Betere kennis van buurtalen stimuleert grensoverschrijdende samenwerking

Betere kennis van buurtalen stimuleert grensoverschrijdende samenwerking Missietekst Euregio’s Nederland – Duitsland – België

Statement De vijf Euregio’s die Nederland met Duitsland en België verbinden in een tweetalige situatie, hebben op 26 april jongstleden in Arnhem overleg gevoerd over de rol van het onderwijs en met name van het buurtalenonderwijs in deze grensregio’s. Ze komen tot het statement dat economie en innovatie in hun werkingsgebieden centraal staan, en dat onderwijs en onderwijssamenwerking nog steeds te weinig substantiële aandacht krijgen. Ze zijn ervan overtuigd dat een investering in dit onderwijs een basisvereiste is om grensoverschrijdende activiteiten en bevordering van grensoverschrijdende economische ontwikkelingen in deze Euregionale gebieden tot een duurzaam succes te laten worden. Daar waar het bedrijfsleven in staat is om investeringen te doen die op korte of middellange termijn renderen, is er voor onderwijsinstellingen niet deze mogelijkheid en is het rendement pas op lange termijn te verwachten. Er zijn acties nodig ten gunste van het onderwijs in deze grensgebieden. Achtergrond Euregio’s stimuleren, vooral in het kader van INTERREG A programma’s, de grensoverschrijdende samenwerking op heel diverse terreinen, maar met name op het gebied van de economie en handel, arbeidsmarkt, infrastructuur, toerisme, veiligheid, gezondheid en cultuur. Voor deze samenwerking is een goede communicatie een absolute voorwaarde. Hiervoor is kennis van de taal, cultuur en samenleving over de grens noodzakelijk. De Euregio’s ervaren het gebrek aan deze kennis ondanks verschillende activiteiten nog steeds in toenemende mate als een belangrijk obstakel. Hiervoor achten ze een aantal ontwikkelingen verantwoordelijk:  Grensoverschrijdende activiteiten nemen in omvang toe: er is meer verkeer van personen en goederen. Bedrijven ontplooien meer activiteiten over de grens, burgers vestigen zich daar vaker om te wonen of te studeren, overheden en organisaties werken op meer gebieden samen.  Ook stelt het type communicatie de laatste jaren hogere eisen. In het verleden waren de grensoverschrijdende contacten dikwijls sporadisch en waren deze vrij algemeen van aard. Nu zijn samenwerkingsactiviteiten sterk geïntensifieerd (bv. de beoogde integratie van twee Academische ziekenhuizen in Maastricht en Aken of inrichting van grensoverschrijdende bedrijventerreinen).  Nieuwkomers op arbeidsmarkt bezitten te weinig kennis van de buurtaal. o In diverse onderwijscategorieën wordt het Engels als verplichte of eerste taal aangeboden, ten koste van de buurtalen Missietekst Euregio’s Nederland – Duitsland – België Augustus 2010

