BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID IN DE ZORG E-book
BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID IN DE ZORG
Kwaliteit bestuur moet beter
2
Het bestaan van bestuurders en toezichthouders van zorginstellingen wordt er niet makkelijker op. Hun werkveld verandert razendsnel onder invloed van de vele stelselwijzigingen. Het gevaar om publiekelijk op het matje geroepen te worden voor hun werk als bestuurder neemt dagelijks toe. En intussen draait de overheid de duimschroeven aan: de kwaliteit van bestuur en toezicht bij verenigingen en stichtingen moet beter, vindt men. Een logische conclusie na een reeks schandalen bij semipublieke instellingen, maar het verhoogt de druk op de bestuurders en toezichthouders nog meer. Verschillende ziekenhuizen en andere instellingen in de zorg, maar ook woningcorporaties en onderwijsinstellingen waren de laatste jaren onderwerp van slecht nieuws.
De beschuldigende vinger wees regelmatig naar de bestuurders en toezichthouders van die instellingen: hadden zij hun werk wel goed gedaan? De aansprakelijkheid van toezichthouders bij verenigingen en stichtingen, de meest voorkomende rechtsvorm in de semipublieke sector, is tot op heden niet goed vastgelegd in de wet. Het huidige wetsartikel dat de aansprakelijkheid regelt, geldt alleen voor commissarissen van NV’s en BV’s. Dus heeft Minister Opstelten een aanvulling op
ook de aansprakelijkheid van toezichthouders van verenigingen en stichtingen wordt geregeld. Met de nieuwe wetgeving komt er duidelijkheid voor alle bestuurders en toezichthouders, dus ook van niet-commerciële stichtingen en verenigingen. Ook zij zijn voortaan aansprakelijk voor schade als gevolg van een onbehoorlijke taakvervulling. De aansprakelijkheid gaat ver en kan ook het privévermogen van bestuurders raken. Dus is voor alle bestuurders de vraag
nog goed verzekerd zijn, of het verzekerde bedrag hoog genoeg is en of er bijvoorbeeld ook is voorzien in de kosten van een externe woordvoerder. Want de impact op het imago van de bestuurder kan wel eens minstens zo groot zijn als hij het onderwerp wordt van uitgebreide media-aandacht. Wat verandert er precies voor bestuurders en toezichthouders en hoe kunnen zij zich wapenen? Fenna van Dijk en Frits van der Woude van Kennedy Van der Laan advocaten en Jeroen Baart van Meeùs lichten
dat artikel gemaakt, waarmee
relevant of ze bijvoorbeeld
dit toe.
Fenna van Dijk
BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID IN DE ZORG
Advocaat ondernemingsrecht Fenna van Dijk ziet hoe het minister Opstelten ernst is met het verbeteren van de kwaliteit van het toezicht op verenigingen en stichtingen.
3
ONLINE Video Fenna van Dijk
‘Nieuwe regels voor bestuurders in de zorg’ Voortaan vallen alle bestuurders en toezichthouders onder een nieuwe wettelijke regeling voor bestuurders‑ aansprakelijkheid. Daarop ziet het voorontwerp voor een wetsvoorstel dat een aanvulling is op artikel 9 boek 2 BW. Het voorontwerp wordt afgerond en eventueel aangepast nu de online consultatie (de mogelijk heid om online commentaar te geven op een wetsontwerp) recent is gesloten. Fenna van Dijk: ‘Het lijstje met incidenten bij semipublieke instellingen is niet gering. Daar wordt vaak naar verwezen als verklaring van de noodzaak van nieuwe regels.’ De commissie Halsema, die om advies was gevraagd over behoorlijk bestuur in de semipublieke sector, stelde dat het opstellen van nog meer regels geen oplossing biedt. Zij vroeg zich af waarom de governance codes niet werken en wijdt dat aan weeffouten in de ordening en sturing van de semipublieke sector.
Kijk goed naar de taakstelling van de sector, dat is eigenlijk nog belangrijker dan nieuwe wetgeving, was het advies van Halsema. Desondanks is minister Schippers van Volksgezondheid begonnen aan een wetsvoorstel voor goed bestuur in de zorg, naast het door minister Opstelten voorgestelde algemene regime in het Burgerlijk Wetboek.
