BETROKKEN BETROUWBAAR BESCHIKBAAR

Symposium Vertrouwen, Zijn we het kwijt? 21 april 2012

BETROKKEN BETROUWBAAR BESCHIKBAAR

Symposium “Vertrouwen zijn we het kwijt ?” Amsterdam, 21 april 2012 Beste Rotarians , Hierbij heet ik jullie van harte welkom op het symposium over Vertrouwen. De sprekers en dagvoorzitter, de gouverneur en U natuurlijk. Vertrouwen zijn we het kwijt ? zo voegden wij van de nieuwe districtscommissie ethiek en integriteit eraan toe. Het thema is actueel en kwam ook op de districtsconferentie zijdelings al aan de orde toen het ging over o.a. de arbeidsmarkt en ook ‘het nieuwe werken’. In het vervolg daarop hebben we het vandaag over het cement van de menselijke relaties : vertrouwen én het ontstaan van wantrouwen. De afgelopen week was het weer raak : In de Vestia‐affaire raakte de topman al onder vuur maar nu dan ook de tussenhandelaar in derivaten die de Woningbouwcororatie aan aardige winsten had moeten helpen. Dat liep even anders. Vandaar die krantenberichten. Maar ook “goed” nieuws : 2 maanden geleden nog : Lloyds Banking Group in Londen liet haar top‐man en 9 van zijn collega’s samen een bedrag terugbetalen van 2 miljoen pond. Alle 10 waren betrokken bij de verkoop van verzekeringen bij aflossingen. Veelal volgens de toezichthouder ten onrechte verstrekt. Daarnaast zette Lloyds nog 3,2 miljard pond opzij voor schadevergoedingen aan gedupeerden. De bank accepteert kennelijk haar verantwoordelijkheid en probeert zo vertrouwen terug te winnen. Het is niet van vandaag of gisteren. In de Volkskrant van 26 okt. 2005 lezen we dat 1 op de 5 ziekenhuisdirecteuren in strijd met de branche–richtlijnen uit 2001 ruim boven de norm van € 200.000 zit. 7 jaar geleden dus. Ons vertrouwen in leiders –ongeacht de sektor‐ wordt al jaren op de proef gesteld.

| BETROKKEN BETROUWBAAR BESCHIKBAAR

Symposium Vertrouwen, Zijn we het kwijt? 21 april 2012

Vandaag dus alle reden om ook als Rotarians ons af te vragen bij ons handelen : geloven we elkaar op onze blauwe ogen of moet alles zwart op wit? Zonder vertrouwen is samenleven niet mogelijk en daardoor samenwerken binnen organisaties evenmin. Hoe ontstaat het, wanneer we verspelen we het ? Een vraag van belang want u allen bent leider in uw beroep en dat vraagt om vertrouwen,voorbeeldgedrag en daadkracht. Rotarians staan daarmee in de traditie van oprichter Paul Harris volgens wie een beklagenswaardig man hij is wiens horizon niet verder reikt dan zijn business. Binnen Rotary , zo schreef hij na de beurs‐crash van 1929, ging dat anders : “throughout the world Rotary‐clubs proved their value as moral sustaining centers “ Hoe ligt dat vandaag na de kredietcrisis ? Ik nodig u uit te luisteren naar onze 4 sprekers die door dagvoorzitter Hans Prakke bij u worden ingeleid. Na afloop worden de meningen met elkaar geconfronteerd. In de workshops kunt u vanmiddag Uw mening toetsen of verdiepen. We sluiten de middag af met een centrale bijeenkomst voor het trekken van conclusies. Beste vrienden, vertrouwen heeft te maken met integriteit. Het fundament daarvan zijn waarden en normen. Rotary in Nederland hanteert sinds 2005 (Eeuwfeest) de kernwaarden Betrokkenheid, Betrouwbaarheid en Beschikbaarheid. Door uw aanwezigheid vandaag toont u die serieus te nemen. Dat is een goed begin. Nu verder aan de slag ! Ik wens U een inspirerende dag toe. Karel Claassen Voorzitter districtscommissie Vocational Service

| BETROKKEN BETROUWBAAR BESCHIKBAAR

23-4-2012

Symposium

Edgar Karssing

21 april 2012

Een glas melk • De boer • hygiëne, opslag melk

• Wat is vertrouwen?

• Vervoer naar de fabriek

• Waarom is vertrouwen belangrijk?

• testen, verwerken, verpakken

• Distributie • opslag melk, vervoer

• Winkel • Consument

China: melkschandaal Melamine in melkpoeder

• Op welke manier kun je bouwen aan vertrouwen? • Wat is wijs vertrouwen? • Hoe ben je betrouwbaar?

District 1580 - Rotary international

• De fabriek


• testen en opslag melk • hygiëne

1

23-4-2012

Ien Dales

George W. Bush

5

“De overheid is óf wel óf niet integer.



• Een beetje integer kan niet. En met de integriteit van de overheid valt of staat het bestuur, aantasting van de integriteit van de overheid betekent niet minder dan dat de overheid het vertrouwen van de burgers verliest. • En zonder dat vertrouwen van de burger kan de democratie niet. Dan is er geen democratie meer. Dat is een beklemmend beeld.”

‘When abuses like this begin to surface in the corporate world, it is time to reaffirm the basic principles and rules that make capitalism work:  truthful books and honest people, and well-enforced laws against fraud and corruption. All investment is an act of faith, and faith is earned by integrity. In the long run there’s no capitalism without conscience; there is no wealth without character’.

