Bezoek aan Londen Gedurende de periode 14 t/m 16 juni 2011, waren de zes groepsleden, Boudewijn Bach, Alan Barker, Hubert Brouwer, Wiebe Damstra, Albert Laterveer en Gerard Moolenaars te gast bij de “St.Marylebone Society” in Londen. Hierbij een impressie met de nodige anekdotes. Ontvangst in een opmerkelijke tuin in Marylebone Onze eerste confrontatie met Marylebone (St.Mary’s by the burn, the Tyburn River) is de aankomst in Baker Street station. Na het verlaten van de drukke metro komen wij terecht in de straatherrie van een eindeloze stroom verkeer met veel bussen en taxi’s. Terwijl wij wachtten op de hoek van Baker Street, tegenover Madame Tussauds, verscheen opeens een lange, slanke, ernstig figuur; toch niet Sherlock Holmes? Met ferme tred kwam hij op ons af. “Bent u de groep uit Nederland?” Het bleek een van onze gastheren te zijn, Wim van de Lee (geboren Nederlander, opgegroeid in Ierland en getrouwd met Anne, een Amerikaanse), die ons vervolgens langs de volgende straten met hoge appartementen heeft geleid. Opeens staan we oog in oog met een jaren ’30 gebouw, waar de taxi’s door een poort naar binnen rijden om hun passagiers af te zetten voor de ruime entreehal van glimmende marmeren vloer en spiegelwanden.
Entreehal appartementengebouw Wim en Anne
Daktuin met speelveld
Anne laat de nieuwste daktuininrichting zien
Daktuin met uitzicht op de aangrenzende straat
Dit blijkt het woonadres van Wim en Anne te zijn en één van onze drie logeeradressen. Anderen van de groep logeren bij Cynthia Poole (kunstenares) en haar man Clive, in een knusse “mews” (een verbouwd koetshuis achter de hoge herenhuizen) en bij Gaby Higgs (architect) en haar man Gary Young en drie kinderen in hun statig “Georgian town-house”. 1
Wim leidt ons langs de ontvangstbalie van zijn gebouw naar de lift, die toegang geeft tot de daktuin. Hier is door zijn vrouw een picknick voorbereid, maar eerst een wandeling door de opmerkelijke tuin die zich uitstrekt over het gehele bouwblok. Vanaf de tuin kijkt men uit over de daken van West Londen. Vanaf links: Hubert, Wiebe, Cynthia en Alan genieten van de picknick
Marylebone bestaat uit een strakke grid van voornamelijk Georgiaanse rijhuizen uit de midden- en laat 18e eeuw. De huizen zijn van 4 lagen plus souterrain en zolder. Langs de “High Street” is de bebouwing van latere datum, 19e en 20e eeuw Edwardiaans en Victoriaans. Hierin zijn de winkels en diverse cafés en restaurants gevestigd. Marylebone is ingebed in het dichtbebouwde West End tussen Regent’s Park in het noorden en Oxford Street en Mayfair in het zuiden.
Een straat met Regency herenhuizen in Marylebone
Voorrijplein van Marylebone Station
De “mews” woonstraat van Clive en Cynthia
Clive, Wim, Cynthia en de werkgroepleden
2
Wandeling naar Paddington Green Voor de kennismaking met Gaby en Cynthia nemen wij een kopje koffie in de aangename en kleurrijk gerestaureerde stationshal van Marylebone. Bij de kennismakingsronde wil Hubert de twee dames attent maken op de verschillen in de groep, en stelt hij zich nadrukkelijk voor met “I am the architect”. Onze gastvrouwen hebben een vol programma voor ons opgesteld en wij zijn na de kennismaking meteen begonnen aan een wandeling in westelijke richting door Paddington. Na de straatmarkt in een etnische wijk hebben wij een afspraak met David Pigden van de splinternieuwe hogeschool, maar eerst een bezoek aan de Lisson kunstgalerie uit 1990 van de Britse architect Tony Fretton.
