Besturen voor de groei De economische groei in de Noordvleugel organiseren
Maart 2013
Voorwoord
De economische agenda
Een bijdrage vanuit economische optiek.
agenda. Deze opgaven zijn vervolgens
Minister Plasterk heeft de Kamers van
organisatie. Op basis van onze ervaring
om richting te bieden
Koophandel uitgenodigd om een bijdrage
en observaties agenderen wij een aantal
te leveren in de discussie over de voorge-
aspecten die wij voor het functioneren
waarmee uitvoering wordt
nomen samenvoeging van de provincies
van de overheid en onze samenwerking
bevorderd.
Noord-Holland, Utrecht en Flevoland tot
daarmee essentieel vinden. Het feitelijk
één provincie. De Kamers van Koophandel
staatkundig vormgeven van de Noord-
Noordwest-Holland, Amsterdam, Midden-
vleugelprovincie beschouwen wij als een
Nederland en Gooi, Eem- en Flevoland
politiek bestuurlijk vraagstuk.
voor een middenbestuur,
mede bepalend voor de bestuurlijke
hebben als bijdrage hieraan, ieder vanuit de specifieke regionale context, ge-
Het gesprek met het Rijk over provin-
zamenlijk deze economische agenda op-
ciale samenvoeging moet uitgaan van
gesteld. Ons doel met deze agenda is om
de ontwikkelingen en groeikansen in de
het ministerie van Binnenlandse Zaken en
regio’s. Hierbij staan voor de Kamers van
Koninkrijksrelaties en de drie provincies
Koophandel de economische thema’s
richting te bieden om vanuit de economi-
centraal. Vanuit deze positie kunnen en
sche inhoud en concrete opgaven tot een
willen de Kamers een bijdrage leveren.
bestuurlijke constellatie te komen waar-
Wij bieden aan om samen met u de econo-
mee uitvoering wordt bevorderd.
mische agenda verder uit te werken en te concretiseren, vanuit onze rol en expertise
De Kamers van Koophandel doen dit
bij het versterken van de economie en
vanuit hun taak de regionaal economische
het verbinden van de daarvoor relevante
ontwikkeling te bevorderen en het onder-
partijen.
nemersklimaat te versterken. Per 1 januari 2014 worden de Kamer van Koophandel
Age Fluitman,
Nederland, de Regionale Kamers van
voorzitter Kamer van Koophandel
Koophandel en Stichting Syntens samen-
Amsterdam
gevoegd tot één zelfstandig bestuursorgaan (ZBO). De nieuwe Kamer van Koop-
Michaël Kortbeek,
handel werkt vraaggericht en ondersteunt
voorzitter Kamer van Koophandel
ondernemers regionaal in het beter benut-
Midden-Nederland
ten van groeimogelijkheden. Centraal staan de thema’s innovatie, internationa-
Gerrit Valk,
lisering en ondernemerschap. Vanuit deze
voorzitter Kamer van Koophandel
positie leveren wij onze bijdrage aan de
Noordwest-Holland
discussie. Rob Zieck,
Dit is een agenda, geen advies
voorzitter Kamer van Koophandel
De economische opgaven binnen de
Gooi, Eem- en Flevoland
drie provincies bepalen de economische
Besturen voor de groei
Age Fluitman, voorzitter Kamer van Koophandel Amsterdam
Michaël Kortbeek, voorzitter Kamer van Koophandel Midden-Nederland
Gerrit Valk, voorzitter Kamer van Koophandel Noordwest-Holland
Rob Zieck, voorzitter Kamer van Koophandel Gooi, Eem- en Flevoland.
3
De economische agenda
Belangrijke input voor deze agenda is
De economische agenda voor de Noord-
De opgaven worden per thema op het
de Quickscan Benchmark Noordvleugel
vleugel concentreert zich rond een aantal
niveau van de Noordvleugel beschreven.
Plus, uitgevoerd door Buck Consultants in
thema’s.
