en  jaarlijkse  leesdoelen)  als  om  structurele  financiering  van  de  boekencollectie,  de   leesconsulent,  de  monitor  en  andere  producten.  Deze  structurele  samenwerking  en  afspraken  worden  door   de  geïnterviewde  als  zeer  positief  ervaren.     Naast  de  structurele  afspraken,  heeft  BoS  een  zeer  professionele  uitstraling  door:   §

Promotiemateriaal:  er  is  eenduidig  promotiemateriaal  van  de  Bibliotheek  op  School.  Flyers  en   informatiebrochures  zien  er  ‘gelikt’  uit.  Bibliotheken  nemen  deze  materialen  mee  in  gesprek  met  de   scholen  en  gemeenten,  wat  helpt  bij  het  achterlaten  van  een  professionele  indruk  van  het  programma.  

§

Producten:  onder  de  naam  BoS  vallen  diverse  producten  die  door  Kunst  van  Lezen  of  door  Cubiss  zijn   ontwikkeld.  Net  als  het  promotiemateriaal  zijn  deze  producten  eenduidig,  onderbouwd  en   professioneel  opgezet.  

§

Cursussen  en  kennisontwikkeling:  leesconsulenten  volgen  cursussen  en  opleidingen,  leren  bij  en  blijven   continu  gevoed  met  nieuwe  ontwikkelingen.  De  opleiding  tot  leesconsulent  is  beschikbaar  op  MBO  en   HBO  niveau  en  is  tot  stand  gekomen  door  een  samenwerking  tussen  Cubiss  en  Avans  Hogeschool.    

§

Visie  en  beleid  bibliotheek:  bibliotheken  verankeren  hun  nieuwe  manier  van  werken  in  hun  visie  en   nemen  dit  op  in  beleid.  Cubiss  ondersteunt  hierbij  wanneer  nodig.    

§

Ondersteuning  bij  gesprekken:  Cubiss  ondersteunt  bibliotheek  bij  het  voeren  van  gesprekken  met   gemeenten  en  scholen.  Voor  sommige  bibliotheken  is  dit  een  nieuwe  manier  van  werken,  met  de  juiste   ondersteuning  kunnen  zij  ook  structurele  afspraken  maken  met  scholen  en  gemeenten  over  BoS.   Daarnaast  zetten  bibliotheken  het  lezen  binnen  de  gemeente  op  de  kaart.    

§

Landelijke  monitor  De  Bibliotheek  op  school:  de  landelijke  monitor  van  Kunst  van  Lezen  meet  jaarlijks   het  leesgedrag  van  leerlingen,  het  lees  bevorderend  gedrag  van  leerkrachten  en  het   leesbevorderingsbeleid  van  scholen.  Bibliotheken  gebruiken  deze  resultaten  om  hun  samenwerking   met  scholen  steeds  effectiever  te  maken  en  ter  verantwoording  aan  de  gemeenten.  De  resultaten   kunnen  ook  ingezet  worden  om  scholen  en  gemeente  te  blijven  enthousiasmeren  over  BoS.  Uit  de   Monitor  2012-­‐2013  (‘Lezen  Meten,  een  basis  voor  beleid’)  blijkt  dat  veel  kinderen  veel  plezier  beleven   aan  lezen.  Maar  er  is  ook  werk  aan  de  winkel,  zo  wordt  in  de  hogere  groepen  steeds  minder  gelezen,   vooral  door  jongens.  Zowel  leerkrachten  als  ouders  laten  kansen  liggen  om  hier  iets  aan  te  doen.  Deze   resultaten  bieden  een  basis  om  de  samenwerking  tussen  school  en  bibliotheek  te  verbeteren.  