Hobbes (1588-1679)



2

23-4-2012



Controle (beheersing)

11

12

• Verdeling beslissingsbevoegdheden – Direct: zelf beslissen (hiërarchie)

• Monitoren gedrag en prestaties • Disciplineren (stok en wortel)

Gericht op reduceren onzekerheid



– Indirect: regels, voorschriften, procedures

3

23-4-2012

Controle is goed …





Vertrouwen – een eerste definitie Kenneth Arrow: trust is an essential element of free society because it allows people to focus on moving toward their goals rather than looking over their shoulders.

4

23-4-2012

Vertrouwen is relationeel begrip

Wat is vertrouwen? (Nooteboom)

• iemand vertrouwt • een ander

» Persoonlijk en institutioneel vertrouwen


• en onder bepaalde omstandigheden


• in zeker opzicht

• De bereidheid van mensen om in afhankelijkheidsrelaties het risico te ondergaan dat anderen hen zullen kwetsen, met de verwachting dat dit niet zo zal zijn, zelfs als er gepercipieerde mogelijkheden en prikkels daartoe bestaan.

Wijs vertrouwen (Kramer)

• • • •

Is het waar? Is het billijk voor alle betrokkenen? Bevordert het onderling vertrouwen en vriendschap? Komt het alle betrokkenen ten goede?


Ken jezelf Voorzichtig beginnen – ondiep vertrouwen Zorg voor een ontsnappingsclausule Geef sterke signalen af Onderken het dilemma van de ander Kijk niet alleen naar mensen maar ook naar rollen Blijf alert en kritisch


• • • • • • •

5

23-4-2012

Bouwen aan vertrouwen betrouwbaar handelen 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Denk na voordat je een belofte doet

Denk na voordat je een belofte doet; Onthoud wat je belooft; Doe wat je belooft; Pak lastige kwesties direct aan; Wees recht door zee en respectvol; Repareer gebroken beloften.



• Je doet wat je zegt en dit wordt ook gezien door derden. • Met andere woorden: je moet je beloften nakomen en anderen moeten dit ook zien.

Zes handvatten

Zes handvatten

• Wil ik dit echt beloven? • Ben ik ook in de situatie om deze belofte na te komen, ligt dit binnen mijn invloedssfeer?

Denk na voordat je een belofte doet; Onthoud wat je belooft; Doe wat je belooft; Pak lastige kwesties direct aan; Wees recht door zee en respectvol; Repareer gebroken beloften.



1. 2. 3. 4. 5. 6.

6

23-4-2012

Repareer gebroken beloften 1.

Bijlsma-Frankema

Erken dat je een belofte hebt gedaan en niet in staat bent om deze belofte na te komen (hoop niet dat anderen de belofte zijn vergeten);

zodat de ander weet waar hij aan toe is; 3.

Repareer de schade.

Monitoring (wordt ervaren als betrokkenheid bij het team) Eerlijkheid Hulp en begeleiding om individuele prestaties te verbeteren Ondersteuning bij problemen met anderen Op open wijze omgaan met medewerkers Problemen van het team oplossen


Onderhandel pro-actief over bijvoorbeeld een nieuwe deadline,


2.

• • • • • •

Belangrijkste les Marcus Aurelius

Op die manier hebben we ze ook voortdurend bij de hand.


We moeten niet alleen leefregels opstellen, we moeten ze blijven benoemen, actualiseren en verinnerlijken.

7

23-4-2012

Wie is te vertrouwen?


Vertrouwen zijn we het kwijt? Hoe winnen we het terug

De nieuwe uitvoering van piraten?

Hoe groot is het vertrouwen?

de politiek

Staat in HBR, June 2009, p. 64 en 65


De toezichthouder


De bestuurder

• Het vertrouwen in het topmanagement is met 76% is gedaald. • In consultants met 43%. • In academische instituten met 21%. • Opvallend is ook dat het vertrouwen in de collega’s maar met 10% is gezakt.

1

23-4-2012

De kern

Niet integer handelen

Rotary 22-04-2012

Integer; – als er geen kloof bestaat tussen intentie en gedrag (heel aan de binnenkant, maar ook aan de buitenkant) – gewoon eerlijkheid – Niet alleen de waarheid vertelen, maar ook de juiste indruk wekken (Covey) – Handelen in overeenstemming met de juiste waarden en opvattingen – Connectie tussen integriteit, geloofwaardigheid en vertrouwen


23-4-2012

WANNEER IS IEMAND NIET TE VERTROUWEN?

Wat is integer?


• Werken met dubbele agenda’s waardoor zuiver opereren naar mensen onmogelijk wordt. • Mensen houden informatie achter • Mensen manipuleren of verdraaien feiten • Mensen passen de waarheid aan om er beter van te worden • Fouten worden in de doofpot gestopt • Veel zaken zijn onbespreekbaar • Toezeggingen worden niet nagekomen

Wat is integer handelen?