Huidige wetsartikel Het huidige artikel 9 boek 2 BW regelt de bestuurdersaansprakelijkheid van alle rechtspersonen. Alleen voor toezichthouders van verenigingen en stichtingen ontbrak een dergelijk artikel. Het nieuw in te voeren artikel 9a zal gaan gelden voor alle toezichthouders van rechtspersonen: dus zowel voor commissarissen van BV’s als voor leden van een raad van toezicht bij een stichting. In de zorg moeten instellingen een toezichthoudend orgaan hebben als ze een
“Het voorontwerp schept duidelijkheid voor bestuurders en toezichthouders, maar is dit de sleutel voor behoorlijk bestuur en toezicht?”
toelating willen hebben. Onder het nieuwe artikel betekent dit dat elk lid van de raad van toezicht een eigen verantwoordelijkheid heeft, zegt Van Dijk. ‘Hij moet actief zijn, ingrijpen bij een signaal dat duidt op problemen en informatie opvragen bij het bestuur. Als hij onbehoorlijk toezicht houdt, kan dit leiden tot een hoofdelijke aansprakelijkheid.’ Ze vraagt zich af of het nieuwe wetsartikel haar gestelde doel zal waarmaken: zal het leiden tot beter bestuur en beter toezicht? Zal het leiden tot ander gedrag? ‘Gaan leden van de raad van toezicht van
zorginstellingen ander gedrag vertonen? In hoeverre is de dreigende aansprakelijkheid een prikkel om het anders te gaan doen dan voorheen?’
Ontslag bestuurder Met dit wetsvoorstel ontstaat ook een ruimere aansprakelijkheid van bestuurders en toezichthouders van verenigingen en stichtingen in geval van faillissement. Ook komen er meer ontslaggronden voor bestuurders en toezichthouders bij stichtingen. Fenna van Dijk: ‘De rechter
legde die huidige wettelijke reden voor ontslag altijd strikt uit. De bestuurder moest in strijd handelen met de wet of er moest wanbeheer worden aangetoond. Straks mag een toezichthouder of bestuurder worden ontslagen als zijn aanblijven niet in redelijkheid kan worden verlangd. Ernstig falen, handelen of nalaten kan ertoe leiden dat zijn aanblijven niet langer hoeft te worden geduld. Het maakt niet uit of het over langere tijd misging met de bestuurder, het ontslag kan ook het gevolg van een eenmalige handeling zijn.’
Frits van der Woude
BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID IN DE ZORG
Advocaat Frits van der Woude, gespecialiseerd in verzekerings- en aansprakelijkheidsrecht.
4
‘Aansprakelijkheid werkt preventief’ Aansprakelijkheid is voor de samenleving in beginsel gewenst, volgens advocaat Frits van der Woude, gespecialiseerd in verzekerings- en aansprakelijkheidsrecht. Het schept de verplichting om schade te vergoeden en daar gaat een preventieve werking van uit. ‘Als je als bestuurder weet dat er claims kunnen komen, werkt dat in zekere zin preventief.’ Maar de grens waar de aansprakelijkheid begint en ophoudt moet dan wel duidelijk zijn. De zorginstelling zelf kan een bestuurder op basis van interne aansprakelijkheid aanspreken. Meestal is dat iemand uit de Raad van Toezicht, of opvolgende bestuurders die binnen de stichting aan de knoppen zitten. Die zien oud zeer, trekken een streep en leggen een duidelijk verweer neer in de vorm van een aansprakelijkstelling. Maar ook derden als crediteuren, patiënten of artsen binnen het ziekenhuis en in geval van faillissement de curator kunnen bestuurders aansprakelijk stellen.
Grondslagen voor aansprakelijkheid
“De curator is heel scherp op bestuurdersaansprakelijkheid.”