  Gestandaardiseerd  maatwerk   In  de  gesprekken  met  scholen  kijken  bibliotheken  wat  er  op  school  aan  leesbevordering  gebeurt  en  wat  de   wensen  zijn  van  de  school  om  lezen  meer  onder  de  aandacht  te  krijgen.  Het  gaat  om  een  optimale  en   structurele  samenwerking  tussen  bibliotheek  en  school,  binnen  de  mogelijkheden  die  de  school  en   gemeente  bieden.  Die  structurele  meerjarige  samenwerking  vormt  de  kern  van  BoS,  dat  maatwerk  is.  Elke   school  of  schoolkoepel  geeft  samen  met  de  bibliotheek  een  andere  invulling  aan  de  formule  BoS,  die   bestaat  uit  diverse  bouwstenen.  Vaste  bouwstenen  zijn  de  leesconsulent,  het  leesplan  en  een  leescollectie   op  school.  Hoe  invulling  aan  deze  bouwstenen  wordt  gegeven  blijft  echter  maatwerk.  Zo  zijn  er  ook  scholen   die  in  de  buurt  van  een  bibliotheek  gevestigd  zijn,  waardoor  er  geen  collectie  op  school  hoeft  te  komen.   Naast  de  vaste  componenten  zijn  er  extra  modules  die  scholen  kunnen  inkopen,  zoals  de  monitor  en  media   coaching.  Dit  is  afhankelijk  van  de  extra  middelen  die  een  school  of  gemeente  vrijmaken.  Bibliotheken  en  

                   K2  NEXT  GENERATION  

18  

scholen  kunnen  hierdoor  zoeken  naar  de  juiste  lokale  invulling  van  het  programma  BoS,  maar  maken  wel   gebruik  van  de  professionele  en  onderbouwde  onderdelen  van  BoS.  Dit  wordt  als  positief  ervaren.  

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

19  

  Samenwerking       Samenwerking  tussen  bibliotheek  en  school   Een  succesvolle  BoS  draait  om  een  gelijkwaardige  en  evenwichtige  samenwerking  tussen  bibliotheek  en   school.     §

Gelijkwaardig:  school  en  bibliotheek  opereren  op  eenzelfde  niveau  met  eenzelfde  doel,  maar  op  een   verschillende  manier.  Er  zijn  afspraken  dat  de  school  gaat  over  het  technisch  lezen  en  de  bibliotheek   zorgt  voor  het  leesplezier.  Een  gelijkwaardige  samenwerking  geldt  ook  voor  de  implementatiefase,   wanneer  de  school  mee  wordt  genomen  in  de  planvorming  voor  BoS.    

§

Evenwichtig:  bibliotheek  en  school  investeren  beide  in  BoS.  De  school  verzorgt  bijvoorbeeld  de   ‘hardware’:  de  computers,  het  interieur,  de  aanschaf  van  de  boekencollectie  en  de  vrijwilligers.  De   bibliotheek  investeert  in  de  leesconsulent  en  de  software.  Een  startsubsidie  kan  een  goede  motivatie   zijn  om  dingen  op  gang  te  brengen,  maar  het  blijft  belangrijk  dat  de  school  een  investering  doet  en  er  in   samenwerking  een  model  wordt  opgezet  wat  langdurig  standhoud.  

  Naast  een  gelijkwaardige  en  evenwichtige  relatie  bleek  uit  de  gesprekken  dat  bibliotheken  bij  de   implementatie  geholpen  zijn  wanneer  scholen  in  een  koepel  georganiseerd  zijn  binnen  hetzelfde   werkgebied  als  de  bibliotheek.  Binnen  een  koepel  zijn  er  vaak  extra  financiële  mogelijkheden  om  BoS  te   implementeren.  Bovendien  is  het  bereik  automatisch  groter.  Belangrijk  hierbij  is  wel  dat  alle  directeuren   hierin  worden  meegenomen.  Anderzijds  spelen  bibliotheken  ook  handig  in  op  de  concurrentiepositie  van   scholen:  scholen  kunnen  niet  achterblijven  wanneer  andere  scholen  meedoen  aan  BoS.  Sommige  scholen   nemen  extra  producten  af  van  de  bibliotheek  om  zich  sterker  op  lezen  te  profileren.     Samenwerking  tussen  bibliotheek  en  gemeente     Zoals  hierboven  beschreven  draait  BoS  om  structurele  afspraken  op  verschillende  niveaus  tussen  scholen,   bibliotheken  en  gemeenten.  Een  succesvolle  samenwerking  tussen  de  bibliotheek  en  de  gemeente  draait   om  de  volgende  aspecten:   §

Ruimte  in  de  gemeentelijke  opdracht.  De  gemeentelijke  opdrachten  aan  bibliotheken  zijn  heel  divers  en   kunnen  variëren  van  ‘alle  vestigingen  openhouden  en  BoS  implementeren’  tot  ‘wij  willen  als  gemeente   werken  aan  taalbeleid’.  Voor  bibliotheken  is  het  dus  zaak  om  te  zoeken  naar  mogelijkheden  binnen   deze  opdracht  en  de  gemeente  mee  te  nemen  in  die  invulling  van  de  opdracht.    