Complexiteit van ‘integriteitsschendingen’ groter geworden door – AFFAIRES, CRISES EN DIGITALE UITGLIJDERS die elkaar ook nog versterken STELLING; WE VERTONEN EEN RE-ACTIEF EN NIET EFFECTIEF GEDRAG Waardoor : – ‘elke grensvervaging groter wordt en het vertrouwen niet terugkomt

2

23-4-2012

(ex)CEO Goldman Sachs

Albert Einstein

Iemand met principes” Wie slordig met de waarheid is in kleine zaken, kan niet worden vertrouwd met belangrijke zaken

(Henk Paulson)


“voor mij heeft integriteit, het basiswoord, eigenlijk te maken met de hele mens, met karakter, met volledigheid en goedheid. Ik zie een integere man of vrouw als iemand die in balans is, die compleet is, met een hoogstaand karakter.

9

Vertrouwen geschaad: De affaires Parmalat Enron Ahold Stichting Philadelphia de IJsselmeer ziekenhuizen Aveleijn zorgcentra de Betuwe Rochdale Orbis Inholland

– COA, UWV


TOCH NON INTEGER GEDRAG?


Ofwel hoe het vertrouwen vervolgens geschaad werd

– – – – – – – – – –

3

23-4-2012

Vertrouwen geschaad de affaires (2)

Vertrouwen geschaad: De digitale uitglijders

UMC-debat

Mlitairen die twitteren dat de politiemissie in het Afghaanse Kunduz een logistiek fiasco is

– Horen zien en zwijgen: hoe moeten medische professionals met fouten omgaan? Toegeven of verhullen?(2007)

Rabo-tourdebacle

– De Nederlandse politie loopt reputatieschade en vertrouwensverlies op als blijkt dat de een groot deel van de strategische top gebruikt maakt van verschillende toelagen en sommigen aanvullend kosten declareren. Hoe dat te herstellen?

Vertrouwen geschaad: De crisis

Collega’s die makkelijk kennis met elkaar delen , maar bij ontslagrondes daar ‘misbruik’ van maken

Vertrouwen geschaad de crisis (2)

In bedrijven:

Wat te denken van de reorganisatiegolf die nu ontstaat, waar overplaatsingen, functiewisselingen, sluitingen van bedrijfsonderdelen, baanonzekerheid en een focus op efficiency overheersen? Het zal er toe leiden dat het toch al geschonden vertrouwen nog meer wordt uitgehold als blijkt dat bepaalde perverse omstandigheden blijven bestaan. Zo bleek onlangs dat er in de USA en het Verenigd Koninkrijk nog steeds grote bonussen gekoppeld worden aan direct resultaat



– Managers die nog steeds hun zakken vullen met bonussen – Managers die hun positie hebben verbeterd ten koste van anderen – “Leiders”, die crisis aangrijpen om mensen te ontslaan, over te plaatsen etc. – De ‘stoelpoten’van collega’s onderuit halen om eigen baan maar te behouden

Overheid (politie) die informatie verzamelt, terwijl we niet weten hoe dat beschermd wordt.


Politie

Medische dossiers die niet beveiligd zijn District 1580 - Rotary international

– Rasmussen uit de Tour de France gehaald na ontduiking verplichtingen inzake ‘Whereabouts’. Reputatieschade of rimpeltje in het imago? (2007)

4

23-4-2012

Ethische grensverkenning


ETHISCHE GRENSVERKENNING?


Waar trekken we de grenzen

Misbruik van bevoegdheden? Intimidatie? Vriendjespolitiek ? Vernielingen? Stelen? Fraude? Pesten? Verduisteringen? Manipulatie? Discriminatie? Bevoordelingen? Ongewenste intimiteiten? Vloeken ? Roddelen ?

Effecten op vertrouwen • Binnen een organisatie blijkt vertrouwen een belangrijke voorspeller voor coöperatief gedrag (Zalabak, Ellis & Winograd, 2000), (Van Dyne , Vandewalle, Kostova, Latham & Cummings, 2000),

Twee grenzen Overtreden wetgeving en effecten op vertrouwen

• organizational commitment (Aryee, Bduhwar, & Chen, 2002)

• ‘employee loyality’ (Costigan, Ilter, & Berman, 1998).


• organizational citizenship behavior

5

23-4-2012

Effecten op vertrouwen (2)

Effecten op vertrouwen (3)

Vertrouwen zorgt voor een constructieve oplossing van conflicten, zorgt voor oprechte toewijding en toewijding zorgt voor betrouwbaarheid. (Bennis, 1978, p 100)

(gebaseerd op vertrouwen) (Center for Creative Leadership) Vertrouwen is de lijm die de organisatie samenbindt.


ondernemingen, die een goede reputatie hebben


Werknemers zijn veel gemotiveerder en meer betrokken in

Als leiders niet als betrouwbaar worden ervaren dan gaat dat ten koste van het organisatorische ‘commitment’ met alle negatieve gevolgen voor de arbeidssatisfactie (Dirks en Ferrin, 2002). Wanneer werknemers een verschil ervaren in wat de baas zegt en doet, zal dit ten koste gaan van het gevoel van vertrouwen, de binding met de organisatie en de wil om een stap extra te zetten.

Effecten op vertrouwen (4) “Personal trust” en “Confidental trust” (leiderschap en voorbeeldgedrag)

Welke oplossingen worden geboden?

REACTIES OP INTEGRITEITSSCHENDINGEN


In breder verband geldt dat ook voor cultuur waar “Moral responsibiliy” als norm kan fungeren om de risico’s te kunnen vaststellen


Een lage score op beide aspecten levert een hoog risico op

6

23-4-2012

Reactie op affaires

De juiste weg?