1

o De leerlingen die beroepsonderwijs gevolgd hebben, beschikken steeds minder vaak over een beheersing van de buurtaal. Het zijn juist deze leerlingen die veelal in de eigen regio blijven o Bij leerlingen is de motivatie om de buurtaal te gaan leren, erg beperkt, scholen in gebieden met inwoners uit het buurland zijn zich nog in te geringe mate van de behoefte aan tweetalig onderwijs bewust o Bewoners van de grensregio’s leren minder vaak dan in het verleden op informele wijze de buurtaal, bijvoorbeeld via de televisie en radio van het buurland. Acties Gezien de toenemende behoefte aan buurtaalkennis en de teruglopende daadwerkelijke competenties, hebben de vijf Euregio’s in de afgelopen jaren diverse initiatieven ontwikkeld om te komen tot een betere beheersing van de buurtaal. Zo is er tweetalig onderwijs Duits Nederlands geïntroduceerd, zijn er programma’s gestart die scholen ondersteunen bij het inrichten van een samenwerking en zijn er ontmoetingen tussen docenten uit de verschillende landen georganiseerd. In bijlage 1 worden deze acties nader beschreven. Het betreft hier vaak beperkte en kleinschalige projecten zonder samenhang. Een nauwere samenwerking tussen de vijf Euregio’s in partnerschap met regionale en nationale overheden zou moeten leiden tot een versterking van deze acties en tot een meer beleidsmatige aanpak. Hierbij zou prioriteit moeten worden gegeven aan de volgende werkterreinen:  Reeds op jonge leeftijd starten met de buurtaal, bijvoorbeeld op 6–jarige leeftijd, wanneer het kind nog een grote openheid heeft om de buurtaal te leren. Bovendien heeft het jonge kind de vaardigheid om zich de klanken daarvan snel eigen te maken.  Het voortgezet onderwijs biedt aan de leerlingen die jong met de buurtaal begonnen zijn (zie hierboven) een doorlopende leerlijn waardoor de leerlingen met een veel hoger niveau het VO gaan afsluiten.  In het beroepsonderwijs wordt de combinatie van praktijkgeoriënteerde buurtaalonderwijs met stages bij bedrijven over de grens, sterk bevorderd.  Op een beperkt aantal scholen wordt de buurtaal ook gebruikt als communicatietaal voor onderdelen van het lesprogramma “tweetalig onderwijs”. Deze acties sluiten aan bij het Europees talenbeleid, dat de burgers van Europa wil aanzetten om vanaf jonge leeftijd naast de moedertaal, twee vreemde talen te leren. In de beleidstekst daarover (zie bijlage 2) wordt gesuggereerd dat van deze twee talen er één de rol van een zogenaamde lingua franca (gemeenschappelijke, sterk verspreide communicatietaal) kan hebben. De andere zou een taal zijn, die bij de persoonlijke situatie van de persoon past, zoals een buurtaal voor inwoners van een grensregio. Ook de Raad van Europa heeft haar lidstaten opgeroepen om het leren van de buurtalen te stimuleren. Dit is vastgelegd in de Aanbeveling “Recommandation Rec(2005)3 of the Committee of Ministers to the member states on teaching neighbouring languages in border regions” (zie bijlage 3).

Missietekst Euregio’s Nederland – Duitsland – België Augustus 2010

2

Conclusie De vijf genoemde Euregio’s constateren dat er sprake is van een grote mate van gemeenschappelijkheid in de visie en in de inrichting van innovatieve projecten op het terrein van buurtaalonderwijs en grensoverschrijdende onderwijssamenwerking. Om die reden willen ze dan ook meer gemeenschappelijk optreden en voor de nabije toekomst de mogelijkheden van gezamenlijke activiteiten ondersteunend voorbereiden. Om dit te realiseren en tot duurzame effecten en echte meerwaarde te komen, is een samenwerking met de respectievelijke onderwijsministeries een vereiste, omdat deze plannen de mogelijkheden van de regionale overheden en die van de grensregio’s overschrijden. In de grensgebieden is expertise aanwezig, in de ministeries besluitvorming, waardoor een zinvolle combinatie van buttom up en top down kan worden gerealiseerd. ***


3

Bijlage 1: projecten in de diverse regio’s

Linguacluster (Euregio Maas-Rijn) Het project Linguacluster beoogt door middel van optimale benutting van didactische methodes, lesmateriaal en human resources, de meertalige en pluriculturele instroom en mobiliteit op de Euregionale arbeidsmarkt te vergroten. Het project heeft als doelgroep alle jongeren en hun naasten, als ook alle communicatietechnologieleraren (ook die in opleiding), die hun horizon willen verbreden en zich op economisch en sociaal vlak binnen de EMR kunnen en willen verplaatsen. Looptijd: begin januari 2009 tot en met eind december 2012. Totaal budget: € 417.500,-