§

De  prestatieafspraken  die  gemeente  aan  bibliotheken  stellen  zijn  erg  verschillend.  Bij  de  ene  gemeente   zijn  er  gedetailleerde  prestatieafspraken,  bijvoorbeeld  als  het  gaat  om  openingstijden  bibliotheek,   aanwezigheid  personeel,  omvang  directie  en  aantal  werkplekken.  Andere  gemeenten  geven  een  meer   generieke  opdracht  als  het  gaat  om  het  bereiken  van  kinderen.  Een  generieke  opdracht  biedt  meer   ruimte  voor  bibliotheken  om  het  budget  anders  in  te  richten.  Sommige  bibliotheekdirecteuren  zijn   handiger  in  het  creëren  van  ruimte  bij  de  gemeente  voor  BoS  dan  anderen.  Cubiss  ondersteunt  hierbij.    

§

De  vertrouwensrelatie  tussen  beleidsmedewerker  van  de  gemeente  en  bibliotheek.  Wanneer  er  een   generieke  opdracht  is  van  de  gemeente  aan  de  bibliotheek,  helpt  het  wanneer  de  bibliotheek  de   gemeente  goed  op  de  hoogte  houdt  van  de  ontwikkelingen  rondom  BoS.  Zo  weten  gemeente  waar  hun   investering  naar  toe  gaat  en  wat  het  oplevert.  Bibliotheken  houden  gemeente  bijvoorbeeld  op  de   hoogte  door  een  maandelijkse  nieuwsbrief  of  door  het  uitnodigen  van  de  beleidsmedewerker  of   wethouder  bij  bijeenkomsten  en  gesprekken.  Ook  helpt  het  wanneer  de  bibliotheek  de  Raad  en  het   College  informeert  over  de  ontwikkelingen  en  de  waarde  van  BoS.  Een  genoemd  voorbeeld  is  de  bus  

                   K2  NEXT  GENERATION  

20  

tour  die  Cubiss  organiseert  na  de  gemeenteraadsverkiezingen  in  maart  om  de  meerwaarde  van   bibliotheken  (en  ook  BoS)  onder  de  aandacht  te  brengen.         §

De  interne  organisatie  bij  de  gemeente.  Het  bibliotheekwerk  valt  bij  veel  gemeente  onder  één  afdeling,   vaak  is  dat  de  afdeling  cultuur  of  onderwijs.  Maar  het  bibliotheekwerk  en  specifiek  het  programma  BoS   beoogt  bredere  doelstellingen  die  bijdragen  aan  bijvoorbeeld  het  technisch  lezen  en  de  ontwikkeling   van  jeugdigen.  Hiermee  zijn  dus  ook  andere  afdelingen  van  gemeente  gebaat,  bijvoorbeeld  educatie  en   jeugd/welzijn.  Wanneer  afdelingen  meer  samenwerken,  dan  bundelen  zij  hun  krachten  om  aan   dergelijke  brede  doelstellingen  te  werken.  Bovendien  kan  dit  tot  extra  financiële  middelen  voor  de   inzet  van  BoS  leiden,  bijvoorbeeld  door  ook  een  deel  van  de  middelen  voor  het   onderwijsachterstandenbeleid  te  gebruiken.  Deze  brede  integrale  aanpak  zien  we  bij  een  aantal   gemeenten  in  Noord-­‐Brabant,  maar  wordt  nog  lang  niet  overal  zo  ingezet.  

  Samenwerking  tussen  bibliotheken     Er  is  een  stevig  netwerk  van  samenwerkende  bibliotheken  onder  de  koepelnaam  Vereniging  Brabantse   Bibliotheken  (VBB).  Door  samen  met  Cubiss  te  werken  (in  de  koepel  Brabantse  Netwerk  Bibliotheek)   bundelen  zij  hun  krachten.  Cubiss  brengt  onder  andere  bibliotheken  op  de  hoogte  van  de  vorderingen  en   praat  met  ze  over  benodigde  stimulerende  activiteiten.  Ze  versterken  elkaar.  Deze  samenwerking  maakt  dat   bibliotheken  in  Noord-­‐Brabant  meer  op  één  lijn  zitten  en  dezelfde  doelstellingen  en  belang  hebben.    