Groepsleden vergezeld door David Pigden van de Westminster College, Gaby Higgs en Cynthia Poole
Zicht op City of Westminster College vanaf Paddington Green waar Albert Laterveer druk aan het filmen is
Interieur met vide en lichtkoepel
Corridor met een rij gespreksruimtes
Het “City of Westminster College” is een indrukwekkend gebouw dat uitkijkt over de bomen van de vroegere dorpsbrink “Paddington Green”. Het gebouw is dit jaar geopend en is van het Deense architectenbureau Schmidt, Hammer, Lassen. Door de hogere verdiepingen naar buiten te schuiven over de straat hebben de architecten in het hart van het gebouw een weidse vide gecreëerd met licht en een gevoel van ruimte. Van David Pigden horen wij hoe de leerlingen vanuit heel Londen en niet alleen Westminster worden ingeschreven. Men kon waarnemen dat er in het college verschillende etnische groeperingen rondliepen. Er wordt een scala aan opleidingen aangeboden van toneel en mediastudies tot autotechniek.
3
In contrast met de groene oase van Paddington Green ligt ernaast het voormalige “Paddington Basin” van de Grand Union Canal, een waterverbinding tussen de Londense havens en de fabrieken van de stad Birmingham. Deze binnenvaarthaven ondergaat momenteel een transformatie tot een gemengd woonwerkgebied. Creaties van toparchitecten verdringen elkaar langs de kades. Onze weg leidt er naartoe via de grandioze stationsoverkapping uit 1854 van de beroemde ingenieur Isambard Kingdom Brunel. Grappig detail is een naast het station gebouwde stalling in drie verdiepingen voor paard en wagen: misschien de allereerste parkeergarage?
Brug Paddington Basin en ondergrondse kunst
Moderne architectuur Paddington Basin
De tocht naar Greenwich Gaby en Cynthia hebben voor de eerste dag een manier gevonden ons een vliegensvlugge blik op de stad te geven. Die leggen wij niet af per vliegtuig, maar met de “Thames Clipper”, een catamaran voorzien van krachtige motoren die ons in 40 minuten over de Thames vaart van het Embankment in het centrum naar Greenwich in het oosten van Londen. Opvallend aan de zuidoever zijn een reeks culturele gebouwen. Ooit, in het verleden, tijdens het bewind van de Puriteinen is alle vermaak uit de ommuurde stad verdreven. Daarom heeft zich hier op de zuidoever ook het theater “the Globe” in de tijd van Shakespeare gevestigd. Naast de kolos van de “Tate Modern”, een elektriciteitscentrale verbouwd tot kunsthal door het Zwitserse architecten-duo Herzog en de Meuron, is een replica van de Globe verrezen waar, net zoals toen, de stukken van Shakespeare worden opgevoerd.
4
Hoogbouw “the Shard” van Renzo Piano in uitvoering
“City skyline” met “the Gherkin” van Norman Foster
Aan de noordoever flitsen wij langs het doorkijkje naar St. Pauls en onder de Milleniumbrug van architect Norman Foster. Aan de zuidoever, bovenop London Bridge Station, is een toren in aanbouw die de hoogste wordt in de EU. Het is een ontwerp van de Italiaanse architect Renzo Piano die zich had voorgenomen nooit een wolkenkrabber te ontwerpen. Op uitnodiging van de ontwikkelaar (een jongeman die heeft weten op te klimmen van marktstalhouder in de “East End”) is de architect naar Londen gekomen, en werd hij gegrepen door het stadslandschap van spitse kerktorens ontworpen door stadsbouwmeester Christopher Wren na de grote brand van 1666. Toen zag hij de vorm waarin hij toch een wolkenkrabber zou willen maken en heeft de opdracht aanvaard. Zo zal er in 2012 een gebouw van 310 meter hoogte worden voltooid in de vorm van een “shard” of “scherf”, met de functies van hotel, kantoren en woningen.
