Bestuur. Colofon. Redactie: Marijke Bakker Janny Bosma Mia van Marsbergen (Lay-out) Jaap Schaap (Coördinator)

Nijkerk Natuurlijk Kwartaalblad voor leden en donauteurs van IVN Nijkerk Nummer 2 - 2013

Lente Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid Afdeling Nijkerk

Bestuur Voorzitter

Vacant

Secretaris

Vacant

Penningmeester

Ton Koelemij

033-253 52 32 [email protected]

Bestuurslid

Wim Smeets

033 - 298 31 47 [email protected]

Hanneke Bronkhorst


Lucie Wessel


Ondersteunend: Relatiebeheer

Arie van den Berg


Colofon Nijkerk Natuurlijk is een uitgave van IVN afdeling Nijkerk Kopij kunt u uiterlijk tot 13 mei a.s. sturen naar Janny Bosma, tel: 033 257 1249; [email protected] (tekst zo mogelijk in Word 97-2003 aanleveren en afbeeldingen los bijleveren als JPG of TIFF)

Redactie:

Marijke Bakker Janny Bosma Mia van Marsbergen (Lay-out) Jaap Schaap (Coördinator)

Bezorging:

Bertine van den Berg Hilda Blom Tiny Meersma Robin Nellestein Marion Petrie Jaap Schaap Ria van Spengen Marinus van Tol Bep Vink Jannie Wijnsma Wil van Winkoop

Foto op de voorkant Klein hoefblad (Tussilago farfara) In maart, soms al in februari, kan men de goudgele hoofdjes op korte, met schubben bedekte stengels in groten getale zien bloeien. De bladeren verschijnen pas na de bloei. Komt veel voor op pas omgewerkte plekken waar nog geen andere begroeiing aanwezig is. Door de rijkelijk aanwezige slijmstoffen werd de plant wijdverbreid als hoestverdrijvend middel toegepast. foto: Wilco Klompenhouwer

2

Nijkerk

Nijkerk Natuurlijk Jaargang 36; 2013 - nr 2 (lente) Kwartaalblad voor leden en donateurs van IVN Nijkerk. De afdeling IVN Nijkerk is opgericht op 14 maart 1977. Secretariaat: Banknummer: Ledenadministratie: Lidmaatschap: Website:

Postbus 1082, 3860 BB Nijkerk, [email protected] Rabobank 347864759, t.n.v. Penningmeester IVN Nijkerk Ton Koelemij (penningmeester) Actief lid € 15,- , donateur € 12,- , huisgenootlid € 12,- en jeugdlid € 7,50 per jaar www.ivn.nl/afdeling/nijkerk

Inhoudsopgave Van het Bestuur

5

Verslag van de wandeling en Nieuwjaarsreceptie

6

Voor de (oud) Voorzitter

7

Vlinderwerkgroep 10 jaar actief

9

Uilenwerkgroep

10

Gezamenlijke excursie op 13 april

12

Natuurontbijt in Putten en Nijkerk

14

Nationale Vogelweek

15

Nachtvlinderparty

16

IVN Zomerweek in Gaasterland

17

Programma 2e kwartaal

20

Woesteland

23

Minicursussen

23

Interview met Jelle de Jong

24

Bosmuis verdrinkt

30

Eerstelingen van Jac. P. Thijsse

31

Maxima-met-de-grote-voeten

32

Opengesteld

34

Natuurverhaal

36

De patrijs in Nederland

38

IVN Winkel

38

Nijkerk Natuurlijk

3

Adverteerders (alfabetisch)

pag.

pag.

Albert Heijn Nijkerk

33

Notarishuis Hoevelaken

30

Bast Driedorp

29

‘t Kalkhok

19

Bokkers Catering

19

Bakkerij van de Kletersteeg

17

Grondwerken H. Van den Burg

19

Motivation Office Support bv

18

Firma Van Dasselaar

18

Hoveniersbedrijf H. Muis & Zn.

4

Gert Davelaar

22

Eetcafé Old Niekark

22

Van Elteren

18

Rabobank Randmeren

40

Formido

22

Houthandel De Vries

4

Voor: - Ontwerp & Aanleg van uw tuin - Onderhoud & Sierbestrating

Zelderseweg 3 Zwartebroek Tel: 033-245 3095 / 0342-462 868 www.muishoveniers.nl

4

Nijkerk

Het Tuincentrum voor uw - Tuinplanten - Bomen in velerlei soorten - Haagplanten, Beuken Coniferen Taxus enz.

Van het Bestuur De jaarlijkse ledenvergadering van 21 februari is achter de rug en dat was niet zomaar een ledenvergadering. Drie bestuursleden namen afscheid en dat hebben wij als een flinke aderlating ervaren. Omdat zowel onze zeer gedreven voorzitter Arie van den Berg als onze zorgvuldige secretaris Wim Leijdens afscheid namen, raakten wij twee van de drie dagelijks bestuursleden kwijt. Het past ons om hen vanaf deze plaats te bedanken voor zoveel jaren inzet voor onze vereniging. Uren, ontelbare uren, heel hun vrije tijd hebben ze ingezet om formaliteiten af te handelen, vragen te beantwoorden, informatie rond te zenden, vergaderingen te beleggen, werkgroepen en andere activiteiten te bezoeken, vrijwilligers te enthousiasmeren, in ontwikkelingen te bemiddelen, enz., enz. Het is allemaal te veel om op te noemen. Tja en dan het derde algemeen bestuurslid dat afscheid nam: Leendert de Boer. Wie kent hem niet. De man met zoveel kennis van de natuur en met zoveel inspiratie en humor. Gelukkig blijven deze drie leden binnen de vereniging actief en hiermee blijven ook hun kennis en kunde en ervaring beschikbaar. Tijdens de algemene ledenvergadering hebben we bekend gemaakt dat Arie van den Berg de taak van relatiebeheerder voor het IVN op zich neemt, waardoor er niet een grote leemte valt omdat hij al zoveel contacten heeft in Nijkerk en de regio. En dan was er gelukkig ook een

nieuw bestuurslid: Lucie Wessel. Zij werd geïnstalleerd in het bestuur als algemeen bestuurslid en hiermee is het huidige aantal bestuursleden op vier personen gekomen. Na deze toch wel bewogen bijeenkomst en een korte pauze hield Jaco van Toor een PowerPoint presentatie over zijn hobby als natuurfotograaf en zijn natuurbeleving. Werkelijk indrukwekkend mooie beelden uit de eigen omgeving kwamen voorbij, voorzien van deskundig commentaar. Alleen al voor zo’n presentatie ga je een avond naar de Wulfshoeve! In de volgende NN hopen we te kunnen melden hoe we op zoek gaan naar bestuursleden. Voorlopig zal een aantal taken op nog nader af te spreken wijze binnen het bestuur rouleren. Ellie Kuijt zal nader worden geïnformeerd over de werkzaamheden van het bestuur en zal op basis van die ervaringen mogelijk volgend jaar kandidaat zijn voor een functie binnen het bestuur. We danken de leden voor het in ons gestelde vertrouwen, maar roepen de leden nogmaals vooral op zich te melden voor het invullen van een van de vacante bestuursplaatsen. Op zijn tijd moeten we allemaal een keer een stukje verantwoordelijkheid dragen! Met hartelijke groet, Het bestuur

Nijkerk Natuurlijk

5

Verslag van de

wandeling en nieuwjaarsreceptie Bij de Wulfshoeve verzamelden zich op zaterdagmiddag 19 januari jl. een twintigtal enthousiastelingen die de koude wind, sneeuw en vorst durfden te trotseren, voor een wandeling onder leiding van Lucie Wessel. Gezamenlijk reden we naar de Witte Hoeve, een bungalowpark onder de rook van Voorthuizen. Hier hebben we een leuke wandeling gemaakt rond de heuvels van Voorthuizen en

langs “Het grijze Veen”, een mooie plas aan de overzijde van de Apeldoornseweg. Voor mij was deze plas nieuw, voor de meeste anderen ook, denk ik. We hebben gezellig lopen praten, wandelen en kennismaken met nieuwe gezichten, genietend van een prachtig zonnetje boven het “Grijze Veen”. Enkele natuurgidsen wezen ons op de bijzonderheden onderweg. Na bijna twee uur kwamen we weer aan bij ons vertrekpunt. We verplaatsten ons naar de Wulfshoeve, waar we werden onthaald op koffie en thee mèt. Daarna werd er een glaasje geschonken. Gerrie en Marijke hadden heerlijke hapjes verzorgd. Arie van den Berg hield zijn zevende en laatste nieuwjaarstoespraak. Hij treedt nu af als voorzitter. De vooruitzichten voor de vereniging zijn lichtelijk somber. Ondanks alle inspanningen is het tot nu toe niet gelukt om drie bestuursvacatures te vervullen. Het is onduidelijk hoe dat verder moet. Arie had een betonnen vogelhuisje gekregen en verkocht dat bij opbod voor de vereniging. Er werd stevig geboden en het lukte Anneke de Boer om deze mooie vogelwoning te bemachtigen. Ze was er “heel blij” mee. Al met al hadden we een gezellige middag en hebben we een mooi stukje Veluwe ontdekt. Lucie, bedankt voor je inspanningen, en ook Gerrie en Marijke, voor de verzorging van de inwendige mens. Volgend jaar weer! Henny de Vries