Provinciale  ondersteuning     Tijdens  een  van  de  gesprekken  met  de  bibliotheken  werd  Cubiss  omschreven  als  ‘een  motor  voor  sterke   samenwerking  tussen  bibliotheken’.  Cubiss  wordt  als  een  kennisuitwisselingsplatform  aangemerkt  die   uitwisseling  tussen  bibliotheken  mogelijk  maakt  en  verzorgt.  Deze  uitwisseling  draagt  bij  aan  de   professionaliteit  van  BoS:  goede  ervaringen  en  tips  worden  uitgewisseld.  Verder  faciliteert,  ondersteunt,   motiveert  en  enthousiasmeert  Cubiss  de  bibliotheken  om  BoS  op  de  kaart  te  zetten.  Dit  doen  zij   bijvoorbeeld  door  bibliotheken  te  ondersteunen  bij  het  schrijven  van  beleidsplannen  en  het  uitzoeken  wat   de  (financiële)  mogelijkheden  zijn  om  BoS  op  scholen  aan  te  bieden.  Op  die  manier  hebben  bibliotheken   hun  woordje  klaar  wanneer  zij  acquisitiegesprekken  voeren  op  scholen.  BoS  daagt  zo  bibliotheken  uit  om  op   een  andere  manier  te  werken:  in  plaats  van  achter  de  balie  te  staan  en  te  wachten  op  klanten,  gaan  de   bibliotheken  naar  de  scholen  toe.  Daarnaast  zorgen  zij  voor  (betaalbare)  professionalisering  van  de   bibliotheken,  zowel  in  de  competentieontwikkeling  van  leesconsulenten  als  productontwikkeling.    

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

21  

 

3.2.2 Wat  kan  beter?  

  v Op  school     Op  veel  scholen  is  er  sinds  kort  een  Bibliotheek  op  School.  De  bevraagde  leerkrachten  geven  de  volgende   verbeterpunten:   §

De  BoS  staat  soms  los  van  ander  aanbod  van  de  bibliotheek,  doordat  er  een  andere  coördinatie  op  zit.    

§

Kinderen  willen  vaak  series  lezen,  maar  series  zijn  niet  altijd  in  de  BoS  verkrijgbaar.  

§

Voor  een  doorgaande  leeslijn  willen  scholen  ook  graag  aanbod  hebben  voor  peuters  en  kinderen  uit   speciaal  onderwijs,  de  broertjes  en  zusjes  van  schoolgaande  kinderen  of  de  nabijgelegen  kinderopvang.   Dit  is  nog  niet  overal  mogelijk.    

§

Het  technische  uitleensysteem  laat  lang  op  zich  wachten.  Het  wordt  ontwikkeld,  maar  in  de  tussentijd   moeten  de  scholen  improviseren.    

§

Op  sommige  scholen  is  de  BoS  alleen  onder  schooltijd  open,  dit  heeft  te  maken  met  de  beschikbaarheid   van  de  leesconsulent  en  de  vrijwilligers.  Voor  de  evaluatie  is  gesproken  met  een  school  die  ook  na   schooltijd  een  uurtje  open  is,  dit  draagt  bij  aan  ouderbetrokkenheid  voor  lezen.    

§

De  BoS  is  vooral  gericht  op  leesbevordering,  de  uitrol  van  het  onderwerp  mediawijsheid  is  nog  aan  de   magere  kant.  Bibliotheken  zijn  bezig  met  deze  competentieontwikkeling,  maar  dat  heeft  nog  even  tijd   nodig  om  zich  verder  te  ontwikkelen  en  op  de  kaart  te  zetten.    

§

De  geïnterviewde  betrokkenen  geven  allemaal  aan  dat  het  aanbieden  van  boeken  op  school  bijdraagt   aan  het  bibliotheekbezoek.  De  leeshonger  neemt  toe.  Voordat  een  vestiging  gesloten  wordt,  moet  het   gebruik  dus  goed  onderzocht  worden.    

§

In  veel  werkgebieden  van  de  bibliotheken  geeft  het  voortgezet  onderwijs  aan  ook  een  BoS  te  willen.   Bibliotheken  zijn  hier  nog  niet  altijd  voor  uitgerust.  In  enkele  gemeenten  is  een  start  gemaakt,  maar   moet  nog  verder  uitgebouwd  worden.  Bibliotheken  zien  dit  als  een  belangrijk  aspect  voor  de   doorlopende  leeslijn  van  kinderen  te  stimuleren.    