Externe aansprakelijkheid voor bestuurders geldt in 3 situaties: 1. OP GROND VAN DE BEKLAMEL-NORM:
De aansprakelijkheid van bestuurders komt voort uit boek 2 BW en het artikel over de onrechtmatige daad, op grond waarvan je je maatschappelijk zorgvuldig moet gedragen. De aanspraak van de zorginstelling zelf is vaak gebaseerd op een collectieve verantwoordelijkheid die tot hoofdelijke aansprakelijkheid leidt. ‘Bij ieder van de bestuurders kun je het volle bedrag van de schade halen. Via intern regres zal de betalende bestuurder de rest bij de andere bestuurders terughalen. Een derde persoon zoals een crediteur van de zorginstelling kan in beginsel de bestuurder
aanspreken van wie hij weet dat hij de veroorzaker is van de schade. Dat is vaak lastig aan te tonen.’ De raad van toezicht is bij stichtingen een soort “poortwachter” van een goed bestuur. Zij zorgt dat het bestuur goed functioneert en moet daarvoor goede informatie hebben, evenwichtig zijn samengesteld en serieus onderzoek doen naar het functioneren van het bestuur. Waar nodig moet de Raad van Toezicht ook optreden, omdat anders voor hen een aanspraak voor gebrek aan toezicht dreigt.
Brief met claim in de bus
als je als bestuurder een verplichting bent aangegaan terwijl je wist of
‘Zo’n aansprakelijkstelling komt hard aan,’ stelt Van der Woude. ‘Bestuurdersaansprakelijkheid is een privé-aansprakelijkheid. Die brief komt thuis binnen, er staat in wat je hebt fout gedaan en daar hangt een geldbedrag aan dat hoger is dan je privévermogen. Je ziet dat ze dan redeneren met de wijsheid van achteraf, maar wilt worden beoordeeld naar dat moment. Ook gebeurt het vaak dat de schade voor of na je tijd is veroorzaakt, of dat >
had moeten weten dat je die nooit kunt nakomen. 2. VERHAALSFRUSTRATIE: als nakoming wordt gevraagd van een overeenkomst en de bestuurder de betaling gaat frustreren. 3. ALS ER EEN SPECIFIEKE NORM voor is opgesteld die met name ziet op de bescherming van een derde en waarbij de bestuurder persoonlijk betrokken is bij de schending van die norm.
CASUS
Jansen Steur: ook bestuurder aansprakelijk? Iedere bestuurder in de zorg kent de zaak van neuroloog Jansen Steur. Daarin is een van de bestuurders voor de tuchtrechter gedaagd door een patiënt. Uit de uitspraak volgt dat in het ziekenhuis al langer bekend was dat niet altijd goede diagnoses werden gesteld en geen goede verslaglegging werd gedaan binnen de groep waarin Jansen Steur werkte. Het betreffende bestuurslid had daar al eens naar gevraagd aan de groep van neurologen waar Jansen Steur onderdeel van uitmaakte. Op zijn vraag heeft hij nooit antwoord gekregen en hij heeft er daarna ook niet meer naar gevraagd. Het tuchtcollege zegt dat bestuurder ook is aan te spreken op gebrek aan medische zorg en vergelijkt zijn handelen met de geldende normen binnen de beroepsgroep. Daarmee toetst het
BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID IN DE ZORG
college op de normen van beroepsaansprakelijkheid en niet
5
> het niet bij jouw takenpakket hoorde. Je vraagt je af of je de andere bestuurders moet bellen, een advocaat. En vooral: ben ik nog verzekerd? Wat als je er al lang weg bent? Waar zijn de mails uit die tijd waaruit duidelijk blijkt dat je helemaal niet aansprakelijk bent? Je moet je wapenen tegen die boze buitenwereld die geld van je wil.’ Dat klinkt onheilspellend, maar Van der Woude weet dat dit wel de vragen zijn die spelen als een bestuurder een claim in de bus krijgt.
denkt dat als er meer claims mogelijk zijn, die er ook komen. ‘Het idee dat zo’n claim boven je hoofd hangt, leidt tot gedragsverandering.’ Fenna van Dijk twijfelt of dat wel goed is: ‘Worden bestuurders niet te voorzichtig? In tijden waarin ook ondernemerschap wordt verwacht, moeten ze wel een vooruitziende blik hebben en genoeg durven.’ Van der Woude adviseert: ‘Leg goed vast waarom je beslissingen neemt en op basis van welke
3 kernbeginselen van behoorlijk bestuur DOELMATIGHEIDSBEGINSEL Wordt er niet bovenmatig geld uitgegeven? Zeker in de zorg is er maatschappelijke druk om de beschikbare gelden doelmatig te besteden.
op bestuurdersaansprakelijkheid. De controle op het handelen
ZORGVULDIGHEIDSBEGINSEL
van de neurologen viel binnen de taken van deze bestuurder.