6

Nijkerk

Voor de (oud) Voorzitter

Vertrekkende Voor-

zitter in het zonnetje gezet op de ledenvergadering Toespraak Leendert de Boer tijdens de ALV van 21 februari 2013 ter gelegenheid van het afscheid van Arie van den Berg als voorzitter van IVN Nijkerk. Beste natuurliefhebbers, Janus is een Griekse en Romeinse godheid. Deze godheid is al meer dan 2000 jaar oud. Hij wordt afgebeeld met een hoofd met twee gezichten. Hij heeft, zoals dat populair gezegd wordt, een Januskop. Het ene gezicht kijkt naar het verleden, het andere kan in de toekomst zien. Toen Janus eens op een keer in de toekomst keek, zag hij een man die zich buitengewoon verdienstelijk maakte voor de natuur en daar nog steeds zeer ijverig mee bezig is. Janus zag dat deze man alles met hart en ziel deed. Deze man (dat is onze voorzitter Arie van den Berg), vond Janus, moest op een zeer speciale manier geëerd worden. De god Janus dacht heel diep na en hij wist toen hoe voor eeuwig de naam Arie aan alle mensen van de wereld bekend zou worden. Hoe hij dit deed moet eerst even uitgelegd worden. Omstreeks 153 voor het begin van de jaartelling waren er maar tien maanden. De eerste twee maanden van het jaar bestonden nog niet. De

astronomen hadden al gauw in de gaten dat op deze manier de hele tijdrekening in de war zou komen. Er moesten twee maanden bijkomen om het gat te dichten. Heel veel mensen geloven niet dat er aanvankelijk maar tien maanden waren maar dat is makkelijk aan te tonen. Maart was de eerste maand, genoemd naar de god Mars. April was de tweede maand, mei de derde, juni de vierde, juli de vijfde, augustus de zesde maand, en nu komt het: september was de zevende maand (sept is Latijn en Frans voor zeven), october de achtste maand, (octo is Latijn voor acht, een octaaf bestaat uit acht noten), november, (novem is Latijn voor negen, neuf in het Frans) en december was dus de tiende en de laatste maand van het jaar. December is afgeleid van decem dat is Latijn voor tien, denk maar aan decimeter, decameter, decimaal en dergelijke. Er kwamen dus twee maanden bij die aan het begin van het jaar kwamen te staan.

Nijkerk Natuurlijk

7

De eerste maand liet Janus naar zichzelf en Arie van den Berg noemen, namelijk Janu Arie, dat wordt uitgesproken als januari. De tweede maand van het jaar werd ook naar onze zeer verdienstelijke voorzitter Arie genoemd, in combinatie met een voor die tijd bekende god die Februus heette. De tweede maand van het jaar werd dus Februu Arie, wat uitgesproken wordt als februari. Er is meer: een wereldberoemd spreekwoord is voorgoed aan Arie van den Berg verbonden, namelijk dit: Als Van den Berg niet naar Mohammed wil komen, moet Mohammed maar naar Van den Berg komen. Als onze voorzitter Arie van den Berg iets doet gaat het snel en efficiënt. Hij doet heel veel voor het IVN. Even wat opnoemen: 1. Voorzitter van de regio. 2. Contacten met de provincie. 3. Contacten met Stichting Gelders Landschap. 4. Contacten met Stichting Vernieuwing Gelderse Vallei. 5. Contacten met de gemeente, onder andere wat betreft Nijkerk 600 jaar. 6. Heeft het belangrijkste aandeel geleverd wat betreft de Prentenatlas Nijkerk 600 jaar.

7. Contacten gemaal, de Gelderse dag bijvoorbeeld werd een succes. 8. Excursies houden voor de gemeenteraad, de burgemeester en wethouders, excursies naar Tiengemeten, de Alblasserwaard voor het IVN, enzovoort. 9. Oplossen van problemen bij de werkgroepen. 10. Aanwezig bij allerlei evenementen: nieuwjaarsrecepties van de gemeente, IVN Kerstmarkt, markt in Spakenburg, enzovoort. 11. Het realiseren van het boek Landschapsjuwelen. Heeft het boek geredigeerd, heeft subsidies aangevraagd en verkregen om er een mooi en betaalbaar boek van te maken. Ik noem nu maar een fractie op van al de activiteiten die Arie voor het IVN ontplooit. En, omdat Arie zoveel kan, snel en efficiënt is, is er zelfs een zeer beroemd automerk naar hem genoemd. Jullie raden het al, het is de Fair Arie dat uitgesproken wordt als Ferrari. Van een IVN lid kreeg ik nog deze tip. Hij zei: als niemand meer weet hoe een probleem opgelost moet worden dan roept een ieder die lid is van het IVN de volgende gevleugelde woorden: dat kan Arie. Het IVN Nijkerk heeft, op initiatief van Ton Koelemij, ook wat voor Arie willen doen. Hier zal hij de rest van zijn leven veel plezier van hebben: Arie van den Berg is door het IVN Nijkerk namelijk tot erelid benoemd!

8

Nijkerk

tekst: Leendert de Boer foto: Iris Smeets

Vlinder Werkgroep

tien jaar actief ! Ja, ja, de Vlinderwerkgroep bestaat alweer tien jaar! Waar blijft de tijd. Tien jaar geleden hadden we onze eerste vergadering met Anco de Graaf van het IVN-Barneveld. Anco had net een vlindercursus gegeven en daarop hebben we besloten dat wij wel zo’n vlinderwerkgroep op wilden richten. Nu kijken we niet alleen meer naar vlinders, maar ook naar libellen en nachtvlinders. We tellen, inventariseren of monitoren meerdere gebiedjes voor de Vlinderstichting, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Elk gebied wordt 1x per week door één of meerdere leden van onze werkgroep bezocht. Het eerste gebiedje dat we gingen tellen was Holk. Een zeer kruidenrijk gebiedje vlak bij Nijkerk. In de 10 jaar dat we dit nu doen is het aantal én zeker de verscheidenheid aan vlinders er niet op vooruitge-

gaan. Erg jammer, ook omdat het de landelijke trend is. Wat elk jaar terugkomt is het tellen van de eitjes van het gentiaanblauwtje op de gentiaanklokjes. Dat doen we op de Kruishaarsche heide. Ook hier zie je de aantallen duidelijk teruglopen. De laatste jaren plannen we met KNNV Noordwest-Veluwe een excursie om gezellig samen in een ander gebied naar vlinders en libellen te kijken. En we proberen regelmatig eens met elkaar af te spreken om ergens naar toe te gaan waar een speciaal soort vlinder of libel vliegt, of wat een mooi gebied is waar veel vliegt. Onze werkgroep bestaat uit acht leden. Hiernaast staan er zes op de foto. Hebt u belangstelling? Neem dan eens contact op met de coördinator, zie Vlinderwerkgroep. Wat je hiervoor nodig hebt? Alleen een vlinderkijkertje. Lucie Wessel en Lydia Berghuis

Nijkerk Natuurlijk

9

Uilenwerkgroep In 2008 kreeg onze uilenwerkgroep een subsidie van het IVN om meer te kunnen doen voor de uilen in onze regio. Met dit subsidiegeld zijn we voortvarend aan de slag gegaan met het maken van nestkasten en het uitbreiden van ons netwerk om kasten te kunnen plaatsen op daarvoor geschikte locaties. Ook stellen we informatie en materialen beschikbaar voor scholen en leerlingen die een spreekbeurt willen houden over uilen. Aangezien wij ons, in onze regio, nog gelukkig mogen prijzen met een redelijke uilenstand, zijn er best wel veel locaties die geschikt zijn voor uilen en waar vaak ook uilen in de buurt zitten. Deze informatie krijgen wij d.m.v. inventarisaties en door gesprekken met de mensen in de buurt. We hebben daardoor de afgelopen jaren niet bepaald stil gezeten en vele locaties bezocht en vele kasten geplaatst. Nu, december 2012 is de honderdste uilenkast gebouwd! Elke zomer controleren we al die geplaatste kasten een of meerdere keren, om te weten wat erin gebroed heeft en om ze zo nodig schoon te maken en/of te repareren. Het is jaarlijks een flinke klus, maar ook heel boeiend werk. We hopen op deze manier de uilenstand in onze regio op peil te houden en we krijgen ook enig inzicht in de jaarlijkse broedsuccessen van de uilen; op langere termijn kun je er

10

Nijkerk

trends uit halen. Het zijn toch fascinerende vogels, die uilen! Maar uilen hebben het zwaar in Nederland, evenals de weidevogels en vele andere soorten vogels. De intensivering van de landbouw gedurende de laatste 50 jaar is hier debet aan, maar ook het gemeentelijk beleid is vaak niet in het voordeel van de uilen. Uilen (kerkuilen-Tyto alba en steenuilen-Athene noctua), leven in en rond de menselijke bebouwing; dit is al eeuwen zo. Zij zoeken rust- en broedgelegenheid in of op stille schuurtjes, op zolders of in hoge schuren. De gemeente Nijkerk geeft subsidie om oude “vervallen” schuurtjes af te breken en daarmee wordt het leefgebied van de uilen vernield!