 

vProces     Gemeentelijk  beleid   De  overheid  speelt  een  belangrijke  rol  in  de  bevordering  van  taal-­‐  en  leesvaardigheid.  In  de  visie  en  het   beleid  van  de  gemeente  moet  het  belang  hiervan  ‘erkend’  worden.  Zoals  onder  2.2  beschreven  staat,  is  de   ruimte  binnen  de  gemeentelijke  opdracht  belangrijk  om  een  BoS  op  scholen  te  implementeren.  Wanneer   deze  ruimte  er  niet  is,  wordt  er  een  uitgeklede  variant  aangeboden.  Dit  gaat  echter  ten  koste  van  de   kwaliteit  en  dit  hekelt  aan  de  vraag  wanneer  er  wel  of  geen  sprake  is  van  een  Bibliotheek  op  School.  Alleen   een  collectie  op  school  aanbieden  zien  de  verschillende  geïnterviewde  betrokkenen  niet  als  een  BoS.  Juist   de  leesconsulent  is  de  toegevoegde  waarde,  echter  omdat  deze  als  kostbaar  wordt  gezien  zijn  scholen  niet   altijd  in  de  mogelijkheid  hiervoor  te  betalen.       De  ruimte  en  mogelijkheden  die  bibliotheken  van  gemeenten  krijgen  hangt  grotendeels  af  van  het  actuele   beleid  en  de  agenda  van  de  gemeente.  Deze  verschilt  per  jaar,  maatschappelijke  en  politieke   ontwikkelingen  hebben  invloed  op  de  invulling  van  het  beleid  van  gemeenten  en  de  prioriteiten  die  zij   stellen.  Dit  kan  gunstig  of  ongunstig  uitpakken  voor  de  mate  waarin  en  wijze  waarop  taal  en  lezen  op  de   agenda  staat.  Ook  kunnen  individuele  drijfveren  en  vaardigheden  van  beleidsmedewerkers  bepalend  zijn   voor  de  implementatie  van  BoS.  Van  bibliotheken  vraagt  dit  een  flexibele  houding,  zij  moeten  telkens  weer                      K2  NEXT  GENERATION  

22  

in  gesprek  blijven  en  aansluiten  bij  de  wensen  van  gemeenten.  Dit  kan  een  integrale  en  lange  termijn   aanpak  in  de  weg  staan,  met  gevolgen  voor  de  kwaliteit  en  het  boogde  effect.  Vooral  in  gemeenten  met   veel  diverse  en  verspreid  liggende  kernen  kunnen  politieke  belangen  de  gewenste  aanpak  nog  wel  eens   dwarsbomen.  Zo  kan  de  sluiting  van  een  bibliotheek  erg  gevoelig  liggen  in  dat  ene  dorp,  met  gevolgen  voor   de  brede  inzet  van  BoS.  Het  gemeentelijk  beleid  is  daarom  een  bepalende  factor  voor  zowel  de  verspreiding   als  de  implementatie  van  BoS  in  Noord-­‐Brabant  en  verdient  volgens  de  geïnterviewde  meer  aandacht.      

Financiering   De  kosten  die  gepaard  gaan  met  de  uitvoering  van  BoS  kunnen  een  drempel  zijn  voor  basisscholen  om  te   participeren.  Basisscholen  hebben  beperkte  ruimte  voor  autonome  keuzes  en  zijn  niet  gewend  om  mee  te   betalen  aan  extra  programma’s  aanvullend  op  het  educatieve  programma.  Ook  bibliotheken  hebben  te   maken  met  bezuinigingen  en  een  terugval  in  betalende  leden.  Ongeveer  85%  van  de  inkomsten  hangt  af   van  de  gemeentelijke  subsidie.  Wanneer  gemeenten  de  geldkraan  dichtdraaien,  moeten  er  keuzes  gemaakt   worden,  bijvoorbeeld  het  uitkleden  van  BoS.  Dit  gaat  ten  koste  van  de  kwaliteit  en  het  effect  van  het   programma.  Alle  geïnterviewde  maken  zich  hier  zorgen  over  en  vinden  dit  een  belangrijk  aandachtspunt.    