'Na het schandaal rond Vestia is het tijd om corporaties te nationaliseren' • OPINIE - Rene Strijland −20/04/12, 16:30

Reactie op crisis

Reactie op: digitale uitglijders Na het uitlekken van een aantal privacy-issues die op Facebook is komen te staan, verloren mensen hun job. De schrik kwam er in te zitten , waardoor velen geen informatie meer delen, maar meer gaan lezen. Men houdt nu controle op de informatieverstrekking.



Compliance Controle Kostenbesparing Efficiency Beheersmatig leidinggeven Leiders die geen leiders zijn: leiders innoveren en managers coordineren en beheersen Macht van ‘leiders’ Vb. ‘ik kan je maken en breken’ (angstcultuur)


Strenger toezicht op Raden van commissarissen (DNB)


Toezicht versterken

7

23-4-2012

Ethische dilemma’s Dilemma 1 ( ‘affaires ‘): alles ‘dichttimmeren met toezicht’ versus ethiek, waarden en normen?

Dilemma 3 (“digitale uitglijders”): wetgeving , gedragscodes etc. versus de waarden en betekenis van nieuwe technologieen en socia media Nieuwe (integriteits-)risico’s ?????????


NIEUWE ETHISCHE DILEMMA’S


Re-actief gedrag als extra risico veroorzaakt

Dilemma 2 (“crisis’ ): controle en beheersing versus ondernemen en innovatie

100%?


MAAR DAN NOG ZIJN WE DE WEG KWIJT


Hoe krijgen we het vertrouwen echt terug?

8

23-4-2012

Wat veranderd er feitelijk? Goodijk stelt: “….blijft de RvT dan ook niet nog steeds teveel een gesloten old boys network

Integriteit en vertrouwen structureel versterken

EEN PASSEND ANTWOORD?



En de RvT ontbreekt het nog steeds aan de vereiste kwaliteit en betrokkenheid.

De juiste weg bij de digitale uitglijders?

Wat is de juiste weg?

Zullen regels en sancties niet altijd achter de feiten aan blijven lopen

De keerzijde is dat we technologische ontwikkelingen binnenkort gaan afmeten aan privacy en integriteitrisico’s en niet aan de mogelijkheden die het ons biedt. Een spanningsveld blijft met het ‘re-actief’ optreden dat inherent is ontwikkelingen die nog moeten uitkristalliseren.



Moeten wij onze eigen moraal niet bewaken (en onze eigen ethische grenzen trekken?)

9

23-4-2012

De juiste weg bij affaires

Maar ook niet te vergeten de eisen van de marktwerking en de grotere complexiteit en hybriditeit van de organisaties.


(zie: Gerald Zandstra, (2002) "Enron, board governance and moral failings", Corporate Governance, Vol. 2 Iss: 2, pp.16 – 19)

Fouten, verkeerde inschattingen en immoreel gedrag zijn daar mede debet aan District 1580 - Rotary international

Met name het falen van de raad van commissarissen zal meer aangesproken moeten worden om op een moreel en ethisch verantwoorde wijze te functioneren

Oorzaken van affaires

Advies (1) Commissie de Wit en commissie Scheltema (t.a.v. RvC):

Gedrag, cultuur en leiderschap

EEN NIEUWE WEG


Zoals Blokdijl en Goodijk (2011) stellen: – “In de verbetering van het gedrag moeten nog vele taboes doorbroken worden”


Meer aandacht voor een cultuur in een organisatie waar trasnparantie en vertrouwen dominanter wordt en

10

23-4-2012

Cultuur en vertrouwen

Leiders en hun waarden en normen

De Wit en Commissie Scheltema ook een goed voorbeeld voor de Raden van Toezicht. De commissie geeft als aanbeveling in haar rapport om meer aandacht te schenken aan de cultuurkant in organisaties, waar transparantie en vertrouwen dominanter worden (zie ook de Monitoring commissie Corporate Governance Code).

In een cultuur kan ‘moral responsibility’ als norm fungeren om de risico’s te kunnen vaststellen (Tyler, 1987)

Cultuur binnen RvC en RvT

Hoe RvT en RvC functioneren

Kortom een cultuurslag met een eigen vorm van ‘leiderschap’ binnen de RvT zal een eerste wezenlijke stap moeten zijn op weg naar echt Goed Toezicht, waarbij

daadkracht’ drie essentiële peilers zijn

Om dat echt te kunnen realiseren is meer inzicht nodig hoe Raden van Toezicht als (onzichtbare) groep (want dat zijn ze vaak) effectiever kunnen functioneren: hoe kan het moreel gedrag versterkt worden en de invloeden van allerlei negatieve groepsdynamische verschijnselen, zoals • leiderschap, • macht, • manipulatie, • groepsblindheid en • boundary rationality worden onderkend en ten positieve worden gekeerd.


‘voorbeeldgedrag


‘vertrouwen’



leiders hebben onvoldoende waarden en normen, zo luidt de conclusie van een onderzoek dat door het bureau Motivaction in opdracht van KPMG is uitgevoerd. Volgens de bedrijven hebben de 'bestuurders van morgen' te weinig oog voor normen en waarden en worden zij teveel gedreven door een snelle carrière, inkomen en status.