Door kasten te plaatsen proberen wij in ieder geval de broedgelegenheid voor de uilen veilig te stellen, maar met het verder “opruimen” van het leefgebied van de uilen verdwijnt ook hun stapelvoedsel, namelijk de muizen! Dus naast broedgelegenheid is het ook noodzakelijk dat er muizen genoeg te vinden zijn voor de uilen. Als je een goed muizenjaar hebt, zie je dat meteen terug in de legselgrootte van de uilen. Weinig muizen betekent weinig legsels en legsels met weinig eieren (2 of 3 eieren). Veel muizen betekent veel legsels en ook grote legsels, soms 7 of 8 eieren bij de kerkuil! Muizen zijn dus van groot belang voor de uilen. De gemeente zou bij het afbreken van de schuurtjes, als compenserende maatregel, “muizenstroken” kunnen aanleggen, waar

je graan verbouwt en vervolgens het gewas niet oogst maar voor de muizen laat staan. Nu, december 2012, zijn we door onze middelen heen om kasten te kunnen bouwen. Toch zijn er nog wel locaties die geschikt zijn om een kast te plaatsen en we zijn dan ook op zoek naar mensen die materiaal, hout, voor ons hebben. Het hoeft natuurlijk niet nieuw te zijn. Denkt u geschikt hout te hebben dat u wilt afstaan voor enkele uilenkasten, dan graag een melding aan: Henk van den Burg, tel. 06-55770367, e-mail [email protected] of Jelle de Jong, tel. 033-2456087, e-mail [email protected] tekst en foto’s van: Henk van den Burg, Bertus van den Burg en Jelle de Jong

Nijkerk Natuurlijk

11

De Hierdense Poort

Gezamenlijke excursie op 13 april van: IVN Nijkerk, KNNV Noordwest-Veluwe, Vogelbeschermingswacht NoordVeluwe, IVN Noordwest-Veluwe. De bovenstaande vier verenigingen hebben, als natuurverenigingen van de Noord-Veluwe, het initiatief genomen om een gezamenlijke excursie te organiseren. We hopen zodoende kennis te maken met elkaars expertise en bovendien lijkt het ons erg gezellig om met veel mensen in het vroege voorjaar de natuur in te gaan. Natuurlijk moeten we hiervoor naar een interessant gebied waar voor iedereen wat te beleven valt. Onze keuze is dan ook gevallen op ‘De Hierdense Poort’ met als vertrekpunt landgoed (Priorij) de Essenburgh. De Essenburgh ligt op een oud landgoed, omgeven door oude loofbossen en doorsneden door de Hierdense beek. Zie voor meer locatiedetails: http://abdijvanberne.nl/ (met doorlink naar locatie Hierden)

12

Nijkerk

Hier vanuit kan weer worden doorgelopen naar het boscomplex Bloemkampen (een van de mooiste en grootste essenhakhoutbossen in Nederland) en de Veluwemeerkust. http://www.natuurmonumenten.nl/ veluwemeerkust.

Er zullen twee wandelingen tegelijkertijd van start gaan: één om vogels te kijken in de richting van de randmeerkust en één om de ontluikende plantjes en vroege insecten te bekijken in de bossen van de Priorij en de Bloemkampen. Rond deze tijd in het voorjaar laten de eerste zangvogels (standvogels en Afrika-gangers) weer van zich horen en is het ook langs de randmeerkust naar verwachting al leuk vogelen. Ook zijn er rond half april al diverse planten die opkomen en ook de nodige insecten zijn dan al actief, mits de weersomstandigheden meewerken uiteraard. Om de tref-

kans van insecten wat te vergroten, starten we de excursie halverwege de morgen. Beide wandelingen zullen worden begeleid door leden die ter plaatse goed bekend zijn. Dit zijn AnneMarie Fondse & Betty Dekker voor de planten- en insectenwandeling en Benno van den Hoek & Nico Hoogteyling voor de vogelexcursie. Wij zijn ervan overtuigd dat er voldoende kennis zal zijn binnen de excursiegroepen om zo’n beetje alles wat we tegenkomen op naam te brengen. We verzamelen met alle verenigingen om 10.00 uur op het parkeerplaatsje bij de ingang van Priorij de Essenburgh. De wandelingen zullen dan starten om 10.15 uur. De verwachte duur is ongeveer 3 uur. Na afloop is het mogelijk om nog wat na te praten in de catacomben van het kasteel ‘De Essenburgh’ onder het genot van een kopje koffie of iets van de lunchkaart. Dit is overigens wel voor eigen rekening.

Toevoeging voor IVN afdeling Nijkerk. Het staat een ieder vrij om op eigen gelegenheid te gaan natuurlijk. Leuker lijkt het ons gezamenlijk naar de Priorij te rijden. We verzamelen iets vóór half tien bij het NS station, zodat we precies om 9.30 uur kunnen vertrekken richting Hierden. Het is de bedoeling dat we gaan carpoolen. Totaal, heen- en terugreis, is ca. 50 km. Dus lijkt het goed als iedere bijrijder € 3.50 vergoedt aan de chauffeur i.v.m. brandstofkosten. Graag bij Lucie Wessel opgeven of je mee gaat en of je bereid bent te rijden. Lucie Wessel tel.: 06-42506571 e-mail: [email protected]

Introducés zijn van harte welkom, zij kunnen op deze wijze kennis maken met onze verenigingen. Opgave vooraf is niet noodzakelijk. Voor beide excursies is het aan te bevelen om stevig schoeisel of laarzen aan te trekken. Adres van Priorij de Essenburgh: Zuiderzeestraatweg 199, 3849 AE Hierden. Inlichtingen kunt u krijgen bij: Benno van den Hoek (06-12192978 of [email protected]) of Nico Hoogteyling (0341-554461 of [email protected]).

Nijkerk Natuurlijk

13

Wandelen of vogels spotten met....

Natuurontbijt in Putten en Nijkerk door IVN Nijkerk Beleef de natuur met het IVN. IVN staat voor Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid. Wat is er mooier dan een heerlijk ontbijt ’s ochtends vroeg in de natuur met daarna een wandeling door die natuur. De IVN-afdeling Nijkerk organiseert twee keer een natuurontbijt en wel een bosontbijt en een polderontbijt. Het bosontbijt is op zaterdag 27 april om 9.00 uur op de Krachtighuizerheide in Putten. De tafel staat gedekt met lekkere broodjes, beleg en andere lekkernijen. De activiteit is voor jong en oud. Na het ontbijt kan men met een IVN- natuurmens mee op stap. Een wandeling over heide, door bos en langs grafheuvels. Onderweg

wordt er een minidorp van natuurlijk materiaal gemaakt. Rond 11.30 uur is men weer terug. Het polderontbijt is op zaterdag 11 mei om 8.00 uur in de polder Arkemheen in Nijkerk. Achter het stoomgemaal staan de picknicktafels al klaar, vol met lekkers. Na het ontbijt gaat men met een IVN-poldergids vogels spotten. Heb je geen verrekijker mee, dan zijn er te leen. Rond 11.30 uur is men terug bij het stoomgemaal wat dan onder stoom staat. De natuurontbijten zijn gratis voor nieuwe IVN-leden, anders is het 5 euro per persoon. Maximaal 25 personen per ontbijt. Opgeven kan via: [email protected] of via 06-23196934 Meer info op www.natuurontbijt.nl of www.ivn.nl PS Zo’n activiteit begeleiden kan ik natuurlijk niet alleen. Wil je IVN Nijkerk met deze activiteiten helpen, laat het weten op [email protected] of 06-23196934 Geef aan of je voor het bos of de polder gaat en wat je wil doen. Elly van Geest

14

Nijkerk

Vogelactiviteiten

Nationale Vogelweek

Van 4-12 mei vindt de Nationale Vogelweek plaats. In heel het land worden er allerlei vogelexcursies en andere vogelactiviteiten georganiseerd. Het Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland doet actief mee met deze week en overal wordt aandacht besteed aan de vogels. Het bezoekerscentrum Arkemheen ( gevestigd in de kolenloods van het oude stoomgemaal Hertog Reijnout), Zeedijk 6, Nijkerk, organiseert een vogel3daagse op 9, 10 en 11 mei. Het IVN Nijkerk verzorgt ook een gedeelte van het programma.

Wat is er te doen:

natuurfotograaf Bart Stornebrink, inclusief polderlunch en lekkers

Drie dagen Vogelmarkt van 11-16 uur met als deelnemers: Camera Nu, BirdPix, IVN Nijkerk, Harm Visser, Bart Stornebrink, Kerkuilenwerkgroep Utrecht, Ronald Sinoo, Vivara, Natuurfotopassie en nog vele andere.

Zaterdag 11 mei 10.00 uur Vogelexcursie Delta Schuitenbeek in de Putterpolder.

Hemelvaartsdag 9 mei: 05.00 uur Vroege Vogelexcursie met polderontbijt. 09.30 uur Late Vogelexcursie met daarvoor ontbijt. 11.00 uur en 14.00 uur ‘Waar wonen de vogels’. Kinderfotoworkshop door Kidz Klix

De maandelijkse vogeltelling bij de Vitensplasjes op de Westdijk in Bunschoten op 4 mei is ook een activiteit van de Nationale Vogelkijkweek.

