Betere regionale samenwerking bij ontwerp en financiering van rivierherstelmaatregelen door toepassing van ecosysteemdiensten-benadering Praktische inzichten voor regionale waterbeheerders
Landbouw
Natuurbeschermingsorganisatie
Gemeente
Toerisme
Interessen Im Fluss
Waterbeheer
Natuurbescherming
webod.gbr Beratungsgesellschaft für Wirtschaftlichkeit, Effizienz und ökonomische Bewertung öffentlicher und ökosystemarer Dienstleistungen
Schema voor betaling van ecosysteemdiensten Landeigenaar/Landgebruiker Aanbieder/verkoper (privaat en publiek) Landbouw Verlies van oppervlakte
Aanvullende bron van inkomsten
Verlies van subsidies
Ruilverkaveling
Natuurbeschermingsorganisatie Ecologische verbetering van land
Land beschikbaar stellen voor maatregel
Risico van erosie Bedreiging voor bestaan Toename van parasieten
Waterbeheer Ecologische verbetering
Uitvoeringskosten
Behalen van beheersdoelstellingen (KRW, Vecht visie, waterveiligheid)
Onderhoudskosten
Overdracht van Geld Contract voor „herstel wetland ter verbetering van algehele bruikbaarheid“ Overdracht van baten Verhoogde aantrekkelijkheid (recreatie)
Toename van muggen
Verhoogde aantrekkelijkheid (toerisme)
Afval, lawaai Verhoogde aantrekkelijkheid voor bewoning
Natuurtoerisme Onderhoud land
Beperkingen voor gebruik Paden komen vol water te staan
Zompen Beperkingen voor schepen
Milieueducatie
Gemeente
Toerisme
Erosie-beperking Demonstratieproject
Noodzaak voor evenwicht met toerisme
Vermindering agrarische uitstoot Ecologie Verbetering Meer biodiversiteit
Natuurbescherming
Gebruiker/ontvanger/koper (privaat en publiek)
Samenwerking Betere regionale samenwerking en financiële ondersteuning voor rivierherstelmaatregelen Regionale waterbeheerders willen rivierherstelmaatregelen, zoals het herstel van uiterwaarden, op basis van de Kaderrichtlijn Water ontwerpen en uitvoeren in samenwerking met regionale belanghebbenden. Een innovatieve aanpak die deze samenwerking bij het ontwerpen en financieren van maatregelen kan ondersteunen is om te focussen op ecosysteemdiensten die het riviersysteem kan leveren. Bij gebruikmaking van het concept Ecosysteemdiensten1 worden de baten van rivierherstel concreet
en daardoor begrijpelijk gemaakt voor de belanghebbenden vanuit verschillende achtergronden en disciplines. Door gestructureerde analyse wordt inzicht vekregen in wie baat hebben bij de maatregelen en wat de voorwaarden zijn waaronder mogelijke positieve en negatieve effecten in de praktijk zullen optreden. 1 Ecosysteemdiensten bieden de samenleving voordelen. Ecosystemen kunnen bijvoorbeeld water vasthouden in uiterwaarden en zo de bevolking beschermen tegen overstromingen. Ecosysteemdiensten kunnen worden geanalyseerd door vast te stellen welke diensten kunnen worden geleverd door een bepaald ecosysteem en hoe dat door ingrijpen kan worden aangepast.
Conceptschets van de herstelmaatregelen voor de grensoverschrijdende uiterwaarden van de rivier de Vecht tussen Laar (Duitsland) en Hardenberg (Nederland). Concept geleverd door het Waterschap Vechtstromen, augustus 2013.