C@ke (Euregio Maas-Rijn) Het bevorderen van de concurrentiepositie en arbeidsmobiliteit van de sector detailhandel door middel van het bij MBO-leerlingen bevorderen van de kennis over de gesproken en geschreven vaktaal, over detailhandelondernemingen in de EMR en over het “wonen en werken” in deze regio’s. Dit wordt bereikt met behulp van speciaal hiervoor ontwikkeld modulair opgebouwd beroepsonderwijs, als ook door het bevorderen van stageplaatsen in de EMR, en door het ontwikkelen van een website. Ook wordt een informatienetwerk tot stand gebracht. Looptijd: begin januari 2002 tot en met eind januari 2005. Totaal budget: € 565.506,CaroLingua (Euregio Maas-Rijn) Door bij 60 scholen voor primair en voortgezet onderwijs uitwisselingen te organiseren van klassen en individuele leerlingen (in Tandem-, sport-, theater-, en muziekuitwisselingen), maar ook door tweetalig onderwijs en beroepskeuzebegeleiding in de EMR, wordt grensoverschrijdende samenwerking bevorderd. Door kennismaking met elkaars taal en cultuur groeit de betrokkenheid, en worden de economie en het sociale en culturele verkeer gestimuleerd. Speciaal opgeleide onderwijzers werken met speciaal voor dit project uitgewerkt pedagogisch materiaal. Eens per drie jaar vindt een congres over buurtalen plaats. Looptijd: begin april 2004 tot en met eind juni 2008.Totaal budget: € 1.048.845,Euregiocompetentie plus (Euregio Maas-Rijn) De toegankelijkheid van jongeren tot de Euregionale arbeidsmarkt vergroten door middel van het ontwikkelen van aanvullende kwalificaties in het MBOberoepsonderwijs. De aanvullende kwalificaties hebben o.a. betrekking op talen, cultuur en informatie. Ze zijn verzekerd door overeenkomsten tussen de diverse bevoegde nationale Ministeries en door de Euregio Maas-Rijn. Men heeft een module Euregiocompetentie en diverse Euregiocertificaten ontwikkeld. Looptijd: begin augustus 2005 tot en met eind juli 2008. Totaal budget: € 1.570.839,-


4

PROQUA-Euregiocompetentie (Euregio Maas-Rijn) Het opzetten van een duurzaam systeem ter overdracht en erkenning van meerwaardekwalificaties (Euregiocompetentie) in de partnerregio’s van de EMR, die vervolgens ook bij Euregionale aanbieders worden geïntegreerd en waarvan de acceptatie bij Euregionale gebruikers wordt zeker gesteld. Ook worden opleidings- en vervolgmodules gemaakt en worden vormgeving en implementatie van andere hieraan gerelateerde maatregelen organisatorisch begeleid. Men wil hiermee de schrijnende samenwerking op het gebied van de beroeps- en vervolgopleiding ondersteunen en uitbreiden. De samenwerking met EURES is nauw. Looptijd: begin juli 2001 toten met eind juni 2006. Totaal budget: € 1.489.810,Tweetalig onderwijs Valuascollege Venlo (euregio rijn-maas-noord) Het Valuascollege te Venlo biedt tweetalig onderwijs Duits in diverse klassen van het voortgezet onderwijs aan. Ze leiden daartoe zelf hun leraren op. Het Goethe Institut regelt de examens. De diploma’s zijn internationaal erkend. Men werkt al sinds 1992 samen met Duitse scholen in Dormagen, Essen, Mülheim, Straelen, Grefrath en Krefeld. Het Duits wordt geoefend in allerlei projecten, sportdagen, uitstapjes en in leuke, leerzame werkvormen. Duitse leerlingen komen ook in Venlo op bezoek. Nederlandstalig onderwijs in Duitsland (euregio rijn-maas-noord) In de Realschule Kempen (Kempen), het Gymnasium Horkesgath (Krefeld) en het Ricarda-Huch-Gymnasium (Krefeld) worden lessen Nederlands gedoceerd. Daarnaast wordt aan de 'Volkshochschulen' (VHS) sinds jaar en dag een zestal cursussen Nederlands gedoceerd (op zgh. niveau's A1, A2, B1, B2, C1 en C2). Het betreft de scholen van Kreis Viersen en de Städte Krefeld, Mönchengladbach, Meerbusch, Kaarst-Korschenbroich, Neuss, Grevenbroich en Dormagen. Zakwoordenboek "Nederlands voor Nederrijners" (euregio rijn-maas-noord) Een project dat door de euregio rijn-maas-noord in eigen kring is opgezet. Deze kleine taalgids helpt iedereen om het Nederlands van alle dag te begrijpen bij het werk of in de vrije tijd. Het zakboekje is door zijn praktische formaat altijd bij de hand. Tweetalige kleuterschool in de grensregio te Gronau (EUREGIO) Een project dat past in het INTERREG IIIA–programma. Door middel van ritmiek en ervaringen met de natuurlijke en culturele omgeving is kleuterschool Pusteblume te Gronau in het schooljaar 2004/2005 gestart met het geven van Nederlands-Duits onderwijs in taal en cultuur: een dagelijks ‘taalbad”, begeleid door native-speakers. Er vinden ook grensoverschrijdende contacten plaats. Het tweetalig onderwijs gaat door in de eerste klas van de lagere school. Door de tweetaligheid verhoogt de kleuterschool zijn attractiviteit voor Duitse en Nederlandse ouders die belang hechten aan de bevordering van de (vreemde) taalvaardigheid van hun kinderen. Looptijd: vanaf augustus 2004 tot en met juli 2006. Totaalbudget: € 50.000,Op internet gebaseerd schoolproject voor politieke vorming in NoordrijnWestfalen - Nederland (EUREGIO)