11

23-4-2012

Dan kunnen we dat t.z.t. nog zeggen

Welke weg hebben wij te gaan



Deugdethiek, een 2500 jaar oude filosofischethische theorie van Aristoteles, die is gericht op de houding van persoon, zou binnen de Rotary districten en groepen meer aan de orde gesteld moeten worden. Deze theorie gaat uit van de mens die zichzelf de vraag stelt ‘hoe goed te leven’. Dat is wezenlijk een andere benadering dan de vraag ‘welke handeling is geoorloofd’ en dat af te dekken met regels en toezicht.

12

VERTROUWEN VANUIT HET STANDPUNT VAN DE MARKT EN DE DAAROP OPERERENDE ONDERNEMINGEN. De vraag om aan dit symposium mee te werken werd mij gesteld op het moment dat de kranten bol stonden met berichten over excessieve beloningen voor de top van Post.NL ten gevolge van de splitsing met TNT Express. Terwijl het bedrijf net de zoveelste ontslagronde had aangekondigd. Laat nou net gisteren bekend zijn geworden dat de topman van Post het voor gezien houdt. In de Volkskrant werden drie mogelijke redenen opgesomd; alleen wij weten dat hij er lucht van gekregen had dat dit onderwerp hier vandaag besproken zou worden en dat hij vervolgens besloot de eer aan zich zelf te houden. Vertrouwen vanuit de samenleving in de leiding van een onderneming en met name in het beloningsbeleid, en hoe dat wordt uitgevoerd; een onderwerp waar je heel lang over kunt praten. Maar ook heel kort, omdat er vooral in Nederland veel mensen rondlopen met vastomlijnde meningen, vooral hele negatieve, over dit onderwerp.

Ir. Jan Haars, voorm.lid RvB TNTPost, thans o.a. commissaris Delta Lloyd

En vertrouwen dat mensen in bedrijven vandaag de dag nog wel gewetensvol opereren danwel vooral bezig zijn de concurrentie en soms ook collega’s op onoirbare wijze een loer te draaien. Een complexe vraag die eerder moet worden beantwoord vanuit maatschappelijke ontwikkelingen dan vanuit het bedrijfsleven zelf. En waar ook de politiek een belangrijke rol speelt, met als kanttekening dat de kennis over het functioneren van de markt in de politiek ten enenmale veel te laag is. En als laatste inleidende opmerking het grote probleem van gebrekkige informatie, ofwel goede informatie die verkeerd wordt uitgelegd of begrepen. Topmannen die jarenlang hun bonussen niet in geld, maar in aandelen krijgen uitbetaald, daar keurig netjes belasting over betalen, wetende dat een groot deel van hun vermogen vast zit in een belegging waarin ze vrijwel nooit mogen handelen, en die die positie afkopen bij vertrek. Dus simpelweg een uitkering in geld van het door hen zelf opgebouwde vermogen. Niemand die die nuances verder uitdiept. Laat ik U vertellen wat mijn achtergrond is. Een wiskundig ingenieur van huis uit, afgestudeerd bij Akzo op financieringsmodellen en begonnen bij Amro waar ik die modellen aan klanten verkocht. Heb vervolgens lang gewerkt voor het bedrijf van Baron Thyssen Bornemisza, vooral bekend geworden vanwege zijn enorme schilderijencollectie. Een grotere kapitalist heb ik nooit ontmoet, er werden enorme bonussen betaald, maar als enig aandeelhouder deed hij dat uit eigen zak. Er waren geen regelingen, er werd bepaald wat je kreeg en als het je niet beviel kon je vertrekken. Daarna stapte ik over naar Boskalis, destijds op sterven na dood. Een groter contrast qua financiën was niet denkbaar. Na een reorganisatie, waarbij alle niet baggeractiviteiten werden afgestoten werd besloten tot een soort Management buy out, waar werknemers in staat werden gesteld te participeren in hun eigen bedrijf, deels via optieregelingen, deels via directe participatie. Voor bonussen was geen ruimte, maar toen Boskalis 5 jaar later naar de beurs ging waren er heel veel mensen wel | Vertrouwen vanuit het standpunt van de markt en de daarop opererende ondernemingen.