Samenwerking   BoS  is  een  structurele  samenwerking  tussen  bibliotheken  en  scholen.  Zoals  onder  2.2  beschreven,  is  de   samenwerking  succesvol  wanneer  de  bibliotheek  alle  partijen  op  de  verschillende  niveaus  (operationeel,   tactisch  en  strategisch)  goed  meeneemt  in  het  proces  van  implementatie  en  de  verdere  uitrol.  Wanneer   scholen  bijvoorbeeld  niet  worden  meegenomen  en  zij  BoS  over  de  schutting  gegooid  krijgen,  leidt  dit  tot   ergernis.  Er  is  dan  minder  draagvlak  en  voor  scholen  is  het  niet  geheel  duidelijk  wat  een  leesconsulent  te   bieden  heeft.  Dit  leidt  tot  reacties  zoals  ‘Dat  kunnen  wij  zelf  ook,  daar  gaan  wij  zeker  niet  voor  betalen  in  de   toekomst’.  De  bibliotheek  is  dan  niet  goed  in  staat  geweest  om  de  school  te  overtuigen  en  speelt  niet  goed   in  op  wat  een  school  al  zelf  doet  en  waar  er  behoefte  aan  is.  Communicatie  en  het  managen  van   verwachtingen  tussen  bibliotheken  en  scholen  kan  volgens  de  geïnterviewde  daarom  altijd  beter.  Ook   bestaan  er  verschillende  meningen  over  het  inzetten  van  MBO  of  HBO  opgeleide  leesconsulenten.  Een   leesconsulent  op  MBO  kan  niet  altijd  als  een  gelijkwaardige  partner  ingezet  worden  op  een  school.  Als   partner  in  het  proces  is  bij  voorkeur  een  HBO  opgeleide  consulent  nodig  (of  een  zeer  ervaren  MBO’er),   eventueel  kan  op  onderdelen  een  MBO  opgeleide  consulent  ingeschakeld  worden.  

                   K2  NEXT  GENERATION  

23  

 

                   K2  NEXT  GENERATION  

24  

 

Bijlage   Topiclijsten  interviews    

   

v  Cubiss  

 

§

Hoe  zet  Cubiss  zich  in  voor  bevordering  van  mediawijsheid/taalvaardigheid?    

§

Wat  is  de  rol  van  Cubiss  in  Bibliotheek  op  school?    

§

Hoe  is  het  verloop  van  het  project  Bibliotheek  op  school?    

§

Wat  levert  Bibliotheek  op  school  volgens  jullie  op?  

§

Wat  zijn  jullie  ambities  voor  bibliotheek  op  school?  

§

Wat  zijn  de  dingen  die  jullie  nog  meer  kunnen  doen,  die  anders  moeten  om  meer  resultaat  op  te   leveren?    

§

Hoe  werkt  Cubiss  samen  met  de  Provincie?  

§

Hoe  werkt  Cubiss  samen  met  bibliotheken?  Wat  doen  zij  samen?  

§

Hoe  wordt  Bibliotheek  op  school  door  bibliotheken  ontvangen  en  ingezet?  

§

Hoe  werkt  Cubiss  samen  met  basisscholen?  Wat  doen  zij  samen?  

§

Hoe  wordt  Bibliotheek  op  school  door  scholen  ontvangen?  

§

Hoe  werkt  Cubiss  samen  met  VBB?    

§

Hoe  werkt  Cubiss  samen  met  gemeenten?    

§

Met  welke  partijen  hebben  jullie  nog  meer  te  maken  in  het  kader  van  Bibliotheek  op  school  (zoals  ABC   en  dergelijke)?    

 

v  Vereniging  Brabantse  Bibliotheken     §

Hoe  zet  VBB  zich  in  voor  bevordering  van  mediawijsheid/taalvaardigheid?    

§

Wat  is  de  rol  van  VBB  in  Bibliotheek  op  school?  

§

Hoe  is  het  verloop  van  het  project  Bibliotheek  op  school?    

§

Wat  levert  Bibliotheek  op  school  volgens  jullie  op?  

§

Wat  zijn  jullie  ambities  voor  bibliotheek  op  school?  

§

Wat  zijn  de  dingen  die  jullie  nog  meer  kunnen  doen,  die  anders  moeten  om  meer  resultaat  op  te   leveren?    