Greenwich Palace 1702 van Christopher Wren met in de zichtas Queen Anne’s House uit 1619 van Inigo Jones
Greenwich Observatory op de heuveltop is ook van Christopher Wren
Voorbij de nieuwbouwtorens van Canary Wharf, na een lange bocht in de rivier, ligt het “Greenwich Palace” uit 1702 van Christopher Wren op de plek waar Greenwich Park vanaf de oever zich uitstrekt tot aan de heuveltop. Boven op de heuvel staat de “Greenwich Observatory” waar de nullijn van de lengtegraad zich bevindt. Van hieruit kan men van een breed panorama genieten met zicht op de bebouwing van Canary Wharf tot in de verte de koepel van St.Pauls in de City.
5
Gerard, Albert, Gaby, Boudewijn, Hubert, Cynthia, Alan en Wiebe, met op de achtergrond Greenwich Park en in de verte Canary Wharf. In het park zijn de voorbereidingen voor de “cours hippique” van de Olympische spelen te zien
Trafalgar Tavern” aan de Thamesoever in Greenwich – tijd om uit te rusten en op adem te komen
De overwinning van Lord Admiral Horatio Nelson bij Trafalgar is voor de Britten een nationale trots
De “Docklands Light Rail” slingert boven de havenbekkens Tijd is geld in het kantoorcentrum van Canary Wharf
6
Na een snelle daling van de heuvel af strijken wij neer op de stoelen van het rivierterras van de “Trafalgar Tavern” met uitzicht op de brede Thames. De “Docklands Light Rail” brengt ons naar Canary Wharf. Na het genieten van het zicht op de hoge toren van de Argentijnse architect César Pelli is het een genoegen om tussen de hoogbouw langs een kabbelend beekje in een groene parkinrichting te wandelen.
7
Zo heeft Gaby de foto hiervoor gemaakt
Het park met kabbelende beek tussen de kantoren van Canary Wharf
Het complex is in de periode 1988-1991 ontwikkeld rondom een netwerk van oude havenbassins. Afdalend in het ondergrondse station van Norman Foster kunnen wij de enorme betonnen gewelven boven de roltrappen bewonderen. De avond van de eerste dag wordt thuis bij Gaby een buffet gehouden waar de groepsleden en leden van de “St.Marylebone Society” met elkaar kunnen kennismaken en elkaar kunnen spreken.
Station Canary Wharf ontworpen door Norman Foster
Nagenieten van het dagprogramma met Gaby Higgs
8
Van Regent’s Park tot aan de City Vandaag moet Gaby zich bezighouden met de door haar georganiseerde “Marylebone Art Fair” en dus zijn Wim en Cynthia onze gidsen. Regent’s Park, een van de groene longen van Londen, is aangelegd door John Nash als onderdeel van zijn enorme onderneming een koninklijke promenade te maken tussen park en paleis. Het werk is in 1818 begonnen en de doorbraak van Regent Street is in 1835 voltooid. Het park is groter dan Marylebone zelf en wij beperken ons tot een blik in de tuin van een van de villa’s die gebouwd is aan de “Inner Circle” en een wandeling door “Queen Mary’s Gardens”.
Botanisch onderzoek is een serieuze zaak. Gerard, Cynthia en Wiebe in Regents Park
Weidse blik in de “Queen Mary’s Gardens” van Regents Park
Door het park te verlaten via de York Gate komt men in Marylebone High Street. Hier ziet onze voorzitter Boudewijn Bach kans om voorraad in te slaan in de echte Engelse “pie shop”. In een leeg winkelpand in de High Street heeft de St. Marylebone Society onder leiding van Gaby een tentoonstelling van plaatselijke kunstschilders georganiseerd. Er is ook een fotocompetitie gehouden onder de bewoners met impressies van Marylebone en de resultaten zijn tentoongesteld op de eerste verdieping. Met Wim en Cynthia lunchen wij in een restaurant boven een winkel gespecialiseerd in biologisch voedsel. Uit het gesprek blijkt tot onze verrassing dat Gerard Molenaars die dag jarig is.