Voor meer informatie zie: www.bezoekarkemheen.nl

Voor alle activiteiten in deze week kijk op www.vogelweek.nl

Vrijdag 10 mei 08.00 uur – 14.00 uur Fotoworkshop ‘Landschap Arkemheen vanuit vogelperspektief’ door

Nijkerk Natuurlijk

15

Excursie Leuk om te noteren:

NACHTVLINDERPARTY vrijdagavond 7 juni a.s. van 22.00 tot 01.00 uur Locatie: Tweede Kruishaarseweg 2 Tijdens een gezellig samenzijn zullen we worden ingewijd in het wel en wee van nachtvlinders. Ook zal er voor hapjes en drankjes gezorgd worden. Onze stadsgenoot Willem Oosterhof, nachtvlinderdeskundige, zal het een en ander vertellen over deze onopvallende vlinders. Er worden vangtechnieken gedemonstreerd en er wordt een excursie gehouden. De gekozen datum is een zeer geschikte tijd om deze fraaie vlindertjes waar te nemen: het is bijna zomer en dan komen er veel soorten voor en, niet onbelangrijk, het is dan ongeveer nieuwe maan; heel donker dus. Dat is van belang omdat de vlinders dan niet afgeleid worden door dit hemellichaam; bij volle maan raken ze door dat licht in de war. Want dat is een mysterie: ze komen af op licht en schijnen daar juist niet heen te willen. Dat raadsel zal Willem ons ontraadselen. Willem zal door middel van drie vangtechnieken zoveel mogelijk soorten aan ons presenteren. De eerste techniek is de lokstofmethode. Er wordt van tevoren een mengsel, een brouwsel van stroop, bier en nog wat ‘geheime’ ingrediënten, op dikke boomstammen gestreken, waar de vlinders op af komen, omdat

16

Nijkerk

ze dat spulletje lekker vinden. De tweede techniek is die van een groot wit laken dat door een sterke lamp verlicht wordt en waar de vlinders tegenaan vliegen. De derde techniek is de meest geavanceerde. Dat is een vernuftig geconstrueerde lichtval: een koffer met een zeer sterke lamp met in de koffer eierdozen waar de gevangen vlinders zich kunnen verschuilen. Het werkt als een wespenglas; de vlinders vinden wel de ingang, maar niet de uitgang. Alle gevangen vlinders worden nadat ze zijn gedetermineerd weer teruggezet in hun oorspronkelijke leefomgeving. De hapjes en de drankjes zullen worden verzorgd door de dames Oosterhof: Jacolien, Willems vrouw en hun dochter Naomi. Vanwege de voorbereidingen van deze nachtparty is opgave van deelname gewenst. Het belooft een heel bijzondere avond/nacht te worden voor Nijkerkse IVN’ers. We streven ernaar om zoveel mogelijk buiten te zijn. Mocht het weer erg tegenzitten dan is er een alternatieve datum: vrijdag 14 juni a.s. Graag een bericht aan info@piramide nijkerk.nl. Parkeren: in de berm van de Eerste Kruishaarseweg, tussen de huisnummers 23 en 15. U gaat vandaar lopend naar Tweede Kruishaarseweg 2. Let op de IVN-vlag. Arie en Bertine van den Berg

IVN Zomerweek

In Gaasterland De stichting IVN-zomerweek organiseert jaarlijks in de zomervakantie een week voor volwassenen, jeugd en jongeren. Een actieve week waarin natuurbeleving, landschap en cultuurhistorie centraal staan. Ieder jaar doet IVN Zomerweek een mooie plek in Nederland aan. Samen met lokale vrijwilligers, IVN of anders, vullen we de week met een boeiend programma in de natuur, met een op de omgeving toegespitst thema. Iedereen vanaf 5 jaar kan meedoen. Wel wordt er vanuit gegaan dat de deelnemers een (redelijk) goede conditie hebben, want soms staan er stevige wandelingen en/of fietstochten op het programma. Lidmaatschap van het IVN is niet vereist, wel een flinke dosis enthousiasme. Dus alleen, samen of met (éénouder) gezin, schrijf je in voor een lekker actieve week in een mooi stukje Nederland. Kort week overzicht: Vrijdag 2 augustus: • iedereen vanaf 16.00 uur welkom op De Bekendamster in Nijemirdum • ’s Avonds kennismaking.

Zaterdag 3 augustus: per fiets verkenning van de omgeving voor alle deelnemers van het kamp. Vanaf zondag is er een gevarieerd keuzeprogramma met diverse excursies in kleine groepen. De dinsdag is zonder programma zodat iedereen deze dag naar eigen wensen kan invullen. Woensdag: natuurwerkdag. Vrijdag 9 augustus: ontbijt en afbreken. Vertrek uiterlijk 10.00 uur. Meer weten? Voor de zomerweek is een folder gemaakt die op het internet te vinden is door op de site van IVN.nl te zoeken op “zomerweek”. Er worden dan een aantal documenten gepresenteerd waar naar toe gesprongen wordt door op de titel te klikken. Op de betreffende pagina staat dan ergens, meestal onderaan, een verwijzing naar de folder. De redactie

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door Bakkerij van de Kletersteeg Nijkerk Natuurlijk

17

18

Nijkerk

Nijkerk Natuurlijk

19

do. 9 mei vrij. 10 mei za. 11 mei za. 11 mei

zie artikel op pagina 15 voor meer informatie Polderontbijt Stoomgemaal Arkemheen zie artikel op pagina 14 voor meer informatie

Krachtighuizerheide Putten zie artikel op pagina 14 voor meer informatie Vogel3daagse in Arkenheem

Bosontbijt

za. 27 april

za. 20 april

Natuurexcursie Hierdense poort i.s.m. IVN Nunspeet KNNV Harderwijk en Vogelwacht NW Veluwe Zie artikel op pagina 12 voor meer informatie Weidevogelsreservemiddag NS-Station Nijkerk

za. 13 april

NS-Station Nijkerk

Plaats

Weidevogels

Activiteit

za. 6 april

Datum

2e kwartaal

Programma

8.00 u.

9.00 u.

14.00 u.

14.00 u.

Tijd

Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid

Elly van Geest

Wim Meijer en Bertus Bouwman Elly van Geest

Bertus Bouwman

Wim Meijer en

Gidsen

De Visburg, Watergoorweg 87A Start bij Parkeerplaats Stoomgemaal Arkemheen Nachtvlinderparty Tweede Kruishaarseweg 2 Zie artikel op pagina 16 voor meer informatie Nachtvlinderparty Tweede (reserveavond) Kruishaarseweg 2 Cultuur Historische Fietstocht Hoevelaken

Insectenhotel en de bloeiende planten. IVN-publiekswandeling

14.00 u.

idem

van 22.00 u tot 01.00 u.

13.30 u.

14.00 u.

Theo Post

idem

Drs. W. Oosterhof

Gerrie de Gooijer

Lucie Wessel en

Rien Loman

Gerrie de Gooijer, tel. (033) 245 93 47 of via email: [email protected]. Op de winteravonden wordt aan de deelnemers een vrijwillige financiële bijdrage gevraagd.

Dit programma is onder voorbehoud. Voor meer informatie verwijzen wij u naar de website, www.ivn-nijkerk.nl en volg de aankondigingen in de plaatselijke bladen en op de kabelkrant.

Vogelinventarisatie Delta Schuitenbeek, einde Zeedijk begin Middelbeekweg, iedere 3e zaterdag van de maand 9.00-10.00 uur. Nijkerk: o.l.v.Hanneke Bronkhorst.

Vogelinventarisatie en telling Westdijk, bij de plasjes van Vitens, iedere 1e zaterdag van de maand 9.00-10.00 uur. Bunschoten-Spakenburg: o.l.v. Wim Smeets.

za. 6 juli

vrij. 14 juni

vrij. 7 juni

zo. 26 mei

za. 25 mei

Plein 4 3861 AB Nijkerk 033-2464122

Openingstijden: ma t/m do: 10.30 uur tot 01.00 uur vrij en za: 10.30 uur tot 03.00 uur zondag gesloten

              

22

Nijkerk

Actieve weken in de Natuur

Woesteland Voor jongeren tussen 12 en 30 jaar. WoesteLand is de landelijke jongerenwerkgroep van het IVN. Deze werkgroep bestaat uit jonge enthousiaste vrijwilligers, die activiteiten organiseren voor jongeren in binnenen buitenland. WoesteLand wil met haar activiteiten jongeren op een leuke en boeiende manier betrekken bij natuur en milieu. De begeleiders hebben trainingen gevolgd en hebben ervaring met het begeleiden van natuuractiviteiten voor groepen jongeren. Er zijn altijd mensen met EHBO-diploma bij aanwezig. “We doen vrijwilligerswerk in de natuur; we eten vegetarisch en zoveel mogelijk biologisch. De activiteiten zijn low-budget en midden in de natuur. We slapen in een simpele accommodatie. Iedereen tussen 16 en 30 jaar, die zich aangesproken voelt

door dit principe, kan mee en is van harte welkom”. Zomerweken 2013 Earthship Troopers, van 26-4-2013 tot 28-4-2013, 16 t/m 30 jaar, Olst, Overijssel, Prijs € 22,50 (let wel, dit is een weekend) Les Brumes de Bretagne, van 25-72013 tot 3-8-2013, 18 t/m 30 jaar, Bretagne (Frankrijk) prijs € 260,-KeiGoed van 5-8-2013 tot 11-8-2013,18 t/m 30 jaar, Maastricht, Limburg, prijs € 125,-Wie is de Korenwolf? van 12-8-2013 tot 18-8-2013, 16 t/m 25 jaar, Epen, Limburg, prijs € 125,-De Woeste Bouwval, van 19-8-2-13 tot 25-8-2013, 16 t/m 30 jaar, Olst, Overijssel, prijs € 15,-- per dag; je kunt hier namelijk een of meerdere dagen of de hele week (6 dagen) mee doen. Kijk voor meer informatie over de zomerweken, data en inschrijving op www.woesteland.nl of stuur een e-mail naar [email protected].