0

plotseling erg rijk geworden. Niemand maalde daarom, aandeelhouders, werknemers, vakbonden, iedereen zag in dat de structuur van opties en aandelen een centrale rol had gespeeld bij de revival van het bedrijf. Vervolgens werkte ik als hoofd van de Divisie Financiële Markten bij Rabobank. Een coöperatieve organisatie, die meende niet te kunnen achterblijven in de wereld van de investment banking. Daar kwam ik voor het eerst in aanraking met de zwarte kant van bonussystemen. Namelijk wanneer de besluitvormers niet goed begrijpen wat de spelregels zijn, zodat er ruimte ontstaat voor interpretatieverschillen die zeker in het begin door sommige betrokkenen werden uitgebuit. Welkomstbonussen in de vorm van een Porche, bijvoorbeeld. U kunt zich voorstellen wat voor commotie dit gaf toen de hoofddirectie dit enige jaren later, toen de structuur als een zeepbel uit elkaar was gespat, aan de ledenvergadering moest gaan uitleggen. Ik zat toen inmiddels bij Unilever, als Group Treasurer, voor mij mijn jongensdroom qua baan. Vijf jaar in het hart van de Londense City in een Angelsaksische omgeving, ongelooflijk goed georganiseerd, lekker spelen met het geld dat er in zo’n megabedrijf omgaat, met uitgekiende bedrijfsprocessen en beloningssystemen waar bonussen een substantieel, maar fair onderdeel van uitmaakten. Heb veel geleerd van de toenmalige topman Morris Tabaksblat, de bedenker van de eerste Dutch Corporate Governance code, die jarenlang de code Tabaksblat geheten heeft. Ging natuurlijk over veel meer dan beloningen, maar toch. Ik maakte in die tijd ook zelf voor het eerst kennis met een variabel bonussysteem en vond het billijk om voor bepaalde byzondere prestaties iets extra’s te krijgen. In 2002 werd ik gevraagd CFO te worden in de Raad van Bestuur van het toenmalige TNTPost. Ik zou daar een aparte lezing over kunnen houden, maar dat is niet het onderwerp van vandaag. Ik geloof dat ik nog maar een week in huis was toen er een enorme belastingaanslag op de mat rolde met een bedrag dat het eigen vermogen van het bedrijf voor een belangrijk deel te niet zou doen. Voor mij het begin van een periode van vier jaar waarin vertrouwen en wantrouwen elkaar afwisselden, zowel naar je eigen collega’s als ook naar alle andere betrokken partijen zoals banken, rating agencies en overheden. Het heeft mij uiteindelijk mijn baan gekost, onder meer omdat ik in een aantal situaties te goed van vertrouwen ben geweest. Vanaf 2006 heb ik mijn actieve loopbaan afgesloten als CFO van Corio en hoewel de vastgoedfraude gelukkig aan ons voorbij is gegaan hebben we in die tijd toch diverse malen de stormvlag moeten hijsen om de potentiële effecten daarvan op ons te voorkomen. Als belegger in voornamelijk winkelcentra was er weinig ruimte voor snelle deals, gelukkig. In die tijd was ik overigens ook lid van de RvC van Ajax en als er ergens een wereld is waar mensen elkaar om het minste of geringste een loer draaien dan is het wel de voetbalwereld. Onderling vertrouwen is daar ver te zoeken. Deze introductie laat zien dat ik op verschillende momenten te maken heb gehad met diverse beloningsstructuren die soms als exessief worden omschreven: optiepakketten, bonusregelingen en aandelenbezit. Er is niet een zaligmakend antwoord wat nu het beste is; het hangt sterk af van het soort onderneming en de fase waar in men zit. Maar een ding is duidelijk: zodra het bovenmatig is schiet het zijn doel voorbij en kan iedere regeling als een boemerang naar de hele onderneming terugslaan. En wees open en transparant. Iedereen sprak schande van de 28 miljoen die Groenink zogenaamd meekreeg bij de verkoop van ABNAMRO. Meer dan 20 miljoen van dat bedrag was echter de

| Vertrouwen vanuit het standpunt van de markt en de daarop opererende ondernemingen.

1

opbrengst van de verkoop van zijn aandelen. Daarover hoorde je niemand, en heel Nederland sprak schande, overigens, toegegeven, ook omdat Groenink zelf niet al te handig opereerde in de publiciteit. Een verhaal over vertrouwen in een markteconomie kan niet plaatsvinden zonder een paar bespiegelingen over het kapitalistische systeem waarin onze economie opereert. Capitalism is a force of the mind, both creative as destructive, schreef recentelijk iemand. Kapitalisme kan ons brein infiltreren en ons corrumperen, het kan de natuur verpesten en al het andere ‘gemeengoed’. Maar het kan ons ook vormen van in aanleg luie individuen tot mensen die door een prikkel verder komen. Decent kapitalisme moet gebaseerd zijn op óf de wens een economische situatie te verbeteren, bijv bij grote armoede, óf op de noodzaak van een economie om te groeien. Het probleem in de westerse wereld is dat velen de noodzaak tot groei niet meer zien, zeker niet tegen het licht van de negatieve effecten die groei op de planeet heeft. En een economische groei als doel op zich is bijna het allerergste. Overigens is het gevaarlijk om groei te snel terzijde te schuiven. Immers, er zijn altijd sectoren die krimpen, dus moeten er andere sectoren groeien om niet achteruit te gaan. Het is tegenwoordig modern om te praten over duurzame groei, sustainable growth; velen hebben hier hun mond vol van; als het maar verantwoord is, als het maar groen is, is het goed. Maar de kern vraag moet altijd zijn of de groei wel zin heeft, of hij nu duurzaam is of niet. Bij kapitalisme hoort vrijheid van handelen, maar bij vrijheid horen regels. En een systeem dat op deze regels toeziet en ze begrijpt. Weinigen zullen aanvechten dat het neokapitalisme in Rusland na het communisme veel goeds heeft gebracht. Maar de regelgeving die noodzakelijk is om alles in goede banen te leiden ontbrak in eerste instantie volledig, was daarna gebrekkig, en werd opgesteld en uitgevoerd door mensen die onbekend waren met het fenomeen. Geen enkel economisch systeem kan functioneren op puur vertrouwen. Dat is nooit zo geweest, en zal ook niet veranderen en daarom is mijn stelling dat er aan de basis op dit gebied niets is veranderd. Wat wel veranderd is is de mate van sociale controle. Waarom worden familiebedrijven vaak als toonbeeld van goedlopende, op vertrouwen gebaseerde ondernemingen gezien? Dat is omdat de sociale cohesie groot is. Vergelijken we het bedrijfsleven in Nederland nu met dat van 40 jaar geleden dan werkte toen een veel groter deel van de beroepsbevolking bij grote multinationals dan nu. Toen ik bij Unilever kwam ontmoette ik mensen wiens vriendenkring alleen maar uit andere Unilever mensen bestond. In zo’n omgeving is vertrouwen bijna een automatisme. Nu ligt dat heel anders; bedrijven moeten slagvaardiger zijn, continuïteit is laag, omloopsnelheid van mensen hoog. Het automatische ontstaan van vertrouwen is niet meer van deze tijd. Dus moeten er regels zijn die er voor zorgen dat alles in goede banen wordt geleid. Ik ben ondermeer commissaris van Delta Lloyd en als voorzitter van de audit committee sta ik in nauw contact met De Nederlandse Bank als onze voornaamste toezichthouder. DNB heeft in de afgelopen jaren de nodige kritiek over zich heen gehad inzake vermeend ontoereikend toezicht; we herinneren ons maar al te goed wat er bij DSB is gebeurd. Of deze kritiek terecht is of niet, bij Delta Lloyd proeven we daar de soms de wrange vruchten van door zeer regelmatig over onze bedrijfsvoering te moeten rapporteren, en keer op keer het zelfde liedje te moeten zingen. We respecteren elkaar, maar er heerst een beroepsmatig wantrouwen bij DNB naar ons toe. De voornaamste reden voor deze houding is dat de politiek het afdwingt. Na de miljarden kostende steunoperaties is het wel begrijpelijk dat je naar een systeem zoekt dat dergelijke uitglijders voorkomt. Maar een oud gezegde is dat je boeven met boeven moet vangen; ofwel, zorg dat de kwaliteit van de mensen aan beide zijde van de tafel hetzelfde is en je komt veel sneller tot een vertrouwensrelatie dan wanneer dat niet zo is. | Vertrouwen vanuit het standpunt van de markt en de daarop opererende ondernemingen.