Hubert wandelt langs de winkels in Marylebone High Street
Boudewijn bezig met de technische foefjes van zijn camera
9
Het vrije binnenhof schept ruimte in het British Museum
Gaby en Clive hangen de inzendingen op van de fotowedstrijd, een onderdeel van de Marylebone Art Fair
Een korte busrit langs Oxford Street brengt ons naar Bedford Square, een van de mooiste pleinen van Londen, en het naastgelegen British Museum. In 1960 is de bibliotheek verhuisd naar nieuwbouw, en is de “Great Court” van het museumcarré opgeschoond van alle uitbreidingen en bijgebouwen. Centraal op het vierkante binnenplein staat een ronde “Reading Room”. In 2001 is een glazen overkapping tussen de wanden van het plein en het ronde middengebouw voltooid, waardoor een openbare ruimte is ontstaan binnen het museum waar men door het hele complex vrij rond kan lopen. Het ontwerp is van architect Norman Foster.
Een geniaal ontworpen hekwerk om de rand van een souterrain – een verrassing in het historische stadsbeeld
Het vroegere hotel van Boudewijns oom Damman in een van de statige straten van Bloomsbury
10
Op onze route naar de City zijn er twee karakteristieke Londense pleinen te ontdekken. “Bloomsbury Square” geeft zijn naam aan de schrijversgroep die hier zich heeft gevestigd in de 20e eeuw. Van de groep zijn de schrijfster Virginia Woolf en de econoom John Maynard Keynes de bekendste namen. De statige herenhuizen aan de randen van het plein kijken uit op een met sierhekwerk omzoomde centrale tuin. Terwijl de groep geniet van de ruime opzet, verdwijnt Boudewijn Bach plotseling een zijstraat in. Enkele minuten later keert hij glimlachend terug naar de groep die verbaasd op het plein is blijven staan. Het blijkt dat Boudewijn kans heeft gezien de woning terug te vinden die hij in zijn jeugd heeft bezocht toen zijn oom in Londen woonde.
Het eerste postmoderne gebouw in Londen is het ontwerp van architect James Stirling gerealiseerd in 1998
Standbeeld en gedenkteken voor de Engelse ingenieur die de tunnelboormachine heeft geperfectioneerd
In 1666 is de middeleeuwse stad, gebouwd op de locatie van een eerdere Romeinse nederzetting, door een stadsbrand grotendeels verwoest. Ondanks een wederopbouw plan van Christopher Wren met brede avenues en zichtassen in de stijl van Parijs, waren de eigendomsbelangen te groot, en heeft het herstel van de City of London plaats gevonden op basis van het middeleeuwse stratenplan. De ontwikkeling als financieel centrum in de 20/21ste eeuw heeft geresulteerd in een steeds dichter geworden bebouwing binnen de historische rooilijnen. Vlak om de hoek van het postmoderne gebouw van James Stirling (jaren ’90) en de classicistische “Bank of England” van John Soames uit 1833 is een standbeeld van een zekere James Henry Greathead. Deze ingenieur heeft de eerste tunnelboormachine geperfectioneerd. Voor die tijd maakten men een ondergrondse spoorlijn door het graven van een diepe sleuf die later werd overkapt. Met de komst van het tunnelboormachine is in 1890 de eerste van een netwerk van “deep tubes” onder de Londense metropool geopend, tien jaar later gevolgd door de eerste Parijse metro.
11
Lloyd’s verzekering van architect Richard Rogers
Swiss-Ré verzekering van architect Norman Foster
The City of London is een indrukwekkende uiting van de macht van het geld; sierlijk glanzende staal-en-glas kantoren van Lloyds, Swiss-Ré en andere financiële instellingen; scheppingen van Britse toparchitecten zoals James Stirling, Richard Rogers en Norman Foster. In sterk contrast met dit glimmende uiterlijk is het aandeel van de “City” in de economische implosie van 2008. Het casinokarakter van delen van de financiële markt in het Angelsaksische Londen en New York waren direct de oorzaak van de credit crunch. De trots en de bravoure van het centrum hebben dus een donkere keerzijde.
Tijdens het fotograferen in de City ontdekt Hubert dat zijn batterij leeg is.
Dus maakt Gerard opnames op bestelling.