Dit geldt voor de hele besluitvorming. Is er
Maar hij mag er volgens de rechter op vertrouwen dat ze er bij hem op terug zouden komen als dat nodig was. Ook al vroeg hij er niet meer naar. Wat wel fout is gegaan, is dat hij
“ Het nemen van risico’s kan nog steeds. Als je keuze maar goed onderbouwd is.”
voldoende onderzoek gedaan, kan men het besluit motiveren, zijn de regels voor corporate governance en compliance nageleefd? De raad
tegen de Inspectie voor de Gezondheidszorg had gezegd dat er
van toezicht moet ook zelf informatie zoeken
verantwoorde zorg werd verleend terwijl uit onderzoek al
en zich niet afwachtend opstellen.
was gebleken dat er ernstige fouten waren gemaakt. Hij heeft de externe toezichthouder op het verkeerde been gezet, en dat is ernstig verwijtbaar. Dit is geen civiele uitspraak, maar tuchtrecht, maar zou wellicht ook civiel nog gevolgen kunnen hebben.
5
Ter geruststelling zegt hij: ‘Steeds vaker worden onterechte claims ingesteld, het komt uiteindelijk relatief gezien maar weinig voor dat bestuurders echt aansprakelijk zijn.’ Frits van der Woude
informatie. Het nemen van een risicovolle beslissing is iets anders dan het komen tot die beslissing op risicovolle wijze. Met name de combinatie van die twee schept voor de bestuurder risico’s.’
LOYALITEITSBEGINSEL Er kan een conflict of interest ontstaan als de directeur-aandeelhouder aan zichzelf uitkeert. Dat zal in zorgsector minder vaak voorkomen. Hier geldt vooral dat je loyaal moet zijn aan de zorginstelling.
Jeroen Baart
BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID IN DE ZORG
Jeroen Baart, doelgroepmanager gezondheidszorg van Meeùs.
6
ONLINE Wetsvoorstel aansprakelijkheid bestuurders in semipublieke sectoren
‘Meer risico’s voor bestuurders in de zorg’ Een bestuurder die een brief met een aansprakelijkheidsstelling op zijn deurmat vindt, kan contact opnemen met Meeùs of zijn verzekeraar, want meestal is hij daartegen verzekerd. ‘Maar hoe goed is die verzekering nog?’ vraagt Jeroen Baart, doelgroepmanager gezondheidszorg van Meeùs. Met de huidige bril op zijn de meeste bestuurders nog wel goed verzekerd, maar dat kan snel veranderen. Onder invloed van de stelselwijzigingen, decentralisatie en de toegenomen marktwerking, wordt besturen in de zorg steeds complexer en worden de risico’s groter. Dit leidt tot veel druk op de organisatie. Die toegenomen risico’s zijn meestal nog niet opgenomen in de polisvoorwaarden.’ Al is een bestuurder nog zo goed verzekerd, de claim van 2 miljard euro die bestuurders van woningcorporatie Vestia boven het hoofd hangt, wordt door geen enkele polis gedekt. Baart wil maar zeggen: de context waarbinnen bestuurders in
semipublieke instellingen werken, verandert. Hij noemt het voorbeeld van de zorginstelling waar een jongen een groot deel van de dag zat vastgebonden en wat groot nieuws werd. Er was niet genoeg geld voor de intensieve zorg voor hem. ‘Dus moesten ze kiezen hem vast te binden, want anders waren er niet genoeg mensen beschikbaar voor andere patiënten. Dit moet je wel uitleggen aan de media en die pakken die nuance niet op. De invloed van dit soort gebeurtenissen op het bestuur is groot. Er is veel media-aandacht voor bestuurders in semipublieke sector. Ik verwacht dan ook een enorme toename van het aantal claims.’