 

§

Wat  is  jullie  relatie  met  bibliotheken  in  Bibliotheek  op  school?    

§

Hoe  werken  jullie  samen  met  Cubiss?    

§

Hoe  werken  jullie  samen  met  basisscholen?    

§

Hoe  werken  jullie  samen  met  gemeenten?    

§

Met  welke  partijen  hebben  jullie  nog  meer  te  maken  in  het  kader  van  Bibliotheek  op  school  (zoals  ABC   en  dergelijke)?    

v  SIOB  

 

§

Wat  is  de  rol  van  SIOB  in  Bibliotheek  op  school?    

§

Hoe  gaat  het  landelijk  met  Bibliotheek  op  school?  

§

Wat  zijn  de  resultaten?  

                   K2  NEXT  GENERATION  

25  

§

Hoe  verhouden  deze  resultaten  zich  tot  Brabant?  

                   K2  NEXT  GENERATION  

26  

 

 

§

Wordt  er  in  Brabant  meer  inzet  gepleegd?  Hoe  en  wat?  

§

Zijn  jullie  blij  met  de  vorderingen  in  Brabant?  

§

Wat  kan  er  beter  in  Brabant?  Wat  moet  behouden  blijven?  

v  Basisschool  

  §

Hoe  zijn  jullie  in  aanraking  gekomen  met  Bibliotheek  op  school?    

§

Hoe  is  het  verloop  van  het  project  Bibliotheek  op  school  bij  jullie?  

§

Hoe  werken  jullie  samen  met  bibliotheken  in  Bibliotheek  op  school?    

§

(Hoe)  werken  jullie  samen  met  Cubiss?    

§

(Hoe)  werken  jullie  samen  met  de  gemeente  in  Bibliotheek  op  school?    

§

Met  welke  partijen  hebben  jullie  nog  meer  te  maken  in  het  kader  van  Bibliotheek  op  school  (zoals  ABC   en  dergelijke)?    

§

Wat  doen  jullie  buiten  bibliotheek  op  school  met  bibliotheken?  Werken  jullie  ook  op  andere  manieren  

 

samen?    

v  Bibliotheek     §

Wat  is  jullie  rol  in  Bibliotheek  op  school?  

§

Met  welke  scholen  werken  jullie  samen?  

§

Wat  voor  diensten  en  producten  bieden  jullie  deze  scholen  aan?    

§

Hoe  is  het  verloop  van  het  project  Bibliotheek  op  school?    

§

Wat  levert  Bibliotheek  op  school  volgens  jullie  op?  

§

Wat  zijn  jullie  ambities  voor  bibliotheek  op  school?  

§

Hoe  werken  jullie  samen  met  Cubiss?  

§

Hoe  werken  jullie  samen  met  de  koepelorganisatie  VBB?    

§

(Hoe)  werken  jullie  samen  met  gemeente(n)?    

§

Met  welke  partijen  hebben  jullie  nog  meer  te  maken  in  het  kader  van  Bibliotheek  op  school  (zoals  ABC   en  dergelijke)?    

§  

Hebben  jullie  nog  meer  projecten  rondom  geletterdheid  op  scholen?  

v  Gemeente       §

Wat  is  jullie  rol  in  Bibliotheek  op  school?  

§

Hebben  jullie  beleidsdoelstellingen  of  visie  op  de  aanpak  van  leesbevordering,  geletterdheid  of   taalvaardigheid  en  mediawijsheid?    

§

Hoe  geven  jullie  dit  vorm?    

§

Weten  jullie  hoe  het  met  de  geletterdheid  in  de  gemeente  gesteld  is?  

§

Hoe  is  het  verloop  van  het  project  Bibliotheek  op  school?    

§

Weten  jullie  wat  Bibliotheek  op  school  oplevert?    

§

Met  welke  scholen  en  bibliotheken  werken  jullie  samen?  

§

(Hoe)  werken  jullie  samen  met  Cubiss?  

§

(Hoe)  werken  jullie  samen  met  de  provincie?    

                   K2  NEXT  GENERATION  

27  

§

Met  welke  partijen  hebben  jullie  nog  meer  te  maken  in  het  kader  van  Bibliotheek  op  school  (zoals  ABC,   VBB  en  dergelijke)?  

                   K2  NEXT  GENERATION  

28