Minicursussen

Natuuracademie Amersfoort/Leusden

Het CNM (Centrum voor Natuur en Milieu Educatie) organiseert verschillende minicursussen die ook voor onze IVN-leden en andere belangstellenden interessant kunnen zijn, o.a.: Vleermuizen: 1 avond + aansluitend excursie op 24 april 2013 op landgoed Schothorst in Amersfoort, kosten € 10,--

Veldbloemen in de stad: 2 avonden en 1 excursie op 22 en 29 mei en 1 juni 2013 bij CNM “De Schoolsteeg” in Leusden, kosten € 20,-Het leven in de sloot (waterfauna): 1 avond en 1 excursie op 5 en 8 juni 2013, op landgoed Schothorst in Amersfoort, kosten € 15, --. Zie voor nadere informatie en aanmelding voor deze cursussen: www.schoolsteeg.nl bij Natuuracademie

Nijkerk Natuurlijk

23

Interview

Ik heb nog steeds

hoop voor de polder Jelle de Jong is een hoeder van de polder Arkemheen. Dagelijks is hij er te vinden. Als kleine jongen liep hij al in de wei in Friesland, waar hij toen woonde. Toen hij vijftien was mocht hij lid worden van de weidevogelbescherming, hoewel de leeftijdsgrens bij zestien jaar lag. Hij was er goed in. Zijn leven lang loopt hij in het voorjaar in de wei. Al zevenentwintig jaar is zijn gebied de Arkemheenpolder. Al die tijd heeft hij de coördinatie van de weidevogelbescherming gedaan. De weidevogelcoördinatie heeft hij nu overgedragen, maar zijn inspanningen voor de polder blijven nog op volle kracht. Een gesprek met Jelle.

Kleine jongen Als kleine jongen ging Jelle altijd met zijn opa en ooms mee. 'Die moesten dan melken en dan ging ik graag mee. In het voorjaar bij mooi weer lag ik dan op mijn rug tegen een polderdijkje aan te luisteren naar het gezang van al die vogels. Grutto's, tureluurs en veldleeuweriken, alles hing in de lucht te zingen en te doen, daar genoot ik van.' Nu, al die jaren later, ligt het lot van de weidevogels hem nog steeds na aan het hart.

Eerste gruttonest Zijn opa en ooms waren aan het melken. En Jelle liep een stuk de wei

24

Nijkerk

in. Zo jong als hij was vond hij zijn eerste gruttonest. 'Die eieren wilde ik heel graag hebben, maar ik wist niet of opa dat wel goed vond. Ik nam die eieren mee en vlakbij waar ze zaten te melken heb ik toen in een pol een soort nestje gemaakt en daar heb ik die vier eieren in gelegd. Toen ze klaar waren met melken zei ik tegen opa: "Moet je eens kijken wat ik gevonden heb." En opa zei meteen: "Die eieren lagen hier niet!" Ik schrok me wild en dacht hoe is het mogelijk dat hij dat ziet. Hij zei: "Dit is niet het echte nestje, je moet gauw die eieren terugbrengen naar het echte nest want die vogel zoekt zich kapot en die vind het nooit meer terug zo." Ik kon dat nest natuurlijk nooit meer terugvinden, ik wist het alleen ongeveer. Ik mocht het nooit weer doen van mijn opa. Ik was een jaar of zes, zeven, denk ik. Dan vind je zo'n nestje, ik vond het zo spannend

en zo geweldig. Toen ik een jaar of twaalf was gingen we naar Engeland met vakantie, we mochten toen iets kopen als herinnering. Ik kocht zo'n klik-klak fotocameraatje. En daarmee fotografeerde ik alleen maar nesten, gruttonesten, kievitsnesten, tureluurnesten, watersnipnesten, meerkoetennesten.. altijd met die camera boven die nesten. Dat sprak me zo aan. Hahaha.'

Weidevogelman In 1983 kwam Jelle uit Maarssenbroek naar Nijkerk. In 1984 begon hij met zijn beschermwerkzaamheden in de polder Arkemheen door bij een boer de weidevogelstand in kaart te brengen en de nesten te beschermen. Het doel daarvan is dat de boer kan zien waar de nesten liggen en er dan omheen kan gaan met de bewerkingen. Er is ook nog een tijd geweest dat boeren betaald kregen voor elk nestje dat ze spaarden. 'Ik begon eerst bij een boer met zo'n tien hectare land. Daarna zijn we met een groepje van zeven personen een groter stuk gaan doen. Dat was in het jaar van de weidevogel. Na overleg met StaatsBosBeheer en Kees van het Klooster, van boerderij De Ark in de polder, zijn we begonnen. Er deden drie mensen mee uit Amersfoort en van IVN Nijkerk deden mee Dineke Hulshof, Geke de Jong en Piet Harskamp. Zo'n acht of negen jaar geleden is de BAO (Biotoopverbetering Agrarisch Overleg) ontstaan. Uit de WildBeheersEenheid ontstond een initiatief om in de polder iets voor de weidevogels te doen en daarbij konden wij aansluiten. Dat hadden we natuurlijk als IVN zelf moeten

doen, maar ja, we waren te laat. Inmiddels loopt er een groep van zestien personen. Elk jaar in maart komen we de eerste keer bij elkaar. Eventuele wijzigingen worden doorgegeven. De vergunningen om in het gebied te lopen worden uitgereikt en dan gaan we begin april van start. In juni is het dan vaak weer afgelopen. Dan ligt er soms ergens nog wel een nestje maar dan zijn de meesten klaar.'

Moeite mee Dat het de wildbeheerseenheid was daar had Jelle wel een beetje moeite mee. 'Ik was tegen de jacht en wilde niet in één adem met de WBE genoemd worden. Maar Roel van Wijk, die toen voorzitter was van het IVN in Nijkerk, zei: "Laten we eerst eens kijken wat hun doel is en wat jouw doel is, misschien valt het in een gat te gieten." Ze wilden alleen weten hoeveel nesten van welke soorten er zaten en wat er voor andere broedvogels zaten. Dat hebben we toen gedaan. Ook andere groepen kregen een stuk en sindsdien is de weidevogelbescherming in de polder dekkend.'

Clementer Ten opzichte van de jacht is Jelle wel wat clementer geworden. 'De afgelopen twee jaar hebben we erg veel last van vossen in de polder. Het gaat op dit moment zo slecht met de weidevogels in de Arkemheen, dat ze een predator als de vos er niet bij kunnen hebben. Die vossen horen niet in de polder, vroeger waren ze er niet. Maar in de Flevopolder zitten er veel en als het randmeer dichtgevroren is

Nijkerk Natuurlijk

25

dan komen ze over het ijs. Het is nu wel fijn dat we dan de jagers kunnen bellen en dat ze hun best doen om de vossen weer weg te krijgen. Ze mogen niet jagen in de polder, dus er moeten eerst vergunningen worden aangevraagd, maar vorige week hebben ze er zeven geschoten. In de polder en op het eiland in de Arkervaart. Alle grondbroeders zoals kiekendief, waterrallen, eenden en weidevogels hadden anders geen schijn van kans gehad. Ze vreten de eitjes gewoon uit het nest en een broedende kievit pakken ze ook.'

Vermindering Overal gaat de stand van de weidevogels achteruit. 'De kievit is afgelopen vijf jaar meer dan gehalveerd in de polder. Sinds 1986 is de vermindering enorm. De kemphaan zijn we al helemaal kwijt, evenals de gele kwikstaart, en de watersnip nagenoeg. Leeuwerikken en graspiepers hebben we nog nauwelijks, die zaten vroeger in elk weiland. De tureluur handhaaft zich behoorlijk goed. De grutto zakt wel, maar mondjesmaat. De kievit heeft het schrikbarend slecht gedaan. Als je 25 jaar geleden de polder inliep of je loopt nu de polder in: het is een enorm verschil in geluid wat je hebt in het voorjaar.'