12
In het donkere hol van de bankiers, een Hollandse juweel Onder aan de voet van het raketvormig kantoor van Swiss-Ré (the “Gherkin”van Norman Foster, 2004) is Alan Barker, ons Engelse werkgroeplid, even de richting kwijt. Hij is een tikkeltje eigenwijs en wil de goede raad van Wiebe Damstra niet aannemen. Terwijl hij een poging doet zich te oriënteren hebben de Hollanders zich aangemeld bij de balie van een bescheiden, met donkergroene tegels aangekleed kantoorgebouw uit 1916. Dit “Holland House” blijkt toch een werk te zijn van H.P. Berlage.
13
De jonge dame van de receptie biedt enthousiast aan de groep rond te leiden in het gebouw. Het indrukwekkend tegelwerk van kunstenaar Bert van der Lek op de muren binnen is kleurrijk en speels. In de kelder is het grondwaterniveau aangegeven met een rij azuurblauwe tegels. Naast de zijingang is er een beeldhouwwerk van een scheepsboeg door Joseph Mendes da Costa. De opdrachtgever van het gebouw was W.H. Muller: zie tekst en afbeeldingen op http://www.mimoa.eu/projects/United%20Kingdom/London/Holland%20House
Ingangspoort Devonshire Square
De Oost-westlopende binnenstraat met kantoorfunctie
14
De groep weet niet van ophouden en loopt door in noordelijke richting om een complex van verbouwde pakhuizen rond Devonshire Square te bezichtigen. Bij de ingangspoort wil de beveiliging Gerard verbieden foto’s te maken maar met zijn karakteristieke combinatie van verontwaardiging en humor heeft hij hun kunnen overtuigen van onze integriteit. Wij zijn onder de indruk van het materiaalgebruik in dit project. Vanaf Liverpool Street station nemen wij de ondergrondse naar St Paul’s.
Zijstraat in de nieuwe verkaveling met blik op St Paul’s
Doorkijk onder de arcade naar Paternoster Square
Men kan Londen niet bezoeken zonder voor de St.Paul’s kathedraal te hebben gestaan. In 2001 is een nieuwe opzet voor Paternoster Square gereed gekomen die de wederopbouw architectuur uit de jaren 1964-67 in zijn geheel heeft vervangen met een veel speelsere en dichtere bebouwing. In een directe lijn vanaf de koepel van St. Paul’s is er door sloop en nieuwbouw een nieuwe voetgangersstraat gerealiseerd in de as van de Milleniumbrug over de Thames. Via deze nieuwe verbinding tussen de noord- en zuidoever komt men uit bij de hoofdentree van de “Tate Modern” (galerie voor moderne kunst). Een wandeling in westelijke richting over de zuidoever voert langs een hergebruikproject de “Oxo Tower”, een voormalige bouillonblokjesfabriek, verbouwd tot appartementen met op de bovenste verdieping een chic restaurant. Bij nadering van Westminster en het Parlementsgebouw aan de noordoever bevinden wij ons in de “Jubilee Gardens” in de schaduw van de “London Eye”. Dit reuzenrad is 135 meter in diameter, heeft 32 gesloten capsules waarin een behoorlijk gezelschap past, en weegt 1700 ton. Het enorme fietswiel hangt over de Thames en zit vast aan de oever met twee gigantische schuine stalen poten.