Voor de duidelijkheid, hiermee bedoelen
opdracht van de Kamer van Koophandel Midden-Nederland (februari 2013). Daar-
wij het gebied bestaande uit de provincies Noord-Holland, Flevoland en Utrecht,
naast is gebruik gemaakt van de economi-
Thema’s
sche visies en agenda’s die de afgelopen
A. Internationale concurrentiekracht
jaren door de drie provincies en het Rijk zijn opgesteld en uiteraard onze eigen visies. Tenslotte organiseerden wij een aantal bijeenkomsten met ondernemers, waarin de ervaringen met de huidige provincies zijn gedeeld. De hier opgeno-
samengevoegd of in de huidige bestuurlijke constellatie.
versterken B. Stimuleren en verbinden van de economische clusters C. Creëren van een optimaal vestigingsmilieu.
men citaten zijn hieraan ontleend. Besturen voor de groei
A. Internationale concurrentiekracht versterken
De belangrijkste opgaven
neert, terwijl de Duitse regio’s op stoom
“Het is nodig om financieringsstro-
bij de verbetering van de
blijven. De Noordvleugel heeft een opvallend grote dienstensector en een rela-
men (incl. EU-fondsen) te bundelen en dat de handelsmissies gecoördi-
internationale concurrentie-
tief kleine industrie. De sectoren handel en transport, ICT, financiële diensten en
neerd worden.”
positie zijn de vergroting
commerciële diensten wijken niet af van
Uit de gespreksronden met ondernemers in de Noordvleugel
van de aantrekkelijkheid
voegde waarde gerealiseerd in handel &
Europa en heeft een sterke positie op de
transport, financiële diensten, commer-
internationale congresmarkt. Belangrijk is
ciële en wetenschappelijke diensten en
een verdere toename van de economische
landse investeringen en de
publieke diensten. Per inwoner blijft de
waarde daarvan door een stijging van het
versterking van de internati-
toegevoegde waarde echter achter bij
aantal toeristen en de bestedingen per
Parijs en Hamburg. Hoogtechnologische
toerist per dag.
van de regio voor buiten-
onale activiteiten van het zittende bedrijfsleven.
andere regio’s. Er wordt wel veel toege-
werkgelegenheid bevindt zich voornamelijk in
Een belangrijke opgave is de gezamenlijke
de diensten (94%). De werkgelegenheid
internationale promotie van en acquisitie
in de hoogtechnologische maakindustrie
voor de Noordvleugel. Van een midden-
is echter klein. De universiteiten in de
bestuur verwachten wij, dat het de Noord-
In de Quickscan Benchmark Noordvleugel
Noordvleugel scoren redelijk tot goed,
vleugel internationaal overtuigend neer-
is de Noordvleugel vergeleken met een
vergeleken met de benchmarkregio’s. De
zet. Dat het daarbij groot denkt en een
aantal Europese regio’s, te weten Parijs
verbindingen zijn goed; zowel nationaal
allure uitstraalt die equivalent is aan de
( Île de France), Milaan (Lombardije),
als internationaal zijn de Noordvleugel en
bestuurlijke samenwerking in concurre-
Dublin (Zuid- en Oost-Ierland), Hamburg,
haar onderdelen redelijk tot goed verbon-
rende regio’s elders in Europa. Het belang
Lyon (Rhône Alpes) en Stuttgart (Baden-
den. Vanzelfsprekend is het zaak dat ook
van een sterke vertegenwoordiging van de
Württemberg). De Noordvleugel scoort in
zo te houden en waar nodig te versterken.
Noordvleugel richting het Rijk en Europa is
de vergelijking redelijk tot goed op de
De verbeteropgave ligt vooral in het HST-
wezenlijk. Door in te zetten op de Noord-
Regional Competitiveness Index1 (RCI,
net, de regionale OV-netten en de digitale
vleugel als ‘metropool’ wordt een belang-
2010) en de Regionale Innovation Score-
netwerken. De R&D uitgaven in de Noord-
rijke basis gelegd voor het positioneren
board2 van de EU (RIS, 2012). De inter-
vleugel blijken relatief beperkt te zijn, wat
van de Nederlandse concurrentiekracht op
nationale concurrentiekracht is op peil,
een indicatie is voor de relatief beperkte
wereldschaal.
wanneer concerns besluiten om hun
innovatie in de regio. Slechts 1,8% van
continentale hoofdvestiging voor Europa
het BRP wordt uitgegeven aan R&D. De
De Noordvleugel als sterke economische
in Nederland te plaatsen. Dat betekent
relatief kleine hoogwaardige maakindus-
regio zal een strategie moeten ontwik-
dat wij op alle onderdelen van de RCI in
trie is daarbij punt van aandacht. Juist
kelen hoe de economische agenda op het
de toppositie moeten staan. Dat is echter
daar moeten de private investeringen in
juiste moment op de goede plek onder de
niet over de volle breedte het geval. De
R&D plaatsvinden. Aandachtspunt is ook
aandacht wordt gebracht om zich interna-
ontwikkeling van de werkgelegenheid in
het stimuleren van private kennisontwik-
tionaal goed te kunnen profileren en
de Noordvleugel is minder toegenomen
keling.De Noordvleugel behoort met de
nieuwe bedrijvigheid aan te trekken.