“Ik verwacht een enorme toename van het aantal claims tegen bestuurders in de semipublieke sector.”
Nieuwe risico’s Jeroen Baart schetst de nieuwe risico’s die spelen. Is de verzekerde som nog wel voldoende en wat doe je als je wordt geconfronteerd met claims uit een ver verleden? ‘Is er nog wel dekking op de polis die toen gold?’ Als je instelling een deelneming heeft in een andere instelling, of als je een stichting overneemt of fuseert, wat gebeurt er dan als er een claim komt vanuit een nieuw overgenomen onderdeel? En is er nagedacht over buitenlandse
activiteiten en de risico’s daarvan? Baart schetst ook het risico dat bestuurders lopen na faillissement. Dan kan het zijn dat ze uit privé vermogen de verzekeringspremie moeten betalen om verzekeringsdekking te behouden. ‘Dat is nodig omdat je nog jaren gebruik wilt maken van de dekking, gezien de lange looptijd van de claims. Tegenwoordig is het mogelijk om vooraf door de rechtspersoon al die uitloop voor bijvoorbeeld 5 of 7 jaar af te kopen.’ Voor het beheersen van de toegenomen risico’s moet je eigenlijk met
een bril van de toekomst naar je huidige polis kijken, stelt Baart. Banken en verzekeraars hebben het bijvoorbeeld al heel moeilijk bij het verzekeren van bestuurdersaansprakelijkheid. Het wordt minder makkelijk om zo’n verzekering af te sluiten of de limiet te verhogen. Je legt je lot toch in de handen van een verzekeraar. Volgens hem is de polis het sluitstuk en begint goed bestuur en toezicht met het naleven van de governance code. ‘In de bedrijfsvoering moet al rekening gehouden worden met de aansprakelijkheid van >
> bestuurders en toezichthouders.’ Bij het bepalen van de hoogte van het verzekerde bedrag kijkt Meeùs naar de benchmark en neemt men ook toekomstige ontwikkelingen mee, zoals een fusie die op stapel staat. Baart: ‘Wij hebben ook een verantwoordelijkheid, dus gaan we de polissen van onze relaties doorlopen en eigen voorwaarden schrijven in samenwerking met een verzekeraar. We schetsen de situatie en geven advies.’
CASUS
Investering met publiek geld: liever niet
BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID IN DE ZORG
Een investeringsbeslissing komt voor goedkeuring bij de
7
raad van toezicht van een ziekenhuis. Men wil investeren in een privékliniek, de raad van bestuur en de zorgverzekeraar staan achter de investering. Maar de toezichthouders zijn zo
Contact
voorzichtig geworden dat ze het besluit tegenhouden: ze willen voorkomen dat ze ooit moeten uitleggen dat er met publiek geld een private investering is gedaan van 3,5 miljoen euro, als het eventueel misgaat met die privékliniek. Jeroen Baart, Meeùs: Er is weinig ruimte meer
Jeroen Baart Doelgroepmanager Gezondheidszorg T 06 20 01 83 77
voor fouten, de publieke opinie heeft veel invloed. Onder die
[email protected]
druk neem je sommige beslissingen misschien niet meer.’
meeus.com
7
meeus.com
“Dit informatiedocument hebben we zorgvuldig samengesteld. Helaas kunt u aan de inhoud geen rechten ontlenen. Meeùs aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele (druk)fouten, omissies of vergissingen. U kunt alleen rechten ontlenen aan de polis(voorwaarden) en / of bijbehorende clausules.” Meeùs Assurantiën BV is dochteronderneming van Meeùs Groep BV, onderdeel van Aegon. Meeùs Groep BV is geregistreerd bij de AFM onder nummer 12008358. Meeùs Assurantiën BV is statutair gevestigd in Amersfoort en bij de KvK geregistreerd onder nummer 20009028. Postadres: Postbus 3234, 4800 DE Breda.