Grootste gevaren Wat zijn volgens Jelle de grootste gevaren voor de polder? 'Het eerste grote gevaar is het waterpeil, dat zou dit jaar in een deel van de polder omhoog gaan en dat moet ook gebeuren. Met dat het waterpeil omhoog gaat, kunnen de boeren minder injecteren en dat zie ik als het tweede

26

Nijkerk

grote gevaar.' In de Arkemheenpolder hebben verschillende boeren, die er vaak niet dichtbij wonen, stukken land in gebruik. Grote dichtheden vee lopen er niet. 'Ik heb wel eens het idee dat die boeren de stukken land nog aanhouden omdat ze dan meer hectares land op hun lijstje hebben staan waardoor ze meer mest over het land mogen uitrijden. Er wordt niet intensief geboerd in de polder, maar er wordt wel intensief geïnjecteerd. In het voorjaar, zodra het weer het toelaat, rijden soms dagen achter elkaar mestwagens af en aan en al dat injecteren maakt al het bodemleven kapot. De weidevogels die er nog broeden hebben het heel moeilijk om voer te vinden voor de jongen. In de Putterpolder wordt er ruwe stalmest uitgereden en dat verrijkt het bodemleven. Laag waterpeil en injecteren zijn volgens mij de grootste bedreigingen. Als je dat zou kunnen veranderen dan zouden de weidevogels prima verder kunnen. Het is een besluit van de provincie geweest om de polder te vernatten: ik zie er naar uit. Dit jaar zou het moeten gebeuren.'

Slootkanten Ieder jaar worden de sloten schoongemaakt. 'Dat is jammer dat ze dat doen. Langs de sloten loopt het vee wel eens een stuk grond het water in, er zijn zoden die het water in groeien. Die zoden zitten vol met muggen en vliegjes, daar zitten zomertalingen en slobeenden enzo te fourageren. De kemphaan ook, die is er dol op. Al die schoonmakerij, het is teveel. Ze zouden eigenlijk een drieslag moeten maken, om de drie jaar

hetzelfde stuk, die stukken blijven dan allemaal twee jaar liggen. De sloot wordt er niet minder van, maar je houdt altijd een gebied over waar die zooi in blijft. Dan hebben die vogels wat te vreten. Sommige mensen denken dat het water in no-time die polder uit moet kunnen, hij mag vooral niet onder water staan, maar dat zou juist wel goed zijn. Ze zijn veel te bang voor een beetje water. Je moet eens kijken hoeveel water je kwijt kunt als je twee centimeter op die polder laat lopen. Daar kan geen sloot tegenop. Je zou zóveel natuur kunnen behouden als je dat wat anders aanpakte.'

Lang gras Grutto en tureluur willen graag lang gras. 'Lang gras is mooi, maar tussendoor moet je ook kort gras hebben voor de kievit. Dat zou moeten worden gemaaid of begraasd. Dat zouden prima schapen kunnen doen, maar die zouden dan half maart weer van het land moeten. Dan kunnen de kieviten aan de gang. Dat zou wel een hele mooie oplossing zijn. Drie percelen kort en drie percelen lang, zoiets. Je moet niet alles laten verruigen, want dan willen weidevogels en kleine zwanen er niet meer in. Dan schiet je je doel voorbij. En schapen het hele voorjaar in de wei te laten lopen is ook niet goed. Ze zijn zo nieuwsgierig, alle nestjes gaan eraan.'

Onderzoek Zo'n tien jaar terug is er vanuit de Sovon (vogelonderzoek organisatie) een onderzoek gedaan. Sommige weidevogeljongen kregen een klein

zendertje op de rug geplakt en de onderzoeker peilde dan af en toe de zendertjes om te kijken waar ze waren. Eén zendertje vond hij terug in een holletje onder de grond. 'Er lagen acht gruttopootjes in dat nestje. Een hermelijn had er zitten eten. Ook veel zendertjes werden teruggevonden in de reigersnesten op Oldenaller. De blauwe reiger is ook een grote predator. Zo krijg je steeds meer inzicht.'

Ogen en oren in de polder Jelle is de ogen en oren in de polder. 'Dat blijf ik ook. Ik ben al jaren wetlandwacht voor de polder. Als ik ergens bijvoorbeeld zand zie liggen, bel ik de gemeente op. Kijk, het waterpeil laten zakken dat mag niet. Zo'n boer wil graag met machines het land op en denkt dan: ik gooi er zand op. Dat mag dus ook niet. Zo'n

Nijkerk Natuurlijk

27

boer moet dat dan weer opruimen. Ik zie ook weleens dat er ergens een sloot gedempt wordt, dan vraag ik ook even na of daar vergunning voor is. En soms is dat niet zo. Zo ben ik altijd een beetje aan de gang. Je moet overal achteraan. We proberen ook het verkeer in de polder te verminderen. Eerst was er een klein stukje straat afgesloten, nu is dat uitgebreid. Op de Bontepoort, Bremerseweg en Arkerweg mag je nu niet meer rijden. Kijk, dan is het stuk te groot, kun je het niet meer overzien en dan wagen mensen het er niet meer op. Dat remt het verkeer af en daar is het beter van geworden. Je voorkomt dat je vogels dood rijdt. In het vroege voorjaar worden meerkoeten aangereden en later in het voorjaar ook weidevogels. Je moet rust in die polder hebben.'

Resultaten Al die inspanningen die Jelle al heeft gedaan voor de polder leveren soms ook weleens duidelijk wat op. 'Ik heb jarenlang de kleine zwanen geteld en precies bijgehouden hoe de stand was elk jaar, nu doet Toon van de Wolfshaar dat. De gegevens worden bijgehouden door de Sovon en doordat we in de loop van de jaren al die informatie verzameld hebben, heeft dat wel de polder de status Natura-2000 gebied opgeleverd. Nou, daar doe je het toch voor. Wat ik graag wil is dat die polder authentiek blijft. Al die kleine perceeltjes met kronkelende watergangen, dat hoort bij die polder.'

28

Nijkerk

Boerenzwaluwen Jelle is ook druk met een projectje met boerenzwaluwen. 'Ze hebben een aantal jaren geleden alle oude bruggetjes vervangen, die waren niet allemaal meer stevig. Dus allemaal duikers erin. Ik had al tegen iemand gezegd, neem daar nou vierkante duikers voor. Dat was niet helemaal bij de juiste persoon doorgedrongen, dus daar lagen ineens ronde duikers. Er broeden veel boerenzwaluwen onder die bruggetjes en die hebben geen houvast aan een ronde duiker. Toen heb ik weer aan de bel getrokken, voor het tweede deel in de Putterpolder hebben ze toen vierkante duikers genomen.'

Kunstnestjes De ronde duikers liggen in het zuidelijke deel van de Arkemheenpolder. 'We hebben toen een proef gedaan met kunstnestjes voor de boerenzwaluwen. We plakten onder de duikers wat soorten kunstnestjes en soms ook plankjes om te kijken wat het beste werkte, waar ze voldoende houvast aan hadden. Daar ben je dan ook weer een tijdje zoet mee. En dat doen we nog steeds.'

Eerste nestje In Friesland worden nog steeds eieren geraapt. 'Ik snap al veertig jaar niet meer waarom de Friezen nog steeds eitjes willen rapen. De weidevogelstand gaat achteruit, dan moet je zeggen: oké, die tijd is voorbij, we moeten er nu zuinig op zijn en proberen ze te behouden. Er liepen soms

meer rapers in het veld dan er kieviten waren. Ik begrijp het wel, iedereen zei toen dat het geen probleem was om het eerste nestje te rapen, dat de kievit wel weer begon en dat de jongen er baat bij hadden dat ze wat later in het jaar begonnen. Maar dat is niet meer zo. Met alle werkzaamheden op het land tegenwoordig is het eerste nestje nu vaak de enige kans die ze nog hebben.'

Het promoten Het gaat Jelle om het promoten van die polder. 'Die polder moet je behouden. Hij is prachtig en van veel belang voor allerlei vogelsoorten. Kijk, ik kom uit Friesland en als je daar nu komt dan schieten de tranen je in de ogen. Ze hebben het waterpeil daar een meter naar beneden gebracht ten behoeve van de boeren. Vroeger had je daar acht gruttonesten per perceel en daar zit nu helemaal niks meer. Ja, misschien nog eens een enkele kievit, maar het is echt bijna

niks meer. Op die manier wordt het stil op het platteland.'

Wensen Als Jelle een wens mocht doen, wat zou hij dan willen? 'Ik zou wel willen dat het IVN een database zou opzetten met allemaal gegevens erin. Als nou alle werkgroepen een jaar lang het gebied ten westen van Nijkerk zouden inventariseren. De vogelwerkgroep, de plantenwerkgroep, de vlinderwerkgroep. Je zou dan alle informatie in een database kunnen stoppen. Het jaar daarop zouden we dat dan aan de zuidkant kunnen doen. En daarna de oostkant en de noordkant. Het vijfde jaar zou je de stukken die niet helemaal goed gelukt zijn nog eens kunnen doen en dan begin je weer opnieuw. Het zou een schat aan informatie opleveren. Dat zou geschiedenis in het IVN brengen. Dat zou ik wel willen, ja.' tekst en foto’s: Janoh de Groot

Nijkerk Natuurlijk

29

Fotowerkgroep

Bosmuis verdrinkt in schenkstroop

Onze familie had afgelopen zomer haar caravan drie maanden aan de bosrand van een camping bij Ermelo staan. Ieder weekend gingen ze ernaar toe. Op een gegeven moment zagen ze in de voorraadkast van de caravan een gele dop van een fles op de plank liggen, met een soort zaagsel erbij. Het bleek de dop van de schenkstroop te zijn. Toen iemand de fles goed bekeek, zag die dat er een dode muis in de fles in de schenkstroop lag. Het arme beestje was dood. Het drama was als volgt te reconstrueren. De muis had zich waarschijnlijk door knaagwerk toegang weten te verschaffen tot de caravan. Na een uitvoerige inspectie van de voedselvoorraad bleek de schenkstroop het meest aantrekkelijke voedsel.