in vergelijking met de andere regio’s. De
metropoolregio Amsterdam tot de top 10
Slagkracht en een uitgesproken profiel zijn
groei van het BRP loopt terug c.q. stag-
van toeristische bestemmingen binnen
daarbij van belang.
1. De RCI meet de internationale concurrentiekracht van hoogontwikkelde regio’s op basis van de factoren arbeidsmarkt, marktomvang, instituties, macro-economische stabiliteit, infrastructuur, kwaliteit onderwijs, technologische ‘gereedheid’ (ICT/Breedband), zakelijke netwerken en innovatie. 2. De RIS meet op bevolking met hogere opleiding, R&D-uitgaven, innovatie bij MKB, onderzoekspublicaties, patentaanvragen, technologische en niet-technologische vernieuwers, werkgelegenheid in kennisintensieve diensten en medium-tech productie en verkoop van nieuwe producten.
5
Besturen voor de groei
7
B. Stimuleren en verbinden van de economische clusters
De belangrijkste opgaven
ontwikkelen. Clustering levert gerela-
bij het stimuleren van
opbrengstenvoordelen op, zoals minder
teerde bedrijven en instellingen kosten- en
economische clusters zijn
transport- en informatiekosten. Ruimte-
enerzijds het leggen van
werken. Clustervorming helpt innovatie en
verbindingen, zowel interna-
king tussen bedrijven onderling, maar ook
tionaal als tussen de clus-
lijke concentratie kan hierbij stimulerend kennis te stimuleren door de wisselwertussen bedrijven en kennisinstellingen. Op de raakvlakken van clusters ontstaat
ters onderling en anderzijds
meerwaarde door verschillende kennis-
het uitbouwen van zakelijke
grote meerwaarde door meer aandacht
contacten en van contacten
gebieden te verbinden. Er ontstaat een aan ondernemerschap in het onderwijs te geven en door een betere aansluiting van
op gebied van kennis en
de onderzoeksagenda’s van kennisinstel-
arbeidsmarkt.
clusters.
lingen op de economische opgaven in de
Het netwerk van ondernemers, onderHet Rijk heeft met de topsectoren haar prioriteiten benoemd. In diverse gebieden zijn eigen economische agenda’s pgesteld. De speerpunten zijn daarin de clusters. Prominente clusters in de Noordvleugel zijn Handel & logistiek, de Zakelijke & financiële dienstverlening, ICT/nieuwe media, Life sciences, Agri-business, Food & flowers, Composieten, Creatieve industrie, Zorg- & medische innovatie, Energie, Duurzaamheidseconomie, Maritiem & offshore en Toerisme/
zoeks- en onderwijsinstellingen en overheden (de 4 O’s) vormt de basis voor nieuwe ideeën en succesvolle initiatieven. De Economic Boards in de Noordvleugel brengen de partijen bij elkaar en bevorderen daarmee een innovatieve en ondernemende cultuur. Ze organiseren activiteiten rondom bepaalde thema’s wat leidt tot actieve kennisuitwisseling. De verdere ontwikkeling van deze Economic Boards is dus van belang en vraagt een stimulerende rol van het middenbestuur.
Congressen. Op de middenpagina van deze brochure is dit in kaart gebracht. De industrie is weliswaar relatief klein, maar is voor de export- en R&D-kracht van de Noordvleugel potentieel van veel waarde voor de internationale positionering. Meer clustering en synergie tussen sectoren helpt de clusters verder te
Besturen voor de groei
C. Creëren van een optimaal vestigingsmilieu
De belangrijkste opgave bij
om gebieden te moderniseren, bijvoor-
“Een efficiënt openbaar bestuur
het creëren van een opti-
beeld door het inrichten van campussen. Voor bedrijven en hun werknemers zijn
vormt voor bedrijven een belang-
maal vestigingsmilieu is het
goede en gedifferentieerde woonmilieus
investeren in het onderne-
een diversiteit aan unieke landschappe-
mingsklimaat, ofwel in
van evident belang. De Noordvleugel heeft lijke en cultuurhistorische waarden.