5

Een project dat past in het INTERREG IIIA–programma. Het samenstellen van duurzaam onderwijsmateriaal over het thema “Nederland-actueel” met gebruikmaking van internet en multimediatechnologie, met name te gebruiken voor politieke vorming en bij lessen Nederlands. Het onderwijsmateriaal is projectgericht en vakoverkoepelend ontwikkeld (politieke vorming, geschiedenis, kennis van het land) teneinde te voldoen aan de eisen ter vernieuwing van het onderwijs. Er is materiaal voor zowel leerlingen als leraren samengesteld. Doel is, te proberen om met behulp van innovatieve werkmethoden en nieuwe media, scholieren aan te zetten tot zelfstandig leren. Looptijd: juli 2001 tot juni 2006. Totaalbudget: € 288.114,-

Het leren van buurtalen vanaf het begin (EUREGIO) Een project dat past in het INTERREG IIIA–programma. Dit project regelt voor 4 pilot-scholen aan weerszijde van de grens, de ontwikkeling van tweetalig onderwijs Duits-Nederlands, plus de te gebruiken lesmaterialen, dit alles met name voor kinderen die van Nederland naar Duitsland zijn verhuisd en omgekeerd. Het hoofdaccent ligt op de bevordering van de communicatieve mondelinge vaardigheden en de speelse en musisch uitbeeldende methodiek. Leerkrachten worden voor dit project bijgeschoold. De ontwikkeling en de resultaten worden in workshops en door middel van publicatie in de internet-vakportalen toegankelijk gemaakt voor andere scholen. Looptijd: van begin september 2005 tot en met eind december 2007. Totaalbudget: € 50.000,Leerboek Nederlands voor beginners (EUREGIO) Een project dat past in het INTERREG IIIA–programma. Een boek voor het onderwijs Nederlands als vreemde taal in Duitsland, voor beginners op het voortgezet onderwijs, voornamelijk in de deelstaten Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen. In het boek spelen, naast de basisvaardigheden (luister- en tekstbegrip, spreken en schrijven), de uiteenzetting met levensechte situaties, de Nederlandse cultuur en Landeskunde een belangrijke rol. Het boek is zowel voor zelfstandig leren als in teamverband en behelst een losse opeenvolging en brede variatie van tekst- en oefeningsvormen (dialogen, quiz, luisteroefeningen, partneroefeningen, verwijzingen naar websites). Looptijd: september 2002 tot september 2006. Totaalbudget: € 136.881,Schoolpartnerschappen en buurtaalonderwijs in het Nederlands-Duits grensgebied (EUREGIO) Een project dat past in het INTERREG IIIA–programma. Het duurzaam stimuleren van kwalitatief hoogstaande uitwisselingsprojecten tussen Duitse en Nederlandse scholen, die onderwijs geven in de buurtaal maar geen vast samenwerkingsverband hebben met scholen over de grens. Dit gebeurt door het leggen van nieuwe contacten op onderwijsgebied, het zoeken van nieuwe kansen, om daarmee scholen een nieuwe richting te geven en op een ander, hoger niveau te tillen. Daarvoor worden leerkrachten bijgeschoold en lesmateriaal voor thematisch bijeenkomsten samengesteld. Begeleiding vindt plaats via internet, met behulp van actuele informatie en een database voor bemiddeling in de samenwerking van scholen. Open bijeenkomsten dienen als “partnerbeurs” en brengen scholen met een gezamenlijk thematisch interesse bij elkaar. Looptijd: van begin januari 2005 tot en met eind juni 2008. Totaalbudget: € 509.950,Missietekst Euregio’s Nederland – Duitsland – België Augustus 2010