Uitwerking van effecten op ecosysteemdiensten en desbetreffende belanghebbenden: resultaat van stakeholderworkshops
Onderhandelen over de optimalisering van kosten en baten Cartoon: Cunera Joosten, Amsterdam
Ervaringen Ervaringen met de ecosysteemdienstenbenadering voor rivierherstel: pilot in het stroomgebied van de Vecht In een grensoverschrijdend deel van de rivier de Vecht (Duitsland en Nederland), hebben waterbeheerders van het Waterschap Vechtstromen, Vechteverband en Landkreis Grafschaft Bentheim samen met regionale belanghebbenden uit verschillende sectoren geëxperimenteerd met de ecosysteemdienstenbenadering. Parallel aan het gebruikelijke regionale planningsproces voor een uiterwaardenherstelmaatregel hebben ze gezamenlijk een analyse gemaakt van de kosten en baten. Hierbij is het conceptontwerp van de maatregel als uitgangspunt genomen voor de discussie. De ana-
lyse bestond uit individuele gesprekken en workshops met belanghebbenden en aanvullend onderzoek door deskundigen. De belanghebbenden hebben ook deelgenomen aan een onderhandelingssimulatie om vast te stellen wie van hen in principe bereid zou zijn om bij te dragen aan uitvoering van de maatregel door geld ter beschikking te stellen. Om een realistische kostenen batenanalyse mogelijk te maken, besloten de waterbeheerders om de belanghebbenden op de hoogte te stellen van het conceptontwerp van de herstelmaatregelen voor de uiterwaarden. De belanghebbenden waardeerden het zeer dat zij in zo‘n vroeg stadium van het planningsproces werden geïnformeerd over het conceptontwerp.
Evaluatie Vragen aan de deelnemers van de workshop: Bent u het eens met de volgende stellingen?
Totaal aantal respondenten Ja
Nee
On- duidelijk
De interactie (workshops, gesprekken) was behulpzaam voor mijn begrip van de maatregel en het planningsproces.
15
0
1
Er hadden meer belanghebbenden bij betrokken moeten worden.
8
4
4
Er is een uitgebreid overzicht ontwikkeld van de gevolgen van herstel van de uiterwaarden.
9
6
1
Het heeft belanghebbenden te veel tijd gekost.
0
11
5
Deze aanpak zou ook moeten worden gevolgd in soortgelijke planningsprocessen.
14
2
0
De grafiek van kosten en baten die in een van de workshops is opgesteld zou nuttig kunnen zijn, bijvoorbeeld om te bepalen of er meer behoefte was aan afstemming.
12
1
3
13
2
1
Er is interessante informatie naar voren gekomen over optimalisatie van kosten en baten.
12
1
3
Het project heeft niets nieuws opgeleverd.
0
13
3
De kosten van uiterwaardenherstel zouden moeten worden gedragen door alle belanghebbenden, niet alleen door waterbeheerders.
7
6
3
Kosten en baten in evenwicht brengen met financieringsafspraken lijkt in dit geval een geschikte oplossing.
11
2
3
Het is belangrijk om “meer cijfers” te verbinden aan de kosten en baten. Een gedetailleerdere specificatie van waarden en belangen is noodzakelijk om de projectresultaten te kunnen gebruiken.
Resultaten van de onderhandelingen In de gesimuleerde onderhandelingen werd alleen aanvullende financiering aangeboden door belanghebbenden die · verwachtten dat de maatregelen hun achterban speciale voordelen zou opleveren; · dachten dat hun belangen niet zouden worden geschaad door de maatregel; en · aannamen dat de maatregel extra baten zou opleveren die zonder de maatregel niet zou worden verkregen.
De belanghebbenden die in ons experiment financiele ondersteuning boden waren ambtenaren, met andere woorden vertegenwoordigers van de lokale Nederlandse en Duitse gemeenten. Vertegenwoordigers van natuurbeschermingsorganisaties waren alleen bereid de maatregel te ondersteunen als in de uiteindelijke plannen een bevredigende belangenafweging zou worden gemaakt tussen natuurbescherming en toerisme. Dat hield specifiek in dat toename van het toerisme niet mag leiden tot negatieve invloed op flora en fauna. Vertegenwoordigers van de toeristensector vonden de voordelen te onzeker en te beperkt en daarom waren ze niet bereid bij te dragen.
Kosten (blauwe vakken) en baten (groene vakken) van uiterwaardeherstel voor belanghebbenden anders dan waterbeheerders. De vetgedrukte tekst in de vakken geeft opties voor het reduceren van kosten. Pijlen geven aan waar afhankelijkheden zijn. Zie voor meer details Borowski et al. 2014.