rijke vestigingsfactor.” Uit de gespreksronden met ondernemers in de Noordvleugel
de verschillende modaliteiten moeten worden geoptimaliseerd. Aan het optima-
De Noordvleugel kent echter ook een
liseren van de vestigingsfactoren wordt
gespannen woningmarkt en een forse
bijgedragen met een aantal belangrijke
onderwijs/arbeidsmarkt,
en complexe verstedelijkingsopgave.
ruimtelijke randvoorwaarden. Dit zijn:
infrastructuur en connecti-
Er moet gezocht worden naar locaties
• Programmering van woon-, kantoor- en
voor de woningen die in deze regio nog
werk- en woonmilieus,
viteit en het verminderen van regeldruk.
toegevoegd moeten worden. Bij voorkeur door transformatie van verouderde en in
bedrijvenlocaties en regievoering bij retaillocaties en voorzieningen •O ntwikkeling van campussen met focus
onbruik geraakte gebieden en herstruc-
op kansrijke en onderscheidende initia-
turering van bestaand woningaanbod. De
tieven
nadruk ligt op het creëren van voldoende
• I nvesteren in fysieke en digitale infra-
Met een optimaal vestigingsmilieu worden
en voldoende aantrekkelijke woonmilieus;
structuur en het faciliteren daarvan (o.a.
bedoeld een aantrekkelijk ondernemers-
specifiek ook om de hoger opgeleiden en
de groei van Schiphol, de Logistieke
en investeringsklimaat. Dat betekent onder
de kenniswerkers te binden. Daarnaast is
Westas Schiphol-Haven)
meer voldoende bedrijventerreinen, goede
een voorzieningenbestand van voldoende
verbindingen, milieuruimte en dergelijke.
kwaliteit belangrijk. Samenwerking en
Verder spelen een prettige woon- en
afstemming tussen de verschillende
werkomgeving voor de werknemers een
regio’s bij de ontwikkeling van locaties in
belangrijke rol. De beschikbaarheid van
de Noordvleugel moet leiden tot gerichte
voldoende gekwalificeerd personeel met
investeringen.
toekomstpotentieel op elk niveau is namelijk een belangrijke vestigingsplaats-
Met het verbeteren van de relatie onder-
factor voor bedrijven.
wijs/arbeidsmarkt wordt bijgedragen aan het optimaliseren van de vestigingsfacto-
Bedrijven zijn gebaat bij excellente werk-
ren. Dit vraagt meer samenwerking tussen
milieus, waarin zowel de ondernemingen
kennisinstellingen en het bedrijfsleven en
floreren als de werknemers zich prettig
een flinke kwaliteitsslag in het onderwijs.
voelen. Dit kan tot uitdrukking komen in de
Nodig zijn sterker samenhangende ‘daily
(beeld)kwaliteit van gebouwen en open-
urban systems’ op de respectievelijke
bare ruimte, maar zeker ook in het voorzie-
schaalniveaus van de steden en de
ningenniveau. Het openbaar bestuur moet
stedelijke regio’s. Dit is in vergelijking met
veel aandacht hebben voor de omgeving
concurrerende internationale regio’s een
van bedrijven. Herstructurering van verou-
notoir zwak punt. Voor goederen- en per-
derde locaties biedt goede mogelijkheden
sonenvervoer zal de differentiatie tussen
9
•V oorsorteren op intelligente transportsystemen •S lechten van drempels in ruimtelijke regelgeving en procedures.
Agendapunten bij een bestuurlijke constellatie
Op basis van onze ervaring
in de Noordvleugel hebben een organi-
een betere en actievere branding en een
satie die zich primair bezighoudt met de
sterkere diplomatie? Hoe bereiken we
profilering, positionering en concurrentie-
eenduidigheid in het beleid en de uitvoe-
wij een aantal aspecten die
positie van de regio, hetzij een ‘investment
ring, met concentratie op de hoofdlijnen
promotion agency’ hetzij een ‘economic
en snelle en effectieve besluitvorming?
wij voor het functioneren
development agency’. In de Noordvleugel
Duidelijkheid en focus in taken, alsmede
van de overheid en onze
betreft het onder andere het Ontwikke-
de bereidheid tot samenwerking zijn sleu-
lingsbedrijf NHN, de Amsterdam Economic
telbegrippen. Om dit te kunnen faciliteren
samenwerking daarmee
Board, Amsterdam In Business de Econo-
en investeringsbereidheid te bewerkstel-
mic Board Utrecht en Invest in Utrecht.
ligen agenderen wij voorts de rolverdeling
essentieel vinden.