6

Talen over de grens (Euregio Rijn-Waal) Dit is een schoolproject (een meerjarenplan), waarbij Nederlandse en Duitse leerlingen en leerkrachten van elkaar leren door grensoverschrijdende samenwerking, zowel op “het gebied van de buurtaal als ook met betrekking tot de cultuur van de ander. Voor dit project zijn eigen lesmateriaal en ideeën ontwikkeld.


7

E-learning in de aanbieding (Euregio Rijn-Waal) Digitaal materiaal voor alle ROC’s en BK’s in de Euregio’s Rijn-Waal en Rijn-Maas Noord. Ook zijn er in het kader van dit project vaste afspraken gemaakt om met alle handelsopleidingen in de Euregio’s Rijn-Waal en Rijn-Maas Noord te komen tot een permanente uitwisseling op didactisch gebied gekoppeld aan uitwisselingen met behulp van grensoverschrijdende stages. Communicatie over de grens (Euregio Rijn-Waal) Een project dat uitbreiding van internationale activiteiten stimuleert, voor ROC’s en BK’s. Ten behoeve van dit project is lesmateriaal voor studenten zonder voorkennis, en materiaal over cultuurverschillen verzameld en gerubriceerd. Het materiaal is vrij toegankelijk voor iedereen op de website van de lerende Euregio.

Foreign affairs (Euregio Rijn-Waal) Dit is een grensoverschrijdend, intercultureel, interdisciplinair kinderen jeugdproject met als doel taalkundige en culturele toenadering tussen Duitse en Nederlandse kinderen, zowel op scholen als privé, te bevorderen door middel van kunst en culturele acties. Door een succesvolle netwerkvorming met de HAN (Hogeschool Arnhem/Nijmegen) en de kunstenaarsgroep „A2M“ zijn nieuwe samenwerkingsprojecten reeds gepland. Ontmoetingstaal (Euregio Rijn-Waal) In dit project is in overleg met samenwerkende scholen over de grens, lesmateriaal voor leerlingen ontwikkeld (ook op cd-rom) ten behoeve van het leren van buurtaal en elkaars cultuur. Dit materiaal wordt gebruikt tijdens ontmoetingsmomenten. Dialektforschung (Euregio Rijn-Waal) Dit onderzoeksproject, waarin diverse gemeentes aan weerszijden van de grens betrokken waren, had betrekking op de rol van het dialect in het grensoverschrijdend contact, zowel vandaag de dag als in het verleden. De (ontwikkeling van de) positie en invloed van dialecten en taal werden met elkaar vergeleken aan beide kanten van de grens in de Euregio Rijn-Waal. Ook had men als doelstelling de verbetering van informatie-uitwisseling en kennisoverdracht en het stimuleren van het regionale bewustzijn van het dialect bij de jeugd (door middel van schoolprojecten). GeGo (Euregio Rijn-Waal) Een project waarin scholen aan weerszijde van de grens samenwerken met als doel leerlingen meer kansen te geven op de Eurgionale arbeidsmarkt. Het project werd uitdrukkelijk door de Bezirksregierung Düsseldorf ondersteund. Als modules werden lessen in de buurtaal gegeven, gezamenlijke schoolreisjes gehouden, een grensoverschrijdend scholierenbedrijf opgericht, actiedagen gehouden en bezoeken aan bedrijven gepland. Ook gaf men gemeenschappelijke infodagen over beroepskeuze.