15
“The London Eye” aan de zuidoever van de Thames
Leden van de werkgroep komen tot rust in de cabine
Gebouwd zonder overheidssubsidie (men vond het geen toepasselijk project), is het een waar product van Europa. Het staalwerk komt uit de UK en werd geprefabriceerd door de Hollandse firma Hollandia. De aandrijving en besturing komen uit Nederland, de kabels komen uit Italië, de lagers uit Duitsland en de 23 meter lange middenas en naaf uit Tsjechië. De cabines zijn in Frankrijk gemaakt. Het geheel is in 1999 door Hollandia geplaatst. Een rit in dit enorme rad duurt een half uur, en met goed weer is het uitzicht over de stad adembenemend. Wij sluiten de tweede dag af met een rit in de London Eye. Afscheid bij de Wallace Collection De ochtend van de derde dag besteedt ieder op zijn eigen manier. De Tate Modern wordt bezocht, een poging wordt gemaakt Kew Gardens te bereiken, en Alan en Boudewijn voeren een gesprek in Westminster City Hall met twee ambtenaren om meer te weten te komen over de toepassing van hun kersverse nota m.b.t. het beschermen van zichtlijnen. Voorbeeld van een beschermde zichtlijn uit de gemeentelijke nota “Metropolitan Views” van de City of Westminster. Dit is nummer 21 uit een totaal van 45 zichtlijnen. Het is de zichtlijn op St Paul’s in de City of London vanaf de Victoria Embankment in de City of Westminster.
16
Alan heeft een origineel cadeau gevonden voor onze gastvrouwen/heer. Het is een degelijk boek over Londen!! Daarnaast krijgen zij het nieuwste fotoboek “Haarlems Landschap” van Chris Hoefsmit. Voor de gastvrijheid krijgen zij alle drie een Hollandse kaas en een Amaryllisbol. Tijdens het hele programma heeft Albert Laterveer met een videocamera in zijn hand gelopen en wij denken dat hij alles alleen maar door de zoeker heeft gezien. Hij belooft ieder een kopie van de opname toe te sturen.
Lachende Cavalier van Frans Hals
“The Wallace Restaurant” in de overdekte binnenplaats van Hertford House
Aan “Manchester Square”, het zuidelijke uiteinde van de Marylebone High Street, staat een royaal landhuis gebouwd in 1776 voor de adellijke familie Hertford. Een zekere heer Wallace, onwettig kind van de familie, heeft het huis met de kunstverzameling geërfd en in 1890 heeft zijn weduwe het geschonken aan de natie. De verzameling bestaat uit fraaie en decoratieve kunst uit de 15e tot de 19e eeuw, Franse 18-eeuwse schilderijen en meubels, porselein en oude meesters, waaronder Titiaan, Rembrandt, Velazquez en de “lachende Cavalier” van Frans Hals. In 2000 heeft de Amerikaanse architect Rick Mather opdracht gekregen het gebouw flink uit te breiden met het aanbrengen van een kelderverdieping en een overkapping van de centrale hof. Hier is een Frans café en brasserie gevestigd. De groep heeft onze gastheer -en vrouwen een afscheidsdiner aangeboden. Wij worden bediend door een aantrekkelijke jonge serveerster, die uit Italië blijkt te komen. Dankzij zijn werk en menig vakantiebezoek aan dat land kan Gerard, tijdens het wachten op Gaby die van kantoor moet komen, het gesprek voortzetten in de moedertaal van de jonge dame. Lijkt het dat Gerard, net zoals gisteren bij de lunch met Cynthia en Wim, nog steeds jarig is? Na een uitstekende maaltijd is het moment aangebroken om afscheid te nemen van onze nieuwe kennissen in Londen. De bagage wordt bij onze logeeradressen afgehaald en de groep daalt weer af in de onderaardse wereld van de “London Underground”. Ieder heeft genoten, niet alleen van de grote stad maar nog meer van de inzet en gastvrijheid van Gaby, Cynthia en Wim. Wij zijn het met Gerard eens als hij meent dat ons contact met de St. Marylebone Society moet worden voortgezet.
Alan L. Barker
werkgroep Gebouw & Omgeving
27 november 2011
17
Het was de bedoeling in de zomer een reünie van de zes groepsleden te houden voor het uitwisselen van foto’s. Vooral Hubert heeft hier naar uitgekeken. Vanwege de vakantieperiode is de uiteindelijke afspraak pas op donderdag 3 november mogelijk gebleken. Niemand van ons had kunnen voorzien dat op deze bijeenkomst Hubert niet meer in ons midden zou zijn. Zijn overlijden is bekend gemaakt op woensdag 19 oktober. De reünie werd gehouden ter nagedachtenis aan zijn deelname aan het bezoek aan Londen.
18