Wij agenderen het ordenen van de
tussen het middenbestuur, het bedrijfsle-
verscheidenheid van economische
ven, kennisinstellingen en ook de maat-
agenda’s. Hoe kan op elk schaalniveau de
schappelijke organisaties.
en observaties agenderen
In het vervolg geven wij enkele agenda-
meest effectieve bijdrage aan de economi-
punten aan die in de optiek van de Kamers
sche ontwikkeling worden geleverd? Hoe
Agendapunt 2: De integrale betrokkenheid
van Koophandel een rol moeten spelen in
verdelen de overheden en hun partners de
van de overheidslagen bij de economi-
de discussie over de provinciale herinde-
rollen? Daarvoor zullen de economische
sche thema’s en de taakverdeling voor de
ling. Deze agendapunten moeten worden
agenda’s in samenhang moeten worden
fysieke omgeving tussen de overheden.
bezien tegen de achtergrond van de
gebracht. De regio’s in de Noordvleugel
Voor de internationalisering van de econo-
economische opgaven die hierboven zijn
moeten elkaar optimaal aan kunnen
mie en de concurrentiekracht op inter-
geschetst.
vullen, in plaats van met elkaar concur-
nationaal niveau is behoud en verster-
Agendapunt 1: Samenwerking met afge-
“Daar waar grenzen worden
stemde agenda’s binnen economisch
getrokken, liggen de problemen.
tend takenpakket waarmee zij het eco-
samenhangende gebieden.
Een tegenstelling tussen 020 en
nomisch klimaat kan beïnvloeden (rente-
Op allerlei schaalniveaus vindt samenwerking plaats bij het opstellen en uitvoeren
030 moet voorkomen worden.”
king op al de RCI-criteria nodig binnen de Noordvleugel. Het Rijk heeft een alomvat-
standen, inflatie, gezondheid, onderwijs, arbeidsmarkt et cetera).
van economische agenda’s. Naast het
Uit de gespreksronden met ondernemers in de Noordvleugel
Rijk, provincies en gemeenten gaat het
reren. Om deze reden agenderen wij de
Gemeenten hebben een vergelijkbaar
om regio’s (bv. Kop van Noord-Holland)
vraag hoe economisch samenhangende
integraal takenpakket waarmee zij het
en samengestelde regio’s (bv. MRA en NV
gebieden als basis kunnen dienen in het
ondernemersklimaat op lokaal niveau
Utrecht). Naast de bestuurlijke samenwer-
gesprek over de bestuurlijke organisatie.
beïnvloeden. De kerntaken van de pro-
kingsverbanden zijn er diverse ontwikke-
Hoe komen we tot een overkoepelende
vincies richten zich op de fysieke omge-
lingsbedrijven en economic boards actief
acquisitiestrategie voor de Noordvleugel
ving, de economie en de gebiedsregie.
waarin de 4 O’s samenwerken. Alle regio’s
en de ’topsectoren’, met als resultaat
Provincies scheppen daarbij niet meer of
Besturen voor de groei
minder dan de fysieke randvoorwaarden
Agendapunt 3: Het verder versterken van
Agendapunt 5: Waarborg doorzettings-
voor de economische ontwikkeling in
de bestuurskracht.
macht en vermindering van regeldruk en
termen van het vestigings- en investerings-
De Kamers van Koophandel willen de
wettelijke belemmeringen.
klimaat. Dat is het principe geweest bij de
discussie over de omvang van het midden-
Het kabinet bereidt een stelselwijziging
decentralisatie van Rijkstaken. Wij zien
bestuur graag voeren in relatie tot de
van het omgevingsrecht voor. Daarmee
echter, dat het Rijk een aantal gebieden en
gewenste bestuurskracht. Een passende
wordt onder meer gestreefd naar minder
taakvelden in het ruimtelijke domein aan
schaal voor het middenbestuur is nodig om
en beter afgestemde regelgeving en meer
zich heeft gehouden. Zo rekent het Rijk de
professionaliteit te waarborgen en kwali-
decentrale bestuurlijke afwegingsruimte.