Landbouw
Bedreiging bestaan
· Beëindiging bedrijf · Compensatie garanderen
Verlies subsidies (in uiterwaarde)
· Opgeven (deel) van het landbouwareaal · Toestaan extensieve veehouderij
Ruilverkaveling
· Grond ruilen t.b.v. vergroten productie-efficiëntie
Toename parasieten
· Meertjes/poelen · Adaptief beheer van dieren en weide
Toename muggen
Afval Geluidsoverlast
Onderhoud (land)
Erosierisico
· Bij oeverafbraak · Bij vrije dynamiek
Erosieregulering
· Natuurlijke ontwikkeling rivierloop
Aanvullende bron van inkomsten
· Toestaan toeristische benutting rivier · Meer aanmeerplaats-en voor zompen · Langetermijn perspectief creëren
Voorbeeldgebied
· Marketing · Symbolische waarde
Weerstand tegen verandering
· Creëer stimulans voor alternatieven
Verlies van grond
· Alluviaal bos en meer frequente verstroming uiterwaard. · Toename toeristisch gebruik · Schade door foeragerende vogels · Gebied voor extensieve veehouderij (1GE/ha) · Compensatie voor schade
· Meertjes/poelen · Koester natuurlijke vijand (vogel, vleermuis) · Limiteer bron van ziekten · Monitoring · Toename gebruik van auto’s, barbecues, vuur, vissen · Controle/ communicatie · Bevoegdheden voor controle ophelderen · Door landeigenaar/ beheerder (bv door natuur beschermer)
Gemeente
Toename aantrekkelijkheid (voor recreatie)
· Meer infrastructuur in Laar · Mogelijkheden voor winkelen, fietsen (bepaald door marktcondities)
Milieueducatie
· Toegankelijkheid voor schoolklassen
Toename aantrekkelijkheid (voor wonen)
· Niet alle gebieden openstellen voor toeristen · Versterkte esthetische waarde
Natuurbescherming Afname agrarische emissies Ecologische opwaardering
Toename biodiversiteit
Toename aantrekkelijkheid (voor toerisme)
· Toegankelijkheid (minstens gedeelte gebied) voor toeristen · Gebruik van boten · Uitbreiding Duitse toerisme-infrastructuur · Zichtbaarheid attracties
Beperkingen bevaarbaarheid
· Droogval/sedimentatie · Waterplanten · Beperkingen voor boten:grootte,snelheid, frequentie
Zompen (boten)
· Speciale vergunning (gebruik van gemotoriseerde boot) · Minimale verstoring: grootte, snelheid, vaarschema · Uitbreiding Duitse toerismeinfrastructuur
Restricties voor gebruik (regelgeving) Natuurtoerisme
Wateroverlast op paden
· Extensieve veehouderij · Meer bufferzones · Rustige gebieden met zonering in ruimte en tijd voor minimale verstoring door boten en mensen. · Toename dynamiek/natuurontwikkeling · Open gebieden voor rustplaatsen vogels · Restricties voor gebruik · Zichtbaar maken van wat bescherming verdient versterkt bescherming · Monitoring nodig; indicator: Wulp
· Hoge mate van bescherming · Toegangsverboden
· Gecontroleerd: niet te dichtbij · Zichtbaarheid attracties vanaf pad · Paden dichtbij de rivier de Vecht · Natuurlijke ontwikkeling rivierloop
Toerisme
Lessons Learned Belangrijkste inzichten op basis van ons experiment bij de Vecht: Zelfs zonder uitgebreide kwantificering en waardering van de ecosysteemdiensten bleek het mogelijk om inzicht te krijgen in wisselwerkingen. Het werd duidelijk voor de betrokken belanghebbenden wie voordeel zou hebben bij, en wie kosten zou dragen voor, de rivierherstelmaatregelen en onder welke omstandigheden. Hoe duidelijker het was wat deze voordelen waren en voor wie, hoe makkelijker het werd om potentiële ‘kopers van ecosysteemdiensten’ te vinden: belanghebbenden zijn bereid te betalen voor ecosysteemdiensten waarvan zij in het bijzonder profiteren. In ons geval waren de betrokken lokale gemeenten de belangrijkste potentiële kopers. Daarentegen, als er onzekerheid bestond over de schaal van de voordelen van ecosysteemdiensten in ruimte en tijd, bleek het moeilijker te worden om kopers te vinden. In ons geval waren vooral potentiële kopers uit de toeristensector nogal terughoudend. Bij rivierherstel kan een bepaalde belanghebbende zowel ‘verkoper’ (of ‘faciliteerder’) als ‘koper’ van ecosysteemdiensten zijn. In ons geval vonden we deze dubbele rol bij regionale waterschappen en natuurbeschermingsorganisaties. In dit geval zal de rivier hoe dan ook worden hersteld door de waterschappen. Dit maakt het moeilijker om extra kopers van ecosysteemdiensten te vinden omdat zij toch wel van de meeste voordelen zullen profiteren, zelfs als ze weigeren op te treden als ‘kopers’. De belanghebbenden hadden in dit project veel waardering voor de mogelijkheid om te participeren en invloed uit te oefenen tijdens het lopende planningsproces. Hun participatie werd bevorderd door de ecosysteemdiensten-aanpak. De voortgang van het experiment werd bepaald door de voortgang van de lopende planvorming. Ook dit werd zeer gewaardeerd en ondersteunde de participatie van belanghebbenden. In dit pilotproject werden de ecosysteemdiensten ‘CO2-afvang’ en ‘nutriëntenretentie’ niet sterk gewaardeerd door de lokale belanghebbenden. De schaal van het gebied werd te klein geacht om hier een significante bijdrage van te verwachten. Dit betekent dat, voor organisaties die beleidsdoelstellingen willen realiseren op dit gebied, de uitdaging zal zijn om manieren te vinden waarop aan deze doelstellingen kan worden voldaan door samenvoeging van vele ‚kleinschalige‘ resultaten.