2

Het moge duidelijk zijn, ik ben een groot voorstander van het streven naar vertrouwen ook in zakelijke relaties, maar de maatschappij zelf maakt dat steeds moeilijker. Graag wil ik nog iets zeggen over de rating agencies. Voor velen een fenomeen van de laatste tijd, maar in de financiële wereld al heel lang een essentiële partner. Moody’s en Standard & Poor’s zijn de meest bekende. S&P bestaat al sinds het midden van de negentiende eeuw en het is hun vak om professionele oordelen,ratings, uit te brengen, die zowel een kort als een lange termijn karakter kunnen hebben. Ze worden betaald door de beoordeelde zelf, landen, bedrijven, semi publieke instellingen, noem maar op. Daar is kritiek op, maar die is deels onterecht. Want zodra deze agencies niet meer objectief en onafhankelijk zijn is hun bestaansrecht at stake. Niemand neemt zo’n bureau nog serieus als er aantoonbaar geknoeid wordt met de uitkomsten. Bij S&P is de beste rating AAA. Dit houdt in dat er een kans is van minder dan 1% dat de houder van zo’n rating over 5 jaar niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen. Een hele kleine kans, maar het is niet uitgesloten. In mijn periode bij Unilever heb ik onze rating zien afnemen van AAA tot A, ofwel een gerede toename van de kans dat Unilever op langere termijn zijn verplichtingen niet kan nakomen. Dit kwam ondermeer door een grote overname en het toenmalige superdividend. Allemaal bewuste acties van het bedrijf, van te voren doorgesproken met de agencies. De oorspronkelijke vertrouwensrelatie tussen individu en bedrijf heeft in deze steeds complexere wereld plaatsgemaakt voor een vertrouwensrelatie tussen bedrijf en rating agency. Misschien jammer, maar een gevolg van die complexiteit waar we allemaal verantwoordelijkheid voor moeten dragen. Terug nog even naar de bonussen. Het gemiddelde jaarsalaris van de Ajax spelers ligt boven de drie ton per jaar. Maar er zijn spelers bij die bij hun contract hebben bedongen dat ze bonussen ontvangen van enige tonnen als Ajax (weer) kampioen wordt, danwel bepaalde niveau’s in de Champion’s League bereikt. Geeft dit aanleiding tot een brede maatschappelijke discussie? Nee, want in het algemeen wil het publiek resultaten wel belonen als er een directe link tussen prestatie en resultaat bestaat. In het voetbal is het makkelijk, in het bedrijfsleven echter een stuk moeilijker. Want is winst het resultaat dat bepalend moet zijn voor de bonus? Eigenlijk niet, vind ik, want er zijn andere maatstaven die belangrijker zijn. Maar daarbij hoort het vertrouwen dat een commissaris eerlijk en naar geweten kan oordelen over zo’n prestatie. En in onze maatschappij wordt daar tegenwoordig vaak aan getwijfeld. Wim Kok was ook mijn commissaris in mijn TNT tijd. Ik heb zelden iemand meegemaakt die zijn sociale bevlogenheid uit vroeger tijden zo had vastgehouden en die echt niet van plan was een euro te veel aan salaris of bonus toe te kennen. Maar bij ING en ook Shell heeft hij veel ellende over zich heen gehad. De maatschappij verloor het vertrouwen in zijn oordeelsvorming, een wrange constatering.