ontwikkeling van stedelijke regio’s met
teit te leveren. Kwaliteit vraagt om specia-
Regeldruk en belemmeringen zijn breder
clusters van topsectoren tot haar verant-
lisatie, specialisatie vraagt om volume.
dan alleen het ruimtelijk domein en spelen
woordelijkheid. Het betreft de mainports
Bij de organisatie van de Noordvleugel
op de diverse schaalniveaus door. Het
en greenports en de regio’s Amsterdam
hoort het bewerkstelligen van eigenaar-
resultaat moet zijn, dat ondernemers
en Utrecht. Het Rijk maakt ook specifieke
schap.
structuurvisies voor de Schipholregio
“Scherpe, rationele besluitvorming
(SMASH) en de opschaling van Almere
Eigenaarschap is nodig om daadkrachtig
(RRAAM). Het Rijk houdt tevens de verant-
op te treden en langjarig reeksen van
is noodzakelijk. Maak professionele
woordelijkheid voor de versterking van
besluiten voor elkaar te krijgen. Zeker de
in plaats van emotionele keuzes.”
de samenhang tussen de verschillende
ruimtelijke economie is hierbij gebaat.
Uit de gespreksronden met ondernemers in de Noordvleugel
vervoersmodaliteiten en tussen ruimtelijke
Het middenbestuur moet daarin flexibel
ontwikkeling en mobiliteit. Bovenop deze
kunnen zijn en verschillende rollen kunnen
onduidelijkheid zien wij binnen het gebied
vervullen, van initiatiefnemer tot facilita-
gefaciliteerd worden bij de groei van hun
diverse vervoersautoriteiten ontstaan
tor. Wij agenderen daarom de verhoging
ondernemingen en in hun daarop gerichte
(provincie Utrecht en de MRA).
van de bestuurskracht van het midden-
activiteiten geen grote beperkingen erva-
bestuur.
ren. Het moet ondernemers kortom makke-
Vanwege de taakdifferentiatie tussen
lijker worden gemaakt om te ondernemen.
overheden liggen veel onderdelen van de
Agendapunt 4: Betrek het belastinggebied
Wij agenderen daarom de vermindering
RCI buiten het bereik van de provincie,
in de discussie.
van de druk van wet- en regelgeving.
maar wel binnen dat van het Rijk en de
Wij zien dat internationaal succesvol
gemeenten. Met het verbeteren van onze
concurrerende regio’s een ruimer be-
Wij verwachten dat het middenbestuur de
lastinggebied hebben dan in Nederland
gemeenten de ruimte geeft om opgaven
“Niet enkel ‘snijden in eigen vlees’
het geval is. Zij genieten een fiscaal profijt
(gezamenlijk) op te lossen. Het bedrijfs-
of schuiven met taken, maar een
van de investeringen in economische
leven heeft baat bij een eenduidig en
knooppunten. Wij zoeken naar wegen
slagvaardig optreden van de overheden.
waarbij de gebiedsregisserende over-
Het middenbestuur moet daarom wel over
sering van het openbaar bestuur.”
heid een sterkere stimulans ervaart bij
voldoende doorzettingsmacht beschikken
Uit de gespreksronden met ondernemers in de Noordvleugel
het sturen op de financiële successen en
en deze ook inzetten, als gemeenten en
terechte en noodzakelijke moderni-
risico’s. Onderzoek naar de mogelijkheden
stedelijke regio’s niet in staat zijn om de
internationale prestatie als doel voor
van een verschuiving binnen het fiscale
economische opgaven gezamenlijk aan te
ogen, agenderen wij daarom de betrokken-
regiem, zonder dat dit overigens tot extra
vatten. Tegen deze achtergrond agenderen
heid van de drie overheidslagen (het Rijk,
belastingdruk leidt. Daarom agenderen wij
wij daarom tevens de doorzettingskracht
het middenbestuur en de gemeente) bij het
het betrekken van het belastinggebied van
en -macht van het middenbestuur.
uitvoeren van de integrale economische
het middenbestuur in de discussie over de
agenda.
provinciale herindeling. 11
Contactgegevens: t +31 30 239 66 21 f +31 30 231 28 04 m +31 649 763 432 e
[email protected] www.kvk.nl
“Dit is een fundamentele kans voor verandering: transparanter, slagvaardiger en laagdrempeliger.” Uit de gespreksronden met ondernemers in de Noordvleugel