Aanbod Toepassing van de ecosysteemdienstenbenadering in uw regio: Wij kunnen regionale waterbeheerders die gebruik willen maken van, of experimenteren met, de ecosysteemdienstenbenadering het volgende bieden.
Participatie · Individuele gesprekken · Groepsworkshops · Onderhandelingsworkshop
Tools die een gestructureerde analyse ondersteunen van de invloed van rivierherstel op ecosystemen (interviewmethode, stapsgewijze procesrichtlijnen, workshopmethoden, overzichten van ecosysteemdiensten etc.) De opgedane ervaringen en geleerde lessen delen van dit experiment bij de Vecht en van andere nationale en internationale analyses van ecosysteemdiensten die we hebben uitgevoerd. Het faciliteren van een zeer interactieve en participatieve aanpak van ‘leren in de praktijk’ voor implementatie van ecosysteemdiensten passende bij uw specifieke omstandigheden.
Analyse · Bedoelde en onbedoelde gevolgen van rivierherstel · Kosten en baten · Realiteitsanalyse · Omstandigheden waaronder kosten en baten optreden · Baathebbenden Visualisatie Voor succesvolle communicatie
Mindmaps & tabellen
Figuren
Kaarten
© Deltares
Contact
Neem voor meer informatie contact op met:
Interessen Im Fluss Dr. Ilke Borowski-Maaser
Deltares Jos Brils en Suzanne van der Meulen
webod.gbr Dr. Uta Sauer
Interessen Im Fluss biedt facilitering en conflict-oplossing voor uw planningsprocessen en projectontwikkeling.
Deltares is een onafhankelijk instituut voor toegepast onderzoek op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur.
webod.gbr biedt advies over rendement, efficiëntie en economische waardering voor publieke diensten en ecosysteemdiensten
[email protected] +49/(0) 511 / 84 91 23 91 +49/(0)176 / 41 12 72 81
[email protected] +31/(0)6 / 20 89 01 99
[email protected] +49/(0)5123 / 23 92
webod.gbr
Interessen Im Fluss
Beratungsgesellschaft für Wirtschaftlichkeit, Effizienz und ökonomische Bewertung öffentlicher und ökosystemarer Dienstleistungen
Projectcoördinator: Dr. Ilke Borowski-Maaser, Interessen Im Fluss, Hannover Design: Jürgen Frölich, grafikdesign, Berlin Referenties:
Financiers:
Borowski-Maaser, I.; Sauer, U.; Cortekar, J.; van der Meulen, S. (2014): Final Report (DII.6 – V13) on Phase II of an ecosystem services project in the Vecht basin: Developing a proposal for a regional scheme on payments for ecosystem services. Dit rapport is beschikbaar op http://www.interessen-im-fluss.de en http://kennisonline.deltares.nl/
Ministerie van Infrastructuur en Milieu
Deze brochure is het resultaat van een pilotproject bij de Vecht (2011-2015). Dit studieproject is gefinancierd door het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur en Milieu, het Duitse Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz, Bau und Reaktorsicherheit in het kader van hun werkzaamheden binnen de Concention on the Protection and Use of Transboundary Watercourses and International Lakes (aangenomen 1992 in Helsinki; afgekort: Water Convention) en door het Nidersächsische Ministerium für Umwelt, Energie und Klimaschutz.
© 2015