3

Alles overziende nog een paar nabranders. De zogenaamde ‘tucht van de markt’ blijft in ons economische systeem toch nog steeds belangrijk en vanwege onze complexe samenleving zijn er regels nodig om dit in goede banen te leiden. Vervolgens het bekende gezegde ‘Vertrouwen is goed, controle is beter’, dat helaas eerder meer dan minder waar wordt. Ik heb diverse malen gezegd dat het mooi zou zijn als onderling vertrouwen wel degelijk de basis vormt voor de relaties tussen partijen. Maar daar is tenminste een ding voor nodig, een vergelijkbaar kennis‐ en ervarings niveau, en helaas wordt dat vaak over het hoofd gezien of is het simpelweg niet mogelijk. Toezichthouders benaderen hun tegenpartijen vaak met een basishouding van wantrouwen. Dit komt vooral omdat de toezichthouder vaak moet opereren vanuit niet al te duidelijke, door de politiek bepaalde, spelregels, en veelal niet de kennis en ervaring heeft die de onder toezicht staande bedrijven wel hebben. Mijn slotconclusie is dat er met het vertrouwen in het bedrijfsleven in Nederland niet zoveel aan de hand is. Het is de maatschappij zelf die sterk is veranderd en de gevolgen daarvan zijn merkbaar in al haar geledingen, dus ook op dit gebied.


4

23-4-2012

Symposium

Vertrouwen tussen overheid en burger.

21 april 2012

Vertrouwen tussen overheid en burger

Vertrouwen tussen overheid en burger Democratisch gekozen overheid Toevertrouwde macht

Welke overheid, District 1580 - Rotary international

welk vertrouwen?


welke burger,

1

23-4-2012


Vertrouwen tussen overheid en burger Ook corruptie is gebaseerd op vertrouwen


Misbruik van toevertrouwde macht voor eigen privaat gewin (Misbruik van publieke macht voor privaat gewin)



Een verrassend perspectief


Politici en ambtenaren. Vertrouwen binnen de eigen kring (verzuiling). ‘Hij is er een van ons en dus vertrouwen wij hem’.



(vergeet vooral die eersten niet!)

2

23-4-2012


Is vertrouwen tussen overheid en burgers verloren?

Nu

Is vertrouwen tussen overheid en burgers verloren?

Het ‘hebben van vertrouwen’ neemt toe

CBS, Sociale Samenhang: Participatie, Vertrouwen en Integratie

• De statistieken leren dat de Nederlandse bevolking hoog scoort op een breed palet van indicatoren die duiden op een hoge mate van sociale samenhang. • Ook trendmatig laten ze zien dat er in de afgelopen 15 jaar geen sprake is van een tanende sociale samenhang.

Ten aanzien van het ‘hebben van vertrouwen’ is er zelfs sprake van een toename. Dit staat haaks op de beleving van velen dat de binding in de samenleving afbrokkelt.


European Social Survey (ESS initiated by Europe’s main national academic funding agencies, the European Science Foundation and the European Commission)


CBS, Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS)

‘Wel zijn bepaalde bevolkingsgroepen – waaronder vooral de lager opgeleiden – doorgaans minder actief en hebben minder sociaal en institutioneel vertrouwen dan andere groepen.’

Vertrouwen groeit

Bronnen:

CBS, Enquête Beroepsbevolking (EBB)

‘Het vertrouwen in de medemens en in maatschappelijke en politieke instituties’ dat [opmerkelijk genoeg] ‘iets is toegenomen’.


‘Blind vertrouwen’ in de machthebbers


Toen

3

23-4-2012

Conclusies:

Niet bij allen

Een groot vertrouwen in andere mensen geldt echter niet voor alle bevolkingsgroepen.

Vertrouwen houdt stand

Opvallende uitkomsten

Opvallende uitkomsten

- eerste generatie allochtonen stellen veel vertrouwen in de verschillende instituties. - de politie geniet met ruim 70% het grootste vertrouwen bij allen.

• De kerken niet veel beter: 40%, hoewel kerkgangers er wel vertrouwen in hebben, maar dat zal niemand verbazen. • Het Europese parlement komt in 2008 tot 48%, • De politieke partijen en politici scoren niet best met ongeveer 52%.

Het institutionele vertrouwen verschilt niet sterk tussen mannen en vrouwen.


- Ook rechters worden door bijna 70% van de Nederlandse bevolking gezien als betrouwbare factoren.

• De pers scoort het laagst: 35%,


Dat is heel bijzonder, in vele landen scoort de politie als laatste of bijna laatste! Het ESS-onderzoek bevestigt dit goede resultaat voor de politie. In 2008 scoorde de politie ook hier het meeste vertrouwen: 73% van de Nederlanders.

• Slechts één op de drie laagst-opgeleiden vertrouwt op medeburgers (5:15) • tegen bijna vier van de vijf hbo’ers of universitair geschoolden (12:15)



Maar niet bij allen

4

23-4-2012

Meer wantrouwen gewenst?

Onderzoekers worden door de overheid geprest om met onderzoeksresultaten te komen die politiek wenselijk geachte beleidskeuzes moeten onderbouwen.



‘Vertrouwen’ in onze maatschappij wordt in aanzienlijke mate geschaad door autoriteiten en overheden die onwaarheden verkopen.



Meer wantrouwen in de overheid is gewenst. District 1580 - Rotary international

Meer gewenst dan dat we ons zorgen maken over groeiend wantrouwen tussen overheid en burgers.

‘Corruptie, handel in macht en invloed’ (SDU Den Haag, 2011) www.corruptie.org

5

BETROKKEN BETROUWBAAR BESCHIKBAAR

Recommend Documents