30

Nijkerk

Daarvoor moest eerst de dop weggeknaagd worden. Dat lukte. Toen was het zaak om zich door de nauwe flessenopening naar binnen te wringen. Ook dat lukte. De muis kwam toen op de stroop terecht. Die is taai vloeibaar. Zo’n lichte muis blijft even aan het oppervlak, kan van de stroop snoepen maar zakt er dan langzamerhand steeds dieper in. Hij kan zich niet meer redden uit zijn benarde situatie en komt jammerlijk om. Tekst en foto: Leendert de Boer

Voorbode van de Lente

et is nog niet uitgemaakt, wie het eerst de lente proclameert: de zanglijster, de sneeuwklokjes of de hazelaar. Het eene jaar komt de vogel het eerst met 't nieuwtje, het andere jaar de heester, of de bloem, maar in ieder geval weten zij het altijd eerder dan de menschen, die op de kalender afgaan, en meenen, dat de Lente den eenentwinstigsten Maart haar intocht doet.

Ingezonden door een bewonderaar van Jac P. Thijsse

Nijkerk Natuurlijk

31

Carabus Carabus voelt betrokkenheid bij het (nieuwe) koningshuis.

MAXIMA-met-degrote-voeten Toch wel bijzonder. Ik hoorde op het tv-journaal dat er wat veranderingen gaan plaatsvinden in ons koningshuis. We krijgen een nieuwe vorst, een koning, met zijn gemalin Maxima. “Aha,” dacht ik, “Daar moet ik even aandacht aan besteden.”Tipula maxima poda; met de grote voeten. Eén van onze schitterendste langpootmuggen, met vleugels als het design van een couturier en een avondjapon van zilver met grijze vlekken. Net als de Argentijnse dame: slanke benen, elegant en mooi. Maar wel met schoenmaat 42! Biologie: Beschreven door J.C.H. de Meijere (1866-1947). Nemotocerasuperfamilie Tipulidae-Tipula maxima poda (1761). Zeer grote voorjaarsmug. In rust met gespreide vleugels. Vochtige bossen, beekoevers, moerassige weiden. Larve (emelt) leeft van grondafval en detritus (organisch plantmateriaal), ontpopt langs oevers, nooit massaal, eind april-mei. Laatste segment van de palp (monddelen) duidelijk langer dan de voorgaande segmenten. Rostrum (neusgedeelte) goed ontwikkeld. Lichaam meestal langer dan 8 mm. Slanke antennes, evenals poten. Zeer fraai getekend, opvallend

32

Nijkerk

met 2 anaaladers. De spanwijdte van Maxima’s vleugels is zeker 37,5 mm. Ik ga even een link leggen. Meerdere malen kwamen enkele biologen met studenten bij mij met het verzoek Maxima te vangen. Hoe zit dat hier bij Nijkerk? Allemaal nog witte vlekken op de kaart! Nou, dat heb ik geweten! Eén van de studenten deed stamboomonderzoek bij Maxima. “Kunnen we even een weekend komen vangen?” Ik had zelf al zes exemplaren van Maxima en ik had net mijn vergunning binnen van Natuurmonumenten voor de gesloten terreinen met veel beken en poelen, o.a. de Hoogesteeg, speciaal het bos langs het spoor, dus dat kwam mooi uit. Daar kwam de ploeg entomologen, met een camper en gewapend met vangnetten, potten en zelfs veldlaptops. Ze hadden het zelfs voor elkaar gekregen ook mensen van het secretariaat uit Amsterdam te strikken. Maar ja, een dagje uit in het veld bij Nijkerk is natuurlijk een kans die je niet moet laten lopen en vooral de catering niet! Eerst moesten ze natuurlijk mijn Tipuliden-collectie zien. Dan koffie met gebak en vervolgens het veld in. Ik had de jachtopzieners al gewaarschuwd … Een van de studenten, Louis heet hij, liet mij de lijsten zien van zijn voorgaande vangsten en onderzoek. Met verbazing las ik de vindplaatsen: Italie-Umbria,Toscane-Calabria, Bulgarije-Sofia, Spanje-Granada, voormalig Joegoslavia-Slovenië

Bovec, Tsjechie, Frankrijk, SchotlandInverness, Flevopolder-Lelystad, Staverden/Nunspeet. En nu dus tenslotte: Nijkerk. Ik heb de kopie thuis. Allemaal voor Maxima. Op onze lijst van dat weekend Nijkerk e.o.: Ehrental, Bulderweg, Woudweg, Slichtenhorst, Diepenrustweg, De Bunt, Groot en Klein Gerven, Blarinckhorst, Hoogesteeg, Donkeresteeg, Bussenweg, Goorsteeg en Diermen. Allemaal voor Maxima. Mijn afwas heb ik achter in het weiland in de sloot gezet om te weken. Het gezelschap ging een volgende keer naar de Leemputten bij Ermelo. Ik ben niet meer meegegaan. Ze

hadden mij als gids ook niet meer nodig. Enfin, Maxima staat weer op de kaart, met barcodes vereeuwigd in de collecties voor wie na ons komen. Langpootmuggen zijn grote en moeilijke families; sommige heel gewoon, andere weer bloedzeldzaam. Ikzelf had er ook moeite mee om ze te leren waarderen en kennen. Maar na een paar van die tochten met specialisten gaat er een wereld voor je open en word je vanzelf verslaafd. Verslaafd aan Maxima … Nog een belangrijke opmerking voor leken: Langpootmuggen steken niet! Carabus

Nijkerk Natuurlijk

33

Landgoederen

OPENGESTELD Een landgoed bezoek je voor je plezier. Daar vind je natuur, daar knap je van op. Dat heeft een ‘veredelenden invloed op den mensch’ De eigenaar heet je welkom met een groen bordje met de tekst: “opengesteld en wandel vrij op wegen en paden. Honden aangelijnd houden en voor zonsondergang weer wegwezen.” Lang geleden, zo omstreeks 1900, dachten de meeste eigenaren er anders over. Bordjes met “(streng) verboden toegang” leidden tot rechtsomkeer maken. In 1928, bij de totstandkoming van de Natuurschoonwet, veranderde dit drastisch. Waarom is deze wet gemaakt en wat betekende dit voor de natuur? Vanaf 1850 nam door de ontginningen, de kunstmatige bemesting en de mechanisering en industrialisatie de soortenrijkdom aan planten en dieren (tegenwoordig biodiversiteit genoemd) sterk af. Deze verarming wordt eind 1800 gezien als een probleem. Het Rijk (Staatsbosbeheer) en organisaties zoals Natuurmonumenten en de provinciale Landschappen begonnen de overgebleven natuur actiever te beschermen. Gaandeweg vonden meer politici dat natuur niet alleen voor de rijken toegankelijk moet zijn maar voor iedereen. Landgoedeigenaren echter vonden het risico van schade door vernielingen te groot. Buitenplaatsen tot verboden terrein verklaren werd een gewoonte.

34

Nijkerk

Bezit van landgoederen werd ook meer en meer onrendabel. Arbeid werd duurder en de opbrengsten uit de verkoop van hout vielen tegen. De jonge ervende adel hechtte minder belang aan alleen grondbezit en met de verkoop van land konden weer andere liefhebberijen gefinancierd worden. Kortom er moest water bij de wijn. In 1896 werd de wet personele belasting (voorloper van de onroerendgoedbelasting) aangepast en kregen de eigenaren van buitenplaatsen belastingverlichting als zij vrije toegang verleenden aan het publiek. (Personele belasting werd sedert eeuwen geheven op een aantal uiterlijke kenmerken, die in feite de welstand van de aangeslagene bepaalden, o.a.: huurwaarde van het bewoonde pand, aantal deuren en vensters, aantal haardsteden, waarde van het meubilair, aantal dienstboden en tenslotte het aantal paarden). De aanpassing van deze wet was echter niet voldoende. De verhouding tussen het geringe rendement en de resterende belastingen, bleef scheef. Die verhouding herstellen was het feitelijke doel van de latere Natuurschoonwet. (NSW) 1928. Kern van de Natuurschoonwet is dat eigenaren van landgoederen op meerdere onderdelen belastingverlichting krijgen als zij zich verplichten om hun als natuurschoon gerangschikt landgoed in stand te houden voor de komende 25 jaar. Het openstellen van het landgoed voor het publiek vergroot dus het fiscale voordeel. In eerste instantie had de wetgever een wat bekrompen opvatting over wat natuurschoon is. Zandverstui-

vingen, rietlanden en vennen telden niet als natuurschoon en die delen van een landgoed kwamen dus niet in aanmerking voor rangschikking onder de NSW. Rondom Nijkerk zijn er vele landgoederen waarvan de meeste gelukkig deels toegankelijk zijn. Ik vroeg mij af hoelang al. Bij het zoeken naar aanvullende gegevens vond ik een aantal krantenartikelen in kranten die omstreeks 1930 zijn geschreven. De landgoederen Salentein, Oldenaller en Slichtenhorst voldeden aan de eisen van de Natuurschoonwet 1928 en werden opengesteld. Echter niet voor iedereen maar voor de leden van verschillende verenigingen op