8

Vom Nachbarn lernen (Euregio Rijn-Waal) Een deels nieuw, deels voortgezet initiatief van het HAN en Greco Kleef, waarbij in school en beroepsopleiding aan weerszijden van de grens, gestreefd wordt naar het versterken van buurtalenonderwijs voor Duitse docenten Nederlands en Nederlandse docenten Duits als ook voor vertegenwoordigers van scholen, bedrijven en CWI's in de Euregio. Contacten en samenwerking vinden plaats met behulp van congressen en workshops. Ook is in dit project een website opgezet, is een update gemaakt van de Euregio onderwijs-koffer en is een (Eu)regionaal expertcentrum voor buurlanddidactiek' opgericht.


9

Bijlage 2 Mother-tongue-plus-two’ Although most Europeans who learn a second language pick English, followed by German and French, other language options may be more appropriate in certain circumstances. This is particularly the case where EU citizens want to move from one country to another to seek out better job opportunities. In such instances, learning the language of a neighbouring country could be more directly useful. Partly for this reason, the European Union encourages people to learn two foreign languages if possible. Bron: Speaking for Europe – languages in the European Union European Commission Directorate-General for Communication Publications B-1049 Brussels Manuscript completed in August 2008 Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2008 ISBN 978-92-79-09159-9 Bron: Speaking for Europe – languages in the European Union


10

Bijlage 3


11

COUNCIL OF EUROPE COMMITTEE OF MINISTERS Recommendation Rec(2005)3 of the Committee of Ministers to member states on teaching neighbouring languages in border regions (adopted by the Committee of Ministers on 2 February 2005 at the 913th meeting of the Ministers' Deputies) The Committee of Ministers, under the terms of Article 15.b of the Statute of the Council of Europe, Having regard to the Declaration of the Heads of State and Government of the member states of the Council of Europe signed in Vienna on 9 October 1993, in particular to its statement that: “The creation of a tolerant and prosperous Europe does not depend only on cooperation between states [but] also requires transfrontier cooperation between local and regional authorities, without prejudice to the constitution and territorial integrity of each state”; Having regard to the Declaration of the Committee of Ministers on Transfrontier Cooperation in Europe on the occasion of the 40th Anniversary of the Council of Europe, adopted on 6 October 1989; Having regard to the European Cultural Convention, signed on 19 December 1954; Having regard to the European Outline Convention on Transfrontier Cooperation between Territorial Communities or Authorities, signed on 21 May 1980, its Additional Protocol signed on 9 November 1995 and its Protocol No. 2 signed on 5 May 1998; Having regard to the European Charter for Regional or Minority Languages signed on 5 November 1992 and in particular to Article 14 thereof; Bearing in mind Recommendation No. R (98) 6 of the Committee of Ministers concerning modern languages, adopted on 17 March 1998; Having regard to Resolution 165 (1985) of the Standing Conference of Local and Regional Authorities of Europe on cooperation between European frontier regions, which calls in particular for the drawing up of a model agreement for transfrontier cooperation in the field of culture; Having regard to Resolution 259 (1994) of the Congress of Local and Regional Authorities of the Council of Europe on regional and local authorities and transfrontier or transnational school cooperation; Considering that good neighbourly relations are the basis for a more free and tolerant Europe, which is the key to consolidating democratic stability; Having noted that in many border regions transfrontier cooperation of all kinds is Missietekst Euregio’s Nederland – Duitsland – België 12 hindered by linguistic and culturalAugustus differences; 2010 Bearing in mind the benefits for member states of the Council of Europe's


13

Betere kennis van buurtalen stimuleert grensoverschrijdende samenwerking

Recommend Documents