het gebied van natuurschoon en toerisme zoals: • ANWB • Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland • Geldersch Landschap • Utrechts Landschap • Natuurhistorische vereniging (tegenwoordig KNNV) • Vereniging voor vreemdelingenverkeer in Putten en Nijkerk en omliggende gemeentes (VVV) Deze leden moesten dan wel vooraf een wandelkaart (gratis) afhalen. Voor Salentein bij jhr. dr. J.M. van Haersma de With te Putten of bij de op het landgoed wonende opzichter. De wandelkaart van Slichtenhorst kon bij de eigenaar van huize De Neude worden afgehaald. De eigenaren wisten op deze manier toch wat voor vlees ze in de kuip kregen. De leden van de voorganger van IVN, de bond tegen de verontreiniging van Stad en Land, werden niet genoemd. Deze bond is later, in 1939, opgericht. Ik ben wel benieuwd of de bezoekersdoelgroep later nog is uitgebreid. Vanaf 15 oktober tot 1 januari bleven de landgoederen afgesloten i.v.m. de jacht. (bij het uitwerken van dit stukje heb ik informatie gehaald uit het archief historische kranten van de Koninklijke Bibliotheek en de studie “vrije wandeling” van Wybren Verstegen 2012). tekst en foto: Wilco Klompenhouwer

Nijkerk Natuurlijk

35

Natuurverhaal

De heldhaftige

hoeven van het groot en klein hoefblad Veel mensen denken dat de paardebloemen al heel vroeg bloeien, maar de allereerste is het gele kopje van het klein hoefblad, een prille lentebode. Kort daarna verschijnen de grote eveneens ‘naakte’ bloemen van grote broer, het groot hoefblad. Met enige fantasie herkent u in de vorm van het blad een hoef. Hoe dat zo gekomen is leest u in onderstaand heldenepos, luister: In lang vervlogen donkere eeuwen leefde er een sterke, stoere hoofdman. Hij was een wijs en rechtvaardig leider, die goed voor zijn volk en land zorgde. De hoofdman was onafscheidelijk van zijn bijzondere hengst. Dit paard was enorm groot en sterk, had opvallend brede poten en een borstelige grijsroze vacht. Graag galoppeerde de hoofdman naast zijn dochter die op een jonge merrie met opvallend gele manen reed. “Ik heb zo raar gedroomd“ zei de man tegen zijn dochter op een mooie morgen. “In mijn droom verscheen een engel die me zei dat vandaag een vloedgolf onze dorpen aan de rivier komt vernietigen. De engel zei me dat jij en ik zo snel mogelijk alle dorpelingen moeten waarschuwen en de kinderen, de oude en gebrekkige mensen in veiligheid moeten brengen. Maar kijk, de lucht is blauw en er is geen zuchtje wind! Wat een

36

Nijkerk

rare droom, wat moet ik daar mee?” De dochter zweeg een poosje, keek toen haar vader in de ogen en zei: “Laten we haast maken vader, dit is een heuse boodschap!” In het eerste dorp lachten de mensen hen uit en wezen naar de wolkenloze hemel, maar op bevel van hun leider trokken ze de heuvels in met hun vee. Op weg naar het verst gelegen dorp zagen ze aan de horizon een dreigend, donker wolkendek opzetten, terwijl er in de natuur een onwerkelijke stilte heerste, geen blaadje bewoog, geen vogel zong. Het was onheilspellend. Het duurde niet lang of de wind striemde in hun gezichten en de regen gutste onbarmhartig op hen neer. Met soms wel drie of vier kinderen of oudjes voor hen op de paarden reden ze op en neer tussen de oever en de heuvels, terwijl de andere dorpelingen te voet naar de hoger gelegen delen vluchtten. Plotseling zagen ze een reusachtige golf op het dorp af razen, die weldra alles overspoelde. In het kolkende water klampten de hoofdman en zijn dochter zich vast aan een boomstam en strandden op een heuvel. Maar Klein hoefblad ((Tussilago farfara)

hun paarden verdronken jammerlijk in de woeste golven. Vader en dochter waren ontroostbaar zonder hun onafscheidelijke paarden, maar ook trots omdat ze met hun dieren zo velen het leven hadden kunnen redden. Aan de oevers van de overstroomde rivier verschenen de volgende lente op de kale, natte grond kleine gele bloempjes zonder blaadjes en niet snel daarna grote borstelachtige kale grijs-roze bloemen, ook zonder bladeren. Die nacht verscheen de engel weer in de droom van de hoofdman en zei: “Jullie paarden hebben hun leven gegeven voor het redden van vele dorpelingen. Hun heldhaftige dood zullen de mensen niet vergeten. Want kijk, op de oevers waar zij galoppeerden groeien nu als eerste lentebodes hun bijzondere bloemen. Deze bloemen zijn aan hen opgedragen.” Vader en dochter liepen vaak langs de kleine gele bloemen met de kleur van de manen van de jonge merrie en de grote borstelachtige bloemen met de grijze kleur van de

Groot hoefblad (Petasites hybridus)

grote hengst. Al snel ontdekten ze dat na het verwelken van de bloemen, de bladeren verschenen in de vorm van paardenhoeven. De grijze bloemen kregen reusachtige grote bladeren en de gele, kleinere, in de vorm van de hoeven van hun geliefde paarden. En daarom heten ze sindsdien groot hoefblad en klein hoefblad. Uit” Natuurverhalen”, verzameld door Els Baars (www.natuurverhalen.nl) Foto’s van internet

IVN Winkel

Tijdens Activiteiten In het komende kwartaal staat de IVN-winkel : • 22 april op de Boerenmaandag in Nijkerk • 09, 10 en 11 mei op de Vogel3daagse bij het Stoomgemaal Hertog Reijnout • 11 mei bij het IVN-ontbijt en • 25 mei op de Bunschoter Boerenen Beestenboel.

Daar tussendoor sta ik nog op de maaldagen bij het Stoomgemaal. Best druk dus, en omdat ik juist wat minder wil gaan doen heeft Robin Nellestein aangeboden me te helpen en dat neem ik graag aan. Kijkt u ook eens op onze website, we hebben mooie boeken en leuke vogelspeldjes! Anneke Oudejans

Nijkerk Natuurlijk

37

De Patrijs in Nederland

Zoals u al kon lezen in ons januarinummer is 2013 door Sovon en Vogelbescherming Nederland uitgeroepen tot “Jaar van de Patrijs”. De voorheen zo veel voorkomende patrijs (Perdix perdix) is door allerlei oorzaken helaas bezig te verdwijnen uit ons land.

iedereen op als basis tweemaal per jaar een telling te houden, de eerste tussen half februari en eind maart en de tweede in september. Vaker tellen mag natuurlijk altijd. Zelfs wie nog over weinig kennis van de patrijs beschikt kan meedoen. Op www. jaarvandepatrijs.nl staat alle informatie over dit project. Daar vindt je o.a. een uitgebreide handleiding voor de tellingen, een beknopte telflyer voor in het veld en een powerpointpresentatie die gebruikt kan worden om mensen te enthousiasmeren.

Wat kunnen we doen voor het behoud van deze prachtige vogel in onze omgeving? Voor een goede bescherming is kennis nodig. Waar zitten nog patrijzen en hoeveel zijn dat er?Met gerichte tellingen hoopt Sovon hierover zoveel mogelijk gegevens te verzamelen. Het projectteam Jaar van de Patrijs ([email protected]) roept

Ook gaan Sovon en Vogelbescherming Nederland proberen iets voor de patrijs te doen. In een aantal gebieden proberen ze de leefomstandigheden alvast te verbeteren. In die gebieden wordt geëxperimenteerd met inrichtingsmaatregelen en beheersvormen en wordt onderzocht welke daarvan wel en niet succesvol lijken te zijn.

Doe mee aan de tellingen!

38

Nijkerk

Werkgroepen en Activiteiten Advertenties

Wilco Klompenhouwer 033 - 245 77 43

Boomfeest

Jan Smits

[email protected] 033 - 245 33 13 [email protected] Bunschoten/ Spakenburg Wim Smeets natuurwerkgroep Excursies


Vacant [email protected]

Excursieberichten

Trees Gorris

Fotografie

Leendert de Boer

033 - 245 47 31 [email protected] 033 - 245 33 02 [email protected]

Kruidentuin

Marijke Langhorst


Landschapsbeheer

Rien Loman

Nijkerk Natuurlijk

Jaap Schaap

033 - 246 18 54 [email protected] 033 - 253 60 34 [email protected]

Planten

Lydia Berghuis

0341 - 35 45 60

Marlies Roeloefs


Scholenwerk

Marijke Bakker


Vlinders

Lydia Berghuis


Vogels

Hanneke Bronkhorst


Website

Christa Smits

06 - 44 65 58 98 [email protected]

Winkel

Anneke Oudejans

033 - 245 24 09

Winteravonden

Arie van den Berg


Nijkerk Natuurlijk

39

Bestuur. Colofon. Redactie: Marijke Bakker Janny Bosma Mia van Marsbergen (Lay-out) Jaap Schaap (Coördinator)

Recommend Documents